Jacek Dukaj

Katedra

„Katedra” to opowiadanie science-fiction.

Jacek Dukaj napisał je w 2000 roku.

Wydane zostało w tomie opowiadań „W kraju niewiernych”, opublikowanym w tym samym

roku.

Autor przyznawał, że inspiracją dla niego były m.in. projekty słynnego katalońskiego
architekta Antoniego Gaudiego, projektanta m.in. słynnej katedry Sagrada Familia
w Barcelonie.
Geneza i gatunek utworu „Katedra” Dukaja

„Katedra” Jacka Dukaja, która jest jedną z obowiązkowych lektur na maturę 2024,
jest utworem bardzo enigmatycznym. Pozostawia sporo miejsca do
interpretacji. Opowiadanie Jacek Dukaj napisał w 2000 roku, wydane zostało ono
w tomie opowiadań „W kraju niewiernych”, opublikowanym w tym samym roku.

Inspiracją były m.in. projekty słynnego katalońskiego architekta Antoniego Gaudiego,

projektanta m.in. słynnej katedry Sagrada Familia w Barcelonie. Katedra Dukaja
bardzo przypomina te secesyjne projekty, tyle tylko, że istnieje w kosmosie, na
planetoidzie. Jest nie tylko budowlą, ale tworem, który w pewien sposób żyje
własnym życiem.

„Katedra” Jacka Dukaja jest opowiadaniem science-fiction. Respektuje wszystkie

zasady klasycznego opowiadania: ma jednowątkową fabułę, głównego bohatera, ale
pojawiają się także bohaterowie drugoplanowi, opisy, refleksje.
Różnica dotyczy jedynie stworzonego przez autora świata – jest to przestrzeń
wykreowana, nierzeczywista. Chociaż utwór jest opowiadaniem fantastycznym,
porusza tematykę filozoficzną i teologiczną.

Streszczenie utworu

Narrację w opowiadaniu „Katedra” Jacka Dukaja prowadzi ksiądz Pierre Lavone.

W trakcie podróży dociera na planetoidę „Róg”. Pochowano na niej świętego Izmira
Predú.

Celem podróży bohatera jest tytułowa katedra, a więc sam grób Predú. Otaczający
„Róg” rój planetoid na cześć świętego zostały określone Izmiraidami. Cały zbiór
mieści się zaś w układzie gwiazdy Lévie.
Narrator przybywa do celu statkiem „Rozmaryn”. Wokół miejsca pochówku dzieją się
niewytłumaczalne rzeczy, a ksiądz Lavone zamierza je udokumentować i zbadać.
Kościelni przełożeni narratora chcą mieć informacje z pewnego źródła i na podstawie
relacji bohatera podjąć decyzje, dotyczące przyszłości planetoidy. Jeśli Lavone
potwierdzi cudowne zdarzenia, o których informowani byli hierarchowie, gotowi są
umożliwić wiernym pielgrzymki do grobu Izmira.

Święty był dowódcą załogi holownika kosmicznego. Statek wylądował na planetoidzie

awaryjnie. Izmir, wraz z załogą oczekiwał na pomoc, jednocześnie mając świadomość,
że ilość dostępnego tlenu jest ograniczona. Aby zwiększyć szansę na ocalenie swojej
załogi, odebrał sobie życie. Jego gest odbił się szerokim echem, a bohatera-samobójcę
zaczęto otaczać kultem.

Z tego powodu planetoida stała się popularnym miejscem pielgrzymek. Kiedy

w pobliżu grobu Izmira Predú uzdrowiony został Kotter Ugerzo, bratanek Stefana
Ugerzo, bardzo ważnego biznesmena, miejsce stało się jeszcze bardziej popularne.
Wuj uzdrowionego, jako szef korporacji, w geście wdzięczności zlecił zaprojektowanie
przy grobie ogromnej katedry. Jej fundamentem miały być nanozarodniki. Za ich
sprawą katedra nie jest ani budowlą, ani rośliną - tylko nieokreślonym tworem.

Księdzu Lavone w wyprawie towarzyszy doktor Wasojfemgus. Narrator skupia się na

katedrze, a doktor interesuje się głównie życiem politycznym i ekonomicznym na
planetoidzie. Miasto wydaje się opuszczone. Jednak ksiądz w hotelu poznaje
recepcjonistę, a potem spotyka się z innym, młodym duchownym.

Następnego dnia narrator poznaje Magdalenę Kleinert, reprezentującą korporację

CFG Co, i odwiedza ją w laboratorium. Ksiądz poznaje również Gazmę, chorego na
schizofrenię człowieka. Na planetoidzie odzyskał on zdrowie, ale gdy tylko próbuje się
od niej oddalić, choroba powraca. Dlatego trwa on przy grobie Izmira.

W trakcie odwiertów na planetoidzie znaleziono nieznaną substancję. Nazwana

została Czarną Watą. Dziwna substancja, zdaniem naukowców, może być śladem
obecności obcych cywilizacji.

Lavone podziwia strukturę katery, jednocześnie jednak czuje się przytłoczony jej
wielkością i zaniepokojony tajemniczością. Kościół ostatecznie decyduje się nie
podejmować żadnych działań. Zamierza pozwolić na naturalne oddalenie się
planetoidy od Ziemi.

Ksiądz Lavone z czasem orientuje się, że ma podobne objawy jak Gazma, który zdaje
się być uzależniony od obecności w pobliżu Katedry. Ksiądz decyduje się więc na
pozostanie na planetoidzie. Zamierza jednak wykorzystać twórczo ten czas
i przeprowadzić badania nad Katedrą i jej szczególnymi właściwościami. Dochodzi do
wniosku, że żywokryst, czyli materiał, z którego zbudowana jest Katedra, rozrasta się
i zaraża kolejne osoby. Co ciekawe, zarażeni nie potrzebują już atmosfery i tlenu do
przeżycia. Ksiądz rozpoznaje u siebie te same objawy. Podejrzenia księdza zdaje się
potwierdzać zniknięcie Gazmy. Narrator przypuszcza, że zamienił się w kamień i stał
się częścią Katedry. Lavone zakłada, że on niebawem podzieli ten sam los.
Plan wydarzeń
1. Podróż księdza Lavone na planetoidę „Róg”, na której znajduje się grób świętego
Izmira.
2. Ksiądz wspomina postać Izmira i kult, którym jest otaczany, przywołuje historię
powstania Katedry.
3. Budowa katedry z nanozarodników, jej szczególne właściwości oraz spotkanie księdza
z Gazmą.
4. Badania księdza nad planetoidą oraz znalezioną na niej Czarną Watą.
5. Decyzja Kościoła o niepodejmowaniu próby utrzymania Izmiraid blisko ziemi.
6. Pierwsze objawy choroby księdza i jego decyzja o pozostaniu na planetoidzie
7. Zniknięcie Gazmy i przypuszczenia księdza, że zamienił się w kamień.
8. Wnioski z badania katedry i pogodzenie się z nieuniknionym losem.

Charakterystyka bohaterów

 Pierr Lavone – ksiądz, który ma ustalić charakter „cudów” dokonujących się na

planetoidzie, a ostatecznie sam ma zostać pochłonięty przez Katedrę.

 Izmir Predu – kosmonauta, który poświęcił swoje życie, aby uratować pozostałych
członków załogi. Dowodził ekipą Sagittariusa.

 Gazma – schizofrenik, którego Katedra uleczyła, ale jednocześnie uzależniła do

siebie.

 Magdalena Kleinert – naukowczyni, reprezentująca scjentystyczny model

postrzegania rzeczywistości.

 Doktor Wasojfemgus – towarzyszący księdzu w podróży, zainteresowany nie tyle

Katedrą, co życiem politycznym i ekonomicznym na planetoidzie.

 Katedra – jest głównym, choć milczącym i tajemniczym bohaterem utworu. To na

niej skupia się uwaga bohaterów i czytelników.

Problematyka

Opowiadanie Jacka Dukaja łączy wyobrażenie o przyszłości z religią czy metafizyką. Wydaje
się, że najważniejszy wątek, dotyczący badań prowadzonych przez Pierre’a Lavone, to
tęsknota za metafizyką, towarzyszące człowiekowi przekonanie, że nauka nie przynosi
odpowiedzi na wszystkie pytania.
Tytułowa Katedra zdaje się być symbolem ozdrowienia, źródłem siły i spokoju, do którego
mają potrzebę przybywać poszukujący ukojenia ludzie. Kościół w opowiadaniu „Katedra”
doskonale zdaje sobie sprawę z tych potrzeb, dlatego wysyła swojego przedstawiciela do
zbadania całej sprawy. Zakłada podjęcie działań, które zapobiegną oddalaniu się planetoidy
od Ziemi, aby umożliwić wiernym pielgrzymki do potencjalnie cudownego miejsca.

Biografia Jakcka Dukaja, autora „Katedry”

Jacek Dukaj to znakomity i wielokrotnie nagradzany polski pisarz science

fiction i fantasy.

Urodził się w 1974 roku w Tarnowie.

Studiował na UJ na Wydziale Filozofii.

Zadebiutował mając niespełna 16 lat - w 1990 roku publikował w czasopiśmie

„Nowa Fantastyka”.

Później wydał m.in. zbiory opowiadań „Xavras Wyżryn”, „W kraju

niewiernych”, „Król Bólu”, a także powieści „Czarne oceany”, „Extensa”,
„Perfekcyjna niedoskonałość”. Powieść „Lód” nominowana została do Nagrody
Literackiej Nike 2008.