(Download PDF) Designing Experiments and Analyzing Data A Model Comparison Perspective 3Rd Edition Scott E Maxwell Online Ebook All Chapter PDF

Designing Experiments and Analyzing
Data: A Model Comparison Perspective

3rd Edition Scott E. Maxwell
Visit to download the full and correct content document:
https://textbookfull.com/product/designing-experiments-and-analyzing-data-a-model-c
omparison-perspective-3rd-edition-scott-e-maxwell/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...
The Model Thinker What You Need to Know to Make Data

Work for You Scott E. Page
https://textbookfull.com/product/the-model-thinker-what-you-need-
to-know-to-make-data-work-for-you-scott-e-page/
Barasi s Human Nutrition 3rd ed A Health Perspective

3rd Edition Mary E. Barasi
https://textbookfull.com/product/barasi-s-human-nutrition-3rd-ed-
a-health-perspective-3rd-edition-mary-e-barasi/
NIV, Maxwell Leadership Bible, 3rd Edition John C.

Maxwell
https://textbookfull.com/product/niv-maxwell-leadership-
bible-3rd-edition-john-c-maxwell/
Python Data Analysis: Perform data collection, data

processing, wrangling, visualization, and model
building using Python 3rd Edition Avinash Navlani
https://textbookfull.com/product/python-data-analysis-perform-
data-collection-data-processing-wrangling-visualization-and-
model-building-using-python-3rd-edition-avinash-navlani/
Interactive Data Visualization for the Web An
Introduction to Designing with D3 2nd Edition Scott
Murray
https://textbookfull.com/product/interactive-data-visualization-
for-the-web-an-introduction-to-designing-with-d3-2nd-edition-
scott-murray/
A Guide to Experiments in Quantum Optics 3rd Edition

Hans-A. Bachor
https://textbookfull.com/product/a-guide-to-experiments-in-
quantum-optics-3rd-edition-hans-a-bachor/
Arguing, Obeying and Defying: A Rhetorical Perspective

on Stanley Milgram’s Obedience Experiments Stephen
Gibson
https://textbookfull.com/product/arguing-obeying-and-defying-a-
rhetorical-perspective-on-stanley-milgrams-obedience-experiments-
stephen-gibson/
Arguing Obeying And Defying A Rhetorical Perspective On

Stanley Milgram s Obedience Experiments Stephen Gibson
https://textbookfull.com/product/arguing-obeying-and-defying-a-
rhetorical-perspective-on-stanley-milgram-s-obedience-
experiments-stephen-gibson/
Analyzing Qualitative Data Systematic Approaches Gery

Wayne Ryan
https://textbookfull.com/product/analyzing-qualitative-data-
systematic-approaches-gery-wayne-ryan/
DESIGNING EXPERIMENTS AND
ANALYZING DATA
Designing Experiments and Analyzing Data: A Model Comparison Perspective (Third edition) offers an
integrative conceptual framework for understanding experimental design and data analysis. Maxwell,
Delaney, and Kelley first apply fundamental principles to simple experimental designs followed by an
application of the same principles to more complicated designs. Their integrative conceptual frame-
work better prepares readers to understand the logic behind a general strategy of data analysis that is
appropriate for a wide variety of designs, which allows for the introduction of more complex topics that
are generally omitted from other books. Numerous pedagogical features further facilitate understand-
ing: examples of published research demonstrate the applicability of each chapter’s content; flow-
charts assist in choosing the most appropriate procedure; end-of-chapter lists of important formulas
highlight key ideas and assist readers in locating the initial presentation of equations; useful program-
ming code and tips are provided throughout the book and in associated resources available online; and
extensive sets of exercises help develop a deeper understanding of the subject. Detailed solutions for
some of the exercises and realistic data sets are included on the website (DesigningExperiments.com).
The pedagogical approach used throughout the book enables readers to gain an overview of experi-
mental design, from conceptualization of the research question to analysis of the data. The book and its
companion websites with web apps, tutorials, and detailed code are ideal for students and researchers
seeking the optimal way to design their studies and analyze the resulting data.
Scott E. Maxwell is the Fitzsimons Professor of Psychology at the University of Notre Dame. His
research interests are in the areas of research methodology and applied behavioral statistics, with much
of his recent work focusing on statistical power and accuracy in parameter estimation, especially in
randomized designs. He has served as editor of Psychological Methods; received the Samuel J. Mes-
sick Award for Distinguished Scientific Contributions by the American Psychological Association’s
Division of Evaluation, Measurement, and Statistics; and has received multiple teaching awards.
Harold D. Delaney is Emeritus Professor of Psychology at the University of New Mexico, where he
received the University’s Outstanding Graduate Teacher of the Year award for his course on experimental
design and analysis, and where he directed the Psychology Honors program for 30 years. His research
interests in applied statistics include methods that accommodate individual differences among people. He
received a Fulbright Award from the U.S. Department of State to spend an academic year lecturing in Buda-
pest, Hungary, and continues to offer courses there.
Ken Kelley is Professor of Information Technology, Analytics, and Operations (ITAO) and the Asso-
ciate Dean for Faculty and Research in the Mendoza College of Business at the University of Notre
Dame. His work is on quantitative methodology, where he focuses on the development, improvement,
and evaluation of statistical methods and measurement issues. He is an Accredited Professional Statis-
tician (PStat®); recipient of the Anne Anastasi early career award by the APA’s Division of Evaluation,
Measurement, and Statistics; a fellow of the American Psychological Association; elected member of
the Society of Multivariate Experimental Psychology; and an award-winning teacher.
SEM... to Katy
HDD... to Nancy
KK... to Kenny and Corinne
DESIGNING EXPERIMENTS AND
ANALYZING DATA
A Model Comparison Perspective
Third Edition
Scott E. Maxwell,
Harold D. Delaney, and Ken Kelley
Third edition published 2018
by Routledge
711 Third Avenue, New York, NY 10017
and by Routledge
2 Park Square, Milton Park, Abingdon, Oxon, OX14 4RN
Routledge is an imprint of the Taylor & Francis Group, an informa business
© 2018 Taylor & Francis
The right of Scott E. Maxwell, Harold D. Delaney, and Ken Kelley to be identified as authors
of this work has been asserted by them in accordance with sections 77 and 78 of the Copyright,
Designs and Patents Act 1988.
All rights reserved. No part of this book may be reprinted or reproduced or utilised in any
form or by any electronic, mechanical, or other means, now known or hereafter invented,
including photocopying and recording, or in any information storage or retrieval system, without
permission in writing from the publishers.
Trademark notice: Product or corporate names may be trademarks or registered trademarks, and
are used only for identification and explanation without intent to infringe.
First edition published by Wadsworth Pub Co 1990
Second edition published by Routledge 2003
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data
Names: Maxwell, Scott E. | Delaney, Harold D. | Kelley, Ken (Professor of information
technology)
Title: Designing experiments and analyzing data : a model comparison perspective.
Description: Third edition / Scott E. Maxwell, Harold D. Delaney, and Ken Kelley. | New York,
NY : Routledge, 2017. | Includes bibliographical references and index.
Identifiers: LCCN 2017001424 | ISBN 9781138892286 (hard back : alk. paper) |
ISBN 9781315169781 (ebook)
Subjects: LCSH: Experimental design.
Classification: LCC QA279 .M384 2017 | DDC 519.5/3—dc23
LC record available at https://lccn.loc.gov/2017001424
ISBN: 978-1-138-89228-6 (hbk)
ISBN: 978-1-315-16978-1 (ebk)
Typeset in Times New Roman

by Apex CoVantage, LLC
Visit the companion website DesigningExperiments.com and www.routledge.com/cw/maxwell
Contents
Preface xviii
I CONCEPTUAL BASES OF EXPERIMENTAL DESIGN

AND ANALYSIS
1 The Logic of Experimental Design and Analysis 3
Overview of Chapter: Research Questions Addressed 3
Published Example 3
Philosophy of Science 4
The Traditional View of Science 4
Responses to the Criticisms of the Idea of Pure Science 6
Assumptions 6
Modern Philosophy of Science 11
Introduction to the Fisher Tradition 24
“Interpretation and Its Reasoned Basis” 25
A Discrete Probability Example 26
Randomization Test 31
Of Hypotheses and p Values: Fisher Versus Neyman-Pearson 37
Toward Tests Based on Distributional Assumptions 40
Statistical Tests With Convenience Samples 40
The Assumption of Normality 41
Summary of Main Points 47
Important Formulas 47
Online Materials Available on DesigningExperiments.com 48
Exercises 48
2 Drawing Valid Inferences From Experiments 59

Published Example 59
Threats to the Validity of Inferences From Experiments 60
Types of Validity 61
Statistical Conclusion Validity 62
Internal Validity 64
Construct Validity 66
External Validity 68
Conceptualizing and Controlling for Threats to Validity 69
v
viContents
Overview of Experimental Designs to Be Considered 71

Exercises 76
II MODEL COMPARISONS FOR BETWEEN-SUBJECTS

DESIGNS
3 Introduction to Model Comparisons: One-Way
Between-Subjects Designs 83
Introduction 84
The General Linear Model 86
One-Group Situation 88
Basics of Models 88
Optional 90
Proof That Y Is the Least-Squares Estimate of μ 90
Development of the General Form of the Test Statistic 92
Numerical Example 94
Relationship of Models and Hypotheses 97
Two-Group Situation 97
Development in Terms of Models 97
Alternative Development and Identification With Traditional Terminology 100
The General Case of One-Way Designs 102
Formulation in Terms of Models 102
A Model in Terms of Effects 108
Parameter Estimates 110
Computation of the Test Statistic 111
On Tests of Significance and Measures of Effect 112
Measures of Effect 114
Measures of Effect Size 116
Mean Difference 116
Confidence Intervals 116
Estimated Effect Parameters 119
The Standardized Difference Between Means 120
Confidence Intervals for Standardized Differences Between Means 122
Standardized Effects, and the Signal-to-Noise Ratio 126
Measures of Association Strength 127
Confidence Intervals for Measures of Association Strength 130
Evaluation of Measures 130
Alternative Representations of Effects 132
Binomial Effect Size Display (BESD) 132
Common Language (CL) Effect Size 132
Graphical Methods 133
Contents vii
Statistical Assumptions 133

Implications for Expected Values 134
Robustness of ANOVA 135
Checking for Normality and Homogeneity of Variance 138
Transformations 141
Power of the F Test: One-Way ANOVA 144
Determining an Appropriate Sample Size 145
Specifying the Minimally Important Difference 146
Specifying Population Parameters and Using Power Charts 146
Determining Sample Size Using δ and Table 3.10 148
Pilot Data and Observed Power 149
Exercises 156
4 Individual Comparisons of Means 170

Introduction 171
A Model Comparison Approach for Testing Individual Comparisons 172
Preview of Individual Comparisons 172
Relationship to Model Comparisons 172
Expression of F Statistic 174
Complex Comparisons 177
Models Perspective 177
The t Test Formulation of Hypothesis Testing for Contrasts 185
Practical Implications 185
Unequal Population Variances 187
Practical Implications 191
Measures of Effect Size 192
Standardized Difference 194
Testing More Than One Contrast 199
How Many Contrasts Should Be Tested? 199
Linear Independence of Contrasts 200
Orthogonality of Contrasts 201
Exercises 204
viiiContents
5 Testing Several Contrasts: The Multiple-Comparisons Problem 216

Multiple Comparisons 217
Experimentwise and Per-Comparison Error Rates 217
Simultaneous Confidence Intervals 220
Levels of Strength of Inference 221
Types of Contrasts 222
Overview of Techniques 223
Planned Versus Post Hoc Contrasts 224
Multiple Planned Comparisons 225
Bonferroni Adjustment 226
Modification of the Bonferroni Approach With Unequal Variances 229
Pairwise Comparisons 233
Tukey’s HSD Procedure 234
Modifications of Tukey’s HSD 236
Post Hoc Complex Comparisons 239
Proof That SSmax = SSB 240
Comparison of Scheffé to Bonferroni and Tukey 242
Modifications of Scheffé’s Method 244
Other Multiple-Comparison Procedures 247
Dunnett’s Procedure for Comparisons With a Control 247
Procedures for Comparisons With the Best 248
Fisher’s LSD (Protected t) 254
False Discovery Rate 256
Choosing an Appropriate Procedure 260
Online Materials Available at DesigningExperiments.com 265
Exercises 265
6 Trend Analysis 275

Quantitative Factors 276
Statistical Treatment of Trend Analysis 277
The Slope Parameter 278
Hypothesis Test of Slope Parameter 282
Confidence Interval and Other Effect Size Measures for the Slope Parameter 284
Contents ix
Testing for Nonlinearity 286

Testing Individual Higher Order Trends 290
Contrast Coefficients for Higher Order Trends 291
Further Examination of Nonlinear Trends 296
Trend Analysis With Unequal Sample Sizes 300
Concluding Comments 301
Exercises 303
7 Two-Way Between-Subjects Factorial Designs 312

Introduction 313
The 2 × 2 Design 313
The Concept of Interaction 315
Additional Perspectives on the Interaction 316
A Model Comparison Approach to the General Two-Factor Design 318
Alternate Form of Full Model 319
Comparison of Models for Hypothesis Testing 322
Familywise Control of Alpha Level 329
Follow-Up Tests 335
Further Investigation of Main Effects 335
Further Investigation of an Interaction—Simple Effects 337
Relationships of Main Effect, Interaction, and Simple Effects 341
Consideration of Type I Error Rate in Testing Simple Effects 343
Error Term for Testing Simple Effects 345
An Alternative Method for Investigating an Interaction—Interaction Contrasts 345
Statistical Power 354
Advantages of Factorial Designs 355
Nonorthogonal Designs 356
Design Considerations 357
Relationship Between Design and Analysis 358
Analysis of the 2 × 2 Nonorthogonal Design 358
Test of the Interaction 359
Unweighted Marginal Means and Type III Sum of Squares 361
Unweighted Versus Weighted Marginal Means 362
Type II Sum of Squares 363
Summary of Three Types of Sum of Squares 364
Analysis of the General a × b Nonorthogonal Design 365
xContents
Test of Unweighted Marginal Means 366

Test of Marginal Means in an Additive Model 368
Test of Weighted Marginal Means 369
Summary of Types of Sum of Squares 370
Which Type of Sum of Squares Is Best? 370
A Note on Statistical Software for Analyzing Nonorthogonal Designs 372
Final Remarks 379
Exercises 382
8 Higher-Order Between-Subjects Factorial Designs 401

The 2 × 2 × 2 Design 402
The Meaning of Main Effects 403
The Meaning of Two-Way Interactions 404
The Meaning of the Three-Way Interaction 405
Graphical Depiction 407
Further Consideration of the Three-Way Interaction 409
Summary of Meaning of Effects 413
The General A × B × C Design 414
The Full Model 414
Formulation of Restricted Models 415
Implications of a Three-Way Interaction 422
General Guideline for Analyzing Effects 423
Summary of Results 429
Graphical Depiction of Data 430
Confidence Intervals for Single Degree of Freedom Effects 431
Other Questions of Potential Interest 434
Tests to Be Performed When the Three-Way Interaction Is Non-Significant 435
Nonorthogonal Designs 437
Higher Order Designs 439
Exercises 441
9 Designs With Covariates: ANCOVA and Blocking 451

Introduction 452
ANCOVA 454
Contents xi
The Logic of ANCOVA 454

Linear Models for ANCOVA 455
Parameter Estimates 456
Comparison of Models 465
Two Consequences of Using ANCOVA 467
Test of Regression 467
Estimated Conditional Means 468
Examples of Adjusted Effects 471
Summary 473
Assumptions in ANCOVA 473
Basic Implications 474
Lack of Independence of Treatment and Covariate 475
Summary Regarding Lack of Independence of Treatment and Covariate 481
Measurement Error in Covariate 481
Comparisons Among Adjusted Group Means 489
Generalizations of the ANCOVA Model 492
Multiple Covariates 492
Nonlinear Relationships 493
Multifactor Studies 493
Choosing Covariates in Randomized Designs 494
Sample Size Planning and Power Analysis in ANCOVA 495
Alternate Methods of Analyzing Designs With Concomitant Variables 498
ANOVA of Residuals 498
Gain Scores 498
Blocking 502
Conclusions Regarding Blocking 507
Matching: Propensity Scores 507
Exercises 512
Extension: Heterogeneity of Regression 518
Test for Heterogeneity of Regression 518
Accommodating Heterogeneity of Regression 523
Simultaneous Tests 530
Carrying Out Tests and Determining Regions of Significance 531
Summary Regarding Heterogeneity of Regression 536
Exercises 538
10 Designs With Random or Nested Factors 547

xiiContents
Designs With Random Factors 548

Introduction to Random Effects 548
One-Factor Case 550
Model 550
Model Comparisons 552
Expected Values 552
Two-Factor Case 553
Expected Mean Squares 553
Model Comparisons 556
Selection of Error Terms 558
Alternative Tests and Design Considerations With Random Factors 562
Follow-Up Tests and Confidence Intervals 563
Intraclass Correlation 565
Using Statistical Computer Programs to Analyze Designs With Random Factors 568
Determining Power in Designs With Random Factors 569
Designs With Nested Factors 572
Introduction to Nested Factors 572
Example 578
Models and Tests 578
Degrees of Freedom 584
Statistical Assumptions and Related Issues 585
Follow-Up Tests and Confidence Intervals 586
Standardized Effect Size Estimates 587
Strength of Association in Nested Designs 588
Using Statistical Computer Programs to Analyze Nested Designs 590
Selection of Error Terms When Nested Factors Are Present 591
Complications That Arise in More Complex Designs 593
Exercises 601
III MODEL COMPARISONS FOR DESIGNS

INVOLVING WITHIN-SUBJECTS FACTORS
11 One-Way Within-Subjects Designs: Univariate Approach 611
Prototypical Within-Subjects Designs 612
Advantages of Within-Subjects Designs 613
Analysis of Repeated-Measures Designs With Two Levels 614
Contents xiii
The Problem of Correlated Errors 614

Reformulation of Model 616
Analysis of Within-Subjects Designs With More Than Two Levels 618
Traditional Univariate (Mixed-Model) Approach 619
Comparison of Full and Restricted Models 620
Estimation of Parameters: Numerical Example 621
Assumptions in the Traditional Univariate (Mixed-Model) Approach 627
Homogeneity, Sphericity, and Compound Symmetry 627
Adjusted Univariate Tests 630
Lower-Bound Adjustment 630
ε̂ Adjustment 631
ε Adjustment 632
Summary of Four Mixed-Model Approaches 632
Comparisons Among Individual Means 637
Confidence Intervals for Comparisons 638
Optional 640
Confidence Intervals With Pooled and Separate Variances 640
Considerations in Designing Within-Subjects Experiments 643
Order Effects 643
Differential Carryover Effects 644
Controlling for Order Effects With More Than Two Levels: Latin Square Designs 645
Relative Advantages of Between-Subjects and Within-Subjects Designs 649
Intraclass Correlations for Assessing Reliability 652
Exercises 658
12 Higher-Order Designs With Within-Subjects Factors:

Univariate Approach 668
Designs With Two Within-Subjects Factors 669
Omnibus Tests 669
Interaction Contrasts 678
Statistical Packages and Pooled Error Terms Versus Separate Error Terms 679
Assumptions 679
Quasi-F Ratios 686
xivContents
One Within-Subjects Factor and One Between-Subjects Factor in the Same Design 688
Omnibus Tests 690
An Appropriate Full Model 690
Restricted Models 691
Error Terms 692
Between-Subjects Factor 695
Within-Subjects Factor 695
Within-Subjects Effects at a Fixed Level of Between-Subjects Factor 697
Between-Subjects Effects at a Fixed Level of Within-Subjects Factor 699
Assumptions 704
More Complex Designs 706
Designs With Additional Factors 706
Latin Square Designs 707
Exercises 714
13 One-Way Within-Subjects Designs: Multivariate Approach 728

A Brief Review of Analysis for Designs With Two Levels 729
Multivariate Analysis of Within-Subjects Designs With Three Levels 730
Need for Multiple D Variables 731
Full and Restricted Models 732
The Relationship Between D1 and D2 734
Matrix Formulation and Determinants 735
Test Statistic 740
Multivariate Analysis of Within-Subjects Designs With a Levels 741
Forming D Variables 741
Test Statistic 742
Choosing an Appropriate Sample Size 746
Choice of D Variables 753
Tests of Individual Contrasts 755
Multiple-Comparison Procedures: Determination of Critical Values 757
Planned Comparisons 757
Pairwise Comparisons 757
Post Hoc Complex Comparisons 758
Confidence Intervals for Contrasts 759
Contents xv
The Relationship Between the Multivariate Approach and the Mixed-Model

Approach 762
Orthonormal Contrasts 763
Comparison of the Two Approaches 765
Multivariate and Mixed-Model Approaches for Testing Contrasts 767
The Difference in Error Terms 770
Which Error Term Is Better? 771
A General Comparison of the Multivariate and Mixed-Model Approaches 773
Assumptions 774
Tests of Contrasts 774
Type I Error Rates 775
Type II Error Rates 775
Summary 777
Exercises 781
14 Higher-Order Designs With Within-Subjects Factors:

Multivariate Approach 790
Two Within-Subjects Factors, Each With Two Levels 791
Formation of Main Effect D Variables 792
Formation of Interaction D Variables 795
Relationship to the Mixed-Model Approach 796
Multivariate Analysis of Two-Way a × b Within-Subjects Designs 797
Formation of Main Effect D Variables 797
Formation of Interaction D Variables 799
Omnibus Tests—Multivariate Significance Tests 802
Multivariate and Mixed-Model Approaches for Testing Contrasts 810
Comparison of the Multivariate and Mixed-Model Approaches 811
One Within-Subjects Factor and One Between-Subjects Factor in the Same Design 811
Split-Plot Design With Two Levels of the Within-Subjects Factor 811
Main Effect of Between-Subjects Factor 812
Within-Subjects Effects 814
Within-Subjects Main Effect 816
Summary 819
xviContents
General a × b Split-Plot Design 820

Between-Subjects Main Effect 821
Within-Subjects Effects 822
Within-Subjects Main Effect 823
Between-Subjects Effects at a Fixed Level of Within-Subjects Factor 836
Within-Subjects Effects at a Fixed Level of Between-Subjects Factor 837
Cell Mean Comparisons 840
Assumptions of the Multivariate Approach 848
Multivariate and Mixed-Model Approaches for Testing Within-Subjects Contrasts 849
Comparison of the Multivariate and Mixed-Model Approaches 850
Optional 850
More Complex Designs 850
Two-Way Within-Subjects Designs 857
Split-Plot Designs 857
Exercises 859
IV MIXED-EFFECTS MODELS
15 An Introduction to Mixed-Effects Models:
Within-Subjects Designs 877
Introduction 878
Advantages of Mixed-Effects Models 879
Overview of Remainder of Chapter 880
Various Types of Within-Subjects Designs 880
Models for Longitudinal Data 881
Review of the ANOVA Mixed-Model Approach 881
Mixed-Effects Models 883
A Maximum Likelihood Approach 883
An Example of Maximum Likelihood Estimation 883
Comparison of ANOVA and Maximum Likelihood Models 886
A Closer Look at the Random Effects Model 894
4 CHAPTER 1
models, a key feature of scientific epistemology (or how we can come to know and understand
aspects of reality through science) is through developing mathematical models and evaluating
them statistically. Such models highlight some aspects of reality and ignore others, and are evalu-
ated primarily by comparison with competing models. Rodgers argues that the controversy about
null hypothesis significance testing during the 1990s was in part unnecessary because of the quiet
modeling revolution already underway within methodology to view statistics as an aid to build-
ing and evaluating models. Indeed, the model comparison approach we have taken in the various
editions of this book is, as Rodgers noted, consistent with this quiet revolution and hopefully will
prepare readers for the types of model comparisons underlying more advanced methodologies
such as structural equation modeling.
PHILOSOPHY OF SCIENCE
The Traditional View of Science
The perspective on science that emerged in the West around 1600 and that profoundly shaped
and defined the modern era (Whitehead, 1932) can be identified in terms of its methodology:
empirical observation and, whenever possible, experimentation. The essence of experimentation,
as Shadish, Cook, & Campbell (2002) note, is an attempt “to discover the effects of presumed
causes” (p. 3). It is because of their contribution to the understanding of causal processes that
experiments play such a central role in science. As Schmidt (1992) suggests, “The major task in
any science is the development of theory. . . . Theories are causal explanations. The goal in every
science is explanation, and explanation is always causal” (p. 1177). The explication of statisti-
cal methods that can assist in the testing of hypothesized causes and estimating their effects via
experiments is the primary concern of this book. Such an emphasis on technical language and
tools is characteristic of modern science and perhaps contributes to the popular perception of sci-
ence as a purely objective, rule-governed process. It is useful to review briefly how such a view
arose historically and how it must be qualified.
Many trace the origins of modern science to the British statesman and philosopher Sir Francis
Bacon (1561–1626). The context in which Bacon was writing was that of a culture that for cen-
turies had been held in the grips of an Aristotelian approach to obtaining knowledge. Although
Aristotle had considered induction or making inferences from particular observations, the “pre-
dominant mode of his logic was deduction, and its ideal was the syllogism” (Durant & Durant,
1961, p. 174). Bacon recognized the stagnation that had resulted in science because of this stress
on deduction rather than observation and because the ultimate appeal in scientific questions was
to the authority of “the Philosopher,” Aristotle. Bacon’s complaint was thus not so much against
the ancients as against their disciples, particularly the Scholastic philosophers of the late Middle
Ages (Robinson, 1995, p. 155). Bacon’s Novum Organum (1620/1928a) proposed that this old
method be replaced with a new organ or system based on the inductive study of nature itself.
In short, what Bacon immodestly attempted was to “commence a total reconstruction of sci-
ences, [practical] arts, and all human knowledge, raised upon the proper foundations” (Bacon,
1620/1928b, p. 4). The critical element in this foundation was the method of experimentation.
Thus, a deliberate manipulation of variables was to replace the “noting and naming” kind of
empiricism that had characterized the Aristotelian approach when it did lower itself to observa-
tion (Robinson, 1995, p. 158).
The character of Bacon’s reconstruction, however, was to have positive and negative conse-
quences for the conception of science that predominated for the next three centuries. The Baco-
nian ideal for science was as follows: at the start of their research, experimenters are to remove
Another random document with
no related content on Scribd:
nog veel meer geldigheid dan heden ten dage. Toen gebeurde het
wel dat de eene of andere A a y e , grootmoeder geworden, haren
naam in dezen vleivorm (en niet in zijne oorspronkelijke gedaante,
als A a l t j e —voluit, van ouds, A d e l a ) aan haar kleindochterke
overerfde, dat de ouders van dat kleinkind werkelijk de jonggeborene
als A a y e , en niet als A a l t j e , lieten doopen, en in het doopboek
(in lateren tijd ook in de registers van den burgerlijken stand) lieten
inschrijven. Zoo is het gekomen dat heden ten dage de eene A a y e
als A a l t j e te boek staat (dit is de regel), en dat de andere A a y e
werkelijk onder dezen naamsvorm in het doopboek der Kerk, in de
registers van den burgerlijken stand ten gemeentehuize van hare
geboorteplaats, staat ingeschreven.
Zoo als dit hier nu met den vrouwennaam A a l t j e , en zijnen

vleivorm A a y e is aangeduid, zoo is het ook gegaan met [249]zoo
menigen anderen Frieschen vóórnaam. Zie hier een lijstje van
eenige Friesche vóórnamen, met hunne vleivormen. Daar zijn er wel
meer. Maar velen van die namen hebben meer het karakter van
verkortingen, en van samengetrokkene naamsvormen; ware
vleivormen zijn dat niet. Het onderscheid tusschen deze soorten van
naamsverbasteringen is niet altijd, of in alle gevallen, even
gemakkelijk aan te toonen. Dies heb ik hier slechts enkele, slechts
de meest bekende vleivormen willen opsommen.
Mansnamen.
E e l k e . Verkleinvorm van E l e , dat een vervloeide vorm is van

E d e l , bijvorm van A d e l , in ouder vorm A t h a l , een
samenstellend deel van volledige namen A t h a l b e r c h t
(A d e l b r e c h t , A l b e r t ), A t h a l b r a n d , A t h a l g e r (A l g e r ).
In vleivorm E k e . Zie bladzijde 218.
G e r r i t (G e r h a r d ), in vleivorm K e i .
D i r k , D u r k (D i e d e r i k , T h i a d r i k ), in vleivorm D u y e ,
Dye, Dukke.
J e l l e , in vleivorm J e y e .
R e i t s e , in vleivorm R e y e .
S i b r e n , in vleivorm P i b e .
F o l k e r t , in vleivorm To l l e .
W i l l e m , in vleivorm W i m of P i m .
Dit zijn alle acht bijzonder Friesche, maar in hunnen oorsprong goed
algemeen Germaansche namen. Onder de mansnamen van
vreemden oorsprong, maar die onder de Friezen burgerrecht
verkregen hebben, zijn er ook enkelen met vleivormen. Te weten:
J o h a n n e s , in vleivorm J a n , H a n n e en K a n n e , weer
verkleind tot J a n c k o (verouderd) en H a n k e .
F r a n s , in vleivorm P a n n e .
C o r n e l i s , in vleivorm K e e s .
K l a a s (samengetrokken en ingekorte vorm van N i c o l a a s ), in

vleivorm K a e y e (K a a y e ).
J u r j e n (oorspronkelijk G e o r g i u s ), in vleivorm J u i .
Uit den aard der zaak zijn de vrouwennamen, die in vleivorm

voorkomen, grooter in aantal dan de mansnamen. [250]
Vrouwennamen.
A e l t s j e (A a l t j e ), A d e l a , in A e y e (A a y e ).
vleivorm
Aukje, Akke.
,,
,,
B a r t e l t s j e (B a r t e l t j e ), Bakke
,,
,,
Baukje, B a e y e , (B a a y e ).
,,
,,
Dirkje, Durkje, Dukke, Duye, Dye,
,, Didde, Dirre.
,,
Eelkje, Eke, Eekje.
,,
,,
F o k e l t s j e (F o k e l t j e ), Po.
,,
,,
Froukje, Poai, Poi.
,,
,,
Hylkje, Hike.
,,
,,
H i l t s j e (H i l t j e ), Hikke.
,,
,,
J e l t s j e (J e l t j e ), J e i , J e y e ; weer verkleind
,, tot J e i k e .
,,
Rinske, Kinge.
,,
,,
Romkje, Pomme.
,,
,,
S i b b e l t s j e (S i b b e l t j e ), Pibbe.
,,
,,
S i b r e c h t j e of S i b r i c h j e , Pibe.
,,
,,
Sjoukje, Koai, Koi.
,,
,,
Ts j e a r d t s j e (T j e e r d j e ) en Kekke.
G e a r t s j e (G e e r t j e ), ,,
,,
Tjetske, Jekke.
,,
,,
Tjitske, Jikke.
,,
,,
Uulkje, U k e en O e k e .
,,
,,
Wytske, Wike.
,,
,,
Willemke, Wim, Wimke, Pimke.
,,
,,
Vrouwennamen
met vleivormen, van vreemden oorsprong, zijn:
E l i s a b e t h , in Lyske, Like,
vleivorm L i t e .
G r y t s j e (G r i e t j e ), M a r g a r e t h a , Kike.
,,
,,
J u r j e n t s j e (van J u r j e n = G e o r g i u s J u i of J u i k e .
afgeleid), ,,
,,
Maria, Maryke, Maeike
,, (M a a i k e ).
,,
P y t s j e (P i e t j e ) (van P i e t e r = P e t r u s ), Pike.
,,
,,
[251]
T r y n t s j e (T r ĳ n t j e ), C a t h a r i n a , in vleivorm N y n k e en
N i n e . In de steden ook T i n e en T y n k e .
J o h a n n a , in vleivorm H a n n e , K a n n e en K a n k e .
Te Leeuwarden, en misschien ook elders in Friesland, komen nog

onder de ingezetenen, van ouds, de vreemde vrouwennamen
B e a t r i x en D e b o r a h voor, die als vleivormen B a e t s j e
(B a a t j e ) en D e e t s j e (D e e t j e ) hebben.
Onder de bovengenoemde vleinamen zijn er eenigen, die enkel
maar in mondeling gebruik zijn, maar nooit geschreven worden, en
nooit als geijkte namen voorkomen. Dat zijn bij voorbeeld K o a i en
P o a i , P o m m e en P i b b e , K i n g e en B a k k e bij de
vrouwennamen; K e i en K a e y e en P a n n e bij de mansnamen.
Dezen, en eenige anderen, zijn nog heden louter als echte
vleivormen, louter als noemnamen (sit venia verbo), en niet als
schrijfnamen in gebruik. Maar A k k e en B a e y e (B a a y e ), Eke en
U k e , H i k e en J i k k e , al zijn ze den volke nog genoegzaam als
vleivormen van A u k j e en B a u k j e , enz. bekend, komen toch ook
wel als geijkte namen voor in doopboek en register van den
burgerlijken stand, op de wijze als dit hier voren, bij A e l t s j e en
A e y e is aangetoond. En dat de mansnamen P i b e , J e y e ,
D u y e eigenlijk slechts vleivormen zijn van S i b r e n , J e l l e en
D u r k of D i r k (om van J a n = J o h a n n e s , P i e t e r =
P e t r u s , K l a a s = N i c o l a a s niet te gewagen)—dit is maar
weinigen bekend, omdat deze namen even menigvuldig als de ware
en oorspronkelijke namen, in geijkten zin, voorkomen.
Slechts zeer kortelijk en zeer oppervlakkig, slechts als ter loops heb
ik de zaak der Friesche vleinamen hier te berde gebracht, ofschoon
er juist van dit onderwerp zoo oneindig veel ter verklaring van de
eigenheden en bijzonderheden der Friesche namen in het
algemeen, te zeggen valt. Ik heb slechts voorloopig willen
aanduiden, dat vele Friesche mans- en vrouwenvóórnamen anders
niet zijn dan zulke vleivormen, afgeleid of verbasterd van volledige,
oorspronkelijke namen, die de Friezen met andere Germaansche
volken gemeen hebben of hadden. (Zie ook bl. 205). P i b e bij
voorbeeld is reeds sedert vele eeuwen onder de [252]Friezen in
gebruik in geijkten zin, dus schijnbaar als een echte, een volslagene
mansvóórnaam; en toch is deze naam ontwijfelbaar een vleivorm
van S y b r e n (S i g b e r n ), en anders niet; evenals J e y e en
R e y e slechts vleivormen zijn van J e l l e en R e i t s e , P i m en
K e i van W i l l e m en G e r r i t , enz. Die dit niet weet, moet P i b e
wel houden voor eenen onverklaarbaren, geheel bijzonder Frieschen
naam, die zijn weêrga bij andere Germaansche volken niet heeft. En
zoo moet hij ook denken over dat zeer groote aantal Friesche
namen, die reeds sedert eeuwen en eeuwen, en nog heden ten
dage, onder ons in zwang zijn, en die, evenals P i b e , onder de
Germaansche namen geheel op zich zelven schijnen te staan,
geheel bijzonder Friesch schijnen te wezen. Toch is niets minder
waar, dan dit. Honderden Friesche namen zijn eigenlijk slechts zulke
vleivormen van volledige, algemeen Germaansche namen. (Zie
bladzijde 211). Maar dit kan niet altijd en in alle gevallen met
zekerheid worden aangetoond. Integendeel, het is veelal hoogst
moeilijk om het bewijs daarvan te leveren, ja ondoenlijk, uit gebrek
aan oude oorkonden en bescheiden, waar dit uit zoude kunnen
blijken. Immers die vleivormen zijn reeds sedert eeuwen, velen
reeds sedert 1000 jaren, in volle, geijkte gebruik; zij werden reeds in
de vroege middeleeuwen, veelvuldig als zoodanig, en niet in hunne
oorspronkelijke, volledige, onverbasterde vormen geschreven. Bij de
Friezen kwam dit zeer menigvuldig voor, terwijl Sassen en Franken
en andere den Friezen naverwante volken, in geschrifte, in den regel
de volledige, onverbasterde namen hun recht gaven, ook al hadden
ze, even als de Friezen, in het dagelijksche leven vleivormen van die
volle namen in gebruik.
Ik heb eens eene oude oorkonde, een koopbrief, in het Friesch

geschreven, en uit de 15de eeuw dagteekenende, in handen gehad
en gelezen. Dat stuk begon alzoo: „Ick Wolbrecht Hayesin hlye end
dwa cond mei dissen jenwirdigen breve, dat ic in caep jowen habbe”,
enz. Verder op, in dezen koopbrief, noemt de schrijver, die zich in
den aanvang voluit W o l b r e c h t , de zoon van H a y e , had
genoemd, zich eenvoudig en plat weg: W o b b e („Ic Wobbe
voersein”). W o b b e geldt dus hier ontwijfelbaar voor den
dagelijkschen noemnaam dezes mans W o l b r e c h t , en was
ontwijfelbaar de vleivorm zijns naams, die hem nog van [253]moeders
schoot af was bijgebleven. W o b b e was de naamsvorm, waarbij
W o l b r e c h t dagelijks genoemd werd, en bij iedereen bekend was.
Toch wist de man, dat zijn naam, in volledigen vorm eigenlijk
W o l b r e c h t was, en zóó noemt hij zich dan ook te recht, in den
aanvang van de voor hem gewichtige oorkonde, die hij schreef.
Evenals wij nu weten, dat de volledige naam S y b r e n (S i g b e r n )

tot P i b e en ook (minder verbasterd) tot S i b e geworden is, en dat
W o b b e (met den verkleinvorm W o b k e , misschreven als
W o p k e ) als vleivorm van W o l b r e c h t is afgeleid, zoo mogen wij
met alle waarschijnlijkheid, schier met zekerheid stellen, dat de
Friesche mansnaam A b b e zulk een vleivorm is van A l b e r t
(oudtijds voluit A d e l b r e c h t , A t h a l b e r c h t ). En waar wij nu
weten, dat de oorspronkelijke vorm A d e l b r e c h t niet enkel tot
A l b r e c h t , A l b e r t is geworden, maar (bij de oude Hollanders
vooral) evenzeer tot A a l b e r t (A e l b r e c h t ); waar ook de
oorspronkelijke, volle naam A d e l h a r t bij de Friezen zoowel tot
A l d e r t als tot A a l d e r t is vervormd, daar mogen wij toch wel
aannemen, dat ook A b e , zoowel als A b b e , een vleivorm is van
A l b e r t of A a l b e r t . A b b e nu en A b e behooren al tot de oudst
bekende Friesche mansnamen. Zij komen, al de laatst verloopene
acht eeuwen door, in verschillende schrijfwijzen of spellingen, in
oude geschriften voor, hebben ook aan talrijke geslachtsnamen en
plaatsnamen oorsprong gegeven, en leven nog heden onder ons. Dit
alles wordt in mijne Friesche Naamlijst aangetoond.
Mij zelven is wel nooit, onder het Friesche volk, ter oore gekomen,
dat een knaapke, als A l b e r t gedoopt en ingeschreven, door zijne
moeder, „uit lievigheid” A b b e (of A b k e ) werd genoemd (ofschoon
dit zeer mogelijk is); maar wel hoorde ik dat eene Hollandsche
moeder haar zoontje, A l b e r t geheeten, liefkoozenderwijze A p p i
noemde, en dat hare andere kinderen hun broerke evenzóó heetten.
Heden ten dage zal nu niemand in Holland den naam van dit kind
ook als „A p p i ” schrijven. Maar de oude Friezen, in dezen hunnen
schier al te nuchteren zin voor huiselijken eenvoud ook in het
openbare leven, schreven wel W o b b e als de man voluit
W o l b r e c h t heette, [254]of P i b e en S i b e voor S y b r e n ,
W i b e voor W y b r e n (W i g b e r n ), T j a m m e voor T j a d m e r
(T h i a d m a r ), enz.
Dit een en ander is slechts eene vingerwijzing, slechts eene

oppervlakkige aanduiding ter verklaring van zoo vele honderden
bijzondere, bij de verwante Germaansche volkeren niet
voorkomende Friesche namen—namen, die juist door hunne
bijzonderheid, velen taalgeleerden navorschen, oudtijds en nog
heden ten dage, zoo veel hoofdbrekens gekost hebben, en zoo
menigmaal tot averechtsche beschouwingen aanleiding hebben
gegeven, en die toch zoo eenvoudig en geleidelijk als vleivormen
van volledige algemeen Germaansche namen ontleend zijn. [255]
1 Zie over deze zaak mijne verhandeling Haarringen, Hoofdbengels en Oorijzers,

voorkomende in het werk Oud Nederland, ’s Gravenhage, 1888. ↑
2 A e l d r i k (in Nederlandsche spelling Aaldrik, oorspronkelijk voluit Adelrik),
A e l w y n (in Nederlandsche spelling Aalwijn, oorspronkelijk voluit Adelwin =
Edele vriend), A y o l d , A l b e r t (oorspronkelijk voluit Adelbrecht), A l d e r t (de
zelfde naam als Aaldert, bovenvermeld), A l e f en A l o f (oorspronkelijk voluit
Adelelf, Adellof, Adelwolf), A l f e r t (Alfred, Adelfred, Adelvrede), A l g e r
(oorspronkelijk voluit Adelger, Adelgar), A l m e r (Adelmar), A r e n d (Arnwald of
Arnhold, de zelfde naam als Arnout), B a r e l d (Barwald), B i n d e r t en B i n n e r t
(Bernhard), B r o n g e r , E a d s g e r , E d s e r , E d s e r t , E d z a r d en
I d s e r t ; dan E g b e r t , E i l a r d (Agilhart), E i l o f (Agilolf), E v e r t (Everhart),
F o l k e n (Folkwin), F o l k e r t (Folkhart), F r e a r k of F r j e r k (Freerk, Frederik),
G e r l o f of G e e r l o f , bij samentrekking G e l f (Gerolf, Gerwolf), G e r b e n en
G e r b r e n (Gerbern); G e r b r a n d ; G e r r o l t , bij samentrekking G r e a l t ,
G r e o l t of G r e u l t (Gerhold), G e r m e n (German), G y s b e r t (Giselbrecht),
[201]G i s o l d , G o d s s k a l k (in Nederlandsche spelling Godschalk), H a r t g e r ,
H a r t m a n , H a t t e m of H a t t u m (Harthelm), H i l b e r t (Hildbrecht),
H i l b r a n d of H i l l e b r a n d (Hildbrand), I d s e r t (zie hier voren bij Edser),
Y s b r a n d , J e l g e r (Ethelgar), J e l m e r (Ethelmar), J i l d e r t of J i l l e r t ,
J o d s e r d , J o r r i t (Everhart), J o u w e r t , L a m m e r t (Lambert, Landbrecht),
L e f f e r t (Liafhart), L u b b e r t (Hludbrecht), M e i n d e r t en M e i n e r t
(Meginhart), N i t t e r t (Nidhart), O l f e r t (Olfhart, Wolfhart), R e i n h a r d ,
R e i n e r t en R e i n d e r t (Reginhart), R i c h o l t , R y k e n (Rikwin), R i t s e r t
(Richard, Rikhart), R o d m e r (Hrodmar), S i b r a n d (Sigbrand), S i b r e n of
S y b r e n (Sigbern), S i b o u t (Sigbald), S y m e n (Sigman), Te t m a n , Ts j a l f
(in Nederlandsche spelling Tjalf, oorspronkelijk voluit Thiadlef), W i b r a n d
(Wigbrand), W i b r e n of W y b r e n (Wigbern), W i g b o l d , W i l l e m (Wilhelm),
enz. ↑
3 A l e m (voluit Adelhelm, als Hattem en Willem gevormd), A l m a n (Adelman),
A l w a r t (Adelwart), A s w y n (vriend der Goden), B o r n l e f , B e r n l e f of
B e r n o l f , B r o t r y c k , E d g a r, E d l e ff , E g i l b a l d , E i l b r a n d ,
F o l c b r a t , F o l k m a r, F o l k w a r t , G a r d o l f , G a r h e l m , G a r l e f ,
Gerbald, Gerhold, Gerwalt, Godsfriund, Gondebald,
H a d l e f , H a r a l d , H a r t m o d , H a t e b r a n d , H e y l g a r,
Hellingbern, Helmrik, Herbern, Herbrand, Herdrad,
H i l d e g r i m , H i l d e r i k , H i l d m a r, H i l d u l f , H i l d w i n , I b r a n d ,
L i a f w i n , L i n d r a d , L i u d g e r, L i u d m u n d , L i u d r i c , L i o b b r e n ,
L u d e l e f (Ludelf, Ludolf, Lulof, Hludwolf), M e i n b e r n , M e y n u m
(Meginhelm), M e i n w a r d , N o t g r i m , O d e l b a l d , R a d b a l d ,
R a d b a d , R a d b o d , R a b b o d , R a b b o l d (Radbout), R a n d o l f ,
R a t g e r of R e d g e r , R e d l e f , R e d w a r d , R e i n b e r n , R i c b a l d ,
R i c b e r n , R i c f r e d , R i k l e f , R i c w a r d , R o b e t (Hrodbald),
R o d b e r n , Ta n c m a r , Te t h a r d , T h i a d l e f (Tsjalf; zie hier voren),
U l f b o l d , Wa l d g e r, We r i n h a d , W i c h o l t , W i l b r a n d , Wo l b e r n ,
W o l b r a n d , W o l b r e c h t , enz. ↑
4 B e r n o u , E d w e r , E e d w e r of I d w e r , E l a n d (Edelland), F e r d o u ,
F a r d o u of F r e d o u , G e r l a n d , H a d e w e i (Hedwig), J i l d o u ,
J e l d o u of J o l d o u , L u d e w e i (Hlodwige), M e i n o u , R e i n o u ,
W e l m o e d , enz. ↑
5 Adelgonda, Aldburga, Armgard, Hatheburgis, Herbilda,
Irmgard, Irmtrude, Ysland, Liafburg, Machteld, Rikou,
S w a n e l t (S w a n h i l d a ; zie Swenelt op bladzijde 190 hiervoren),
S w i t b u r g a , T h i a d l i n d i s , W i g m o d , enz. ↑
6 De eenig goede uitspraak van dezen naam is dan ook met den vollen klemtoon
op de eerste lettergreep, op de A, terwijl de tweede lettergreep de toonloos is;
en geenszins als Adeelen, met de stemsate op de tweede lettergreep die dan als
dee wordt uitgesproken, gelijk Hollanders, uit onverstand, wel spreken en
schrijven. Zie bij voorbeeld Mr. J. van Lennep, De Roos van Dekama, in welken
roman een der hoofdpersonen den verknoeiden naam Seerp van Adeelen
draagt. ↑
[Inhoud]
VI
DE NAMEN DER INGEZETENEN VAN
LEEUWARDEN
t e n j a r e 1 5 11 .
De oorsprong, de beteekenis van zeer velen onzer hedendaagsche

namen is onduidelijk, ja vaak, in schijn, volkomen onverklaarbaar. De
oorzaak daar van is hier in gelegen, dat de hedendaagsche vormen
der namen veelal zeer verbasterd, ontaard, ingekort, ook door
onwetende schrijvers in hunne spelling verknoeid, schier onkenbaar
gemaakt zijn. Met de Friesche namen is dit vooral en in sterke mate
het geval. Dies is de kennis van de oude en oudste, van de
oorspronkelijke, volledige of althans slechts weinig verkorte, weinig
versletene vormen onzer namen, gelijk die in oude oorkonden uit
oude tijden ons overgeleverd zijn, ons dringend noodig, zoo wij een
helder inzicht in den oorsprong en in de beteekenis onzer namen
ons willen eigen maken. Gelukkig vloeit die bron onzer kennisse niet
zuinig—gelukkig leveren vele oorkonden die ons ten dienste staan,
het zij dan in ’t oorspronkelijke, het zij in afschrift of in afdruk, ons
eenen waren schat op van de doopnamen, de vadersnamen of
patronymica en de maagschapsnamen onzer voorgeslachten, en
van hunne woonplaatsen, in steden en dorpen, in huizen, burchten
en stinsen, staten en saten, van akkers en weiden, enz. enz. Zulk
eenen rijk beladenen boom van kennisse vinden wij onder anderen
in de zoogenoemde „Registers van den Aanbreng”, die in vier
deelen, ten jare 1880, door het Friesch [256]Genootschap van
Geschied-, Oudheid- en Taalkunde zijn uitgegeven, en die
uitgebreide lijsten bevatten van de bebouwde en onbebouwde
eigendommen, huizen en landerijen, in sommige steden en
grietenijen van Friesland, met de namen der eigenaars of der
pachters en huurders daarbij. Die registers, opgesteld door de
regeering tot regeling der belasting, zijn van veel belang voor den
taal- en naamkundigen navorscher in het bijzonder; maar eveneens
in het algemeen voor iedereen die belang stelt in de kennis van het
leven onzer voorouders, van de omgeving en van de toestanden
waar in zij verkeerden. Zij vormen inderdaad eene leerrijke bladzijde
in het boek van de beschavingsgeschiedenis der Friezen in het
begin der zestiende eeuw, in een belangrijk tijdsgewricht dus, toen
daar nog geen sprake was of gedachte van de groote
omwentelingen op kerkelijk en staatkundig gebied, welke die 16de
eeuw in haar verder beloop gekenmerkt hebben—een tijdsgewricht
dat nog ten volsten gerekend moet worden als tot de middeleeuwen
te behooren.
De persoonsnamen, voorkomende in een dezer „Registers van den

Aanbreng”, te weten: in dat der stad Leeuwarden, willen wij als het
onderwerp onzer beschouwing nemen.
De personen, die in dat Register genoemd worden als eigenaars van

landerijen, gelegen onder den zoogenoemden „Klokslag” of het
rechtsgebied der stad Leeuwarden, of ook als pachters en
anderszins gebruikers daarvan, of als eigenaars en als huurders en
anderszins bewoners van huizen binnen de wallen der Friesche
hoofdstad, behooren tot allerlei rang en stand. Wij vinden daaronder
zoo wel de aanzienlijkste en de rijkste edellieden als de armste
bedelaars vermeld, zoo wel de aanzienlijke regeeringsambtenaren
als de kleine handwerkslieden, zoo wel de groote kooplui en
neringdoenden als de geringste daglooners, zoo wel de eerwaarde
geestelijken, hoog en laag, en de deftige geleerden, als de
beoefenaars der schoone kunsten—kortom de gansche bevolking
der stad, rijk en arm, groot en klein. Bij de beschouwing van de
namen al dezer personen valt in de eerste plaats op te merken, dat
slechts de edelingen ware geslachts- of maagschapsnamen dragen,
de aloude patronymica, in bijzonder Friesche vormen, die van zeer
oude dagteekening zijn, en vermoedelijk nog wel [257]uit den
Heidenschen tijd des volks stammen; bij voorbeeld: de namen van
F r a n s M e n n a m a (M i n n a m a ), T i a r d B u r m a n n i e (in
onze hedendaagsche spelling T j a a r d B u r m a n i a ), P e t e r
K a m m i n g a (C a m m i n g h a ) en anderen. Maar de onedelen, al
waren het ook zeer aanzienlijke lieden, hadden in 1511 te
Leeuwarden nog geene vaste geslachtsnamen, zoo min als ergens
in de Friesche gewesten. Of, zoo zij, als bij uitzondering, wel zulke
maagschapsnamen hadden (en dit was in der daad met vele
eigenerfden ten platten lande het geval, en ook met sommige oud-
ingezetene geslachten in de Friesche steden), dan voerden zij die
namen in het dagelijksche leven toch niet. Zij worden dan ook niet
onder hunne maagschapsnamen, die even als de geslachtsnamen
der edelen bijna uitsluitend Oud-Friesche patronymica zijn, in ons
register vermeld. Waar, als bij groote uitzondering, een onedele met
eenen waren of schijnbaren geslachtsnaam genoemd wordt, blijkt
het, juist uit den vorm van dien naam, dat die man geen Fries—dat
hij een vreemdeling was; bij voorbeeld: T h o m a s
S c h l e y s w i c k , J a n H o l l a n d e r, G e e r t v a n D o r s t e n .
Feitelijk bestond in 1511 te Leeuwarden de zelfde toestand, die tot in

onze dagen vooral ten platten lande in Friesland heeft voortbestaan;
namelijk, dat men iemand noemde bij den doop- of vóórnaam, en
dan, ter onderscheiding van andere, gelijknamige personen, den
vadersnaam in den tweeden naamval, dus als een waar
patronymicum, daar achter voegde—terwijl men den eigenlijken
geslachtsnaam geheel verwaarloosde. Ja, dit gebruik in de
benaming heeft nog tot in onze dagen onder de Friezen stand
gehouden. Menig man wordt nog heden door de lieden in zijne
omgeving nooit anders genoemd als bij zijnen doop- of vóórnaam
(dat is eigenlijk ook de naam bij uitnemendheid) en zijn vadersnaam
daar achter; bij voorbeeld: Ts j a l l i n g H i d d e s , F o l k e r t
O e n e s , H o a t s e S j u k s , enz. De geslachtsnaam A l g r a ,
R o m k e m a , B r o n g e r s m a , of hoe ook, blijft dan volkomen
buiten spel, en schijnt slechts in aanmerking te komen, als de volle
naam, in geijkten zin, geschreven worden moet. Zoo gebeurt het nog
wel heden, dat men, op de vraag naar den naam van dezen of
genen man—ho hjit er?—ten antwoord bekomt: S j i r k O b b e s , of
F o k k e F r a n k s , of [258]H a y o R o m m e r t s , zonder meer. Wil
men daarenboven den geslachtsnaam van dien man weten, dan
moet men vragen: ho skriuwt er him? Eerst daarop wordt dan
A n d l a , H o m m i n g a , W e e r s t r a of eenige andere
maagschapsnaam ten antwoord gegeven.
Deze eenvoudige wijze van benaming, naar Oud-Friesche zede, was

in 1511 te Leeuwarden nog ten vollen in zwang. Een zeer groot deel
van de namen in ons register komt op die wijze voor. Zie hier
eenigen daarvan: W i g l e S y w r d z (dat is in onze hedendaagsche
spelling: S j o e r d s z o o n of S j o e r d s ), T i a r d B a u c k e z
(T j a a r d B a u k e s ), D o w e R y o e r d s z (D o u w e R u u r d s ),
S y d s W y b e z , R i n t h i e S i b r e n z (R i n t s j e ), B o t t e
O b b e z , enz. 1 Dit zijn allen oorbeeldig Friesche namen en
naamsvormen. Ook andere namen, algemeen Germaansche, en
Bijbelsche, of zulken die van Kerkelijken oorsprong zijn, waren
oudtijds, zoo wel als nog heden, nevens de eigene Friesche namen,
bij de Friezen, in dit geval bijzonderlijk bij ingezetenen van
Leeuwarden, in zwang. Wij vinden ze in de benamingen van
W i l l e m A l b e r t z , van H e r m a n D i r c k z , W i l l e m
H e y n d r i c k x z , alle zes algemeen Germaansche namen.
Bijbelsche namen of Kerkelijke (te weten: namen van Heiligen die
niet in den Bijbel voorkomen), dragen C l a e s T h y s z (C l a e s ,
K l a a s , N i c o l a a s is een Kerkelijke, en T h y s , M a t t h ĳ s ,
M a t t h e u s een Bijbelsche naam), M a t t h y s G e r r y t z ,
P e t e r J a n z (P e t r u s en J o h a n n e s , twee Bijbelsche
namen), W o l t e r J a n z , A d a m A l b e r t z , C l a e s
H e y n e z , Y s b r a n t C l a e s z , J o e s t W i l l e m s z , 2 enz. [259]
Mansnamen op eene toonlooze e eindigende (J e l l e , H o b b e ,
R i n s e ), in den tweeden naamval staande en als patronymica
voorkomende, werden oudtijds in de Friesche gewesten dikwijls met
is, in plaats van met es geschreven; dus J e l l i s , H o b b i s , in
stede van J e l l e s , H o b b e s , zoo als de hedendaagsche spelling
voorschrijft. Dit gebruik, dat nog wel in de vorige eeuw in Friesland
voorkwam 3, is daar tusschen Flie en Lauwers thans volkomen
uitgestorven, maar heeft zijne sporen nagelaten in sommige West-
Friesche of Noord-Hollandsche geslachtsnamen (vooral aan de
Zaan). Die namen, oorspronkelijk zulke vadersnamen zijnde, worden
thans nog met is geschreven; bij voorbeeld A v i s , D u y v i s
(overeenkomende met D o u w e s ), G a l i s , H e i n i s , Ta n i s ,
W a r r i s , enz. Voorbeelden van die spelwijze en naamsvorming
leveren in ons register de benamingen van A l b e r t W i l k i s ,
T i e p k e J e l l i s (T j e p k e , T j e b b e k e ), W y b e S a e c k i s z
(S a k e s ), H i l k e G a b b i s ; ook J a n S i o e r d i s z (S j o e r d s )
en anderen.
Ware geslachtsnamen, en wel in het bijzonder oorbeeldig Friesche

maagschapsnamen op a eindigende, komen er in ons register
slechts weinig voor. Dit moge aanvankelijk eenige bevreemding
wekken—de oorzaak daar van is echter wel uit te vinden. Immers
zulke geslachtsnamen bestonden er toen wel evenzeer als vroeger
en als heden, al is het ook dat er in de achttiende eeuw en in het
begin van deze eeuw vele zulke namen in Oud-Frieschen vorm door
de Friezen willekeurig gemaakt en aangenomen zijn (Zie bl. 237).
Zoo waren daar, ten tijde dat ons register opgesteld werd, te
Leeuwarden even als elders in de Friesche gouwen, ongetwijfeld
vele Oud-Friesche maagschappen, ook al waren ze niet van edelen
bloede noch van eigenerfden staat, zelfs niet van aanzienlijken
huize, maar tot eenvoudigen en geringen levenskring behoorende,
die eenen eigenen Oud-Frieschen [260]naam voerden. Maar die
namen werden veelvuldig verwaarloosd, in het dagelijksche leven
werden ze zeldzaam, slechts als bij uitzondering gebruikt. Dien ten
gevolge werden zij ook in geschrifte en in geijkten zin dikwijls
veronachtzaamd en buiten spel gelaten, vooral als men met eene
oppervlakkige aanwijzing der personen, bij hunne dagelijksche
benamingen, volstaan kon, gelijk dit bij de „Registers van den
Aanbreng” het geval was. Wij mogen dus veilig aannemen, dat vele
personen, die in deze registers slechts met hunnen vóórnaam en
met hunnen vadersnaam als patronymicum worden aangeduid, toch
wel degelijk ook eenen eigenen, Oud-Frieschen, op a eindigenden
geslachtsnaam hadden. Maar slechts zeer weinigen worden
werkelijk ook met zulk eenen maagschapsnaam aangeduid; het zijn
W y b r e n B o w t s m a (B o u t s m a ), J e l c k L y w a m a ,
H e s s e l I n t e m a . 4 Voor de hand houd ik deze lieden niet voor
edelingen. Maar het kan zeer wel zijn, dat ik mij hier in vergis (weinig
ervaren als ik ben in de kennis der Oud-Friesche adellijke
maagschappen), en dat de personen, die deze namen voerden, wel
degelijk tot den adeldom behoorden. En zoo dit in der daad het geval
is, dan vervalt daar mede de bijzonderheid dezer namen. Immers de
leden der adellijke geslachten worden in ons register wel degelijk
met hunnen Oud-Frieschen geslachtsnaam genoemd; althans in den
regel. Zoo vinden wij vermeld: F r a n s M e n n a m a (M i n n a m a ,
M i n n e m a ), T i a r d B u r m a n n i e , P e t e r K a m m i n g a de
voorstander der Oud-Friesche taal, H e s s e l en D o e k e
M a r t e n a , J o w J o w s m a , J o w (ook I w geschreven)
D e k a m a , W y t z J o n g e m a , T r y n H e r m a n e , enz.
Nog eene andere reden is er, waarom Oud-Friesche, op a uitgaande

maagschapsnamen zoo zeldzaam zijn in het Leeuwarder register. In
het begin der 16de eeuw toch, toen het register geschreven werd,
verliep de Oud-Friesche taal, verloor zij hare oude, volle uitgangen
op a en o, die door eene toonlooze e werden vervangen. De
uitspraak en de spelling van woorden en namen als pundameta, als
to ermora ende elindighera liodena bihoff, als om Buwa ende Beyka

(Download PDF) Designing Experiments and Analyzing Data A Model Comparison Perspective 3Rd Edition Scott E Maxwell Online Ebook All Chapter PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

(Download PDF) Designing Experiments and Analyzing Data A Model Comparison Perspective 3Rd Edition Scott E Maxwell Online Ebook All Chapter PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Designing Experiments and Analyzing

Data: A Model Comparison Perspective

The Model Thinker What You Need to Know to Make Data

Barasi s Human Nutrition 3rd ed A Health Perspective

NIV, Maxwell Leadership Bible, 3rd Edition John C.

Python Data Analysis: Perform data collection, data

A Guide to Experiments in Quantum Optics 3rd Edition

Arguing, Obeying and Defying: A Rhetorical Perspective

Arguing Obeying And Defying A Rhetorical Perspective On

Analyzing Qualitative Data Systematic Approaches Gery

Typeset in Times New Roman

I CONCEPTUAL BASES OF EXPERIMENTAL DESIGN

2 Drawing Valid Inferences From Experiments 59

Overview of Experimental Designs to Be Considered 71

II MODEL COMPARISONS FOR BETWEEN-SUBJECTS

Statistical Assumptions 133

4 Individual Comparisons of Means 170

5 Testing Several Contrasts: The Multiple-Comparisons Problem 216

6 Trend Analysis 275

Testing for Nonlinearity 286

7 Two-Way Between-Subjects Factorial Designs 312

Test of Unweighted Marginal Means 366

8 Higher-Order Between-Subjects Factorial Designs 401

9 Designs With Covariates: ANCOVA and Blocking 451

The Logic of ANCOVA 454

10 Designs With Random or Nested Factors 547

Designs With Random Factors 548

III MODEL COMPARISONS FOR DESIGNS

The Problem of Correlated Errors 614

12 Higher-Order Designs With Within-Subjects Factors:

13 One-Way Within-Subjects Designs: Multivariate Approach 728

The Relationship Between the Multivariate Approach and the Mixed-Model

14 Higher-Order Designs With Within-Subjects Factors:

General a × b Split-Plot Design 820

Zoo als dit hier nu met den vrouwennaam A a l t j e , en zijnen

E e l k e . Verkleinvorm van E l e , dat een vervloeide vorm is van

K l a a s (samengetrokken en ingekorte vorm van N i c o l a a s ), in

Uit den aard der zaak zijn de vrouwennamen, die in vleivorm

Te Leeuwarden, en misschien ook elders in Friesland, komen nog

Ik heb eens eene oude oorkonde, een koopbrief, in het Friesch

Evenals wij nu weten, dat de volledige naam S y b r e n (S i g b e r n )

Dit een en ander is slechts eene vingerwijzing, slechts eene

1 Zie over deze zaak mijne verhandeling Haarringen, Hoofdbengels en Oorijzers,

De oorsprong, de beteekenis van zeer velen onzer hedendaagsche

De persoonsnamen, voorkomende in een dezer „Registers van den

De personen, die in dat Register genoemd worden als eigenaars van

Feitelijk bestond in 1511 te Leeuwarden de zelfde toestand, die tot in

Deze eenvoudige wijze van benaming, naar Oud-Friesche zede, was

Ware geslachtsnamen, en wel in het bijzonder oorbeeldig Friesche

Nog eene andere reden is er, waarom Oud-Friesche, op a uitgaande

You might also like

I CONCEPTUAL BASES OF EXPERIMENTAL DESIGN

2 Drawing Valid Inferences From Experiments 59

Overview of Experimental Designs to Be Considered 71

II MODEL COMPARISONS FOR BETWEEN-SUBJECTS

Statistical Assumptions 133

4 Individual Comparisons of Means 170

5 Testing Several Contrasts: The Multiple-Comparisons Problem 216

6 Trend Analysis 275

Testing for Nonlinearity 286

7 Two-Way Between-Subjects Factorial Designs 312

Test of Unweighted Marginal Means 366

8 Higher-Order Between-Subjects Factorial Designs 401

9 Designs With Covariates: ANCOVA and Blocking 451

The Logic of ANCOVA 454

10 Designs With Random or Nested Factors 547

Designs With Random Factors 548

III MODEL COMPARISONS FOR DESIGNS

The Problem of Correlated Errors 614

13 One-Way Within-Subjects Designs: Multivariate Approach 728

General a × b Split-Plot Design 820