Dorota Wiszejko-Wierzbicka

Założenia scenariuszy pracy

z młodzieżą
(konspekty zajęć warsztatowych i rozmów wspierających)
Wprowadzenie do warsztatów:

Człowiek rozwija się przez całe swoje życie. Przechodzi przez kolejne etapy życia,
które charakteryzują się odmiennymi zadaniami życiowymi (David Levinson, 19861;
Robert Havighurst, 19482) czy konfliktami wewnętrznymi, które znamionują nadejście
zmiany (Eric H. Erickson, 19503). W tym sensie można powiedzieć, że: „człowiek rozwija
się od kryzysu do kryzysu”. Każdy kryzys wiąże się z trudnymi emocjami, niemożnością
zrozumienia pewnych sytuacji, postaw innych ludzi, które wydają się obce w danym
momencie życia, często lękiem przed zmianą, która może przechodzić w nieoczekiwane
zachowania, działania, które dotąd miały miejsce. Jednym z trudniejszych momentów
życia człowieka jest czas wchodzenia w dorosłość, który niekiedy nazywany jest
okresem „pomieszania tożsamości” czy bardziej poetycko „okresem burz i naporu”.
Wynika to z szeregu zmian, jakie zachodzą w człowieku na progu dorosłości a zarazem
nierównomiernym rozwojem w różnych obszarach: psychicznym (emocjonalnym i
poznawczym), biologicznym (okres dojrzewania płciowego i wzmożonego popędu) i
społecznym, związanym z zachowaniem w relacjach z innymi ludźmi.

To, co jednak pocieszające, to fakt, że wkraczając w dorosłość każdy człowiek,

niczym żołądź (metafora Kim’a Wilbera4), posiada w sobie zalążki wszystkich
umiejętności, predyspozycji, talentów własnych, których będzie potrzebował w swoim
życiu, aby sprawnie i satysfakcjonująco przechodzić przez swoje indywidualne życie.
Jeśli ów żołądź padnie na podatny grunt, wkrótce może wyrosnąć z niego silny, mocno
osadzony w życiu dąb. Do tego jednak potrzebne są sprzyjające warunki. Tymi
warunkami od najwcześniejszego momentu życia są rodzice, później zaś inni ludzie,
napotkani na własnej drodze. Każdy człowiek i sytuacja wnosi do naszego życia coś
mniej lub bardziej ważnego. Często, spotkanie się dwóch ludzi może zaważyć na całym
życiu, sprawić, że rozwiniemy w sobie wszystko, co nosimy w swoim wnętrzu. Tym kimś
może być nauczyciel, coach, ale także inni ludzie w ogóle.

1 Levinson D. J. (1986) A conception of adult development. American Psychologist, 41 (1), 3–13.

2 Havighurst R. J. (1948). Developmental tasks and education. New York: Longman.
3 Erikson, E. H. (1950). Childhood and Society. New York: Norton.

Erikson, E. H. (1956). The problem of ego identity, Journal of the American Psychoanalytic Association, 4, 54
– 121.
Erikson, E. H. (1968). Identity, youth and crisis. New York: Norton. 203.
Erikson, E. H. (1997). Dzieciństwo i społeczeństwo. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
4 Wilber, Kim (2008). Małżeństwo rozumu z duszą. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
 Niniejsze warsztaty mają stanowić taki czas, kiedy właśnie ludzie, którzy się
spotykają – trenerzy oraz młodzież, są zarazem osobami, które niczym żołądź, mogą
rozpoznać w sobie zalążki swoich talentów, umiejętności, aby w przyszłości mógł z nich
wyrosnąć dąb, jak i tymi, którzy mogą dać wsparcie, czyli coachami, trenerami.
Warsztaty zaplanowane są w ten sposób, iż każdy z Uczestników pełni zarówno rolę
osoby, która bierze, jak i osoby, która daje. Osoba trenera (coach) pełni zaś funkcję
koordynatora.

Zaprezentowane tutaj scenariusze warsztatów z młodzieżą mają na celu ukazanie

młodym ludziom wkraczającym w dorosłość tego, że:

- są obecnie na pewnym etapie swojego rozwoju, który to etap jest szczególnie

trudny, bo wiąże się z emocjami i działaniami, które były dla nich dotąd niedostępne, a
ich podjęcie wiąże się z konsekwencjami, które mogą zaważyć na reszcie ich życia (np.
wczesna ciąża, nałóg, czyny karalne itp.),

- potrzebują wsparcia lub możliwości doraźnej pomocy w sytuacjach, które są

nowe, niekiedy zaskakujące (np. środowisko pracy i panujące w nim zasady
odpowiedzialności),

- ważne jest rozwijanie umiejętności społecznych i emocjonalnych, które pomogą

im w dojrzewaniu ich indywidualnych talentów, zainteresowań czy pragnień, a także, co
najważniejsze – nawiązywaniu relacji z innymi ludźmi (człowiek na etapie adolescencji
wciąż jeszcze uczy się funkcjonowania społecznego, skazanie go na izolację jest równe
zahamowaniu jego rozwojowi).

Przed przeprowadzaniem scenariuszy poniższych warsztatów należy zapoznać

się z Podręcznikiem, który daje podstawy teoretyczne i lepsze zrozumienie celów
realizowanych w ramach warsztatów (rozdział na temat kompetencji społecznych).

Dla przypomnienia najważniejszych kwestii związanych z kompetencjami

społecznymi w powiązaniu z psychologią rozwojową i szczególnym naciskiem na okres
adolescencji znajdują się w ramkach.
Warsztaty nr 1: Człowiek rozwija się od kryzysu do kryzysu
Cel warsztatów: Uświadomienie Uczestnikom warsztatów, że rozwojowi towarzyszą
kryzysy, czyli krytyczne momenty w życiu, związane z trudnymi emocjami. Ich
rozwiązanie może być zarówno pozytywne jak i negatywne. Aby rozwiązanie kryzysu
rozwojowego było pozytywne, potrzebne jest rozwinięcie nowych umiejętności
społecznych i emocjonalnych.

Uwagi techniczne co do przebiegu warsztatów:

 Uczestnicy: 15+, liczba Uczestników nie mniej, niż 4 i nie więcej, niż
12

 Czas trwania: 60 minut

 Warunki: moderowanie warsztatów przez Prowadzącego.

Prowadzący powinien być osobą znaną wcześniej Uczestnikom,
gdyż poruszane w trakcie warsztatów tematy wymagają
przynajmniej minimalnego zaufania do Prowadzęcego.
Prowadzący przeszedł uprzednio szkolenie w zakresie rozumienia kompetencji społecznych
(przeczytanie Podręcznika).

Warunki: warsztaty mogą być przeprowadzone zarówno w

pomieszczeniu, jak i „na świeżym powietrzu”. Potrzebne jednak będą: piłeczka tenisowa
(lub podobna), tablica lub 3 duże kartki papieru, coś do pisania dla każdego z
Uczestników.

Przebieg warsztatów:

1. Wprowadzenie do warsztatów: cel i kontrakt (5 min.)

Przedstawienie Uczestnikom celu warsztatów i zapowiedzenie tego, co będzie się

działo w ich trakcie. Zawiązanie swego rodzaju „umowy” z Uczestnikami odnośnie tego,
aby w trakcie spotkania:

- starać się nie oceniać wypowiedzi Uczestników,

 - zachować poufność tego, co zostanie powiedziane podczas warsztatów, aby nie
wracać do tego, co zostało powiedziane przez Uczestników, zwłaszcza odnośnie
własnych doświadczeń, odczuć w rozmowach po zakończeniu warsztatów,
- nie mówić tego, na co nie ma się ochoty/ dobrowolność uczestnictwa w
poszczególnych zadaniach,
- nie przerywać innym i nie zakłócać wypowiedzi,
- starać się słuchać wypowiedzi innych,
- nie wychodzić w trakcie trwania warsztatów,
- nie rozmawiać przez telefon.

2. Rozumienie celu warsztatów przez Uczestników (10 min.)

Prowadzący zadaje pytanie Uczestnikom o to, co rozumieją przez stwierdzenie:

„Człowiek rozwija się od kryzysu do kryzysu”. Na ten temat powinien móc
wypowiedzieć się każdy z Uczestników. Aby zapobiec presji wypowiadania się „po
kolei”, Prowadzący może rzucić do jednego z Uczestników piłeczkę (piłka tenisowa, bądź
inna, podobnych rozmiarów), aby ten później podał ją następnemu Uczestnikowi,
wybranemu w sposób dowolny.

Każda wypowiedź, interpretacja tematu warsztatów zostaje w sposób skrótowy

zapisana na tablicy/ dużej kartce papieru. Ślad pierwszych interpretacji powinien
zostać zachowany do końca warsztatów celem porównania ich z tym, co każdy Uczestnik
powie na ich zakończenie.

3. Rozwój psychospołeczny wg Erica Eriksona (10 min.)

Prowadzący przedstawia teraz różne etapy rozwoju człowieka wg koncepcji Erica

Eriksona, akcentując kryzysy na każdym z etapów. Dla lepszego zobrazowania koncepcji,
prowadzący może pokazać Uczestnikom Tabelę nr 1. W celu sprawnego i czytelnego
przeprowadzenia tego etapu warsztatów, Prowadzący powinien wcześniej przygotować
się do zajęć, korzystając chociażby z pozycji pt. „Społeczna psychologia rozwoju”
autorstwa Anny Brzezińskiej5. Niezbędne jest jednak, aby Prowadzący potrafił
zobrazować i przedstawić w sposób przystępny na czym polegają konflikty/ kryzysy
każdego z etapów rozwoju. Przykładowo, aby zamiast stwierdzenia, że: „na 4 etapie
rozwoju pojawia się konflikt pomiędzy produktywnością a poczuciem niższości”, warto
jest powiedzieć, iż: „w wieku szkolnym, na etapie szkoły podstawowej najważniejsze
jest, aby dziecko wiedziało co lubi robić i czerpało z tego przyjemność, tzn. było <w
czymś dobre>, w przeciwnym wypadku może wystąpić zniechęcenie i poczucie, że nic
się nie potrafi, <odpuszczenie sobie>. Generalnie, chodzi o to, aby abstrakcyjne i
nieprzystępne terminy przedstawić w sposób przystępny, a tym samym nie powodujący
odrzucenia informacji.

Celem prezentacji niniejszych informacji jest:

- uświadomienie młodzieży, że trudności, jakie przeżywają nie są czymś

wyabstrahowanym, dziwnym, a jedynie pewnym etapem życia,

- ukazanie, że pewne trudności w relacjach z innymi, własnymi odczuciami są właściwe

dla danego etapu rozwojowego, który w pewnym momencie przemija (choć „źle”
rozwiązane konflikty mogą hamować dalszy rozwój),

- wskazanie, iż trudne momenty w życiu, tzw. „kryzysy rozwojowe” stanowią moment, w

którym powinna zostać podjęta nauka nowych umiejętności, które pomogą rozwiązać
konflikt,

- utwierdzenie w przekonaniu, że należy szukać pomocy i wsparcia w trakcie tzw.

„kryzysów rozwojowych”, bo to może ułatwić uporanie się z trudnymi emocjami i
rozwinąć nowe kompetencje.

Tabela 1. Kolejne etapy rozwoju psychospołecznego wg E.H. Eriksona (opacowane na

podstawie: Brzezińska, A., 2004).

Etap i wiek Rodzaj Cel rozwoju Główna cnota Główny proces Źródła
kryzysu zagrożeń
Okres Bazowa ufność Osiągnięcie nadzieja Wzajemność i Rodzice
vs brak bazowej zaufania do wymiana (matka)

5 Brzezińska, A. (2007). Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Scholar.

niemowlęcy ufności opiekuna

(0-1 rok)
Wczesne Autonomia vs Osiągnięcie wola imitacja Program/
dzieciństwo (2- wstyd i samokontroli i działania
3 lata) wątpliwości poczucie podejmowane
własnej w żłobku i
odrębności przedszkolu
Wiek zabawy Inicjatywa vs Ukształtowanie przedsiębiorczość identyfikacja mass media
poczucie winy na cel oraz (telewizja,
(4-5 lat) inicjatywa w komputer)
działaniu
Wiek szkolny Produktywność Osiągnięcie kompetencja edukacja Szkoła/
(6-12 lat) vs poczucie poczucia wychowanie
niższości własnej seksualne
kompetencji
Wczesna Tożsamość Odnalezienie wierność Nacisk Alkoholizm,
adolescencja grupowa vs odpowiedzi na rówieśników narkomania
(13-17 lat) alienacja pytania: Kim
późna jestem i kim
adolescencja Tożsamość mogę być
(18-22 lata) indywidualna
vs dyfuzja ról Wierność sobie
Wczesna Intymność vs Osiągniecie miłość Wzajemność Rozwód
dorosłość izolacja zdolności do między
miłości bez rówieśnikami
(23-34 lata) utraty własnej
tożsamości
Średnia Generatywność Potrzeba troska Dopasowanie Starzejący się
dorosłość vs stagnacja opiekowania się osoba – rodzice
i troska o los środowisko i
(35-60 lat) młodszych twórczość
generacji
Późna Integralność vs Osiągniecie mądrość introspekcja „Krucha”
dorosłość desperacja i mądrości starość a opieka
rozpacz życiowej w otoczenia
(powyżej 61 wyniku
lat) pozytywnego
bilansu życia

4. Avatary (20 min.)

Prowadzący ukazuje 4, 5 i 6 etap rozwoju psychospołecznego, jako te, które są

obecnie najbliższe Uczestnikom. Prosi Uczestników, aby dobrali się parami lub w grupki
czteroosobowe i spróbowali wspólnie wyobrazić sobie, na czym polegają „konflikty
rozwojowe” na etapie 4: „produktywność vs poczucie niższości”, na etapie 5: „tożsamość
grupowa vs alienacja” oraz na etapie 6: „intymność vs izolacja”. Dobrze jest zachęcić
Uczestników, aby wyobrazili oni sobie osoby (jako Avatary, zaludniające wirtualne życie,
tzw. „Second Life”), przeżywające określony etap rozwoju, którym przypadło w udziale
albo w jedno, albo drugie z możliwych rozwiązań konfliktu, tj. na przykład osobę, która
jest produktywna kontra osobę, która odczuwa poczucie niższości itp. Uczestnicy w
parach lub grupach czteroosobowych, wyobrażając sobie takie osoby (w sumie 6),
muszą tak zaprojektować swoje Avatary, aby o każdym z nich było wiadomo:

- jaką ma płeć,

- ile ma lat,

- w jaki sposób się ubiera,

- co lubi robić,

- co najczęściej czuje,

- czego się obawia.

Dla ułatwienia zadania można wykorzystać tabelę nr 2. Zamieszoną poniżej. Jedna

tabela powinna przypaść wówczas jednej parze, bądź czteroosobowej grupce.

Tabela 2. Schemat opracowania charty styki Avatarów.

płeć wiek ubiór Co lubi Co Czego Inne

robić czuje się (dowol
obawia ne)
Avatar 1:

Produktywność/
działanie
Avatar 2:
poczucie
niższości/
niechęć do
działania
Avatar 3:
tożsamość
grupowa
Avatar 4:

alienacja

Avatar 5:
intymność/
miłość

Avatar 6:
izolacja

Po zakończeniu pracy w parach/ grupkach (15 minut), należy zachęcić

Uczestników do podzielenia się efektami swojej pracy. Każdy z Avatarów, powinien
zyskać wspólną charakterystykę, poprzez skonsolidowanie i konfrontację wyobrażeń na
temat poszczególnych Avatarów przez Uczestników, którzy pracowali w różnych
parach/ grupkach.

Po utworzeniu wspólnej dla każdego z 6 Avatarów charakterystyki, Prowadzący

zadaje Uczestnikom następujące pytania:

 Który z Avatarów wydaje się Wam najbardziej atrakcyjny? Dlaczego, z

czego to wynika?
 Czy znacie jakieś osoby, albo bohaterów filmów, który jest najbliższy
któremuś z charakteryzowanych przez Was Avatarów?
 Do którego z Avatarów przypasowalibyście następujące krótkie
stwierdzenia:
A) nie dąży do kontaktów z innymi ludźmi, najchętniej przebywa w
swoim pokoju, grając na komputerze, niekiedy odczuwa lęk, obawy
przed światem, ale nie ma się z kim nimi podzielić;
B) lubi ludzi i nie boi się reakcji z ich strony (wie, że może być różna w
zależności od sytuacji), ma bliską osobę, którą kocha i na jej zdaniu
zależy jej/ jemu najbardziej;
 C) nie lubi sytuacji, w których musi zabrać głos i są inni ludzie, jego
rówieśnicy, obawia się, że będą się z niego śmiać, w swoim poczuciu
niczego wartościowego nie zrobił i prawdopodobnie tak zostanie;
D) czuje silny i odważny, kiedy jest w grupie ze swoimi kumplami, obawia
się zrobić czegoś wbrew im, nawet, jeśli bardzo to lubi, bo obawia się
ich reakcji.

Po dopasowaniu powyższych stwierdzeń do Avatarów (A – 6 lub 4; B – 5; C – 2; D

– 3) Prowadzący powinien zapytać Uczestników, czy chcieliby skomentować w jakiś
sposób powyższe stwierdzenia. Jeśli nie – należy przejść do zakończenia warsztatów.

5. Kompetencje społeczne i emocjonalne Avatarów (10 min.)

Prowadzący prosi Uczestników, aby teraz zastanowili się nad tym, jakie umiejętności
posiada Avatar nr 1, 3 oraz 5, że ich konflikty rozwojowe, czyli kryzysy, w jakich się
znaleźli z racji swojego wieku, potrafili rozwiązać akurat w tych kierunkach, czyli:

 Produktywności (twórczości, działania), zamiast poczucia niższości;

 Wspólnego działania w grupie rówieśniczej, zamiast alienacji;
 Nawiązania intymniej relacji, odnalezienia bliskiej osoby (miłość), zamiast
alienacji.

Dla ułatwienia zadania można przekazać Uczestnikom karteczki z opisami

charakterystyk/ umiejętności:

empatia, umiejętność proszenia o pomoc i wsparcie, wiara w siebie, zaufanie,

umiejętność motywowania się do działania, brak wiary we własne siły, niechęć do
innych ludzi, agresja, umiejętność komunikowania się, łatwość nawiązywania
kontaktów, asertywność, wierność własnym zainteresowaniom.

Na zakończenie zadania Prowadzący może zadać pytanie o to, jak Uczestnicy

uważają, która z charakterystyk/ wymienionych umiejętności wydaje się im
najtrudniejsza do osiągnięcia?
 6. Pytania ewaluacyjne, co każdy powinien wynieść z warsztatu (5 minut)

Pytania ewaluacyjne można zadać bezpośrednio jeszcze podczas trwania warsztatów,

aby stały się podstawą do dyskusji zamykającej spotkanie, bądź przekazać na kartce, do
indywidualnego wypełnienia przez każdego z Uczestników.

Czy podczas warsztatów dowiedziałaś się/ dowiedziałeś się czegoś nowego?

TAK NIE

Jeśli tak, to co najbardziej utkwiło Ci w pamięci?

……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………

Czy kryzys może prowadzić do rozwoju?

TAK NIE

Jakie umiejętności wg Ciebie są najważniejsze w wychodzeniu z kryzysu w okresie

dojrzewania? Wymień przynajmniej 3 takie umiejętności:

 …………………………………………………………………………………………………………………..
 …………………………………………………………………………………………………………………..
 …………………………………………………………………………………………………………………..
 Warsztaty nr 2: Emocje są jak dzikie konie

czy raczej przepływająca rzeka?

Cel warsztatów: Uświadomienie Uczestnikom warsztatów, że każdy człowiek posiada

ten sam „zestaw” emocji, zarówno pozytywnych jak i negatywnych, jednak to co nas
różni, to odmienny sposób ich wykorzystania/ ujawniania.

Uwagi techniczne co do przebiegu warsztatów:

 Uczestnicy: 15+, liczba Uczestników nie mniej, niż 4 i nie więcej, niż
12

 Czas trwania: 60 minut

 Warunki: moderowanie warsztatów przez Prowadzącego.

Prowadzący powinien być osobą znaną wcześniej Uczestnikom,
gdyż poruszane w trakcie warsztatów tematy wymagają
przynajmniej minimalnego zaufania do Prowadzęcego.
Prowadzący przeszedł uprzednio szkolenie w zakresie rozumienia kompetencji społecznych
(przeczytanie Podręcznika).

Warunki: warsztaty mogą być przeprowadzone zarówno w

pomieszczeniu, jak i „na świeżym powietrzu”. Potrzebne jednak będą: piłeczka tenisowa
(lub podobna), tablica lub 3 duże kartki papieru, coś do pisania dla każdego z
Uczestników.

Przebieg warsztatów:

1. Wprowadzenie do warsztatów: cel i kontrakt (5 min.)

Przedstawienie Uczestnikom celu warsztatów i zapowiedzenie tego, co jest celem

spotkania. Zawiązanie swego rodzaju „umowy” z Uczestnikami odnośnie tego, aby w
trakcie spotkania:

- starać się nie oceniać wypowiedzi Uczestników,

 - zachować poufność tego, co zostanie powiedziane podczas warsztatów, aby nie
wracać do tego, co zostało powiedziane przez Uczestników, zwłaszcza odnośnie
własnych doświadczeń, odczuć w rozmowach po zakończeniu warsztatów,
- nie mówić tego, na co nie ma się ochoty/ dobrowolność uczestnictwa w
poszczególnych zadaniach,
- nie przerywać innym i nie zakłócać wypowiedzi,
- starać się słuchać wypowiedzi innych,
- nie wychodzić w trakcie trwania warsztatów,
- nie rozmawiać przez telefon.

2. Rozumienie celu warsztatów przez Uczestników (10 min.)

Prowadzący zadaje pytanie Uczestnikom o to, co rozumieją przez stwierdzenia:

„Emocje są jak dzikie konie” oraz „Emocje są jak przepływająca rzeka”. Na ten temat
powinien móc wypowiedzieć się każdy z Uczestników. Aby zapobiec presji
wypowiadania się „po kolei”, Prowadzący może rzucić do jednego z Uczestników
piłeczkę (piłka tenisowa, bądź inna, podobnych rozmiarów), aby ten później podał ją
następnemu Uczestnikowi, wybranemu w sposób dowolny.

Każda wypowiedź, interpretacja tematu warsztatów zostaje w sposób skrótowy

zapisana na tablicy/ dużej kartce papieru. Ślad pierwszych interpretacji powinien
zostać zachowany do końca warsztatów celem porównania ich z tym, co każdy Uczestnik
powie na ich zakończenie.

3. Czym są emocje? (15 min.)

Prowadzący zadaje pytanie młodzieży (odpowiedzi zapisuje na tablicy):

Co to są emocje? Jak je można opisać?

Emocja (łac. emovere, czyli poruszać)- silne odczucie, wiążące się z pobudzeniem
organizmu (układ współczulny lub przywspółczulny), odczytywane jako pozytywne
(radość, zachwyt) lub negatywnego (gniew, odraza, strach). W szerszym znaczeniu
emocje to złożony zespół zmian cielesnych i psychicznych, obejmujący pobudzenie
fizjologiczne, uczucia, procesy poznawcze i reakcje behawioralne (zachowania)
wykonywane w odpowiedzi na sytuację postrzeganą jako ważna dla danej osoby.

Następne pytanie, jakie zadaje młodzieży Prowadzący:

Po co nam emocje? Co powodują emocje? Jakie spełniają funkcje? (odpowiedzi

zapisywane są na tablicy)

 Funkcja „sygnalizacyjna” - emocje intensyfikując wybrane doświadczenia

życiowe sygnalizują, że dane zachowanie, sytuacja jest szczególnie ważna
 Funkcja „uruchamiająca” – pobudzenie do działania (atak lub ucieczka)
 Funkcja podtrzymująca i kierunkująca nasze działanie w kierunku dla nas
korzystnym
 Funkcja społeczna - jako pozytywne wiążą nas z innymi ludźmi, jako negatywny
środek pozwalają nam zachować dystans wobec innych
 Funkcja komunikacyjna – emocje demaskują nasze próby ukrycia przed innymi
tego, co czujemy i zamierzamy
 Funkcja organizacji spostrzeżeń na temat samego siebie oraz świata – emocje
pomagają w porządkowaniu naszych doświadczeń, gdyż od nich zależy na co
zwracamy uwagę,

Prowadzący sprawdza, czy wszystkie z wymienionych w ramce funkcji zostały

wymienione przez Uczestników, jeśli nie – uzupełnia.

Prowadzący zwraca się teraz z prośbą do Uczestników, aby przypomnieli sobie różne
sytuacje w przeciągu ostatniego miesiąca, kiedy przeżywali jakieś emocje i spróbowali
przypisać im jedną, bądź więcej z powyższych funkcji, jakie pełniły w tej sytuacji.

Przykładowy opis sytuacji i funkcji jakie spełniły w niej emocje:

W tramwaju ktoś znienacka mnie popchnął, wówczas spiąłem się cały, jeszcze nie
wiedziałem czy mam mu oddać, czy uciekać. Kiedy się odwróciłem, zobaczyłem kobietę z
dzieckiem na ręku, która wchodząc do tramwaju najwyraźniej potknęła się i całą sobą
wraz z dzieckiem wpadła na mnie. Trwało to kilka sekund, ale szybko oceniłem, że moja
mobilizacja w kierunku ataku lub ucieczki zostanie spożytkowana na pomoc kobiecie,
której mały włos dziecko nie wypadło z ramion.

Funkcja: motywacja do działania

Informacje dla Prowadzącego:

Przy okazji omawiania tego ćwiczenia warto, aby Prowadzący podkreślił, że raz
wzbudzone emocje (w powyższym przykładzie było to ogólne pobudzenie, które mogło
przejść w różnego rodzaju działanie, np. atak, ucieczkę, działanie pomocowe itp.) nie
znikają tak łatwo. Zwykle muszą one mieć swoje ujście w jakiejś sytuacji. Można
mechanizm ten zobrazować jako metaforę „pary z czajnika” – w miarę podgrzewania
podgrzewania wody, zbiera się coraz więcej pary, która musi mieć swoje ujście, inaczej,
czajnik może wybuchnąć w niekontolowany sposób.

4. Koło emocji wg Roberta Plutchika (15 minut)

Prowadzący zachęca uczestników do wymienienia różnych emocji, odczuć, jakie

przychodzą im do głowy i zapisuje je na tablicy/ kartce papieru tak, aby zapisany tekst
był widoczny dla wszystkich.

Następnie Prowadzący prosi młodzież o wskazanie, które z emocji są według nich

pozytywne, a które negatywne lub neutralne. Po zaznaczeniu Prowadzący zwraca się z
prośbą do młodzieży o próbę dobrania emocji w pary w taki sposób, aby były one sobie
przeciwstawne, np. miłość i nienawiść. W ten oto sposób powinno powstać Koło Emocji
wg Roberta Plutchika (patrz Rys. 1 poniżej).
Rys. 1. Koło emocji wg Roberta Plutchika. Źródło: A Language for the Emotions, Robert
Plutchik, Psychology Today, February 1980. Copyright © 1980 by Sussex Publishing.

Prowadzący przedstawia rysunek koła emocji opracowanego przez Roberta

Plutchika (można każdemu z Uczestników dostarczyć kopię ksero z Załącznika 1).
Przekazuje następujące informacje na temat emocji (10 zasad na temat emocji wg
Plutchika) z czego najważniejsze są: 2, 8 oraz 10.

1. Pojęcie emocji ma zastosowanie zarówno do ludzi jak i zwierząt.

2. Emocje mogą przyjmować różne sposoby wyrażania się.

3. Emocje pomagają przetrwać zagrożenia stwarzane przez środowisko.

4. Pomimo różnic w formach wyrażania emocji u różnych gatunków, istnieją pewne

wspólne elementy oraz ogólne wzorce.

5. Istnieje niewielka liczba podstawowych emocji.

6. Wszystkie inne emocje pochodzą od emocji podstawowych, są ich mieszaniną.

7. Pierwotne emocje są to tzw. „stany idealne”, których cechy są wnioskowane

bezpośrednio.

8. Pierwotne (przestawione na „kole”) emocje mogą być scharakteryzowane w

postaci par biegunowych przeciwieństw.
 9. Wszystkie emocje różnią się pod względem stopnia podobieństwa do siebie
nawzajem.

10. Każda emocja może występować w różnym stopniu natężenia i na różnym

poziomie pobudzenia.

5. Jaka to emocja? (10 minut)

Po omówieniu powyższych 10 zasad na temat emocji, Prowadzący prosi o dobranie

się w pary lub w grupki czteroosobowe, rozdaje karteczki z napisami oznajmiającymi
różne emocje podstawowe: „radość”, „gniew”, „smutek”, „strach”, „zdziwienie”. Dla
każdej diady wręcza po 2 karteczki z nazwami emocji, w przypadku grupki
czteroosobowej po 4 karteczki – chodzi o to, aby każda osoba mogła zaangażować się na
równi w zadanie. Należy dopilnować, aby nazwy emocji nie powtarzały się w danej
parze/ grupce.

Instrukcja, jaką należy podać do zadania:

Każdy z was otrzymał karteczkę z nazwą jakiejś emocji podstawowej. Waszym

zadaniem jest zaprezentowanie tej emocji drugiej osobie/ innym osobom w grupie, w
taki sposób, aby móc ją odgadnąć. Po odgadnięciu jaka to emocja, osoba/ osoby
odgadujące dodatkowo mówi jaka jest emocja przeciwna w stosunku do przedstawionej
wg Koła Emocji.

6. Pytania ewaluacyjne, co każdy powinien wynieść z warsztatu (5 minut)

Pytania ewaluacyjne można zadać bezpośrednio jeszcze podczas trwania warsztatów,

aby stały się podstawą do dyskusji zamykającej spotkanie, bądź przekazać na kartce, do
indywidualnego wypełnienia przez każdego z Uczestników.

Czy podczas warsztatów dowiedziałaś się/ dowiedziałeś się czegoś nowego?

TAK NIE

Jeśli tak, to co najbardziej utkwiło Ci w pamięci?

……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………

Czy emocje są nam potrzebne do sprawnego funkcjonowania wśród innych ludzi?

TAK NIE

Dlaczego? Wymień przynajmniej 3 funkcje emocji:

 …………………………………………………………………………………………………………………..
 …………………………………………………………………………………………………………………..
 …………………………………………………………………………………………………………………..
Warsztaty nr 3: Ludzie zdobywają pracę ze względu na kwalifikacje
a tracą je ze względu na brak umiejętności interpersonalnych

1. Cel warsztatów

Uświadomienie Uczestnikom warsztatów, że kompetencje społeczne, takie jak

empatia, współpraca, rozwiązywanie konfliktów, nawiązywanie kontaktów oraz
komunikacja są ważnym aspektem funkcjonowania w środowisku pracy. Z drugiej
strony środowisko pracy może być miejscem, gdzie owe kompetencje się rozwijają.

Uwagi techniczne co do przebiegu warsztatów:

 Uczestnicy: 15+, liczba Uczestników nie mniej, niż 4 i nie więcej, niż
12

 Czas trwania: 60 minut

 Warunki: moderowanie warsztatów przez Prowadzącego.

Prowadzący powinien być osobą znaną wcześniej Uczestnikom,
gdyż poruszane w trakcie warsztatów tematy wymagają
przynajmniej minimalnego zaufania do Prowadzącego.
Prowadzący przeszedł uprzednio szkolenie w zakresie rozumienia kompetencji społecznych
(przeczytanie Podręcznika).

Warunki: warsztaty mogą być przeprowadzone zarówno w

pomieszczeniu, jak i „na świeżym powietrzu”. Potrzebne jednak będą: piłeczka tenisowa
(lub podobna), tablica lub 3 duże kartki papieru, coś do pisania dla każdego z
Uczestników.

Przebieg warsztatów:

2. Wprowadzenie do warsztatów: cel i kontrakt (5 min.)

Przedstawienie Uczestnikom celu warsztatów i zapowiedzenie tego, co jest celem

spotkania. Zawiązanie swego rodzaju „umowy” z Uczestnikami odnośnie tego, aby w
trakcie spotkania:
 - starać się nie oceniać wypowiedzi Uczestników,
- zachować poufność tego, co zostanie powiedziane podczas warsztatów, aby nie
wracać do tego, co zostało powiedziane przez Uczestników, zwłaszcza odnośnie
własnych doświadczeń, odczuć w rozmowach po zakończeniu warsztatów,
- nie mówić tego, na co nie ma się ochoty/ dobrowolność uczestnictwa w
poszczególnych zadaniach,
- nie przerywać innym i nie zakłócać wypowiedzi,
- starać się słuchać wypowiedzi innych,
- nie wychodzić w trakcie trwania warsztatów,
- nie rozmawiać przez telefon.

3. Rozumienie celu warsztatów przez Uczestników (10 min.)

Prowadzący zadaje pytanie Uczestnikom o to, co rozumieją przez stwierdzenie:

„Ludzie zyskują pracę ze względu na kwalifikacje, a tracą z braku umiejętności
interpersonalnych”. Na ten temat powinien móc wypowiedzieć się każdy z Uczestników.
Aby zapobiec presji wypowiadania się „po kolei”, Prowadzący może rzucić do jednego z
Uczestników piłeczkę (piłka tenisowa, bądź inna, podobnych rozmiarów), aby ten
później podał ją następnemu Uczestnikowi, wybranemu w sposób dowolny.

Każda wypowiedź, interpretacja tematu warsztatów zostaje w sposób skrótowy

zapisana na tablicy/ dużej kartce papieru. Ślad pierwszych interpretacji powinien
zostać zachowany do końca warsztatów celem porównania ich z tym, co każdy Uczestnik
powie na ich zakończenie.

4. Czym są relacje interpersonalne? (15 min.)

Prowadzący zadaje pytanie młodzieży (odpowiedzi zapisuje na tablicy):

Co rozumiecie przez relacje interpersonalne?

Relacje interpersonalne – różne formy kontaktu i komunikacji pomiędzy ludźmi.

Relacje interpersonalne, inaczej związki między ludźmi, to sposób wyrażania postaw/
opinii oraz uczuć pomiędzy dwoma lub więcej osobami. Wyrazem relacji
interpersonalnych mogą być na przykład: miłość, wrogość, agresja, obojętność itp.
Innymi słowy relacje interpersonalne zachodzą pomiędzy co najmniej dwiema osobami,
tworząc tzw. przestrzeń interpersonalną, w której spotykają się ich postawy oraz
uczucia.

Jaki może być związek pomiędzy relacjami interpersonalnymi a umiejętnościami

społecznymi takimi jak: empatia, komunikacja, empatia, współpraca,
rozwiązywanie konfliktów, nawiązywanie kontaktów oraz komunikacja?

 Prowadzący upewnia się, czy wszystkie z wymienionych kompetencji

społecznych są znane/ zrozumiałe dla Uczestników. W celu wyjaśnienia może
odwołać się do definicji oraz wyjaśnień zawartych w Podręczniku.

Prowadzący prosi Uczestników o dobranie się w pary. Następnie rozdaje Uczestnikom

karteczki z napisami – każdemu po jednej: „empatyczny i rozumiejący”, „wrogi i
zdenerwowany”, „asertywny lecz uprzejmy”, „usłużny i pomocny”. Uczestnicy po
otrzymaniu karteczek nie otwierają ich, ani nie przekazują co jest na nich napisane
pozostałym Uczestnikom.

Następnie Prowadzący odczytuje krótką historyjkę wraz z instrukcją:

Pan Maciej/ Pani Karolina pracuje w firmie odzieżowej o nazwie Primex od roku. Obecnie
ma trudną sytuację finansową, ponieważ wziął/ wzięła trzy miesiące temu kredyt na nowo
zakupione mieszkanie, który pochłania większą część jego/jej dochodów a w tym miesiącu
dowiedział się/ dowiedziała się, że jego/jej partnerka/partner, z którym spłaca kredyt
właśnie straciła/ stracił pracę. W chwili obecnej siedzi w gabinecie dyrektora z mocnym
postanowieniem, że poprosi o podwyżkę, wie jednak, że firma obecnie nie jest w najlepszej
sytuacji finansowej, ponieważ w tym miesiącu dwóch dużych klientów zrezygnowało ze
współpracy z nią. Pan Maciej/ Pani Karolina nie wie jakiej może spodziewać się reakcji ze
strony szefa.

Po przeczytaniu tekstu instrukcji Prowadzący prosi, aby w parach jedna osoba

przyjęła rolę dyrektora, druga natomiast Pana Macieja/ Pani Karoliny. Osoba
odgrywając swoją rolę przyjmuje cechy charakteru zapisane na otrzymanej karteczce.
Tym sposobem mogą spotkać się w tej sytuacji, np. „asertywny lecz uprzejmy dyrektor”
oraz „wrogi i zdenerwowany” pracownik. Chodzi o to, aby Uczestnicy odegrali w parach
te scenki, mając w głowie zarówno swoje cele poznawcze (np. otrzymanie podwyżki ze
strony pracownika oraz niechęć do podarowania podwyżki ze strony dyrektora), jak i
cechy charakteru, które predysponują każdego z nich do określonych zachowań.

Po odegraniu dyrektora przez jednego z Uczestników w parze, należy zamienić

się rolami, jednak nie zamieniając się charakterem.

Po przeprowadzeniu ćwiczenia należy omówić ćwiczenie, zadając na przykład

poniższe pytania:

1. Jak się czuliście w roli dyrektora? Z czego wynikają takie a nie inne wasze
odczucia?
2. Komu z was bardziej podobała się rola dyrektora, niż pracownika? Jeśli
bardziej podobała się rola dyrektora, niż pracownika, to dlaczego?
3. Jak czuliście się w roli pracownika? Z czego wynikają takie a nie inne wasze
odczucia?
4. Komu z was bardziej podobała się rola pracownika, niż dyrektora? Jeśli
bardziej podobała się rola pracownika, niż dyrektora, to dlaczego?
5. Jakie cechy charakteru było wam odegrać najtrudniej? Jak uważacie,
dlaczego?

16. Idealny charakter pracownika – czy jest możliwy? (10 minut)

Prowadzący zadaje pytanie:

Zastanówcie się teraz przez chwilę, jak byście wyobrażali sobie idealne cechy charakteru
pracownika w dwóch różnych rodzajach pracy: zawodowego kierowcy tira oraz
sprzedawcy w sklepie z zabawkami dla dzieci?
 Najpierw należy poczekać na spontaniczne wypowiedzi Uczestników, a następnie
poprosić o uzupełnienie o poniższe określenia: wytrwały, towarzyski, komunikatywny, z
refleksem, skoncentrowany, ekspresyjny (spontaniczne wyrażanie emocji).

6. Zabawa z kartkami na plecach (10 minut)

Prowadzący przygotowuje kartki z napisami: „dyrektor banku”, „asystent/ka

prezesa firmy odzieżowej”, „sprzedawca materiałów budowlanych”, „architekt”,
„psycholog dziecięcy”, „chirurg”, „operator koparki”, „nauczyciel w gimnazjum”.

Kartki z napisami należy przyczepić Uczestnikom na plecach w taki sposób, aby

nie widziały własnych kartek i tego co jest na nich napisane, mogą natomiast widzieć to,
co mają przyczepione na plecach inne osoby. Zadanie polega na rozpoznaniu tego „kim
się jest”, jaki pełni się zawód za pomocą pośrednich informacji, jakie każdy otrzymuje od
innych.

Celem tego zadania jest ukazanie tego, iż do każdego z zawodów przypisane są

nie tylko pewne działania, funkcje ale także społecznie i kulturowo uwarunkowany
sposób postrzegania osoby pełniącej pewne funkcje czy wykonującej pewne zawody
(tzw. „prestiż zawodowy”) i zachowania względem niej ze strony innych ludzi.

Prowadzący podaje instrukcję Uczestnikom:

Każdy z was ma przyczepioną na plecach kartkę z nazwą jakiegoś zawodu lub

funkcji zawodowej. Waszym zadaniem jest odgadnięcie tego, kim jesteście, to znaczy jaki
wypełniacie zawód. Wyobraźcie sobie, że jesteście na przyjęciu, w świecie biznesu takie
spotkania nazywają się „mikserem” od angielskiego słowa mix, czyli mieszanina (w
młodzieżowym slangu „melanż”). Na takich spotkaniach zwykle poznaje się innych ludzi
biznesu, nawiązuje kontakty i załatwia interesy.

Tutaj jesteście bardziej zróżnicowaną grupą zawodową, aniżeli bywa to na

„mikserze”, gdzie zazwyczaj zapraszane są osoby z wyższych szczebli zarządzania, np.
kierownicy, menagerowie, dyrektorzy firm. Na waszym spotkaniu znajdują się zarówno
pracownicy fizyczni, jak i dyrektorzy, a także specjaliści różnych zawodów. Podczas
trwania „miksera” swobodnie poruszacie się po pomieszczeniu i rozmawiacie z kim
chcecie, jednak waszym celem zawsze jest załatwienie jakiegoś interesu z osobą, z którą
rozmawiacie.

Podczas rozmowy, wiedząc z kim rozmawiacie, spróbujcie nakłonić swojego

rozmówcę, żeby zrobił coś dla was, co jest związane z jego pracą. Nie wolno jednak
wypowiadać nazw zawodów zapisanych na kartkach, aby była lepsza zabawa, należy
także unikać wyrażeń pochodnych od tych nazw, np. nie mówić „dyrektorskie maniery” w
stosunku do dyrektora, bo to spowoduje, że osoba zaraz zorientuje się, kim jest. Na
spotkanie mikserowe macie teraz pięć minut. Powodzenia!

Po zakończeniu zadania należy je omówić, zadając następujące pytania:

1. Czy wszyscy zorientowaliście się jaki zawód wykonujecie? Jeśli nie, to dlaczego
okazało się to niemożliwe (może okazać się, że osoba nie nawiązała kontaktu z
innymi osobami)?
2. Komu podobało się te zadanie, a komu nie? Dlaczego, z czego to wynika?
3. Co w tym zadaniu było najtrudniejsze?

7. Pytania ewaluacyjne, co każdy powinien wynieść z warsztatu (5 minut)

Pytania ewaluacyjne można zadać bezpośrednio jeszcze podczas trwania

warsztatów, aby stały się podstawą do dyskusji zamykającej spotkanie, bądź przekazać
na kartce, do indywidualnego wypełnienia przez każdego z Uczestników.

Czy podczas warsztatów dowiedziałaś się/ dowiedziałeś się czegoś nowego?

TAK NIE

Jeśli tak, to co najbardziej utkwiło Ci w pamięci?

……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
Czy relacje interpersonalne są nam potrzebne do sprawnego funkcjonowania w pracy?

TAK NIE

Dlaczego? Wymień przynajmniej 3 funkcje emocji:

 …………………………………………………………………………………………………………………..
 …………………………………………………………………………………………………………………..
 …………………………………………………………………………………………………………………..
Zał. 1.