LEISHMANIA

ve
TRYPANOSOMA
 LEISHMANIA

• Tatarcık sineği ile bulaşan ve Leishmania paraziti ile

meydana gelen hastalığa Leishmaniazis (veya
leşmanyoz) denir ve hastalığın 3 formu vardır:
– Visseral form
– kutanöz form ve
– mukozal (mukokutanöz) form
• Leishmania türleri insan ve diğer memeli hayvanlarda
zorunlu hücre içi paraziti olarak “amastigot”
(leishmania) şeklinde,

• Besiyerinde ve vektör tatarcıklarda “promastigot”

(leptomonas) şeklinde görülür.
• Bu cinste tıbbi önemi olan 4 tür ve çok sayıda alt tür
bulunur.

• Yaptıkları hastalık bakımından,

– L. donovani kompleksi alt türleri iç organ leishmaniasisi,
– L. tropica alt türleri deri leishmaniasisi,
– L. mexicana kompleksi ve L. brasiliensis kompleksi alt
türleri ise mukokutanöz leishmaniasis etkenidirler.
 Epidemiyoloji

• Leishmania 88 ülkede (72’si gelişmekte olan ülkeler)

endemiktir ve 5 kıtada 350 milyon insan risk altındadır.

• Dünyada hastalıktan etkilenenlerin sayısının 12 milyon

olduğu, yılda 1.5-2 milyon kişinin hastalığa yakalandığı

• Bunlardan sadece 600 000’inin kayıtlara geçtiği,

• Yılda yaklaşık 60 000 kişinin ölümüne yol açtığı tahmin

edilmektedir.
 Morfoloji

• Leishmania şekli yuvarlak veya oval biçimdedir. 2-5 µm

boyunda ve 1-2 µm enindedir.
– Büyükçe bir nukleusu vardır ve kamçı bulunmadığından
hareketsizdir.

• Leptomonas şekli ise silindir veya iğ biçimindedir. 15-

25 µm boyundadır.
– Nukleus ortalarda yer alır, bazen arka uca yakın olabilir
ve kamçısıyla hareket eder.
Leishmania (Amastigot) Leptomonas (Promastigot)
• Leishmanialar, insan ve diğer memeli hücrelerinin
içinde bulunduğunda, bunlara Leishman cisimciği adı
verilir.
• Bu cisimcikler en çok
– dalak,
– karaciğer,
– kemik iliği,
– böbrek,
– bağırsak mukozası ve
– mezanter lenf gangliyonlarındaki RES hücrelerinde
bulunurlar.
• Konakta hücre içi
yerleşimlidir, genellikle
makrofaj ve nötrofiller
içinde bulunurlar.
• İkiye bölünerek çoğalır ve
zamanla hücreyi
patlatırlar.
• Serbest kalan
leishmaniaların bir kısmı
fagosite edilir, bir kısmı
ise başka hücreleri
enfekte ederler.
• Parazit osmoz yoluyla
beslenir.
• Parazitin birinci kesin konağı insandır.

• Köpek, tilki, kurt ve çakal gibi diğer omurgalı

rezervuarlar epidemiyolojik yönden önem taşırlar.

• Hastalığın bulaşı;
– tatarcık vektörü ile,
– plesanta ve
– cinsel yolla olur.
 Parazitin evrimi

• Vektör olan tatarcık (phlebothomus) memeli konağı

ısırdığında leishmaniaları alır.
– Bunlar tatarcığın bağırsağında leptomonas şekline dönerler ve ikiye
bölünerek çoğalırlar.

• Çoğalan leptomonaslar tatarcığın farinks ve ağız boşluğuna

geçerler.

• Tatarcık 8-10 gün sonra enfeksiyöz olur ve ısırdığı

memeliye leptomonaslar‎ verir.
– Bunlar kamçılarını kaybederek leishmania şekline döner ve RES
hücrelerini istila ederek çoğalırlar.
Yaşam Döngüsü
 Kala-azar (Visseral leishmaniasis-VL)

• Etken, Leishmania donovani'dir.

• Hastalığın kuluçka süresi genelde 2-4 ay
arasındadır. Bu süre bir yıla kadar
uzayabilir.
• Enfekte tatarcığın konağı soktuğu yerde
2-3 mm büyüklüğünde bir nodul oluşur.
• Soluk pembe renkteki bu nodulun ortası
daha sonra kabuklanır.
– Çoğunlukla hastalık sinsi başlar.
– Bazen aniden de ortaya çıkabilir.
• Başlangıçta kırıklık, baş ağrısı,
zayıflama ve hafif ateş
görülür. Daha sonra ateşin
artması ile birlikte dalak da
büyür.
• Hastalığın ilerlemesi ile ateş
Kala-Azar'a özgü bir trase
çizer.
– Bu, günde iki kez yükselen
aralıklı bir ateştir.
– Genelde 39-40°C bazen 40-
40.5°C‘e çıkabilir.
ŞARK ÇIBANI (Deri leishmaniasisi, Aleppou,
Yıl Yarası, Kutanöz Leishmaniasis-KL)

• Deri leishmaniasisinin
etkeni Leishmania
tropica'dır.
• Bulaştan dişi tatarcıklar
sorumludur.
• Kuluçka süresi ortalama
3-6 aydır.
• Bu formlar, sokulan yerden derinin retikulo endotelial
hücrelerine girer ve amastigot şekline dönüşürler.

• Sokulan yerde küçük kırmızı bir papül gelişir, sonra

nodul haline döner, daha sonra ülserleşerek
kabuklanır.

• Lezyonlar siğilimsi, karnabahar veya sert ve lipoid

görünümünde, değişik yapıda olabilir.
Lezyon
 Kutanöz Leishmaniasis düşünülen lezyonların
klinik özellikleri:

• Genellikle vücudun giysi ile örtülmeyen açık olan

kısımlarındaki deriye lokalize,

• Uzun süredir (en az 1 ay) iyileşmeyen,

• Sekonder olarak bakterilerle infekte olmadıkça

ağrısız lezyonlardır.
 Mukokutanöz Leishmaniasis

• Etken L. braziliensis’tir.

• Deri ve mukozaların birleştiği yerde ülser ve

kabuklaşma meydana gelir.

• Güney Amerika’da “Espundia” adı verilir.

• Kuluçka dönemi 10 gün–birkaç aydır.

– Tatarcığın soktuğu bölgede nodül-papül-vezikül-ülser (10
cm’den büyük) meydana gelir.
• Komplikasyon gelişmezse lezyon 6 ay–2 yılda
kendiliğinden iyileşir. Skatris bırakır.

• İlk lezyon mukozalara yayılabilir.

• En ciddi semptomlar bu ülserlerin burunda, ağız
boşluğunda, yutakta, bronşlarda, bazen genital organ
membranlarında gelişmesidir. Burun septumu yıkıma
uğrar.
TANI YÖNTEMLERİ
 Deri Leishmaniasisi

• Giemsa ile boyanarak amastigotlar makrofajlar içinde

görülmektedir.
• Tanıda, Montenegro cilt testi;
– Test enfeksiyonu geçirmiş olanlarda %99
– Lezyonlu olanlarda %93 oranda pozitiftir.

• NNN besiyerine ekilir, 22-26°C’de bekletildikten sonra

buradan alınan sıvıda promastigotlar görülebilir.

• Son yıllarda PCR tanıda oldukça efektif olarak

kullanılmaktadır.
 Kala-Azar (Visseral Leishmaniasis)

• Kala-Azar’ın tanısı, tedavi edilmemiş olgularda oldukça

kolay, nükslerde ve yetersiz tedavi görmüş hastalarda
zordur.

• Tanı için kanda lökositler içinde leishmanialar

aranabilir.

• Parazit kanda bulunmadığında kemik iliği, dalak,

karaciğer, lenf bezi ponksiyonu ile alınan materyal
incelenir.
 Direkt Tanı

• Kan ve Kemik iliği yaymasının Giemsa, Romanovski

boyası ile %60

• Dalak ponksiyon materyalinin Giemsa, Romanovski

boyası ile %98 tanı konur.

• Tüm bu materyaller NNN besiyerine ekilerek ya da

sincap, hemstır, köpekte üretilerek tanı konulabilir.
 İndirekt Tanı

• Chopra'nın antimon testi

• Kompleman birleşmesi testi
• IFAT
• ELISA
• PCR
• Western blott
 Kontrol Önlemleri

• Çalışma amaçlı kitlesel yer değiştirmelerde (örneğin

mevsimsel işçiler), gidilen yerdeki il sağlık müdürlüğü
tarafından, kişilerin şark çıbanı açısından kontrolden
geçirilmesi, şüpheli olguların incelemesinin yapılması ve
gerekirse tedaviye alınması.

• İnce delikli cibinlik veya insektisitli cibinlik kullanımının

teşvik edilmesi,
• Ev ve hayvan barınaklarının fiziksel koşullarının
iyileştirilmesi (ahırların sıvanması ve kireçle badana
yapılması, kalıcı insektisit uygulanması),

• Hastalığın görüldüğü illerde şark çıbanı merkezleri

oluşturulması ve buralarda çalışan sağlık personelinin
teorik ve pratik eğitimlerinin yapılması; ayrıca, bu
eğitimlerin sürekliliğinin sağlanması,
• Halk eğitimlerinin yapılması,

• Tatarcığın yaşama alanlarının ıslahına ilişkin çalışmalar

yapılması,

• İlgili kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapılması ve diğer

kurumların da konuya gereken hassasiyeti
göstermelerinin sağlanması gerekmektedir.
TRYPANOSOMA
• Bu parazit türleri
– Afrika trypanosomiyazı
– Amerika trypanosomiyazı etkenidirler.

• Parazitin evrimini tamamladığı bölgeye göre de ikiye

ayrılabilir:
– Salivaria grubu: Evrim vektörün ağzında tamamlanır,
yeni konağa salya ile bulaşır.
– Stercorraria: Evrim vektörün rektumunda
tamamlanır, dışkı ile bulaşır.
• Afrika’da:
– T. gambiense
– T. rhodesiense

• Amerika’da:
– T. cruzi
 Trypanosoma gambiense

• Uyku hastalığı etkeni.

• Renksiz ve mekik şeklindedir.
– 14-33 m boy
– 1,5-3,5 m en

• Hızlı hareket ederler, kamçı ve dalgalanan zar ile bu

sağlanmaktadır.

• Ara konak: Glossina (Çeçe sineği)

• Son konak: İnsan ve bazı evcil hayvanlar
• 3 morfolojik formu vardır:
– İnce, uzun, serbest ve kamçılı formlar
– Kamçısız, geniş, kısa şekiller
– Ara şekiller

• In vitro koşullarda Weinmann, Tobie besiyerlerinde

üretilebilirler.
 Yaşamsal Özellikleri

• Glossina’lar, enfekte insandan kan emdikten sonra,

– Tripomastigotlar orta barsakta çoğalıp, 15-20 gün
içinde tükrük bezlerine geçerler.
– Burada epimastigot döneminden geçerler.
– 2-5 gün içinde bulaşıcı bir form olan metasiklik
tripomastigot formuna dönüşürler.
– Glossina’da evrim 20 günde tamamlanır.
• Parazit sağlıklı bir kişiye daha sonra bu Glossina ile
bulaştırılır.

• Parazit memeli vücudunda, kanda lenf düğümlerinde,

dalakta ve serebrospinal sıvıda yaşar ve ikiye
bölünerek çoğalır.
• Batı Afrikada yaygındır.

• Glossina kişiyi ilk ısırdığı zaman deride yara meydana

gelir.
– Ateş, uyku bozuklukları, lenf düğümlerinde şişlik
oluşur.
– İlerleyen dönemlerde meningoensefalit ve derin
uyku gelişir.
• Tanı:
– Kan, lenf sıvısı, kemik iliği, BOS
– IgM ve IgG tanıda önemlidir.
• ELISA, IFA ile bu antikorlar saptanır.

• Tedavide:
– Pentamidin izetionat ve meningoensafalit dönemde
melarsoprol kullanılır.

• Korunma:
– Vektörün ortadan kaldırılması
 Trypanasoma rhodesiense

• Doğu ve Orta Afrika uyku hastalığı etkeni.

– Ara konak: Glossina
– Son konak: İnsan ve bazı evcil hayvanlar

• Yapısal özellikleri ve evrimi, T. gambiense'ye benzer.

• Akut enfeksiyon oluşturur.

• Hastalık Rhodesian tipte hızlı gelişir ve uyku devresi
gelmeden ölümle sonuçlanabilir.
• Kan, lenf sıvısı, kemik iliği, BOS
• IgM ve IgG tanıda önemlidir.
– ELISA, IFA ile bu antikorlar saptanır

• Tedaviye dirençli, erken tanı konursa Suramin

etkilidir.
– Mel B ve Pentamidin tedavide kullanılmaktadır.
 Trypanosoma cruzi

• Triatomid böceklerin bağırsağında tespit edilmiştir.

• Chagas hastalığı etkenidir.
– Brezilya’da endemiktir.
• Latin Amerika’da 35 milyon insan tehdit altında.
– Ara konak: Redüvid böcekler
– Son konak: İnsan, domuz, köpek, kedi, armadillo

Triatomid
• Yaşam döngüsünde iki faz vardır
– İlki insan ve rezervuar konakta
– İkincisi böcekte.

• Memeli konakta, tripomastigot

– RES’de amastigot

• Redüvid böceklerde amastigot, epimastigot ve

tripomastigot formundadır.
• Böcek enfekte insandan kanı emer,
– Sindirim kanalında tripomastigot formdan epimastigot forma
geçerek ikiye bölünüp çoğalır.
– Daha sonra bağırsağa geçer.
– Enfektif metasiklik tripomastigot formuna geçer.
– Bu böcek daha sonra başka bir kişiyi ısırırken, hem kan emer
hem de dışkılar.
– Açtığı yaradan enfektif metasiklik tripomastigot girer.
– Memelide RES hücreleri tarafından fagosite edilir.
– Böylece karaciğer, dalak ve kalp kasına taşınır.
– Parazit burada amastigot şekline dönüşerek çoğalır.
– Daha sonra hücreleri patlatarak tripomastigot şekline
dönüşür.
• İnsandan insana plasenta, anne sütü, kan transfüzyonu
ve cinsel temasla bulaşabilir.

• Parazitin kuluçka süresi 7-14 gün

• Tanıda: Kalın damla ve ince yayma preparatları

kullanılır ve Giemsa, MayGrünwald boyaları ile boyanır.

• Kültürde NNN besiyeri kullanılır.

• Tedavi: Nifurtimox, Benzimidazol