‫ﻟﮑﭽﺮﻧﻮت اﺳﺎﺳﺎت ﺷﻬﺮﺳﺎزى‬

‫ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ :‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺎر ﻣﺤﻤﺪ ﯾﻮﻧﺲ وﻓﺎ‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫مقدمه‬

‫شهر یکی از پدیده های ساخته شده توسط انسان در محیط زیست به منظور اسکان ‪ ،‬تامین معیشت‪ ،‬داشتن روابط‬
‫اجتماعی و اقتصادی و‪ ...‬است عموما انسان ها خودشان محل سکونت و نحوه ی زندگی در آن را فراهم نموده اند‪ .‬احساس‬
‫نیاز به اسکان در یک منطقه و زندگی به صورت اجتماعی سبب شد تا انسان دست به ایجاد مسکن بزند و این امر سبب‬
‫ایجاد شهر ها و روستا ها در روی کره زمین به عنوان محلهایی برای استقرار ثابت بشر در محیط زیست شد‪ .‬بنابر نظر‬
‫جغرافیه دانان ‪ ،‬نحوه زندگی و سکونت انسان دارای دو تقسیم بزرگ کوچ نشینی و یکجا نشینی می باشد‪ .‬زندگی اجتماعی‬
‫در تمامی اعصار و مکان ها تحت تاثیر روابط انسان ها با یک دیگر و با سایر جوامع بوده است‪ .‬شهر ها باید بر مبنای‬
‫نقش ‪ ،‬وظیفه و امکان و استعدادی که دارند انجام وظیفه کنند و به نحوی توسعه یابند که اثرات منفی بر زندگی روستا ها را‬
‫به حداقل برساند پس برنامه ریزی های شهری ‪ ،‬روستایی و منطقه ای باید به گونه ای اجرا شود که به سکونت گاهها و‬
‫فعالیت های انسانی منطقه به صورت یک جامعه بزرگ نگریسته شود که جمعیتش در مناطق مختلف پراکنده شده اند ‪ .‬در‬
‫برنامه های شهری نباید شهر را جدا از منطقه در نظر گرفت بلکه باید برنامه ریزی های شهری و روستایی منطقه پا به‬
‫پای هم وهمگام با هم به پیش روند ‪ .‬هر یک از تأ سیسات شهری نیز از نظر برنامه ریزی و طراحی شهری باید منطق و‬
‫اساس خود را داشته باشند و به گونه ای طراحی و احداث شوند که بتوانند نیاز های جامعه شهری وروستایی را برآورده‬
‫نمایند که این مهم نیز بدون داشتن برنامه ریزی اصولی و جامع امکان پذیر نخواهد بود‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫شهر چیست؟‬

‫به عبارت ساده شهر را میتوان یک واحد اجتماعی وسیاسی‪ ،‬یک واحد فعالیتی‪ ،‬فزیکی وجمعیتی دانست‪ .‬به عبارت‬
‫کلی تر‪ ،‬شهر عبارت ازالحاق یک مکان فزیکی به مردم ساکن آن است؛ ولی می توان این تعریف را کاملترنمود وگفت‪:‬‬
‫شهر مجموعه ای از ترکیب عوامل طبیعی ‪ ،‬اجتماعی و محیط های ساخته شده توسط انسان است که در آن جمعیت ساکن‬
‫متمرکز شده است جمعیت دراین مجموعه به صورت منظمی درآمده وآداب ورسومی را برای خود ابداع کرده است‪ .‬عالوه‬
‫برآن‪ ،‬این جمعیت به صورت مختلف تخصص یافته ولی ازنظرتولید انرژی وغذا معموالً وابستگی شدیدی به مجموعه های‬
‫مشابه با طبیعت یا مجموع های روستایی دارد‪.‬‬

‫شهر در واقع یک سیستم باز است یعنی از همه جهات نمی تواند کامل باشد پس نمی تواند جدا از سایر مناطق به فعالیت‬
‫خود ادامه دهد بنابراین مبادله احتیاجات و ضروریات بین شهر و دیگر واحد های زیستی ‪ ،‬از مهم ترین شرایط ادامه حیات‬
‫شهرهاست‪.‬‬

‫به عباره کلی تر می توان گفت‪ :‬شهر عبارت از محل اتصال شبکه از سیستم ارگانیزم های مختلف می باشد‪.‬‬

‫در تعریف شهر اتفاق نظری وجود ندارد و در تعاریف بیان شده بر مواردی نظیر تعداد جمعیت‪ ،‬نوع فعالیت های‬
‫اقتصادی‪ ،‬حوزه اداری و موارد دیگری اشاره شده است لیکن در بعد جهانی برای شناخت شهر از روستا بیشتر بر تعداد‬
‫جمعیت تاکید شده است‪.‬‬

‫تعاریف مختلف شهر‬

‫تعریف عددی‪ :‬این تعریف ساده ترین تعریفی است که می توان ازشهرنمود‪ ،‬زیرا یکی ازبهترین وجه تمایزبین شهرو ده‬
‫تعداد جمعیت آن است‪ .‬براساس عدد شهر را میتوان چنین تعریف کرد‪:‬‬

‫مرکزی از اجتماع نفوس که در نقطه ای گرد آمده و تراکم و انبوهی جمعیت در آن از حد معینی پایین تر نباشد‪ ،‬شهر‬
‫گفته میشود‪ .‬براین اساس دربیشترممالک‪ ،‬حد جمعیت شهر‪ 2500‬نفر است‪ ،‬اما یاد آوربایدشد اینکه تعداد ورقم شاخص برای‬
‫شناخت شهرهم ازنظرزمانی وهم ازنظرمکانی متفاوت است ومهمترآنکه درهرکشوری بنا به موقعیت خاص آن کشور‪ ،‬حد‬
‫جمعیت شهرتفاوت میکند‪ .‬مثالً درفرانسه مقیاس شناخت شهراز ده تعداد ‪ 2000‬نفرساکن است‪ .‬درآلمان چکوسلواکیا وترکیه‬
‫هم رقم ‪ 2000‬نفرمالک تشخیص شهر ازروستا است‪ .‬درایاالت متحده امریکا ومکزیک رقم ‪ 2500‬نفر ودرهالند ‪ ،‬یونان‬
‫وایران ‪ 5000‬نفرودرآیرلند رقم ‪ 1500‬نفرمشخص کننده شهری بودن ویاروستایی بودن یک منطقه می باشد‪ .‬بعضی ها‬
‫معتقدند که منطقه شهری به نسبت اینکه دایما ً درحال توسعه بوده وشهررا نمیتوان دریک چهاردیواری محصورکرد که‬
‫بتوان حدود وتعداد آنهارا مشخص کرد‪ ،‬پس بهترخواهد بود که دراینگونه موارد بجای کلمه شهر‪ ،‬منطقه شهری اطالق شود‪.‬‬

‫تعریف آماری وعددی ضمن آنکه یک تعریف روشن وساده ایست‪ ،‬ولی ازنظرعلمی نمیتوان آن را تعریف جامعی دانست‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫تعریف تاریخی‪ :‬به نظر برخی جغرافیه دانان مراکزی که از قدیم نام شهر به آن ها اطالق شده است به عنوان شهر شناخته‬
‫می شوند و به افتخار قدمتی که دارند همیشه بعنوان شهر باقی می مانند ‪.‬‬

‫تعریف حقوقی‪ :‬نوع دیگرتعریف شهرحقوقی واداری است‪ .‬دردوره های گذشته شهرها دارای امتیازاتی بودند که درروستاها‬
‫وجودنداشت‪ .‬مانند بسیاری ازشهرهای قرون وسطایی که حق داشتند برای خود بازارداشته باشند‪ ،‬یا به خدمات نظامی‬
‫بپردازند‪ .‬درحالیکه روستاها ازاین امتیازات برخوردارنبودند‪.‬‬

‫تعاریف دیگری نیز از شهر ارائه شده است که اهم آنها عبارتند از ‪:‬‬

‫‪ -‬شهر جایی است که شغل بیشتر مردم آن غیر از زراعت ومحصوالت زراعتی باشد ‪.‬‬

‫‪ -‬وجه تمایز بین شهر وروستا سیمای شهرو مناظر و مساکن آن است ‪.‬‬

‫‪ -‬شهر جایی است که در آن انواع مسکن ‪ ,‬رفتار‪ ,‬در آمد ‪ ,‬سیمای شهر و پوشاک مردم آن با روستا متفاوت باشد ‪.‬‬

‫به نظرجغرافیه دانان‪ ،‬شهر منظره ای مصنوعی ازخیابانها‪ ،‬ساختمانها‪ ،‬دستگاه ها وبنا هایی است که زندگی شهری را‬
‫امکان پذیرمیسازد‪ .‬جغرافیه دانان شهر را به عنوان یک واحد مجزا به حساب نیاورده وارتباط ان را با منطقه وکشور مورد‬
‫مطالعه قرارمیدهند‪.‬‬

‫روی هم رفته ازتعاریفی که ذکرشد‪ ،‬هرچند که هیچکدام به دالیلی آنطور که باید گویا باشند‪ ،‬نمی باشند‪ ،‬ولی باوجود آن‬
‫هم شاید بتوان برای شهرها مشخصاتی قایل شد‪ .‬این مشخصات می تواند ازنظرجمعیتی ‪ ،‬مساحت‪ ،‬نوع مشاغل‪ ،‬روابط‬
‫مردم‪ ،‬امکانات رفاهی وتأسیسات عمومی‪ ،‬عوامل تجارتی واداری وصنعتی‪ ،‬بافت وساختمان فزیکی‪ ،‬تصاویری ازشهر را‬
‫درذهن بوجود آورد‪.‬‬

‫درحقیقت شهرجایی ا ست با جمعیت تعلیم یافته دربخش خدمات اداری‪ ،‬بانکداری‪ ،‬تعلیم وتربیه‪ ،‬بهداشت (حفظ الصحه)‬
‫صنایع وکارخانه های بزرگ با سبک زندگی متفاوت ازجامعه روستایی‪.‬‬

‫عوامل پیدایش شهرها‬

‫عوامل ذیل درپیدایش شهرها رول عمده را دارامیباشند‪:‬‬

‫‪ -1‬مازاد تولید محصوالت زراعتی‬

‫‪ -2‬توسعه شبكه راهها و تمایل بشر به ایجاد یك زندگي دسته جمعي‬
‫‪ -3‬توسعه مبادالت كاال و پیشرفت هاي تجاری‬
‫‪ -4‬عوامل طبیعي مانند وجود آب‪ ،‬مساعدت زمین و خاك‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫عوامل گسترش شهر ها‬

‫انقالب صنعتی و تحوالتی که منجر به انقالب در امر شهر نشینی شد سبب استقرار انسان در شهر ها به شیوه ای جدید‬
‫گردید ‪ .‬مهم ترین عواملی که در رواج شهر نشینی و پیدایش شهر های بزرگ نقش اساسی دارندعبارتند از ‪:‬‬

‫‪ .1‬تحول در حمل و نقل و سرعت مبادالت‪ :‬دراین مورد اختراع موتر‪ ،‬قطارو طیاره را همراه با توسعه وبسط شبکه‬
‫راه ها میتوان ذکرنمود‪.‬‬
‫‪ .2‬پیدایش تخصص و تقسیم کار‪ :‬درامورشهرها احتیاج به نیروی ماهر ومتخصص‪ ،‬روز به روز بیشتر حس‬
‫میگردد‪.‬‬
‫‪ .3‬ازدیاد جمعیت‪ :‬دراثرپیشرفت علم طب وکاهش بیماریها‪ ،‬باال رفتن سطح بهداشت یا حفظ الصحه عمومی وکاهش‬
‫مرگ ومیربه یکباره جمعیت جهان به چندین برابرادوار قبل رسیده است‪.‬‬
‫‪ .4‬توسعه مهاجرت ها‪ :‬بنا به دالیل زیادی مردم روستا ها به شهرها سرازیر شده وبه سکونت درشهرها پرداختند‪.‬‬
‫‪ .5‬تمرکز صنعت و تجارت‪ :‬تمرکزصنایع تکمیلی ووابسته به صنایع بزرگ درکناریکدیگرودرحاشیه شهرها که‬
‫توسعه راه وتجارت را درشهرهای درپی داشت‪.‬‬
‫‪ .6‬توسعه مراودات اقتصادی‪ :‬توسعه مروادات اقتصادی‪ :‬دراین تحول‪ ،‬اقتصادها برمبنای عملکردهای منطقه ای به‬
‫رقابت با یکدیگرپرداختند که خود بخود افزایش تولیدات ووجود بازارهای خرید وفروش بزرگ را به دنبال داشت‪.‬‬
‫‪ .7‬باال رفتن سطح درآمد‪ :‬اشتغال به کارها وحرفه های مختلف‪ ،‬درنتیجه افزایش درآمد موجب جلب جمعیت ازنقاط‬
‫روستایی به سوی شهرها گردید‪.‬‬
‫‪ .8‬تنوع در مشاغل‪ :‬درشهرهای ماقبل صنعت‪ ،‬مشاغل محدودومشخص بود‪ ،‬درحالیکه بعداز صنعتی شدن شهرها‪،‬‬
‫شهرنشینان می توانستند درمشاغل مختلف جذب شوند‪.‬‬
‫‪ .9‬پیدایش وگسترش وسایل ارتباط جمعی‪ :‬اختراع ماشین چاپ وسایروسایل ارتباط جمعی مثل رادیو‪ ،‬تلویزیون وتلفن‬
‫سرعت مبادله افکار را افزایش داد وازاین نظر مردم جهان به هم نزدیکترشدند واین نوع زندگی بشر‪ ،‬درفرم‬
‫وسیمای شهری وضعیت اجتماعی شهرها تغییرات اساسی را باعث شد‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫نظریه های ساخت شهر‬

‫هرگونه بررسی ودخالت دربافت مرکزی شهرها‪ ،‬نیازمند شناخت عینی آن درفضای جغرافیایی شهر وتمییزنسبی آن ازبافت‬
‫های مرکزی وجدید شهری پیرامون آن است‪ .‬لذا شناخت این بافت ریشه درنظریه های ساختارشهری دارد‪ ،‬درنتیجه تعیین‬
‫محدوده بافت مرکزی شهر به لحاظ ابعاد کالبدی ‪ ،‬نمونه های نحوه استفاده اززمین )‪ (Land Use‬وکارکرد‪ ،‬نیازمند نظریه‬
‫های ساختار شهری است‪.‬‬

‫ساختارشهرها ازیک الگوی معین ومشخص پیروی نمیکند‪ ،‬بلکه تحت تأثیرعوامل طبیعی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اقتصادی‪،‬‬
‫وسیاسی‪ ،‬ساختارهرشهرباسایرشهرها متفاوت میباشد که تنوع نظریه های ساختارشهرنیزبیانگرهمین مسئله است‪ .‬بهترین‬
‫روش برای بررسی ساختاریک شهر‪ ،‬استفاده ترکیبی ازاین نظریه ها است‪.‬‬

‫دراین قسمت جهت تفکیک وشناسایی بافتهای موجود درشهربخصوص بافت مرکزی ونحوه همآهنگی وتطابق آن با بافتهای‬
‫همجوار به بررسی اجمالی ودرعین حال ترکیب نظریه های ساختارشهری می پردازیم‪.‬‬

‫مطالعاتی که توسط پیشگامان مکتب ایکولوژیکی شهر شیکاگو وجغرافیه دانان شهری درزمینه نحوه رشد و توسعه فزیکی‬
‫شهرها ونمونه نحوه استفاده اززمین توسط گروه های مختلف اجتماعی – اقتصادی انجام گرفت‪ ،‬منجربه ارائه نظریات‬
‫ساخت شهری تحت عنوان ساخت دوایرمتحدالمرکز"ارنست برگس" (‪ ،)1925‬ساخت قطاعی (شعاعی) "همرهویت"‬
‫(‪ ،)1939‬ساخت چند هسته ای "چانسی هریس" و "ادوارداولمن" (‪ )1945‬وغیره گردید که در ادامه بطورخالصه شرح‬
‫داده میشوند‪:‬‬

‫‪ -1‬ساخت دوایر متحد المرکز(نظریه ارنست برگس)‬

‫این طرح به عنوان نظریه ای متحد المرکزی شناخته شده است‪.‬نمونه ساخت شهر براین اصل استواراست که توسعه‬
‫شهرازناحیه مرکزی به طرف خارج شهرصورت گرفته وتعدادی‬
‫مناطق متحدالمرکز را تشکیل می دهد‪ .‬این مناطق‪ ،‬با ناحیه مشاغل‬
‫مرکزی شروع شده وبه وسیله منطقه درحال تحول احاطه می شود‪ ،‬که‬
‫خوددرحال تبدیل به ادارات وصنایع سبک بوده ویا به واحدهای‬
‫مسکونی کوچکتری تبدیل می شوند‪ .‬این قسمت‪ ،‬ناحیه ای است که‬
‫مهاجرین شهربه طرف آن جلب می گردند‪ .‬وبه نوبه خود یا مسکن‬
‫کارگران است یا محل بعضی ازساختمانهای قدیمی شهر‪ ،‬باالخره‬
‫منطقه سفرکنندگان دربیرون منطقه ساخته شده شهر قراردارد‪ .‬قسمت‬
‫اعظم منطقه سفرکنندگان ‪،‬احتماالً بصورت اراضی باز است‪ .‬اما‬
‫دهکده هایی که درداخل آن وجوددارد‪ ،‬اغلب خصوصیات خود را تبدیل به سکونتگاههای خوابگاهی می نمایند‪.‬‬

‫دراثبات این نظریه ‪ ،‬برگس روی شهرشیکاگو پنج منطقه متوالی را به شرح زیرتشخیص میدهد‪:‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫‪ -1‬بخش مرکزی شهر‪ :‬که شامل مراکزتجارت‪ ،‬فعالیت های اجتماعی و اداری ومؤسسات حمل ونقل میباشد‪.‬‬
‫‪ -2‬منطقه انتقالی یاعبور (گذار)‪ :‬که بعد ازمرکزشهرقرارگرفته و شامل بناهای کهنه اختصاص یافته به تجارت‬
‫وتولیدات سبک بوده واغلب محل سکونت افراد مهاجراست که این محدوده پایین ترین کیفیت مسکونی را نیزدارا‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪ -3‬منطقه مسکونی کارگران وکارخانجات‪ :‬دراین منطقه کارگران صنایع سکونت یافته اند ودرعین حال محل سکونت‬
‫مهاجرانی است که بعداً به شهرمهاجرت کرده اند‪.‬‬
‫‪ -4‬منطقه مسکونی طبقات مرفه یا پردرآمد‪ :‬دراین منطقه طبقه ثروتمندان که بیشتردرخانه های اختصاصی سکونت‬
‫دارند‪ ،‬بوده ودربخشی ازاین قشر‪ ،‬خانه های آپارتمانی وهتل های سکونتگاهی نیزجایگزین شده است‪.‬‬
‫‪ -5‬منطقه حومه شهری‪ :‬آخرین منطقه ای که پیرامون شهررا میپوشاند‪ .‬این منطقه که پنچمین قشرحلقوی شهراست‪،‬‬
‫محل مهاجرت وجابجایی روزانه کارگران است‪.‬‬

‫برعالوه دراین نظریه دایره اول بافت تاریخی شهراست که ساختمان های درآن واقع شده وارزش زمین باال میباشد‪.‬‬
‫سیستم دسترسی ها ازمرکزبه اطراف متشعشع شده وفروشگاه های بزرگ واداره های مرکزی دراین قسمت مکان یابی شده‬
‫اند‪ .‬دایره دوم یا منطقه دوم ازدوایرمتحدالمرکزدرحال تغییروتحول بوده ومنطقه بافت میانی پیریامسکونی بی ثبات نیزگفته‬
‫میشود‪ .‬این منطقه به دلیل دارابودن مشخصاتی ازقبیل پائین بودن کیفیت ومساحت خانه های مسکونی‪ ،‬حالت ترانزیت یا‬
‫ارتباط دهنده بودن سیستم دسترسی‪ ،‬عدم وجودمکان های تفریحی وسکونت افراد فقیروکم درآمد‪ ،‬عموماً موردتأیید‬
‫شهرسازان ومسئولین محیط زیست وبهداشت نمیباشد‪.‬‬

‫‪ -2‬ساخت قطاعی شهر (نظریه همرهویت)‪:‬‬

‫درتوجیه نظریه ((ساخت قطاعی شهر)) باید گفت که ‪ :‬چنین توسعه ای را نمی توان مغایر با نظریه دوایرمتحدالمرکز‬
‫دانست‪ .‬بلکه‪،‬تغییروتعدیلی درجهات مختلف این نظریه است‪.‬برخالف نظریه دوایرمتحدالمرکز درنظریه ساخت قطاعی‬
‫شهر‪ ،‬ش هرها نمی توانند برای همیشه حالت دایره ای شکل بودن مناطق داخلی خودرا حفظ کنند‪ .‬بلکه‪،‬حالت قطاعی بیش‬
‫ازدایره ای زمینه مساعدی را جهت توسعه به دست می آورد‪ .‬دراین نظریه عامل اجاره خانه می تواند به عنوان راهنما‬
‫‪،‬مطالعه شهررا عملی سازد‪ .‬ساخت مهمترین اصول تشکیل دهنده نظریه‬
‫قطاعی شهرها را ‪،‬می توان به شرح زیر مورد مطالعه قرارداد‪:‬‬

‫نخست آنکه منطقه واحدهای مسکونی گران قیمت ازکانون اصلی خود‬
‫درطول خطوط شبکه رفت وآمد شروع به توسعه می کند؛ وچنین واحدهایی‪،‬‬
‫به طرف زمینهای دور ازخطر سیالب وعوامل آلوده کننده محیط زیست ‪،‬‬
‫قرارگرفته است‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫واحدهای مسکونی با اجاره بهای بیشتر‪ ،‬به سوی فضاهای باز ودور ازمحدودیتهای نامساعد طبیعی قراردارد وجابجایی‬
‫ساختمانهای اداری وتجاری‪ ،‬توسعه واحدهای مسکونی گران قیمت را درجهت عمومی عملی می سازند‪.‬‬

‫آپارتمانهای لوکس اجاره ای ‪ ،‬درمجاورت بخشهای تجاری ومنطقه مسکونی قدیمی شهر‪ ،‬به وجود می آیند ‪ ،‬واین‬
‫درحالی است که واحدهای خود یارگران قیمت شهر‪ ،‬به طور اتفاقی وبی هدف ونامنظم جابجا نمی شوند‪ .‬بلکه‪ ،‬چنین مناطقی‬
‫یک یا چند قطعه زمین معین را جهت توسعه انتخاب می کنند‪ .‬مناطق صنعتی شهر نیز‪ ،‬درطول خطوط راه آهن وراهها‬
‫ودردستر س منابع آب به وجود می آیند وبصورت زنجیره ای توسعه پیدا می کنند‪.‬ازطرف دیگر‪ ،‬تمایل به توسعه مثلثی شکل‬
‫درمناطق داخلی شهرها ‪ ،‬بیش ازحالت دایره ای می باشد‪.‬‬

‫درساخت قطاعی شهر‪ ،‬راههای شعاعی ازمرکزشهر به اطراف کشیده می شود وعامل دسترسی به این راهها ویادآوری‬
‫ازآنها‪ ،‬قیمت زمینهای شهری را درمناطق مختلف شهر تعیین می کند‪.‬‬

‫درساخت قطاعی (شعاعی) همرهویت‪ ،‬نحوه استفاده زمین وگسترش فزیکی شهر به ‪ 6‬قسمت ذیل تقسیم شده است‪:‬‬

‫‪ -1‬بخش تجارتی مرکزی شهر‬

‫‪ -2‬منطقه تحول‬
‫‪ -3‬منطقه مسکونی طبقه کم درآمد‬
‫‪ -4‬منطقه مسکونی طبقه متوسط‬
‫‪ -5‬منطقه مسکونی طبقه پردرآمد‬
‫‪ -6‬منطقه صنعتی‬

‫‪ -3‬ساخت شهر (پیترمن)‬

‫پیترمن جامعه شناس معروف انگلسی ازترکیب دونظریه ساخت‬

‫شهربصورت دایره ای وقطاعی نظریه جدیدی را درباره شهرهای متوسط‬
‫انگلسی که جهت باد آنها غربی میباشد بصورت زیرمطرح میکند‪:‬‬

‫‪ -1‬بخش مرکزی شهر‬

‫‪ -2‬بخش تحول شهر‬
‫‪ -3‬بخش واحدهای مسکونی (قسمت های ‪ A‬و ‪ B‬دارای ابعاد‬
‫وسطوح کمتری نسبت به قسمت های ‪ C‬وقسمت قدیمی ‪ D‬دارای‬
‫سطح بیشتراست)‪.‬‬
‫‪ -4‬فضاهای مسکونی ساخته شده بعد ازسالهای ‪ 1914‬درحومه شهر‬
‫‪ A -5‬بخش صنعتی‪ B ،‬بخش سکونت طبقه کارگر‪ C ،‬بخش طبقه پائینترازمتوسط و ‪ D‬بخش طبقه متوسط‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫‪ -4‬ساخت چند هسته ای‬

‫این نظریه توسط "ادوارداولمن" و "چانسی هاریس" درایاالت متحده امریکا ارائه گردید‪ .‬اساس این نظریه براین‬
‫اصل قراردارد که شهرهای کوچک تنها دارای یک مرکز ویا هسته واحد می باشند‪ .‬اما شهرهای بزرگ امروزی‪ ،‬همگی‬
‫دارای هسته های متعددی هستند که درداخل شهرها‪ ،‬ارتباط مسیرهای حمل ونقل‪ ،‬تشکیل این هسته ها را امکان پذیر می‬
‫سازد‪.‬‬

‫درشهرها‪ ،‬مسیرهای حمل ونقل ازیک تعداد ایستگاههای‬

‫خطی ‪ ،‬درطول مسیرشان برخوردارند‪ .‬درمجاورت این‬
‫ایستگاهها وازجمله ایستگاه راه آهن‪ ،‬تراکم محدودی از‬
‫فعالیتهای تجاری ظاهر می شود‪ .‬فرودگاهها ‪ ،‬جهت پاره‬
‫ای ازفعالیت های تجاری‪ ،‬زمینه مساعدی می یابند‪.‬‬

‫درداخل شهرها نیز‪ ،‬فعالیتهای اقتصادی درتقاطع وسایل‬

‫نقلیه ومسیرهای اصلی شهر که قابل دسترسی اکثریت‬
‫مردم شهراست ‪ ،‬توسعه می یابند‪ .‬مناطق صنعتی‪،‬‬
‫امکانات تفریحی‪ ،‬مدارس ‪،‬دانشگاهها‪ ،‬مکاتب وحتی‬
‫قبرستانها ‪ ،‬جمعیتی را به سوی خود جلب می کنند که‬
‫ایجاد تاسیساتی را درمجاورت خود الزم دارند‪ .‬به دنبال آنها‪ ،‬یک نوع مرکزیت ویا هسته جدید شهری تکوین می یابد‪.‬با‬
‫تکیمل عملکردهای وسایل نقلیه وشبکه راهها ‪ ،‬توسعه قسمتهایی ازشهر‪ ،‬ساخت چند هسته ای بخود می گیرد وبراین روال‬
‫به فعالیی می پردازد‪ .‬لذا استفاده ازاراضی شهر غالبا ً دراطراف چند هسته مستقل شهری ظاهر می شود‪ ،‬نه درکناره های‬
‫یک هسته یا یک مرکز معین‪ .‬عنوان هسته دراین نظریه ‪ ،‬به همه فعالیتهایی اطالق می شود که دراطراف خود به توسعه‬
‫شهر امکان می بخشد ؛ که عبارت اند از‪ :‬مناطق مسکونی‪ ،‬تجاری‪ ،‬صنعتی‪ ،‬دانشگاهی‪ ،‬مذهبی وزیارتگاهی ‪ ،‬عمده‬
‫فروشی ومانند آنها‪.‬‬

‫بخش مرکزی شهرها‪ ،‬هسته ای ازمناطق عمده فروشی وخرده فروشی ‪ ،‬بانکها ودفاتر تجاری رادرخود‬
‫دارند‪.‬تاسیسات عمده فروشی ‪ ،‬بیشتر به تشکیل هسته هایی درطول راه آهن ها وراههای اصلی تالش دارند‪.‬صنایع سنگین‬
‫شهر‪ ،‬درمنطقه های حاشیه ای شهر‪ ،‬هسته جدیدی را بوجود می آورند‪.‬‬

‫همه این عوامل که برشمرده شد‪ ،‬دراطراف خود به توسعه شهر امکان می دهند وهسته های جدیدی را می سازند‪ .‬فعالیتهای‬
‫دیگر اقتصادی‪ ،‬اجتماعی شهر نیز‪ ،‬به دور چنین هسته هایی حلقه می زنند‪.‬‬

‫بطورخالصه به اساس این نظریه رشد فزیکی شهروالگوی نحوه استفاده زمین به ‪ 9‬قسمت ذیل تقسیم بندی گردیده است‪:‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫‪ -1‬بخش تجارتی مرکزی شهر‪ :‬که هسته اولیه پیدایش شهری را محاصره ودربرگرفته وهسته های ثانویه به دنبال‬
‫این هسته درمراحل بعدی بوجود آمدند که عوامل مختلفی ازجمله همگرایی یا واگرایی فعالیت ها وتراکم بیش ازحد‬
‫شبکه های ارتباطی دراین چند هسته باعث واگرایی فعالیت ها وایجاد وتوسعه هسته های جدید گردیده است‪.‬‬
‫‪ -2‬منطقه عمده فروشی و صنایع سبک‬
‫‪ -3‬منطقه مسکونی طبقه کم درآمد‬
‫‪ -4‬منطقه مسکونی طبقه متوسط‬
‫‪ -5‬منطقه مسکونی طبقه پردرآمد‬
‫‪ -6‬منطقه صنایع سنگین‬
‫‪ -7‬منطقه تجاری دورازمرکزشهر‬
‫‪ -8‬حومه مسکونی‬
‫‪ -9‬حومه صنعتی‬

‫‪ -5‬ساخت عمومی شهرها‬

‫براساس نظریه "رابرت دیکنسن" ‪ ،‬محدوده های ساخت شهر به دسته های زیر تقسیم میشود‪:‬‬

‫الف – منطقه مرکزی‪ :‬شامل مرکز وبخش قدیمی شهرمیشود که مجموعه ای ازمراکز عمده فروشی ‪ ،‬خرده فروشی‪ ،‬تجاری‬
‫واداری وبخشی ازواحدهای مسکونی است‪ .‬دراین منطقه حد اکثرتوسعه عمودی شهروهم چنان حد اکثرتراکم ازلحاظ جا‬
‫وفضا دیده میشود‪.‬‬

‫ب‪ -‬منطقه میانی ‪ :‬که شامل یک منطقه مسکونی متراکم می شود وصنایع سبک کوچک رانیزدرخود جای داده است‪ .‬دراین‬
‫منطقه تراکم ساختمانها محدودیت دارد‪.‬‬

‫ج‪ -‬منطقه بیرونی‪ :‬که اصوالً به عنوان یک منطقه مسکونی بش مار می آید ‪ .‬این منطقه ‪ ،‬منطقه ای باز با فضاهای پروسعت‬
‫وپارکهای عمومی است‪ .‬دراین منطقه خصیصه های شهری درمحل تقاطع وسایل ارتباطی ‪ ،‬یک هسته قدیمی ‪ ،‬یک بازار‬
‫محلی‪ ،‬یک روستا یا هسته کهن صنعتی‪ ،‬شکل یافته وهمه جا گیر می شود‪.‬‬

‫د‪ -‬حاشیه شهر یا مرزهای ده شهر‪ :‬که یک منطقه بیرونی حومه شهری است وآنسوی مرزهای اداری شهر واقع شده است‬
‫ویک حوزه پروسعت روستایی به شمار می رود ‪ .‬با توسعه شهر‪ ،‬مناطق مسکونی پیش رفته وصنایع جدید درمسیر راههای‬
‫ارتباطی مهم ودراطراف شهرکها وروستاها ایجاد می شوند‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫‪ -6‬ساخت خطی یا کریدوری (دهلیزی)‬

‫این نوع شهرها ‪ ،‬معموالً درمسیر راههای آبی یا رودخانه ها ویا درمسیر شبکه های اصلی ارتباطی وراهها وجاده های‬
‫اصلی وراه آهن شکل گرفته وتوسعه می یابند‪ .‬براساس این نظریه ‪ ،‬درگذشته شهرها دراغلب اوقات حوزه های شهری‬
‫توسعه خود را ازشکل ستاره ای شروع نموده وبه شکل دایره ای نزدیک می شدند‪.‬ولی‪ ،‬توسعه شبکه راهها ومسیرهای‬
‫اصلی ارتباطی‪ ،‬تمایل توسعه شهر را درمسیر چنین شبکه هایی به صورت خطی یا کریدوری قرار می دهد‪ .‬درمحل تقاطع‬
‫مسیرهای اصلی است که تراکم شهری افزایش یافته وانبوهی به اوج خود می رسد‪ .‬این طرح‪ ،‬یکی ازعوامل اصلی توسعه‬
‫شهری را درسالهای اخیر بوجود آورده واسکلت‬
‫بندی وقالبهای آنرا شاهراههای جدید وخطوط‬
‫آهن‪ ،‬توأم وباهم شکل داده اند‪.‬‬

‫این خطوط ‪،‬نفوذ خود را نه تنها درداخل حوزه‬

‫های متروپلیتن گسترش می دهند ‪،‬بلکه با جابجایی‬
‫مردم وکاالها ‪ ،‬شهرنشینی را بین شاخه های چنین‬
‫حوزه هایی که قبالً فاصله زیادی باهم داشتند ‪ ،‬به‬
‫توسعه سریع وا می دارند‪.‬‬

‫درسیستم خطی یا کریدوری ‪ ،‬بعضی ازشهرها وظایف جدیدی را می پذیرند وبرتر وسریعتر ازسایر شهرها به توسعه خود‬
‫می پردازند ومرزهای شهرهای متروپلیتن را گسترش می دهند‪.‬‬

‫بهم پیوستگی شهرهای حوزه های متروپلیتن به صورت خوشه ای یا خطی‪ ،‬درطول یک کریدور سازمان می یابد وشکل می‬
‫گیرد ؛ وگاهی با توجه به معیارهای ویژه جغرافیایی ‪ ،‬مگالو پلیس به وجود می آورد‪.‬‬

‫‪ -7‬ساخت ایکولوژیکی سمبولیک شهری‬

‫دراین نظریه نحوه رشد فزیکی والگوی نحوه استفاده زمین شهری به‬
‫چهارمنطقه ذیل تقسیم گردیده است‪:‬‬

‫‪ -1‬بخش تجارتی مرکزی شهر‬

‫‪ -2‬منطقه مسکونی طبقه بادرآمد باال‬
‫‪ -3‬منطقه مسکونی طبقه متوسط‬
‫‪ -4‬منطقه مسکونی طبقه پائین‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫ساخت ایکولوژیکی سمبولیک شهری نمونه ای ازنحوه گسترش فعلی شهرها واستقرار طبقات مختلف با پایگاه اقتصادی‬
‫ویژه درمناطق مختلف شهری است‪ .‬بطوری که گروپ های کم درآمد ومهاجرروستایی درحاشیه شهرها استقراریافته وگروه‬
‫های اجتماعی با درآمد باال دراطراف هسته مرکزی ویا هسته فرعی مجاوربخش تجارتی مرکزی شهراستقرار یافته اند‪.‬‬

‫نکته ای که دراین الگوچندان به آن توجه نشده است‪ ،‬موقعیت دهی واستفاده صنعتی – فابریکه ای درشهرویا حاشیه شهری‬
‫است‪ .‬درنتیجه میتوان گفت که دراین نظریه بیشترجنبه های اجتماعی – فرهنگی مورد توجه قرارگرفته است‪.‬‬

‫‪ -8‬ساخت ایکولوژیکی ارتدوکسی (سنتی) شهری‬

‫دراین نظریه نحوه گسترش فزیکی شهروالگوهای نحوه استفاده‬

‫زمین به پنچ منطقه ذیل تقسیم بندی شده است‪:‬‬

‫‪ -1‬بخش تجارتی مرکزی شهر‬

‫‪ -2‬منطقه مسکونی طبقات پائین‬
‫‪ -3‬منطقه مسکونی طبقات متوسط‬
‫‪ -4‬منطقه مسکونی طبقات مرفه (پردرآمد)‬
‫‪ -5‬منطقه کارخانجات صنعتی (سبک وسنگین)‬

‫خالصه ونتیجه گیری‬

‫نظریه های ساخت شهر را برای شناخت خصیصه ها یا سیماهای شهری بکارمیبریم‪ ،‬ولی شهرها ممکن است‬
‫ازنظرساختارباهم متفاوت باشند‪ ،‬به این معنی که عوامل مختلفی درشکل گیری بافت شهر وحتی توسعه آنها تأثیربسزایی‬
‫دارد که میتوان از عوامل اقلیمی (آب وهوایی)‪ ،‬اقتصاد‪ ،‬نحوه معیشت نام برد‪ .‬عالوتا ً عوامل اجتماعی وفرهنگی نیز هم‬
‫بربافت وهم برساخت شهر مؤثرهستند‪.‬‬

‫همواره یک رابطه میان فاصله ازمرکزشهرتا حاشیه شهربا قیمت زمین وتراکم وسایط حمل ونقل‪ ،‬تراکم جمعیت و واحد‬
‫های مسکونی ومسائل اجتماعی وتوسعه عمودی وافقی شهر برقراراست‪.‬‬

‫درمطالعات ساخت شهربرای سهولت باید مناطق مسکونی وتجاری معلوم گردد‪ ،‬زیرا بسیاری ازچهره های متضاد شهری‬
‫ناشی ازتضاد این دومنطقه است‪ .‬درساخت نواحی داخلی شهرعامل فرهنگ شهری بسیار مؤثراست‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫نقشها و وظایف شهرى‬

‫عهده آن شهر قرار گرفته‬

‫ٔ‬ ‫یکى دیگر از دالیل توسعهٔ هر شهر‪ ،‬اجراء نقش و وظیفهاى است که در سطح کشور یا منطقه بر‬
‫عهده شهر در سطوح منطقه یا کشور‬
‫ٔ‬ ‫است‪ ،‬و جمعیت فعال در امور اقتصادى هر شهر‪ ،‬براساس نوع کار و وظیفهاى که بر‬
‫گذارده شده است‪ ،‬به فعالیت در آن شهر اشتغال دارد‪ .‬نوع کار وظیفه هر شهر را‪ ،‬باالترین درصد جمعیت شاغل و فعال آن‬
‫شهر‪ ،‬از نظر نوع کاریا نقشى که برعهده دارد و یا میزان ارزش افزوده فعالیتهاى اقتصادى تعیین مىکند‪.‬‬

‫بهطور کلي‪ ،‬هر شهر بایستى یک یا چند نقش عمده را ایفاء نماید؛ و یکى از علل وجود شهرها نیز‪ ،‬ایفاء نقشى‬
‫است که برعهده دارند‪ .‬تقسیمبندى شهرها‪ ،‬از نظر نقش و وظیفهاى که بر عهده دارند‪ ،‬مبین این نکته نمىباشد که اگر شهرى‬
‫وظیف ٔه خاصى را ایفاء نماید‪ ،‬مطلقا ً نوع یا انواعى از وظایف دیگر را انجام نمىدهد‪ .‬مهمترین تقسیمبندىهاى نقش شهر به‬
‫قرار زیر هستند‪:‬‬

‫‪ .1‬نقش بازرگانى و تجارى‬

‫‪ .2‬نقش صنعتى‬
‫‪ .3‬نقش نظامى و دفاعى‬
‫‪ .4‬نقش فرهنگى (نقشهاى مذهبى و زیارتگاهي‪ ،‬آموزشي‪ ،‬دانشگاهي‪ ،‬ادبى و هنري‪ ،‬فستیوال و کنگرهاى از‬
‫تقسیمات این نقش است)‪.‬‬
‫‪ .5‬نقش توریستى و پذیرائى (نقشهاى بیمارستانى و درمانگاهي‪ ،‬آبمعدني‪ ،‬تفریحى و ییالقى از تقسیمات این نقش‬
‫است)‪.‬‬
‫‪ .6‬نقش ادارى و سیاسى‬
‫‪ .7‬نقش کشاورزى‬
‫‪ .8‬نقش مختلط (مجموعهاى از چند نقش و وظیفههاى فوق)‬

‫نقشهاى دیگرى نیز مىتوان براى شهرها متصور شد که از آن جملهاند‪ :‬نقشهاى خدماتي‪ ،‬بندري‪ ،‬معدنى بین‬
‫راهي‪ ،‬امثال آنها‪ ،‬که بعضى از آنها از تقسیمات فرعى تقسیمات اصلى فوق مىباشند‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫طرح های مختلف توسعه شهری‬

‫طرح های توسعه شهری به اشکال زیر صورت گرفته میتواند‪:‬‬

‫‪ -1‬شهرستاره ای (شعاعی)‬
‫‪ -2‬شهراقماری‬
‫‪ -3‬شهرخطی‬
‫‪ -4‬شهرگسترده (شطرنجی)‬
‫‪ -5‬شهرکهکشانی‬
‫‪ -6‬شهرطرح مکمل کهکشانی‬
‫‪ -7‬شهرطرح حلقه ای‬
‫‪ -8‬شهرمدل متمرکز‬
‫‪ -9‬شهرمدل شبکه محوری باروک‬

‫اکنون هریک از طرح های فوق را بطور فشرده از نظرمیگذرانیم‪:‬‬

‫مدل ستاره ای (شعاعی)‪ :‬دراین نوع طرح‪ ،‬وجود‬ ‫‪.1-1‬‬

‫شبکه راه ها و وجود موانع فزیکی موجب بافت‬
‫ستاره ای شهر می شوند‪ .‬دراطراف مسیرهای‬
‫توسعه (خطوط راه ها) ‪ ،‬اماکن مسکونی با سلسله‬
‫مراتب راه ها به وجود می آیند وفضای سبز‬
‫وجنگلداری درقسمت های موانع طبیعی شکل گرفته‬
‫ویک مرکز اصلی ومراکز کوچکتر در طول شعاع‬
‫ها همراه با امکانات ایجاد میگردد‪ .‬این مدل برای‬
‫شهرهای متوسط تا بزرگ کاربرددارد‪.‬‬

‫مزیت آن‪ :‬تمرکزدرمرکزشهررا کاهش داده وفضای‬

‫سبزوتفریحی کافی و وسایط ترانسپورتی عامه (بس های) کمربندی باعث اتصال شعاع ها به یکدیگر میگردد‪.‬‬

‫این فرم نتیجه منطقی گسترش شهرهای متمرکزمی باشد که درطول جاده های خارج ازشهرشروع به گسترش می کنند‪.‬‬
‫واشنگتن‪ ،‬مسکو وکپنهاک با این مدل گسترش یافته اند‪ .‬دراین طرح به هراندازه ای که ازمرکز دور گردیم‪ ،‬به همان اندازه‬
‫اهمیت جاده های حلقوی بیشترمیگردد‪.‬‬

‫معایب‪ :‬قابلیت اجرایی این طرح کم است‪ ،‬زیرا شعاع ها ازهم دورگردیده وفاصله میگیرند ودرنتیجه کنترول فضای سبز‬
‫بسیار مشکل میگردد‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫شهر اقماری‪ :‬مرکزش هرمحل فعالیت های اقتصادی وتجاری بوده وحومه شهر وپیرامون آن محل اسکان جمعیت‬ ‫‪.2-2‬‬
‫است‪ .‬کاهش آلودگی هوا وکاهش ترافیک درمرکز‬
‫شهر بخشی ازفعالیت ها وتراکم جمعیت به صورت‬
‫شهر اقماری درحومه شهرظاهرمیگردند‪.‬‬

‫جمعیت شهری درچند ناحیه شهری مستقر گردیده و در‬

‫رابطه با شهر وحوذه نفوذ مستقیم آن قراردارند وتوسعه‬
‫توسط راه هایی که به شهرک های تجاری مختص میگردد‪،‬‬
‫صورت میگیرد‪.‬‬

‫محدودیت ابعاد منطقه ازمعایب این طرح است‪ ،‬زیرا اوالً‬

‫شهر ظرفیتش پر میگردد سپس شهر اقماری ایجاد میشود‬
‫وشهر اقماری توسط زمین های زراعتی ازشهر اصلی جدا‬
‫وبه وسیله کمربند سبز محدود میگردد‪ .‬شهرهای اقماری‬
‫معموالً ‪ 25000‬تا ‪ 250000‬نفر جمعیت دارند ومبتکر این طرح "ابنزر هاروارد" است‪ .‬نو شهرهای انگلیسی با دید گاه او‬
‫به وجود آمدند‪.‬‬

‫شهرخطی‪ :‬سوریا ایماتای اسپانیایی (‪ )1844-1920‬درقرن ‪ 19‬میالدی برای بازسازی لندن پس ازجنگ‪ ،‬این‬ ‫‪.3-3‬‬
‫طرح را پیشنهاد نمود که مورد توجه‬
‫قرارگرفت‪ .‬مزیت این طرح آن است که ‪:‬‬

‫شهر درمسیر راه آهن‪ ،‬دریاها وشاهراه ها گسترش‬

‫یافته وبه فضای سبز آسیب نمی رساند‪ .‬شکل ونوع‬
‫مشاغل ونقش سرک ها وجاده ها با دور شدن ازمرکزطرح خطی تغییرمی یابد‪.‬‬

‫نقص این نوع توسعه آن است که نواحی شهر را ازهم بسیار‬

‫دورمیگرداند‪ .‬درشکل کلی طرح خطی درتوسعه شهر باید‬
‫راه های فرعی موجود باشند تا این مشکل را متعادل سازند‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫مزیت این طرح آن است که دراین مدل هیچ مرکز پرتراکمی وجود نداشته وبرای اولین بار برای مادرید دراسپانیا اجرا شد‪.‬‬
‫این طرح توسط "لوکوربوزیه" درفرانسه نیز بکار گرفته شد‪.‬‬

‫شهرگسترده (شطرنجی)‪ :‬دانشمندان امریکایی به‬ ‫‪.4-4‬‬

‫علت وجود شبکه راه های گسترده وجمعیت پراگنده‬
‫در این کشور این طرح را ترجیح میدهند‪.‬‬

‫مبتکراین طرح "فرانک لویدرایت" است که معتقد است که‬

‫به هرفرد ‪ 1-1.5‬هکتارزمین زراعتی تعلق مگیرد واو باید ‪2‬‬
‫روز درهفته درصنعت برای کشورش کار کند‪.‬‬

‫این فرم كه سابقه اي بسیار طوالني دارد به عنوان پایه‬

‫شهرهاي یوناني و شهرهاي امپراطوري رم مورد توجه بوده‬
‫است‪ .‬در طي تاریخ شبكه هاي شطرنجي به عنوان عامل‬
‫تعیین كننده شكل شهرهاي طراحي شده معرفي شده است‪.‬‬

‫از مشكالت این طرح از نظر ارتباطات وجود گره ها و‬

‫چهارراهها و یا تقاطع ها است كه ایجاد خطر مي نمایند‪ .‬البته در بعضي انواع این فرم ها جدایي پیاده رو از سواره رو كه‬
‫تقاطع ها كاهش یافته و یا به صورتي حل شده است مشكالت نسبت به شهرها با فرم هاي دیگر كمتر است‪ .‬اما در هر حال‬
‫این فرم مركب از گره هایي است كه بخشهاي بزرگي را اشغال كرده و استفاده از وسایل حمل و نقل عمومي را غیرممكن‬
‫مي سازد‪.‬‬

‫این نوع شهرها به صورت شطرنجي منظم و نامنظم و همین طور شطرنجي خطي مطرح هستند‪ .‬طرح شطرنجي یا گستره‬
‫فاقد مركزیت بوده و داراي توسعه اي نامحدود مي باشد‪ .‬در این طرح سلسله مراتب خیابانها را مي توان به راحتي امكان‬
‫پذیر نمود‪.‬‬

‫در رابطه با معایب و انتقاداتي كه در مورد طرح شطرنجي وارد مي گردد چند نكته قابل ذكر است‪:‬‬

‫‪ -‬این مدل نمي تواند بدون انتها مطرح باشد و اگر گسترش آن بي انتها باشد مراكز آن متراكم گردیده و رفت و آمد نیز‬
‫افزایش خواهد یافت‪ .‬این فشار بر تمام خیابانهایي كه هیچ فرقي با هم ندارند وارد خواهد آمد وقتي تمام خیابان ها مشابه‬
‫یكدیگر باشند رفت و آمدهاي غیرمعقولي بوجود مي آید و نواحي دروني تمام بلوك ها مورد هجوم قرار خواهد گرفت‪.‬‬
‫همچنین اگر خیابان هاي مورب وجود نداشته باشد سفرهاي طوالني را در پي خواهد داشت‪ .‬اگر چه این انتقادات با درجه‬
‫بندي و طبقه بندي كردن راهها و با استفاده از یك فرم كلي و بزرگ شطرنجي قابل حل و یا كاهش است ولي این كار زماني‬
‫عملي است كه خیابان هاي فرعي حالتي غیرشطرنجي داشته باشند‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫ایمني عابر پیاده بسیار كم است‪ .‬تعداد زیاد تقاطع سبب افزایش احتمال وقوع تصادف مي شود‪ ،‬تردد وسایل نقلیه غیرمحلي‬
‫در نواحي مسكوني ایجاد مزاحمت مي كند‪.‬‬

‫از جمله مزایاي این طرح نیز قابل ذكر است كه‪:‬‬

‫‪ -‬امكان تغییر مسیر در شرایط راهبندان وجود دارد‪.‬‬

‫‪ -‬دسترسي از چندین مسیر ممكن است‬

‫‪ -‬رعایت سلسله مراتب شبكه معابر امكان پذیر است‪.‬‬

‫شهر مدل کهکشان "ابنزرهاوارد"‪ :‬مبتكر این طرح ابنررهاوارد است‪ .‬این طرح به نام طرح گسترده هسته اي‬ ‫‪.5-5‬‬
‫نیز شهرت دارد نواحي حاشیه اي طرح را فضاي سبز احاطه مي كند‪ .‬از نظر شبكه هاي ارتباطي راهها مي توانند‬
‫به صورت عمود بر هم و یا به طور مایل ایجاد شوند‪ .‬در این‬
‫بافت‪ ،‬تمركز شهري در بعضي از نواحي وجود دارد‪ .‬این طرح‬
‫در حقیقت همان طرح گسترده است اما باندازه كافي از دقت طرح‬
‫گسترده برخوردار نبوده و طرحي بین البین از طرح هاي گسترده‬
‫و متمركز است‪.‬‬

‫هر كدام از هسته هاي طرح مي تواند واحد تخصصي باشد چنانچه طرح‬
‫كهكشاني با شبكه هاي مورب ایجاد شود‪ ،‬فاصله ها را كاهش خواهد داد‪.‬‬
‫محل تقاطع خطوط ارتباطي شهري را نیز یك گره شهري تشكیل مي دهد‪.‬‬
‫در این طرح كمربند سبز به نحوي در محالت مسكوني به وجود مي آید‪ ،‬كه‬
‫تو سعه فیزیكي آنها را محدود مي سازد‪ .‬وقتي كه این گسترش محدود به حد نهایي خود رسید‪ ،‬توسعه فزیکي شهر نیز متوقف‬
‫مي گردد‪.‬‬

‫طرح مکمل مدل کهکشان‪ :‬این طرح كه اساس نظر ویكتور گورئن را تشكیل مي دهد‪ ،‬بیشتر در شهرهاي بزرگ‬ ‫‪.6-6‬‬
‫كاربرد دارد‪ .‬شهر از مراكز متعددي تشكیل یافته است كه هر كدام واحدهاي دیگري را بوجود آورده و به وسیله‬
‫شبكه هاي ارتباطي به یكدیگر پیوند مي یابند‪ .‬در این طرح‪ ،‬شیوه استفاده از وسایل حمل و نقل به نحوي است كه‬
‫استفاده كنندگان باید از وسایل حمل و نقل مستقل هر بافت و یا بافت هاي مشترك استفاده كنند‪ .‬مجموعه این بافت ها‬
‫و شبكه ها‪ ،‬یك شبكه كهشكاني را بوجود خواهند آورد‪ .‬خدمات مركزي‪ ،‬در وسط بافت این شبكه كهكشاني پیش‬
‫بیني شده كه یك واحد مركزي شهر را به وجود مي آورد‪ .‬جایگاه صنایع در نواحي اطراف شهر و در خارج از‬
‫بافت اصلي پیش بیني گردیده است‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫شهردرمدل حلقه ای‪ :‬در این مدل به جاي آنکه‬ ‫‪.7-7‬‬
‫خطوط اصلي حمل و نقل به صورت خطي گسترش‬
‫یابد به شکل دایره اي و به موازات مرکز شهر ‪،‬‬
‫حواشي ناحیه مرکزي و بافتهاي اطراف آن را‬
‫احاطه مي کند‪ .‬و دور تا دور بافت را گره هاي‬
‫شهري بوجود مي آورد‪ .‬و فعالیتها شکل حلقه اي یا‬
‫زنجیره اي به خود مي گیرند‪.‬‬

‫شهرمدل متمرکز‪ :‬دراین مدل شهر به صورت‬ ‫‪.8-8‬‬

‫عمودی گسترش یافته ودرتضاد با طرح گسترده میباشد‪،‬‬
‫زیرا اکثریت فعالیت های شهری درمرکز شهر صورت‬
‫گرفته وتراکم نسبتا ً زیادی را دراین نقطه بوجود می آورند‪.‬‬
‫ازاین مدل معموال برای شهرهایی که دارای ساحه کوچک‬
‫ومحدود میباشند‪ ،‬استفاده میگردد‪.‬‬

‫این طرح متعلق به عصر باروک‬ ‫فرم محوری‪:‬‬ ‫‪.9-9‬‬

‫بوده و "هاسمان" آنرا درفرانسه اجرا کرد‪ .‬به این‬
‫اساس این مدل بدین نحو شكل خواهد گرفت كه نقاط‬
‫مسلط در یك پهنه‪ ،‬شهر را تشكیل داده و ساختمان هاي‬
‫نمادین (سمبلیك) مهم را در آن نقاط قرار مي دهد‪ .‬این‬
‫كانون ها‪ ،‬توسط خیابان هاي اصلي كه براي ترافیك‬
‫عمده شهر مناسب است‪ ،‬به یكدیگر متصل مي گردند‪ ،‬و‬
‫به نحوي آن را طراحي مي كنند كه از نظر بعدي نیز‬
‫كانون ها یا گره ها را به یكدیگر اتصال دهند‪ ،‬مرز و حدود این خیابان ها باید كنترل گردد‪ ،‬تا یك احساس یگانگي (در‬
‫عین تنوع) در سر اسر بافت شهر به وجود آید‪ .‬این احساس یگانگي و هماهنگي‪ ،‬توسط استقرار عناصري چون محوطه‬
‫سازي خیابان ها‪ ،‬ارتفاع مشخص ساختمان ها‪ ،‬نماي هماهنگ و محدودیت هایي در كاربري اراضي به وجود مي آید‪.‬‬
‫در پشت این نماي هماهنگ و یگانه‪ ،‬شبكه هایي از خیابان هاي پیچیده (با كنترلي كمتر و ساختمان هایي متفاوت) نقطه‬
‫میاني را اشغال خواهد نمود‪ .‬الزم به تذكر است كه خیابان ها و ساختمان هاي میاني‪ ،‬نبایستي كانون هاي اصلي را تحت الشعاع‬
‫قرار دهند‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫از نظر شبكه هاي ارتباطي چنین طرحي معقول است‪ ،‬زیرا راه را جهت ارتباط بین یك نقطه كانوني با نقطه كانوني دیگر‬
‫مساعد مي ساخته وبرای ترافیک حجم کمی را اشغال میکند‪ .‬همچنین براي ترافیك سبك و وسایل نقلیه اي كه جا و فضاي‬
‫كمي اشغال مي كنند (مثل بایسکل‪ ،‬اسب و موتورسایکل)‪ ،‬فرم مناسبي است‪ .‬در حالیكه براي سرعت هاي باال‪ ،‬مسافات دور‬
‫و وسایل نقلیه بزرگتر مناسب به نظر نمي رسد‪ .‬این طرح بیش تر براي شهرهائي با جمعیت متوسط و با پارك هاي بزرگ‬
‫مناسب است ولي شبكه مثلثي آن‪ ،‬ایجاد سردرگمي مي كند‪ ،‬بنابراین كانون ها و خطوط ارتباط دهنده بین آنها باید روشن‬
‫باشند‪.‬‬

‫این مدل‪ ،‬به بعضي از عملكردها‪ ،‬اهمیت بیش تري مي دهد‪ .‬مثل ساختمان هاي عمودي شهر یا فعالیت هایي كه در حاشیه‬
‫خیابان هاي اصلي قرار مي گیرند‪ .‬روي هم رفته از این مدل براي مواردي خاص مي توان استفاده نمود و جنبه اجرایي یك‬
‫الگوي كامل را ندارد‪ .‬از نظر تاریخي‪ ،‬این مدل روشي براي بیان قدرت مركزي و استراتژیهائي براي بدست آوردن عظمت‬
‫كنترلي شهر بوده است كه نمونه آنها را میتوان در اقدامات هاسمان براي شهر پاریس و یا در شهرهاي‬ ‫بصري و قدرت‬
‫رم و واشنگتن مشاهده نمود‪ .‬این مدل براي شهرهاي بزرگ (مادر شهرها) نیز مناسب نیست چون سمبولهاي بزرگ یا‬
‫محدود هستند‪ ،‬یا در برابر عظمت شهر ناچیزند‪ ،‬ولي در شهرهاي میان اندازه قابلیت اجرائي بهتري دارد‪.‬‬

‫نتیجه گیري‬

‫بررسي شكل هاي توسعه شهر از دیدگاه های مختلف فوق باید پاسخگوي معیارهاي خرد بوده وباالی هم ساختار كردن‬
‫شهرنقش مهمی دارند‪ .‬این ساختارها مبتوانند به دو نوع باشند‪:‬‬

‫‪ .1‬ساختار اول دسترسي به خدمات و تسهیالت و مراكز حمل و نقل را تأمین مي كند و بنابراین به اساسي ترین‬
‫نیازهاي عملكردي یعني ارائه خدمات و كاال و تحرك پاسخ مي دهد‪.‬‬
‫‪ .2‬ساختار دوم‪ ،‬كیفیت محیط زیست مناطق شهري و دسترسي به فضاهاي باز و مناطق روستائي را تحت تأثیر قرار‬
‫مي دهد و بنابراین امكان برقراري یك رابطه ارگانیك بین شهر و روستا را فراهم مي سازد‪.‬‬

‫بنابراین معلوم میشود كه ساختار سلسله مراتبي مراكز خدماتي و سیستم ها و مراكز حمل و نقل براي كلیه شهرها و مناطق‬
‫شهري داراي اعتبار مي باشد‪ .‬عالوه بر این مشخص گردید كه شهرها و مناطق مي توانند انواع مختلف ساختارهاي كالن را‬
‫داشته باشد‪ ،‬مشروط بر اینكه گره ها و اتصاالت ساختار خرد مناسب را كه پاسخگوي دسترسي به كاالها و خدمات و تحرك‬
‫باشد تأمین نماید‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫برنامه )‪(Plan‬‬

‫برنامه کلمه ای است که معموالً افراد عادی نیز درموارد بسیارزیادی ازآن استفاده می کنند‪ .‬این واژه کلماتی‬
‫دیگری مانند نظم‪ ،‬هدف‪ ،‬زمان بندی و‪ ...‬را نیز درخود مستتردارد‪.‬‬

‫"صاحب نظران برنامه را نمایش منظم ورعایت سلسله مراتب فعالیت های مربوط به هم ومربوط به یک رشته تصمیمات‬
‫منظم وبرحسب دوره های زمانی مختلف‪ ،‬عنوان مینمایند"‪ .‬یا " هرروند یاجریان دارای سلسله مراتب دریک ارگانیسم که‬
‫بتواند نظم وترادف اجرایی را کنترول کند‪ ،‬برنامه نام میگیرد"‪.‬‬

‫دریک تعریف کلی وعام برنامه را چنین تعریف مینمایند‪" :‬برنامه روندی است که ازطی آن دستیابی به هدف یا اهداف معینی میسر‬
‫میگردد‪ ،‬یعنی مجموعه مدونی از تصمیمات آگاهانه را برنامه گویند"‪.‬‬

‫برنامه ریزی یا پالنگذاری )‪(Planning‬‬

‫از آن هنگام که انسان برای شناسایی محیط اطراف و تسهیل در امر زندگی و بر طرف کردن مشکالت و نیاز های‬
‫خویش به تکاپو پرداخت در حقیقت دست به برنامه ریزی زده است مثل استفاده از آب رود خانه ها برای کشاورزی وایجاد‬
‫شهر ها واماکن امن همه در قالب یک برنامه ریزی بوده است ‪.‬ازاینرو برای لفظ و اصطالح برنامه ریزی نیز تعاریف‬
‫مختلف ارایه شده است‪ .‬به عنوان مثال‪:‬‬

‫برنامه ریزی یعنی اندیشیدن وتنظیم پیشاپش امور است‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫برنامه ریزی یعنی کوششی که درجهت انتخاب بهترین برنامه ها برای رسیدن به هدف های مشخص صورت‬ ‫‪‬‬
‫میگیرد‪.‬‬
‫برنامه ریزی یعنی یک نظام تصمیم گیری که برای تعیین خط مشی به منظور دست یابی به هدف هایی که در‬ ‫‪‬‬
‫رابطه با نیاز های آینده تعیین میشود‪.‬‬
‫اما آنچه ازتعاریف مختلف برنامه ریزی برداشت میگردد‪ ،‬این واژه را میتوان چنین تعریف نمود‪:‬‬
‫”برنامه ریزی روند یا جریانی است که به صورت عاقالنه‪ ،‬علمی ومنطقی بادرنظرگرفتن شرایط موجود‪ ،‬راه‬
‫های رسیدن به اهداف آینده را مشخص مینماید"‪.‬‬

‫ناگفته نباید گذاشت اینکه درتعریف واژه برنامهریزی با یک سلسله مفاهیم خاص سروکار داریم که باید دربطن همه تعاریف‬
‫گنجانده شود‪ .‬ازجمله این مفاهیم می توان به "ف رآیند بودن آن"‪" ،‬نظام تصمیم گیری"‪ ،‬داشتن "هدف یا اهداف" و "زمان"‬
‫اشاره کرد‪.‬‬

‫انواع پالنگذاری‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫پالنگذاری یا برنامه ریزی را از دیدگاه مسائل اجتماعي و اقتصادي‪ ,‬به منظور ارتقاء سطوح مختلف زندگي‬
‫جامعه‪ ,‬ميتوان به چند نوع تقسیم نمود‪:‬‬

‫الف‪ -‬پالنگذاری كلي (كالن)‪ :‬این برنامهریزي‪ ,‬بیشتر به منظور رسیدن به هدفهاي كلي و عمومي اقتصادي و اجتماعي‬
‫انجام ميگیرد‪ .‬مثالً‪ ,‬برنامهریزي در زمینهي ارتقاء رشد اقتصادي یا صادرات و مبادالت بازرگاني یك كشور را‪ ,‬ميتوان‬
‫یك برنامهریزي كلي دانست‪.‬‬

‫ب‪ -‬پالنگذاری بخشي‪ :‬این نوع برنامهریزي‪ ,‬بیشتر در بخشهاي مختلف تولیدي و اجتماعي صورت ميگیرد‪ .‬مانند‪:‬‬
‫پالنگذاری در بخش صحت‪ ,‬ساختمان‪ ,‬زراعت‪ ,‬مخابرات و مانند آن‪.‬‬

‫ج‪ -‬پالنگذاری در سطح طرح (کوچک)‪ :‬این برنامهریزي در طرحها و پروژههاي داخل بخش صورت ميگیرد‪ .‬مانند‪:‬‬
‫برنامهریزي توسعهي كلینیك در داخل بخش بهداشت‪ ,‬برنامهریزي توسعهي مکتب ابتدایي در بخش آموزشي‪ ,‬یا ارتقاء سطح‬
‫تولید گندم در بخش زراعت‪.‬‬

‫تقسیمبنديهاي دیگري نیز برای پالنگذاری وجوددارند كه از اهم آنها ميتوان به موارد ذیل اشاره نمود‪:‬‬

‫الف‪ -‬پالنگذاری ملي )‪ :(National Planning‬در برنامهریزي ملي‪ ,‬برنامهها و سیاستهاي توسعهي اقتصادي و‬
‫اجتماعي یك كشور و نحوهي اجراي آن مشخص ميگردد‪ .‬برنامهریزي ملي یا كشوري‪ ,‬هر چند سال یكبار (معموالً هر ‪5‬‬
‫سال) براي كل كشور انجام گرفته و شامل كلیهي سطوح برنامهریزي كلي‪ ,‬برنامهریزي بخشي و برنامهریزي طرحها‬
‫ميگردد‪.‬‬

‫برنامهریزي ملي امكان ميدهد تا منابع ملي به بهترین شیوهي ممكن براي توسعه كشور مورد استفاده قرار گیرد‪ .‬كارهاي‬
‫مهمي نظیر ایجاد راهآهن‪ ,‬شبكههاي آبیاري‪ ,‬ایجاد صنایع سنگین وبندهای برق هایدروتخنیکی در حیطه برنامهریزي ملي‬
‫قرار ميگیرد‪.‬‬

‫ب‪ -‬پالنگذاری منطقهاي)‪ :(Regional Planning‬در برنامهریزي منطقهاي‪ ,‬سیاستهاي توسعهي اقتصادي و اجتماعي‬
‫یك منطقه (جزئي از كشور)‪ ,‬یا چند منطقه و یا كل كشور در قالب چند منطقه‪ ,‬انجام ميگیرد‪.‬‬

‫ج‪ -‬پالنگذاری شهري)‪ :(Urban Planning‬در این نوع برنامهریزي با توجه به اقتصاد و عملكرد عوامل شهر‪ ,‬نحوهي‬
‫استفاده از اراضي شهر‪ ,‬محلهبندي مسكن‪ ,‬ترافیك‪ ,‬فضاي سبز و غیره‪ ,‬در رابطه با جمعیت و کاردکرد یا وظیفه شهر مورد‬
‫بررسي قرار ميگیرند‪.‬‬

‫براي آن كه تصویري كلي از این نوع برنامهریزي ارائه كنیم ميتوانیم بگوییم كه ابتدا طرح توسعه شهر آماده ميشود؛‬
‫جمعیت در سطح شهر با حفظ كمترین تراكم ممكن به طور یكنواخت پراكنده ميگردد؛ مناطق مختلف شهر شكل ميگیرد و‬
‫مقررات مربوط به معابر و آمد و شد‪ ,‬وضع ميشود‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫بطورخالصه پالنگذاری شهری را میتوان چنین نیزتعریف کرد‪ :‬پالنگذاری شهری عبارت است از تامین رفاه شهروندان ‪,‬‬
‫از طریق محیط بهتر ‪ ,‬مساعدتر‪ ,‬سالمتر‪ ,‬آسانتر‪ ,‬موثرترودلپذیرترمی باشد‪.‬‬

‫د‪ -‬پالنگذاری روستایي)‪ :(Rural Planning‬در این برنامهریزي به مسائل و مشكالت روستاها (دهات) پرداخته شده و‬
‫مسائلي از قبیل تولید و عرضهي محصوالت زراعتی و دسترسي روستاها به خدمات اجتماعي (كلینیك‪ ,‬مسجد‪ ,‬مکتب‪ ,‬حمام‪،‬‬
‫مسكن وغیره) مورد بررسي قرار ميگیرند‪.‬‬

‫نواحي روستایي باید بر اساس روش منظم و مطابق خطوط از پیش تعیین شده‪ ,‬توسعه یابد‪ .‬از این رو‪ ,‬در نواحي روستایي‬
‫نیز باید روشهاي حساب شدهي علمي برنامهریزي بكار گرفته شود‪ .‬عالوتا ً شهر باید با روستاهاي اطراف از طریق‬
‫امكانات حمل و نقل مناسب‪ ,‬ارتباط یابد و صنایع روستایي نظیر مرغداري‪ ,‬مراكز تولید محصوالت لبني‪ ,‬صنایع بافندگي كه‬
‫در پیوند با محصوالت زراعتی است‪ ,‬مورد توجه قرار گیرد‪.‬‬

‫ه‪ .‬پالنگذاری بینالمللي)‪ :(International Planning‬برنامهریزي بینالمللي با تاسیس سازمان ملل متحد (‪)U.N.O‬‬
‫بوجود آمد‪ .‬این نوع برنامهریزي در پي ایجاد همكاري و هماهنگي بهتر بین ملتهاي مختلف جهان است‪.‬‬
‫(‪)U.N.O‬آژانسهاي متفاوتي را به منظور رهبري مطالعات در زمینههاي گوناگون حیات بشري‪ ,‬نظیر بهداشت‪ ,‬مسكن‪,‬‬
‫غذا‪ ,‬آموزش و ‪ ...‬به كار گرفته و راهحلهاي مناسبي را به منظور حل مشكالت موجود در سطح بینالمللي ارائه داده است‪.‬‬

‫انواع برنامهریزي از نظر مدت اجرا‬

‫از مهمترین انواع برنامهریزي ازاین نظر‪ ,‬یكي برنامهریزي مقید و دیگري برنامهریزي انعطافپذیر است‪ .‬در‬
‫آغاز رواج برنامهریزي‪ ,‬كه عمر آن را به شكل كنوني نباید بیش از ‪ 70‬سال دانست‪ ,‬تصور ميشد كه ميتوان برنامهاي‬
‫معین را براي مدتي معلوم طرح كرد و تا پایان دوره ي برنامه‪ ,‬به تمام نكات آن مقید بود‪ .‬اما تجارب متعدد نشان داد كه چه‬
‫در عرصهي برنامهریزيهاي اقتصادي و اجتماعي و چه در برنامهریزيهاي کالبدی(فزیکی)‪ ,‬به حكم پویایي روابط حاكم‬
‫بر جوامع‪ ,‬مقید بودن به برنامهاي ثابت مشكالتي را به همراه خواهد داشت كه شاید از بيبرنامگي نیز بدتر باشد‪ .‬لذا‪ ,‬با‬
‫توجه به این نكات‪ ,‬برنامهریزي را ميتوان از نظر مدت اجرا‪ ,‬به خاطر بررسي اقدامات انجام شده و جبران اشتباهات یا‬
‫نواقص‪ ,‬به چند دورهي مشخص تقسیم نمود‪:‬‬

‫برنامهریزي بلندمدت‪ :‬دورهي اجراي این برنامه بین ‪ 10‬تا ‪ 20‬سال است و گاهي به ‪ 25‬سال نیز ميرسد و علت نیاز به‬
‫آن‪ ,‬معموالً ایجاد یك چهارچوب كلي و آینده نگرانه در زمینهي مورد توجه برنامه است كه بر اساس این چهارچوب بتوان‬
‫نیازها و امكانات آینده را مشاهده كرد و تقسیمات‪ ,‬همآهنگي و توازن آنها را طوری پایه گذاری نمود كه هدفهاي بلندمدت‬
‫ایجاب ميكند‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫برنامهریزي میانمدت‪ :‬مدت اجراي این برنامه معموالً بین ‪ 3‬تا ‪ 7‬سال ميباشد و گاه ميتواند به ده سال نیز برسد و آن‬
‫اجراي برنامههایي است كه در قالب همان برنامهریزي بلندمدت و با هدفهاي كلي آن‪ ,‬به مرحلهي اجرا درميآید‪ .‬در‬
‫برنامهي میان مدت‪ ,‬رئوس برنامه مشروحتر از برنامههاي بلندمدت است و اگر در برنامههاي بلندمدت‪ ,‬هدفهاي كلي‬
‫مورد بحث قرار ميگیرد‪ ,‬در برنامههاي میان مدت به ترتیبي است كه ببینیم راههاي رسیدن به این هدفها كدام است‪.‬‬

‫برنامهریزي كوتاهمدت‪ :‬كه معموالً مدت اجراي آنها بین ‪ 1‬الي ‪ 2‬سال است‪ .‬معموالً هر اندازه مدت اجراي برنامه كوتاهتر‬
‫باشد‪ ,‬اجراي آن برنامه ها در رابطه با واقعیات‪ ,‬قابلیت اجرایي بیشتر و بهتري دارند‪ .‬از جهت دیگر‪ ,‬هر یك از برنامههاي‬
‫كوتاه‪ ,‬میان و بلندمدت در قالب یكدیگر انجام ميگیرند‪.‬‬

‫در یك برنامه ي دورنگرانه‪ ,‬هدف ارتقاء سطح زندگي مردم و تامین نیازهاي جمعیت یك كشور در بلندمدت است‪ .‬در قالب‬
‫این برنامهها‪ ,‬ميتوان در برنامههاي ‪ 5‬تا ‪ 7‬ساله (میان مدت) به برنامهریزي منطقهاي و اجراي برنامههاي عمراني در‬
‫سطح مناطق مختلف كشور و در رابطه با امكانات آن منطقه پرداخت؛ یا برنامهها را در هر یك از سطوح بر اساس‬
‫هدف هاي خاصي (مانند ارتقاء سطح آموزش‪ ,‬بهداشت و مانند آن) گذاشت؛ و در قالب آنها در طي اجراي برنامههاي ‪ 1‬الي‬
‫‪ 2‬ساله (كوتاهمدت)‪ ,‬به اجراي جزئیات و مراحل كوتاهتري پرداخت‪ .‬به عنوان مثال‪ ,‬در قالب برنامهي میانمدت‪ ,‬به‬
‫توسعهي بهداشت و درمان؛ در طي یك برنامهي كوتاه مدت‪ ,‬به ایجاد شفاخانه ها یا مراكز درماني اقدام نمود و یا در سطح‬
‫منطقه یا شهر‪ ,‬با برنامههاي اجرایي میانمدت‪ ,‬فرضا ً به توسعهي فضاهاي سبز یا ایجاد مراكز آموزشي وتعلیمی همت‬
‫گماشت‪..‬‬

‫فضا )‪(Space‬‬

‫حجم زمانی ومکانی مجموعه ای ازفعالیت هایی است که انسان در راه تسلط بر طبیعت وبرای بقای خود انجام‬
‫میدهد‪ .‬به عبارت دیگرمنظورازفضا‪ ،‬فضایی است اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و فزیکی که منعکس کننده تمام هستی جوامع انسانی‬
‫است‪ .‬یا بطور خالصه فضا عبارت از مجموعه ای از کالبد (شکل فزیکی) ‪ +‬تمام محتویات آن است‪ .‬منظور از فضا‬
‫دربرنامه ریزی‪ ،‬فضای "اقتصادی‪ -‬اجتماعی است"‪.‬‬

‫الگوی یا نمونه فضایی )‪(Spatial Pattern‬‬

‫عبارت ازیک گروه به هم پیوسته وکارکردی ازفعالیت های اقتصادی یا سکونت گاهی دریک حوزه ای که دارای‬
‫ابعاد همگون (مشابه) گرهی وسلسله مراتبی میباشد‪.‬‬

‫فرآیند یا روند فضایی )‪(Spatial Process‬‬

‫میکانیزمی است که ساخت فضایی یا توزیع چند پدیده را بوجود می آورد‪ .‬هر فرآیند فضایی حاصل تصمیمات‬
‫انسانی است‪.‬‬

‫ساختار فضایی )‪(Spatial Structure‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫محصول جریان یا فرآیند فضایی است که از آن فضا به وسیله فرآیند های اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و طبیعی سازمان‬
‫می یابد‪.‬‬

‫کالبد )‪(Physic‬‬

‫کالبد درشهرسازی مجموعه فزیک و هندسه ساخت وساز را شامل میشود‪ .‬منظور از فزیک جنس مصالح ومنظور‬
‫از هندسه شکل ساختمان است‪ .‬درواقع کالبد شهر در مرحله نخست با شرایط مکانی آن ارتباط دارد‪.‬‬

‫کالبد شهرهای قدیمی در رابطه با چهار عامل زیر شکل میگرفته است‪:‬‬

‫‪ .1‬اقلیمی‬
‫‪ .2‬اجتماعی‬
‫‪ .3‬دفاعی‬
‫‪ .4‬اققتصادی‬

‫دردرون این کالبد‪ ،‬فعالیت های اجتماعی و اقتصادی جریان داشته وفرم یا شکل کالبد را تعیین میکرده است‪.‬‬

‫شهرسازي‬

‫برای شهرسازی نیزتعاریف متعددی وجود دارند که همه آنها عین معنی ومفهوم را ارایه می کنند که ازبعضی آنها‬
‫ذیالً یاد آوری میگردد‪:‬‬

‫شهرسازی به مجموعه روشها و تدابیری گفته می شود که متخصصان امور شهری به وسیله آن شهرها را بهتر‬
‫می سازند‪ .‬یا به عبارتی شهرسازی یعنی مطالعه طرح ریزی و توسعه شهرها با در نظر گرفتن احتیاجات اجتماعی و‬
‫اقتصادی با توجه به حداقل رساندن مشکالت شهری و پاسخ گویی به نیازهای عمومی جمعیت شهری‪ .‬شهرسازی یک کار‬
‫گروهی و یک کوشش دسته جمعی با شرکت متخصصین علومی است که به نحوی در زمینه مسایل شهری می توانند به‬
‫مطالعه بپردازند و در جهت بهبود‪ ،‬توسعه و به طور کلی وضع آینده آنها به تعیین برنامه مبادرت کنند‪.‬‬

‫شهرسازي علمي است که به بررسي همه ي تحوالت اجتماعي‪،‬اقتصادي‪ ،‬سیاسي و فیزیکي یک شهر مي پردازد و‬
‫تالش مي کند که روابط موجود در یک شهررا در قالب نظام هماهنگ‪ ،‬مدیریت و سازمان دهي کند و متخصص شهرسازي‬
‫نیز کسي است که با مطالعه و بررسي روابط اجتماعي‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬سیاسي و فرهنگي حاکم در شهر‪ ،‬برنامه اي سازماندهی‬
‫شده و مطبوع براي یک شهر ارایه دهد‪ .‬برنامه اي که تصویرگر سیماي شهر در آینده است‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫در واقع ‪ « ،‬شهر سازي » را مي توان جزو فعالیت ها و علومي به شمار آورد که با زندگي روزمره و لحظه اي‬
‫انسان ها ارتباط دارد و آثار آن در نحوه « سکونت» و « کار و فعالیت » و « گذراندن اوقات فراغت » شهروندان ملموس‬
‫و آشکار است ‪ .‬از این روست که « شهرسازي » را مي توان دانشي تلقي کرد که تالش دارد رابطه اي متعادل بین « انسان‬
‫» ‪ « ،‬فعالیت » و « فضا – مکان » ایجاد نماید ‪ .‬تحقق این تالش ‪ ،‬بدون « برنامه ریزي » میسر نیست ‪ .‬بر همین مبنا ‪،‬‬
‫همان طور که در برنامه ریزي ‪ ،‬ابعاد مختلف زندگي و جوامع انساني با بهره گیري از دستاوردهاي علومي چون اقتصاد ‪،‬‬
‫جامعه شناسي ‪ ،‬مردم شناسي ‪ ،‬بوم شناسي ‪ ،‬اقلیم شناسي و ‪ . . .‬مورد مطالعه و بررسي قرار مي گیرد ‪ ،‬در شهرسازي ‪،‬‬
‫نیز تمامي این ابعاد ‪ ،‬باید مد نظر قرار داده شود تا با شناسایي و تحلیل واقعیت هاي موجود ‪ ،‬تمهیدات ایجاد بستر مناسب‬
‫زندگي براي ساکنان شهرها فراهم آید ‪.‬‬

‫عده ای معتقد اند که واقعیتي بیروني تحت عنوان شهرسازي وجود ندارد‪ ،‬یعني؛ هیچ دستگاه‪ ،‬واحدیا نهاد اجتماعي توان‬
‫طراحي و ساخت پدیده اي به بزرگي شهر را ندارد‪ .‬بنابراین کلمه اي شهرسازي از نظر مفهومي‪ ،‬معنا ندارد و ما معادل آن‬
‫را نیز در زبان هاي خارجي نداریم و به جاي آن از عنوان هاي برنامه ریزي شهري و طراحي شهري استفاده مي کنیم‪ .‬چرا‬
‫که شهر را مي توان برنامه ریزي یا بخش هایي از آن را طراحي کرد‪ .‬یعني‪ ،‬مدل فیزیکي آن را ایجاد کرد‪ .‬اما کسي نمي‬
‫تواند مسئولیت ساخت پدیده ي پیچیده اي مثل شهررا بر عهده بگیرد‪ .‬به همین دلیل عنوان شهرسازي درست نبوده ومیتوان‬
‫نام این رشته را برنامه ریزي شهري و منطقه اي گذاشت‪ .‬در شهرسازي و برنامه ریزي شهري هفت محور اصلي وجود‬
‫دارد ‪:‬‬

‫‪ .1‬برنامه ریزي شهري)‪( Urban Planning‬‬

‫‪ .2‬برنامه ریزي منطقه اي و ناحیه اي)‪(Regional/Zoning Planning‬‬
‫‪ .3‬برنامه ریزي حمل ونقل)‪(Transportation Planning‬‬
‫‪ .4‬برنامه ریزي اقتصادي و اجتماعي)‪(Social/ Economical Planning‬‬
‫‪ .5‬برنامه ریزي شبکه هاي زیرساختي)‪(Infrastructural Planning‬‬
‫‪ .6‬برنامه ریزي محیط زیست)‪(Invironmental Planning‬‬
‫‪ .7‬طراحي شهري)‪(Urban Design‬‬

‫برعالوه شهرسازي در كتب التین به مفاهیم مختلفي تعریف شده است از جمله فن و مهارت ساخت شهر‪ ،‬تهیه نقشه‬
‫شهر‪ ،‬تدبیر كردن در امور شهر و ساخت محیط شهر ميباشد همچنین شهرسازي به عنوان طرح آگاهانه چارچوب شهر‬
‫است‪.‬‬

‫كبیل شهرسازي را دانش سامان دادن نحوه استفاده زمین‪ ،‬تامین محل ساختمانها و مسیر جادههاي ارتباطي با حداكثر‬
‫عملي بودن و راحتي و دسترسي تعریف كرده است‪.‬‬

‫لینچ ‪ :‬شهرسازي را توزیع نظام كلي فضایي فعالیتها و عناصر در یك منطقه یا زمین دانسته است‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫چیپین ‪ :‬انجام تالش منظم و سیستماتیك در جهت پیش بیني گرایشهاي اجتماعي و اقتصادي یك جامعه و هماهنگ كردن‬
‫محیط فیزیكي با آنرا شهرسازي بحساب آورده است‪ .‬همچنین وي در تعریفي دیگر شهرسازي را چیزي جز انجام نحوه‬
‫استفاده از زمین ندانسته است‪.‬‬

‫برخي دیگر از صاحبنظران‪ ،‬شهرسازي را نوعي برنامهریزي فیزیكي دانستهاند كه جهت ارائه طرح و برنامه‬
‫ریزي فیزیكي آینده‪ ،‬نگرش به حال و گذشته نیز الزم است و در تمام زمینهها فرآیند حال و گذشته باید نگریسته شود‪ .‬هر‬
‫برنامه ریزي چون آینده مورد نظري را در پیش دارد پس باید هدف مشخصي را نیز دنبال كند و راهها و گامهاي رسیدن به‬
‫اهداف آینده باید مدنظر قرار گیرد‪.‬‬

‫بطور كلي دانش شهرسازي و بقول دیگر هنر شهرسازي كه در واقع آنرا ميتوان تلفیقي از علم و هنر دانست به‬
‫دو قسمت تقسیم ميشود‪ .‬قسمت اول تحت عنوان برنامهریزي شهري و بخش دوم تحت عنوان طراحي شهري است‪ .‬بدین‬
‫صورت كه هر دو بخش الزم و ملزوم یكدیگر بوده و تقدم و تاخر آنها باید رعایت شود‪ .‬انجام و ارائه هرگونه طرح فیزیكي‬
‫یا طرح شهري باید پس از مرحله برنامهریزي شهري انجام شود و بدون برنامهریزي در خصوص شهر امكان طراحي‬
‫وجود ندارد‪.‬‬

‫از آنجا كه شهرسازي بطور مستقل وجود ندارد با پیوند و ارتباط دادن با علوم پیراموني امكان فعالیت ميیابد‪،‬‬
‫شهرسازي در رده علوم میان رشتهاي تعریف شده است‪.‬‬

‫با مثال سادهاي ميتوان مطلب فوق را روشن ساخت‪ .‬رفع مشكل و نارسایي یك چهارراه در شهري صرفاً تكیه‬
‫كردن بر مشكل كالبدي (چارچوب) و فیزیكي چهارراه نميتواند باشد عواملي كه مشكل تردد را در چهارراه بوجود ميآورد‬
‫ميتوان به صورت زیر برشمرد‪.‬‬

‫الف ‪ :‬عدم رعایت قوانین و ضوابط راهنمایي و رانندگي‪ ،‬این مطلب ممكن است به دو دلیل بوقوع به پیوندد‪ ،‬از طرفي‬
‫قوانین راهنمایي و رانندگي دچار اشكال هستند و نارسائیهاي مقرراتي وجود دارد و از سوي دیگر مردم به هر علتي حاضر‬
‫به رعایت قانون نیستند‪.‬‬

‫ب ‪ :‬چراغهاي راهنمایي خوب عمل نميكنند و بعضا ً با سیستم وسائط نقلیه هماهنگ نیست‪.‬‬

‫ج ‪ :‬مشكالت كالبدي و فیزیكي از جمله كاربریهاي نامناسب‪ ،‬عرض نامناسب شبكه در چهارراه وجود دارد‪.‬‬

‫در یك مسئله شهري همانطور كه اشاره گردید مجموعهاي از عوامل فرهنگي‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬كالبدي و ‪ ...‬وجود دارد‬
‫كه امكان تردد مناسب در چهارراه را دچار مشكل كرده است‪ .‬نتیجه اینكه مسائل و مشكالت شهري و از جمله برنامهریزي‬
‫شهري و شهرسازي نگرش صرف و واحدي نسبت به كالبد و فیزیك شهر ندارد بلكه در امر برنامهریزي نگرش نسبت به‬
‫پ ارامترهاي اقتصادي‪ ،‬طبیعي و جغرافیایي‪ ،‬تاریخ‪ ،‬محیط زیست‪ ،‬فني و سویل‪ ،‬كالبدي و فیزیكي‪ ،‬جامعهشناسي ميباشد‪ .‬لذا‬
‫شهرسازي را جزء علوم كاربردي و نیز علم میان رشتهاي تعریف كردهاند‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫گدس و صاحبنظران دیگري از جمله مكلوین و چادویك حل مسائل شهرسازي را صرفا ً به صورت سیستماتیك‬
‫میسر دانستند‪ .‬در مسیر و نگرش موضوعات‪ ،‬بارزترین روش تحقیق و مطالعه فرآیند است در فرآیند بطور كلي سه مرحله‬
‫شناخت‪ ،‬تجزیه و تحلیل و برنامهریزي با ارائه طرح فیزیكي جاي دارد كه فرآیند اگر به صورت مفصل مورد توجه باشد در‬
‫واقع مراحل هفت گانه زیر را ميتوان در آن جستجو نمود»‪.‬‬

‫شناخت ـ مسئله یابي ـ حصول ـ تدوین اهداف در راستاي حل مسائل مرحله قبل ـ تدوین و ارائه راهحلهاي عملیاتي‬
‫و ممكن جهت نیل به اهداف كلي ـ ارزیابي اهداف عملیاتي یا راه حلهاي مرحله قبل با توجه به معیارهاي هماهنگ با‬
‫موضوع ـ انتخاب راه حل معقول ـ اجراي راه حل مناسب‪.‬‬

‫وظایف شهرسازي‬

‫‪ -1‬طرح و تنظیم نقشههاي جدید‬

‫‪ -2‬توزیع صحیح تأسیسات شهري و برنامهریزي جهت حمل و نقل شهري‬

‫‪ -3‬بسط روابط اجتماعي و اقتصادي‬

‫‪ -4‬ایجاد محیطهاي راحت و سالم‬

‫‪ -5‬كاستن از اثرات سوء زندگي شهري‬

‫شهر ساز كیست ؟‬

‫در حقیقت شهرسازي یا طرح و برنامهریزي شهري عبارت از دو پدیده محیط و انسان هستند‪ ،‬كه در كنار هم جوامع‬
‫زیستي را به وجود آورده اند‪.‬‬

‫بنا ًء شهرساز به کسی گفته میشود که به ایجاد رابطهاي منطقي بین انسان و محیط زیست مبادرت مي كند‪.‬‬

‫امروزه متخصصین شهرسازي در زمینه مسائل شهرسازي‪ ،‬در دو رشته اصلي برنامهریزي شهري (‪)Urban planning‬‬
‫و طرح ریزي شهر (‪ )Urban Design‬ایفاي نقش ميپردازند‪.‬‬

‫طراحی شهری )‪:(Urban Design‬‬

‫طراحی شهری بخشی ازهنر سازمان دادن فضای کالبدی است که با رشته های مختلف علمی وهنری مانند برنامه ریزی شهری‬
‫)‪ ،(urban planning‬معماری )‪ (Architecture‬ومنظرسازی )‪ ،(Landscape‬انسان شناسی)‪ ،(Anthropology‬جامعه شناسی‬
‫)‪ ،(Sociology‬روانشناسی )‪ ،(Scycology‬انجنیری سیول )‪ ،(Civil Engineering‬انجنیری حمل ونقل ‪(Transportaion‬‬
‫)‪ Engineering‬و اقتصاد )‪ (Economy‬سر وکارداشته و درعین حال با سیاست وفرهنگ نیز ارتباط پیدا میکند‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫در واقع طراحی شهری روندی است که به شکل دهی فزیکی بافت های مختلف شهری و روستایی منجرگردیده و با رویکرد‬
‫ساختار گرایی به ایجاد اماکن متعدد می پردازد‪ .‬این فرآیند طراحی ساختمانها‪ ،‬فضاها ومناظر را دربرگرفته ونهایتا ً جریانی را به راه‬
‫می اندازد که به عمران و آبادی شهری کمک میکند‪ .‬به عبارت دیگر آنچه که با کیفیت کالبدی و فضایی محیط سر و کار دارد‪ ،‬عبارت‬
‫از هنر طراحی شهری به صورت سه بعدی است که فعالیت آن در حوزه ای میان معماری‪ ،‬منظر شهری‪ ،‬انجنیری وبرنامه ریزی قرار‬
‫میگیرد‪.‬‬

‫معماری )‪:(Architecture‬‬

‫کلمه "معماری" در زبان عربی از ریشه "عمر" به معنی عمران ‪ ،‬آبادی و آبادانی بوده و "معمار" به معنی بسیار آباد کننده‬
‫است‪ .‬در زبان فارسی‪ ،‬معادل های گوناگونی برای آن آمده است مانند‪" :‬واالدگر"‪" ،‬راز"‪" ،‬رازیگر"‪" ،‬زاویل"‪" ،‬دزار"‪" ،‬بانی کار"‬
‫و "مهراز"‪.‬‬

‫مهر از کلمه ای است که از "مه" ‪" +‬راز" درست شده و برابر "مه تر" و بزرگ بنایان است که از دوبخش "مه" یعنی‬
‫بزرگ و "راز" یعنی سازنده ترکیب یافته است‪ .‬این کلمه معادل مهندس (دری) و معمار (فارسی) به تعبیرامروزی است‪ .‬در زبان التین‬
‫نیز کلمه”‪ ”Architect‬از دو بخش ”‪ “Archi‬به معنای سر‪ ،‬سرپرست ورئیس و ”‪ “Tecton‬به معنای سازنده ترکیب یافته که کامال‬
‫هم تراز با کلمه "مهراز" می باشد‪ .‬باید توجه داشت که امروزه کلمه "معماری" در دو معنای وابسته بکار میرود‪:‬‬

‫‪ .1‬معماری یا مهندسی به عنوان جریان سازماندهی فضا که اسم معنی شمرده شده است و به یک فعالیت آفرینش گر (خالقانه)‬
‫آدمی توجه دارد و برپایه علمی – تجربی‪ ،‬هنر و تکنولوژی ساخت پدید می آید‪ .‬این برداشت بیشتر از سوی مهندسین یا‬
‫معماران صورت میگیرد‪.‬‬
‫‪ .2‬مهندسی یا معماری به عنوان دستاورد سازماندهی فضا یا اثر مهندسی که اسم ذات شمرده شده است و به ساختمانهایی اشاره‬
‫دارد که پیش از ساخت آن ها این فرآیند پیموده شده است‪ .‬این برداشت بیشتر از سوی باستان شناسان و مؤرخین معماری‬
‫بکار میرود‪.‬‬

‫دریک تعریف کلی از مهندسی یا معماری‪ ،‬ویلیام موریس )‪(William Morris‬چنین می نویسد‪:‬‬

‫مهندسی شامل تمام محیط فزیکی است که زندگی بشر را در برمیگیرد و تازمانی که جزئی از دنیای متمدن به شمار می آییم‪،‬‬
‫نمیتوانیم خود را ازحیطه آن خارج سازیم‪ ،‬زیرا مهندسی عبارت از مجموعه اصالحات و تغییراتی است که به اقتضای احتیاجات‬
‫انسان‪ ،‬در روی کره زمین ایجاد شده است‪ .‬ما نمیتوانیم تمام منافع خود را در زمینه معماری دراختیار گروه کوچکی از مردمان تحصیل‬
‫کرده بگذاریم وبخواهیم که جستجو کنند‪ ،‬کشف کنند و محیط زندگی ما را شکل دهند و سپس آنها را ساخته و پرداخته تحویل بگیریم و‬
‫متحیرشویم که خاصیت و عملکرد آن چیست؟ برعکس هریک از ما باید‪ ،‬به نوبه خود ترتیب صحیح ایجاد مناظر سطح کره زمین را‬
‫سرپرستی ونظارت کنیم وبا دست ها و مغزخود‪ ،‬سهم خود را در این وظیفه ادا کند‪.‬‬

‫زمین )‪:(Land‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫زمین کلمه ای است با معانی بسیار که برحسب نظر ومنافع انسان در زمان بخصوص مفاهیم متفاوتی را دربرمگیرد‪ .‬زمین‬
‫شهری از مهم ترین منابع ارزشمند اقتصادی و اجتماعی هر ملت است‪.‬‬

‫زمین ازدیرباز برای بشر و رفع نیازهای او دارای اهمیت فراوان بوده و امروزه نیز این اهمیت را نه تنها همچنان حفظ‬
‫کرده‪ ،‬بلکه به علت گسترش شهر نشینی و توسعه فضاهای ساخته شده ارزش آن به مراتب بیشتر شده است‪.‬‬

‫تمامی فعالیت های بشری نیازمند استفاده از زمین است‪ .‬زمین‪ ،‬خواه جهت تأمین مسکن‪ ،‬خطوط ارتباطی و تأسیسات عمومی‬
‫مورد استفاده قرار گیرد وخواه در مصارف زراعتی یا صنعتی‪ ،‬نقش کامالً کلیدی را برعهده دارد‪ .‬زمین دارای یک سلسله ویژگی های‬
‫بی نظیر به شرح زیر است که آن را از سایر کاالها متمایز میسازد‪:‬‬

‫الف‪ :‬ازنظر مقدار محدود بوده و به جز موارد کامالً استثنایی یعنی عقب نشینی آب دریا بر مقدار آن افزوده نمی شود‪.‬‬

‫ب‪ :‬زمین از نظرفزیکی ازبین نمیرود‪ ،‬هرچند شکل ظاهری آن ممکن است تغییر یابد‪.‬‬

‫ج‪ :‬زمین قابل جابجایی نیست‪.‬‬

‫د‪ :‬زمین دربیشتر کشورها برای سرمایه گذاری مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬

‫این ویژگی ها باعث میشود که قانون عرضه وتقاضا به همان کیفیتی که در مورد سایر کاالها عمل میکند درمورد زمین‬
‫صادق ن باشد‪ .‬به این مفهوم که درمورد سایر کاالها افزایش تقاضا منجر به افزایش عرضه میگردد‪ .‬درحالی که درمورد زمین شهری‪،‬‬
‫افزایش تقاضا الزاما ً به معنی افزایش عرضه نخواهد بود‪.‬‬

‫زمین ازمالکیت های اصلی و عمده بشری است و مالکین آن حق اعمال همه گونه حقوق مالکانه خود را برآن دارند‪.‬‬

‫زمین جزء ضروری ترین عوامل ایجاد شهر و توسعه بناها و تأسیسات شهری تلقی میگردد‪ .‬اگر زمین نباشد سرمایه‪ ،‬مصالح‬
‫ساختمانی‪ ،‬تکنولوژی و مدیریت نیروی انسانی نمیتوانند به ایجاد ساختمان و تأسیسات منجرشوند‪.‬‬

‫دربرنامه ریزی شهری زمین دارای دو مفهوم متضاد است‪ :‬یکی اینکه زمین به عنوان یک منبع طبیعی نظیر آب وهوا است که بهره‬
‫مندی از آن برای سکونت و زندگی و حفاظت آن برای نسل های آینده اهمیت حیاتی دارد‪ .‬دیگر اینکه زمین به عنوان نوعی دارایی و‬
‫ثروت است که در چارچوب مالکیت خصوصی‪ ،‬یک نوع کاال قلمداد شده و برای کسب منفعت و درآمد شخصی‪ ،‬قابل تملک و خرید و‬
‫فروش است‪.‬‬

‫ایجاد توازن بین این دو مفهوم کار ساده ای نیست و آگاهی از این تضاد منافع خصوصی در مقابل مقتضیات عمومی و تضاد‬
‫منافع اقتصادی در مقابل منابع طبیعی‪ ،‬ضرورت و اهمیت برنامه ریزی کاربری زمین را مشخص میسازد‪.‬‬

‫اهمیت زمین در نحوه استفاده اراضی شهری‬

‫دکتر جی‪،‬آر‪ ،‬اُ کاالگان )‪ ،(J.R O Callagan‬گزارش رسمی سازمان محیط زیست بریتانیا را درسال ‪ 1990‬تحت عنوان‬
‫این میراث مشترک بدین صورت بیان میدارد‪ ..." :‬زمین یک موضوع مشترک است‪ ،‬زمین منبعی برای تأمین نیازهایی چون مسکن‪،‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫اشتغال‪ ،‬مغازه ها وحمل ونقل‪ ،‬سوخت‪ ،‬مصالح ساختمانی و تفریحی است وباید به نحوی ازآن استفاده کنیم که دچار کمبود نگردیم‪،‬‬
‫درعین حال ازچیزی حفاظت میکنیم که بیش از هرچیزی که در اطراف ما وجود دارد برای آن ارزش قایل هستیم"‪.‬‬

‫درمیان منابع مادی‪ ،‬زمین بی گفتگو عظیم ترین است‪ .‬با مطالعه چگونگی استفاده از آن درهر کشور به قطعیت می توان‬
‫نتیجه گرفت که آینده آن کشور چه خواهد شد‪.‬‬

‫زمین منبع غیرقابل جایگزینی است و یا حد اقل به آسانی و با صرفه های اقتصادی قابل بازیافت نمیباشد‪ .‬بنابراین نحوه‬
‫استفاده زمین در کشورهایی نظیر ما که فضای زیست محدود است‪ ،‬باید همانند مصرف آب "وحتی بیش ازآن چون آب درطبیعت بیش‬
‫از زمین قابل بازیافت است"‪ ،‬با اندیشه همراه با برنامه ریزی و کامالً مناسب باشد‪.‬‬

‫زمین به عنوان نقطه شروع هرگونه کاربری شهری اعم از مسکن‪ ،‬صنعت‪ ،‬خدمات اجتماعی‪ ،‬ارتباطات و تأسیسات‬
‫زیربنایی و غیره دارای اهمیت فراوانی است و هرنقطه از زمین به دلیل انحصاری و استثنایی بودن آن نسبت به سایر قطعات وبه طور‬
‫کلی به علت محدودیت عرضه ای که دارد بسیار ارزشمند می باشد‪ .‬نتیجتا ً هرکسی که زمینی را کنترول نماید‪ ،‬کنترول دارایی بالقوه‬
‫سود آوری را دردست دارد‪.‬‬

‫زمین به خودی خود دارای ارزش اقتصادی نیست‪ ،‬آنچه زمین را صاحب ارزش میکند ویژگی هایی است که طرح های‬
‫توسعه شهری برای آن قایل میشود‪ .‬به بیان دیگر واقع شدن زمین در داخل محدوده های شهری مانند حریم شهر محدوده قانونی‬
‫ومحدوده خدماتی هر کدام موجب ارزش اقتصادی معینی می شود‪ .‬قرار گرفتن درکنار یک یا چند گذر سواره‪ ،‬واقع شدن در کنار‬
‫بوستان یا فضای سبز عمومی یا مراکزتجارتی‪-‬خدماتی و‪ . ...‬همه اینها عواملی هستند که مؤلفه های ارزش اقتصادی را دریک زمین‬
‫ایجاد می نمایند‪ .‬ازسوی دیگر در پروسه توسعه شهری‪ ،‬زمین حالت اجاره ای را اختیار میکند که منبع درآمد ناموجه در شهر است‪.‬‬
‫معموالً بخش خصوصی ازاین اجاره استفاده کرده وکمتر در خدمت اجرای طرح های توسعه شهری قرار میگیرد‪.‬‬

‫بستر اصلی تصمیماتی که شهرسازی را معنی میبخشد‪ ،‬زمین شهری بوده وکلیه ایده ها و آرمان های شهرسازی و برنامه‬
‫ریزی شهری بر روی زمین مفهوم می یابد‪ .‬فقدان تصویر روشنی از ابعاد مختلف اقتصادی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬کالبدی‬
‫ومحیط زیست‪ ،‬زمین می تواند پیامدهای منفی را به دنبال داشته باشد‪ .‬پیچیدگی این ابعاد ایجاب می کند که این مقوله از زوایای مختلف‬
‫و درقالب فرآیند علمی مورد بررسی‪ ،‬تجزیه و تحلیل و ارزیابی قرار گیرد‪.‬‬

‫زمین به عنوان یکی ازمهمترین ابزارهای توسعه شهری محسوب می گردد‪ .‬مدیریت اجرایی شهر بدون در اختیار داشتن این‬
‫ابزار نمی تواند به سهولت در امر تحقق پذیری طرح های توسعه شهری نقش جدی ایفا نماید‪.‬‬

‫همچنین موضوع زمین و چگونگی استفاده ازآن همواره موضوع و بستراصلی برنامه ریزی شهری بوده است و درحقیقت‬
‫سر نوشت نهایی طرح های توسعه شهری را چگونگی مداخله و نظارت بر نحوه استفاده از زمین رقم می زند و همواره یکی از مسایل‬
‫اساسی اجتماعی – اقتصادی و کالبدی در شهر نشینی معاصر را این مقوله تشکیل میدهد‪.‬‬

‫مفهوم کاربری یا نحوه استفاده از زمین )‪(The Concept of Land Use‬‬

‫اصطالح و مفهوم کاربری زمین چنان که ازمعنی اولیه آن بر می آید ابتدا در غرب به منظور نظارت دولت ها بر نحوه‬
‫استفاده اززمین وحفظ حقوق مالکیت مطرح شد ولی همراه با گسترش سریع شهر نشینی و رشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای‪ ،‬ابعاد‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫و محتوای این مفهوم روز به روز وسیع تر و غنی تر شد‪ .‬به طوریکه امروزه در نظام های پیشرفته برنامه ریزی جهان‪ ،‬برنامه ریزی‬
‫برای استفاده مناس ب از زمین به صورت "آمایش سرزمین" و "برنامه ریزی فضایی" به بستر اصلی در نوع توسعه و آبادانی در‬
‫مقیاس کشوری‪ ،‬منطقه ای و شهری تبدیل شده است‪.‬‬

‫طرح کاربری زمین به عنوان وسیله ای مهم برای رسیدن به اهداف فزیکی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬و اجتماعی جامعه منظور شده است‪.‬‬

‫طرح‪ ،‬ازطریق ت أثیر بر تصمیمات عمومی‪ ،‬خصوصی و سرمایه گذاری می تواند نفوذ زیادی بر میزان رشد‪ ،‬خصوصیت‪،‬‬
‫کیفیت و الگوی محیط فزیکی شهر داشته باشد‪ .‬طرح کاربری زمین سیاست هایی را ارایه می دهد که باال بردن سطح و حفظ شهر و‬
‫فراهم آوردن توسعه شهر با کفایت و منظم و گسترش منطقی در نواحی توسعه نیافته اطراف شهر را تشویق می کند‪ .‬چنین می نماید که‬
‫که کاربری زمین‪ ،‬جنبه فضایی همه فعالیت های انسانی را در روی کره زمین برای رفع احتیاجات نیازهای مادی و فرهنگی او نشان‬
‫می دهد‪.‬‬

‫یکی ازمطالعات اساسی درجهت شناخت شهر و نحوه پراکندگی فعالیت های شهری در بررسی های فزیکی‪ ،‬مطالعه نحوه‬
‫استفاده از اراضی شهری است‪ .‬منظور از مطالعه کاربری زمین‪ ،‬تهیه اطالعات اساسی درباره ویژگی های زمین و فعالیت های‬
‫مختلفی است که درآن صورت می پذیرد‪.‬‬

‫ازاین اطالعات برای تجزیه وتحلیل نحوه استفاده از زمین در وضع موجود و برای تهیه نقشه ای که در آینده شیوه استفاده از‬
‫زمین را معنی نماید‪ ،‬استفاده میشود‪ .‬به طور کلی کاربری زمین عبارت است از‪ :‬شناخت وضع موجود پراکندگی انواع فعالیت های‬
‫شهری مانند مسکونی‪ ،‬درمانی‪ ،‬معابر‪ ،‬آموزشی‪ ،‬تجاری‪ ،‬اداری‪ ،‬ورزشی وغیره؛ ‪ -‬تعیین نسبت هریک از کاربری ها ازکل مساحت‬
‫شهر و اینکه هریک از فعالیت ها در چه مقیاس و اندازه و به چه صورت در سطح پراکنده شده اند‪ .‬رابطه آن ها با یکدیگر چیست و تا‬
‫چه حد این ارتباطات منطقی وصحیح است‪.‬‬

‫برنامه ریزی کاربری زمین )‪:(Land Use Plannig‬‬

‫برنامه ریزی کاربری زمین یکی ازمحورهای اصلی برنامه ریزی شهری است که همراه با برنامه ریزی شبکه فضای سبز‪،‬‬
‫باز‪ ،‬تأسیسات و غیره‪ ،‬استخوان بندی اصلی شهر و نحوه توسعه آینده آن را مشخص می کند‪.‬‬

‫نحوه رویکرد و چگونگی برنامه ریزی کاربری نه تنها نقش اساسی در کیفیت و کارآیی طرح جامع شهری خواهد داشت‪،‬‬
‫بلکه نظام توزیع فعالیت ها وعملکرد های شهری بر اساس خواست ها ونیازهای جامعه شهری است وهسته اصلی برنامه ریزی شهری‬
‫را تشکیل می دهد و انواع استفاده از زمین را طبقه بندی ومکان یابی می کند‪.‬‬

‫به عبارت دیگر‪ ،‬برنامه ریزی کاربری زمین علم تقسیم زمین و مکان برای کاربری ها و مصارف مختلف زندگی است که‬
‫به منظور استفاده مؤثر از زمین و انتظام فضایی مناسب و کارآ صورت می گیرد‪ .‬دراین برنامه ریزی تالش می شود که نمونه های‬
‫اراضی شهری بصورت علمی مشخص شود و مکان یابی فعالیت های مختلف در شهر در انطباق و هماهنگی با یکدیگر وسیستم های‬
‫شهری قرار گیرد‪.‬‬

‫درواقع برن امه ریزی کاربری زمین "مدیریت خردمندانه فضا به منظور بهینه سازی نمونه توزیع فعالیت های انسان" است‪.‬‬
‫برنامه ریزی کاربری زمین به عنوان محور اصلی برنامه ریزی شهری با دو بعد اساسی روبرو است که عبارت اند از‪:‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫الف‪ :‬شناخت عوامل و عناصر عینی و واقعی مؤثر در شکل گیری نظام کاربری زمین‪.‬‬

‫ب‪ :‬تدوین نمونه ها‪ ،‬روش ها و ابزارهای برنامه ای برای هدایت و نظارت در استفاده زمین‪.‬‬

‫سرانه های زمین شهری )‪(Urban Land per Population‬‬

‫سرانه عبارت ازتقسیم مساحت برجمعیت‪ .‬سرانه مقدار زمینی است که به طور متوسط از هرکدام از کاربری های شهری به‬
‫هرنفر جمعیت شهر می رسد‪.‬‬

‫درتعیین سرانه عواملی ازقبیل قیمت زمین‪ ،‬نوع درآمد مردم‪ ،‬امکانات گسترش شهر‪ ،‬موقعیت اقلیمی و طبیعی شهر‪ ،‬مسایل اجتماعی‪،‬‬
‫آداب و رسوم‪ ،‬نیازهای جمعیت‪ ،‬تأسیسات رفاهی‪ ،‬نوع معیشت‪ ،‬تکنولوژی ساختمان و‪ ...‬مؤثراست‪.‬‬

‫سرانه بر دو نوع است‪ :‬سرانه خالص و سرانه ناخالص‬

‫سرانه خالص‪ :‬عبارت است ازمساحت اراضی مسکونی آن حوزه (به مترمربع) برجمعیت ساکن درآن حوزه‪.‬‬

‫سرانه ناخالص‪ :‬عبارت است از کل مساحت اراضی ساخته شده یک شهر یا یک حوزه شهری (به مترمربع) بر جمعیت ساکن درآن‬
‫شهر یا حوزه‪.‬‬

‫استندرد سرانه مطلوب ترین وضعی است که برای یک سطح از کاربری در نظر گرفته می شود و با توجه به پارامترهایی چون عوامل‬
‫محلی‪ ،‬ویژگی های خود کاربری‪ ،‬عوامل اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و غیره تعیین می شود‪.‬‬

‫آسیب شناسی )‪:(Pathology‬‬

‫آسیب شناسی مفهومی است که درواقع از علوم بیولوژیکی به عاریت گرفته شده و درسایر علوم مانند جامعه شناسی و‬
‫اقتصاد به کار گرفته میشود‪ .‬طبق تعریف‪ ،‬آسیب شناسی عبارت است از مطالعه شناخت ریشه بی نظمی ها در ارگانیزم‪ .‬به عبارتی در‬
‫آسیب شناسی مبانی و ریشه های کارکردهای نا بسامان مورد مطالعه و بررسی قرار میگیرد‪.‬‬

‫مفهوم ارزیابی)‪(Concept of Evaluation‬‬

‫ارزیابی وسیله ای است که برای سنجش کارآیی برنامه ها و فراهم کردن زمینه های عقالنی برای برنامه ریزی های آتی در‬
‫سیستم های برنامه ریزی پیشرفته مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬

‫ارزیابی عبارت است ازسنجش و داوری عملکرد و برنامه و طرح ها با اهداف و ضوابط و استندردهای پیش بینی شده قبلی وشناخت و‬
‫تحلیل اثرات اقتصادی و اجتماعی اجرای برنامه‪.‬‬

‫ارزیابی عبارت است از تعیین نتایج حاصله از تعدادی فعالیت طراحی شده برای نیل به یک یا چند هدف کلی و فرعی‪.‬‬

‫مدیرت شهری )‪(Urban Management‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫عبارت از اداره امور شهری به منظور ارتقأ مدیریت پایدارمناطق شهر با درنظرداشتن و پیروی از اهداف‪ ،‬سیاست های‬
‫ملی‪ ،‬اقتصادی واجتماعی کشور‪ .‬مدیریت شهری به عنوان یک چارچوب سازمانی توسعه شهر‪ ،‬به سیاست ها‪ ،‬برنامه ها‪ ،‬طرح ها و‬
‫عملیاتی اطالق میشود که بتوانند رشد جمعیت را با دسترسی به زیرساخت های اساسی؛ مانند مسکن و اشتغال مطابقت دهند‪.‬‬

‫محدوده های شهری )‪(Urban Areas‬‬

‫با توجه به نقش وعملکرد و فعالیت های موجود در هرحوزه شهری‪ ،‬آن شهر واجد محدوده های مختلفی است که در اینجا به‬
‫تعریف آن ها پرداخته میشود‪.‬‬

‫برای انجام خدمات وفعالیت های شهری و اقدام در جهت تأمین ساختمان ها‪ ،‬فضاهای شهری و برنامه های عمران‬
‫شهری حدودی الزم است که بتوان درآن حدود به انجام خدمات شهری و برنامه ریزی درزمینه این خدمات پرداخت‪ .‬لذا‪،‬‬
‫حدودی را برای این خدمات تعیین میکنند و معموالً این حدود از طرف مسئولین امورشهری و شهرداری ها مشخص میشود‬
‫تا بتوان دریک بر نامه زمانی مشخص به نوسازی وگسترش شهر پرداخت و خدمات شهری مورد نیاز آن را اعم از برق‪،‬‬
‫آب‪ ،‬تیلیفون‪ ،‬مسکن‪ ،‬فضای سبز و ‪ ...‬تأمین کرد‪.‬‬

‫این حدود را معموالً محدوده شهر یا محدوده خدماتی شهر وهمچنین محدوده قانونی شهر می گویند‪ .‬اما درصورتی که شهر در‬
‫تمام این محدوده گسترده نشده و تنها قسمت هایی از آن توسعه یافته باشد‪ ،‬مقدار اراضی ساخته شده را در داخل این محدوده شهری‪،‬‬
‫محدوده ساخته شده شهر گویند‪ .‬درواقع محدوده ساخته شده شهر عبارت از مساحت محدوده شهری با تفریق اراضی ساخته نشده‬
‫درداخل این محدوده میباشد‪.‬‬

‫همچنین در جهت توس عه های بعدی شهر در مراحل زمانی آینده در اطراف محدوده شهرها حدودی دیگر تعیین میشود که به حریم‬
‫شهر یا محدوده استحفاظی شهر معروف است‪ .‬درحقیقت این اراضی جهت گسترش های آینده شهردر نظر گرفته میشوند‪ .‬حریم‬
‫شهر را می توان همان خط کمربندی شهر نیز درنظرگرفت‪.‬‬

‫قابل یاد آوری است اینکه تعیین محدوده های شهری در ممالک مختلف به اساس قوانین معیینه همان کشور به اشکال مختلف ارایه‬
‫میشود‪.‬‬

‫حوزه نفوذ شهر )‪(Area of influence‬‬

‫حوزه نفوذ شهر عرصه پیرامونی شهرها است که از ابعاد مختلف کالبدی و اجتماعی‪ -‬اقتصادی با شهر در تعامل مستقیم‬
‫قرار دارد‪ .‬به سخن دیگر‪ ،‬این حوزه به محدوده جغرافیایی وابسته به یک کانون شهری گفته میشود که برای خدمات یا روابط ویژه‬
‫(ازجمله فعالیت های اقتصادی یا توزیع امکانات) با آن در ارتباط است‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫طرح های شهری‬

‫برای برنامه ریزی یک شهر طرحهای مختلفی وجود دارند که ازجمله عمده ترین آنها را ذیالً یاد آورمیشویم‪:‬‬

‫‪ .1‬طرح جامع شهری ‪Master/Comperhensive Planning‬‬

‫طرح جامع شهر عبارت است از طرح بلند مدتی که در آن نحوه استفاده از اراضی و منطقه بندی مربوط به حوزه های‬
‫مسکونی‪ ،‬صنعتی‪ ،‬تجارتی‪ ،‬اداری‪ ،‬زراعتی‪ ،‬تاسیسات‪ ،‬تجهیزات و تسهیالت شهری و نیازمندی های عمومی شهری‪،‬‬
‫خطوط کلی ارتباطی و محل مراکز انتهایی خطوط مذکور ( ترمینال ها )‪ ،‬فرودگاه ها‪ ،‬بنادر و سطح الزم برای ایجاد‬
‫تاسیسات و تجهیزات و تسهیالت عمومی مناطق نوسازی‪ ،‬بهسازی و اولویت های مربوط به آن تعیین می شود و ضوابط و‬
‫مقررات مربوط به کلی ه موارد فوق و همچنین ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی تهیه و تنظیم می‬
‫گردد‪.‬‬

‫درواقع طرح هاي جامع در دو مرحله تهیه مي شوند‪ .‬مرحله اول شامل انجام بررسي ها‪ ،‬شناخت وضع موجود شهر مانند‬
‫مطالعات جغرافیایي‪ ،‬اقلیمي‪ ،‬تاریخي و بررسی ویژگی های اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و کالبدی شهر و در بخش آخر این‬
‫مطالعات جمع بندی و تجزیه و تحلیل می باشد‪ .‬در مرحله دوم‪ ،‬طرح چارچوبی یا اسکلیتی شهر و گزارش های مربوطه‬
‫ارایه می شود‪.‬‬

‫طرح جامع شهري‪ ،‬به منظور تدوین برنامه و تعیین جهات توسعه ي شهر و تامین نیازمندیهاي آن بر مبناي پیش بیني ها‬
‫و اهداف توسعه شهري‪ ،‬تهیه میشود‪ .‬طرح جامع بیشتر در مورد شهرهاي بزرگ و یا شهرهایي كه بیش از ‪ 25000‬نفر‬
‫جمعیت دارند‪ ،‬به مرحله ي انجام در مي آید‪ .‬طرح جامع‪ ،‬عبارتست از برنامه اي كه به صورت راهنما عمل كند‪.‬‬

‫در حقیقت‪ ،‬طرح جامع را میتوان سیستمي دانس ت كه خط مشي اصولي و كلي سیاست هاي شهري را تعیین مي كند‪ .‬از‬
‫طرف دیگر‪ ،‬طرح جامع را مي توان منطقي جهت انتخاب الگوي صحیح استفاده از اراضي شهري دانست‪.‬‬

‫روش مطالعه و انجام یك طرح جامع شهري‪ ،‬عبارت است از مطالعه وضع موجود‪ ،‬تجزیه تحلیل و نتیجه گیري از وضع‬
‫موجود‪ ،‬تعیین اهداف و اولویتها‪ ،‬انجام پیش بیني هاي الزم‪ ،‬ارائه طرحها و برنامه هاي توسعه شهري و اجراي آنها‪.‬‬

‫طرح جامع شهري‪ ،‬بیشتر به منظور ترویج ضوابط شهرسازي‪ ،‬كنترل توسعه شهرها‪ ،‬گرایش به نظام برنامه ریزي و‬
‫هماهنگ سازي بخشهاي مختلف اقتصادي و اجتماعي‪ ،‬با توجه به كیفیت محیط زیست و بر اساس شناخت حوزه هاي نفوذ‬
‫طبیعي‪ ،‬اجتماعي و اقتصادي شهرها تهیه میشود‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫با توجه به تعاریف مذکور ویژگی های اساسی طرح جامع شهری را چنین می توان برشمرد‪:‬‬

‫الف) طرح جامع‪ ،‬طرحی است چارچوب فضایی که با بهره گیری از تحوالت اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و سیاسی جامعه شهری‪،‬‬
‫به بهبود سازمان فضایی شهر و رفاه اجتماعی مردم می پردازد‪.‬‬

‫ب) طرح جامع از نظر زمان میان مدت و به لحاظ مقیاس برخورداري كلي است و سیاست هاي كلي توسعه شهر را تا مدت‬
‫ده سال تعیین مینماید‪.‬‬

‫ج) در طرح جامع نه تنها خود طرح بلکه منطق آن نیز مورد توجه قرار می گیرد‪.‬‬

‫د) طرح جامع وسیله اي است براي سهل كردن تصمیم گیري و سیاست گذاري؛ كه نقش هدایتي آن از جنبه هاي با ارزش‬
‫طرح است‪.‬‬

‫مقیاس نقشه هاي شهري‪ ،‬در طرح هاي جامع شهري اغلب ‪ 1/2500 ، 1/5000 ، 1/10000‬است‪.‬‬

‫‪ .2‬طرح تفصیلی شهری( ‪)Detailed Plan‬‬

‫طرحی است که بر اساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع‪ ،‬نحوه استفاده از زمین های شهری را در سطح محالت‬
‫مختلف شهر و موقعیت و مساحت دقیق زمین برای هر یک از آنها و وضع دقیق و تفصیلی شبکه عبور و مرور و میزان‬
‫تراکم جمعیت‪ ،‬تراکم در واحدهای شهری‪ ،‬اولویت های مربوط به مناطق بهسازی‪ ،‬توسعه و حل مشکالت شهری و موقعیت‬
‫کلیه عوامل مختلف شهری در آن تعیین می شود‪.‬‬

‫طرح تفصیلي متعاقب طرح جامع شهري و به منظور انجام برنامه هاي اجرایي تصویب شده ي این طرح صورت مي‬
‫پذیرد‪.‬‬

‫طرح تفصیلي در حقیقت‪ ،‬تنظیم برنامه هاي مفصل و انجام اقدامات جزء به جزء در مناطق و محالت شهري و طراحي‬
‫آنهاست‪.‬‬

‫طرح تفصیلي شامل چهار مرحله به قرار زیر است‪:‬‬

‫‪ -1‬مرحله بازشناسي‬

‫‪ -2‬مرحله تثبیت برنامه ها و طرح هاي اجرایي‬

‫‪ -3‬مرحله تشخیص و تعیین اولویت ها‬

‫‪ -4‬مرحله انجام و اجراي محتواي طرح و كاربرد اراضي‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫اندازه نقشه ها در طرح هاي تفصیلي معموالً ‪ 1/2000 ، 1/1000 ، 1/500‬است‪.‬‬

‫اداره مسئول طرح هاي جامع و تفصیلي وزارت امورشهرسازی است‪.‬‬

‫‪ .3‬طرح هادی شهری( ‪)Guide Plan‬‬

‫طرح هادي شهري بیشتر براي شهرهاي كوچك و شهرهایي كه تا حدود ‪ 25000‬نفر جمعیت دارند‪ ،‬تهیه میشود‪.‬طرح‬
‫هادي در حقیقت تعیین كننده ا صول كلي توسعه شهرهاست‪ .‬در این طرح بیشتر هدایت توسعه شهرها مورد توجه قرار‬
‫دارد‪.‬از طرح هادي میتوان به عنوان برنامه ي راهنماي توسعه شهر نام برد ‪.‬‬

‫این طرح‪ ،‬برنامه ي قبل از اجراي طرح جامع است‪ .‬طرح هادي براي شهرهایي تهیه میگردد كه یا فاقد بودجه طرح‬
‫جامع میباشند و یا امكان اجراي طرح جامع در آنها‪ ،‬فراهم نشده است‪ .‬سازمان مسئول طرح هاي هادي شهري نیز وزارت‬
‫امورشهری کشور میباشد‪.‬‬

‫طرح آماده سازی زمین‪ :‬آماده سازی زمین را می توان در حقیقت شهر سازی اجرایی دانست به عبارتی هر آنچه که در‬
‫طرح های جامع و تفصیلی برای شهر اندیشه وتدوین شده است در این مرحله به اجرا در می آید ‪.‬این اجرا به صورت‬
‫ترکیبی از قواعد تدوین شده پیشین و آنچه که از لحاظ شهر سازی ‪ ,‬مهندسی ساختمان و معماری برای متناسب تر شدن‬
‫محیط مسکونی الزم است مورد توجه قرار گیرد ‪.‬آماده سازی زمین مجموعه فعالیت هایی است که به صورت هماهنگ و‬
‫ضروری در اراضی متعلق به ساز مان زمین شهری که به منظور ایجاد امکان بهره برداری از اراضی ‪ ,‬جهت احداث‬
‫واحد های مسکونی و تاسیسات وابسته به آنها و رفع نیاز مندی های عمومی انجام می گیرد و شامل ‪ :‬تسطیح زمین ‪ ,‬ایجاد‬
‫شبکه های عبور و مرور‪ ,‬شبکه های آبرسانی و فاضالب ‪ ,‬برق‪ ,‬مخابرات و ‪ ...‬می باشد‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫مراحل برنامه ریزی شهری‬

‫مراحل تهیه طرح شهری به شرح ذیل می باشد ‪:‬‬

‫‪ .1‬شناخت وضع موجود(مشکالت‪,‬امکانات و پتانسیلها) که در آن وضع موجود مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد‪.‬‬
‫‪ .2‬تدوین اهداف کلی‪ :‬که بر اساس مشکالت و امکانات صورت می پذیرد‪.‬‬
‫‪ .3‬تدوین اهداف جزئی‪.‬‬
‫‪ .4‬ارائه راه حل برای هر یک از اهداف جزئی‪.‬‬
‫‪ .5‬ارزیابی راه حل ها و ارائه یک راه حل مناسب‪.‬‬

‫روش مطالعه وضع موجود شهر‬

‫کارشناسان به منظور مطالعه وضع موجود شهر‪ ,‬تمام اجزا عوامل و عناصر شهری‪ ،‬را که در رشد و توسعه وضع موجود‬
‫و آینده شهر تأثیر بسزایی دارند را مورد دقت و مطالع ه قرار می دهند ‪ .‬برای این منظور‪ ،‬روش های مختلفی وجود دارد‬
‫که در ارتباط با تخصص های مختلف وابسته به شهر سازی و اهدافی که مطالعه به منظور رسیدن به آنها انجام می گیرد‪،‬‬
‫متفاوت است‪ .‬مطالعه شهر می تواند به چند عنوان مشخص تقسیم بندی شود که عبارتند از‪:‬‬

‫بررسی شهر در سطح منطقه ای و شناخت حوزه های نفوذی آن‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بررسی های طبیعی و جغرافیایی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بررسی های تاریخی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بررسی های جمعیت و عوامل اجتماعی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بررسی های اقتصادی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بررسی های فیزیکی (استفاده اراضی‪ ،‬معماری و بافت شهری‪ ،‬مسکن)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بررسی های تأسیسات و تجهیزات شهری‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بررسی ترافیک و شبکه های ارتباطی‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫مطالعات منطقه ای‬

‫این مطالعات در حقیقت به منظور شناخت متقابل حوزه های نفوذی شهر و جایگاه آن در سطح منطقه و نفوذ آگاهی از‬
‫امکانات و استعدادها و مشکالت و محدودیت ها ی توسعه اجتماعی و اقتصادی شهر و حوزه نفوذی آن صورت می گیرد‪.‬‬
‫اهم این مطالعات عبارتند از‪:‬‬

‫‪ .1‬بررسی قلمرو جغرافیایی در منطقه ای که شهر در آن واقع شده است شامل‪:‬موقعیت و خصوصیات جغرافیایی و‬
‫مشخصات اقلیمی‪.‬‬
‫‪ .2‬بررسی حمل ونقل و شبکه های ارتباطی منطقه شامل‪ :‬راههای آسفالتی و خاکی‪ ،‬راه آهن‪ ،‬راههای هوایی‪ ،‬بنادر‬
‫و‪....‬‬
‫‪ .3‬بررسی جمعیت در سطح منطقه شامل‪ :‬تعداد و فیصدی جمعیت بر حسب زن و مرد‪ ،‬روستایی و شهری‪ ،‬فعال و‬
‫غیر فعال بودن و میزان مهاجرت ها‪.‬‬
‫‪ .4‬بررسی تعلیم وتربیه شامل‪ :‬میزان جمعیت باسواد‪ ،‬تعداد مراکز آموزشی‪ ،‬تعداد کارکنان‪.‬‬
‫‪ .5‬بررسی بهداشت و مراکز درمانی شامل‪ :‬تعداد شفاخانه ها‪ ،‬کلینیک ها‪ ،‬مراکز تداوی عاجل وموقعیت آنها‪ ،‬تعداد‬
‫داکتران وپرسونل صحی‪ ،‬بیماریهای بومی منطقه و‪. ...‬‬
‫‪ .6‬زراعت ومالداری شامل‪ :‬سطوح زیر کشت‪ ،‬میزان تولید و بازدهی محصول ‪،‬کیفیت خاک‪ ،‬منابع آب و میزان‬
‫مصرف آن‪ ،‬بازار فروش و نوع محصوالت‪،‬تعداد دهاقین‪ ،‬تعداد مواشی و ‪. ...‬‬
‫‪ .7‬وضعیت صنایع شامل ‪ :‬تعداد و انواع کارخانجات و مراکز صنعتی و مساحت هر یک آنها‪ ،‬منابع و مواد اولیه و‬
‫میزان تولید محصوالت و بازارهای فروش‪ ،‬تعداد کارگران و‪. ...‬‬

‫مطالعات طبیعی وجغرافیایی‬

‫این مطالعات بیشتر بر شناخت طبیعی شهر و نواحی اطراف آن وتأثیراتی که بر چارچوب فیزیکی شهر می گذارد‪ ،‬تأکید‬
‫دارد‪ .‬بدیهی است که آب و هوا بیشترین نقش را در چارچوب فیزیکی شهر و دوران زندگی روزمره و دیگر عوامل‬
‫فیزیولوژیکی‪ ،‬روانی وروحی جمعیت دارد‪ .‬مهمترین این مطالعات عبارتند از‪:‬‬

‫‪ .1‬وضع طبیعی از جمله پستی و بلندی‪ ،‬زمین شناسی‪ ،‬خاک و انواع آن و تأثیری که این عوامل در جایگزینی شهر‬
‫و تراکم انسانها و سیمای جغرافیایی شهر دارد‪.‬‬
‫‪ .2‬بررسی پوشش گیاهی منطقه از جمله نوع گیاهان‪ ،‬جنگلها‪ ،‬چراگاه ها‪ ،‬باغات و مساحت آنها‪.‬‬
‫‪ .3‬برسی معادن در سطح منطقه از جمله انواع و موقعیت معادن و اهمیت اقتصادی آن ها و ذخیره های پیش بینی شده‬
‫و در حال بهره برداری‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫‪ .4‬بررسی وضعیت زلزله در سطح منطقه‪.‬‬
‫‪ .5‬بررسی آبهای سطحی از جمله رودخانه ها و منبع آنها و استفاده ای که از آن می شود‪ ،‬کیفیت آب‪ ،‬تعداد چاه ها‬
‫و میزان برداشت‪.‬‬
‫‪ .6‬بررسی آبهای زیر زمینی از جمله سفره های زیر زمینی‪ ،‬کیفیت‪ ،‬عمق‪ ،‬سطح و شیب یا میالن آب‪ ،‬تعداد چاه ها و‬
‫میزان برداشت‪.‬‬
‫‪ .7‬مشخصات مربوط به وضع طبیعی شهر از جمله موقعیت عمومی‪ ،‬خصوصی‪ ،‬بررسی ارتفاعات‪ ،‬عوامل اقلیمی و‬
‫جریانات آب و هوایی و نقش آنها در توسعه و گسترش شهر و‪. ...‬‬

‫مطالعات تاریخی‬

‫مطالعات تاریخی شامل اجزای ذیل میبا شد‪:‬‬

‫پیدایش اولیه و نقطه اولیه ایجاد شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫عامل یا عوامل ایجاد شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مقر ابتدایی شهر و ارزش آن به هنگام انتخاب مکان ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نقش عوامل طبیعی پیرامون شهر در پیدایش و موقعیت شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مراحل گسترش تاریخی شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نقشه های مختلف در ادوار تاریخ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫وجه تسمیه شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تأثیر عوامل طبیعی‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی بر شهر در دورانهای مختلف‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آثار تاریخی و ابنیه هایی که می بایستی در تغییرات جدید شهر حفظ گردند‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫بررسی جمعیت وعوامل جمعیتی‬

‫‪ .1‬بررسی جمعیت شامل‪:‬‬

‫توزیع جنسی‪ ،‬ساخت و ترکیب سنی جمعیت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫رشد متوسط سالیانه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بررسی وضع خانوار از نظر مشاغل‪ ،‬بیکاری‪ ،‬سواد‪ ،‬صنایع و ‪. ...‬‬ ‫‪-‬‬
‫وضع کل اشتغال و بیکاری‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مهاجرت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ .2‬بررسی های اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و جامعه شناسی شهر شامل‪:‬‬
‫جنس وسن افراد خانوار در شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫محل تولد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫جمعیت فعلی شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫تراکم خالص و ناخالص مسکونی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫جمعیت بیکار و شاغل و ‪. ...‬‬ ‫‪-‬‬

‫برای بررسی موارد فوق استفاده از پرسشنامه وداشتن احصائیه درست از کار آمدترین راه ها می باشد‪.‬‬

‫بررسی اقتصاد شهر و منطقه‬

‫برای بررسی وضع اقتصادی شهر‪ ،‬هدفهای زیر مورد نظر است‪:‬‬

‫ساخت اقتصادی منطقه‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫جمعیت وخصوصیات اقتصادی آن‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تولیدات ناخالص داخلی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫رابطه ساخت اقتصادی منطقه با بخشهای صنعتی‪ ،‬زراعتی و‪. ...‬‬ ‫‪-‬‬
‫بررسی خرده فروشی ها‬ ‫‪-‬‬
‫بررسی عمده فروشی ها‬ ‫‪-‬‬

‫برای بررسی و مطالعه موارد فوق‪ ،‬اقدام به تنظیم و توزیع پرسشنامه ضرورت دارد به عنوان نمونه تعدادی از این‬
‫پرسشنامه ها در ذیل آورده شده است‪:‬‬

‫واحدهای خدمات‬

‫رشته فعالیت‪ ،‬تعداد کارکنان و حجم دریافتی ماهیانه از ارائه خدمات چه مبلغ است ؟‬ ‫‪-‬‬
‫درآمد ماهیانه پس از کسر هزینه چه مبلغی است؟‬ ‫‪-‬‬
‫چه سهمی از درآمد ماهیانه بطور متوسط به توسعه کارخانه اختصاص می یابد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫بانکها‬

‫نام بانک‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫تعداد شعبات بانک در شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد کارکنان بانک‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫درصد پس انداز مردم در بانک به چه میزانی است؟‬ ‫‪-‬‬
‫اعتبارات اعطایی بانک در سالهای گذشته چگونه بوده است؟‬ ‫‪-‬‬
‫هزینه کل بانک طی سال گذشته‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سهم استفاده از اعتبارات در شهر در مقابل والیات‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫سهم اعتبارات بانکی و بازار پول غیر بانکی و پس انداز چه اندازه است؟‬ ‫‪-‬‬

‫شرکت های بیمه‬

‫نام شرکت‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫تعداد کارکنان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد نمایندگی ها در شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫در مورد بیمه های آتش سوزی‪ ،‬موتر و عمر‪ ،‬حق بیمه در یافتی و خسارت پرداختی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد بیمه شدگان وتعداد خسارات پرداخت شده چه مبلغ است؟‬ ‫‪-‬‬
‫سهم بیمه ساکنا ن شهر در مقابل شهر ها ومناطق روستایی منطقه چه اندازه است؟‬ ‫‪-‬‬

‫بررسی های فیزیکی‬

‫دربررسی های فزیکی اهداف ذیل مد نظراست‪:‬‬

‫الف ‪ -‬مطالعات کاربری زمین یا نحوه استفاده از اراضی‬

‫منظور از مطالعه کاربری زمین‪ ،‬تهیه اطالعات اساسی درباره ویژگی های زمین و فعالیت های مختلفی که در آن صورت‬
‫می پذیرد‪ ،‬می باشد‪ .‬از این اطالعات برای تجزیه و تحلیل نحوه استفاده از زمین در وضع موجود و تهیه نقشه ای که در‬
‫آینده نحوه استفاده از زمین را معی ن نماید استفاده می شود ‪ .‬بطور کلی نحوه استفاده از زمین عبارت است از آنکه بدانیم در‬
‫وضع موجود پراکندگی انواع فعالیت های شهری مانند مسکونی‪ ،‬در مانی‪ ،‬راهها ومعابر‪ ،‬آموزشی ومانند آنها به چه‬
‫صورتی است و از کل مساحت شهری‪ ،‬نسبت هر یک از کاربری های زمین چقدر است وهر یک از فعالیت ها در چه‬
‫مساحتی و به چه صورت هایی در سطح شهر پراکنده شده اند؟ و رابطه آنها با یکدیگر چیست و تا چه حد و اندازه دارای‬
‫یک ارتباط منطقی و کارآمد هستند؟‬

‫برای مطالعات نحوه استفاده از زمین بررسی های اساسی الزم است که باید مورد دقت قرار گیرند تااستفاده‪ ،‬عدم استفاده یا‬
‫سوء استفاده از مصرف اراضی را معلوم نماید‪ .‬این مطالعات شامل موارد ذیل می باشد‪:‬‬

‫‪ .1‬جمع آوری اطالعات در مورد فیزیوگرافی شهر که منظور تهیه نقشه هایی است که توپوگرافی و پستی و بلندی‬
‫زمین را نشان می دهد‪.‬‬
‫‪ .2‬بررسی نحوه استفاده از زمین‪( :‬تأسیسات مسکونی‪ ،‬تجاری‪ ،‬اداری‪ ،‬آموزشی‪ ،‬صحی‪ ،‬تفریحی‪ ،‬ورزشی‪ ،‬ارتشی‬
‫وانتظامی‪ ،‬مذهبی‪ ،‬قبرستانها‪ ،‬عمومی‪ ،‬ارتباطی‪ ،‬زیر بنایی‪ ،‬صنعتی) این مطالعات باید شامل میزان مساحت هر‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫یک از کاربری ها و فیصدی هر یک نسبت به سطح شهر باشد‪ ،‬ضمن آنکه اراضی بایر و استفاده نشده را مورد‬
‫مطالعه قرار می دهد‪.‬‬
‫‪ .3‬بررسی نمونه استفاده از زمین های کاربرد نشده‪.‬‬
‫‪ .4‬بررسی ساخت و کیفیت محیط (مطالعات سیمای شهر)‪.‬‬
‫‪ .5‬تأمین سرمایه گذاری در زمین و بازگشت آن (مثال پیشنهاد در مورد تأسیسات مربوط به بخش عمومی)‪.‬‬
‫‪ .6‬ارزش زمین‪.‬‬
‫‪ .7‬مطالعه گرایش های مردم نسبت به نوع ومصرف زمین که این امر به گرایش های سنتی‪ ،‬مذهبی‪ ،‬اقتصادی و‬
‫اجتماعی مردم بستگی دارد‪.‬‬

‫در تقسیم انواع نحوه استفاده از زمین نیز‪ ،‬موضوعات مختلفی وجود دارد که عبارتند از ‪:‬‬

‫‪ .1‬کاربرد مسکونی(با توجه به نوع تراکم های کم ‪ ،‬متوسط وزیاد)‪.‬‬

‫‪ .2‬کاربرد اداری‪.‬‬
‫‪ .3‬کاربرد تجاری شامل‪ :‬خرده فروشی ها‪ ،‬عمده فروشی ها‪ ،‬دفاتر خصوصی‪ ،‬خدمات‪ ،‬بانک ها‪ ،‬هتلها وغیره‪.‬‬
‫‪ .4‬کاربرد آموزشی (مهد کودک‪ ،‬کودکستان‪ ،‬ابتداییه‪ ،‬متوسطه‪ ،‬لیسه‪ ،‬مراکز آموزشی تحصیالت عالی)‪.‬‬
‫‪ .5‬کاربرد صحی ودرمانی شامل ‪ :‬درمانگاهها و مراکز درمانی و فوری‪ ،‬شفاخانه ها‪ ،‬سایر خدمات درمانی ( مانند‪:‬‬
‫آزمایشگاه ها‪ ،‬رادیولوژیها‪،‬بخش های تزریقات و معاینه خانه ها)‪ ،‬حمام های عمومی‪ ،‬تشناب های عمومی و‬
‫غیره‪.‬‬
‫‪ .6‬کاربری تأسیسات تفریحی و گذران وقت شامل‪ :‬پارکها و فضای سبز‪ ،‬سینماها و تاتر ها‪ ،‬تأسیسات ورزشی و‬
‫غیره‪.‬‬
‫‪ .7‬کاربری تأسیسات عمومی شهری شامل ‪ :‬مساجد و مراکز مذهبی‪ ،‬کتابخانه ها‪ ،‬گورستانها‪ ،‬جایگاه های توزیع تیل‪،‬‬
‫کشتارگاهها‪ ،‬پسته خانه ها و غیره‪.‬‬
‫‪ .8‬کاربرد تأسیسات زیر بنایی شهری‪ :‬آب‪ ،‬برق‪ ،‬تیلیفون‪ ،‬فاضالب‪ ،‬گاز وغیره‪.‬‬
‫‪ .9‬کاربرد صنایع‪ :‬صنایع سبک و صنایع سنگین‪.‬‬
‫‪ .10‬کاربرد راه ها و شبکه های ارتباطی ‪ :‬کوچه ها و سرک ها‪ ،‬راه آهن و میدان های هوایی‪.‬‬
‫‪ .11‬عوامل طبیعی در داخل محدوده شهر (مثل رودخانه‪ ،‬سیل‪ ،‬تپه یا کوه)‬
‫‪ .12‬باغات و مزارع‪.‬‬

‫انواع نقشه های نحوه استفاده زمین‬

‫نقشه هایی که به عنوان نقشه های انجنیری شناخته شده اند و تجهیزاتی مانند شبکه آب‪ ،‬برق‪ ،‬تلفن‪ ،‬فاضالب‪ ،‬گاز‬ ‫‪-‬‬
‫و مانند آنها را نشان می دهند ‪.‬‬
‫نقشه هایی که حدود قطعات زمین در آنها مشخص شده است و به نقشه های ثبتی و مالیاتی شهرت دارند‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫نقشه هایی که ساختمانها را نشان می دهند ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نقشه هایی که شبکه ارتباطی وشاهراه ها را نشان می دهند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نقشه هایی که تأسیسات عمومی شهری مانند‪ :‬پارک ها‪ ،‬مراکزورزشی‪ ،‬مکاتب‪ ،‬ادارات‪ ،‬شفاخانه ها و نظیر آنها‬ ‫‪-‬‬
‫را نشان میدهند‪.‬‬
‫نقشه هایی که ساختمانها وسبک معماری و بافت شهر از نظر ساختمانی‪ ،‬سبک بناها‪ ،‬تراکم ساختمانها‪ ،‬طبقات‬ ‫‪-‬‬
‫ساختمانی و مانند آنها را بیان می کنند‪.‬‬
‫نقشه هایی که به عوامل اجتماعی شهر مربوط می گردند مانند‪ :‬نقشه ی محالت‪ ،‬محدوده محالت‪ ،‬تراکم و‬ ‫‪-‬‬
‫پراکندگی جمعیت در محالت ‪.‬‬
‫نقشه هایی که عوامل طبیعی و تاریخی شهر را بیان می کنند مانند ‪ :‬نقشه های میل وپستی و بلندی زمین‪ ،‬گسترش‬ ‫‪-‬‬
‫تاریخی شهر‪،‬عوامل طبیعی داخل شهر‪.‬‬

‫این نقشه ها می تواند مقیاسهای مختلفی باشد ‪ .‬ولی معموال برای شهرهای کوچک وکمتر از ‪ 25000‬نفر ‪ ،‬نقشه های‬
‫‪1:2500‬و برای شهرهای بیش از آن نقشه های ‪ 1:10000‬یا ‪ 1:5000‬و یا توأم ‪ 1:5000 ،1:2500(:‬و‪)1:10000‬استفاده‬
‫گردد‪ .‬البته این امر به وسعت و گستردگی شهر ومطالعه ی قسمت یا قسمت های گوناگون شهر مربوط می شود‬

‫در رابطه با نقشه کاربری در وضع موجود که عبارت است از نقشه هایی که موقعیت تمام کاربری های زمین و پراکندگی‬
‫های آنها را نشان داده باشد باید مساحت شهر‪ ،‬مساحت هر یک از کاربرد ها‪ ،‬رابطه آنها با یکدیگر و شهر ونوع پراکندگی‬
‫آنها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و مشکالت و مسائل شهری‪ ،‬در ارتباط با جمعیت ساکن در آن و نیاز های جمعیت‬
‫بررسی شود‪.‬‬

‫ب ‪ -‬مطالعه مهندسی (معماری) و بافت شهر‬

‫این مطالعه جهت دستیابی به اهداف مطالعاتی ذیل است ‪.‬‬

‫بررسی بافت شهر و ویژگی های معماری و مطالعه ی گوناگونی (تیپولوژی )معماری آن‪ ،‬مناطق قدیم شهر (بافت‬ ‫‪-‬‬
‫مناطق قدیم شهر ‪ ،‬ویژگی های معماری مناطق قدیمی‪ ،‬بررسی چند واحد مسکونی از مناطق قدیمی )‪ ،‬مناطق‬
‫حاشیه ای (بافت مناطق حاشیه ای شهر ‪ ،‬ویژگی های معماری مناطق حاشیه ای)‪.‬‬
‫بررسی محله های شهر و مراکز آنها (ویژگی های عمومی محله های شهر و مراکز آنها‪ ،‬بررسی چند نمونه از‬ ‫‪-‬‬
‫مراکز محله های شهر)‪.‬‬
‫تأثیر عوامل طبیعی و جغرافیایی و تاریخی یا هر عاملی که در تیپولوژی معماری شهر مؤثر بوده است‪ ،‬تأثیر‬ ‫‪-‬‬
‫متقابل معماری مناطق قدیمی و جدید با عوامل اجتماعی شهر‪.‬‬
‫ارائه عکس های مختلفی که نمایانگر وضعیت بافت های قدیمی‪ ،‬جدید و حاشیه ای باشد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫ج ‪ -‬مطالعه مسکن‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫برای این مطالعات بررسی عوامل زیر ضروری می باشد‪:‬‬

‫تقسیم بندی شهر به مناطق مختلف و بررسی جمعیت هر منطقه‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫بررسی واحد های مسکونی از نظرعمر‪ ،‬سطح زیربنا‪ ،‬جنس‪ ،‬نوع سقف‪ ،‬ارتفاع‪ ،‬عناصر تشکیل دهنده‪ ،‬تجهیزات‬ ‫‪-‬‬
‫و ‪. ...‬‬
‫مساحت و ارزش زمین ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫بررسی تأسیسات و تجهیزات شهری‬

‫در این بررسی ها مطالعه ی موارد ذیل مورد توجه می باشد‪:‬‬

‫بررسی وضع مراکز آموزشی‪ ،‬صحی ‪ -‬درمانی‪ ،‬مراکز تفریحی‪ ،‬سینماها‪ ،‬پارکها و فضاهای سبز‪ ،‬موزیم ها و کتابخانه‬
‫ها‪ ،‬آتش نشانی (اطفائیه)‪ ،‬فاضالب‪ ،‬سیستم زهکشی و دفع آبهای سطحی‪ ،‬بررسی گورستانها یا قبرستانها‪ ،‬تأسیسات‬
‫ورزشی‪ ،‬شبکه آبرسانی‪ ،‬شبکه برق‪ ،‬شبکه تیلیفون‪ ،‬مخابرات و رادیو – تلویزیون‪ ،‬پسته خانه‪ ،‬هتلهاو مسافر خانه ها‪،‬‬
‫ترمینل ها و ایستگاه های باربری‪ ،‬راه آهن‪ ،‬میدان هوایی‪ ،‬شبکه گاز رسانی‪ ،‬استیشن های تیل‪ ،‬ادارات و سازمانها‪،‬‬
‫مؤسسات و بانک ها‪ ،‬مساجد ومعابد‪ ،‬انجمن ها و کلوپ ها‪ ،‬شیرخوارگاه ها و مهد های کودک‪ ،‬دارالیتام ها و‬
‫تیمارستانها(یتیم خانه ها)‪ ،‬میادین و فضاهای شهری‪ ،‬جمع آوری و دفع زباله‪ ،‬رستورانت ها‪ ،‬اغذیه فروشی ها و ‪. ...‬‬

‫برای هر یک از تأسیسات فوق به نسبت تعداد موجود آنها در سطح شهر‪ ،‬بررسی به عمل آمده که این بررسی ها توسط‬
‫تنظیم پرسش نامه و سپس مراجعه به سازمانهای اداره کننده این تجهیزات و تأسیسات و تکمیل پرسش نامه ها و دسته بندی‬
‫ونتیجه گیری از آنها صورت می گیرد ‪.‬‬

‫اینک به شرح مواردی که می باید مورد بررسی قرار گرفته و از طریق پرسش نامه یا تحقیق محلی بدست آید می پردازیم ‪:‬‬

‫تأسیسات آموزشی‬

‫نوع مرکز آموزشی (کودکستان‪ ،‬ابتداییه‪ ،‬متوسطه‪ ،‬لیسه‪ ،‬پسرانه‪ ،‬دخترانه)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫عمر ساختمان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سال تأسیس‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا ساختمان مکتب به همین منظور ساخته شده؟‬ ‫‪-‬‬
‫مالکیت ساختمان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد صنوف‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد منازل‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تجهیزات البراتواری‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد سالن های عمومی بزرگ و تعداد کتب در کتابخانه مکتب‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫تعداد متعلمین‪ ،‬حداوسط متعلمین در هر صنف و تعداد متعلمینی که ترک تحصیل کرده اند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد معلمین و استادان(و تحصیالت آنها)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد کارمندان و مستخدمین‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت کل منازل‪ ،‬مساحت زیر بنا و مساحت کل زمین‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت فضای باز‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تجهیزات و وسایل ورزشی‪ ،‬تعداد وسایل سمعی و بصری‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا در مکتب صنوف شبانه تشکیل می گردد؟ تعداد صنوف ومتعلمین شبانه بر حسب مرد و زن‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا در مکتب صنوف سوادآموزی تشکیل می گردد (تعداد شاگردان )؟‬ ‫‪-‬‬

‫مهد های کودک و شیر خوارگاه ها‬

‫مساحت کل‪ ،‬زیر بنا و منازل‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫سال تأسیس‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫کدر علمی موجود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد کودک و یا افراد ساکن ( بر حسب سن و جنس)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تجهیزات و تأسیسات‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ساعت کار‪،‬محل تأمین کمک ها‪ ،‬سیستم اداره مؤسسه (دولتی‪ ،‬خصوصی)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نواقص و مشکالت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫طرح ها و برنامه های آیند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مالکیت زمین و نحوه تصرف واحد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫سینماها و تیاتر ها‬

‫نام و محل‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫سازمان مسئول و اداره کننده‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سال تأسیس‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا تعمیر به همین منظور ساخته شده؟‬ ‫‪-‬‬
‫تجهیزات ایمنی و ساختمانی و عمر ساختمان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت زیر بنا‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد چوکی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫درجه سینما‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد مشتری روزانه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا سینما دارای پارکینگ است؟‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫امکانات توسعه و برنامه های آینده‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ساعات نمایش فیلم‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫پارک ها و فضای سبز‬

‫نام ومحل نوع پارک‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫سازمان یا اداره مسئول‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت پارک به هکتار‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تأسیسات موجود در پارک (کتابخانه‪ ،‬رستوران‪ ،‬غرفه های غذا‪ ،‬میدان ورزش‪ ،‬میدان بازی اطفال‪ ،‬حوض آب‬ ‫‪-‬‬
‫بازی‪ ،‬دریاچه)‪.‬‬
‫تجهیزات موجود پارک (گلخانه‪ ،‬شیرآب‪ ،‬روشنایی پارک‪ ،‬نشیمن گاه ها‪ ،‬تشناب های عمومی‪ ،‬دفتر)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نقایص موجود از نظر مسئولین‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫دسترسی و امکانات توسعه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد افراد بازدید کننده از پارک در روز های مختلف‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد پارکینگ و ظرفیت آنها در پارک یا اطراف آن‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫هوتل ها و مسافرخانه ها‬

‫نام ومحل هتل یا مسافر خانه‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫سازمان مسئول اداره کننده‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫درجه هتل یا مسافر خانه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سال تأسیس و عمر ساختمان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا ساختمان به همین منظور ساخته شده است ؟‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد منازل‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سطح کل ساختمان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت فضای باز‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد اطاق ها (یک نفره‪ ،‬دونفره‪3،‬و‪ 4‬نفره‪،‬آپارتمانی)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد اطاق های دارای حمام‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تأسیسات هتل یا مسافرخانه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫غذا خوری‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سالن میهمانی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حوض آب بازی‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫پارکینگ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تجهیزات هتل و مسافر خانه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تهویه مطبوع و کولر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آب گرم و سرد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تجهیزات ایمنی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سردخانه و یخچال‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تلفنهای فرعی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد پرسونل اداره کننده‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد مسافر روزانه به طور متوسط (بهار‪ ،‬تابستان‪ ،‬خزان‪ ،‬زمستان)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫برنامه گسترش و توسعه هتل یا مسافر خانه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫دسترسی و امکان توسعه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ظرفیت پارکینگ (در صورتیکه هتل یا مسافر خانه دارای پارکینگ باشد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫شفاخانه ها‪ ،‬درمانگاهها و مراکز بهداشت‬

‫نام محل‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫نوع مرکز صحی (شفاخانه ها‪ ،‬کلینیک ها و مراکز صحی)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫درجه تخصص ونوع فعالیت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سازمان مسئول و اداره کننده‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نحوه اداره(دولتی – خصوصی)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سال تأسیس‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا ساختمان به همین منظور ساخته شده؟‬ ‫‪-‬‬
‫عمر ساختمان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد منازل‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت فضای باز‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت زیر بنا و سطح طبقات‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد اطاق ها وتختخواب در آن‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد داکتران‪ ،‬پرستار و نرس‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد کارمندان و پرسنل‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تجهیزات شفاخانه (البراتوار‪ ،‬اطاق عملیات‪ ،‬رادیولوژی‪ ،‬عاجل‪ ،‬آمبوالنس‪ ،‬دوا خانه‪ ،‬بانک خون‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫واکسیناسیون)‪.‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫سایر بخش های مختلف شفاخانه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد بیماران بستری شده در سال گذشته در بخش های مربوطه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد مراجعین سرپایی در سال گذشته‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آمار امراض و تعداد مریضان مبتالیی که در سال گذشته به این مرکز برای مداوا مراجعه کرده اند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫به طور متوسط روزانه چند نفر به مرکز صحی مراجعه می کنند(سرپایی – بستری)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تأسیسات ساختمان (اطفائیه‪ ،‬لیفت‪ ،‬تهویه مطبوع‪ ،‬عایق صوت‪ ،‬جنراتور برق و‪.)...‬‬ ‫‪-‬‬
‫نواقص مرکز صحی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫امکانات توسعه بعدی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫پارکینگ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫برنامه های توسعه آینده‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫پمپ استیشن ها (جایگاه های توزیع تیل)‬

‫نام و محل جایگاه‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫مساحت کل و مساحت زیر بنا‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حجم گدام های ذخیره تیل بر حسب لیتر (تیل گاز‪ ،‬تیل سوپر‪ ،‬تیل عادی و غیره به تفکیک)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سال تأسیس جایگاه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫متوسط فروش روزانه بر حسب لیتر به تفکیک نوع محصول‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا جایگاه مجهز به تجهیزات ایمنی و آتش نشانی است؟‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد دستگاه های انتقال تیل به وسایل نقلیه موتوری بر حسب نوع مواد سوختی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫پرسونل اداره کننده جایگاه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد موترها یا وسایل نقلیه ای که روزانه از جایگاه استفاده می کنند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫امکانات توسعه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫محل تأمین تیل‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نواقص از نظر مسئولین‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫مؤسسات باربری و مسافربری‬

‫نام ومحل مؤسسه‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫مساحت توقفگاه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت زیربنا‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت گدام ها‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت پارکینگ ها‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫میزان بار حمل شده در روز‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد مسافر حمل شده از شهر به مقاصد مختلف و بالعکس‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد دستگاه های بس و مینی بوس و الری‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا کاال و مسافرین بیمه می باشند؟‬ ‫‪-‬‬
‫آیا وسایل حمل و نقل بیمه می باشند؟‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد پرسونل موجود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫چند فیصد از مسافرین و کاال از دهات اطراف می باشند(به تفکیک)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫طرح ها وبرنامه ها ی توسعه آینده‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫قبرستانها‬

‫نام ومحل قبرستان‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫مساحت قبرستان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت اشغال شده‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مشخصات غسلخانه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ظرفیت غسلخانه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ظرفیت قبرستان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد پرسونل موجود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد سالن های موجود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫وضع قبرستان از نظر صحی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حد اوسط تدفین بطور روزانه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫فاصله قبرستان تا شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد آمبوالنس های موجود‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫تأسیسات ورزشی‬

‫نام ومحل‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫سازمان مسئول و اداره کننده‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا ساختمان به این منظور ساخته شده؟‬ ‫‪-‬‬
‫تجهیزات ساختمانی و ایمنی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت کل و زیر بنا‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫عمر ساختمان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد اعضاء‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫تأسیسات وتجهیزات ورزشی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫پرسونل اداره کننده‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ظرفیت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫امکانات توسعه‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫موزیم و کتابخانه‬

‫تعداد کتاب هایی که در کتابخانه موجود است‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫تعداد چوکی ها ومیز های مطالعه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫جمعیت استفاده کننده از کتابخانه در روز‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نوع جمعیتی که از کتابخانه استفاده می کنند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ساعت کار کتابخانه وتعداد کار‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تجهیزات ایمنی کتابخانه از نظر آتش سوزی‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫در صورتیکه در جوار کتاب خانه موزیم وجود داشته باشد‪:‬‬

‫نوع آثاری که در آن نگهداری می شود‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫ساعت کار موزیم‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت کتابخانه و موزیم‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت زیربنا‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫میدان هوایی‬

‫سال تأسیس‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫مساحت کل‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت ساختمان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫طول‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حریم‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫عرض و مساحت باند موجود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد پرواز های روزانه (از شهر به چه مقصد هایی و بالعکس)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد مسافرین ورودی و خروجی شهر از طریق میدان هوایی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مقدار بار حمل شده به شهر و از شهر بر حسب سالهای مختلف‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫تأسیسات و تجهیزات میدان هوایی (رستورانت‪،‬سالن انتظار‪ ،‬تجهیزات ایمنی‪ ،‬آتش نشانی‪ ،‬فرستنده و گیرنده بی‬ ‫‪-‬‬
‫سیم‪،‬تحویلخانه اموال مسافرین)‪.‬‬
‫آیا از هوا شناسی استفاده می شود؟‬ ‫‪-‬‬
‫فاصله میدان هوایی تا شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نوع و تعداد وسائط حمل و نقل بین میدان هوایی و شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫پارکینگ ها‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫ادارات و مؤسسات دولتی‬

‫نام ومحل مؤسسه یا سازمان‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫تعداد کارمندان ونوع سند تحصیلی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫عمر و ظاهر فیزیکی و مالکیت بنا‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت کل و مساحت زیر بنا‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد طبقات و جنس مصالح ساختمانی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تجهیزات ساختمانی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا ساختمان به همین منظور ساخته شده است؟‬ ‫‪-‬‬
‫امکانات توسعه ساختمان کنونی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نواقص موجود‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫پسته خانه‬

‫محل اداره پسته خانه و شعبات آن در شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫تعدادپرسونل اداره کننده و تجهیزات آن (موتور – ماشین و‪)...‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد متوسط نامه ها یی که در روز در شهر توزیع می شود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد صندوق های پستی در شهر ونحوه توزیع آن‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫عمر ساختمان اداره های پستی به تفکیک‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫برای چند نفر یک صندوق پستی وجود دارد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مساحت کل‪ ،‬مساحت زیربنا و طبقات‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫دسترسی و امکانات‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫موقعیت صندوق ها ودفاتر پست روی نقشه ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫تیلیفون شهری‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

‫تاریخچه (خصوصیات اولین شبکه تیلیفون‪ ،‬اولین اقدامات شرکت تیلیفون قبلی‪ ،‬خصوصیات سیستم مرکزی بطری‬ ‫‪-‬‬
‫دار)‪.‬‬
‫سیستم تیلیفون خودکار (طول شبکه‪ ،‬تعداد مشترکین‪ ،‬میزان سرمایه گذاری)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫میزان ظرفیت ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫وضع موجود شبکه تیلیفون (طول ونوع شبکه‪ ،‬مقدار کیبل به کار رفته‪ ،‬نوع تقسیم و اتصال ها‪ ،‬تعداد شماره‬ ‫‪-‬‬
‫تیلیفون‪ ،‬تعداد مشترکین‪ ،‬تعداد متوسط مکالمات نسبت به بخش های مختلف تجاری‪ ،‬اداری‪ ،‬صنعتی )‪.‬‬
‫مقایسه مشترکین تیلیفون با سایر شهر های موجود با توجه به جمعیت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد تیلیفون عمومی وموقعیت آنها‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مشخصات شبکه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا از شاهراه مخابراتی استفاده می شود؟ (در صورت مثبت بودن مسیر شاهراه مشخص شود)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ظرفیت نهایی شبکه موجود بر حسب تعداد کانال تیلیفون‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد متوسط مکالمه مسکونی‪ ،‬مؤسسات خصوصی‪ ،‬عمومی‪ ،‬مکالمه ماهیانه یک مشترک به طور متوسط‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫مکالمات سالیانه‪.‬‬
‫اوسط مکالمات برای هر دستگاه تیلیفون‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫گراف تعداد سرانه مکالمات شهری به محصول ناخالص ملی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫گراف تعداد مشترکین به تعداد مکالمات شهری روزانه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫میزان احتیاجات و فیصدی مردمی که از آن استفاده می کنند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نقشه شبکه تیلیفون‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫مخابرات – رادیو وتلویزیون‬

‫انواع فرستنده ها‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫نوع تجهیزات (قدرت‪ ،‬خصایص آنتنها‪ ،‬حوزه پوشش رساندن برق )‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعیین نحوه مدوالسیون سمعی و بصری از محل تولید به محل فرستنده‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫استفاده میدان های هوایی از شبکه مخابرات‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫جمعیت تحت پوشش فرستنده ها‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫هزینه تأسیس فرستنده ها‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫استفاده اداره هواشناسی‪ ،‬راه آهن‪ ،‬ترانسپورتی‪ ،‬بانک ها‪ ،‬آب‪ ،‬برق و غیره‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تجهیزات ساختمانی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫کارمندان فنی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تأسیسات موجود‪ ،‬خصوصیات‪ ،‬ظرفیت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد تقریبی گیرنده های تلویزیونی ورادیویی که از برنامه های رادیو تلویزیون استفاده می کنند‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫افزایش و فیصدی بینندگان تلویزیون‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مدت ساعت پخش برنامه ها‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫شبکه برق‬

‫الف‪:‬‬

‫تاریخچه (قبل از تحویل به برق منطقه ای )‪ :‬نحوه و تاریخ شروع تولید برق‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد کارخانه های خصوصی و نام آنها‪ ،‬کل قدرت‪ ،‬مشخصات مؤلد ها و شبکه توزیع‪ ،‬تعداد مشترکین‪ ،‬قیمت هر‬ ‫‪-‬‬
‫کیلو وات ساعت برق ‪.‬‬
‫گراف میزان تولید نیروهای برق (از سال شروع تا سال تحویل به برق منطقه ای‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آمار مصرف در بخشهای مسکونی‪ ،‬تجاری‪ ،‬صنایع کوچک‪ ،‬صنایع بزرگ‪ ،‬روشنایی معابر‪ ،‬مقدار افت پس از‬ ‫‪-‬‬
‫تحویل به برق منطقه ای‪.‬‬

‫ب‪:‬‬

‫وضع موجود ‪ :‬آمار مصرف در بخشهای صنعت‪ ،‬کشاورزی‪ ،‬خدمات مسکونی و تجاری‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تاریخ تأسیس برق منطقه ای‪ ،‬خالصه اقدامات انجام شده در سالهای مختلف‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫در حال حاضر چند کارخانه برق در شهر وجود دارد (مراکز تولید انرژی )‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مشخصات‪ ،‬قدرت‪ ،‬مقدار مصرف سوخت‪ ،‬ساعاتی که در شبانه روز کار می کنند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫میزان مؤلد ها در ساعات پرمصررف بر حسب میگاوات‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مشخصات شبکه توزیع نیرو‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫طول و مشخصات کیبل های هوایی (نوع کیبل ‪ ،‬طول به متر ‪ ،‬در صد از کل سیستم توزیع)‪ ،‬طول و مشخصات‬ ‫‪-‬‬
‫کیبل های زیر زمینی (مقاطع مختلف کیبل ها)‪.‬‬
‫پستهای فشار قوی و فشار ضعیف‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سیستم روشنایی معابر و خیابان ها (نوع سوچ ها و تأمین نور کافی )‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آمار و فیصدی مصرف در بخش های صنعت‪ ،‬کشاورزی و خدمات‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد مشترکین مسکونی‪ ،‬تجاری‪ ،‬صنایع کوچک و صنایع بزرگ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫قیمت برق در بخش های مختلف‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫هزینه سیستم موجود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد انجنیران و کارکنان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تجهیزات و دایره های مختلف فنی‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫زهکشی آب باران‬

‫مشخصات شبکه زهکشی موجود (نوع‪ ،‬طول‪ ،‬مصالح به کار رفته‪ ،‬زهکشی اصلی‪ ،‬مقطع)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مشخصات سیستم تخلیه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫میزان احتیاجات‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حجم آب زهکشی (مشخصات موقعیت جوی و اقلیمی)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حد متوسط ریزش سالیانه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫شیب اصلی شهر و سرعت دفع آب‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫احتیاجات به سیل گیر و غیره‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مسیر اصلی جمع شدن آب باران (آب در چه جایی جمع می شود)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫زهکشی اصلی شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫جوی های طبیعی (برای آب شهر‪ ،‬آب خارج شهر)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا شهر از لحاظ سیل در معرض خطر قرار دارد؟‬ ‫‪-‬‬
‫آیا تمام جوی ها رو باز هستند (چند فیصد سر پوشیده است)؟‬ ‫‪-‬‬
‫جوی ها برای کشش آب باران کافی می باشند؟‪ ،‬در صورتیکه شهر در معرض خطر سیل قرار دارد آیا سیل بندی‬ ‫‪-‬‬
‫نیز ساخته شده؟‪ ،‬در صورت وجود سیل بند مشخصات آن چیست(طول و مواد بکار رفته)؟‪ ،‬نقشه جوی های سر‬
‫پوشیده و شبکه زهکشی شهری‪.‬‬

‫کشتار گاه ها‬

‫نام ومحل کشتارگاه‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫سال تأسیس و امکان توسعه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا ساختمان به این مقصود ساخته شده؟ تجهیزات ساختمانی کشتارگاه چیست؟ عمر ساختمان و سازمان مسئول و‬ ‫‪-‬‬
‫اداره کننده کشتارگاه‪.‬‬
‫مساحت کل وزیربنا‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا داکتر حیوانی مسئول دارد؟‬ ‫‪-‬‬
‫کارمندان حرفه ای موجود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نحوه نگهداری گوشت (دستگاه های سرد کننده)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تهیه آمار از مقدار مصرف گوشت و تعداد ذبح روزانه بر حسب نوع مواشی و بهداشت عمومی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫محل نگهداری حیوانات زنده‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ظرفیت کشتارگاه موجود‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫آیا کشتارگاه دارای آب تصفیه شده می باشد؟‬ ‫‪-‬‬
‫آیا کشتارگاه دارای سیستم جمع آوری و تصفیه و دفع آب های مصرفی می باشد؟‬ ‫‪-‬‬
‫موقعیت کشتارگاه نسبت به شهر روی نقشه با ذکر فاصله‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا در جوار کشتارگاه صنایع غذایی احداث شده است؟ در صورت مثبت بودن پاسخ‪ ،‬ظرفیت هر یک از آنها‬ ‫‪-‬‬
‫واضح شود‪.‬‬

‫شبکه آب آشامیدنی شهر‬

‫تاریخچه‪ ،‬تعداد انشعابات و تعداد افرادی که از این انشعابات استفاده می کنند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد شیر های برداشت عمومی و تعداد و فیصدی افرادی که از آنها استفاده می کنند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مصرف سرانه آب در فصول مختلف‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫منابع آب مورد استفاده شبکه آب (رودخانه‪ ،‬چشمه‪ ،‬مجاری فرعی‪ ،‬چاه)‪ ،‬قیمت آب و حق میتر و متر مکعب آب‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫منابع ذخیره و توزیع و تعداد گنجایش آب‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫لوله آب نصب شده (قطر لوله و طول آن به کیلومتر)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫فشار متعارف آب در لوله ها چند اتمسفر (حداکثر ‪ ،‬حداقل) است‬ ‫‪-‬‬
‫تغییرات و گسترش شبکه نل دوانی از بدو تأسیس تا کنون‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مشخصات تصفیه خانه ها‪ ،‬ظرفیت هر یک ( نوع تصفیه )‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫کیفیت کیمیایی آب (مقدار سختی وسایر مواد کیمیایی برای هر یک از منابع آب موجود)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بررسی مناطق پر آب و نحوه انتقال آن به مناطق مورد احتیاج‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫امکانات بالقوه آبی در ناحیه (آبهای زیر زمینی و سطحی )‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫امکانات و قدرت تأسیسات آبی موجود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سیستم انتقال آب از منابع مختلف به مخازن و از مخازن به شهر‬ ‫‪-‬‬
‫هزینه هر متر مکعب آب‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫هزینه سیستم موجود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫هزینه های انشعاب‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫قدرت پمپ ها و موتور و تعداد ساعات کار روزانه و نوع آنها‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حداکثر ظرفیت‪ ،‬طول عمر مفید نل ها‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اقداماتی که در جهت جلوگیری از آلودگی آبها انجام می شود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫چگونگی آموزش و تربیت کارمند فنی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بررسی مناطق و واحد های صنعتی و یا سایر تأسیسات شهری که آب نل کشی ندارند و برآورد مصرف روزانه و‬ ‫‪-‬‬
‫ماهیانه آنها‪.‬‬
‫بررسی آب مصرفی فضای سبز موجود شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫میزان کل مصرف آب نسبت به بخش های مختلف در ‪ 24‬ساعت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سرانه مصرف روزانه آب ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫تأسیسات فاضالب شهری‬

‫سازمان مسئول‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫خصوصیات سیستم تصفیه موجود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫محل دفع فاضالب‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نسبت جمعیت استفاده کننده از شبکه به کل جمعیت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫میزان اعتبار در برنامه های عمرانی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫کیفیت آلودگی احتمالی آبهای زیرزمینی توسط فاضالب‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫میزان نفوذپذیری فاضالب طبقات زمین‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا تراکم آینده جمعیت به فاضالب جدیدی احتیاج دارد؟‪ ،‬مسیرهای اصلی فاضالب روی نقشه مشخص شود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫امکان ایجاد کارخانه کود کیمیاوی و کود سازی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نوع چاههای دفع فاضالب (حداقل و حداکثر عمق)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سرانه تولید فاضالب بر حسب بخشهای مختلف‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سیستم جمع آوری فاضالب (ثقلی‪ ،‬فشاری و‪،) ...‬نوع نل های انتقال فاضالب ( قطر‪ ،‬نوع و طول نل )‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا فاضالب در واحد های خصوصی تصفیه می گردد (منازل‪ ،‬هتلها‪ ،‬مسافرخانه ها‪ ،‬مکاتبف کارگاه ها و‬ ‫‪-‬‬
‫کارخانجات )؟‪ ،‬نقایص موجود از نظر مسئو لین‪.‬‬
‫مقدار فاضالب با در نظر گرفتن واحد های صنعتی‪ ،‬کشتارگاهها و غسالخانه ها‪ ،‬حمامها‪ ،‬هتلها‪ ،‬مکاتب‪ ،‬اماکن‬ ‫‪-‬‬
‫عمومی بزرگ و کوچک‪ ،‬اماکن مسکونی و غیره از نظر تعداد‪ ،‬ظرفیت و موقعیت با ذکر نوع فاضالب‪.‬‬

‫سیستم جمع آوری و دفع زباله‬

‫سازمان مسئول و اداره کننده‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫تعداد جایگاههای دفع مؤقت زباله در شهر و محل آنها‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد ماشین های حمل زباله‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد کارمند موجود حمل زباله‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫محل تخلیه دائمی زباله‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫فاصله محل دفع زباله و موقعیت آن نسبت به شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا از زباله به عنوان کود شیمیایی استفاده می شود؟‪،‬آیا زباله سوزانیده می شود؟ در صورت مثبت بودن پاسخ در‬ ‫‪-‬‬
‫چه نقاطی این امر صورت می گیرد؟‬
‫آیا زباله ها مشکالتی را از نظر بهداشتی به وجود آورده است؟‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬

 ‫فاصله محل تخلیه زباله تا شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ساعات جمع آوری زباله در شبانه روز‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آیا در محل جمع آوری زباله از سطل مخصوص استفاده می شود؟‪ ،‬کیفیت جمع آوری بهداشتی زباله در محالت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مشکالت و نواقص موجود از نظر مسئولین‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫برنامه های آتی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سایر ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫مطالعات ترافیک و شبکه ارتباطی‬

‫موقعیت ارتباطی منطقه ای شهر‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫مطالعات دروازه ای (آمار ترافیک دروازه های شهر و تردد وسایل نقلیه‪ ،‬اوسط سرنشین و بار مبداء و مقصد سفر‬ ‫‪-‬‬
‫ها)‪.‬‬
‫راه آهن‪ ،‬میدان های هوایی‪ ،‬مؤسسات حمل و نقل و حجم خروجی و ورودی سالیانه مسافر و بار در آنها‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫وضعیت فیزیکی معابر شهری (سطح پوشش معابر)‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تقاطعها‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫لوحه ها و عالیم راهنمایی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫جاده های یک طرفه و دو طرفه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫پارکینگ ها و توقفگاهها‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫وضع پیاده روها‪ ،‬روشنایی معابر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حجم ترافیک در شبکه معابر شهری‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سطح اشباع معابر شهری‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سیستم های حمل و نقل دسته جمعی (ملی بس رانی‪ ،‬تکسی رانی و‪)...‬‬ ‫‪-‬‬
‫مطالعات مبداء‪ ،‬مقصد و مطالعات کیفیت سرعت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مطالعات کیفیت نور در شب ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪https://engzia.blogfa.com‬‬ ‫‪https://t.me/civilaf‬‬ ‫ﺗﮭﯾﮫ وﺗرﺗﯾب‪ :‬ﭘوھﻧﯾﺎرﻣﺣﻣدﯾوﻧس "وﻓﺎ"‬