15/6/2020 Học toán có giàu không?

TỪ TRƯỜNG VỀ NHÀ

Học toán có giàu không?

12/06/2020

Vũ Quí Hạo Nhiên

Hôm bữa tôi kể chuyện Jeff Bezos bỏ học toán và nay trở thành tỷ phú giàu
nhất thế giới. Số tài sản ròng của ông chủ Amazon được ước lượng xấp xỉ 145
tỷ đô la Mỹ, lên xuống vài tỷ mỗi ngày do chứng khoán nhấp nhô. Khi mức
nhấp nhô được tính theo tiền tỷ thì biết giàu cỡ nào rồi.

Vậy người không bỏ toán thì sao, có thành tỷ phú được không? Để tôi kể
chuyện ông Jim Simons và các cộng sự của ông. Ông này là dân Toán thứ thiệt,
theo nghĩa ông không chỉ học toán, mà còn thành công trong nghề toán, có
định lý mang tên ông.

Jim Simons (1938 - ) không đến từ một gia đình toán học. Cha ông là chủ một
xưởng đóng giày. Ông kể là thời trung học ông được mướn làm trong nhà kho
dưới hầm một tiệm bán dụng cụ làm vườn, nhưng làm việc chậm chạp nên bị
giáng chức xuống cho quét nhà. Lên đại học, ông học cử nhân Toán tại MIT và
sau đó đến UC Berkeley học ra tiến sĩ năm 1961 khi ông 23 tuổi.

https://www.voatiengviet.com/a/hoc-toan-co-giau-khong/5460169.html?fbclid=IwAR1p3sKoaKfeMKpCAu-4KIxsnSYWYTm3KEy0r2XxdUEUC34AlwvhVvDmZfE 1/6
15/6/2020 Học toán có giàu không?

Chuyên ngành của ông là manifold theory, một chuyên ngành nằm giữa hình
học và topology. Ông và Shiing-Shen Chern, một nhà toán học hàng đầu của
thế kỷ 20, phát minh ra một dạng manifold gọi là “3-form,” và người ta đặt tên
là Chern-Simons form. Sau này Chern-Simons form được phát hiện là có nhiều
ứng dụng trong vật lý lượng tử, và có hẳn một chuyên ngành trong vật lý lý
thuyết mang tên Chern-Simons theory.

Simons dạy toán ở MIT, Harvard, và sau này tại Stony Brook University
(SUNY Stony Brook) nơi ông được bầu làm trưởng khoa Toán. Ngoài ra, ông
cũng có thời làm cho NSA, Cơ quan An ninh Quốc gia chuyên nghề bẻ khóa
mật mã và công việc tương tự cho tổ chức Institute for Defense Analyses. Năm
1976, ông được Hiệp hội Toán Mỹ AMS trao giải thưởng Oswald Veblen Prize,
một giải thưởng dành riêng cho thành tựu trong hình học và topology, mỗi 3
năm một lần.

Đùng một cái, năm 1978, khi đã 40 tuổi, ông bỏ việc giáo sư ra mở công ty đầu
tư Renaissance Technologies, cùng với một giáo sư khác ở Stony Brook, James
Ax (1937-2006), một thiên tài về đại số và lý thuyết số.

https://www.voatiengviet.com/a/hoc-toan-co-giau-khong/5460169.html?fbclid=IwAR1p3sKoaKfeMKpCAu-4KIxsnSYWYTm3KEy0r2XxdUEUC34AlwvhVvDmZfE 2/6
15/6/2020 Học toán có giàu không?

James Ax mới chuyển về Stony Brook từ Cornell University, nơi ông là giáo sư
thực thụ trẻ nhất trong lịch sử Cornell thời bấy giờ. Có hai định lý mang tên
ông, định lý Ax-Grothendieck về đa thức và định lý Ax-Kochen về số nguyên
tố. James Ax được trao giải thưởng Cole Prize về lý thuyết số năm 1962. Giải
Cole Prize do AMS trao 5 năm một lần.

Nói tóm lại là hai ông thầy giáo toán rủ nhau bỏ việc đi kiếm tiền. Công ty
Renaissance chuyên đầu tư bằng cách sử dụng các mô hình toán học, do Ax
điều chỉnh từ các mô hình có sẵn. Renaissance không phải là công ty đầu tiên
làm chuyện này. Giới đầu tư đã sử dụng toán học từ sau Thế Chiến thứ 2, đẩy
mạnh thêm với các công trình nghiên cứu trong toán tài chánh và kinh tế.

Nhưng trong khi các công ty đầu tư bằng toán học (với các chuyên viên được
gọi là “quant” viết tắt của quantitative analyst) vẫn đặt quyền quyết định quan
trọng trong tay những người có chuyên môn về tài chánh, Renaissance trao hết
cho dân toán. Một phần ba các nhân viên Renaissance có bằng tiến sĩ chuyên
ngành Toán, Lý, Computer, Kỹ thuật (engineering), Thống kê. Chủ trương của
công ty là phải giỏi toán, còn phần tài chánh tính sau.

https://www.voatiengviet.com/a/hoc-toan-co-giau-khong/5460169.html?fbclid=IwAR1p3sKoaKfeMKpCAu-4KIxsnSYWYTm3KEy0r2XxdUEUC34AlwvhVvDmZfE 3/6
15/6/2020 Học toán có giàu không?

Năm 1988, công ty lập quỹ đầu tư Medallion Fund. Trong năm đầu tiên, quỹ
này bị tụt mất 30% so với đỉnh cao trong năm nên Simons quyết định ngừng
giao dịch để nghiên cứu lại mô hình. Ông Ax không đồng ý, bỏ đi, trở lại dạy
toán tại UC San Diego, bán phần trong công ty cho người thay thế ông, Elwyn
Berlekamp, giáo sư UC Berkeley.

Berlekamp (1940-2019) dạy toán nhưng là dân kỹ sư điện, với bằng cử nhân,
cao học, và tiến sĩ kỹ thuật điện đều từ MIT. Thời còn học bậc cử nhân, ông
tham gia cuộc thi toán Putnam, đoạt giải Top 10 toàn quốc với học bổng toàn
phần để học tiến sĩ toán tại Harvard nhưng ông ở lại MIT học kỹ thuật điện.
Ông nghiên cứu về computer và cũng thuộc loại thành công vượt bực. Có ba
thuật toán mang tên ông, thuật toán Berlekamp-Zassenhaus algorithm để tách
một đa thức thành hai đa thức nhân cho nhau, thuật toán Berlekamp-Welch
algorithm để chỉnh lỗi trong tín hiệu điện toán, và thuật toán Berlekamp-
Massey algorithm liên quan đến dịch chuyển chuỗi số, thường dùng để phát
hiện lỗi tín hiệu.

Berlekamp nghiên cứu điều chỉnh lại mô hình của Medallion. Nội trong năm
sau đó, quỹ Medallion lời 55.9% sau khi đã trừ hết chi phí điều hành quỹ. Thoả
mãn với thành công này, Berlekamp bán lại phần của mình cho Jim Simons với
giá gấp 6 lần giá ông mua từ James Ax. Rồi ông quay về tiếp tục dạy toán ở
Berkeley.

https://www.voatiengviet.com/a/hoc-toan-co-giau-khong/5460169.html?fbclid=IwAR1p3sKoaKfeMKpCAu-4KIxsnSYWYTm3KEy0r2XxdUEUC34AlwvhVvDmZfE 4/6
15/6/2020 Học toán có giàu không?

Từ đó tới nay, quỹ Medallion nổi tiếng khắp giới đầu tư vì số lời vượt bực. Từ
1989 tới 2005, chưa có năm nào bị lỗ trừ năm đầu tiên, 1989. Nếu tính từng
tháng, từ tháng 1, 1993 tới tháng 4, 2005, là 147 tháng, Medallion chỉ có 17
tháng bị lỗ. Nếu tính theo quý, trong 49 quý đó, chỉ lỗ 3 quý. Hàng năm, phân
lời của Medallion lên tới 66%. Phí điều hành quỹ rất cao, cao hơn hẳn các quỹ
khác, nhưng sau khi trừ phí phân lời hàng năm vẫn lên tới 39% một năm. Đây
là con số lời kinh khủng mà nhiều nhà đầu tư nổi tiếng hơn như Warren Buffett
hay George Soros cũng không đạt được.

Jim Simons về hưu năm 2009. Tạp chí Forbes đánh giá tài sản của Jim Simons
năm 2020 lên tới $21.6 tỷ, đứng hạng 36 trong danh sách 200 người giàu nhất.
Ông cũng góp rất nhiều tiền cho nghiên cứu khoa học, trong đó có một đài
thiên văn cho đại học UC San Diego đặt tại Chile, do GS Brian Keating, con
trai của James Ax, đề nghị. Không chỉ chi tiền cho nghiên cứu, Simons còn chi
$50 triệu cho tổ chức Math for America, để tuyển thầy cô giỏi dạy toán cho các
trường trung học ở New York.

Nhưng dấu ấn sâu sắc nhất của Renaissance là làm cho các quỹ đầu tư khác
cũng thay đổi cách điều hành đầu tư bằng toán. Họ noi gương Renaissance,
không còn chú trọng vào việc tuyển nhân viên học ngành business hay tài
chánh nữa, mà chú trọng vào người có đào tạo về toán. Họ tuyển dân Toán
nhiều tới mức trong thập niên 2000, 2010, các hãng kỹ thuật gặp khó khăn khi
muốn tìm nhân viên giỏi.

https://www.voatiengviet.com/a/hoc-toan-co-giau-khong/5460169.html?fbclid=IwAR1p3sKoaKfeMKpCAu-4KIxsnSYWYTm3KEy0r2XxdUEUC34AlwvhVvDmZfE 5/6
15/6/2020 Học toán có giàu không?

Để tuyển tân tiến sĩ Toán, Lý, Kỹ thuật, của các trường top như MIT, Caltech,
Harvard, Stanford, không những các hãng này phải cạnh tranh với nhau, mà
còn phải cạnh tranh với các quỹ đầu tư. Thung lũng điện tử Silicon Valley
không nhằm nhò gì trong việc phỗng tay trên các tài năng toán học; Wall Street
bốc họ đi gần hết. Từ sau thành công của Renaissance, giới "quant" thay đổi
hẳn.

https://www.voatiengviet.com/a/hoc-toan-co-giau-khong/5460169.html?fbclid=IwAR1p3sKoaKfeMKpCAu-4KIxsnSYWYTm3KEy0r2XxdUEUC34AlwvhVvDmZfE 6/6