‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.

ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﮥ ادﺑﯿﺎت ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻟﺮﺳﺘﺎن‬

‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1395‬‬

‫ﺻﻔﺤﺎت ‪70 - 47‬‬

‫رواﯾﺘﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ آن ﺑﺎ رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ‬

‫‪1‬‬
‫ﻫﺎدي ﺑﯿﺪﮐﯽ‬
‫ﭼﮑﯿﺪه‬
‫ﻫﺪف از ﻧﻮﺷﺘﻦ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﯽ رواﯾﺘﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد و ﻣﻘﺎﯾﺴـﮥ‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي آن ﺑﺎ رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً دو رواﯾﺖ ﻣﺼﺤ‪‬ﺢ ﻏﻔﻮري و ﻣﺎﮐﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮاﯾﻨﺪة رواﯾـﺖ‬
‫ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﮥ ‪ 350‬ﺑﯿﺘﯽ دﻗﯿﻘﺎً ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ آن را ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺪ‪ ‬وﺳﻂ دو رواﯾﺖ ‪ 710‬ﺑﯿﺘﯽ ﻣﺎﮐـﺎن‬
‫و ‪ 266‬ﺑﯿﺘﯽ ﻏﻔﻮري داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ در‪ .‬ﺟﺰﺋﯿﺎت رﺧﺪادﻫﺎ ﺑﺎ دو رواﯾـﺖ ﻣـﺬﮐﻮر ﺗﻔـﺎوت دارد و‬
‫ﻫﻢ ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از داﺳﺘﺎن ﺑﻪ آن اﻓﺰوده و ﯾﺎ از آن ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪهاﺳـﺖ‪ .‬رواﯾـﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘـﻪ از ﻟﺤـﺎظ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ از ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺎﻣﯽ دوﺳﺘﺎن رﺳﺘﻢ و ﻫﻤﺮاة آﻧﺎن ﺑﺎ او‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ و ﺗﻌﺎﻣﻼت رﺳﺘﻢ و زال‪،‬‬
‫ﺟﺰﺋﯿﺎت ﻧﺒﺮد ﮐﮏ ﺑﺎ رﺳﺘﻢ و دﯾﺪار رﺳﺘﻢ ﺑﺎ زال ﺑﺎ دو رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوتﻫﺎﯾﯽ دارد و ﻣﺸﺘﻤﻞ‬
‫ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺒﺮد دو ﻧﻔﺮ از ﭘﻬﻠﻮاﻧﺎن ﮐﮏ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﻗﺎﻫﺮ و ﺳﺎﻟﻮك ﺑﺎ رﺳﺘﻢ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫در دو رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ ﻧﺸﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﻣﺜﻞ ﺑﺎج دادن زال ﺑﻪ ﮐـﮏ‪،‬‬
‫ﺷﮑﺴﺖ ﺧﺎﻧﺪان رﺳﺘﻢ از ﮐﮏ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﻐﻤﺎ ﺑﺮدن رﺳﺘﻢ دﺧﺘﺮي از اﻫﺎﻟﯽ ﻗﻠﻌﮥ ﮐـﮏ و رﻓـﺘﻦ زال و‬
‫رﺳﺘﻢ ﻧﺰد ﻣﻨﻮﭼﻬﺮﺷﺎه در دو رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ وﺟـﻮد دارد ﮐـﻪ در رواﯾـﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘـﻪ ﻧﺸـﺎﻧﯽ از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻠﯿﺪواژهﻫﺎ‪ :‬رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد‪.‬‬

‫‪١‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﺠﻮي دﮐﺘﺮي زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﺸﻬﺪ‪h.bidaki@stu.um.ac.ir ،‬‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،95/4/9 :‬ﭘﺬﯾﺮش ﻣﻘﺎﻟﻪ‪95/6/10 :‬‬
 ‫‪ 48‬رواﯾﺘﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ آن ﺑﺎ رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﮥ ﻓﺮدوﺳﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺳﺮاﯾﺶ‪ ،‬ﺑـﻪ‪-‬‬
‫ﺷﺪت ﻣﻮرد اﻗﺘﺒﺎس و ﺗﻮﺟﻪ ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎن و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬دور از ذﻫـﻦ ﻧﯿﺴـﺖ اﮔـﺮ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻞ ﺷﻬﺮت ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ را اﻫﺘﻤﺎم ﮐﺎﺗﺒﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﺖ آن داﻧﺴﺖ؛ ﮐﺎﺗﺒﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﺎه ﻋﻼوه ﺑـﺮ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺖ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﯽ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬اﺑﯿﺎت و ﮔﺎه داﺳـﺘﺎنﻫـﺎي ﻣﺠﺰاﯾـﯽ را ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﭘﯿﮑـﺮة اﺻـﻠﯽ اﺛـﺮ‬
‫ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﯽاﻓﺰودﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺑﯿﺎت و داﺳﺘﺎنﻫﺎي اﻟﺤﺎﻗﯽ ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ از ﺳـﺪة دﻫـﻢ ﺑـﻪ ﺑﻌـﺪ‪ ،‬ﻧﻤـﻮد‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ و آﺷﮑﺎري ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ ،‬ﻃﻮريﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺗـﻮأم ﺑـﺎ اﯾـﻦ اﻟﺤﺎﻗـﺎت‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﮐﺎﺗﺒﺎن ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد؛ زﯾﺮا آﻣﯿﺨﺘـﻪ ﺷـﺪن اﯾـﻦ اﻟﺤﺎﻗـﺎت ﺑـﺎ ﻣـﺘﻦ‬
‫اﺻﻠﯽ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ و وﺣﺪت وزن و ﻣﻮﺿﻮع آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺛﺮ ﻓﺮدوﺳﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺗﺎ اﯾﻦ اﻟﺤﺎﻗـﺎت‪ ،‬ﺟﺰﺋـﯽ‬
‫از ﻣﺘﻦ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺗﺼﻮ‪‬ر ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮﻫﺰاد ﯾﮑﯽ از داﺳﺘﺎنﻫﺎي اﻟﺤﺎﻗﯽ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﮥ ﻓﺮدوﺳﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﯽرود‬
‫ﮐﻪ ﻣﺎﺟﺮاي آن در ﮐﻨﺎر ﻣﺘﻦ اﺻﻠﯽ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﺖ درآﻣﺪه و در ﺑﻌﻀﯽ از ﭼﺎپ‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻫﻢ در ﺑﺨﺸﯽ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑـﺎ ﮐـﮏ ﮐـﻮﻫﺰاد ﯾﮑـﯽ از‬
‫ﻫﻨﺮﻧﻤﺎﯾﯽﻫﺎ و ﭘﻬﻠﻮاﻧﯽﻫﺎي رﺳﺘﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺪودة زﻣﺎﻧﯽ آن ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ دوران ﮐـﻮدﮐﯽ او و‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎة ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺒﺮدﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻫـﻢ از دوران ﮐـﻮدﮐﯽ رﺳـﺘﻢ در ﺑﻌﻀـﯽ از‬
‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺿﺒﻂ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﯽ از ﻫﯿﭻﮐﺪام از آﻧﻬﺎ در ﻣﺘﻦ اﺻـﻠﯽ ﺷـﺎﻫﻨﺎﻣﻪ وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ اﺷﺎرة ﻓﺮدوﺳﯽ ﺑﻪ دوران ﮐﻮدﮐﯽ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮاي ﮔﺰﯾﻨﺶ رﺧﺶ اﺳﺖ )ﻓﺮدوﺳـﯽ‪،‬‬
‫‪ (334 -336 /1 :1386‬و ﭘﺲ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﺘﻢ ﮐﯿﻘﺒﺎد را ﺑﻪ اﯾﺮان ﻣﯽآورد و ﻫﻨﺮﻧﻤـﺎﯾﯽ‪-‬‬
‫ﻫﺎي او‪ ،‬از روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ اﻓﺮاﺳﯿﺎب و ﺷﮑﺴﺖ دادن او آﻏﺎزﻣﯽﺷﻮد )ﻫﻤﺎن‪ .(347 -348 :‬ﭘـﺲ از‬
‫ﻓﺮدوﺳﯽ‪ ،‬ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﻧﺎﺷﻨﺎس داﺳﺘﺎنﻫﺎﯾﯽ از ﻫﻨﺮﻧﻤﺎﯾﯽﻫﺎي دوران ﮐﻮدﮐﯽ و ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ رﺳﺘﻢ‬
‫را ﺑﻪ ﻧﻈﻢ درآوردﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﺗﺒﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ اﻓﺰودﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺤﻘﻘـﺎن اﺣﺘﻤـﺎل‬
‫دادهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺄﺧﺬ اﯾﻦ ﻧﻮع داﺳﺘﺎنﻫﺎ از ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺧﺒﺎر رﺳﺘﻢ ﺑﻮدهاﺳـﺖ )ﺧﻄﯿﺒـﯽ‪:1384 ،‬‬
‫‪.(50‬‬
‫ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮﻫﺰاد ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻧﻮع داﺳﺘﺎنﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮاﯾﻨﺪة ﻧﺎﺷﻨﺎﺳـﯽ آن را ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻈﻢ درآورده و ﮐﺎﺗﺒﺎن آن را در ﮐﻨﺎر ﻣﺘﻦ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺑـﻪ ﮐﺘﺎﺑـﺖ درآوردهاﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺤـﺪودة زﻣـﺎﻧﯽ‬
 ‫‪49‬‬ ‫دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ادﺑﯿﺎت ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1395‬‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫ﺳﺮاﯾﺶ اﯾﻦ داﺳﺘﺎن دﻗﯿﻘﺎً ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴـﺖ و ﻣﺤﻘﻘـﺎن درﺑـﺎرة آن اﺧـﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫـﺎﯾﯽ دارﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻠﮏاﻟﺸﻌﺮاي ﺑﻬﺎر ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﮥ دوران ﭘـﺲ از ﻣﻐـﻮل اﺳـﺖ و ﻣﺄﺧـﺬ‬
‫درﺳﺘﯽ ﻧﺪارد )ﻣﻠﮏاﻟﺸﻌﺮاي ﺑﻬﺎر‪ ،(93 :1379 ،‬وﻟﯽ ذﺑﯿﺢاﷲ ﺻﻔﺎ و ﻣﺤﻤﺪاﻣﯿﻦ رﯾـﺎﺣﯽ آن را‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺪة ﺷﺸﻢ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ )ﺻﻔﺎ‪320 :1352 ،‬؛ رﯾﺎﺣﯽ‪ (339 :1387 ،‬و اﺣﻤﺪ اﺑﻮﻣﺤﺒـﻮب‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺮاﯾﺶ آن را ﻋﻘﺐﺗﺮ ﺑﺮده و ﺑﻪ ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﻣﻨﺴﻮب ﮐـﺮدهاﺳـﺖ )ﮐـﮏ ﮐـﻮهزاد‪:1384 ،‬‬
‫‪.(11‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮﻫﺰاد ﺗﺎ ﻗﺮون ﻣﺘﻤﺎدي ﺗﻨﻬﺎ در ﺧﻼل ﻧﺴﺨﻪﻫـﺎي ﺧﻄـﯽ در‬
‫ﮐﻨﺎر ﻣﺘﻦ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﺖ درﻣﯽآﻣﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺮﻧﺮ ﻣﺎﮐﺎن ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در ﺳـﺎل ‪1829‬‬
‫م‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن آن را ﺗﺼﺤﯿﺢ ﮐﺮد و در ﺑﺨﺶ ﻣﻠﺤﻘﺎت ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﺎﻧﺪ و اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ داﺳﺘﺎن‪ ،‬اوراق ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷـﺖ و‬
‫در ﻫﯿﺄﺗﯽ ﭼﺎﭘﯽ ﻫﻢ ﻧﻤﻮد ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬ﭼﺎپ ﻣﺎﮐﺎن ‪ 710‬ﺑﯿﺖ دارد و ﺑﻌـﺪﻫﺎ در ﺑﺨـﺶ ﻣﻠﺤﻘـﺎت‬
‫ﭼﺎپ ﺑﺮوﺧﯿﻢ ﻫﻢ در ﺳﺎل ‪ 1315‬ه‪.‬ش‪ .‬ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳـﯿﺪ و در ﯾـﮏ دﻫـﮥ اﺧﯿـﺮ ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻫﻤ‪‬ـﺖ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺤﻘﻘﺎن‪ ،‬ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﻊ رﺳﯿﺪه ﮐـﻪ اﺳـﺎس ﮐـﺎر ﻫﻤـﮥ آﻧـﺎن‬
‫ﭼﺎپ ﻣﺎﮐﺎن ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﻣﺪتﻫﺎي ﻣﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ رواﯾﺖ از اﯾـﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﺎﯾﯽ ﺷـﺪه و‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ رﺿﺎ ﻏﻔـﻮري در ﺳـﺎل ‪ 1394‬ش‪ .‬رواﯾـﺖ ﮐﻮﺗـﺎهﺗـﺮي از آن را ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻣﯿﮑﺮوﻓﯿﻠﻢ ﻣﻮﺟﻮد در ﮐﺘﺎبﺧﺎﻧﮥ ﻣﺮﮐﺰي داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺶ داﺳـﺘﺎن دﯾﮕـﺮ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب ﺗﻬﺮان ﺗﺼـﺤﯿﺢ و ﭼـﺎپ ﮐـﺮد‪ .‬رواﯾـﺖ ﻏﻔـﻮري‬
‫‪ 226‬ﺑﯿﺖ دارد و ﻣﺘﻦ آن ﺑﺎ رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪة اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﮐﺮده و ﺧﺒﺮدار اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗـﺎ ﮐﻨـﻮن ﺟـﺰ رواﯾـﺎت‬
‫ﻣﺎﮐﺎن و ﻏﻔﻮري‪ ،‬رواﯾﺖ ﻣﮑﺘﻮب دﯾﮕﺮي از ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﻧﺒﺮد رﺳـﺘﻢ ﺑـﺎ ﮐـﮏ ﮐـﻮهزاد ﺷﻨﺎﺳـﺎﯾﯽ و‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﺸﺪهاﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻗﺼﺪ دارد در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ رواﯾﺘﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ و ﯾﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎً رواﯾﺖ‬
‫ﺳﻮﻣﯽ از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺑﭙﺮدازد و ﻣﺘﻦ آن را ﺑﺎ دو رواﯾﺖ ﻣﮑﺘﻮب ﻗﺒﻠﯽ و ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ دﯾﮕـﺮ‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪ 50‬رواﯾﺘﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ آن ﺑﺎ رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫‪ -2‬ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﺎﺗﯽ ﺧﻄﯽ در ﮐﺘﺎبﺧﺎﻧﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻬﺮان ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎرة ‪9951‬‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﺨﺶﻫﺎي آن ﺷﺎﻣﻞ داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻣﻨﻈﻮم ﺣﻤﺎﺳـﯽ و دﯾﻨـﯽ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻦ اﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ ‪ 118‬ﺑـﺮگ و ﻫـﺮ ﺻـﻔﺤﮥ آن ﻣﻌﻤـﻮﻻً ‪ 15‬ﺳـﻄﺮ دارد‪ .‬ﮐـﺎﺗﺒﯽ ﻧﺎﺷـﻨﺎس اﯾـﻦ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ را ﺑﯿﻦ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1286 -1287‬ق‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻂ ﻧﺴـﺘﻌﻠﯿﻖ ﻧـﺎﺧﻮش ﺑـﻪ ﮐﺘﺎﺑـﺖ درآورده و‬
‫‪ 12‬داﺳﺘﺎن ﻣﻨﻈﻮم را ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ‪ ،‬در آن درج ﮐﺮدهاﺳﺖ‪ -1 :‬ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﻃـﺎل‬
‫ﻣﻐﺮﺑﯽ )گ‪ -2 .(1 -7 .‬ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐﻮهزاد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ )گ‪ -3 .(8 -20 .‬ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﺑﻬﻤﻦ و ﻓﺮاﻣـﺮز‬
‫)گ‪ -4 .(21 -28 .‬داﺳﺘﺎن اﻣﯿﺮاﻟﻤـﺆﻣﻨﯿﻦ)ع( و ﭼـﺎه ﺑﺌـﺮاﻟﻌﻠﻢ )گ‪ -5 .(29 -40 .‬ﺟﻨـﮓﻧﺎﻣـﮥ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻨﯿﻔﻪ )گ‪ -6 .(40 -59 .‬ﺟﻨﮓﻧﺎﻣـﮥ اﻣﯿﺮاﻟﻤـﺆﻣﻨﯿﻦ)ع( )گ‪ -7 .(59 -86 .‬ﺟﻨـﮓﻧﺎﻣـﮥ‬
‫اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ)ع( ﺑﺎ ﻣﻘﺎﺗﻞ )گ‪ -8 .(87 -108 .‬رﻓﺘﻦ اﻣﯿﺮاﻟﻤـﺆﻣﻨﯿﻦ)ع( ﺑـﻪ ﺷـﻬﺮ ﻋﺠﺎﯾـﺐ )گ‪.‬‬
‫‪ -9 .(109 -113‬رﻓــﺘﻦ اﻣــﺎم رﺿــﺎ)ع( ﺑــﻪ ﺷــﻬﺮ ﻃــﻮس )گ‪ -10 .(113 -114 .‬ﺑــﺮدن اﻣــﺎم‬
‫ﺣﺴﯿﻦ)ع( ﺑﻪ آﺳﻤﺎن )گ‪ -11 .(114 -115 .‬ﺣﮑﺎﯾﺖ ﭘﺎدﺷﺎه و ﭘﯿـﺮزن )گ‪-12 .(116 -117 .‬‬
‫ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﻬﻤﺎنداري ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﯿﻢ)ع( ﺑﺎ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ )گ‪.(118 .‬‬
‫دوﻣﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐﻮهزاد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ ﻧـﺎم دارد و ﻣـﺘﻦ اﺻـﻠﯽ آن ‪350‬‬
‫ﺑﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﺗﺐ آن ﭘﻨﺞ ﺑﯿﺖ دﯾﮕﺮ از ﻗﻮل ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ اﻓﺰودهاﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪه ﺗـﺎ‬
‫ﮐﻨﻮن ﻧﺸﺎﻧﯽ از ﻧﺴﺨﮥ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﻪ در ﮐﺘﺎبﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﺮده؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ آن را ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ ﻧﺴﺨﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﺮدهاﺳـﺖ و ﺑـﻪزودي ﺻـﻮرت ﭼـﺎپ ﺷـﺪة آن در‬
‫ﻫﯿﺄت ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﮥ ﮐﺸﮑﻮل در اﺧﺘﯿﺎر ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮاﯾﻨﺪة اﯾﻦ رواﯾﺖ در ﻫﯿﭻ ﺟﺎي اﺛﺮش ﺑﻪ ﻧﺎم و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺧﻮد اﺷﺎره ﻧﮑﺮدهاﺳـﺖ‪ ،‬وﻟـﯽ‬
‫دو وﯾﮋﮔﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ در ﻣﺘﻦ ﻧﺴﺨﻪ و ﺷﯿﻮة ﮐﺘﺎﺑﺖ آن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن و ﮔﻔﺘﻪﻫـﺎي‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻫﻮﯾﺖ ﺳﺮاﯾﻨﺪة آن ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺨﺘﺼﺎت وﯾـﮋة‬
‫ﻧﺴﺨﮥ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺼﻮت ﺑﻠﻨﺪ »ي« ﺑﻪﺟـﺎي ﮐﺴـﺮة اﺿـﺎﻓﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﺴـﯿﺎري از ﺗﺮﮐﯿﺒـﺎت‬
‫اﺿﺎﻓﯽ ﻣﻀﺎف و ﻣﻀﺎف اﻟﯿﻪ و ﯾﺎ ﺻﻔﺖ و ﻣﻮﺻﻮف در اﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﻣﺼـﻮت ﺑﻠﻨـﺪ ﺑـﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬وﯾﮋﮔﯽ دﯾﮕﺮ اﯾـﻦ ﻧﺴـﺨﻪ‪ ،‬ﺗﻠﻔـﻆ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧـﮥ ﺑﻌﻀـﯽ ﮐﻠﻤـﺎت ﻓﺎرﺳـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً از زﺑﺎن ﺷﻔﺎة وارد زﺑﺎن ﻣﮑﺘﻮب ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﺪهاﺳـﺖ و ﮐـﺎرﺑﺮد »ﺧﻮاﻧـﻪدان« ﺑـﻪﺟـﺎي‬
 ‫‪51‬‬ ‫دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ادﺑﯿﺎت ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1395‬‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫»ﺧﺎﻧﺪان«‪» ،‬ﺧﻮارهﺳﻨﮓ« ﺑﻪﺟﺎي »ﺧﺎرهﺳﻨﮓ«‪» ،‬ﺧﻮاﻧﻪ« ﺑﻪﺟﺎي »ﺧﺎﻧﻪ« و »ﻧﻮﺧﻮاﺳﺘﻪ« ﺑـﻪ‪-‬‬

‫ﺟﺎي »ﻧﻮﺧﺎﺳﺘﻪ« از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد ﻧﻔﻮذ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﻠﻔﻆﻫﺎي ﺷﻔﺎة ﻣﺮدم ﻋﺎﻣﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺨﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ دو ﺣﻤﺎﺳﮥ ﻣﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻟﯽ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐـﻮهزاد ﺑـﺎ‬
‫رﺳﺘﻢ اﺳﺖ و دوﻣﯽ ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﺑﻬﻤﻦ و ﻓﺮاﻣﺮز‪ .‬اﯾﻦ دو ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﭘﺸـﺖ ﺳـﺮ ﻫـﻢ در ﺑـﺮگﻫـﺎي‬
‫‪ 8 -28‬ﻧﺴﺨﻪ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ و ﻫﺮ دوي آﻧﻬﺎ در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 1286‬ق‪ .‬ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﮐﺎﺗـﺐ‪ ،‬ﺑـﺎ ﯾـﮏ‬
‫ﺧﻂ و ﺷﯿﻮه ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﺖ درآﻣـﺪهاﺳـﺖ و دو وﯾﮋﮔـﯽ ﺑـﺎﻻ در ﻫـﺮ دو ﻣﻨﻈﻮﻣـﻪ ﻫـﻢ وﺟـﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺳﺮاﯾﻨﺪة ﻣﻨﻈﻮﻣـﮥ دوم‪ ،‬ﯾﻌﻨـﯽ ﺟﻨـﮓﻧﺎﻣـﮥ ﺑﻬﻤـﻦ و ﻓﺮاﻣـﺮز ﺳـﯿﺪ ﻧﻮﺷـﺎد اﺑﻮاﻟﻮﻓـﺎﯾﯽ اﺳـﺖ و‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺳﺮاﯾﻨﺪه در ﻣﺘﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺳﺮاﯾﻨﺪة ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ دوم دﻗﯿﻘـﺎً ﻣﻌﻠـﻮم‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺳﯿﺪ ﻧﻮﺷﺎد اﺑﻮاﻟﻮﻓﺎﯾﯽ ﯾﮑﯽ از ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎن ﻟﮏزﺑﺎن ﻣﻄﺮح و دوزﺑﺎﻧﮥ اﯾﺮاﻧﯽ در ﻗـﺮن ‪ 12‬ق‪.‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ و ﻟﮑﯽ ﺷـﻌﺮ ﻣـﯽﺳـﺮوده و ﺑـﺎ ﻧﺎدرﺷـﺎه اﻓﺸـﺎر )ﺣـﮏ‪ 1148 -1160 .‬ق‪(.‬‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬اﻃﻼع دﻗﯿﻖ و ﻣﻔﺼﻠﯽ از اﺣﻮال و زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﺳﯿﺪ ﻧﻮﺷﺎد در دﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺟـﺰ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﺳﺮاﯾﻨﺪة ﺷﻬﯿﺮ از ﻧﻮادﮔﺎن و ﻃﺎﯾﻔﮥ اﺑﻮاﻟﻮﻓﺎي ﻃﺮﻫﺎﻧﯽ ﮐـﻮهدﺷـﺘﯽ و اﺑﻮاﻟﻮﻓـﺎ ﯾﮑـﯽ از‬
‫ﯾﺎران ﺳﻠﻄﺎن اﺳﺤﺎق ﺻﺎﺣﺐﮐﺮم ﺑﺮزﻧﺠﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﻮاي ﻣﺸﻬﻮر اﻫﻞ ﺣﻖ در ﻗﺮن ﻫﺸـﺘﻢ ق‪ .‬ﺑـﻮده‪-‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿﺪ ﻧﻮﺷﺎد ﺳﺮاﯾﻨﺪة ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﺷﻌﺎر او از آﺳﯿﺐ زﻣﺎﻧﻪ در اﻣﺎن ﻧﻤﺎﻧـﺪه‪-‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﭼﻨﺪ اﺛﺮ ﻣﻨﻈﻮم ﻟﮑﯽ ﺑﺎ ﻋﻨـﺎوﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣـﮥ دارﺟﻨﮕـﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﯿـﻊ‬
‫ﻫﯿﭻ و ﭘﻮچ و ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﺑﻬﻤﻦ و ﻓﺮاﻣﺮز از او ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع اﺑﯿﺎت آﻧﻬﺎ ﺣﺪود ‪500‬‬
‫ﺑﯿﺖ اﺳﺖ و اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﻏﻀﻨﻔﺮي ﻣﺘﻦ ﻫﺮ ﺳﻪ را در ﮐﺘﺎب ﮔﻠﺰار ادب ﻟﺮﺳﺘﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮدهاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﻧﻮﺷﺎد در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺒﺤ‪‬ﺮ ﺧﺎﺻﯽ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻃﻮريﮐـﻪ رواﯾﺘـﯽ ﻧـﻮ از ﻧﺒـﺮد‬
‫ﺑﻬﻤﻦ و ﻓﺮاﻣﺮز را ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ درآورده و ﻣﺘﻦ آن ﺑﻪ ﭼـﺎپ رﺳـﯿﺪهاﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀـﯽ از‬
‫ﻣﺤﻘﻘﺎن اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﯿﺪ ﻧﻮﺷﺎد در ﺣﻤﺎﺳﻪﺳﺮاﯾﯽ ﺑﻪ دو زﺑﺎن ﻟﮑﯽ و ﻓﺎرﺳﯽ ﻃﺒـﻊآزﻣـﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﺮده و ﺑﺴﯿﺎري از داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﯽ ﺷـﺎﻫﻨﺎﻣﮥ ﻓﺮدوﺳـﯽ را در ﻗﺎﻟـﺐ دو ﺷـﺎﻫﻨﺎﻣﮥ ﻟﮑـﯽ و‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﮥ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ رﺷﺘﮥ ﻧﻈﻢ درآوردهاﺳﺖ )ﻏﻀـﻨﻔﺮي‪57 :1378 ،‬؛ ﺟﻤﺸـﯿﺪي‪-45 :1387 ،‬‬
‫‪43‬؛ ﺣﺴــﯿﻨﯽ آﺑﺒــﺎرﯾﮑﯽ و ﺟﺒــﺎري‪11 -12 :1390 ،‬؛ ﺣﺴــﯿﻨﯽ آﺑﺒــﺎرﯾﮑﯽ و دﯾﮕــﺮان‪:1394 ،‬‬
‫‪.(100 -101‬‬
 ‫‪ 52‬رواﯾﺘﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ آن ﺑﺎ رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت‪ ،‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻋﺠﺎﻟﺘﺎً از ﺳﺮاﯾﻨﺪة ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ و ﻫﻮﯾﺖ آن اﻃـﻼع دﻗﯿﻘـﯽ ﻧـﺪارد؛‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎ و رﺧﺪادﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ آن را ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان رواﯾـﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﺎ‬
‫رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ آن‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً دو رواﯾﺖ ﻣﮑﺘﻮب ﻏﻔﻮري و ﻣﺎﮐﺎن ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫـﺎ‬
‫و ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻫﺮ رواﯾﺖ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -1-2‬آﻏﺎز داﺳﺘﺎن‪ :‬ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد در ﺳﻪ رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﻏﻔـﻮري و ﻣﺎﮐـﺎن‬

‫ﺳﺮآﻏﺎزي دارد ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻄﺮح در ﻫﺮ ﮐـﺪام از آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ‪ .‬رواﯾـﺖ‬
‫ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ از آﻧﺠﺎ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ رﺳﺘﻢ در ﯾﮑﯽ از روزﻫﺎي اﯾﺎم ﮐﻮدﮐﯽ ﺑﺎ زال و دوﺳـﺘﺎن ﺧـﻮد‬
‫ﺳﺮﮔﺮم ﻋﯿﺶوﻧﻮش اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﻮﺻﯿﮥ ﭘﺪرش‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺎي ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑـﻪ دﻟﯿـﺮان و ﺟﻨﮕﺠﻮﯾـﺎن ﻣـﯽ‪-‬‬
‫ﺑﺨﺸﺪ و ﭘﺲ از اﺗﻤﺎم ﻣﺤﻔﻞ‪ ،‬ﭘﺪر و ﭘﺴﺮ رواﻧﮥ ﺷﺒﺴﺘﺎن ﺧﻮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻫﻤـــﯽ ﺑـــﺎده ﺧﻮردﻧـــﺪ ﺑـــﺎ دوﺳـــﺘﺎن‬ ‫ﭼﻨــــﺎن ﺑــــﻮد ﯾــــﮏ روز در ﺑﻮﺳــــﺘﺎن‬
‫ﺷـــﺪﻧﺪ ﺷـــﺎدﻣﺎن ﻧﺎﻣـــﺪاران ﺑـــﻪ ﻫـــﻢ‬ ‫ﺧﺮوﺷــــﻨﺪه ﮔﺸــــﺘﻪ دل‪ ،‬زﯾــــﺮ و ﺑــــﻢ‬
‫ﺑﺨﻮردﻧـــﺪ ﺗـــﺎ ﺳـــﺮ درآﻣـــﺪ ﺑـــﻪ ﺷـــﻮر‬ ‫ﻣـــﯽ ﻟﻌـــﻞﮔـــﻮن در ﺑـــﻪ ﺟـــﺎم ﺑﻠـــﻮر‬
‫ﮐــــﻪ اي ﻧــــﺎﻣﻮرﭘﻮرِ ﺑــــﺎ زﯾــــﺐ و ﻓــ ـﺮّ‬ ‫ﭼﻨــــﯿﻦ ﮔﻔــــﺖ ﻣــــﺮ ﭘــــﻮر را زال زر‪:‬‬
‫ﮐﺴــــﺎﻧﯽ ﮐــــﻪ ﺑﺎﺷــــﻨﺪ ﮔــــﺮدنﻓــــﺮاز‬ ‫دﻟﯿــــﺮان ﺑِــ ـﺪه ﺧﻠﻌــــﺖ و ﺑــــﺎر ﺳــــﺎز‬
‫ز اﺳـــــــﺒﺎن و ﺧﻮﺑـــــــﺎن آراﺳـــــــﺘﻪ‬ ‫ﺑﺒﺨﺸــــﯿﺪ رﺳــــﺘﻢ ﺑﺴــــﯽ ﺧﻮاﺳــــﺘﻪ‬
‫ﻫﻤـــﻪ ﺧﻮاﺳـــﺘﻪ ﯾﺎﻓﺘـــﻪ ﺗـــﻦﺑـــﻪﺗـــﻦ‬ ‫از آن ﭘــــﺲ ﭘﺮاﮐﻨــــﺪه ﺷــــﺪ اﻧﺠﻤــــﻦ‬
‫ﺑﯿﺎﻣــﺪ ﺑــﺪان ﺳــﺎن ﺑــﻪ اﯾــﻮان ﺧــﻮﯾﺶ‬ ‫ﺳـــﭙﻬﺒﺪ ﺑـــﻪ ﺳـــﻮي ﺷﺒﺴـــﺘﺎن ﺧـــﻮﯾﺶ‬
‫ﺑﯿﺎﻣـــﺪ ﻓـــﺮوزان ﺳـــﻮي ﺟـــﺎي ﺧـــﻮاب‬ ‫ﺗﻬﻤــــﺘﻦ ﻫﻤﯿــــﺪون دﻟــــﺶ ﭘﺮﺷــــﺘﺎب‬
‫)ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐﻮهزاد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬گ‪(8 .‬‬
‫اﯾﻦ ﻧُﻪ ﺑﯿﺖ را در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎﯾﺪ آﻏـﺎزي ﺟﻌﻠـﯽ ﺑـﺮاي ﻣﻨﻈﻮﻣـﮥ ﻣـﻮرد ﺑﺤـﺚ داﻧﺴـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﺳﺮاﯾﻨﺪه آن را از ﺳﺮآﻏﺎز »داﺳﺘﺎن ﮐﺸﺘﻦ رﺳﺘﻢ زال ﭘﯿﻞ ﺳﭙﯿﺪ را« ﺑﺮﯾﺪه و ﺑﻪ آﻏـﺎز ﻣﻨﻈﻮﻣـﮥ‬
‫ﺧﻮد ﭼﺴﺒﺎﻧﺪهاﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪهاﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ و ﺑﺨﺶ ﺑﻌـﺪي‬
‫آن ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ و ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر داﺳﺘﺎن آﺳﯿﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻧﺒـﺮد رﺳـﺘﻢ ﺑـﺎ ﭘﯿـﻞ ﺳـﭙﯿﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد‪ ،‬از ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻟﺤـﺎﻗﯽ ﺷـﺎﻫﻨﺎﻣﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻫـﺮ دو در دوران‬
 ‫‪53‬‬ ‫دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ادﺑﯿﺎت ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1395‬‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫ﮐﻮدﮐﯽ رﺳﺘﻢ رخ داده و ﻣﺘﻦ آن ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ اﺧﺘﻼف در ﭘﺎورﻗﯽ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﮥ ﭼـﺎپ ﺧـﺎﻟﻘﯽ ﻣﻄﻠـﻖ‬
‫ﺛﺒﺖ اﺳﺖ )ﻓﺮدوﺳﯽ‪.(275 -282 /1 :1386 ،‬‬
‫دو رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري و ﻣﺎﮐﺎن از ﻟﺤﺎظ ﺳﺮآﻏﺎز‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ ﺑﻬﺘﺮ و ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ رواﯾـﺖ‬
‫ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ دارﻧﺪ و ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺧـﻮﺑﯽ ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻪاﻧـﺪ ﭘـﯿﺶزﻣﯿﻨـﻪ و ﻣﻘـﺪﻣﺎﺗﯽ را ﺑـﺮاي ورود‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎن اﺻﻠﯽ داﺳﺘﺎن ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬رواﯾـﺖ ﻏﻔـﻮري ﺑـﺎ ﺗﻮﺻـﯿﻒ ﻇـﺎﻫﺮ و رﻓﺘﺎرﻫـﺎي‬
‫ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﮐﮏ و ﻣﮑﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آن ﺳﮑﻮﻧﺖ دارد‪ ،‬آﻏﺎز ﺷﺪهاﺳﺖ )ﻫﻔﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﺣﻤﺎﺳـﯽ‪:1394 ،‬‬
‫‪ (193‬و رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن اﻓﺰودهاﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﮏ در ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﯽ‪ ،‬اﺟﺪاد رﺳﺘﻢ را ﺷﮑﺴﺖ داده و‬
‫زال از ﺗﺮس آﺳﯿﺐ ﮐﮏ‪ ،‬ﺧﺮاج ﺳﺎﻻﻧﻪ و ﻫﺪاﯾﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮاي او ﻣﯽﻓﺮﺳـﺘﺎدهاﺳـﺖ )ﻓﺮدوﺳـﯽ‪،‬‬
‫‪.(3062 /10 :1315‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﻪ رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻏﻔﻮري و ﻣﺎﮐﺎن ﻫﯿﭻ اﺷﺎرهاي ﺑـﻪ ﻧﯿﺎﮐـﺎن ﮐـﮏ و‬
‫ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢﻫﺎي آﻧﺎن ﺑﺮ ﺧﺎﻧﺪان رﺳﺘﻢ و زاﺑﻠﯿﺎن ﻧﺸﺪهاﺳﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐـﻪ در ﺑﻌﻀـﯽ از رواﯾـﺎت‬
‫ﺷﻔﺎة راﯾﺞ در ﻣﯿﺎن ﻋﺎﻣﮥ ﻣﺮدم ﻧﻘﻞ ﺷﺪهاﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺪر ﮐﮏ‪ ،‬ﺳﺮﻧﺪ ﭘﺴﺮ ﻫﻤﺎن ﺿﺤﺎك ﻣﺎردوش‬
‫ﺑﻮده ﮐﻪ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي ﻓﺮﯾﺪون ﺑﺮ ﺿﺤﺎك‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮐﻨﺪرو‪ ،‬وزﯾﺮ ﺿﺤﺎك ﺑـﻪ ﮐـﻮه ﺑﻠﻨـﺪي در‬
‫زاﺑﻞ ﭘﻨﺎه ﺑﺮده و ﺷﻤﺎري از ﯾﺎﻏﯿﺎن و راﻫﺰﻧﺎن را در آﻧﺠﺎ ﮔﺮد آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮﻧﺪ ﺑﻌﺪﻫﺎ در ﯾﮑـﯽ از‬
‫ﯾﻮرشﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ زاﺑﻞ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از دﺧﺘﺮان آﻧﺠﺎ را ﻣﯽدزد و ﺑـﺎ او ازدواج ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و در ﻧﺘﯿﺠـﮥ‬
‫اﯾﻦ ازدواج‪ ،‬ﮐﮏ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﻬﻠﻮان آن زﻣﺎن زاﺑﻞ اﺗﺮد‪ ،‬ﭘﺪر ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻧﺒـﺮد ﺑـﺎ‬
‫ﺳﺮﻧﺪ ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮرد‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮرﮐﻪ ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ ﻫﻢ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ ﮐﮏ ﭘﯿﺮوز ﺷﻮد‪ .‬ﮐﮏ ﻫـﻢ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪرش‪ ،‬ﺳﺮﻧﺪ در ﭘﯽ ﯾﮑﯽ از ﺣﻤﻼت ﺧﻮد ﺑﻪ زاﺑﻞ‪ ،‬دﺧﺘﺮي از اﻫﺎﻟﯽ آﻧﺠـﺎ را ﻣـﯽدزدد و‬
‫ﺑﺎ او ازدواج ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﮥ اﯾﻦ ازدواج ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺰاد ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻬﺰاد و ﺑﻪ رواﯾﺘـﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﮐﮏ ﺑﻪ روداﺑﻪ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري او ﻣﯽرود‪ ،‬وﻟﯽ روداﺑﻪ ﺑـﺎ زال ازدواج‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮐﯿﻨﮥ اﺻﻠﯽ ﮐﮏ ﺑﺎ زال از ﻫﻤﯿﻦ ﺟـﺎ آﻏـﺎز ﻣـﯽﮔـﺮدد )اﻧﺠـﻮي ﺷـﯿﺮازي‪/1 :1369 ،‬‬
‫‪ .(188 -190‬ﻃﺒﻖ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ ﻧﻮع رواﯾﺎت‪ ،‬ﮐﮏ ﺑﺎ ﺗﻮرج ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻮده و داﺋﻤﺎً ﺑـﻪ ﺷـﻬﺮ‬
‫ﻟﻮش ﯾﻮرش ﻣﯽﺑﺮدهاﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮرج ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ ﻣﯽرود و ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ او ﻣﯽآﯾﺪ و ﮐـﮏ‬
‫را وادار ﺑﻪ ﻋﻘﺐﻧﺸﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻮرج از ﻧﺮﯾﻤﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﮐـﮏ را ﻧـﺎﺑﻮد ﮐﻨـﺪ‪ ،‬وﻟـﯽ‬
‫ﻧﺮﯾﻤﺎن در اﯾﻦ راه ﺟﺎن ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺳﺘﻤﮕﺮي ﮐﮏ ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‬
 ‫‪ 54‬رواﯾﺘﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ آن ﺑﺎ رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﺎن ﭘﻬﻠﻮاﻧﯽ زال و رﺳﺘﻢ ﻣﯽرﺳﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(191 -193 :‬‬

‫‪ -2 -2‬ﻣﺸﻮرت زال ﺑﺎ وزﯾﺮ ﺧﻮد‪ :‬در اداﻣﮥ رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ زال ﺑﻪ ﺷﺒﺴﺘﺎن ﺧـﻮد‬
‫ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدد وزﯾﺮش را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ و ﺑﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد او دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﺗـﺎ ﺟـﺎرﭼﯽ در ﮐـﻮي و ﺑـﺮزن‬
‫ﺟﺎر ﺑﺰﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻﮐﺲ ﻧﺎم ﮐﮏ را ﺑﺮ زﺑﺎن ﻧﯿﺎورد ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا رﺳﺘﻢ ﻧـﺎم او را ﺑﺸـﻨﻮد و ﺑـﻪ ﻧﺒـﺮد او‬
‫ﺑﺮود و ﺟﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﺑﯿﻨﺪازد‪:‬‬
‫ﺧـــﻮد آﮔـــﻪ ﺷـــﻮد از ﮐـــﮏ ﮐـــﻮهزاد‬ ‫ﻣﺒــــﺎدا ﮐــــﻪ آن ﮔُــــﺮد‪ ‬ﻓــــﺮّخﻧــــﮋاد‬
‫ﺷــﻮد ﮐﺸــﺘﻪ در دﺳــﺖ آن ﺑــﯽﮔﻤــﺎن‬ ‫ﺑـــﻪ ﺟـــﻨﮕﺶ ﮐﻤـــﺮ ﺑﻨـــﺪد اﻧـــﺪر زﻣـــﺎن‬
‫ﺑﺮاﻧــﺪ‪ ،‬ﭼــﻪ دﻫﻘــﺎن ﭼــﻪ ﭘﯿــﺮ و ﺟــﻮان‬ ‫ﻫــﺮ آن ﮐــﺲ ﮐــﻪ او ﻧــﺎم ﮐــﮏ ﺑــﺮ زﺑــﺎن‬
‫زﺑــــــﺎﻧﺶ ﺑــــــﺮون آورم از دﻫــــــﻦ‬ ‫ﺑــــﻪ ارواح ﺳــــﺎم ﻧﺮﯾﻤــــﺎن ﮐــــﻪ ﻣــــﻦ‬
‫)ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐﻮهزاد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬گ‪(8 .‬‬
‫در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري‪ ،‬زال وزﯾﺮي ﻧﺪارد ﺗﺎ ﺑﺎ او ﻣﺸـﻮرت ﮐﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎد او ﭘﻨﻬـﺎن ﻧﮕـﻪ‬
‫داﺷﺘﻦ ﻣﺎﺟﺮاي ﮐﮏ را در ﮐﻮي و ﺑﺮزن ﺟـﺎر ﺑﺰﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺑـﻪ دﻟﯿـﺮان و ﺑﺰرﮔـﺎن درﺑـﺎر ﺧـﻮد‬
‫ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ رﺳﺘﻢ از ﻣﺎﺟﺮاي ﮐﮏ ﺧﺒﺮدار ﻧﺸﻮد‪ .‬اﯾﻦ رواﯾﺖ اﻓـﺰودهاﺳـﺖ ﮐـﻪ زال ﻫـﺮ‬
‫ﺑﻬﺎر ﻣﺤﻔﻞ ﻋﯿﺶوﻧﻮﺷﯽ را ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽداده ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻮرد دﺳﺘﺒﺮد ﮐﮏ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻪاﺳـﺖ‬
‫)ﻫﻔﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ .(194 :1394 ،‬ﺗﻮﺻﯿﻒ اﯾﻦ ﻣﻮﺿـﻮع در دو رواﯾـﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘـﻪ و ﻣﺎﮐـﺎن‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ از ﺳﺨﻨﺎن زال ﺑﻪ وﺟﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺰﻣﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﭘﯽ ﺑﺮد‪.‬‬
‫در دو رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻏﻔﻮري‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﻧﺰد زال اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﺧﺎرج از زاﺑﻞ ﻧﺮﻓﺘـﻪاﺳـﺖ‪،‬‬
‫وﻟﯽ رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن اﻓﺰودهاﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﺘﻢ ﺑﺮاي ﻧﺎﺑﻮدي ﭘﯿﻞ ﺳـﭙﯿﺪ ﺑـﻪ ﮐـﻮه ﺳـﭙﻨﺪ رﻓﺘـﻪ و زال‬
‫ﺗﺮس از اﯾﻦ دارد ﮐﻪ او ﺑﺮﮔﺮدد و ﺑﻪ ﻧﺒـﺮد ﺑـﺎ ﮐـﮏ ﺑـﺮود )ﻓﺮدوﺳـﯽ‪ .(3062 /10 :1315 ،‬در‬
‫ﻫﻔﺖﻟﺸﮑﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره ﺷﺪه و رﺳﺘﻢ ﭘﺲ از اﯾﻨﮑﻪ از ﮐﻮه ﺳـﭙﻨﺪ ﺑـﺎزﻣﯽﮔـﺮدد‪ ،‬از‬
‫ﻣﺎﺟﺮاي ﮐﮏ ﺧﺒﺮدار ﻣﯽﺷﻮد )ﻫﻔﺖﻟﺸﮑﺮ‪.(150 :1377 ،‬‬
‫در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن‪ ،‬ﮐﺸﻮاد و ﻣﯿﻼد در ﻫﯿﺄت دوﺳﺘﺎن ﺻﻤﯿﻤﯽ و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻫﻤـﺮاه رﺳـﺘﻢ وارد‬
‫ﺟﺮﯾﺎن داﺳﺘﺎن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪﺟﺎي آﻧﻬﺎ در رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮐﯿﺎﻧﻮش و در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐـﺎن‪ ،‬ﺑﻬـﺮام‬
‫و رﻫﺎم ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬دوﺳﺘﺎن رﺳﺘﻢ در دو رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻏﻔـﻮري در ﺑﺨـﺶﻫـﺎي‬
 ‫‪55‬‬ ‫دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ادﺑﯿﺎت ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1395‬‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫ﺑﻌﺪي داﺳﺘﺎن ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا در داﺳﺘﺎن ﻧﻘﺶ اﯾﻔـﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن‪ ،‬زال ﭘﯿﺶ از اﯾﻨﮑﻪ دﺳﺘﻮر ﺑﺪﻫﺪ ﺗﺎ ﭘﻨﻬﺎنﮐﺎري ﻣﺎﺟﺮاي ﮐﮏ از‬
‫رﺳﺘﻢ را در ﮐﻮي و ﺑﺮزن ﺟﺎر ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺸﻮاد و ﻣﯿﻼد ﻫـﻢ ﻣﺆﮐـﺪاً ﺳـﻔﺎرش ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ از‬
‫ﻣﺎﺟﺮاي ﮐﮏ ﺳﺨﻨﯽ ﻧﺰد رﺳﺘﻢ ﻧﮕﻮﯾﻨﺪ )ﻓﺮدوﺳﯽ‪.(3062 -3063 /10 :1315 ،‬‬

‫‪ -3 -2‬رﻓﺘﻦ رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﺎرﮔﺎه‪ :‬در اداﻣﮥ رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬روزي رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﺎر ﻣـﯽرود‬
‫و دو ﻣﺮد را در راه ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﮐﮏ را ﺑﺮﺗﺮ از رﺳﺘﻢ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫وﻟــــﯿﮑﻦ ﺑــــﺮِ ﮐــــﮏ ﻧـــــﺪارد ﺑﻬـــــﺎ‬ ‫ﯾﮑـــﯽ ﮔﻔـــﺖ اﮔـــﺮ ﺑﺎﺷـــﺪ اﯾـــﻦ اژدﻫـــﺎ‬
‫ﻧﺒﺎﺷــــﺪ درﯾــــﻦ ﻋﺮﺻــــﻪ ﻫﻤﺘــــﺎي او‬ ‫ﺑــــﻪ ﻣــــﺮدي و ﻧﯿــــﺮوي و ﺑــــﺎﻻي او‬
‫)ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐﻮهزاد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬گ‪(9 .‬‬
‫رﺳﺘﻢ از اﯾﻦ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد و از آن دو ﻣﺮد ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﺮح ﮔﻔﺖوﮔﻮﻫـﺎي‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎزﮔﻮ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آن دو ﻣﺮد زﺑﺎن ﺑﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻇﺎﻫﺮ و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪي ﮐﮏ ﻣـﯽﮔﺸـﺎﯾﻨﺪ و رﺳـﺘﻢ‬
‫در ازاي آن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺪاﯾﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ؛ ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﻧﺰد زال ﻣﯽرود‪:‬‬
‫ﺑﺒﺎﯾــــﺪ ﺑــ ـﺮِ ﻣــــﻦ ﻫﻤــــﻪ ﮐــــﺮد ﯾــــﺎد‬ ‫ﺳـــﺨﻦ ﻫـــﺮ ﭼـــﻪ ﮔﻔﺘﯿـــﺪ از ﮐـــﻮهزاد‬
‫ﺑﺒﺨﺸﯿﺪﺷـــــﺎن ﺟﺎﻣـــــﻪ و ﺳـــــﯿﻢ و زر‬ ‫ﭼـــﻮ ﺑﺸـــﻨﯿﺪ رﺳـــﺘﻢ ازﯾﺸـــﺎن ﺧﺒـــﺮ‬
‫ﺑـــــﺪو ﮔﻔـــــﺖ اي ﻣﻬﺘـــــﺮ ﺑﺎﮐﻤـــــﺎل‬ ‫از آﻧﺠــــﺎ ﺑﯿﺎﻣــــﺪ ﺑــــﻪ ﻧﺰدﯾــــﮏ زال‬
‫)ﻫﻤﺎن(‬
‫در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻋﺎزم ﺷﮑﺎرﮔﺎه ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺑـﺎ رﻫـﺎم و ﺑﻬـﺮام اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬آن دو ﻣﺮد ﮐﮏ را ﺑﺮﺗﺮ از رﺳﺘﻢ ﻧﻤﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ رﺳﺘﻢ را در ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪي و ﻫﯿﮑـﻞ‪-‬‬
‫ﻣﻨﺪي ﺑﺎ ﮐﮏ ﯾﮑﺴﺎن ﻣﯽداﻧﻨﺪ )ﻫﻔﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﺣﻤﺎﺳـﯽ‪ .(194 :1394 ،‬در ﻫﻔـﺖﻟﺸـﮑﺮ ﻫـﻢ‪،‬‬
‫رﺳﺘﻢ زﻣﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺷﮑﺎرﮔﺎه ﻣﺎﺟﺮاي ﮐﮏ را از زﺑﺎن دو ﻣﺮد رﻫﮕﺬر ﻣﯽﺷﻨﻮد )ﻫﻔﺖﻟﺸـﮑﺮ‪،‬‬
‫‪ (194 :1377‬و در ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت ﺷﻔﺎﻫﯽ‪ ،‬رﺳـﺘﻢ ﺑـﺎ ﺑـﺮادرش‪ ،‬زواره ﺑـﻪ ﺷـﮑﺎرﮔﺎه ﻣـﯽرود‬
‫)اﻧﺠﻮي ﺷﯿﺮازي‪.(193 /1 :1369 ،‬‬
‫در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن ﻫﻢ‪ ،‬آن دو ﻣﺮد رﺳﺘﻢ را ﺑﻪ ﮐﮏ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﺗﻔـﺎوت ﮐـﻪ‬
 ‫‪ 56‬رواﯾﺘﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ آن ﺑﺎ رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫رﺳﺘﻢ ﺑﻪﺟﺎي ﺷﮑﺎرﮔﺎه‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ ﮐﺸـﻮاد و ﻣـﯿﻼد ﺑـﻪ ﺑـﺎزار ﻣـﯽرود )ﻓﺮدوﺳـﯽ‪/10 :1315 ،‬‬
‫‪ .(3063‬در ﻃﻮﻣﺎر ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻫﻢ رﺳﺘﻢ ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺣﺖ ﺑﺎزار ﻣﯽرود و آن دو ﻣـﺮد او را ﺑـﻪ‬
‫ﮐﮏ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﺑﯿﺴﺖ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ اﻃﺮاف رﺳﺘﻢ ﮔـﺮد ﻣـﯽ‪-‬‬
‫آﯾﻨﺪ و او را ﺑﺮاي ﻫﯿﮑﻞ و ﻗﺎﻣﺘﺶ ﺗﺤﺴﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ )ﺳﻌﯿﺪي و ﻫﺎﺷﻤﯽ‪.(287 :1381 ،‬‬
‫رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري در اداﻣﮥ داﺳﺘﺎن اﻓﺰودهاﺳﺖ ﮐﻪ آن دو ﻣﺮد ﺳﮑﻮﻧﺘﮕﺎه ﮐﮏ را ﻫﻢ ﺑﻪ رﺳـﺘﻢ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻣﺎﺟﺮاي ﺧﺮاج دادن زال را ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي رﺳﺘﻢ ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و رﺳﺘﻢ از ﺷﻨﯿﺪن‬
‫اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا از ﭘﻨﻬﺎنﮐﺎري دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻬﺮام و رﻫﺎم ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻣـﯽﺷـﻮد و رﻫـﺎم ﻋﻠـﺖ اﯾـﻦ‬
‫ﭘﻨﻬﺎنﮐﺎري را ﺗﻮﺻﯿﻪ و ﺗﻬﺪﯾﺪ زال اﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬رﻫﺎم از رﺳﺘﻢ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﮐـﻪ او را ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ ﺑﺒﺮد و ﺑﻪ رﺳﺘﻢ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﺰد زال ﺑﺮود و ﻣـﺎﺟﺮا را ﺑـﺎ او در ﻣﯿـﺎن‬
‫ﺑﮕﺬارد )ﻫﻔﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﺣﻤﺎﺳﯽ‪.(195 :1394 ،‬‬
‫در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن و ﻃﻮﻣﺎر ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﭘﯿﺶ از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ دوﺳـﺘﺎن ﺧـﻮد ﺧﺸـﻢ آورد‪ ،‬از‬
‫آن دو ﻣﺮد ﻫﻢ ﻏﻀﺒﻨﺎك ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﺮا او را ﺑﻪ ﮐﮏ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺮده و ﺑﺎ اﺟـﺪاد رﺳـﺘﻢ ﻫﻤﺴـﺎن‬
‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﭘﺲ از ﺳﺨﻨﺎن آن دو ﻣﺮد‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺎ را ﺗﻘﺪﯾﻢ آﻧﺎن ﻧﻤـﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ‬
‫ﭘﯿﺶ از آن ﻫﺪاﯾﺎ را ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ ﺗﺎ ﺗﺮس آﻧﺎن از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ زﺑـﺎن ﺑـﺎز ﮐﻨﻨـﺪ )ﻓﺮدوﺳـﯽ‪،‬‬
‫‪3064 -3065 /10 :1315‬؛ ﺳــﻌﯿﺪي و ﻫﺎﺷــﻤﯽ‪ .(287 :1381 ،‬اﻟﺒﺘــﻪ‪ ،‬در ﺑﻌﻀــﯽ از رواﯾــﺎت‬
‫ﺷﻔﺎﻫﯽ‪ ،‬رﺳﺘﻢ آن دو ﻣﺮد را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮔﻔﺖوﮔﻮي ﺧﻮد و ﻣﺎﺟﺮاي ﮐـﮏ را ﺑـﺎزﮔﻮ‬
‫ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺸﺖ )اﻧﺠﻮي ﺷﯿﺮازي‪ (195 /1 :1369 ،‬و در ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕـﺮ از اﯾـﻦ ﻧـﻮع‬
‫رواﯾﺎت ﻧﻘﻞ ﺷﺪهاﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﺘﻢ ﭘﺲ از اﯾﻨﮑﻪ در ﺑﯿﺮون از ﺧﺎﻧﻪ از ﻣﺎﺟﺮاي ﮐﮏ ﺧﺒـﺮدار ﻣـﯽ‪-‬‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد و ﻣﺎﺟﺮا را از داﯾﻪ و ﺣﺘﯽ زال ﻣﯽﭘﺮﺳﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻫـﯿﭻﮐـﺪام ﺳـﺨﻨﯽ ﺑـﺮ‬
‫زﺑﺎن ﻧﻤﯽآورﻧﺪ و اﯾﻦ ﻋﻤﻮي رﺳﺘﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم راز ﮐﮏ را ﺑﺮاي او ﺑﺮﻣﻼ ﻣﯽﮐﻨـﺪ و ﺑـﺎ او‬
‫ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ ﻣﯽرود )ﻫﻤﺎن‪.(199 -200 :‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد دوﺳﺘﺎن رﺳﺘﻢ در ﻗﺒﺎل ﺧﺸﻢ او ﻧﯿﺰ در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن و ﻃﻮﻣـﺎر ﺷـﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻣﺘﻔـﺎوت‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺸﻮاد در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن ﺧﻮﻧﺴﺮدي و ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ رﻫﺎم در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري را ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑـﺎ‬
‫دﯾﺪن ﺧﺸﻢ رﺳﺘﻢ‪ ،‬او ﻧﯿﺰ ﻏﻀﺒﻨﺎك ﺷﺪه و ﻋﻠﺖ ﭘﻨﻬﺎنﮐﺎري ﺧﻮد را آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﺸﻮاد ﺑـﺎ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدن رﺳﺘﻢ ﻧﺰد زال ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺧﻮد را ﺑﯽﮔﻨﺎه ﺟﻠﻮه ﻣﯽﮐﻨﺪ و از ﺟﺮم ﺧﻮد ﺗﺒﺮي ﻣﯽﺟﻮﯾـﺪ‬
‫)ﻓﺮدوﺳﯽ‪3065 -3066 /10 :1315 ،‬؛ ﺳﻌﯿﺪي و ﻫﺎﺷﻤﯽ‪.(287 -288 :1381 ،‬‬
 ‫‪57‬‬ ‫دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ادﺑﯿﺎت ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1395‬‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫‪ -4 -2‬آﻣﺪن رﺳﺘﻢ ﻧﺰد زال‪ :‬در اداﻣﮥ رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﻧـﺰد زال ﻣـﯽرود ﺗـﺎ ﻋﻠـﺖ‬
‫ﺗﺮس او را از ﮐﮏ ﺟﻮﯾﺎ ﺷﻮد و ﻗﺼﺪ ﺧﻮد از ﺟﻨﮓ ﺑﺎ او را اﻋﻼم ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ زال ﺳﺨﻨﺎن رﺳـﺘﻢ‬
‫را ﻣﯽﺷﻨﻮد ﻋﺎﺟﺰاﻧﻪ از او ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﺑـﻪ ﻧﯿﺮوﻣﻨـﺪي ﺧـﻮد ﻣﻐـﺮور ﻧﺸـﻮد و از ﺗﺼـﻤﯿﻢ ﺧـﻮد‬
‫ﻣﻨﺼﺮف ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﮏ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ و ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﻫﯿﭻ ﺑﺪي و آﺳﯿﺒﯽ ﺑﻪ زاﺑﻠﯿﺎن ﻧﺮﺳﺎﻧﺪه‬
‫و ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد ﻋﻠﯿﻪ او ﻧﺒﺮدي ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ رﺳﺘﻢ دﻟﺘﻨﮕﯽ زال را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ ﺑﻪﻧﺎﭼﺎر و ﺑـﻪ‪-‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﺧﻮاﺳﺘﮥ زال را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﺪرش ﺑﻪ ﺑﺰم ﻋـﯿﺶوﻧـﻮش ﻣـﯽرود و ﺷـﺮاب ﻣـﯽ‪-‬‬
‫ﻧﻮﺷﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﻓﮑﺮ و ذﻫﻨﺶ در ﭘﯽ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﮐـــﻪ از ﺗـــﺮس‪ ،‬ﻧـــﺎﻣﺶ ﻧﯿـــﺎري ﺑـــﻪ ﯾـــﺎد‬ ‫ﻧــ ـﺪاﻧﻢ ﭼــــﻪ ﺑﺎﺷــــﺪ ﮐــــﮏ ﮐــــﻮهزاد‬
‫ﮐـــــﻪ دارم ﺑـــــﻪ دل آرزو‪ ،‬ﺟﻨـــــﮓ او‬ ‫ﺑــــﻪ دﺳــــﺘﻮر ﺗــــﻮ اي ﮔــــﻮ ﻧــــﺎﻣﺠﻮ‬
‫ﺑﺒﺨﺸـــــﺎ ﺑـــــﺮﯾﻦ ﭘﯿﺮﮔﺸـــــﺘﻪﭘـــــﺪر‬ ‫ﺑﻨﺎﻟﯿــــــﺪ زال و ﺑﮕﻔــــــﺖ‪ :‬اي ﭘﺴــــــﺮ‬
‫ﻣﮑــﻦ ﺑ‪‬ــﺪ ﺗــﻮ ﻧﯿــﺰ اي ﭘﺴــﺮ‪ ،‬ﮔــﻮش دار‬ ‫ﻧﮑـــﺮدهاﺳـــﺖ ﺑـــﺎ ﻣـــﺎ ﺑ‪‬ـــﺪ آن ﻧﺎﻣـــﺪار‬
‫ﻓﺮورﻓـــــﺖ در ﺑﺤـــــﺮ ﻗﻬـــــﺮ و ﻣـــــﻼل‬ ‫ﭼـــﻮ ﺑﺸـــﻨﯿﺪ رﺳـــﺘﻢ ﺳـــﺨﻦﻫـــﺎي زال‬
‫ﺳــﺮي ﭘــﺮ ز ﺧﺸــﻢ‪ ،‬دﻟــﯽ ﭘــﺮ ز ﮐـــﯿﻦ‬ ‫ﺑـــــﻪﻧﺎﭼـــــﺎر ﺑﻮﺳـــــﯿﺪ روي زﻣـــــﯿﻦ‬
‫وﻟـــــــﯿﮑﻦ در اﻧﺪﯾﺸـــــــﮥ ﮐـــــــﻮهزاد‬ ‫ﻧﺸﺴـــــﺘﻪ ﺗﻬﻤـــــﺘﻦ اﺑـــــﺎ زال‪ ،‬ﺷـــــﺎد‬
‫)ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐﻮهزاد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬گ‪(9 -10 .‬‬
‫در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري‪ ،‬زال از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﻋﺎﺟﺰاﻧﻪ از رﺳﺘﻢ ﻧﻤـﯽﺧﻮاﻫـﺪ ﮐـﻪ از ﺗﺼـﻤﯿﻢ ﺧـﻮد‬
‫ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺳﺨﻨﺎن و رﻓﺘﺎرﻫﺎي او ﭘﺮ از ﺧﺸﻢ و ﭘﺮﺧﺎش اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬او از رﺳﺘﻢ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﻓﺮارﺳﯿﺪن ﺑﻬﺎر ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﮐﮏ از ﺳﮑﻮﻧﺘﮕﺎه ﺧـﻮد ﺑﯿـﺮون آﯾـﺪ و ﺑﺘـﻮان او را‬
‫ﻏﺎﻓﻠﮕﯿﺮ و دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮد )ﻫﻔﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ .(195 -196 :1394 ،‬وﻗﺘﯽ زال رﺳـﺘﻢ را ﺑـﻪ‬
‫ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ ﻓﺮاﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﻓﻮراً او را ﻣﺴﺨﺮه و ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨـﺪ و از رﻓـﺘﻦ ﺣﺘﻤـﯽ ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زال ﺑﻪ ﻧﺮﻣﯽ ﮔﺮاﯾﯿﺪه و ﺑـﻪ رﺳـﺘﻢ ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﯽ ﺷﮑﯿﺒﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺳﻦ و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪي او اﻓﺰون ﺷـﻮد؛ ﺳـﭙﺲ‪ ،‬ﺑـﻪ او اﻟﺘﻤـﺎس‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ رﻧﺠﺶ واﻟﺪﯾﻨﺶ ﻧﺸﻮد‪ .‬رﺳﺘﻢ ﻫﻢ وﻗﺘﯽ ﻋﺠﺰ و ﻻﺑﮥ زال را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ ﺑـﻪﻇـﺎﻫﺮ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﮥ او را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﺷﮑﯿﺒﺎ ﺑﺎﺷﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(196 -198 :‬‬
‫در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن و ﻃﻮﻣﺎر ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل ﮐﺴـﺐ رﺧﺼـﺖ از زال ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ‬
 ‫‪ 58‬رواﯾﺘﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ آن ﺑﺎ رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫ﭼﺸﻤﺎﻧﯽ اﺷﮏآﻟﻮد دارد و از ﺳﺮ ﺧﺸﻢ ﻫﯿﭻ ﺳﺨﻨﯽ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻧﻤـﯽآورد و ﭘـﺲ از ﭘﺮﺳـﺶﻫـﺎي‬
‫زال اﺳﺖ ﮐﻪ زﺑﺎن ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﺪ‪ .‬رﺳﺘﻢ ﭘﯿﺶ از اﯾﻨﮑﻪ زال ﺳﺨﻨﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬او را ﺑﺮاي ﺗﺮس از ﮐـﮏ‬
‫ﺗﻮﺑﯿﺦ و ﻣﺴﺨﺮه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﭘﺲ از ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺎ زال‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺑـﺰم او ﻣـﯽرود و‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ آراﻣﮕﺎه ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮐﺸﻮاد و ﻣﯿﻼد در ﮐﺎخ ﺧﻮد ﻋﯿﺶوﻧﻮﺷـﯽ ﺗﺮﺗﯿـﺐ ﻣـﯽدﻫـﺪ‬
‫)ﻓﺮدوﺳﯽ‪3066 -3069 /10 :1315 ،‬؛ ﺳﻌﯿﺪي و ﻫﺎﺷﻤﯽ‪.(288 :1381 ،‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻔﺖﻟﺸﮑﺮ‪ ،‬ﮐﮏ راﻫﺰن و ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ زال او را ﻣﺮزﺑـﺎن اﯾـﺮان‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ و اﯾﻦ ﺷﺎه اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي او ﺧﺮاج ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﻧـﻪ زال‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ‪ ،‬ﻣﯿـﺎن ﮐـﮏ و‬
‫ﭘﻬﻠﻮاﻧﺎن اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ دﺷﻤﻨﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻫﯿﭻ ﺟﻨﮕﯽ ﻣﯿـﺎن آن رخ ﻧـﺪاده‪-‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﺴﺖ ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯿﺎن ﻫﺮ دوي آﻧﺎن راﺑﻄﮥ دوﺳﺘﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﺑـﻮده‬
‫و ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ دﺷﻤﻨﺎن ﮐﮏ را ﻧﻔﺮﯾﻦ ﮐﺮدهاﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ زال از ﺗـﺮس ﮔﺮﻓﺘـﺎر‬
‫ﺷﺪن رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﻧﻔﺮﯾﻦ ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ‪ ،‬او را از ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ ﻧﮥ ﻣﯽﮐﻨﺪ )ﻫﻔﺖﻟﺸﮑﺮ‪.(151 :1377 ،‬‬
‫در ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت ﺷﻔﺎﻫﯽ‪ ،‬زال از ﺗﺮس اﯾﻨﮑﻪ رﺳﺘﻢ از ﻣﺎﺟﺮاي ﮐﮏ ﺧﺒﺮدار ﺷﻮد ﮔﻮدرز‬
‫را وادار ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﻢ را ﺑﻪ ﺳﮕﺰي ﮐﻮه ﺑﺒﺮد ﺗﺎ او ﺑﺎ ﺧﺮاجﮔﯿﺮﻧـﺪﮔﺎن ﮐـﮏ روﺑـﻪرو ﻧﺸـﻮد‪،‬‬
‫وﻟﯽ رﺳﺘﻢ ﭘﺲ از ﺧﻮاب وﺣﺸﺘﻨﺎﮐﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﻪ راة زاﺑﻞ ﻣﯽﺷﻮد و در دروازة زاﺑـﻞ ﺑـﺎ‬
‫اﻓﺮاد ﮐﮏ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ دﺧﺘﺮي زاﺑﻠﯽ را دزدﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬روﺑﻪرو ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﺑﯿﻦ رﺳﺘﻢ و اﻓـﺮاد ﮐـﮏ‬
‫درﮔﯿﺮي و ﻧﺒﺮد رخ ﻣﯽدﻫﺪ و رﺳﺘﻢ ﻫﻤﮥ آﻧﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨـﺪ )اﻧﺠـﻮي ﺷـﯿﺮازي‪/1 :1369 ،‬‬
‫‪ .(190 -191‬در ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از رواﯾﺎت ﺷﻔﺎة ﻧﻘﻞ ﺷﺪهاﺳـﺖ ﮐـﻪ رﺳـﺘﻢ از ﺗـﺮس اﯾﻨﮑـﻪ زال از‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ او ﺑﺮاي ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ آﮔﺎه ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﯿﭻﮔﺎه ﻧﺰد ﭘﺪرش ﻧﻤﯽرود‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺷـﺒﺎﻧﻪ ﺑـﺪون اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫زال و دﯾﺪهﺑﺎﻧﺎن ﮐﮏ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ زواره راة ﻗﻠﻌﮥ ﮐﮏ ﻣﯽﺷـﻮد و ﮐـﮏ و ﻗﻠﻌـﮥ او را‬
‫رﺻﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﺷﺐ ﭘﺲ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ دوﺑﺎره ﺑﺎ ﮔﻮدرز ﺑﻪ ﻗﻠﻌﮥ ﮐﮏ ﻧﻔﻮذ ﭘﯿﺪا ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و‬
‫او را از ﭘﺎي درﻣﯽآورد )ﻫﻤﺎن ‪ .(193 -194‬در ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از رواﯾﺎت ﺷﻔﺎﻫﯽ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﭘـﯿﺶ از‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ ﺑﺮود‪ ،‬دو ﺑﺎر ﻧﺰد زال ﻣﯽرود و در ﺑﺎر دوم ﺑﺎ او ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﻣﯽﮐﻨـﺪ و راة‬
‫ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ ﻣﯽﺷﻮد )ﻫﻤﺎن‪ (196 :‬و در ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ ﻧﻮع رواﯾﺎت ﻧﻘﻞ ﺷﺪهاﺳﺖ ﮐـﻪ زال‬
‫داﺋﻤﺎً آرزو داﺷﺖ و از ﺧﺪا ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﺘﻢ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ ﺑـﺮود‬
‫و از او اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ از ﻧﺒﺮد او ﺑﺎ ﮐﮏ واﻫﻤﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(198 :‬‬
 ‫‪59‬‬ ‫دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ادﺑﯿﺎت ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1395‬‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫‪ -5 -2‬رﻓﺘﻦ رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﮐﮏ‪ :‬در اداﻣﮥ رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬وﻗﺘـﯽ رﺳـﺘﻢ از ﺑـﺎدهﻧﻮﺷـﯽ‬
‫ﻣﺴﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬از ﻣﺠﻠﺲ ﻋﯿﺶ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ و از ﯾﺎر ﻏﺎر و ﺻﻤﯿﻤﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﮐﯿﺎﻧﻮش ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺗﺎ راه ﺳﮑﻮﻧﺘﮕﺎه ﮐﮏ را ﺑﻪ او ﺑﻨﻤﺎﯾﺎﻧﺪ و ﻫﻤﺮاه او ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐـﮏ ﺑﯿﺎﯾـﺪ‪ .‬ﮐﯿـﺎﻧﻮش درﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫رﺳﺘﻢ را ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و ﻫﺮ دو ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺴﻠّﺢ‪ ،‬ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺐ ﺷﺒﺎﻧﻪ راة ﺳﮑﻮﻧﺘﮕﺎه ﮐﮏ ﻣـﯽ‪-‬‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ره ﺣﺼـــــــﻦ ﮐـــــــﻪزاد ﺑﻨﻤﺎﯾـــــــﺪم‬ ‫ز دل زﻧـــــــﮓ اﻧـــــــﺪوه ﺑﺮﺑﺎﯾـــــــﺪم‬
‫ﻧﻬــــﻢ ﭘــــﯽ ﭼﻮﮔــــﺎن اﺑــــﺮ ﺧــــﺎك رو‬ ‫ﺑــﻪ ﺳــﺮ ﭘــﯿﺶ اﺳــﺒﺖ د‪‬و‪‬م ﻫﻤﭽــﻮ ﮔــﻮ‬
‫ﮐﻤــــﺮ ﺑﺴــــﺖ آن ﮔــــﺮد روﺷــــﻦروان‬ ‫ﺑﺮآراﺳـــﺖ ﺗـــﻦ را ﭼـــﻮ ﺷـــﯿﺮ ژﯾــــﺎن‬
‫ﻧﺸﺴــــــﺖ از ﺑــــــﺮ ﺑــــــﺎرة ﺑﺎدﭘــــــﺎ‬ ‫در آن ﺗﯿــــﺮهﺷــــﺐ ﮔــــﺮد رزمآزﻣــــﺎ‬
‫)ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐﻮهزاد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬گ‪(10 -11 .‬‬
‫در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري‪ ،‬ﺑﺰﻣﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ رﺳﺘﻢ در آن ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺪا ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ در آراﻣﮕـﺎه‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و وﻗﺘﯽ ﺷﺐ ﻓﺮاﻣﯽرﺳﺪ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺴﻠّﺢ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ رﻫﺎم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑـﺎ او راة ﻧﺒـﺮد‬
‫ﺑﺎ ﮐﮏ ﻣﯽﺷﻮد )ﻫﻔﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ .(198 :1394 ،‬در رواﯾـﺖ ﻣﺎﮐـﺎن و ﻃﻮﻣـﺎر ﺷـﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪،‬‬
‫وﻗﺘﯽ رﺳﺘﻢ ﮐﺸﻮاد را از ﻗﺼﺪ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ ﺧﺒﺮدار ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬ﮐﺸﻮاد اذﻋﺎن ﻣﯽﮐﻨـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ او ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﭘﺲ از اﯾﻨﮑﻪ او و ﻣﯿﻼد را از ﺑﺎده ﻣﺴﺖ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﮐـﺎﻣﻼً‬
‫ﻣﺴﻠّﺢ ﺷﺒﺎﻧﻪ راة ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ )ﻓﺮدوﺳـﯽ‪3069 /10 :1315 ،‬؛ ﺳـﻌﯿﺪي و ﻫﺎﺷـﻤﯽ‪،‬‬
‫‪.(288 :1381‬‬
‫اﺳﺎﻣﯽ ﻫﻤﺮاﻫﺎن رﺳﺘﻢ در ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ در ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫ﻫﻔﺖﻟﺸﮑﺮ ﮐﯿﺎﻧﻮش‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﮔﻮدرز ﻫﻤﺮاه رﺳﺘﻢ اﺳﺖ )ﻫﻔﺖﻟﺸـﮑﺮ‪ (151 :1377 ،‬و در ﺑﻌﻀـﯽ از‬
‫رواﯾﺎت ﺷﻔﺎﻫﯽ‪ ،‬ﯾﺎ ﮔﻮدرز اﺳﺖ و ﯾﺎ ﮔﯿﻮ و ﮔﻮدرز ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﭼﻨـﺪ ﺳـﻮارﮐﺎر دﯾﮕـﺮ و ﯾـﺎ ﻋﻤـﻮي‬
‫رﺳﺘﻢ )اﻧﺠﻮي ﺷﯿﺮازي‪.(200 ،196 ،191 /1 :1369 ،‬‬
‫در دو رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻏﻔﻮري و رواﯾﺎت ﺷﻔﺎﻫﯽ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از داﺳﺘﺎن ﺗﺎ رﺳﯿﺪن رﺳﺘﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻗﻠﻌﮥ ﮐﮏ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ ﺧﺎﺻﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬وﻟﯽ رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن و ﻃﻮﻣﺎر ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ اﻓﺰودهاﻧﺪ ﮐـﻪ در‬
‫ﻫﻤﺎن ﺷﺒﯽ ﮐﻪ رﺳﺘﻢ راة ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﮏ ﺧﻮاب ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﺮ ﺧﺸـﻤﮕﯿﻨﯽ ﺑـﻪ او‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺳﺮش را ﻣﯽﺑ‪‬ﺮد و آﺗﺸﯽ ﺑﺮﻣﯽاﻓﺮوزد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﺗﺎرﯾـﮏ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬ﮐـﮏ‬
 ‫‪ 60‬رواﯾﺘﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ آن ﺑﺎ رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﺎن را ﻓﺮاﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮاب او را ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪ و ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﺎن ﻫﺸﺪار ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼـﯽ‬

‫از ﻧﮋاد ﺳﺎم او را ﺷﮑﺴﺖ داده و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﮐﮏ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﺎن را ﻣﺴﺨﺮه ﮐﺮده و ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫آﻧﺎن را ﻧﺎدﯾﺪه ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻣﺤﻔﻞ ﺑﺰﻣﯽ ﻣﯽآراﯾﺪ و ﺳﺮﮔﺮم ﻋﯿﺶ و ﻧـﻮش ﻣـﯽﺷـﻮد )ﻓﺮدوﺳـﯽ‪،‬‬
‫‪3070 -3071 /10 :1315‬؛ ﺳﻌﯿﺪي و ﻫﺎﺷﻤﯽ‪.(289 :1381 ،‬‬

‫‪ -6 -2‬رﺳﯿﺪن رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﮥ ﮐﮏ و ﺧﺒﺮدار ﺷـﺪن ﮐـﮏ از آﻣـﺪن او‪ :‬در اداﻣـﮥ‬
‫رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ و ﮐﯿﺎﻧﻮش ﺳﭙﯿﺪهدم ﺑﻪ ﻗﻠﻌﮥ ﻣﺮﺑﺎد ﮐﻪ ﺳـﮑﻮﻧﺘﮕﺎه ﮐـﮏ و ﺑـﺮ ﻓـﺮاز ﮐـﻮه‬
‫ﺑﻠﻨﺪي اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽرﺳﻨﺪ و رﺳﺘﻢ ﺑﺎ دﯾﺪن ﻗﻠﻌﻪ‪ ،‬از ﺷﺎدي ﻧﻌﺮة ﻫﻮﻟﻨﺎﮐﯽ ﻣـﯽزﻧـﺪ‪ .‬ﭘﻬﻠﻮاﻧـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮐﮏ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺰم و ﻋﯿﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ از ﺻﺪاي ﻧﻌﺮة رﺳـﺘﻢ ﺳﺮاﺳـﯿﻤﻪ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ و ﮐـﮏ‬
‫ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد راه دﻫﺪ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ رﺟﺰﺧﻮاﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﻫﻤﺎن ﺣـﯿﻦ‪ ،‬دﯾـﺪهﺑـﺎن‬
‫ﻗﻠﻌﻪ ﻧﺰد ﮐﮏ ﻣﯽآﯾﺪ و ﺧﺒﺮ رﺳﯿﺪن رﺳﺘﻢ و ﮐﯿﺎﻧﻮش را ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑـــﻪ ﮔـــﺮدون ﮔـــﺮدان ﺳـــﺮ اﻓﺮاﺧﺘـــﻪ‬ ‫ﺳــــﺮ ﮐــــﻮه ﯾــــﮏ ﻗﻠﻌــــﻪاي ﺳــــﺎﺧﺘﻪ‬
‫ز ﺷــــﺎدي ﯾﮑــــﯽ ﻧﻌــــﺮهاي ﺑﺮﮐﺸــــﯿﺪ‬ ‫ﭼــﻮ رﺳــﺘﻢ ﺳــﺨﻦﻫــﺎي ﻫﻤــﺮه ﺷــﻨﯿﺪ‬
‫ﭼــﻪ ﻣﻬﺘــﺮ ﭼــﻪ ﮐﻬﺘــﺮ‪ ،‬ﺳــﻔﯿﺪ و ﺳــﯿﺎه‬ ‫ﺳﺮاﺳــــــﯿﻤﻪ ﮔﺸــــــﺘﻨﺪ در ﺑﺰﻣﮕــــــﺎه‬
‫ﮐـــﻪ ﻣـــﯽﺳـــﺎزد او ﮐـــﺎر آﻫﻨـــﮓ ﻣـ ـﻦ؟‬ ‫ﮐــﻪ دارد ﺑــﻪ ﻣﯿــﺪان ﮐــﯿﻦ ﺟﻨــﮓ ﻣــﻦ؟‬
‫ﻧﺮﯾﻤــــــﺎن و ﮔﺮﺷﺴــــــﭗ ﺑــــــﺎﮔﯿﺮودار‬ ‫ﻣــﻦ آﻧــﻢ ﮐــﻪ ﭼــﻮن زال آﻫﻨــﮓ ﺟﻨــﮓ‬
‫دﻟﯿــــــﺮي درآﻣــــــﺪ در آن ﺑﺎرﮔــــــﺎه‬ ‫درﯾـــﻦ ﺑـــﻮد ﮐُـــﻪزاد‪ ،‬ﮐـــﺰ دﯾـــﺪهﮔـــﺎه‬
‫دو ﮔُــــــﺮد دﻻور‪ ،‬دو ﺷــــــﯿﺮ ﻧﺒــــــﺮد‬ ‫رﺳــــــﯿﺪﻧﺪ از راه اﯾــــــﺮان دو ﻣــــــﺮد‬
‫)ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐﻮهزاد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬گ‪(11 .‬‬
‫در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺤﻔﻞ ﮐﮏ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﻧﻌﺮة رﺳﺘﻢ ﺑﯿﻤﻨـﺎك ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮد ﮐﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮآﺳﯿﻤﻪ و آﺷﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﭘﯽ ﻣﯽﺑـﺮد ﮐـﻪ ﺷﺨﺼـﯽ از ﻧـﮋاد ﺳـﺎم‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺒﺮد او آﻣﺪهاﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧﻮد آﻣﺎدة ﻧﺒﺮد ﺑـﺎ رﺳـﺘﻢ ﻣـﯽﺷـﻮد )ﻫﻔـﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣـﮥ‬
‫ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ .(198 -199 :1394 ،‬در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن و ﻃﻮﻣﺎر ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻌـﺮه‬
‫ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻌﺮﻓﯽ و رﺟﺰﺧﻮاﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬دﯾﺪهﺑﺎن ﮐﮏ ﻫﻢ ﺧﺒﺮ ﻣﯽآورد‬
‫ﮐﻪ رﺳﺘﻢ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺑﺎ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ از اﻫﺎﻟﯽ ﻗﻠﻌﻪ درﮔﯿﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ و دو ﺗﺎ را زﺧﻤـﯽ ﮐـﺮده و ﺳـﻪ‬
 ‫‪61‬‬ ‫دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ادﺑﯿﺎت ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1395‬‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫ﺗﺎي آﻧﻬﺎ را ﻓﺮاري دادهاﻧﺪ )ﻓﺮدوﺳﯽ‪3072 /10 :1315 ،‬؛ ﺳﻌﯿﺪي و ﻫﺎﺷﻤﯽ‪.(289 :1381 ،‬‬
‫در ﻫﻔﺖﻟﺸﮑﺮ‪ ،‬رﺳﺘﻢ در ﻧﻌﺮة ﺧﻮد ﺑﻪ رﺟﺰﺧﻮاﻧﯽ ﻧﻤﯽﭘﺮدازد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ اﷲ اﮐﺒـﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و ﮐﮏ را ﻫﺮاﺳـﺎن و ﺳﺮآﺳـﯿﻤﻪ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ )ﻫﻔـﺖﻟﺸـﮑﺮ‪ .(151 :1377 ،‬در ﺑﻌﻀـﯽ از‬
‫رواﯾﺎت ﺷﻔﺎﻫﯽ ﻫﻢ رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﺑﺮ زﺑﺎن آوردن ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ وارد ﻗﻠﻌﮥ ﮐـﮏ ﻣـﯽﺷـﻮد و ﺗﻌـﺪادي از‬
‫دﯾﺪهﺑﺎﻧﺎن را ﻣﯽﮐﺸﺪ و ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﺎن را ﻓﺮاري ﻣﯽدﻫﺪ )اﻧﺠﻮي ﺷﯿﺮازي‪ .(194 /1 :1369 ،‬در‬
‫ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ ﻧﻮع رواﯾﺎت ﻧﻘﻞ ﺷﺪهاﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﺘﻢ ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻗﻠﻌﮥ ﮐـﮏ‪ ،‬ﮔـﻮش‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﺑﻌﻀﯽ از اﻓﺮاد ﮐﮏ را ﻣﯽﺑ‪‬ﺮد و ﮐﮏ ﺑﺎ ارﺳﺎل ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺎﯾﯽ را ﺑﻪ او وﻋـﺪه ﻣـﯽ‪-‬‬
‫دﻫﺪ ﺗﺎ از ﺟﻨﮓ و ﺳﺘﯿﺰ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ رﺳـﺘﻢ ﻧﻤـﯽﭘـﺬﯾﺮد )ﻫﻤـﺎن‪ (198 :‬و در ﺑﻌﻀـﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ رواﯾﺎت‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﻋﻤﻮي ﺧﻮد از ﻫﻔﺖ ﻗﻠﻌﻪ ﻣﯽﮔﺬرد و دزدان و اﻓﺮاد ﮐﮏ را ﻧـﺎﺑﻮد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﮑﻮﻧﺘﮕﺎه ﮐﮏ ﻣﯽرﺳﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(200 -202 :‬‬

‫‪ -7 -2‬ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﻗﺎﻫﺮ و اﻓﺮاد او‪ :‬در اداﻣﮥ رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮐﮏ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫـﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﻗﺎﻫﺮ ﭘﻬﻠﻮان ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ‪ ،‬رﺳﺘﻢ و ﮐﯿﺎﻧﻮش را ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺑﯿﺎورد‪ ،‬وﻟﯽ رﺳﺘﻢ ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﻗﺎﻫﺮ ﻣﯽرود و ﭘﺲ از رﺟﺰﺧﻮاﻧﯽﻫﺎي دو ﻃﺮﻓﻪ‪ ،‬او را ﺷﮑﺴﺖ داده و از ﺑﯿﻦ ﻣـﯽﺑـﺮد و‬
‫ﺗﻌﺪادي از اﻓﺮاد او را ﻫﻢ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑـــﺮون رﻓـــﺖ از ﭘـــﯿﺶ ﺷـــﺎه ﺑـــﺎ ﺳـــﭙﺎه‬ ‫ز ﺟــﺎ ﺟ‪‬ﺴـــﺖ ﻗـــﺎﻫﺮ ﺑــﻪ ﻓﺮﻣـــﺎن ﺷـــﺎه‬
‫ﮐـــﻪ ﺑﺸـــﮑﺎﻓﺘﺶ ﻓـــﺮق ﺗـــﺎ ﺻـــﺪر زﯾـــﻦ‬ ‫ﺑـــﺰد ﺑـــﺮ ﺳــــﺮ ﻗـــﺎﻫﺮ از روي ﮐــــﯿﻦ‬
‫ﺟﻬـــﺎن ﮔﺸـــﺖ در ﭼﺸـــﻢ ﻟﺸـــﮑﺮ‪ ،‬ﺳـــﯿﺎه‬ ‫ﭼــــﻮ رﺳــــﺘﻢ درآﻣــــﺪ ﻣﯿــــﺎن ﺳــــﭙﺎه‬
‫ﻓﺮورﯾﺨـــﺖ ﺑـــﺮ ﺧـــﺎك‪ ،‬ﻣﻐـــﺰ ﺳـــﺮان‬ ‫در آن ﻋﺮﺻـــﻪ رﺳـــﺘﻢ ﺑـــﻪ ﮔـــﺮز ﮔـــﺮان‬
‫)ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐﻮهزاد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬گ‪(12 -13 .‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از داﺳﺘﺎن در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري و ﻫﻔﺖﻟﺸﮑﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬وﻟﯽ در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐـﺎن و‬
‫ﻃﻮﻣﺎر ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﮐﮏ از ﻣﯿﺎن ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎن ﭘﻬﻠﻮاﻧﯽ را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ ﺗﺎ ﺑـﻪ ﻧﺒـﺮد رﺳـﺘﻢ ﺑـﺮود و او را‬
‫دﺳﺖﺑﺴﺘﻪ ﺑﯿﺎورد ﺗﺎ آورﻧﺪه را ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺧﻮد ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺑﻪﺟﺎي ﻗﺎﻫﺮ‪ ،‬ﺑﻬﺰاد ﺑﺮاي‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر آﻣﺎده و ﻣﺴﻠّﺢ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﻣـﯽرود‪ ،‬وﻟـﯽ ﭘـﺲ از رﺟﺰﺧـﻮاﻧﯽ و ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫ﺗﺤﻘﯿﺮآﻣﯿﺰ ﺧﻮد‪ ،‬از رﺳﺘﻢ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﯽﺧﻮرد و رﺳﺘﻢ او را دﺳـﺖﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ ﻣـﯿﻼد ﻣـﯽﺳـﭙﺎرد‬
 ‫‪ 62‬رواﯾﺘﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ آن ﺑﺎ رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫)ﻓﺮدوﺳــﯽ‪3072 -3075 /10 :1315 ،‬؛ ﺳــﻌﯿﺪي و ﻫﺎﺷــﻤﯽ‪ .(289 :1381 ،‬در ﺑﻌﻀــﯽ از‬
‫رواﯾﺎت ﺷﻔﺎﻫﯽ‪ ،‬ﮐﮏ ﺑﺮادر ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬وﻟﯽ رﺳﺘﻢ ﮔﻮش او را ﻣﯽﺑ‪‬ﺮد و‬
‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺧﻮد ﮐﮏ ﺑﻪ ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﻣﯽرود )اﻧﺠﻮي ﺷﯿﺮازي‪.(196 /1 :1369 ،‬‬

‫‪ -8 -2‬ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﺳﺎﻟﻮك‪ :‬در اداﻣﮥ رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪة اﻓﺮاد ﻗـﺎﻫﺮ ﺳﺮاﺳـﯿﻤﻪ‬
‫ﺑﻪ درﮔﺎه ﮐﮏ ﻣﯽروﻧﺪ و ﻫﻨﺮﻧﻤﺎﯾﯽﻫﺎي رﺳﺘﻢ را ﺑـﺮاي او ﺑـﺎزﮔﻮ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﮐـﮏ ﺑـﻪ ﭘﯿـﺮي و‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺧﻮد اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﺪ و از ﺟﺴﺎرت رﺳﺘﻢ ﻧﻮﺟﻮان ﺷﮕﻔﺖزده ﻣﯽﺷـﻮد‪ .‬ﺳـﺎﻟﻮك ﭘﻬﻠـﻮان‬
‫داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﭙﺎه راة ﻧﺒﺮد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ ﻣﯽﺷﻮد و ﮐﮏ ﺑﯿﭽﺎره و اﻧﺪﯾﺸـﻤﻨﺪ ﺑـﻪ اﯾـﻮان ﺧـﻮد‬
‫ﻣﯽرود‪ .‬ﺳﺎﻟﻮك در ﺑﺮاﺑﺮ رﺳﺘﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و او را ﺑﻪ آﺷﺘﯽ و ﻣﻬﻤﺎﻧﯽ ﮐﮏ ﻓﺮاﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬وﻟـﯽ‬
‫رﺳﺘﻢ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد و او را ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﻓﺮاﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻣﯿﺎن ﺳﺎﻟﻮك و رﺳﺘﻢ درﮔﯿﺮي آﻏـﺎز ﻣـﯽﺷـﻮد و‬
‫رﺳﺘﻢ او را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد؛ ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﺳﺎﻟﻮك را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻘﯿﮥ آﻧﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎرﮔﺎه ﮐﮏ ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ز ﺟـــــﺎ ﺟ‪‬ﺴـــــﺖ آن ﭘﻬﻠـــــﻮ ﭘﺮﻫﻨـــــﺮ‬ ‫ﻓﺮوﺑـــــﺮد ﺳـــــﺎﻟﻮك ﺳـــــﺎﻻر‪ ،‬ﺳـــــﺮ‬
‫ز ﺗﺨـــﻢ ﮐـــﻪاي؟ وز ﮐـــﻪ داري ﮔﻬـــﺮ؟‬ ‫ﺑـــﻪ رﺳـــﺘﻢ ﺑﮕﻔﺘـــﺎ‪ :‬ﮐـــﻪ اي ﺧﯿـــﺮهﺳـــﺮ‬
‫ز دل دور ﮐـــــــــﻦ آرزوي ﻧﻔـــــــــﺎق‬ ‫ﺑــــﻪ ﻣــــﺎ ﮐــــﻦ ز روي وﻓــــﺎ‪ ،‬اﺗﻔــــﺎق‬
‫ﮔـــﺬر ﮐـــﻦ ز اﻧﺪﯾﺸـــﮥ ﭼـــﻮن و ﭼﻨـــﺪ‬ ‫ﺑﺒﻨـــﺪ ﺗـــﻮ زﺑﺎﻧـــﺖ‪ ،‬ﻣﮑـــﻦ ﭘـــﺎي ﺑﻨـــﺪ‬
‫ﮐــﻪ ﺷــﺪ ﮔــﺮدن و ﭘﺸــﺖ و ﭘﻬﻠــﻮش‪ ،‬ﺧُــﺮد‬ ‫ﺑـــﺰد ﺑـــﺮ ﺳـــﺮِ ﺗَـــﺮك ﺳـــﺎﻟﻮك ﮔُـــﺮد‬
‫ﺑـــﻪ ﮐـــﻒ ﮔـــﺮز ﺳـــﺎم آن ﺳـــﻮار دﻟﯿـــﺮ‬ ‫ﻣﯿــــﺎن ﯾــــﻼن اﻧﺪرآﻣــــﺪ ﭼــــﻮ ﺷــــﯿﺮ‬
‫ﺑـــﻪ ﻧﺎﮔـــﺎه اﻓﺘـــﺎن و ﺧﯿـــﺰان ﺷـــﺪﻧﺪ‬ ‫ﺳــــﭙﺎه از ﻧﺒــــﺮدش ﮔﺮﯾــــﺰان ﺷــــﺪﻧﺪ‬
‫)ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐﻮهزاد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬گ‪(14 -15 .‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از داﺳﺘﺎن ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ آن را ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﮥ ذﻫﻦ ﺳﺮاﯾﻨﺪة رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر آورد‪،‬‬
‫در دو رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري و ﻣﺎﮐﺎن‪ ،‬ﻫﻔﺖﻟﺸﮑﺮ‪ ،‬ﻃﻮﻣﺎر ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ و رواﯾﺎت ﺷﻔﺎة وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻫـﯿﭻ‪-‬‬
‫ﮔﺎه ﻣﯿﺎن رﺳﺘﻢ و ﭘﻬﻠﻮاﻧﺎن ﮐﮏ ﺟﻨﮓ و درﮔﯿﺮي رخ ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﮏ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘـﺪا ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
 ‫‪63‬‬ ‫دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ادﺑﯿﺎت ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1395‬‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫‪ -9 -2‬آﮔﺎﻫﯽ ﯾﺎﻓﺘﻦ زال از رﻓﺘﻦ رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮐـﮏ‪ :‬در اداﻣـﮥ رواﯾـﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘـﻪ‪،‬‬
‫وﻗﺘﯽ زال ﺧﺒﺮدار ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮐﮏ رﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﺎرﮔﺎه آه و ﻧﺎﻟـﮥ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺮﻣﯽدﻫﻨﺪ و روداﺑﻪ ﻫﻢ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮐﻨﯿﺰان درﺑﺎر ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ و ﺷـﯿﻮن ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬زال‬
‫دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺟﻨﮕﺎوران آﻣﺎدة ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻠﻌﮥ ﮐﮏ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻫﻤـــﻪ ﺟﺎﻣـــﮥ ﺧﻮﯾﺸـــﺘﻦ ﮐـــﺮد ﭼـــﺎك‬ ‫ز ﺑـــﺎﻻي ﺗﺨـــﺖ اﻧﺪرآﻣـــﺪ ﺑـــﻪ ﺧـــﺎك‬
‫ﺑــــﻪ ﺳــــﺮ ﺑﺮﻓﺸــــﺎﻧﺪﻧﺪ ﺧــــﺎك ﺳــــﯿﺎه‬ ‫ﺑــــﻪ ﻣــــﺎﺗﻢ ﻫﻤــــﻪ ﻣﻬﺘــــﺮان ﺳــــﭙﺎه‬
‫ﻫﻤـــــﯽ ﻣـــــﻮي ﺑﺮﮐﻨـــــﺪ آن ﻣـــــﺎهرو‬ ‫ﭼـــﻮ ﺑﺸـــﻨﯿﺪ روداﺑـــﻪ اﯾـــﻦ ﮔﻔـــﺖوﮔـــﻮ‬
‫ﮐــــﻪ ﯾــــﮏﺳــــﺮ ﺑﯿﺎﯾﻨــــﺪ ﺟﻨﮕــــﺎوران‬ ‫ﭘــــﺲ آﻧﮕــــﻪ ﺑﻔﺮﻣــــﻮد زال از ﮐــــﺮان‬
‫ره ﺣﺼــــــﻦ ﮐُــــــﻪزاد اﻧــــــﺪرﮔﺮﻓﺖ‬ ‫ﻫﻤــــﻪ ﻟﺸــــﮑﺮ ﺳﯿﺴــــﺘﺎن درﮔﺮﻓــــﺖ‬
‫)ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐﻮهزاد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬گ‪(16 -17 .‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از داﺳﺘﺎن در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري و ﻫﻔﺖﻟﺸﮑﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬وﻟﯽ در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐـﺎن و‬
‫ﻃﻮﻣﺎر ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬زال از ﺗﺮس اﯾﻨﮑﻪ رﺳﺘﻢ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮد و دﯾﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﻧﺒﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﮐـﮏ را ﻧـﺎﺑﻮد‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ آه و ﻧﺎﻟﻪ ﺳﺮ ﺑﺪﻫﺪ و ﯾﺎ روداﺑﻪ ﺧﺒﺮدار ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺳـﭙﺎه ﺧـﻮد ﺑـﺮاي ﮐﻤـﮏ ﺑـﻪ‬
‫رﺳﺘﻢ‪ ،‬راة ﻗﻠﻌﮥ ﮐـﮏ ﻣـﯽﺷـﻮد )ﻓﺮدوﺳـﯽ‪3081 /10 :1315 ،‬؛ ﺳـﻌﯿﺪي و ﻫﺎﺷـﻤﯽ‪:1381 ،‬‬
‫‪.(292‬‬

‫‪ -10 -2‬ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ‪ :‬در اداﻣﮥ رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮐﮏ ﺗﺼـﻤﯿﻢ ﻣـﯽﮔﯿـﺮد ﺑـﺎ وﺟـﻮد‬
‫ﮐﻬﻦﺳﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ رﺳﺘﻢ ﺑﺮود؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺳﻼح ﻧﺒـﺮد او را آﻣـﺎده ﮐﻨﻨـﺪ و‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ از دﺳﺖ رﺳﺘﻢ ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪدرﻧﺒﺮد دروازهﻫﺎي ﻗﻠﻌﻪ را ﺑﺒﻨﺪﻧـﺪ و ﺑﻬـﺰاد‬
‫را آﮔﺎه ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﻧﺘﻘﺎم او را از رﺳﺘﻢ ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺎ دﻟﯽ ﻣﻀﻄﺮب در ﺑﺮاﺑﺮ رﺳﺘﻢ ﻗﺮار ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﮔﯿﺮد و رﺳﺘﻢ از دﯾﺪن او ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
 ‫‪ 64‬رواﯾﺘﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ آن ﺑﺎ رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫ﮐـــﻪ ﺑﺎﯾـــﺪ ﺧـــﻮدم رﻓـــﺖ ﺗـــﺎ رزﻣﮕـــﺎه‬ ‫ﺑــﻪ ﮔُــﺮدان ﭼﻨــﯿﻦ ﮔﻔــﺖ ﮐُــﻪزادﺷــﺎه‪:‬‬
‫ﺑﺒﻨﺪﯾـــــــﺪ دروازهﻫـــــــﺎ‪ ،‬زﯾﻨﻬـــــــﺎر‬ ‫اﮔــــﺮ ﮐﺸــــﺘﻪ ﮔــــﺮدم‪ ،‬ﺷــــﻤﺎ اﺳــــﺘﻮار‬
‫ﺳـــــﺘﺎﻧﺪ ازﯾـــــﻦ ﻧﻮﺟـــــﻮان داد ﻣـــــﻦ‬ ‫ﻓﺮﺳـــﺘﺪ ﮐﺴـــﯽ ﭘــــﯿﺶ ﺑﻬـــﺰاد‪ ‬ﻣــــﻦ‬
‫ﮔــ ـﮥ ﺑــــﺎ درﻧــــﮓ‪ ،‬ﮔــ ـﮥ ﺑــــﺎ ﺷــــﺘﺎب‬ ‫ز ﻗﻠﻌــﻪ ﺑــﺮون ﺷــﺪ ﺑــﻪ ﺻــﺪ اﺿــﻄﺮاب‬
‫)ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐﻮهزاد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬گ‪(16 .‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ و ﮐﮏ ﺑﺎ ﻧﯿﺰه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﺲ از ﭼﻬﻞ ﺣﻤﻠﮥ ﻧـﺎﻣﻮﻓﻖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﯿﺮاﻧـﺪازي‬
‫روﻣﯽآورﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺗﯿﺮدان ﻫﺮ دو ﺟﻨﮕﺎور ﺗﯿﺮ ﺧﺎﻟﯽ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ ،‬ﻫـﺮ ﮐـﺪام دﯾﮕـﺮي را در ﺣﻠﻘـﮥ‬
‫ﮐﻤﻨﺪ ﻣﯽآورد‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﯿﭻﮐﺪام ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ دﯾﮕﺮي را ﻧﺎﺗﻮان ﮐﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﮐﮏ ﺑﺎ ﮔﺮز ﺑـﻪ رﺳـﺘﻢ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ او را از ﭘﺎ درآورد‪:‬‬
‫ﺑــــﻼ ﺑــــﺮ ﺳــــﺮ ﯾﮑــــﺪﮔﺮ رﯾﺨﺘﻨــــﺪ‬ ‫ز او‪‬ل ﺑـــــــﻪ ﻧﯿـــــــﺰه ﺑﺮآوﯾﺨﺘﻨـــــــﺪ‬
‫دل ﻫـــــﺮ دو از ﯾﮑـــــﺪﮔﺮ در ﻧﻬﯿـــــﺐ‬ ‫ﯾﮑــــﯽ را ﻧﯿﺎﻣــــﺪ ﺳــــﺮ اﻧــــﺪر ﻧﺸــــﯿﺐ‬
‫ﮐﻤـــــــﺎن ﮐﯿـــــــﺎﻧﯽ ﺑﺮاﻓﺮاﺷـــــــﺘﻨﺪ‬ ‫ﺑـــﻪ ﺗـــﺮﮐﺶ ﭘـــﺲ آﻧﮕـــﻪ ﺑﭙﺮداﺧﺘﻨـــﺪ‬
‫دل از ﮐﯿﻨـــــﻪ ﺟﺴـــــﺘﻦ ﺑﭙﺮداﺧﺘـــــﻪ‬ ‫ﭼـــﻮ ﺗـــﺮﮐﺶ ﺷـــﺪ از ﺗﯿـــﺮ ﭘﺮداﺧﺘـــﻪ‬
‫ﮐﻤﻨــــﺪش ز ﻓﺘــــﺮاك زﯾــــﻦ ﺑﺮﮔﺸــــﺎد‬ ‫ﭘـــﺲ آﻧﮕـــﺎه رﺳـــﺘﻢ ﺑـــﻪ ﮐـــﺮدار ﺑـــﺎد‬
‫ﻧﺠﻨﺒﯿــــﺪ ﯾــــﮏ ﺗــــﻦ ز ﺑــــﺎﻻي زﯾــــﻦ‬ ‫ﻫﻤــﯽ زور ﮐــﺮد اﯾــﻦ ﺑــﺮ آن و آن ﺑــﺮ اﯾــﻦ‬
‫ﺑــــﺮ رﺳــــﺘﻢ آﻣــــﺪ ﺑــــﻪ ﮐــــﺮدار دود‬ ‫ﻣـــﺮ آن ﮔـــﺮز ﻫﻔﺼـــﺪ ﻣﻨـــﯽ دررﺑـــﻮد‬
‫ﻧﯿــﺎورد از آن ﺿــﺮب‪ ،‬ﭼــﯿﻦ ﺑــﺮ ﺟﺒــﯿﻦ‬ ‫ﺑـــــﻪ ﻓﺮﻣـــــﺎن دادار ﺟـــــﺎنآﻓـــــﺮﯾﻦ‬
‫)ﻫﻤﺎن‪ :‬گ‪(18 -19 .‬‬
‫در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري‪ ،‬رﺳﺘﻢ اﺧﺘﯿﺎر ﺟﻨﮓ و ﻣﮑﺎن آن را ﺑﻪ ﮐﮏ ﻣـﯽﺳـﭙﺎرد و ﮐـﮏ از ﻫﻤـﺎن‬
‫اﺑﺘﺪا ﮐﺸﺘﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ را ﺑﻪﺻﻼح ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬رﺳـﺘﻢ ﺑـﻪ ﻣﺸـﺖ زدن روﻣـﯽآورد و ﭘـﺲ از آن‬
‫ﮐﺸﺘﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﺮ دوي آﻧﻬﺎ ﺷﮑﺴﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬دﻣﯽ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ )ﻫﻔﺖ‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ .(200 -201 :1394 ،‬در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐـﺎن و ﻃﻮﻣـﺎر ﺷـﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﮐـﮏ از ﻫﻤـﺎن‬
‫اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺳﻨﺎن و ﮔﺮز ﺑﻪ رﺳﺘﻢ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﻼش او ﻣﺆﺛﺮ ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬رﺳﺘﻢ ﻫﻢ ﺑﺎ ﮔـﺮز دو‬
‫ﺿﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﮐﮏ و اﺳﺒﺶ ﻣﯽزﻧﺪ و ﮐﮏ از اﺳﺐ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬وﻟﯽ رﺳﺘﻢ ﺗﺎ ﻣـﯽﺧﻮاﻫـﺪ ﺳـﺮ‬
‫ﮐﮏ را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺒ‪‬ﺮد‪ ،‬دﺳﺘﮥ ﺷﻤﺸﯿﺮ از ﺷﺪت زورﻣﻨﺪي ﮐﮏ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﮐﮏ ﻧﺠـﺎت‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬دو ﻃﺮف ﻋﻬﺪ ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺖ زدن ﻧﺒﺮد را اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ و ﮐﮏ از ﺷـﺪت ﻣﺸـﺖ‪-‬‬
 ‫‪65‬‬ ‫دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ادﺑﯿﺎت ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1395‬‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫ﻫﺎي رﺳﺘﻢ از ﻫﻮش ﻣﯽرود و او را ﺑﺎﻻي ﺳﺮش ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ ﭼﺮبزﺑﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﺑﺎر ﻫـﻢ ﺟـﺎن‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪدرﻣﯽﺑﺮد )ﻓﺮدوﺳـﯽ‪3079 -3080 /10 :1315 ،‬؛ ﺳـﻌﯿﺪي و ﻫﺎﺷـﻤﯽ‪-291 :1381 ،‬‬
‫‪.(290‬‬
‫در اداﻣﮥ رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ و ﮐﮏ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﺗـﺎ ﮐﺸـﺘﯽ ﺑﮕﯿﺮﻧـﺪ‪ ،‬وﻟـﯽ دوﺑـﺎره‬
‫ﭘﯿﺮوز از آن ﻫﯿﭻﮐﺪام ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم ﮐﺸﺘﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و آﻧﺠﺎﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑﺨـﺖ‬
‫ﮐﮏ او را ﯾﺎري ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و رﺳﺘﻢ او را ﺷﮑﺴﺖ داده و دﺳﺘﮕﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑــﻪ ﮐﺸــﺘﯽ ﮔــﺮﻓﺘﻦ ﺑــﻪ ﭘﯿﻤــﺎن ﺷــﺪﻧﺪ‬ ‫وزان ﭘــــﺲ ز اﺳــــﺒﺎن ﻓــــﺮود آﻣﺪﻧــــﺪ‬
‫ﮐــﻪ ﯾــﮏ ﺗــﻦ ﻧﯿﺎﻣــﺪ ﺳــﺮ اﻧــﺪر ﻧﮕــﻮن‬ ‫ﺑﭙـــــﺎﻟﻮد از ﻧـــــﺎﺧﻦ ﻫـــــﺮ دو ﺧـــــﻮن‬
‫ﺑﺒﯿﻨــــﯿﻢ ﭼــــﻪ ﺑــــﺎزي ﮐﻨــــﺪ روزﮔــــﺎر‬ ‫دوﺑـــــــﺎره ﺑﮑﻮﺷـــــــﯿﻢ اي ﻧﺎﻣـــــــﺪار‬
‫ﺑـــﺪو رﺳـــﺘﻢ ﺷـــﯿﺮﺧﻮار ﭼﯿـــﺮه ﺷـــﺪ‬ ‫ﭼـــﻮ ﮐُـ ـﻪزاد را ﺑﺨـــﺖ ﺑـــﺪ ﺗﯿـــﺮه ﺷـــﺪ‬
‫ﻓﺮوﺑﺴــــﺖ رﺳــــﺘﻢ ﺑــــﻪ ﮐــــﺮدار ﺑــــﺎد‬ ‫ﻫﻤــــﺎنﮔــــﺎه دﺳــــﺖ ﮐــــﮏ ﮐــــﻮهزاد‬
‫)ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐﻮهزاد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬گ‪(19 .‬‬
‫در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري ﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﻼش ﺑﯽﺛﻤﺮ دو ﻃﺮف‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﺑـﻪ ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎد ﮐـﮏ ﺑـﻪ ﮐﻨـﺎر‬
‫ﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽرود و ﻫﺮ دو ﮔﻠﻮﯾﯽ ﺗﺎزه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و دوﺑﺎره ﮐﺸﺘﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ را آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﺑـﺎر‬
‫رﺳﺘﻢ ﮐﮏ را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻣﯽزﻧﺪ و رﻫﺎم دﺷﻨﻪاي ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﻓﻮراً ﺳﺮ ﮐﮏ را ﻣﯽﺑ‪‬ﺮد )ﻫﻔـﺖ‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ .(201 -202 :1394 ،‬در ﻫﻔﺖﻟﺸﮑﺮ و ﺑﻌﻀـﯽ از رواﯾـﺎت ﺷـﻔﺎة ﻫـﻢ‪ ،‬رﺳـﺘﻢ‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي ﺑﺮ ﮐﮏ‪ ،‬ﺳـﺮ او را از ﺗـﻦ ﺟـﺪا ﻣـﯽﮐﻨـﺪ )ﻫﻔـﺖﻟﺸـﮑﺮ‪195 :1377 ،‬؛‬
‫اﻧﺠﻮي ﺷﯿﺮازي‪.(194 /1 :1369 ،‬‬
‫در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن و ﻃﻮﻣﺎر ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ و ﮐﮏ دو ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﮐﺸﺘﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ و ﮐـﮏ از‬
‫ﺳﺮ ﻋﺠﺰ و ﺧﺴﺘﮕﯽ ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮد ﮐﻪ ﯾﺎراي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑـﺎ رﺳـﺘﻢ را ﻧـﺪارد؛ ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬از رﺳـﺘﻢ اﻣـﺎن‬
‫ﻃﺒﯿﺪه و ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﯾﯽ از آب رود ﮔﻠﻮﯾﯽ ﺗﺎزه ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و دوﺑـﺎره ﺑـﻪ ﮐﺸـﺘﯽ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻣـﯽﭘـﺮدازد‬
‫)ﻓﺮدوﺳﯽ‪3082 -3083 /10 :1315 ،‬؛ ﺳﻌﯿﺪي و ﻫﺎﺷﻤﯽ‪.(292 :1381 ،‬‬

‫‪ -11 -2‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ رﺳﺘﻢ ﺑﻪ زاﺑﻞ‪ :‬در اداﻣﮥ رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﭘﺲ از دﺳﺘﮕﯿﺮي ﮐﮏ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻫﺎﻟﯽ ﻗﻠﻌﮥ ﮐﮏ اﻣﺎن ﻣﯽدﻫﺪ و ﭼﻬﻞ ﮐﯿﺴﻪ از ﺟﻮاﻫﺮات آﻧﺠـﺎ را ﺑـﺎ ﺧـﻮد ﻣـﯽﺑـﺮد‪ .‬وﻗﺘـﯽ‬
 ‫‪ 66‬رواﯾﺘﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ آن ﺑﺎ رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﭙﺎه زال ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زال ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐـﮏ رﺳـﺘﻢ را از ﺑـﯿﻦ ﺑـﺮدهاﺳـﺖ؛‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺮﯾﻪ و ﻧﺎﻟﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ رﺳﺘﻢ ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد و زال او را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺷﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و روداﺑﻪ ﻫﻢ از ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ دروﯾﺸﺎن ﻫﺪاﯾﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ .‬رﺳـﺘﻢ‬
‫ﮐﮏ را ﺑﻪ زال ﻣﯽﺳﭙﺎرد و زال ﻫﻢ ﺑﯽدرﻧﮓ ﮔﺮدن ﮐﮏ را ﻣﯽزﻧﺪ‪:‬‬
‫روان ﺷـــﺪ ﺳـــﻮي ﺳﯿﺴـــﺘﺎن‪ ،‬ﺷـــﺎدﻣﺎن‬ ‫ﻫﻤــــﻪ ﺑــــﺎر ﮐــــﺮد آن در‪ ‬و ﮔــــﻮﻫﺮان‬
‫رواﻧــــﺶ از آن ﮔَــــﺮد ﺷــــﺪ ﺳــــﻮﺧﺘﻪ‬ ‫رخ زال زر ﮔﺸـــــــــﺖ اﻓﺮوﺧﺘــــــــــﻪ‬
‫ﺳـــﺮش ﮐـــﺮده ﺑـــﺮ ﺟﻨـــﮓ ﻣـــﺎ را ﻫـــﻮا‬ ‫ﮐـــﻪ ﺑـــﺪﮐﯿﺶ ﮐﺸـــﺘﻪاﺳـــﺖ ﭘـــﻮر ﻣـــﺮا‬
‫ﭼـــﻮ ﻣـــﺮ زال زر را ﺑـــﺪانﮔﻮﻧـــﻪ دﯾـــﺪ‬ ‫درﯾـــﻦ ﺑ‪‬ـــﺪ ﮐـــﻪ رﺳـــﺘﻢ ز ره دررﺳـــﯿﺪ‬
‫ﺑﺴــ ـﯽ ﺷــــﮑﺮ ﮐــــﺮد ﺧــــﺎﻟﻖ دادﮔــــﺮ‬ ‫ﻓﺮوﺑ‪‬ــــــﺮد در ﭘــــــﯿﺶ دادار‪ ،‬ﺳــــــﺮ‬
‫ﺑـــﻪ ﮔـــﺮدون رﺳـــﺎﻧﺪ از ﺷـــﻮق‪ ،‬ﺷـــﻮر‬ ‫ﭼـــﻮ روداﺑـــﻪ آﮔـــﻪ ﺷـــﺪ از ﮐـــﺎر ﭘـــﻮر‬
‫ﭼﻨـــــﯿﻦ دارم از ﻣﻮﺑـــــﺪ ﻧﯿـــــﮏﺑـــــﺎد‬ ‫ﺑـــﻪ دروﯾـــﺶ ﺑﺴـــﯿﺎر ﭼﯿـــﺰي ﺑـــﺪاد‬
‫ﮐـــﻪ اﯾـــﻦ اﺳـــﺖ ﮐـــﮏ ﮐـــﻮهزاد دﻟﯿـــﺮ‬ ‫ﺑــــﺪو ﮔﻔــــﺖ رﺳــــﺘﻢ ﺑــــﻪ زال دﻟﯿــــﺮ‪:‬‬
‫ﺑـــﺰد ﮔـــﺮدن ﮐـــﮏ‪ ،‬ﻧـــﺰد ﻫـــﯿﭻ ﻻف‬ ‫ﮔــــﺮانﻣﺎﯾــــﻪدﺳــــﺘﺎن اﻧــــﺪر ﻣﺼــــﺎف‬
‫)ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐﻮهزاد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬گ‪(20 .‬‬
‫در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري‪ ،‬رﺳﺘﻢ در ازاي ﻫﺪاﯾﺎي ﺳﭙﺎه ﮐـﮏ‪ ،‬آﻧـﺎن را اﻣـﺎن ﻣـﯽدﻫـﺪ و دﺧﺘـﺮي‬
‫زﯾﺒﺎرو از اﻫﺎﻟﯽ ﻗﻠﻌﮥ ﮐﮏ را ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﯿﺶوﻧﻮش ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺎ و دﺧﺘـﺮ‬
‫زﯾﺒﺎرو را ﻫﻤﺮاه رﻫﺎم ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﺎن ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﺧﻮد ﺳﺮ ﮐﮏ را ﻧﺰد زال ﻣﯽﺑـﺮد‪ .‬زال ﺑـﺎ دﯾـﺪن‬
‫رﺳﺘﻢ ﺑﻪ او اﻟﺘﻤﺎس ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎر ﺧﻄﺮﻧـﺎﮐﯽ اﻧﺠـﺎم ﻧﺪﻫـﺪ و روداﺑـﻪ از ﺷـﺎدي‬
‫دﯾﺪن رﺳﺘﻢ ﺑﻪ دروﯾﺸﺎن ﻫﺪاﯾﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﻋﯿﺶوﻧﻮش ﺑـﺎ دﺧﺘـﺮ زﯾﺒـﺎرو‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ و داﺳﺘﺎن ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد )ﻫﻔﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﺣﻤﺎﺳﯽ‪.(202 -204 :1394 ،‬‬
‫در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن و ﻃﻮﻣﺎر ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ و ﮐﮏ ﭘﺎﯾـﺎن ﭘـﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺳـﭙﺎه‬
‫زال ﺳﺮﻣﯽرﺳﺪ و رﺳﺘﻢ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﺑﻪ او ﺑﺒﺨﺸﺪ ﮐﻪ ﺑـﺪون ﯾـﺎري زال‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫ﮐﮏ ﭘﯿﺮوز ﺷﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻤﺎن زال ﮐﮏ را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ زده و دﺳـﺘﺎﻧﺶ را ﻣـﯽﺑﻨـﺪد‪.‬‬
‫زال ﻫﻢ زﺑﺎن ﺑﻪ ﺗﺤﺴﯿﻦ رﺳﺘﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﮐﮏ را ﺑﺮاي ﺳﺘﻤﮕﺮيﻫﺎي او ﺳﺮزﻧﺶ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﻏﺎرت ﻗﻠﻌﮥ ﮐﮏ را ﭘﯿﺶ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ زال زال و ﺳﭙﺎه او دﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺘـﻞ و‬
‫ﻏﺎرت ﻣﯽزﻧﻨﺪ و اﻣﻮال و ﮐﻨﯿﺰان را از آن ﺧﻮد ﮐﺮده و ﻗﻠﻌﻪ را ﻧﺎﺑﻮد ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ دو رواﯾـﺖ‬
 ‫‪67‬‬ ‫دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ادﺑﯿﺎت ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1395‬‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫اﻓﺰودهاﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﻢ و زال ﮐﮏ و ﺑﻬﺰاد را دﺳـﺖﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ آﻣـﻞ ﻧـﺰد ﻣﻨﻮﭼﻬﺮﺷـﺎه ﻣـﯽﺑﺮﻧـﺪ و‬
‫ﻣﻨﻮﭼﻬﺮﺷﺎه ﭘﺲ از ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺤﻔﻞ ﻋﯿﺶوﻧﻮش و ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ دار ﻣﯽآوﯾﺰد‪ .‬زال ﻧﺎﻣـﻪ‪-‬‬
‫اي ﺑﻪ ﺳﺎم ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ و او را از ﭘﯿﺮوزي رﺳﺘﻢ ﺑﺮ ﮐﮏ ﺧﺒﺮدار ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و ﺳـﺎم ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ ﻫـﻮاي‬
‫دﯾﺪار رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﻧﺰد او و زال ﻣﯽرود و ﯾﮏ ﻣﺎه آﻧﺠﺎ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﮔﺮﮔﺴﺎران ﻣـﯽرود‬
‫)ﻓﺮدوﺳﯽ‪3084 -3089 /10 :1315 ،‬؛ ﺳﻌﯿﺪي و ﻫﺎﺷﻤﯽ‪.(292 -294 :1381 ،‬‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ در رواﯾﺎت ﺷﻔﺎة ﺗﻔﺎوت ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮي دارد‪ .‬در اوﻟﯿﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬رﺳﺘﻢ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺴﯿﺎري از اﻓﺮاد ﮐﮏ را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﺪادي از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﺟـﺎي ﮐـﮏ را‬
‫ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎن ﻣﯽدﻫﺪ و ﭘﺲ از اﯾﻨﮑﻪ رﺳﺘﻢ ﮐﮏ را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺸـﺎنﮐﺸـﺎن او را‬
‫ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﻧﺒﺮد ﻣﯽﺑﺮد و در آﻧﺠﺎ ﭘﺲ از ﺷﮑﻨﺠﻪﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر‪ ،‬ﺳﺮ از ﺗﻨﺶ ﺟﺪا ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و ﺑﻘﯿـﮥ‬
‫اﻫﺎﻟﯽ ﻗﻠﻌﻪ را ﺑﻪ ﺷﺮط ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻧﮑﺮدن ﻣـﯽﺑﺨﺸـﺎﯾﺪ )اﻧﺠـﻮي ﺷـﯿﺮازي‪ .(202 /1 :1369 ،‬در‬
‫رواﯾﺖ دوم ﻧﻘﻞ ﺷﺪهاﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﺘﻢ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي ﺑﺮ ﮐﮏ‪ ،‬ﺑﻪ زال ﻧﺎﻣﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ ﺗـﺎ ﻧـﺎﺑﻮدي‬
‫ﮐﮏ را ﺑﻪ او ﻣﮋده ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺳﭙﺎه زال از راه ﻣﯽرﺳﺪ و ﭘﺪر و ﭘﺴﺮ ﺑـﻪ دﯾـﺪار ﮐـﮏ ﻣـﯽروﻧـﺪ‬
‫)ﻫﻤﺎن‪ .(197 :‬در رواﯾﺖ ﺳﻮم‪ ،‬وﻗﺘﯽ رﺳﺘﻢ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي ﻧﺰد زال ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺪرش او را از‬
‫اﻧﺠﺎم ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎرﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ ﻧﮥ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺗﺮس از اﯾﻦ دارد ﮐﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﺎ دﯾـﺪن و ﺷـﻨﯿﺪن‬
‫ﻫﻨﺮﻧﻤﺎﯾﯽﻫﺎي رﺳﺘﻢ ﺑﻪ او ﭼﺸﻢزﺧﻢ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(194 :‬‬
‫در ﻫﻔﺖﻟﺸﮑﺮ رﺳﺘﻢ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮐﯿﺎﻧﻮش ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﮐﮏ را ﺑﻪ زاﺑﻞ ﻧﺰد زال ﻣـﯽﺑـﺮد و ﭘـﺲ از‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮﺷﺎه ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ زال ﻣﺘﻮﺟﻪ آﻣﻞ ﻣـﯽﺷـﻮد )ﻫﻔـﺖﻟﺸـﮑﺮ‪،‬‬
‫‪ ،(152 :1377‬وﻟــﯽ در ﺑﻌﻀــﯽ از رواﯾــﺎت ﺷــﻔﺎﻫﯽ‪ ،‬رﺳــﺘﻢ ﮐــﮏ و ﺑﻬــﺰاد را ﻣﺴــﺘﻘﯿﻤﺎً ﻧــﺰد‬
‫ﻣﻨﻮﭼﻬﺮﺷﺎه ﻣﯽﺑﺮد )اﻧﺠﻮي ﺷﯿﺮازي‪ (191 /1 :1369 ،‬و در ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از رواﯾﺎت ﺷـﻔﺎة ﻧﻘـﻞ‬
‫ﺷﺪهاﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺷﺎه اﯾﺮان از ﭘﯿﺮوزي رﺳﺘﻢ ﺧﺒﺮدار ﻣﯽﺷـﻮد او را ﻧـﺰد ﺧـﻮد ﻃﻠﺒﯿـﺪه و در‬
‫زﻣﺮة ﭘﻬﻠﻮاﻧﺎن درﺑﺎر درﻣﯽآورد )ﻫﻤﺎن‪.(194 :‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬
‫‪ .1‬رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دو رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري و ﻣﺎﮐﺎن‪ ،‬از ﺳﺮآﻏﺎزي ﻣﻄﻠـﻮب و ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻣﻨﺪ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺖ و ﻧُﻪ ﺑﯿﺖ آﻏﺎزﯾﻦ آن ﭘﯿﺶدرآﻣﺪي ﺟﻌﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳـﺮاﯾﻨﺪه آن را از ﺳـﺮآﻏﺎز‬
 ‫‪ 68‬رواﯾﺘﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ آن ﺑﺎ رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ و ﭘﯿﻞ ﺳﭙﯿﺪ ﺑﺮﯾﺪه و ﺑﻪ آﻏﺎز اﺛﺮ ﺧﻮد ﭼﺴﺒﺎﻧﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻮﺻﯿﻔﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﮐـﮏ و ﻗﻠﻌـﮥ او را دارد و ﻧـﻪ در آن از ﻣـﺎﺟﺮاي‬
‫ﺗﺮس و ﺧﺮاج دادن زال ﺑﻪ او ﻧﺸﺎﻧﯽ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ .3‬در رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬زال درﺑﺎرة ﭘﻨﻬﺎن ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﻣﺎﺟﺮاي ﮐـﮏ از رﺳـﺘﻢ ﺑـﺎ وزﯾـﺮ ﺧـﻮد‬
‫ﻣﺸﻮرت ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﮥ او در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻣﺘﻮﺟﻪ دﻟﯿﺮان و ﺑﺰرﮔـﺎن درﺑـﺎر‬
‫اﺳﺖ و در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﮐﺸﻮاد و ﻣﯿﻼد‪.‬‬
‫‪ .4‬در رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﺑﺪون ﻫﯿﭻ ﻫﻤﺮاة ﺑﻪ ﺷﮑﺎرﮔﺎه ﻣﯽرود‪ ،‬درﺣـﺎﻟﯽﮐـﻪ در رواﯾـﺖ‬
‫ﻏﻔﻮري‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻫﺎم و ﺑﻬﺮام راة ﺷﮑﺎرﮔﺎه اﺳﺖ و در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮐﺸـﻮاد و ﻣـﯿﻼد‬
‫ﻋﺎزم ﺑﺎزارﮔﺎه‪.‬‬
‫‪ .5‬در رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ وﻗﺘﯽ ﻧﺰد زال ﻣﯽرود ﻗﺼﺪ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐـﮏ را ﺑـﺎ او در‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﯽﮔﺰارد‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﺲ از ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺮم و درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﻋﺎﺟﺰاﻧﮥ ﭘـﺪر ﺑـﻪﻇـﺎﻫﺮ از او اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن و رﻓﺘﺎرﻫﺎي زال ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﺳﺘﻢ ﭘﺮ از ﺧﺸـﻢ و‬
‫ﭘﺮﺧﺎش اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮرﮐﻪ رﺳﺘﻢ ﻫﻢ زال را ﺑﺮاي ﺑﺎج دادن او ﺑﻪ ﮐﮏ ﻣﺴﺨﺮه و ﺗﺤﻘﯿـﺮ ﻣـﯽ‪-‬‬
‫ﮐﻨﺪ و در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن‪ ،‬رﺳﺘﻢ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺧﺸﻤﮕﯿﻨﯽ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺧﻮد را ﺑﺎ زال ﻣﻄـﺮح ﻣـﯽ‪-‬‬
‫ﮐﻨﺪ و ﺳﺨﻨﺎن او ﺧﻄﺎب ﺑﻪ زال ﺗﻤﺴﺨﺮآﻣﯿﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .6‬در رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮐﯿﺎﻧﻮش ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﺳﺘﻢ راة ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬درﺣـﺎﻟﯽ‪-‬‬
‫ﮐﻪ در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري‪ ،‬ﻫﻤﺮاه رﺳﺘﻢ رﻫﺎم اﺳﺖ و در رواﯾـﺖ ﻣﺎﮐـﺎن‪ ،‬ﮐﺸـﻮاد و ﻣـﯿﻼد‪ ،‬ﺑـﺎ اﯾـﻦ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﻣﯿﻼد و ﮐﺸﻮاد ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد ﻗﺼﺪ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﺎ رﺳﺘﻢ ﻫﻤﺮاه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ رﺳﺘﻢ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻣﺴﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫‪ .7‬در رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮐﮏ ﭘﯿﺶ از اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ ﺑﯿﺎﯾﺪ ﻗﺎﻫﺮ و ﺳـﺎﻟﻮك را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﯿﺪان ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﭘﺲ از اﯾﻨﮑﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد راة روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ رﺳﺘﻢ ﻣﯽﺷـﻮد‪،‬‬
‫درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري‪ ،‬ﮐﮏ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑـﺎ رﺳـﺘﻢ ﻣـﯽرود و در روﯾـﺎت‬
‫ﻣﺎﮐﺎن‪ ،‬ﮐﮏ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻬﺰاد را ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ ﮐﻪ او ﻫﻢ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﯽﺧﻮرد‪.‬‬
‫‪ .8‬در رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ و ﮐﮏ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ ﻧﯿﺰه‪ ،‬ﺗﯿﺮ‪ ،‬ﮐﻤﻨﺪ و ﮔﺮز ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﻣـﯽﭘﺮدازﻧـﺪ و‬
‫وﻗﺘﯽ ﻫﯿﭻﮐﺪام ﭘﯿﺮوز ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﮐﺸﺘﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ روﻣﯽآورﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐـﻪ در رواﯾـﺖ ﻏﻔـﻮري‪،‬‬
‫ﻫﺮ دوي آﻧﺎن از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﮐﺸﺘﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و در رواﯾﺖ ﻣﺎﮐﺎن‪ ،‬ﭘﺲ از ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮔـﺮز و ﺳـﻨﺎن‪،‬‬
 ‫‪69‬‬ ‫دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ادﺑﯿﺎت ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1395‬‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫ﻣﺸﺖزﻧﯽ را آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﭘﺲ از آن دو ﺑﺎر ﮐﺸﺘﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .9‬در رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﮐﮏ را دﺳﺖﺑﺴﺘﻪ ﻧﺰد زال ﻣﯽﺑﺮد و زال ﮐﮏ را ﮔﺮدن ﻣﯽزﻧﺪ‪،‬‬
‫درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﮐﮏ را در ﻫﻤﺎن ﻣﯿـﺪان ﻧﺒـﺮد ﺳـﺮ ﻣـﯽﺑ‪‬ـﺮد و در رواﯾـﺖ‬
‫ﻣﺎﮐﺎن‪ ،‬ﮐﮏ را دﺳﺖﺑﺴﺘﻪ ﻧﺰد ﻣﻨﻮﭼﻬﺮﺷﺎه ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و اوﺳﺖ ﮐﻪ ﮐـﮏ و ﺑﻬـﺰاد را ﺑـﻪ دار ﻣـﯽ‪-‬‬
‫آوﯾﺰد‪.‬‬
‫‪ .10‬در رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ اﻫﺎﻟﯽ ﻗﻠﻌﮥ ﮐﮏ را اﻣﺎن داده و اﻣﻮال آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺎر ﻣـﯽ‪-‬‬
‫ﮐﻨﺪ و ﻧﺰد زال ﻣﯽرود‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ در رواﯾﺖ ﻏﻔﻮري‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻣـﻮال ﻗﻠﻌـﻪ‪ ،‬دﺧﺘـﺮي از‬
‫آﻧﺠﺎ را ﻫﻢ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ زاﺑﻞ ﻣﯽﺑﺮد و ﺑﺎ ﺑﻪ او ﻋﯿﺶ ﻣـﯽﭘـﺮدازد و در رواﯾـﺖ ﻣﺎﮐـﺎن‪ ،‬ﺳـﭙﺎه زال‬
‫درﺳﺖ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ رﺳﺘﻢ در ﺣﺎل ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﮐﮏ اﺳﺖ ﺳﺮﻣﯽرﺳـﺪ و اﯾـﻦ زال و ﺳـﭙﺎه اوﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ و ﻏﺎرت ﻗﻠﻌﮥ ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫اﻧﺠﻮي ﺷﯿﺮازي‪ ،‬ﺳﯿﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳـﻢ‪ .(1369) .‬ﻓﺮدوﺳـﯽﻧﺎﻣـﻪ‪ :‬ﻣـﺮدم و ﻓﺮدوﺳـﯽ‪ .‬ج ‪ .1‬چ ‪.3‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻤﯽ‪.‬‬
‫ﺟﻤﺸﯿﺪي‪ ،‬اﺣﺴﺎن‪ .(1387) .‬ﺗﺬﮐﺮة ﺳﺨﻨﻮران ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ .‬ﺧﺮمآﺑﺎد‪ :‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ﺟﺎﻧﺎن‪.‬‬
‫ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﮐﻮهزاد ﺑﺎ رﺳﺘﻢ‪) .‬ﺑﯽﺗﺎ(‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﮐﺘﺎبﺧﺎﻧﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﺷـﻮراي اﺳـﻼﻣﯽ‪ .‬ﺷـﻤﺎرة ‪/2‬‬
‫‪] .9951‬ﻧﺴﺨﮥ ﺧﻄﯽ[ ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﺘﺎﺑﺖ ‪ 1286‬ق‪.‬‬
‫ﺟﻨﮓﻧﺎﻣﮥ ﺑﻬﻤﻦ و ﻓﺮاﻣﺮز‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﮐﺘﺎبﺧﺎﻧﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﺷـﻮراي اﺳـﻼﻣﯽ‪ .‬ﺷـﻤﺎرة ‪.9951 /3‬‬
‫]ﻧﺴﺨﮥ ﺧﻄﯽ[ ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﺘﺎﺑﺖ ‪ 1286‬ق‪.‬‬
‫ﺣﺴﯿﻨﯽ آﺑﺒﺎرﯾﮑﯽ و ﺟﺒﺎري‪ ،‬ﺳﯿﺪ آرﻣﺎن و ﻧﺠﻢاﻟﺪﯾﻦ‪» .(1390) .‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪﺳﺮاﯾﯽ در ﻣﯿـﺎن‬
‫ﮐﺮدان«‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻘﺎﻻت ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ آﻏﺎز ﻫﺰارة دوم ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ :‬ج ‪ .3‬ﻣﺸـﻬﺪ‪ :‬آﻫﻨـﮓ‬
‫ﻗﻠﻢ‪.‬‬
‫ﺣﺴﯿﻨﯽ آﺑﺒﺎرﯾﮑﯽ و دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺳﯿﺪ آرﻣﺎن‪» .(1394) .‬رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ از ﻧﺒﺮد ﺑﻬﻤﻦ و ﻓﺮاﻣـﺮز‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﺑﻬﻤﻦ و ﻓﺮاﻣﺮز ﺳﯿﺪ ﻧﻮﺷﺎد اﺑﻮاﻟﻮﻓﺎﯾﯽ«‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﮥ ادب ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ .‬ش ‪ ،19‬ﺻﺺ ‪-118‬‬
‫‪.99‬‬
 ‫‪ 70‬رواﯾﺘﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﮏ ﮐﻮهزاد و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ آن ﺑﺎ رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ‬
‫‪Downloaded from heroic.lu.ac.ir at 14:07 IRST on Saturday October 31st 2020‬‬

‫ﺧﻄﯿﺒﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ‪» .(1384) .‬آزادﺳﺮو«‪ .‬داﻧﺶﻧﺎﻣﮥ زﺑﺎن و ادﺑﯿـﺎت ﻓﺎرﺳـﯽ‪ .‬ج ‪ ،1‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‪.‬‬
‫رﯾﺎﺣﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪاﻣﯿﻦ‪ .(1387) .‬ﻓﺮدوﺳﯽ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻃﺮح ﻧﻮ‪.‬‬
‫ﺳﻌﯿﺪي و ﻫﺎﺷﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﯽ و اﺣﻤﺪ‪ .(1381) .‬ﻃﻮﻣـﺎر ﺷـﺎﻫﻨﺎﻣﮥ ﻓﺮدوﺳـﯽ‪ .‬ج ‪ .1‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬
‫ﺧﻮشﻧﮕﺎر‪.‬‬
‫ﺻﻔﺎ‪ ،‬ذﺑﯿﺢاﷲ‪ .(1352) .‬ﺣﻤﺎﺳﻪﺳﺮاﯾﯽ در اﯾﺮان‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪.‬‬
‫ﻏﻀﻨﻔﺮي‪ ،‬اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‪ .(1378) .‬ﮔﻠﺰار ادب ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑـﻪ ﮐﻮﺷـﺶ اﺳـﻌﺪ ﻏﻀـﻨﻔﺮي‪ .‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮدوﺳﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‪ .(1315) .‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ .‬از روي ﭼﺎپ ﻣﺎﮐﺎن‪ .‬ج ‪ .10‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﺮوﺧﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮدوﺳﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‪ .(1386) .‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ .‬ﺑﻪﺗﺼﺤﯿﺢ ﺟﻼل ﺧﺎﻟﻘﯽ ﻣﻄﻠﻖ‪ .‬ج ‪ ،1‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﮐـﺰ‬
‫داﯾﺮةاﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫ﮐﮏ ﮐﻮهزاد‪ .(1384) .‬ﺑﻪﮐﻮﺷﺶ اﺣﻤﺪ اﺑﻮﻣﺤﺠﻮب‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﻐﻤﮥ زﻧﺪﮔﯽ‪.‬‬
‫ﻣﻠﮏاﻟﺸﻌﺮاي ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ‪ .(1379) .‬ﻓﺮدوﺳﯽﻧﺎﻣﻪ‪ .‬ﺑـﻪﮐﻮﺷـﺶ ﻣﺤﻤـﺪ ﮔﻠـﺒﻦ‪ .‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬
‫وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫ﻫﻔﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ .(1394) .‬ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﺤﻘﯿﻖ رﺿﺎ ﻏﻔﻮري‪ .‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﻣﺮﮐـﺰ ﭘﮋوﻫﺸـﯽ‬
‫ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب‪.‬‬
‫ﻫﻔﺖﻟﺸﮑﺮ‪ :‬ﻃﻮﻣﺎر ﺟﺎﻣﻊ ﻧﻘـﺎﻻن‪ .(1377) .‬ﺗﺼـﺤﯿﺢ و ﺗﻮﺿـﯿﺢ ﻣﻬـﺮان اﻓﺸـﺎري و ﻣﻬـﺪي‬
‫ﻣﺪاﯾﻨﯽ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻄﺎﻋﻼت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.‬‬