"Noli Me Tangere"

narrator: "Noli Me Tangere" ni Jose Rizal ay isang klasikong nobelang Filipino na

naglalarawan ng mga suliranin at katiwalian sa lipunan noong panahon ng pananakop
ng mga Kastila sa Pilipinas. Ito ay isang kuwento ng pag-ibig, poot, at paghahangad ng
katarungan.

Ang kuwento ay nagsisimula sa pagbabalik ni Juan Crisostomo Ibarra, isang binatang

Pilipino na nag-aral sa Europa, sa kanyang bayan matapos ang pitong taon na pag-
aaral. Handa siyang mamuhay nang mapayapa at magtrabaho para sa ikauunlad ng
kanyang bayan. Ngunit, matapos ang mga pangyayari sa kanyang pagbabalik, unti-
unting nalaman ni Ibarra ang mga katiwalian sa lipunan, ang abuso ng mga prayle at
opisyal ng gobyerno, at ang mga pang-aapi sa kanyang mga kababayan.

Sa paglipas ng panahon, natutunan ni Ibarra ang mga kasamaan sa lipunan, at sa

kanyang pagtutol dito, nagsimula siyang magsagawa ng mga hakbang upang labanan
ang katiwalian at abuso. Subalit, ang kanyang pakikibaka ay hindi laging nagtatapos sa
magandang paraan, at siya'y nahulog sa mga intriga at pag-aalitang may masamang
intensyon.

Sa pamamagitan ng mga karakter tulad ni Ibarra, Maria Clara, Elias, Sisa, at marami pang
iba, ipinapakita ng nobela ang mga paghihirap, pangarap, at pagnanais ng mga Pilipino
para sa katarungan at kalayaan. Ang "Noli Me Tangere" ay hindi lamang isang kuwento
ng pag-ibig at paghihiganti, kundi isang mapanlikha at makabuluhang pagsasalaysay ng
mga suliranin at hamon ng lipunan sa panahon ng kolonyalismong Kastila.
Scene 1: Ang Pagtitipon

Narrator: Nagtipon ang mga mamamayan upang mag-celebrate ng San Diego fiesta. Nahahati
ang bulwagan ng bahay sa dalawa. sa isang banda, naroon ang mga kalalakihan at kababaihan.
Nagkakasayahan sila habang nagpapalitan ng mga kuro-kuro at biruan. Sa isang banda ay makikita
sina Padre Damaso,ang dating kura ng San Diego, si Padre Sibyla na kura ng Binundok, si Ginoong
Laruja, at si Tinyente Guevarra. Kumpara sa mas maraming mga nasa kabilang banda, mas maingay
pa ang usapan ng apat na nabanggit. Pinakamaingay sa kanila

P. Damaso: Tshh...Nakayayamot ang bansang ito! Halatang iba ang pamamahala dito kumpara sa
pamamahala sa

Madrid! Ang masama pa, puro mga Indio ang nakatira! Ayoko talaga sa mga Indio! Dalawampung
taon akong nagsilbi at

nagtiis sa pagdidildil ng kanin at saging sa bayan ng San Diego bilang Kura Paroko. Ngunit nang
umalis ako ay iilang

matatanda at hermanos terceros lamang ang naghatid sa akin! Mga walang utang na loob.

G. Laruja: Magdahan-dahan kayo Padre Damaso, pagkat nasa ilalim tayo ng bubong ng isang Indio!

P. Sibyla: Tama siya, Reverencia. Baka magdamdam si Kapitan Tiago.

P. Damaso: Hmp! Huwag kayong mag-alala. Matagal nang hindi itinuturing ni Tiago ang sarili niya
bilang Indio.

Malayong-malayo na siya sa ganoong mga walang galang na tao.

G. Laruja: Sigurado naman hong hindi naman kasing-saklap ng nangyari sa inyo ang sa amin.

P. Damaso: Naku! Sigurado akong nagsayang ka lamang ng pera sa pagpunta rito. Wala kang ibang
kakainin kundi tinola sa mga handaan at matutulog na hindi nasisiyahan.

Narrator: Natigilan ang lahat nang biglang dumating ang maybahay, si Kapitan Tiago, kasama ang
isang mukhang galling sa mahabang paglalakbay.

Kapitan Tiago: Mga ginoo, ikinalulugod kong ipakilala ang anak ng aking nasirang kaibigang si Don
Rafael.

Narrator: kabilang sa pagtitipon ay si Crisostomo Ibarra na bagong balik mula sa Europa. Si Ibarra ay
muling bumalik sa Pilipinas matapos ang maraming taon ng pag-aaral sa Europa. Sa pagtitipon,
ipinakilala niya ang kanyang mga plano para sa pag-unlad ng kanyang bayan. Ito ay isang pagkakataon
para sa mga karakter na magpakilala sa isa't isa at magtulungan sa mga planong pangkomunidad .
Tinyente Guevarra: (bubulong kay G. Laruja) Sino kaya ang bisitang kasama ni Don Santiago?

Kapitan Tiago: Siya ay si Juan Crisostomo Ibarra. Galing siya ng Europa. Sinundo ko siya mula sa
kanyang paglalakbay.

Ibarra: ikinalulugod ko po kayong lahat na makiklala. Aba, Padre Damaso, ang kura ng San Diego.
ikinagagalak ko pong makitang muli ang isang matalik na kaibigan ng aking ama. (waring
makikipagkamay) Uhh, mukhang nagkakamali ako. Patawad ho, Reverencia.

P. Damaso: Hindi ka nagkakamali, hijo. Ngunit hindi ko kailanman naging matalik na kaibigan ang
iyong ama.

T. Guevarra: Kung gayon ay ikaw pala ang anak ng nasirang si Don Rafael Ibarra.

Ibarra: (yuyukod upang magpakita ng pagsang-ayon)

T. Guevarra: Nawa’y ang kasiyahang napagkait sa iyong ama ay mapasayo.

Ibarra: Gracias, señor.

T. Guevarra: Isang mabait na tao ang iyong ama. Nakilala ko at malimit kong makasama ang inyong
ama at masasabi kong isa siya sa mga kagalang-galang at matapat na mamamayan ng Pilipinas.

Ibarra: Maraming salamat po. Pinawi ng mga papuri ninyo sa aking ama ang mga duda ko tungkol sa
nangyari sa kanya, gayong ako na kanyang anak ay walang kaalam-alam.

Narrator: Pagkaraan ay makikita si Ibarra na nakikipagkilala sa mga kalalakihan at kababaihan sa

kabilang banda ng bulwagan.

Ibarra: Marapatin ninyong gayahin ko ang tradisyon sa Alemanya na pagpapakilala ng bisita kung
wala siyang kakilala. ikinagagalak ko kayong makilala, ako si Juan Crisostomo Ibarra.

Kalalakihan: Ikinagagalak ka naming makilala, Crisostomo Ibarra.

Ibarra: (ngingiti at matatawa) Kahit na magaganda ang mga taga-Europa ay wala pa ring tatalo sa
ganda ng mga

kababaihan sa ating bansa. Narrator: Si Ibarra’y lumalakad na di batid kung saan siya patututungo.
Sa mahinang lakad ay narating niya ang Liwasan

ng Binundok. Nagpatuloy siya sa daang Sakristiya, naroon ang mga Intsik na nagtitinda ng sorbetes
at mga babaeng nagbibili ng punungkahoy

Ibarra: (Sa sarili) Diyos ko, sa gabing ito’y parang pangarap lamang ang pitong taon ko sa Espanya.
Narrator: Naramdaman niya ang dantay ng isang magaang kamay sa kanyang balikat. Namalas niya
ang tinyentengnakangiti.

T. Guevarra: Binata, mag-iingat ka sa mga lihim ninyong kaaway. Ang nangyari sa inyong ama ay
dapat maging isang aralsa inyo.

Ibarra: Ipagpatawad ninyo sa wari ko’y naging mahal sa inyo ang aking ama. Ngunit sa aking
pagkakabatid ay wala ako o kahit ang aking ama na mga lihim na kaaway.

T. Guevarra: Madalas ang sobrang kapanatagan ay nagdadalasa atin sa ilang kapahamakan. (tumigil
at nagmuni-muni bago sumagot ulit) Hanggang sa huling hininga ng inyong amang si Don Rafael ay
hindi siya makapaniwala na mayroon pala siyang nagtatagong mga kaaway.

Ibarra: (maluha-luha) Ngayon ay alam ko na ang dahilan kung bakit si Kapitan Tiago ay nag-
aalangan na magsabi sa akin ng mga nangyari sa aking ama. Ngunit bakit siya nakulong sa piitan?
Ano ang naging kasalanan niya?

T. Guevarra: Ang tanging kasalanan niya ay dahil siya ang pinakamayamang tao sa buong San Diego.
Ngunit huwag kayong mag-alala. Ang mabulok sa bilangguan sa bansang ito ay maituturing na
kabayanihan.

Scene 2: Ang Pag-uusap sa Asotea

Narrator: Kinaumagahan, makikita si Maria Clara na nakaupo sa isang silyon katabi ng isang bintana,
abala sa

pagbuburda. Bakas sa kanyang kilos na may hinihintay siyang bisita.

M. Clara: (silip ng silip sa bintana) Mahabaging Panginoon, tanghali na. Ano kaya ang dahilan ng
kanyang pagkahuli?

Narrator: Ang kanyang pagkainip ay napawi nang may kalesang pumara sa tapat ng kanilang
tahanan.

Ibarra: (bumaba ng kalesa) Magandang araw po, Tiya Isabel. Nais ko po sanang makausap si Maria
Clara.

T. Isabel: Ay, nandyan siya sa loob. Halika, tuloy ka. (ituturo kay Ibarra ang daan)

K. Tiago: Como estas, Ibarra. Salamat naman at dumalaw kang muli sa aming tahanan.

Ibarra: Magandang tanghali, Don Tiago. Nais ko lang po sanang makausap ang inyong anak.

K. Tiago: Aba’y sige. Clarita! Nais kang makausap ni Ibarra! Isabel, sunduin mo siya sa kwarto at
malamang ay nag-aayos

iyon o nahihiya. (susunduin ni T. Isabel si Maria Clara sa kwarto) Oh, ayan na siya. Maaari na kayong
mag-usap sa asotea.

kailangan mo ba ng maiinom, Ibarra?

Ibarra: Gracias, Señor ngunit hindi na ho kailangan.

Narrator: Maya-maya pa ay makikita na ang dalawang nag-uusap sa asotea.

Ibarra: Maswuerte ako at naipagkasundo tayo ng ating mga magulang upang ikasal. Dahil kung hindi
ay hindi na ako

makakikita pa ng isang babaeng katulad mo.

Maria Clara: (may dalang pamaypay at binubukas-sara iyon) Napakatamis ng iyong dila, Crisostomo.
Siguro’y dahil diyan ay nabihag mo ang maraming kababaihan sa mga bansang iyong napuntahan.

Ibarra: Isa nang magandang obra ng Diyos ang aking sinisinta. Bakit pa ba ako hahanap ng iba?

Maria Clara: (nagtakip ng bibig ng pamaypay) Sinungaling. Hindi ako makapaniniwalang sinasara mo
ang iyong mata pagdating sa ganda ng ibang dilag sa Europa.
Ibarra: Ang kagandahan ay nasa panlasa ng tao. Ito ay naroroon sa taong sumusuri ng kagandahan.
At mula sa aking puso, sinsasabi ko sayong ikaw ang aking pinaka-iniibig. (tumigil ng saglit) Patawad
aking sinta, ngunit kailangan ko nang lisanin ang iyong piling. Bukas ay Todos Los Santos, kaya’t
kailangan kong puntahan ang isang tao doon upang tulungan ako bukas.

Maria Clara: Naiintindihan ko, Ibarra. Nawa’y makapaglakbay ka ng ligtas at matiwasay.

Ibarra: Paalam, aking minamahal.

Maria Clara: Patnubayan ka nawa ng Maykapal. (nag-antanda ng krus)

Narrator: Halata sa mukha ni Maria Clara ang sobrang kalungkutan.

K. Tiago: (kay T. Isabel) Tingnan mo ang nagagawa ng pag-ibig, Isabel.

T. Isabel: Oo nga, Tiago. Sadyang napakatamis at napakapait ng pag-ibig.

K. Tiago: Paano mo nalaman iyon? Hindi ka pa naman nakaranas na umibig hindi ba? (tatawa)

T. Isabel: Hay naku, Tiago. Ako’y tigil-tigilan mo nga. Hindi ako manhid sa mga dating manliligaw.
(tatawa rin)

K. Tiago: Clarita, kung ikaw ay nababagabag, magtulos ka ng kandila para kay San Roque at San
Rafael. paniguradong

gagabayan nila si Ibarra para sa kanyang paglalakbay.

Maria Clara: (magsisindi ng kandila sa altar)

Narrator: Kinaumagahan, aalis sina Tiya Isabel at Maria Clara, nang makasalubong nila si Padre
Damaso na papunta ng kanilang bahay.

T. Isabel & Maria Clara: Magandang umaga po, Reverencia.

P. Damaso: Magandang umaga rin Isabel, Maria Clara. Mukhang may pupuntahan kayo, ah. Saan ang
inyong tungo?

Maria Clara: Pupunta kami ng Beateryo, padre. Kukunin ko lamang ang aking mga natirang gamit
doon.

P. Damaso: Sige. O bueno, kakausapin ko lamang ang iyong ama. (aantandaan ng krus ang dalawa)
Nawa’y ligtas kayong makapaglakbay.

T. Isabel: Muchas Gracias, Padre.

P. Damaso: (bubulong) Tingnan lamang natin kung sino ang masusunod sa atin.

Narrator: Nang umalis na ang dalawa, pumanhik na ng hagdan ang pari habang mukahang may
iniisip.

P. Damaso: Santiago? Santiago!

K. Tiago: Padre, ano ang sadya ninyo?

P. Damaso: May gusto akong sabihin sayong importante. Doon tayo sa lugar na hindi tayo maririnig.

Narrator: At nang matapos ang pag-uusap nila...

P. Damaso: Tandaan mo nang mabuti ang mga sinabi ko sa iyo, Santiago. Iniisip ko lamang ang
inyong kapakanan.

K. Tiago: Naiintindihan ko ho, Padre. Masusunod ang inyong kahilingan.

Narrator: Sa pagkabagabag ni Kapitan Tiago ay pinatay niya ang pinasindi niyang kandila kahapon
kay Maria Clara.

P. Damaso: Bueno, aalis na ako. (bubulong) Sinabi na nga ba at ang kahilingan ko rin ang
masusunod.

Scene 3: Ang Babala ng Sigwa

Narrator: Dahil sa Todos Los Santos noong araw na iyon, ang sementeryo ng bayan ng San Diego ay
nabuhay muli dahilsa pagdagsa ng mga tao. pumunta rin si Ibarra para bisitahin ang puntod ng ama
utusan: Mawalang-galang na po. Alam po ba ninyo kung nasaan na ang malaking krus sa puntod na
iyon na may pangalang “Don Rafael Ibarra”?

Sepulturero: Ahh. Yung krus sa puntod na may mga bulaklak? Sinunog ko na.

Utusan&Ibarra: Sinunog?!

Sepulturero: Opo. Pinasunog yon ng kurang malaki.

Ibarra: Kung gayon ay bakit hinukay ang bangkay ng aking papa? Saan mo dinala ang bangkay
niya?!

Sepulturero: inutos po ng kurang malaki na ilibing siya sa libingan ng mga Intsik.

Ibarra: (galit) At ginawa mo naman ang sinabi niya?!

Sepulturero: (nanginginig na sa takot) H-hindi po. Mabigat noon ang bangkay at napakalakas ng
ulan. Kaya inilagak ko muna sa ilog ang bangkay niya. Patawad po, Señor.

Narrator: Sa sobrang sakit ng nadama para sa ama ayt hindi na napigilan pa ni Ibarra ang damdamin.
Nang hindi na niya kaya, ay mabilis siyang tumalikod at umalis. Sa kanyang daan pauwi ay
nakasalubong niya ang kura ng San Diego, si Padre Salvi. Tiningnan siya ng masama ni Ibarra, hinila
ang kanyang suot na sutana at kinausap.

Ibarra: Ikaw! Ikaw ba ang gumawa ng ganoong kalapastanganan sa aking ama? Ikaw ba?! Sumagot
ka!

P. Salvi: Kung anuman iyon, sinasabi ko sa iyo ngayon pa lamang na wala akong alam tungkol sa
sinasabi mo.

Ibarra: Kung hindi ikaw, sino?!

P. Salvi: Sigurado akong hindi ako ang iyong hinahanap, kundi ang pinalitan kong kura na si Padre
Damaso.

Ibarra: (sa sobrang galit ay napaupo at napaiyak muli)

Scene 4: Ang Mga Sakristan

Narrator: Samantala, sa ikalawang palapag ng kampanaryo ng simbahan ay makikita sina Crispin at

Basilio, magkapatid
na sakristan ng simbahan. Sampung taong gulang si Basilio, habang pitong taong gulang si Crispin.

Basilio: Crispin, hilahin mo nang mabuti ang tali. (tunog ng batingaw)

Crispin: Magpahinga naman tayo, Kaka. Kanina pa tayo nakatayo at nagpapatunog ng kampana.
(tunog ng batingaw)

Basilio: Hindi pa pwede. Papagalitan tayo ng Sakristan Mayor.

Crispin: Oo nga pala. Ilan daw ang susuweldohin mo ngayon buwan?

Basilio: Dalawang reales na lamang, Crispin.

Crispin: Bayaran mo na kaya yung sinabi nila na ninakaw ko na ginto sa simbahan? Sige na, para
hindi na sila manggulo at

maka-uwi na ako.

Basilio: Naku, Crispin! Dalawang multa na ang inabot ko sa Sakristan Mayor. At ang sinasabi nilang
ninakaw mo ay

dalawang onsa ng ginto. Tatlumpu’t dalawang reales iyon! Kumbaga’y tatlumpu’t dalawang kamay.
Hindi sasapat ang

suweldo ko sa hinihingi nila.

Crispin: Natatakot na kasi ako, eh. Napakasama kasi ng Kura at lalo na ng Sakristan Mayor.
Napakasinungaling nilang

lahat. umuwi ka na lang ngayon, Kaka. Sabihan mo si Inang na ayaw na nating mag-sakristan. alam
ko naming

paniniwalaan ka ni Inang kaya ikaw na lang ang magsabi sa kanya. Sabihin mo sa Inang na may sakit
ako. Kaya hindi ako

maka-uwi.

Basilio: Huwag kang magsalita ng ganyan, Crispin.

Narrator: At dumating ang itinuturing nilang berdugo ng simbahan: ang Sakristan Mayor.

Sakristan Mayor: Mga pasaway na bata! Kahit kalian kayo, wala na kayong magawang tama sa
simbahan! Ikaw Basilio!
Magmumulta ka ng dalawang reales dahil sa hindi magandang tunog ng kampana! Hindi ka rin uuwi
ng alas-otso kundi

alas-diyes na ng gabi!

Basilio: Ngunit huhulihin na ako ng gwardya...

Sakristan Mayor: Wala akong pakialam! Sasagot ka pa? (aambang sasampalin si Basilio) At ikaw
Crispin! Hindi ka uuwi

hangga’t hindi mo inilalabas ang dalawang onsang gintong ninakaw mo! Kahit kailan mga wala
kayong galang! Pati

simbahan pinagnanakawan ninyo!

Crispin: Hindi ko naman poi yon ninakaw eh. Wala po akong ninakaw na kahit ano.

Sakristan Mayor: At sumasagot ka pa? Ito ang sa iyo! (pinagsusuntok at kakaladkarin na si Crispin)

Crispin: Aray ko po, tama na po! (namimilipit na at naiiyak sa sakit)

Basilio: (umiiyak) Tama na po! Maawa na kayo!

Sakristan Mayor: Huwag mo akong pigilan! (sinampal at natumba si Basilio)

Crispin: (umiiyak) Kaka, huwag mo akong iwan! Huwag mo akong iwan!

Basilio: Crispin!

Narrator: Wala nang nagawa pa si Basilio para sa kapatid. Tanging mga hambalos, impit na sigaw, at
daing na lamang ang

kanyang narinig. Pagkatapos noon ay nakabibinging katahimikan. Pagdating ng ikasampu ng gabi ay

nakapinid na ang

buong simbahan. Kaya’t kinalag niya ang tali ng batingaw upang makapadausdos siya mula sa
bintana ng kampanaryo.

May maririnig na dalawang putok ng baril sa lansangan, ngunit walang sinuman ang pumansin.

Narrator: Samantala, sa labas ng bayan ay makikita ang maliit na dampa nina Sisa, ang ina nina
Basilio at Crispin. Masaya siyang nagluluto ng tuyong tawilis, tapang baboy-ramo, at isang hita ng
patong-bundok na nahingi niya kay Pilosopo Tasyo. Nagsaing din siya ng maputing kanin at namitas
ng kamatis sa kanyang bakuran upang gawing sawsawan.
Sisa: Naku! Sigurado akong matutuwa ang mga anak ko sa inihanda kong ulam. Nakikita ko nang
gutom na gutom sina

Crispin at Basilio mula sa simbahan. Siguradong magugustuhan ni Crispin ang tuyong tawilis na
pinakapaborito niya habang pinipigaan ng kamatis! At, buti na lang nakahingi ako kay Pilosopo
Tasyo ng tapang baboy-ramo at hita ng patong bundok. Siguradong maglalaway si Basilio kapag
nakita ito!

Narrator: Habang naghahanda si Sisa ay siya naming pagdating ng kanyang asawa, si Pedro.

Pedro: Nagugutom ako, Sisa. Aba, ang sarap ng hinain mo ah. Matikman nga.

Sisa: Pero, Pedro sa mga.....

Narrator: Bago pa matapos ni Sisa ang sinsasabi ay nakain na ng kanyang sugapang asawa ang ulam.
Pakiramdam niya ay siya ang kinakain nito. Wala na lang siyang magawa kundi ang pigilan ang luha.

Pedro: Aalis na ako. (kinuha ulit ang panabong na manok)

Sisa: Hindi mo man lang hihintayin ang pagdating ng mga anak mo? Alam ko ay susweldo si Basilio
ngayong araw.

Pedro: Ah, ganun ba? Ipagtabi mo ako ng isang reales. Sige na at baka mahuli ako sa sultada ng
tinali ko.

Narrator: Wala nang nagawa pa si Sisa. Sobra ang kalungkutan niya kaya’t pinasaya na lamang niya
ang sarili sa pagkanta. Nagluto na lamang siya ng natirang tatlo pang tawilis at tiniis ang kanyang
gutom, dahil alam niyang hindi na kakasya pa ang ulam sa tatlong katao. Nagulat na lamang siya
dahil sa sumunod na nangyari. Dumating si Basilio na humahangos.

Basilio: Inang! Inang! buksan po ninyo ang pinto!

Nagsimula ang eksena sa bahay nina Sisa at Basilio. Sa gitna ng gabi, nang marinig ni Sisa ang
tigil na humahangos na tinig ni Basilio, nanginginig siya sa takot. Agad niyang napansin ang
dugo sa mukha ng kanyang anak.

Sisa: (Nangangamba) Hesusmaryosep! Anong nangyari sa iyo, Basilio?

Basilio: Huwag kayong mag-alala, Inang. Naiwan lang si Crispin sa kumbento.

Sisa: Naiwan? At siya ba'y buhay?

Basilio: (Tatango) Oo, Inang. Salamat at buhay siya. Ngunit ako po'y dumanak ng dugo.
Sisa: (Nag-aalala) Bakit ka duguan? Anak...

Basilio: Tumakas po ako sa kumbento. Pinauwi lang ako ng Sakristan Mayor ngayong gabi.

Sisa: Bakit daw hindi makauuwi si Crispin?

Basilio: Pinarusahan po siya ng Sakristan Mayor dahil nagnakaw daw siya ng dalawang onsa ng
ginto. Hindi naman siya nagnakaw talaga, ngunit hindi daw siya pauuwiin hanggang hindi niya
daw iyon ibinabalik.

Sisa: Mahabaging panginoon, kawawa naman ang aking bunso. Hindi naman ganoong tao ang
anak ko. Hayaan mo anak at kakausapin ko ang kura bukas. Dadalhan ko siya ng gulay bukas at
hihilingin ang kalayaan ng iyong kapatid. Matulog ka na at huwag mo nang isipin pa iyon.

Narrator: Sa pag-aalaga ni Sisa sa sugat ng anak, ipinakita niya ang kanyang pagmamahal at
pangangalaga. Ipinagtanggol ni Basilio ang sarili mula sa mga pang-aabusong natanggap niya
sa kumbento, at nagpakita ng determinasyon na protektahan ang kanyang kapatid. Natulog na
ang mag-ina sa kanilang papag. Naglalaro pa rin sa isipan ni Basilio ang sinapit ni Crispin sa
sulok ng kumbento habang takot na takot. Umuukilkil sa isipan niya ang mga daing at sigaw ni
Crispin habang wala siyang magawa dahil sa sariling takot.

Narrator: Kinaumagahan ay maagang namitas si Sisa ng mga pinakahinog at pinakaberdeng

gulay sa kanyang gulayan. Inilagay niya ito sa isang bakol at saka umalis upang pumunta sa
simbahan at kausapin ang Kura.

Sisa: Si Basilio ho ay nasa bahay ngunit si Crispin ay naiwan dito. Ibig ko sanang makita...

Kusinera: Naiwan nga ngunit tumakas din pagkatapos magnakaw ng maraming bagay. Baka nga
hinahanap na siya ng mga guardia civil sa inyo, eh. Alam mo, napakabuti mong asawa ngunit
masasama naman ang mga anak mo tulad ng kanilang ama. Lalo na yung maliit? Naku! Baka
higitan pa niya ang ama niya.

Kusinera: Hindi mo ba naintindihan? May sakit ang Kura!

Sisa: (sa pagkapahiya ay tatakpan ng panyo ang mukha at mabilis na umalis)

Narrator: Tumatakbo na si Sisa dahil sa takot na mahuli ang kanyang mga anak dahil sa
kasalanang hindi nila ginawa. Sa kalituhan ay halos madapa-dapa siya sa daan.

Sisa: O Diyos ko, huwag po ninyong pababayaan ang aking anak!

Narrator: Pagdating sa kanilang dampa ay nagulat siya sa nakita. May mga guardia civil na
naghahanap sa kanilang bahay, tila may hinahanap na tao. Nagtago muna siya, ngunit nakita rin
ng mga ito.

GC 1: Ikaw ba si Sisa ang ina ng mga magnanakaw na bata?

Sisa: Opo, ako si Sisa. Ngunit hindi mga magnanakaw ang aking mga anak.

GC2: Huwag ka nang magmaang-maangan pa. Ilabas mo ang iyong mga anak! Nakatakas ang
nakatatandang anak mo. Nasaan yung mas bata?

Sisa: Hindi ko alam dahil hindi pa siya umuuwi simula kahapon!

GC 1: Kung gayon ay ikaw ang isasama naming. Hindi ka makalalabas ng kwartel habang hindi
mo itinuturo ang mga anak mo!

Narrator: Dinala na ng mga guardia civil ang kaawa-awang si Sisa sa kuwartel ng mga guardia
civil. Doon siya ikinulong habang hindi niya itinuturo ang mga anak.

Narrator: Mabilis na tumakbo papalayo ng kuwartel si Sisa habang umiiyak. Gula-gulanit na ang
kanyang damit dahil sa pangit na kondisyon sa kulungan. Hindi na ininda ni Sisa ang nangyari sa
kanya, bagkus ay hinanap na lamang niya ang kanyang mga anak. Nagpunta siya sa kanilang
dampa upang tingnan kung nandoon si Basilio.

Sisa: (nasa dampa, sumisigaw) Basilio! Crispin! Mga anak ko! Nasaan na kayo?

Basilio: (hinahanap ang ina sa lansangan) Inang! Inang! Nasaan na kayo, Inang? Inang!

Narrator: Pumunta si Sisa sa bahay ni Pilosopo Tasyo, ngunit wala siyang nadatnang tao.

Sisa: Basilio! Crispin! Mga anak ko! Nandyan ba kayo? Tandang Tasyo! Andyan ho ba ang mga
anak ko? Wala atang tao.

Basilio: Inang! Inang! Nandyan ba kayo, Inang? Inang! (sumilip sa bangin malapit sa bahay)

GC 3: Hoy! Ikaw yung hinahanap naming bata ah. Huwag kang gagawa ng masama!

Narrator: Sa takot ni Basilio ay napatakbo siya at di sinasadyang napunit ang tela ng kanyang
damit na may bahid na ng

dugo at nasabit sa sanga ng isang malagong halaman malapit sa bangin. Nakarinig si Sisa ng
putok ng baril mula sa kanilang bahay kaya’t pinuntahan niya iyon.
Sisa: Diyos ko po! Mga anak ko! Crispin, Basilio? Basilio? Basilio! Damit ito ni Basilio! May dugo.
Mapula. (tatawa at ngingiti) Damit ni Basilio may dugo! (tatawa ng malakas)

Narrator: Kinaumagahan, makikita na si Sisa na pagala-gala sa lansangan, kinakausap ang lahat

ng lalang ng kalikasan.

Scene 5: Liwanag at Dilim

Ibarra: Ipapahanda ko ang lahat ng kailangan bago magbukangliwayway

Maria Clara: Ayokong makasama ang kura.

Ibarra: Bakit? (nagtataka)

Maria Clara: Pakiwari ko’y binabantayan niya ang lahat ng kilos ko. Natatakot ako sa kanyang
mga tingin. Kinikilabutan ako sa tinig niya na waring napakahiwaga. Madalas ay hindi ko
maunawaan ang kanyang mga sinasabi. Itinatanong niya sa akin kung hindi ko raw ba
napapanaginipan ang sulat at ang aking ina. Maging sina Sinang at Andeng ay nakababalitang
hindi raw masyadong kumakain ang kura at tila napapabayaan ang sarili. (takot)

Ibarra: Ngunit hindi maaaring hindi natin siya kumbidahin. May kaugalian tayo dito. At isa pa’y
narito na siya.

Narrator: Papunta si Padre Salvi kina Crisostomo Ibarra at Maria Clara. Napipilitan ang ngiti nito.
Padre Salvi: Malamig ang hangin dito sa labas, baka kayo magkasakit. Hindi ba kayo natatakot
magkasakit o magkasipon?

Ibarra: Maganda ang gabi, Padre. Napakasarap lumanghap ng sariwang hangin.

Ibarra: Isang kasiyahan sa bukid ang inihanda naming ang aking mga kaibigan. Maaari po ba
kayong dumalo?

Padre Salvi: Saan magaganap ang kasiyahan?

Ibarra: Sa may batis po sa gubat idaraos, malapit sa puno ng balite. Iyo po ang napiling lugar ng
mga dalaga.

Padre Salvi: Para patunayan na ako’y walang sama ng loob sa iyo dahil sa nangyari, malugod
kong tinatanggap ang iyong paanyaya.

Ibarra: Maria Clara, aalis na ako. Magkita nalang tayo bukas. Padre Salvi mauna na po ako sa
inyo.

Narrator: Isang lalaki ang sumalubong kay Ibarra habang siya’y naglalakad.

Lalaki: Hindi po ninyo ako nakikilala, ginoong Crisostomo. Subalit may dalawang araw ko ng
hinihintay ang iyong pagdating ditto sa bayan ng San Diego.

Ibarra: May kailangan kayo sa akin?

Lalaki: Tinatawag nila akong tulisan kaya’t wala isa mang nagnanais tumulong sa akin. Nawawala
po ang aking mga anak

at nabaliw ang aking asawa.

Ibarra: Anong kailangan ninyo sa akin, ginoo?

Lalaki: Nais ko pong humingi ng tulong sa inyo.

Ibarra: Sumabay kayo sa akin sa paglalakad at saka ninyo sabihin ang inyong pakay.

Narrator: Naglakad na ang dalawa hanggang sa tuluyang nawala.

Scene 6: 33: Malayang Isipan

Narrator: Nang sumunod na gabi...

Utusan: Señor, may gusto pong kumausap sa inyo sa labas.

Ibarra: Sino siya?

Utusan: Hindi po siya nagpakilala, pero ang sabi niya ay kilala mo daw siya.

Ibarra: Sige, papasukin mo siya.

Narrator: Pinapasok ng utusan ang panauhin at tumambad kay Ibarra si Elias.

Ibarra: Elias! Tuloy ka. Hindi ko inaakala na ikaw ang darating. Tara mag-usap tayo.
Elias: Patawad, Señor. Pero dapat talaga ay mag-ingat na kayo. Marami kayong lihim na kaaway!

Ibarra: Hindi lang ikaw ang unang nagsabi sa akin niyan.

Elias: Marami pa silang mga nagtatago sa likod ng mga nakangiting mukha at mabait na
katauhan. Isa na ang taong madilaw kanina sa kanila. Hindi lamang po ako sigurado sa iba sa
kanila. Upang hindi kayo mapahamak, kailangang hindi malaman ng inyong kaaway na kayo’y
handa. Mas mabuti kung makikita ng inyong kaaway na kayo’y hindi nag-iingat at kayo’y
nagtitiwala sa lahat.

Ibarra: Ikinalulungkot ko lamang ang pagkamatay ng taong iyon kanina. Kung nabuhay siya ay
malamang napakinabangan natin siya upang matunton ang iba ko pang kaaway.

Elias: (napangiti) Patawad, Don Ibarra ngunit nagkakamali kayo. Sa galit niya, kung siya’y buhay,
ay magtatago na lamang siya mula sa baluktot nating pamahalaan. Ngunit mukhang nilalayon
ng Diyos ang mamatay siya. Sana ay lagi ninyong paghandaan ang bawat sandali dahil
paniguradong naghahanda rin sila upang mapuksa ka. Bueno, Señor. Aalis na ako. Maraming
salamat po.

Ibarra: Ako ang dapat magpasalamat dahil niligtas mo ang aking buhay. Magkikita pa ba tayo
ulit?

Elias: Oo naman, Señor. Kahit kalian ninyo naisin at kahit kalian ninyo ako kailangan. May
pagkakautang pa ako sa inyo,

at alam kong hindi sapat ang aking ginawa upang mabayaran iyon.

Ibarra: Paalam, Elias.

Kabanata 2: Si Crisostomo Ibarra

(Character: Juan Crisostomo Ibarra, Elias, mga kaibigan)

JCI: (Naghahanap ng mga kakilala sa bayan) Marahil ay maaari ko nang hanapin si Elias. Siya ang
aking kaibigan mula pa noong kabataan.

Elias: (Biglang lumitaw) Juan! Kamusta ka na?

JCI: (Nagulat ngunit tuwang-tuwa) Elias! Mabuti naman. Ikaw, kamusta na ang iyong buhay dito sa
bayan?
Elias: (Nagtatago ng kalungkutan) Hindi gaanong maganda, Juan. Nararanasan pa rin namin ang
hirap at katiwalian.

JCI: (Nagpapahayag ng pagkabahala) Tunay nga bang wala pa ring pagbabago?

Elias: (Mapait na ngiti) Ganun pa rin, Juan. Subalit hindi ako nawawalan ng pag-asa. Alam kong may
pag-asa pa para sa ating bayan.

JCI: (Nagbibigay ng pangako) Ako rin, Elias. Hindi ko hahayaang magpatuloy ang katiwalian at abuso
sa ating lipunan.

Elias: (Mapayapang ngiti) Salamat, Juan. Kasama mo ako sa labang ito.

(Sa pag-uusap ng dalawa, ipinakita nila ang kanilang determinasyon na labanan ang katiwalian at
abuso sa lipunan.)

Basilio: Batikan mo ng maigi ang lubid Crispin, baka sabihin ng sakristan-mayor na tinatamad tayo.
Crispin: Eh paano kuya eh nanghihina na ako.
Basilio: Halika umupo muna tayo.(Umupo ang dalawa)
Crispin: Magkano ba ang sasahurin mo ngayon kuya?
Basilio:Dalawang piso lang…
Crispin: Kuya pewde mo bang bayaran ang sinasabi nilang ninakaw ko?
Basilio: Naloloko ka na ba, ano naman kaya ang ipangbibili nating pagkainkay Inay?( Tumalikod si
Crispin at umiyak)
Basilio: Tahana na. Di ba sabi ni Mang Tasyo sa atin na may masarap dawtayong hapunan.
Crispin: Hindi pa ako na nananghalian. Hindi daw ako pwedeng umalishanggang sa hindi ko
ibinabalik ang dalawang onsa na ninakaw ko daw.Pero hindi naman talaga ako nagnakaw kundi ang
sacristan mayor.
Basilio: Ano?!
Crispin: (Lumingon kay Basilio) Hindi ba siya ang laging pumupunta sa silidng kura.(Biglang
dumating ang Sakristan Mayor)
Sakristan Mayor: Ano ka mo?!(Nagulat ang dalawang bata sa pagdating ng Sakristan Mayor.
Tumayosilang dalawa.)
Sakristan Mayor: Hoy Basilio, minumultahan kita ng kalahati sa hindi motamang pagtugtug at ikaw
Crispin, mananatili ka dito hanggang sa hindi mobinabalik ang ninakaw mo at halika sumama ka sa
akin.
Crispin: (Nagmamakaawa) Kuya, kuya tulungan mo ako!!! (Ipinagsanggala ni Basilio si Crispin kaya
nagalit ang sacristan Mayor)
Sakristan Mayor: (Sabay sampal kay Basilio) Makulit ka ah.(Natumba si Basilio. Dahil sa sakit hindi
niya na nagawang makatayo)
Crispin: Kuya!kuya!(Samantala, upang maaliw si Sisa sa paghihintay sa kanyang mga anak ay
manaka siyang umaawit hanggang sa…)
(Pagtuktuk ng pinto)
Basilio: Nay!Nay!(Patakbong pumunta sa pinto si Sisa at sa pagbukas ng pinto ay..)
Sisa: Basilio…
Narrator: Sa gitna ng gabi, nang marinig ni Sisa ang tigil na humahangos na tinig ni Basilio,
nanginginig siya sa takot. Agad niyang napansin ang dugo sa mukha ng kanyang anak.
Basilio: (Hinawakan ang dalawang siko ni Sisa. Umiiyak.) Nay…si Crispin po…
Sisa: Si Crispin?! Anong nangyari sa iyong kapatid?!
Basilio: Kinuha po ng sacristan mayor si Crispin…
Sisa: Bakit?!
Basilio: Sinasabi po kasi ng Sakristan Mayor na nagnakaw daw po siCrispin sa Kura. Hindi ko po
alam ngayon kung saan dinala ng SakristanMayor si Crispin.
Sisa: Diyos ko po, pinararatangan nilang magnanakaw si Crispin ko.(Hinawakan sa balikat) Hayaan
mo Basilio at makikiusap ako sa kurabukas. Halika at kumain ka muna.(Pumunta sila sa
mesa)Basilio: Nay, wala po akong gana.
Sisa: Alam kong hindi mo naibigan ang tuyo. Ipinaghanda ko kayo ngpagkain ngunit dumating ang
iyong Ama at inubos lahat.

Narrator: Sa pag-aalaga ni Sisa sa sugat ng anak, ipinakita niya ang kanyang pagmamahal at
pangangalaga. Ipinagtanggol ni Basilio ang sarili mula sa mga pang-aabusong natanggap niya
sa kumbento, at nagpakita ng determinasyon na protektahan ang kanyang kapatid. Natulog na
ang mag-ina sa kanilang papag. Naglalaro pa rin sa isipan ni Basilio ang sinapit ni Crispin sa
sulok ng kumbento habang takot na takot. Umuukilkil sa isipan niya ang mga daing at sigaw ni
Crispin habang wala siyang magawa dahil sa sariling takot.

Narrator: Kinaumagahan ay maagang namitas si Sisa ng mga pinakahinog at pinakaberdeng

gulay sa kanyang gulayan. Inilagay niya ito sa isang bakol at saka umalis upang pumunta sa
simbahan at kausapin ang Kura.

Sisa: (Ibinaba ang hawak-hawak na bayong) Magandang umaga po,pwede ko po bang Makita
si Crispin.
Utusan: Huwag ka nang magkaila Sisa , matapos makapagnakaw anganak mo ay umalis siya
kaagad. Dahil dito ay inutusan akong ipagbigay-alam ‘to sa guardiya sibil. Marahil ay naroon na
sa inyo ang mga sibilupang dakpin ang anak mo.
Sisa: Ano ho?!(Nagmamadaling nilisan ni Sisa ang kausap)
Sisa; (Habang tumatakbo) Diyos ko, huwag mong pabayaan ang akingmga anak!
(Nang malapit na si Sisa sa kanilang tahanan ay nakasalubong niya angmga guardiya sibil)
Guardiya Sibil 1: Di ba ikaw si Sisa? Nasaan ang mga ninakaw ng anakmo?
Sisa: Ninakaw?! Wala po akong nalalaman sa mga sinabi ninyo.
Guardiya Sibil 2: Ganoon pala ah, hala sumama ka sa amin. Hindi kamakakalaya hanggang
hindi ibinabalik ang ninakaw ng mga anak mo!(Hinawakan ng mga guardiya sibil si Sisa sa siko)
Sisa: Huwag po…maawa naman po kayo sa akin…
*Sa kwartel(Itinulak ng guardiya sibil si Sisa papunta sa kulungan)

Guardiya Sibil 1: Mananatili ka dyaan hanggang hindi nagpapakita angmga anak mo!(Isinara
ng guardiya sibil ang kulungan)
*Makalipas ang ilang sandali…
Narrator: Binuksan ng guardiya sibil ang kulungan at nakita nyang nakaupo si Sisa, sya’y
lumapit kay sisa at
Guardiya Sibil 2: Sige, umalis ka na at baka magbagoang utos ng alperes!
Sisa: (Tumayo) Talaga po…
Guardiya Sibil 1: Oo sige na, at huwag mo palang kakalimutan na hanapinang mga anak mong
magnanakaw!
Sisa: (Mahina ang boses) Basilio, Crispin…
Narrator:Tumakbo ng mabilis palabas sa kulungan si Sisa at pumunta sa kanyang tahanan.
Sisa: Basilio! Crispin! mga anak ko nariyan na ba kayo?(Hinahanap ni Sisa ang kanyang mga
anak hanggang sa makita niya angkapirasong damit ni Basilio na may dugo. Dahan-dahan na
kinuha ni Sisaang kapirasong damit habang nanginginig ang kanyang kamay.)
Sisa: (Umiiyak na tumatawa) Kapirasong damit ni Basilio ko may dugo
…Oonga may dugo! He…he…he…mapulang dugo. La,la,la,la,la…may dugongmapula…dugo…
ha…ha…ha…dugo…

Narrator: habang sa ibang sa ibang banda naman ng kwento

ilogGuro: Ginoo, dito po itinapon ang bangkay ng iyong Ama.
Ibarra: Maraming salamat sa iyong pagtututo sa akin.
Guro: Wala poi yon. Marami po akong utang na loob sa inyong Ama dahilsa kanya maraming
bata ang nakapag-aral.
Ibarra: Hmmm…Kung gayon ay dapat ko palang ipagpatuloy ang nasimulan ng aking Ama.
Guro: Ang ibig niyo pong sabihin ay…
Ibarra: Oo, magpapatayo ako ng paaralan upang marami pang bata angmaturuan.
Guro: Talaga po. Maraming, maraming salamat po.
Ibarra: Walang anuman. O sige ako’y mauuna na sa iyo at may mahalaga pa akong
pupuntahan.
Guro: (Kakamayan) Mag-ingat po kayo.
Ibarra: Ikaw rin…
Narrator: pagkatapos ng kanilang pagsuusap ay lumisan na si Ibarra at kinabukasan
Ibarra: Magandang umag po, Mang Tasyo...
Mang Tasyo: Ginoong Ibarra, tuloy po kayo, ikinararangal ko na akingmaging panauhin kayo.
Ibarra: Salamat po.
Mang Tasyo: Umupo po kayo. (Matapos umupo ni Ibarra) Ano po ba angaking maipaglilingkod
sa inyo.
Ibarra: Ibig ko po sana ng bigyan niyo po ako ng payo kagaya ng po ngpapayo niyo sa aking
Ama tungkol pos a pagbabalak ko po na pagpaptayong paaralan.
Mang Tasyo: Kung ako’y inyong tatanungin ay nararapat na sa kura kayo
sumangguni dahil sila ang may lakas, maging ng may kaya, tungkulin atkayamanan. At
kailangan din ng tatag ng iyong loob na siya mongmagiging gabay.
Ibarra: Papaano po kung ako’y mabigo?
Mang Tasyo: Mabigo man ang iyong panukala ay ikatutuwa namanninyong maisip ma ginawa
ninyo ang lahat na makakaya, at ang tibay nginyong loob ang siyang magiging tanglaw sa lahat.
Ibarra: Naniniwala po ako sa inyo, hindi nasayang ang pag-asa kongmagtamo ng
mabuting payo. (Tumayo) Sa ngayon po’y ako’y
magpapaalam na. Maraming salamat po.
Mang Tasyo: Mag-ingat po kayo.
narrator: Nagtagumpay si Ibarra sa panukala niyangpagpapatayo ng paaralan ngunit sa
pagdiriwang ng unang batong paaralanay kamuntik nang mamatay si Ibarra dahil biglang
nahulog ang nakabitingbato. Sa kabutihang palad ay nailigtas ni Elias si Ibarra.

Narrator: sa bahay naman ni Ibarra…

Ibarra: (Nakaupo) Sino kaya ‘yun?
(Lumapit sa pinto si Ibarra at binuksan)
Ibarra: Elias, ikaw pala. Tuloy ka kaibigan, ano ba ang maipaglilingkod kosa iyo.
Elias: Ako’y may mahalaga pong dapat sabihin sa inyo.
Ibarra: Kung gayon, pumasok ka muna at mag-usap tayo sa loob.
Elias: Maraming salamat po.
Narrator: pumasok si elias sa bahay ni Ibarra, umupo ang dalawa at nagkaroon ng malaim na
paguusap.
Ibarra: Halika at umupo muna tayo.
Ibarra: Tungkol saan ba ang iyong sasabihin?
Elias: Tungkol po ito sa iyong mga kaaway.
Ibarra: Kaaway?! Mayroon akong mga kaaway?!
Elias: Marami po sa panahon ngayon, hindi ang salarin kundi mararangalna tao ang lalong
nakakapootan. Isa na po sa iyong mga kaaway ay angkamamatay lang po kanina. Kitang-kita
ko po sa aking mga mata ang pagsasagawa niya ng plano, nang tatakas siya’y sinunggaban ko
siya at sa kasamaang palad ay nadaganan siya ng mga gumuhong kahoy.
Ibarra: Kung gayon, ikaw ang nagligtas sa akin. Maraming salamat sa iyo.
Elias: Huwag niyo po akong pasalamatan. Utang ko po sa inyo ang akingbuhay nang kamuntik
na po akong mapatay ng buwaya noong araw po ngkapistahan. (Tumayo) Sige po, aalis na po
ako. Huwag niyo pongkalimutan ang mga sinabi ko po sa inyo. Mag-ingat kayo, kailangan
kayong ating bayan.
Ibarra: Salamat sa iyong babala.
Narrator: Nang makaalis na si Ibarra ay sinara niya na ang pinto. Napaisip siya ng malalim at
sinabing
Ibarra: Kaaway…sino pa kaya ang mga kaaway ko dito? Matapos ang pagpapatayo ng
paaralan
Padre Damaso: Sobra ang naging gastos ng paaralang iyan. Ang hirap sa mga indiyo ay
nakapag-aral lang ng kaunti, akala mo kung sino na! Buhaypa man ay pinarurusahan na ang
ganyang mapagmalaking tao. (Tumayo) At ang mga taong iyan ay nangamatay na at nabubulok
sa bilangguan
tulad ni…
narrator: Bago tapusin ni Padre Damaso ang kanyang sasabihin ay biglang sumabat si Ibarra
Ibarra: Wala kang karapatang alipustahin ang banal na ala-ala ng aking Ama!
Narrator: tinangkang saksakin ni Ibarra si Padre Damaso at sinakal ito.
Ibarra: Magdasal ka na ng maikli mong nalalaman pagkat dumating na ang oras mo!
Narrator: Namataan ni Ibarra ang isang kutsilyo
Ibarra: Malalaman ko ngayon kung anong klaseng putik ang nananalantay sa iyo!
Narrator: Nang sasaksakin na ni Ibarra si Padre Damaso ay dumating sim aria clara, umiiyak at
sianabing…
Maria Clara: Ibarra, huwag!!! Alang-alang man lang sa akin ay huwag mong gain ang bagay na
iyan.
narrator: Binitawan ni Ibarra ang kutsilyo at hinawakan ni Ibarra ang dalawang magkabilang
braso ni Maria Clara
Ibarra: Pinapalad pa rin ang taong iyan subalit maliit ang daigdig sa ating dalawa.
Narrator: Walang kibong iniwan ni Ibarra ang mga ibang panauhin

Narrator: pagkatpos ng pangyayari, umuwi sa kanilang tahanan si maria clara at nakita siya tia
Isabel habang umiiyak at nagtanong…
Tiya Isabel: Bakit ka umiiyak iha?
Maria Clara: (Umiiyak) Tiya Isabel, ginawa pong eskomulgado si Ibarra athanggang sa hindi
siya inaalisan nito ay pinagbabawalan po ako Ama namakipagkita sa kanya.
Tiya Isabel: Iha, hindi naman namatay si Padre Damasi kayanakasisigurado akong patatawarin
niya rin si Ibarra.
Maria Clara: Ewan ko Tiyang ngunit natitiyak kong may kinalaman si Padre Damaso sa
ginawang pagpapasiya ng Papa.(Biglang bumukas ang pinto)
Maria Clara: Papa…
Kapitan Tiyago: Ang pinangangambahan kong mangyari ay nangyari na,Isabel.
Tiya Isabel: Anong ibig mong sabihin?
Kapitan Tiyago: Iniutos sa akin ni Padre Damaso na sirain ang kasal ninaIbarra at Maria Clara.
Narrator: Nang marinig ito ni Maria Clara ay napaiyak siya)
Kapitan Tiyago: Taha na iha, sabi sa akin ni Padre Damaso ay mayipakikilala siyang binatang
kamag-anak at inilalaang katipan mo.
Tiya Isabel: Naloloko ka na ba?! Akala mo ban a parang pagpapalit lang ngdamit ang
pagpapalit ng kasintahan! Bakit hindi mo kasi kausapin ang arsobispo?!
Kapitan Tiyago: Isabel, kung ano ang sinasabi ng Praile ay iyon lamangang susundin ng
arsobispo.

Narrator: Makalipas ang ilang araw biglang dumating si Donya Victorina sa bahay ni kapian
tiago, kung saan sya ay bumisita kay maria clara at nagdala ng doctor upang tignan kung ano
ang kalagayan ng dalaga.
Donya Victorina: Kapitan Tiyago, nabalitaan kong nagkasakit si Maria Clarakaya idinala ko si
Dr. De Espadaña.
Kapitan Tiyago: Gracias Donya Victorina. Isabel, pwede mo bang samahansi Dr. De Espadaña
sa silid ni Maria Clara.
Tiya Isabel: O sige. Sumunod po kayo sa akin.
Narrator: Nang makaalis na ang dalawa ay…
Donya Victorina: Kapitan Tiyago, ikinagagalak kong ipakilala sa inyo si Don Alfonso Linares,
ang inaanak ng isang kamag-anak ni Padre Damaso.
Kapitan Tiyago: (Makikipagkamay) Karangalan ko pong makilala kayo.
Linares: Gayun din po ako.
Narrator: habang sila naguusap ay biglang dumating si Padre Damaso at tila ba’y sobrang
pagaalala sa dalaga na si maria clara
Padre Damaso: Santiago, may sakit daw ang aking inaanak?!
Kapitan Tiyago: Opo Padre Damaso!
Narrator: Nang mapag-alaman ito ni Padre Damaso ay mabilis na tinungo niya ang silid ni
Maria Clara,Pagbukas ng pinto ni Padre Damaso, nakita niya na ginagamot na ang dalaga ng
doctor.
Padre Damaso: Maria Clara!(Lumapit si Padre Damaso kay Maria Clara)
Padre Damaso: Iha, maayos ka lang ba, magpahinga ka nang maayos ah,sigurado ako na
gagaling ka kaagad.
Maria Clara: (Malumanay na nagsalita) Opo…
Padre Damaso: Sige maiiwan mo na kita saglit, magpahinga ka lang ah.
Maria Clara: (Malumanay na nagsalita) Opo…
Padre Damaso: (Nalulungkot) Kaawa-awang bata…
Narrator:Nang lumabas si Padre Damaso ay lumapit si Linares
Padre Damaso: Sino ka?
Linares: Ako po si Linares, inaanak ng iyong bayaw na si Carlicos.
Padre Damaso: Ah, ikaw ba iyon…ikinagagalak kitang makilala.
Linares: Ito po ang sulat ng aking Ama at Ina
Padre Damaso: Hmmm…trabaho at asawa. Kung trabaho ay madali lang
at ang asawa ay…
Linares: Hindi pa naman po ako nagmamadali…
Padre Damaso: Ah! Alam ko na...halika iho at sumama ka sa akin. Isabel,pwede mo bang
ipabatid kay Maria Clara na may gusto akong ipakilala sakanyang panauhin.
Tiya Isabel: O sige po, Padre Damaso.(Binuksan ni Tiya Isabel ang pintuan sa silid ni Maria
Clara. Nilapitan niTiya Isabel si Maria Clara.)
Tiya Isabel: Iha…
Maria Clara: Tiya Isabel…
Tiya Isabel: May gusto daw ipakilala sa iyo si Padre Damaso.
Maria Clara: Sige po tiya papasukin mo po sila
Tiya Isabel: Maaari na po kayong pumasok Padre Damaso.
Padre Damaso: Halika iho, sumama ka sa akin.
Narrator: Pumasok ang dalawa sa silid ni Maria Clara
Padre Damaso: Iha, ikinagagalak kong ipakilala sa iyo si Don Alfonso Linares, isang kamag-
anak ko.
Linares: Hindi ko akalain na makakakita ako ng mala-anghel nakagandahan.
Padre Damaso: (Napangiti) Huwag kang mahiya iha, hindi siya iba sa akin.

Narrator: Makalipas ang ilang araw sa bahay naman ni Ibarra

Ibarra: Aba, ikaw pala Elias, ano ang kailangan mo?
Elias: Ginoong Ibarra, kailangan niyo na pong lumisan!
Ibarra: Ah! Bakit?
Elias: Natuklasan ko po na may isasagawang pag-uusig at kayo daw poang isisigaw na may
pakana nito! Ayon po sa aking kausap, inupahan mopo sila upang manggulo!
Ibarra: (Nagulat) Diyos na mahabagin! Ano ngayon ang aking gagawin?
Narrator: Nag-isip ng malalim si Ibarra at ilang sandal pa’y tumalikod ito
Ibarra: Wala na akong magagawa kundi ang…
Elias: Lisanin ang pook na ito!
Narrator: Hindi mapakali si Ibarra sa kanyang gagawin at biglang…
Ibarra: Sandali, kailangan ko munang ayusin ang mga kasulatan…
Narrator: Mabilis na tumakbo si Ibarra papunta sa kanyang silid at isinaayos kaagada
ng kanyang mga kasulatan ngunit habang inaayos niya ito ay… siyay nakarinig ng Padabog na
pagtuktok ng pintuan.
Kawal 1: Sa ngalan ng Espanya, ay buksan ang pintong ito kundi aygigibain namin ito
Ibarra: (Nagulat) Ha! Mukang nandito na yata sila.
Narrator: Mabilis na inilagay ni Ibarra ang kanyang mga kasulatan sa isang kabinetat tumakbo
sa likod ng kanilang bahay. Sumabay naman sa kanya si Elias.
Ibarra: Isangpagpapatiwakal ang maglaban ako, baka pati ikaw ay mapahamak!
Elias: Kahit ano pong mangyari, tutulungan po kita!
Narrator: Nang nakalabas na si Ibarra ay nahuli siya ng mga kawal ngunit nagawa namang
makapagtago ni Elias
Kawal 2: Ginoong Ibarra!!!
Ibarra:(Nagulat) Ha!
Narrator: Patakbong lumapit ang mga kawal kay Ibarra, Sabay hawak sa mga braso ni Ibarra
Kawal 1: Halika at sumama ka saamin!
Ibarra: Wala po akong ginagawa…
Narrator: Hindi nakinig ang mga kawal sa kanya at kaagad siyang idinala sa kwartel
Narrator: Makalipas ang ilang araw umusbong ang mga balita sa kanilang bayan..
Tao 1: Narinig niyo ban a ikakasal na si Maria Clara?!
Tao 2: Subalit nakakulong pa rin hanggang ngayon si Crisostomo Ibarra.
Tao 1: At sino namang nagsabi na kay Ibarra siya ikakasal.
Tao 3: Kung hindi siya, e di sino?
Tao 1: Kayo talaga… e di kay Don Alfonso Linares, ang kamag-anak niPadre Damaso.
Tao 4: Kaawa-awang binata…nasunog na ang bahay, nabilanggo at ngayon ay nawalan pa ng
katipan.
Narrator: Isang gabi, Nagtatago si Elias at mga ibang niyang kasama sa isang pader
Elias: (Mahina ang boses) Kayong ng bahala sa mga kawal at ako namangbahala na iligtas si
Ibarra.
Kasamahan 1: O sige…
Narrator: Dahan-dahang pumunta ang mga kasamahan ni Elias sa dalawang kawalat kaagad
nilang sinakal ang kanilang leeg. Pilit namang inaalis ng mgakawal ang mga braso nila.
Kasamahan 2: Elias! Sige pumunta ka na…
Elias: Salamat sa inyong dalawa…
Narrator: Mabilis na pinuntahan ni Elias si Ibarra ngunit nang paparoon na siya aynakita niya
na may kawal na nagbabantay sa kulungan ni Ibarra. Dahan-dahang nilapitan ni Elias ang
kawal at kaagad niyang tinakpan angkanyang ilong gamit ang isang panyo. Pagkatapos nito ay
kinuha niya angsusi para sa kulungan. Binuksan niya ang kulungan.
Elias: Ginoong Ibarra, kailangan na nating tumakas!!!
Ibarra: Elias!
Narrator: at Mabilis na tumakas ang dalawa..
Narrator: sa kabilang banda naman, malalim na nag-iisip si Maria Clara sa isang sulok na
kanilang tahanan nang Nakita niya sina..
Maria Clara: Aba…si Ibarra at Elias!
Maria Clara: Ibarra… Paano…
Ibarra: Tinulungan ako ni Elias na makatakas. Mahal ko, marahil sadyang hindi tayo nauukol sa
isa’t isa. Naparito ako upang sabihin sa iyo na
pinapatawad na kita. Lumigaya ka sana.
Narrator: Bakas ang lungkot sa mukha ni Ibarra ngunit kanyang tinatanggap ang pagpapakasal
ni maria clara sa iba, ngunit nong anyong aalis na si Ibarra ay..
Maria Clara: Hindi ka magsasalita kung hindi mo alam ang buongkatotohanan. Natuklasan ko
na ang aking tunay na Ama ay si Padre Damaso.
Ibarra: Ano?!(Nagulat sa sinabi ni Maria Clara)
Maria Clara: Nagtaksil ang aking Ina sa kinikilala kong Ama. Ayon kay Padre Damaso ay hindi
ako maaaring magpakasal sa inyo kung hindi ay ibubunyag niya sa mga tao ang aking lihim.
Alang-alang sa ala-ala ngaking Ina at sa karangalan ng kinikilala kong Ama, patawarin mo sana
ako Ibarra.
Ibarra: (Hinawakan niya ang mga kamay ni Maria Clara) Ako ang dapatmong patawarin
sapagkat pinag-alinlangan ko ang iyong katapatan.
Maria Clara: Tumakas ka aking mahal at saan ka man papadpad ay lagging tandaan na ikaw
ay laging nasa puso.
Ibarra: Paalam na aking mahal…
Narrator: tuluyang nag ibang landas ang dalawa ngunit hindi nagwakas ang kanilang
pagiibigan.
Narrator: pagkatapos ng malungkot pamamaalam ni Ibarra kay mari ay sila naman ay dumako
sa ilog upang tumakas sa mga kawal.
Elias: May palagay na po akong natuklasan na ang iyong pagtakas.
Ibarra: Yamang iisa ang ating kapalaran ay sumama ka sa akin sa ibangbansa.
Narrator: Nangmagsasalita na si Elias ay nakarinig sila ng tunog ng putok ng baril
Elias: Natagpuan tayo, magtago ka sa ilalim ng damo Ginoong Ibarra.
Narrator: matapos nilang marinig ang mga putok ng baril ay agad silang nagatago .
Elias: Huwag kayong aalis sa inyong tinataguan! Ako’y tatalon sa ilog upang akalain nila na
wala nang laman ang bangka
Ibarra: Elias!!
Narrator: Nang lumitaw si Elias upang huminga ay siyay natamaan at ilang sandal
pa’y lumitaw ang kulay pula sa ilog
narrator: Sa kabilang pampang ng ilog naman
Basilio: Lola, may papaki-usap po sana ako sa inyo. Yang magpapasko napo ay gusto ko
poang umuwi sa aking Ina at kapatid. Siguro ngayon aytumatangis sila sa pagkawala ko.
Lola: Hindi ka makakarating ng buhat sa bayan anak, at saka hahanapin kang mga anak ko.
Basilio: Marami po kayong anak, ang aking Ina’y wala kundi dalawa. Ibig kopong bigyan siya
mg aginaldo na kanyang ikatutuwa. Ako po’y isang anak
na nangungulila sa kanyang Ina at kapatid at aking hinahangad na makita
po sila. Sana’y inyo po sana akong pahintulutan.
Lola: (Napaluha) Sa pangungusap mo’y natanto ko kung gaano kamahal
sa iyo ang iyong Ina at kapatid. Hala lakad na at pagpalain ka nawa ngDiyos.
Basilio: Talaga po! Maraming salamat po. Sigurado ako na matutuwa po siIa nay dahil
magkakasalo na naman kami ngayong Noche Buena. Sige pomauuna na ako.
Lola: Sige anak, mag-iingat ka.
Narrator: Bagamat may sugat sa paa ay matuling naglakad si Basilio papunta sa kanilang
tahanan
Basilio: (Masaya) Nay! Nay! nandito na ako.
Narrator: Nang pumasok si Basilio sa loob ng bahay nila ay nagtaka siya kung bakit wala doon
ang kanyang Ina kaya hinanap niya ito kung saan-saan. Sa paghahanap niya may nakita siyang
isang babaeng nagsasayaw salansangan na kasinghawig ng kanyang Ina.
Basilio: Inay?...
Narrator: Nang mamataan na siya talaga ang kanyang ina ay agad siyang sumigaw
Basilio: Inay!!
Narrator: Lumingon si Sisa sa kanya pero hindi niya kaagad siya nakilala. Kaya tumakbong
palayo si Sisa.
Basilio: Inay! Ako ‘to si Basilio .
Narrator:Nang marinig niya iyon ay lumingon si Sisa sa kanya ngunit ilang saglit pa’y tumakbo
huli siya ngunit napatigil siya sa isang puno kaya naabutan
siya ni Basilio.
Basilio: Inay…inay ko. Hu-hu-hu.
Narrator: Pinagmasdan mabuti siya ni Sisa
Sisa: Basilio! Ikaw nga, buhay ka! Buhay ka! Hu-hu-hu…
Narrator: Maka-ilang saglit ay parehas silang nawalan ng malay at nang magising si Basilio ay
nakita niyang patay na at wala nang malay ang kanyang Ina.
Basilio: Inay?! Inay…inay gumising naman kayo oh.
Narrator: Biglang may narinig si Basilio
Basilio: Ha!!!
Elias: Si..sino ka at ano ang ginagawa mo dito.
Basilio: Ako po si Basilio at ang babaing ito ay ang aking Ina. Patay na posiya.
Elias: Basilio..bago magbukamagbukang-liwayway ay patay na rin ako. Manguha ka nang
kahoy pagkatapos ay bumalik ka dito ipatong mo ang aming bangkay
at kami ay iyong silaban. Pagkatapos…
Basilio: Pero…
Elias: Pagkatapos ay humukay ka sa dako roon. Ang salaping makukuha
mo ay sa iyo na. Mag-aral ka nang mabuti. Hala lumakad ka na at kunin
mo ang mga kahoy.
Basilio: Opo…
Narrator: Nang lumisan na si Basilio ay napaupo si Elias sa puno at sinabing…
Elias: Mamatay akong di man makikita ang nagniningning na bukang-liwayway ngunit sa mga
mapalad ay alalahanin niyo ang mga nagtanggol sa ating bayan.