Giza eta Gizarte Zientziak

Matematika II

3. EBALUAZIOA
5. PROBILITATEA
5.1. Zorizko saiakuntzak
5.2. La Placeren legea
5.3. Probabilitate baldintzatua
5.4. Pobabilitate totala
5.5. Bayesen teorema
5.6. Banaketa binomiala

6. ESTATISTIKA
6.1. Sarrera
6.2. Kurba normala
6.3. Banaketa binomiala
6.4. Lagina
6.5. Tarte bereizgarria
6.6. Akatsa
6.7. Proportzioa
6.8. Bariantza
6.9. Hipotesiak
15
6.1. SARRERA

Estatistika matematikaren adar bat da, datuak biltzeaz, sailkatzeaz, aztertzeaz,

interpretatzeaz eta aurkezteaz arduratzen dena. Helburutzat du datu horien baitan dauden
erregulartasunak eta erlazioak hautematea, horietarako ereduak eratzea, iragarpenak egitea,
konklusio zehatzak ematea, eta erabaki egokiak hartzea. Labur, estatistikaren helburua da jasotako
datuetatik informazio baliagarria eskuratzeko teknikak garatu eta aplikatzea.

6.2. KURBA NORMALA →

Kurba normala edo Gaussen kanpaia esaten zaio azpian irudikatuta dagoen funtzioari.
Funtzio horretan bataz bestekoak ( ) eta probabilitateak ( ) erlazionatzen dira. Oso erabilia da
naturan ematen diren fenomeno ezberdinek forma hori jarraitzen dutelako (pertsonen altuerak,
pisuak, pieza bat hausteko duen erresistentzia…). Adibide gertuko bat koronabirusarena izan daiteke.
(Ikusi aurreko urteko lanetan kurbek hartzen duten forma baita ere).

Fernando Simon

N (0,1) baten probabilitatearen kalkulua. [277.or]

Egoerak ( K 0) Adibideak

Berdin eta txikiagoa P[ ] (0,51) = 0,6950

P[ ] = (K)

Berdin eta handiagoa P[ ] 1- 0,6950 = 0,305

P[ ] 1- P [ ]=
1-

Negatiboa Simetrikoa denez,

P[ ] P[ ]
P[ ]= P [ ] 1- 0,6950 = 0,305

16
Adibideak:
P[ ]= 1- P [ ] =
0,0314

P[ ]

P[ ]= [ ] [ ]
→ [ ]= = 0,9713
→ [ ]= 1-0,7123=0,2877
P[ ]= 0,9713 - 0,2877 = 0,6836

P[ ]= 1 - 0,9332 = 0,0668

P[ ]= 0,9772

P[ ]= 1-0,6915 = 0,3085

ARIKETAK. 12. Gaia (hasierako ariketak, zenbaki urdinak)

1. Aurkitu honako probabilitate hauek N(0,1) banaketa batean.

a) P[ ]
b) P[ -1’8]
c) P[ ]
d) P[ ]
e) P[ ]
f) P[ ]
g) P[ ]
h) P[ ]
i) P[ ]
N (0,1) baten bataz bestekoaren kalkulua. → z

17
Probabilitatea kalkulatzeko prozedura berdina da baina kontrako sentzuan.

Egoerak Adibideak

Probabilitatea erdia baino P[ ] 0,6950

gehiago denean
k = 0,51

Probabilitatea erdia baino P[ ] 0,305

gutxiago denean, baina k
positiboa da. k = 0,51

Probabilitatea erdia baino Simetrikoa denez,

gutxiago denean, baina k P[ ] 0,305
negatiboa da.
k = - 0,51

ARIKETAK. 12. Gaia (hasierako ariketak, zenbaki urdinak)

2. Kalkulatu k-ren balioa (zehatza edo gutxi gora-beherakoa) honako kasu hauetako
bakoitzean).
a) P[ ]
b) P[ ]
c) P[ ]
d) P[ ]
e) P[ ]
f) P[ ]
g) P[ ]
h) P[ ]

N ( , ) baten probabilitatearen kalkulua → x [278. orr]

bataz bestekoa
⟶
⟶desbideratze tipikoa

18
Zer gertatzen da gure datuak N (0,1)-etik ezberdin direnean? Esaterako, N (185, 22)

Tipifikazioaren bidez gure datuak N (0,1) normalaren taulara egokituko ditugu.

[ ] [ ] [ ] P [z ]=1-P [z ]=
= 1-0,7518= 0,2482 edo %24,82

ARIKETAK. 12. Gaia (hasierako ariketak, zenbaki urdinak)

3. N (18, 4) banaketa batean aurkitu honako probabilitate hauek:

a) P [ x ] d) P [19 ]
b) P [x ] e) P [11 ]
c) P [ x ]

4. N (6; 0.9) banaketa batean kalkulatu k honako berdintza batean bete daitezen:
a) P [x ]= 0,9772 c) P [x ]
b) P [x ] =0,8 d) P[x ]

19
6.3. BANAKETA BINOMIALA

Ausazko saiakuntza batean gertaera dikotomiko bat ematen denean, arrakasta edo porrota,
probabilitate binomialaz ari gara.

ADIBIDEA:
8 dado bota eta 5 dadotan 2 zenbakia ateratzeko probabilitatea.

n= saiakera kopurua=8

p= arrakasta probabilitatea (batean)=

q= porrota probabilitatea (batean)=

k= arrakasta kopurua=5

P[ ]= ( ) . pk . qn-k

P[ ]=( ) ( ) ( )

P[ ]= ( ) ( )
P[ ]=0’00416

Eta galdera 5 baino gutxiagotan izango balitz? p(x=0) + p(x=1) + p(x=2) +p(x=3) + p(x=4)
kalkulu luzea egin beharko genuke.

Binomiala kalkulatzen batxilergoko 1.mailan ikasten da. Zer alde dago?

Imaginatu 8 dado beharrean 1000 dado botatzen ditugula. Kalkuluak oso luzeak aterako
lirateke: p[ ], p[ ], p[ ], p[ ]…

Aldiz, konturatzen gara sortzen den grafika kurba normal batetara hurbiltzen dela (Gaussen
kanpaia). Erabili ditugun datuak “aldagai diskretuak (1,2,3,4…)” direnez, errore edo akats
txiki bat dago. Guk kurba normalean “aldagai jarraituak” erabiltzen ditugulako (1; 1,12;
1,13…)

Nola kalkulatu edo nola egin gure datuak kurba normalaren forma izateko
⤷n.p<3 eta n.q<3 badira.

⤷B (n,p) ⇒ N (np,√ ) + Bataz bestekoa ± 0,5

Banaketa Banaketa
binomiala normala

P = P[ ]

20
 P = P[ ]

np eta nq biak 3 baino handiagoak direnean, hurbilketa nahiko ona da. Eta 5 baino
handiagoak badira, hurbilketa ia perfektua da.

Adibideak (301 or Ariketa ebatzia)

1. Makina batek torlojuak egiten ditu.%5 akastunak dira. 400eko kaxatan sartzen
dituzte. Kalkulatu zer probabilitate dagoen kaxa batean 30 akastun baino gehiago
egoteko.

p= Formula aplikatu

q= N(n.p;√ )
n=400

1.pausoa:
N (400.0,05;√ )⟶N (20; 4,36)

2.pausoa:
30 akastun baino gehiago
P[ ]⟶binomial guztietan akatsaren zuzenketa
aplikatuko dugu.

21
 P[ ]= tipifikazioa P[ ]= P[ ]=1-0,9920=0,008

2. Test erako azterketa batek 50 galdera ditu, eta galdera bakoitzak hiru erantzun,
zuzena bat bakarrik izanik. Zorian erantzun dugu. Zenbat asmatuko ditugu?

n: 50
p: 1/3
q: ⅔
N (16,66 ; 3,33 )

k: 25
P(x>25)=P(x’>24,5)= P (z> (24,5-16,66)/3,33)= P (z>2,35)= 1-0.9906=0,0094

3. Tes erako azterketa batek 100 galdera ditu, horietako bakoitzak lau erantzun ditu,
bata zuzena eta beste hirurak okerra. Ikasle bat zoriz erantzuten badu, zein da 30
galdera baino gehiago asmatzeko probabilitatea? Eta, 15 baino gutxiago
asmatzeko probabilitatea?

n: 100
p: ¼=0,25
q: ¾=0,75
N( 25; 4,33)

k: 30
P(x> 30) = P ( x’>30,5) = P (z> (30,5-25)/4.33) = P (z> 1,27) = 1-0,8980=0,102

k: 15
P(x<15)= p( x’<14,5) = P (z < (14,5-25)/4,33) = P (z < -2,42) = 1-0,9922= 0,0078

ARIKETA
Jaioberri neskatoa izateko probabilitatea 0,515 da. Ospitalean 180 ume jaio dira aste
betean. Zein probabilitate dago neskato kopurua 100 baino gehiago izateko? Eta 75 baino
gutxiago?

6.4. LAGINA

Lagina populazio batetik aukeratutako elementu multzoa da.Datuak jaso

eta aztertuz populazio osoari buruzko zenbait ezaugarri edo parametro
zenbatetsi edo hurbiltzeko erabiltzen da.

22
Lagina batetik populazio osorako ondorioak zabaltzean, errore bat sortzen da. Eskuarki, lagin-
tamaina edo lagina osatzen duten elementuen kopurua zenbat eta handiagoa, errorea orduan
eta txikiagoa izango da (eta alderantziz).
Ausazko aldagai baten banaketa N (μ, q) denean, n tamainako laginak ateratzean sortzen den
banaketa izango dugu:

Laginaren banaketa N ( 又 , � / √n) non,

➔ Lagina: n
➔ Laginaren bataz bestekoa 又
➔ Desbideratze tipikoa �

1. Adibidea:

Esan nola banatzen diren honako kasu hauetako bakoitzeko laginen batez
bestekoak:

a) Populazioaren banaketa N(20, 4). Laginaren tamaina 16

b) Populazioaren banaketa N(20, 4). Laginaren tamaina 100
c) Populazioaren banaketa N(112, 15). Laginaren tamaina 100

2. Adibidea:
N (20, 6) banaketa batean, 64ko tamaina duten laginak hartu ditugu.
a) Zein da laginen batez bestekoaren banaketa?
b) Zer probabilitate dago batez bestekoa 19 eta 21 artean duen lagin bat ate-
ratzeko?

23
BARIANTZA
Bariantzari erroa egin eta desbideratze tipikoa lortzen dugu. √729 = 27. Beraz, �=27

ARIKETAK. 12. Gaia (gorriak)

294.or, → 10, 11, 12

24
6.5. TARTE BEREIZGARRIA [280.or]

Populazioaren ehuneko handi bat jasoko duen tartea bilatuko dugu.

%90 probabilitatea edo segurtasuna N(0,1)

ARIKETA
%95 konfiantza maila kalkulatu

%90 probabilitatea edo segurtasuna N(66,8)

Lehenik eta behin N(0,1) kurban tarteak kalkulatu behar dira aurreko ariketan bezala.
Tarteetan gehien agertzen diren portzentaiak ondorengoak dira, eta beti azpian azaldutako
emaitza izango dute.

25
Ondoren tipifikazioaren bidez tartetako bataz bestekoak gure kurbara eramango ditugu

ARIKETA EBATZIA
1) N (66,8) banaketa batean, lortu %90, %95 eta %99rako tarte bereizgarriak.

%90 (66-1,645 x 8; 66+1,645 x 8) = (52,84; 79,16)

Horrek esa nahi du indibiduoen %90 tarte horretan daudela.
Hau da, P [x € 52,83; 76,19)] = 0,9 dela.

%95: (66-1,96x8, 66+1,96x8) = (50,32; 81,68) P[x € (50,32; 81,68)] = 0,95

%99: (66-2,575 x 8, 66+2,575 x 8) = (45,4; 86,6) P [x € (45,4 ; 86,6)] = 0,99

ARIKETAK. 12. Gaia (280.or urdinak)

6.6 AKATSA

26
27
PROPORTZIOA

n tamainako lagin batetik lortutako datuetaik abiatuta populazioaren Pr estimatzea izango da

orain egin beharrekoa. Estimatze hau konfiantza-maila bat hartuta egingo dugu eta
proportzioarentzat konfiantza-tarteak erabiliko ditugu.
N(�,�) -------> N(�/n,�/n)
Proportzioa hasieran kurba normalari aplikatu diezaiokegu edo bukaeran konfiantza tarteari.

28
Ikusi hemen adibide bat:

● Binomiala

n= N( ;√ )
p= N ( 19’6 ; 3’429)

q=

● Tarte bereizgarria %95

z = 1’96

● Banaketa normala Tipifikatu

Z= ⇨ -1’96 = x1 =12’88

+1’96 = x2= 26’32

Tartea (12’88 , 26’32)

● Proportzioa

Tartea ( , )

Tartea (0’26 , 0’537)

29
11.ARIKETA

HIPOTESI TESTAK

Hipotesi test batean � populazioaren batez bestekoarentzat edo p populazioaren

proportzioarentzat hipotesi bat enuntziatuko dugu eta lagin batean lortutako batez
bestekoarekin edo proportzioarekin alderatuz (baliotasun eskualdea eraikiz) , hipotesi hori
onartzera edo baztertzera iritsiko gara, beti ere konfiantza-maila batekin.

Nola aplikatzen dira?

Hipotesi test bat egiteko beti urrats konkretu batzuk jarraituko ditugu:
-Hipotesia enuntziatu. Abiapuntuko hipotesia adierazteko H0 erabiltzen da eta
hipotesi nulua esaten zaio. Kontrakoa adierazteko H1 eta hipotesi alternatiboa esaten
zaio.
-Baliotasun eskualdea eraiki hipotesiko batez bestekoarentzat edo
proportzioarentzat.
-Kontrastatu lortutako datuak eta erabaki baliotasun eskualdean dauden edo ez.

Adibidea:
Mota bateko 100 laranjaz osatutako lagin baten batezbesteko pisua 272 g da.
Populazioaren desbideratze tipikoa 20 g del jakinda, 0,05 esangura mailaz, bazter al daiteke
populazioaren batezbesteko pisua 275 gramokoa delaren baieztapena?

30
31
Adibidea 6 (B): 2001 urtean egindako ikerketa baten arabera, gazteen asteburuko
batezbesteko gastua 6,25 eurokoa zen. Duela gutxi gai horri buru 450 gazteri egindako
inkesta batek batezbesteko gastua 6,40 eurokoa dela erakutsi du desbidazio tipikoa 1,8 euro
izanik. Onartu al daiteke %90eko konfiantza mailarekin, gastua aldatu ez deneko hipotesia?
Eta, %95eko konfiantzaz?

32
Alde bateko hipotesi testak
Kasu hauetan, onartzen den eremua ez da bitarte simetrikoari dagokiona, alde batekoa
baizik, ezkerrekoa edo eskuinekoa.

Adibidea:
Baserri bateko oiloen pisuak batezbestekoa 2’6 kg-koa eta desbideratze tipikoa 0’5 dituen
banaketa normala dugu. Beste era bateko jatekoa ematen zaie 50 txitari. Handi egiten
direnean, pisatu eta lortzen dugun batezbestekoa 2’78 kg, da. Populazio osoaren pisua
handitzen ez dela dioen hipotesia egiaztatuko dugu , esangura maila %1 izanik.

- Lagina: n=30 x=2,78 (?)

- Populazioa: n=2,6 t=0,5
- Esangura %1 → %99 konfiantza maila
- Pisua ez da handitzen
Hipotesia:

33
H0: n

Ariketa (proportziorako)
Duela urte batzuk, herri bateko %53 lagunek alkatearen alde egin zuten. Azken egunotan,
zoriz aukeratutako 360 pertsonari galdeketa egin zaie eta 176-k adierazi dute alkatearen
alde daudela. Alkateak dio herritarren babesa ez zaiola gutxitu. Egiazta dezagun esandakoa
egia ala gezurra den %10-eko esangura mailaz.

Populazioa Lagina %10 esangu → %90 konf.m.

p= 53/100 n=360 Babesa ez zaio gutxitu. Beraz, babesa handitu edo berdindu zaio
p=176/360
q=184/360

- Hipotesia:
H0: p= 0,53
H1: p=/0.53

34
 - Baliotasun eskualdea:

ARIKETAK
Proportziorako 323.or 5 eta 6
Hipotesia bietatik 324.or 8 eta 9

35