Tema : Informaciya sistemalarınıń dástúriy arxitekturası menen

tanısıw.

Teoriyalıq qisim:Informaciya sistemalarınıń arxitekturası, olardıń

funkciyaları hám dúzilisi boyınsha túsiniklerdi óz ishine aladı. Bul sistemalar
maǵlıwmattı saqlaw, qayta islew, tarqatıw jáne qabıllaw, maǵlıwmatlar
almasınıwdı dúziwdi óz ishine aladı. Tómendegi bólimlerde ózlestirilgen sonda da,
ulıwma, olar tómendegi quram elementlerinen ibarat boladı :
1. Qurılmalar (Hardware): Bul bólim sistemada fizikaviy ásbaplar, mısalı,
serverler, kompyuterler, tarmaq qosıwshılar, hám basqa qurılmalar menen
baylanıslı.
2. Programmalastırıw (Software): Informaciya sistemalarında islew ushın
mólsherlengen programmalar hám operatsion sistemalar, mısalı, Linux, Windows,
yamasa maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemaları (DBMS) sıyaqlı.
3. Tarmaqlar (Networks): Tarmaqlar, informaciyanı úzliksiz tarqatıw jáne
almaslawdıń tiykarǵı bólegi bolıp tabıladı. Bul bólekte LANlar (jergilikli tarmaqlar
), WANlar (keńeytirilgen tarmaqlar ), hám internet sıyaqlı tarmaq dúzılıwları
kiritiledi.
4. Protokollar (Protocols): Maǵlıwmatlar almaslaw hám tarqatıw
processlerinde paydalaniletuǵın óz-ara anıq qaǵıydalar hám standartlar.
5. Maǵlıwmatlar bazaları (Databases): Maǵlıwmatlardı saqlaw hám olardan
paydalanıwdı dúziw ushın strukturalanǵan maǵlıwmatlar bazaları.
6. Qawipsizlik: (Security and Privacy): Maǵlıwmatlar qorǵawın támiyinlew
ushın dúzilgen usıllar hám qawipsizlik protokolları.
7. Interfeysler (Interfaces): Sistemaǵa kirisiw hám odan shıǵıw boyınsha
interfeysler, mısalı, paydalanıwshı interfeysi (GUI), programmalar menen
kommunikatsiya ushın interfeysler (API) sıyaqlı.
8. Monıtorıń hám management (Qadaǵalaw hám basqarıw ): Tarmaq hám
sistemanıń iskerligin baqlaw hám basqarıw ushın qurallar.
Informaciya sistemalarınıń arxitekturası ádetde olardıń ónim yamasa xızmet
retinde qanday islewin belgileytuǵın biznes talapları, qawipsizlik qálewleri, hám
sistemanıń ólshemin óz ishine aladı. Bul, sistemanı qanday rawajlanıwı, qanday
qabıl etiliwi hám qanday saqlanıwı kerekligin anıqlaw ushın konsultatsiyalar hám
analizler dúziledi.
Informaciya sistemalarınıń arxitekturası ádetde qosımsha analizler,
qóllanbalar hám maǵlıwmatlardan paydalanıw menen baylanıslı. Bul arxitektura
zárúrligi hám kóp parametrliligi, maǵlıwmatlardı saqlaw, islep shıǵıw hám
tarqatıw, qawipsizlik hám ónimdi qanday jaqsılaw jumısqa túsiriwdi óz ishine
aladı.
Tómendegi ayrıqshalıqlarǵa itibar beriń:
1. Monolitik arxitektura : Bul arxitektura túri barlıq funksiyalardı birden-bir
programmada (monolit) jıynap qoyıw menen baylanıslı. Bul qısqa múddette islep
shıǵilıwı ańsat, lekin ózgerislerdi ámelge asırıw hám programmanı jáne de
úlkenlestiriw qıyın boladı.
 2. Mikroservislar arxitekturası : Bul arxitektura túri sistemanı kishi
bólimlerge (mikroservislarga) bolıp ajıratıw menen baylanıslı. Hár bir mikroservis
óziniń ózgertiw hám jumısqa túsiriw múmkinshiliklerine iye. Bul arxitektura joqarı
skaladan paydalanıwǵa, sistemanı basqarıwǵa hám qımbat bahalı jumıs iskerligin
jetilistiriwge múmkinshilik jaratadı.
3. Serverless arxitektura : Bul arxitektura túri programmalardı jumısqa
túsiriw ushın serverdi ózi basqaratuǵın xızmetlerge (Function as a Service - FaaS)
tiykarlanǵan. Bul, islep shıǵıwdı tezlestiriw, xızmetti basqarıwdı ańsatlastırıw hám
resursların tuwrı paydalanıwdı támiyinlewge járdem beredi.
4. Ashıq derek kodlı arxitektura : Bul arxitektura túri programma kodın
ashıq derekte (Open Source) jazıw hám olarǵa bir qatar ashıq derek quralların
(frameworks) isletiwge qaratılǵan. Bul, programmanı basqarıw jáne onı jańalawdı
ańsatlashtiradi, sonıń menen birge, jámáát qatnasıwshıları ortasında islep shıǵıw
hám usınıwdı jaqsılaydı.
5. Bult (Cloud) arxitekturası : Bul arxitektura túri maǵlıwmatlar hám
xızmetlerdi internet arqalı úzliksiz tarqatıw ushın bult xızmetlerden paydalanıwǵa
tiykarlanǵan. Bul, joqarı múddetli skaladan paydalanıw, resursların ózgertiw,
qawipsizlikti támiyinlew hám qımbat bahalı bolǵan ásbaplar hám infrastrukturaga
investitsiya qılıwdı kemeytiw múmkinshiliklerin beredi.

Bul arxitektura turılari tek ǵana bir qansha mısallar esaplanadı hám
sistemanı qásiyetleri, tájiriybe hám joybarlarǵa qaray qanday arxitektura túrin
tańlawdı tálim etedi.