KREW I CHŁONKA

1. Funkcje krwi
3 główne funkcje krwi: transportowa, ochronno-obronna i homeodynamiczna
funkcje mogą być pełnione tylko, jeśli krew jest w ruchu (krąży w naczyniach krwionośnych i wolno przepływa
przez układ kapilar)
funkcja transportowa:
• transport zaopatrujący
✓ pobieranie i przenoszenie tlenu z pęcherzyków płucnych i dostarczanie go do tkanek (-> czynność oddechowa)
✓ przenoszenie składników energetyczno-budulcowych, soli mineralnych i witamin wchłoniętych w przewodzie
pokarmowym
✓ przenoszenie leukocytów ze szpiku do układu limfoidalnego i miejsc zapalnych
✓ przenoszenie starych krwinek czerwonych do narządów krwiogubnych
• transport oczyszczający
✓ pobieranie i przenoszenie produktów przemiany materii (np. mleczanu do wątroby)
✓ pobieranie i przenoszenie końcowych produktów metabolizmu (np. CO 2 ,mocznika i kwasu moczowy) do płuc,
nerek i przewodu pokarmowego
• transport termoregulacyjny
✓ pobieranie ciepła podczas przepływu krwi przez narządy i okolice ciała, w których ciepło wytwarza się w
nadmiarze (np. wątroba, pracujące miejsce)
✓ przekazanie tego ciepła do części ciała, w których organizm może je wytracać (skóra, małżowiny uszne)
• transport scalający
✓ przejmowanie hormonów lub substancji czynnych uczestniczących w regulacji z narządów endokrynnych albo
wyspecjalizowanych komórek
✓ roznoszenie w/w substancji po całym organizmie
✓ dzięki temu przenoszone substancje mogą wpływać na przebieg reakcji biochemicznych w komórkach (->
SCALAJĄCY USTRÓJ proces regulacji i korelacji procesów fizjologicznych)
funkcja ochronno-obronna (= udział w reakcjach obronnych)
• uczestnictwo w rozpoznawaniu i unieczynnieniu szkodliwych i obcych dla organizmu czynników – zarówno
egzogennych (bakterie, wirusy), jak i endogennych (nieprawidłowo zbudowane komórki, niektóre metabolity)
funkcja homeodynamiczna:
• udział w tworzeniu homeodynamiki organizmu
• homeodynamika – podstawowy warunek prawidłowego funkcjonowania organizmu; stałość fizykochemicznych
właściwości środowiska wewnętrznego organizmu
• oprócz krwi w utrzymaniu homeostazy biorą udział:
✓ ECL- zewnątrzkomórkowy płyn tkankowy
✓ chłonka

2. Właściwości krwi
Wskaźnik hematokrytowy
• hematokryt – stosunek objętości elementów morfotycznych krwi do całej jej objętości
• stosowany w diagnostyce
• oznaczanie hematokrytu:
✓ w specjalnie przygotowanych, heparynizowanych, szklanych rurkach
✓ rurki napełniamy krwią i zatapiamy z jednego końca
✓ wirujemy ok. 30 min przy 3000 obr./min lub 5 min przy 6000 obr./min
✓ dzięki odwirowaniu osocze oddziela się od elementów morfotycznych (są cięższe, więc gromadzą się na dnie)
✓ procentowa zawartość składników morfotycznych odczytywana jest na specjalnej skali (-> określenie
hematokrytu)
• wzrost wskaźnika hematokrytowego:
✓ zwiększona ilość czerwonych krwinek przy niezmienionej/obniżonej całkowitej ilości osocza (-> nadmierna
utrata wody, np. długotrwałe biegunki u zwierząt, zwłaszcza młodych)
✓ wzrost objętości (nie ilości) poszczególnych erytrocytów
• spadek wskaźnika hematokrytowego:
✓ po utracie krwi (-> osocze regeneruje się szybciej niż elementy morfotyczne)
✓ po krwawieniach wewnętrznych
 ✓ przy obniżeniu tempa produkcji erytrocytów w szpiku
✓ przy szybszym niszczeniu erytrocytów
✓ przy gwałtownym wzroście objętości osocza - np. u osesków po napojeniu siarą (-> wchłanianie znacznych
ilości białka zwiększa ciśnienie onkotyczne osocza, co powoduje ściąganie wody do krwi)
• aby wyciągnąć z oznaczonego hematokrytu poprawne wnioski, należy również zbadać ilość erytrocytów w litrze
krwi oraz całkowitą objętość krwi krążącej w organizmie badanego osobnika
Objętość krwi
• u zwierząt domowych krew stanowi ok. 6-7% masy ciała (u człowieka nawet 7-8%)
• oznaczenie ogólnej objętości krwi oparte jest na rozcieńczeniu znanej objętości markera wprowadzonego do
krążącej krwi
• oznaczanie objętości osocza
✓ markery: koloidalne barwniki lub znakowane izotopem (I131) białko
✓ wstrzykujemy znaną ilość markera, po jakimś czasie pobieramy próbki krwi i określamy ilość rozcieńczonego
markera, a następnie obliczamy ilość osocza; po jego wyliczeniu, przy udziale znanej wartości hematokrytu,
wyliczamy ogólną objętość krwi
• oznaczanie objętości erytrocytów:
✓ markery: izotopy, głównie Cr51
✓ po wstrzyknięciu jego określonej ilości izotopu czekamy kilkanaście min., a potem pobieramy próbkę krwi i
sprawdzamy jej radioaktywność i hematokryt (z radioaktywności można wyliczyć objętość krwinek, a przy
udziale hematokrytu – ogólną objętość krwi)
Lepkość i gęstość krwi
• lepkość krwi:
✓ 3-5x większa od lepkości wody
✓ zależy od temperatury, stopnia uwodnienia, ilości krwinek i szybkości przepływu krwi
✓ wartości dla poszczególnych gatunków:

Gatunek Lepkość Lepkość

krwi osocza
Świnia 5,9 1,7
Pies 4,7 1,74
Kot 4,2
Królik 3,3 1,5
Koń 2,04
Krowa 1,87
Koza 1,75

✓ zwiększenie lepkości krwi:

▪ erytroza (zwiększenie ilości erytrocytów)
▪ zwiększenie objętości erytrocytów
▪ białaczki
▪ obniżenie temperatury krwi
▪ wzrost stężenia CO2 (dlatego krew żylna ma większą lepkość niż tętnicza)
▪ obniżenie ładunku ujemnego zrębu erytrocytów (-> tendencja do układania się erytrocytów w rulony)
▪ palenie papierosów
▪ dieta bogata w białka
✓ zmniejszenie lepkości krwi:
▪ po krwotokach
▪ przy niedokrwistości
▪ dieta bogata w węglowodany
▪ podwyższenie temperatury krwi
✓ krew kobiet ma mniejszą lepkość niż krew mężczyzn
✓ jej wartości nie mają istotnego znaczenia w analityce krwi, ale ma praktyczne zastosowanie przy testowaniu
leków
• względna gęstość krwi:
✓ stosunek masy danej objętości krwi do masy tej samej objętości wody
✓ wartości:
 ▪ krowa – 1,048 (najmniejsza u zwierząt domowych)
▪ kura i koza – 1,063 (największa u zwierząt domowych), ludzie 1,1
✓ gęstość krwi jest wyższa niż osocza
✓ przy jej badaniu należy równolegle dokonać oznaczeń wskaźnika hematokrytowego, hemoglobiny i liczby
czerwonych krwinek
Opad krwinek
• = tendencja do samoistnej sedymentacji krwinek czerwonych w pobranej krwi ze środowiskiem
przeciwkrzepliwym
• zjawisko pierwszy raz opisane przez polskiego uczonego, Edmunda Biernackiego (-> stąd nazwa – odczyn
Biernackiego, czyli OB)
• zmienia się w warunkach choroby i jest wykorzystywany jako pomocniczy wskaźnik w diagnostyce klinicznej
• szybkość opadania krwinek zależy od:
✓ gatunku
✓ właściwości erytrocytów
✓ składu białek osoczu
✓ płci
✓ stanu fizjologicznego
✓ zmian kształtu erytrocytów
✓ zmniejszenia elastyczności czerwonych krwinek
• szybkość opadania krwinek czerwonych a stan zdrowia:
✓ u osobników zdrowych krwinki opadają wolniej niż te osobników chorych, ponieważ ładunki ujemne na ich
błonach są większe i warunkują ich wzajemne odpychanie się
✓ ujemny ładunek błon erytrocytów może ulegać częściowej neutralizacji pod wpływem podwyższonej
zawartości białek odpornościowych (-> dodatni ładunek) ; powoduje to zwiększenie skłonności erytrocytów do
agregacji, przez co szybciej opadają [w krwi krążącej w warunkach takich agregacja nie zachodzi]

3. Skład krwi
Krew = elementy morforyczne (35-45%) + osocze (55-65%)
• osocze – środowisko płynne
• elementy morfotyczne – erytrocyty, leukocyty i trombocyty tworzące zawiesinę w osoczu
Krwinki czerwone
• krwinki dojrzałe (erytrocyty) + niedojrzałe (retikulocyty; w barwieniu uwidocznione resztki aparatu
cytoplazmatycznego; we krwi stanowią ok. 10 ‰, świadczą o wzmożonych procesach wytwarzania czerwonych
krwinek) + erytroblasty kwasochłonne (w barwieniu uwidaczniane jądro; występują sporadycznie, głównie po
znacznej utracie krwi)
• żyją 50-120 dni
• wypełnione dużą ilością hemoglobiny (1 czerwona krwinka – ok. 30 pg Hb)
• erytrocyty – wygląd:
✓ człowiek i większość zwierząt domowych (koń, krowa, świnia, pies, kot):
▪ okrągłe
▪ średnica: 6-7 µm
▪ grubość na obrzeżach: ok. 2 µm
▪ dwuwklęsłe
▪ bez jądra komórkowego
✓ owca i koza:
▪ j/w, tylko mniejsza średnica (4-5 µm)
✓ wielbłąd, lama:
▪ owalne
✓ kura
▪ jądrzaste
▪ najniższa przepuszczalność dla wody i, jednocześnie, najwyższe zużycie energii przy tym procesie (->brak
AQPs)
• objętość pojedynczej krwinki: ok. 60 µm3
• właściwości i przystosowania erytrocytów ssaków do pełnionej funkcji:
✓ brak jądra komórkowego
 ▪ mniejsze zużycie tlenu, który transportują
▪ uelastycznienie błony – erytrocyt może przyjmować gruszkowaty kształt, co ułatwia przeciskanie się przez
wąskie kapialry)
✓ kształt – wypycha zalegające przy ściankach włośniczek osocze, powodując jego wymianę
✓ swoisty mechanizm pozyskiwania energii z beztelnowego spalania sacharydów (-> niezużywanie
przenoszonego tlenu):
▪ z 1 mol glukozy, w procesie beztlenowej glikolizy, pozyskiwane są 2 mol ATP
▪ powstała energia zużywana jest na utrzymanie dwuwklęsłego kształtu, konieczne odkształcenia i pokrycie
potrzeb energetycznych związanych z transportem wody i jonów przez BK)
✓ błona komórkowa:
▪ zbudowana z lipo- i glikoproteidów
▪ zawiera kilkadziesiąt enzymów
▪ przebiegają w niej liczne procesy zapewniające krwince odpowiedni kształt i ujemny ładunek elektryczny (->
wzajemne odpychanie, dzięki czemu krwinki nie zlepiają się, nie tworzą skupisk i w pełni rozpraszają się w
naczyniach krwionośnych)
✓ wytwarzanie 2,3 – BPG ( = 2,3 – DPG) 2,3-difosforoglicerynian
▪ stężenie 2,3-bisfosfoglicerynianu jest zbliżone do stężenia Hb (ok. 4,5 mmol/l)
▪ powstaje z 1,3-BPG na szlaku, który jest odgałęzieniem szlaku glikolizy (-> utrata 1mol ATP)
▪ utrzymuje poziom wiązania Hb
✓ cykl pentozofosforanowy (= pentozowa przemiana glukozy)
▪ powstają zredukowane nukleotydy pirymidynowe, które są niezbędne do redukcji glutationu
▪ glutation odpowiada za niedopuszczenie do wzrostu stężenia methemoglobiny we krwi
✓ akwaporyny (AQPs), zwłaszcza AQP1
▪ w błonie komórkowej krwinek czerwonych
▪ rola oscylacyjnego sita dla cząsteczek wody (ich przejście przez BK wymaga minimalnego nakładu energii) -
ważne przy „modelowaniu” krwinki podczas przepływu krwi przez kapilarę
▪ udział w szybkim transporcie wody przez BK podczas przepływu przez nią glukozy albo jonów (Cl -, HCO3-)
▪ krwinki zwierząt większych i mniej aktywnych (koń, krowa, owca) są mniej przepuszczalne dla wody niż
krwinki zwierząt małych i aktywnych (mysz, królik, świnka morska)
▪ brak u ptaków (np. kur)
• liczba krwinek czerwonych, RBC (red blood cells)
✓ u większości zwierząt domowych waga się w granicach 4-7 mln/ µl krwi)
✓ u małych przeżuwaczy krwinki są mniejsze, więc jest ich więcej (9 mln/ µl krwi u owcy i 8-15 mln/ µl krwi u
kozy)
✓ zwiększenie ilości:
▪ odwodnienie organizmu (-> wymioty, biegunki, nadmierne wypocenie, brak dostępu do wody)
▪ długotrwałe niedotlenienie
✓ zmniejszenie ilości:
▪ niedokrwistość pokrwotoczna
▪ niedobory niektórych składników mineralnych (np. Fe)
▪ po napojeniu siarą
▪ w późnym okresie ciąży
▪ przy intensywnej laktacji
▪ niektóre zaburzenia hormonalne
▪ choroby nerek
✓ można obliczyć znając ogólną ilość krwi w organizmie i liczbie krwinek w 1 µl krwi obwodowej (np. krowa
ważąca 500 kg – objętość krwi 7% (30l), przy 5 mln krwi w µl => RBC = 1,8 x 10 13; przy takim RBC w
organizmie znajduje się ok. 2,5 kg Hb)

Krwinki białe (= leukocyty)

• grupa bardzo zróżnicowanych krwinek
• cechą wspólną jest obecność jądra (zróżnicowana morfologia; może być okrągłe lub nieregularne i zmieniać
kształt podczas wykonywanych czynności)
• właściwości:
✓ chemotaksja – ukierunkowane poruszanie się w odpowiedzi na czynniki chemotaktyczne
✓ diapedeza – wywędrowywanie z krwi do ECL przez naczynia włosowate
• większe od erytrocytów (średnica 8-20 µm)
• we krwi przebywają krótko (kilka – kilkanaście godzin) ze względu na diapedezę
• poza krwią żyją od jednego/kilku dni do nawet kilku lat (komórki pamięci)
• liczba we krwi obwodowej waha się od kilku do kilkunastu tysięcy w 1 µl krwi (w zależności od gatunku) -> 1
leukocyt na 1 tys. erytrocytów
• zmniejszenie ilości leukocytów (leukopenia)
✓ uszkodzenia szpiku kostnego (np. promieniowanie [choroba popromienna] albo związki chemiczne)
✓ wycieńczenie organizmu
✓ pod wpływem niektórych leków (sulfonamidy, tyreostatyki)
✓ zakażenia (np. HIV, odra, malaria, grypa)
✓ choroby narządów krwiotwórczych
✓ białaczka leukemiczna
✓ niedokrwistość aplastyczna
• zwiększenie liczny leukocytów (leukocytoza)
✓ fizjologiczna: po posiłku, po wysiłku fizycznym, podczas ciąży (zaawansowanej), w stresie, u niektórych
młodych po porodzie (szczenięta)
▪ leukocytoza trawienna – u psów pojawia się godzinę po nakarmieniu, trwa 2-4h (podobnie u świń), brak u
roślinożernych
✓ większość infekcji
✓ ostre zakażenia
✓ stany zapalne
✓ uszkodzenia nerek
• podział:
✓ granulocyty
▪ kwasochłonne (eozynofile) – ziarnistości cytoplazmy wybarwiane na różowo
▪ zasadochłonne (bazofile) - ziarnistości cytoplazmy wybarwiane na niebiesko
▪ obojętnochłonne (neutrofile) – młode mają jądro pałeczkowate, a starsze - segmentowane
✓ agranulocyty
▪ limfocyty – różne populacje, włącznie z komórkami macierzystymi szpiku (tych ostatnich we krwi b. mało)
▪ monocyty – średnica ponad 20 µm
▪ komórki limfoidalne (NK, K)
• leukogram:
✓ procentowy skład białych krwinek
✓ używany jako odniesienie przy analizowaniu leukocytozy i leukopenii
✓ przy jego analizie duże znaczenie ma zmiana w liczbie i proporcji neutrofili z jądrem pałeczkowatym do tych z
jądrem segmentowanym:
▪ więcej z pałeczkowatym = więcej młodych neutrofili = „przesunięcie obrazu w lewo” -> zjawisko fizjologiczne
u noworodków i samic w okresie okołoporodowym
▪ więcej z segmentowanym = „przesunięcie obrazu w prawo” -> charakterystyczne dla tlących się w
organizmie stanów zapalnych
✓ zwiększenie ilości neutrofili + leukopenia -> prawdopodobna niewydolność szpiku
Płytki krwi (= krwinki płytkowe, trombocyty)
• najmniejsze
• różnokształtne
• bezjądrzaste
• na wybarwionych rozmazach obserwowane jako skupiska małych, romboidalnych komórek niezawierających
barwnika w cytoplazmie
• ok. 150-600 tys/µl (-> 30-100x więcej niż leukcytów)

Osocze i jego białka

• osocze – uzyskane po odwirowaniu świeżo pobranej krwi z dodatkiem środka przeciwkrzepliwego
• surowica – uzyskana po odwirowaniu krwi skrzepłej (skład podobny do osocza, różni się brakiem fibrynogenu,
który się wytrącił w skrzepie)
• przezroczyste, kolor słomkowy (różowe zabarwienie świadczy o mniej lub bardziej zaawansowanej hemolizie
erytrocytów)
 • po szybkim odwirowaniu pobranej krwi bez środka przeciwkrzepliwego rozdziela się ona na erytrocyty i osocze;
to drugie, krzepnąc, daje tzw. biały skrzep (-> dowód na to, że czerwone krwinki nie biorą bezpośredniego
udziału w krzepnięciu krwi)
• przy zapaleniu płuc, w jamie opłucnowej, wynaczyniony nadmiar osocza również krzepnie, sklejając opłucną
płucną z opłucną ścienną (-> upośledzenie oddychania)
• % skład osocza:
✓ 91-92% - woda
✓ 8-9% - ciała stałe
▪ 7% - białka osocza
▪ 1-2% - związki mineralne (Na, K, Ca, Mg, Fe, Cu, Cl, fosforany), lipidy (cholesterol, fosfolipidy, WKT, TAG),
cukry i produkty ich przemian (glukoza, mleczan, szczwiooctan, cytrynian) i związki azotowe (aminokwasy
mocznik, kwas moczowy, kreatyna, kreatynina) => wśród nich produkty zbędne (do usunięcia z organizmu) i
potrzebne do pełnienia określonych funkcji (np. nośniki sygnałów, związki potrzebne do zachowania
określonych wartości fizykochemicznych osocza i płynów ustrojowych)
• wahania poziomu wyszczególnionych składników podlegają tzw. normom referencyjnym – są to tzw. wartości
referencyjne
• białka osocza:
✓ różnią się swoimi właściwościami (tj. masa, pI, struktura pierwszorzędowa i przestrzenna, zdolność do łączenia
się ze składnikami niebiałkowymi)
✓ przeciwciała, enzymy, wyspecjalizowane cząsteczki zaangażowane w proces krzepnięcia krwi
✓ za pomocą metod analitycznych dzieli się je na 3 główne frakcje: albuminy, globuliny i fibrynogen
✓ albuminy
▪ najmniejsza masa cząsteczkowa (ok. 70 kDa)
▪ krótki okres półtrwania (kilka dni)
▪ wytwarzane w wątrobie
✓ globuliny
▪ dzielone na α-, β- i γ-globuliny
▪ dzięki precyzyjnym metodom analitycznym (elektroforeza w żelu, chromatografia, ultrawirowanie,
immunoelektroforeza) można wśród nich wyodrębnić wiele podfrakcji (np. α1, α2, β1, β2 itp) oraz wyróżnić
kilkanaście białek frakcji globulinowej, z określeniem indywidualnych właściwości poszczególnych cząsteczek
▪ α- i β- globuliny: 160-200 kDa
▪ wśród β- globulin obecne są izoaglutyniny (zdolność do reagowania z antygenami grupowymi krwi), enzymy
proteolityczne, fosfataza, esteraza cholinowa i inne
✓ fibrynogen
▪ 0,2 – 0,3% stałych składników osocza (ok. 5% białek osocza)
▪ 340 kDa
▪ wytwarzany w wątrobie
▪ czas połowicznego rozpadu: kilka dni
▪ podstawowa rola w procesie krzepnięcia
✓ hiperproteinemia – podwyższenie stężenia białka całkowitego w osoczu
▪ w stanach chorobowych:
o odwodnienie
o przewlekłe procesy zapalne
o nadczynność białkotwórcza wątroby
▪ fizjologiczna:
o intensywny wysiłek fizyczny (wzrost o ok. 10%)
o zwierzęta starsze
✓ hipoproteinemia:
▪ upośledzenia wchłaniania
▪ niedobory żywieniowe
▪ ciąża (-> wzrost zapotrzebowania na białko)
▪ wiele innych chorób

4. Powstawanie krwi – ogólnie

Hematologia – nauka o powstawaniu, roli i czynnościach krwi w organizmie
 Proces krwiotworzenia = hemopoeza (produkcja komórek krwi w narządach hemopoetycznych) + plazmopoeza
(synteza organicznych i nieorganicznych składników osocza)
Produkcja i niszczenie krwinek muszą odbywać się w sposób ciągły, tak samo jak produkcja osocza (które, wraz z
wodą, tworzy ECL)
Plazmopoeza ściśle łączy się z wytwarzaniem chłonki, ECL, płynu mózgowego, czynnością narządów limfoidalnych
i, w szczególności, czynnością wątroby i przewodu pokarmowego

5. Szpik kostny
główne miejscem wytwarzania komórek krwi; tam zachodzą procesy tj.:
• erytropoeza – produkcja krwinek czerwonych
• granulopoeza – produkcja granulocytów
• trombopoeza – produkcja płytek krwi
• limfopoeza – produkcja tzw. „limfocytów zerowych” //mogą się też rozmnażać pozaszpikowo, w układzie
chłonnym
• produkcja monocytów //mogą się też rozmnażać pozaszpikowo, w układzie chłonnym
narząd rozległy
ściśle chroniony przez układ kostny
stanowi ok. 4% masy ciała (-> np. ważąca 500 kg krowa ma ok. 20 kg czynnego czerwonego szpiku)
rozmieszczony w istocie gąbczastej kości. m.in.: mostka, miednicy, czaszki, kręgów, żeber, nasad kości długich
rozróżniamy w nim komórki:
• hemopoetyczne – odpowiedzialne bezpośrednio za produkcję komórek krwi
• podścieliska szpiku – odpowiedzialne za mikrośrodowisko hemopoetyczne
• tworzące barierę szpik- krew
➢ komórki hemopoetyczne + komórki podścieliska -> część pozanaczyniowa (hemopoetyczna) szpiku
➢ część naczyniowa (ściany zatok) -> strefa barierowa
unaczynienie szpiku:
• obfite
• rozpoczyna się od t. odżywczej, która wnika do jamy szpiku i tam dzieli się na coraz drobniejsze tętniczki
• tętniczki przechodzą w strefę naczyń włosowatych
• rozszerzone kapilary tworzą rozległe zatoki żylne
• zatoki przechodzą w żyłę odprowadzającą krew ze szpiku
unerwienie szpiku:
• odpowiednie odgałęzienia nn. rdzeniowych dostają się do szpiku wraz z naczyniami
• przedzwojowe włókna współczulne:
• aferentne nerwy czuciowe (-> pochodzą ze zwojów rdzeniowych, należą do AUN)
• włókna dochodzą:
✓ do przestrzeni między komórkami przydanki tętniczek (60-70%)
✓ do komórek tworzących ściany zatok żylnych (ok. 10%)
✓ w bezpośrednie sąsiedztwo komórek szpiku kostnego (ok. 19-20%)
• nie wykryto synaps nerwowo-efektorowych między zakończeniami włókien aksonalnych a komórkami
hemopoetycznymi szpiku:
✓ przyjmuje się, że stymulacja nerwowa (wpływająca na najsilniej unerwione struktury naczyniowe szpiku),
może powodować zmiany ciśnienia i przepływu krwi przez szpik, a to może bezpośrednio wpływać na
funkcjonowanie narządu
✓ duże znaczenie mają też substancje wydzielane na zakończeniach włókien nerwowych, które leżą w
bezpośrednim kontakcie ze strefą pozanaczyniową

6. Komórki hemopoetyczne szpiku

W szpiku znajdują się następujące rodzaje komórek hemopoetycznych:
• multipotencjalne komórki macierzyste (= hemoblasty)– najmniej; dają początek wszystkim komórkom
odpowiedzialnych za hemopoezę
• komórki macierzyste ukierunkowane
• pula komórek szybko się rozmnażających
• pula komórek podlegających różnicowaniu
• populacje komórek dojrzałych (oczekują na wejście do krwioobiegu, żeby móc uzupełniać bieżące niedobory
wszystkich rodzajów krwinek we krwi)
Rozmieszczenie komórek hemopoetycznych w szpiku:
• komórki macierzyste (pnia) w całym szpiku, a pozostałe populacje zlokalizowane są w ogniskach, w których
wyrwarzają się poszczególne rodzaje krwinek (-> ogniska ciągu erytroidalnego, ogniska granulopoezy, ogniska
limfopoezy)
• w każdym ognisku centralnie zlokalizowane są komórki macierzyste ukierunkowane; im dalej od środka, tym
więcej komórek dzielących się, potem różnicujących się, a na obrzeżach komórek w ostatniej fazie różnicowania
lub dojrzałych
• komórki dojrzewające i dojrzałe znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie zatok i naciskają na ich ściany (ważne
dla bariery szpik-krew)
Najbardziej prymitywne komórki macierzyste szpiku
• morfologicznie trudno rozpoznawalne
• powstają z pierwotnej blastodermy
• w okresie embrionalnym mogą różnicować się w 2 kierunkach;
✓ angioblasty (-> wytwarzanie pierwszych naczyń włosowatych)
✓ hemoblasty (-> powstawanie wszystkich rodzajów komórek krwi)
Hemoblasty (= komórki multipotencjalne, = CFU-S, = CFC)
• pozyskiwane najczęściej z krwi pępowinowej lub ze szpiku
• pobrane komórki można hodować in vitro lub przeszczepiać
• przeszczepione do śledziony napromieniowanych myszy są zdolne do tworzenia odrębnych kolonii, stąd ich
nazwy: CFU-S (Colony-forming unit spleen) i CFC (Colony- forming cells)
• mają zdolność do samoodnowy – komórka CFU-S dzieli się na 2 potomne:
✓ jedna z komórek potomnych pozostaje komórką macierzystą i zasila stałą pulę komórek rezerwy macierzystej
✓ druga ulega dalszym podziałom na komórki potomne, wykazujące wrażliwość na sygnały regulacyjne, które
prowadzą do powstania komórek ukierunkowanych
Komórki ukierunkowane:
• erytrocytów:
✓ BFU-E -> burst-forming units-erythroid
✓ CFU-E -> colony-forming unit-
erythroid
• granulocytów: CFU-G -> colony-
forming unit-granulocyte
• limfocytów: CFU-L
• monocytów: CFU-Mon
• ukierunkowanie polega na
wytworzeniu właściwych
receptorów błonowych
reagujących z odpowiednimi
czynnikami regulującymi (np.
erytropoetyna, interleukiny itp.)
• dają początek rozpoznawalnym
morfologicznie kom.
macierzystym (proerytroblasty,
mieloblasty, megakariocyty,
limfoblasty, monoblasty)
Każda komórka macierzysta
ukierunkowana posiada już
wyraźnie nieodwracalne cechy
morfologiczne, ale dalszy jej
rozwój, oparty na podziałach i
syntezie właściwych im
składników, zależy od czynników
humoralnych i składników
budulcowych
Zarówno komórki macierzyste,
 jak i potomne, ulegają licznym przekształceniom, dzięki którym stają się na tyle dojrzałe, że mogą podjąć właściwe
im czynności w krwi krążącej
Po osiągnięciu dojrzałości komórki przedostają się przez śródbłonek do znajdujących się w szpiku zatok i wchodzą
do krwioobiegu

7. Podścielisko szpiku
= niehemopoetyczne ustabilizowane elementy komórkowe, które wypełniają międzynaczyniowe i
międzyzatokowe przestrzenie jamy szpikowej oraz wytworzona przez te komórki substancja
zewnątrzkomórkowa
współtworzy zamknięte przez tkankę kostną mikrośrodowisko hemopoetyczne, które umożliwia harmonijny
przebieg erytropoezy dostosowany do wymogów i potrzeb organizmu
w jego skład (od strony ściany kostnej) wchodzą:
• komórki śródkostnej
• retikularne komórki preosteoblastyczne (= preosteogenne)
✓ zdolność do wytwarzania czynników regulujących hemopoezę (m.in. IL-6)
✓ przez wchodzenie w bezpośrednie reakcje z komórkami linii granulocytarnej i limfoidalnej mogą hamować
produkcję limfocytów i granulocytów
• adipocyty szpikowe
✓ populacja mało liczna
✓ ich rola „jest intensywnie badana”
✓ po spaleniu nadmiaru tłuszczów mogą ulec ponownej konwersji do komórek retikularnych
• fibroblasty szpikowe (= heterogenne kom. siateczki)
✓ najliczniejsze
✓ dzięki wypustkom tworzą trójwymiarową sieć wypełniającą międzyzatokowe przestrzenie jam szpikowych
✓ nie dochodzą do komórek śródkostnych, kontaktują się bezpośrednio z zatokami szpikowymi
• komórki przydanki // wchodzą też w skład bariery szpik-krew
✓ drugie co do liczebności
✓ w 30-60% pokrywają ściany zatok szpikowych
✓ rozdzielają ściany zatok od fibroblastów szpikowych
• komórki śródbłonka (= kom. endotelialne) // wchodzą też w skład bariery szpik-krew
rola komórek podścieliska:
• podstawowy element komórkowego rusztowania szpiku kostnego
• produkcja substancji międzykomórkowej podścieliska:
✓ regulacja procesów krwiotworzenia (hamowanie/stymulacja hemopoezy przez zmiany w składzie i dystrybucji)
• ich hodowla in vitro:
✓ leczenie chorób szpiku
✓ przeszczep szpiku (aby przeszczep był skuteczny, trzeba najpierw przeszczepić komórki podścieliska, a dopiero
po ich przyjęciu przeszczepić komórki hemopoetyczne.

8. Bariera szpik – krew

= bariera hematologiczna
rola:
• zaopatrywanie krwi obwodowej w dojrzałe elementy morfotyczne wytworzone w szpiku
• jako bariera krew-szpik => miejsce wymiany gazów oddechowych i substancji odżywczo-budulcowych
przyniesionych przez krew
w jej skład, od strony światła zatoki, wchodzą:
• komórki śródbłonka
✓ zwarty i delikatny pierścień, który, wraz z błoną podstawną, współtworzy właściwą ścianę zatok szpiku
kostnego
✓ zachodzą na siebie dachówkowato
✓ w miejscach nieosłoniętych przez komórki przydanki są wypustki, które penetrują w miąższ szpikowy, łącząc
się z podścieliskiem
✓ zawierają włókienka kurczliwe (ale mniej, niż mają ich kom. przydanki)
• błona podstawna
✓razem z komórkami śródbłonka współtworzą właściwą ścianę zatok szpiku kostnego
• komórki przydanki
✓ w ich skład (pod błoną komórkową) wchodzą liczne mikrowłókienka, dzięki którym, w razie konieczności,
komórki przydanki mogą ze sobą współpracować przy wzmożonym zapotrzebowaniu krwi na młode krwinki
✓ nie stwierdzono połączeń między komórkami przydanki a innymi komórkami współtworzącymi barierę szpik-
krew, ale pomimo tego ściśle do siebie przylegają
komórki wspomagające jej działanie (ale nie wchodzące w skład)
• makrofagi
• adipocyty szpikowe
rodzaje funkcjonowania mechanizmu bariery szpik krew:
• funkcjonowanie normalne
✓ codziennie szpik musi dostarczyć do krwi tyle leukocytów i erytrocytów, ile uległo destrukcji:
▪ taka ilość może zostać bez problemu przepuszczona przez śródbłonek zatok, który nie jest przykryty
komórkami przydanki (40-70% ściany zatok jest wolne od przydanki, co sprzyja przechodzeniu m.in.
retikulocytów)
▪ retikulocyty, podczas przeciskania się przez błonę podstawną i komórki śródbłonka, zostawiają w szpiku
jądro komórkowe, a potem wchodzą do zatok, a następnie do krwioobiegu (z pozostałością aparatu
cytoplazmatycznego)
▪ w mechanizmie „przeciskania” krwinek przez śródbłonek biorą udział włókienka kurczliwe – dzięki temu
komórki śródbłonka ulegają skróceniu, a wypustki rozluźnieniu co ułatwia bierne „przepchnięcie” komórek
▪ proces wspomagany przez:
o włókienka nerwowe
o ucisk miąższu szpiku [„, „siła pchania w plecy” wypełnionego krwinkami czerwonymi”]
▪ nadmierne zatok szpikowych krwinkami -> chwilowe zatrzymanie przepływu krwi -> wzrost ciśnienia w
tętniczkach doprowadzających -> wzmożenie przepływu zatokowego -> „porwanie” krwinek z zatok do
krwioobiegu
▪ uwalnianie przez makrofagi dojrzałych erytroblastów kwasochłonnych, które są przemieszczane w okolicę
ściany zatoki, dodatkowo wzmaga siłę pchania i nacisk na ściany zatok
✓ granulocyty:
▪ dojrzałe, zdolne do diapedezy, uruchamiają swój własny aktywny ruch
▪ „początkowo przemieszczają się w kierunku ściany zatoki, a następnie w odpowiedzi na płynący ze
środowiska sygnał, który zezwala na czynną diapedezę do światła zatok żylnych”
▪ w czasie migracji miejscowa degradacja błony podstawnej; dochodzi do czynnego kontaktu śródbłonka ze
zbliżającym się granulocytem
▪ diapedeza przez barierę szpik-krew odbywa się też transcelularnie, przez otwarcie porów w śródbłonku
zatoki
▪ nie zostawiają w szpiku jądra
• funkcjonowanie awaryjne
✓ w sytuacjach awaryjnych:
▪ nagła utrata krwi
▪ hipoksemia
▪ intensywny wysiłek fizyczny
▪ zakażenie
✓ bariera szpik-krew musi przepuścić więcej komórek niż normalnie
✓ we krwi pojawia się więcej retikulocytów (a nawet jądrzastych erytroblastów) oraz pałeczkowatych
granulocytów i limfocytów
✓ mniej ostra bariera kontrolna
✓ strefa bezpośredniego kontaktu śródbłonka z miąższem szpiku poszerza się średnio o 40-70%
✓ powstają szczeliny między komórkami przydanki a śródbłonkiem – do nich dostają się dojrzałe krwinki
czerwone (zostają „wepchnięte”) oraz białe (wchodzą tam samoczynnie), które później „przerzynają” się do
światła zatok szpiku przez ścianę śródbłonka
✓ mechanizm wytworzenia szczelin polega na kurczeniu się mikrowłókienek w wypustkach komórek przydanki;
kom. przydanki oddalają się od śródbłonka, tworząc dodatkową przestrzeń zapewniającą ułatwiony dostęp do
śródbłonka
• „podsumowanie”:
 ✓ przechodzenie dojrzałych elementów morfotycznych przez barierę szpik-krew odbywa się zwykle
przezkomórkowo:
▪ najczęściej przez wypustki komórek śródbłonka (funkcjonowanie normalne)
▪ rzadziej przez otwarte miejsca styku komórek (funkcjonowanie awaryjne)
✓ w warunkach fizjologicznych nigdy nie tworzą się pory w barierze – dojrzałe krwinki same „przerzynają” się
przez śródbłonek
✓ w warunkach typowo patologicznych (białaczki) pojawia się dużo otwartych porów

9. Erytropoeza i erytrocyty
erytropoeza (wytwarzanie czerwonych krwinek)
• hemopoeza pierwotna, hemopoeza pęcherzyka żółtkowego
✓ u ssaków erytropoeza rozpoczyna się już w pęcherzyku żółtkowym (wtedy jednocześnie odbywa się też
leukopoeza)
✓ linia czerwonokrwinkowa (hemiangioblasty) wywodzi się z pierwotnej blastodermy
✓ z pierwotnej blastodermy komórki przechodzą do pola naczyniowego, area vasculosa:
✓ area vasculosa obejmuje tylno-boczną część zona pellucida, tworząc pole przejrzyste, area pellucida
✓ hemiangioblasty różnicują się na angioblasty i hemoblasty
✓ hemoblasty – wypełnione hemoglobiną płodową, dzielą się i różnicują w jądrzaste erytrocyty (bez udziału
erytropoetyny)
✓ w miarę rozwoju układu krążenia zarodka jądrzaste erytrocyty pojawiają się w krwioobiegu
✓ u myszy jądrzaste erytrocyty proliferują i dojrzewają we krwi obwodowej do 13-15 dnia ciąży (która trwa 3
tygodnie)
✓ u ludzi resztki hemopoezy pierwotnej zanikają dopiero w 10 tc – hemopoeza pierwotna przechodzi w
ostateczną
✓ hemopoeza pęcherzyka żółtkowego jest procesem pozaembrionalnym
• u ludzi i zwierząt domowych/gospodarczych w procesie hemopoezy ostatecznej pojawiają się erytrocyty, które
tracą jądro podczas przechodzenia do krwioobiegu
• komórki hemopoetyczne pęcherzyka żółciowego:
✓ posiadają właściwości komórek CFU-S
✓ podlegają procesom migracji do innych narządów hemopoetycznych (np. wątroby – hemopoeza wątrobowa)
• erytropoeza wątrobowa:
✓ początek: mysz: 10 dc, człowiek: 5-6 tc
✓ może trwać (w dużym ograniczeniu) do kilku tygodni po urodzeniu
✓ proces wewnątrzpłodowy
✓ dojrzałe erytrocyty przed wejściem do krwioobiegu tracą jądro komórkowe
✓ „pozostaje w stosunku 5:1 wobec granulopoezy z domieszką megakariopoezy, więc jest to typ
wielopotencjalnej hemopoezy (w porównaniu do hemopoezy erytroidalnej w pęcherzyku żółtkowym)
• erytropoeza śledzionowa:
✓ początek: mysz: 15 dc, człowiek: 11 tc (5-6 tyg po wątrobowej)
✓ w rozwijającej się śledzionie pojawia się nagromadzenie komórek mezenchymy dookoła naczyń
✓ powstaje miazga czerwona,w której namnażają się komórki macierzyste pochodzące z komórka żółtkowego
✓ komórki macierzyste dają początek linii erytroidalnej
✓ wraz z czasem trwania ciąży spada aktywność produkcji erytrocytów, ale wzrasta aktywność linii limfoidalnej
• erytropoeza w szpiku:
✓ początek: mysz: 17-18 dc, człowiek: 11-12 tc
✓ u człowieka znaczne nasilenie w okolicach 15-20 tc
✓ rozpoczyna się penetracją mezenchyalnych komórek w punktach początkowego kostnienia (przyszła jama
szpikowa) z jednoczesną angiogenezą w strefie kostnienia chrząstki
✓ najpierw rozwija się podścielisko, w którym pojawia się dużo komórek pochodzenia wątrobowego (->
zasadowa cytoplazma świadcząca o intensywności hemopoezy)
✓ u ludzi w szpiku zachodzi tylko erytropoeza, a u szczura i myszy – dominuje granulopoeza
✓ już w okresie płodowym powstające tu erytrocyty oprócz hemoglobiny płodowej (HbF) zawierają również
hemoglobinę ostateczną (HbA)
 ✓ erytrocyty są tu produkowane w tzw. ciągu erytroidalnym (jak na rysunku); rozróżnia się w nim komórki
ukierunkowane BFU-E, z których po podziałach powstają proerytroblasty (kom. CFU-E)
✓ wyodrębnia się 3 klasy macierzystych komórek ukierunkowanych zdolnych do wytwarzania kolinii
erytroidalnych: BFU-E (wczesne), BFU-E (pośrednie) oraz CFU-E (późne) - proerytroblasty
✓ komórki BFU-E wczesne:
▪ macierzysta komórka BFU-E (burst-forming units-erytropoetic) powstaje z podziałów komórki CFU-S
▪ w warunkach in vitro dają klonalne kolonie po 7-9 dniach koloniii (powstałe kolonie są b. duże, liczba
komórek wchodzących w ich skład może dochodzić nawet do 100 tys.)
▪ morfologicznie złożone do CFU-S, ale różnią się od nich dużą aktywnością proliferacyjną
▪ ich liczba może się podwajać w fazie aktywnej cyklu komórkowego (w okresie syntezy kwasów
nukleinowych)
✓ BFU-E pośrednie:
▪ powstają w procesach różnicowania BFU-E wczesnych
▪ większe od poprzednich (BFU-E wczesnych i CFU-S)
✓ CFU-E (proerytroblast):
▪ wyraźne, nieodwracalne cechy morfologiczne
▪ ok. 0,2 – 0,5% komórek szpiku
▪ zdolność do podziałów
✓ całkowity rozwój krwinki czerwonej od proerytroblastu trwa ok. 100 godzin; w tym czasie powstaje kolejno:
▪ erytroblast zasadochłonny (bazofilny) – zdolność do podziałów; mają dużo RNA, więc pochłaniają zasadowy
barwnik, stąd nazwa
▪ erytroblast wielobarwliwy (polichromatyczny) – mają zarówno RNA (zasadochłonność) jak i hemoglobinę
(kwasochłonność), której produkcja możliwa jest dzięki RNA (-> synteza globiny)
▪ erytroblast kwasochłonny (ortochromatyczny) – duże nagromadzenie hemoglobiny
➢ wraz ze wzrostem ilości Hb i spadkiem ilości RNA zmniejsza się jądro komórkowe oraz zanikają organella
komórkowe
▪ retikulocyt – powstaje po usunięciu jądra z erytroblastu kwasochłonnego
✓ normalnie we krwi nie ma erytroblastów; pojawiają się tam tylko po silnych krwotokach albo w niektórych
chorobach (ich obecność jest czynnikiem diagnostycznym)

regulacja erytropoezy
• w organizmie krowy krąży ok 30l krwi – jako, że w 1 µl znajduje się ok. 6 mln erytrocytów, w całym organizmie
krąży ich ok. 1,8 x 1013
• czas życia erytrocytów krowy to ok. 60 dni – w ciągu doby ubywa ich więc 1/60 ogólnej liczby, czyli 3x1012
• zniszczone krwinki zastępuje taka sama ilość nowo wytworzonych (-> w ciągu godziny godziny krowa wytwarza
1,3x1011 erytrocytów -> w ciągu sekundy wytwarzane jest u niej 25 mln erytrocytów)
• największe wahania w aktywności erytropoezy u zwierząt młodych, zwłaszcza szybko rosnących (-> u prosiąt
dzienne przyrosty masy ciała powodują, że każdego dnia musi powstawać ok. 20 ml krwi, więc POZA ODNOWĄ
umierających krwinek prosię musi wytworzyć dodatkowo ok. 1011 erytrocytów
• krew osesków zawiera niższą, niż jest to potrzebne, liczbę krwinek w jednostce objętości oraz mniej Hb – jest to
tzw. niedokrwistość noworodków/pourodzeniowa (-> gorsze odżywienie tkanek -> większe skłonności do
chorób tj. przeziębienie, grypa itp)
• o zwiększonej lub obniżonej aktywności erytropoezy decydują czynniki hamujące/stymulujące rozplem i
różnicowanie komórek macierzystych w kierunku progenitorów erytrocytów
• duże znaczenie w regulacji erytropoezy ma dostęp do składników koniecznych do syntezy erytrocytów
• czynniki pobudzające erytropoezę:
✓ erytropoetyna (Ep)
✓ IL-9 i IL-3
✓ SCF, stem cell factor, czynnik wzrostu komórek pnia szpiku
✓ GM-CSF, granulocyte-macrophage colony-stimulating factor, czynnik stymulujący wzrost kolonii granulo- i
makrofagowych
➢ wszystkie oprócz Ep działają na komórki multipotencjalne CFU-S (Ep działa na komórki ukierunkowane)
 ➢ tylko IL-9 i Ep wpływają tylko na erytropoezę; reszta także na leukopoezę
• czynniki hamujące erytropoezę (= inhibitory krwiotworzenia)
✓ TNF
✓ interferon
✓ TGF-β
• erytropoetyna:
✓ najważniejszy regulator pobudzający erytropoezę
✓ budowa:
▪ glikoproteid (34 kDa)
▪ 11% składu to kwas sjalowy (pozbawienie Ep tego kwasu = jej utrata aktywności biologicznej)
✓ wytwarzanie:
▪ głównie w nerce jako czynnik nerkowy; powstaje on w komórkach okołocewkowych nerki (synteza ulega
kontroli „komórek czujnikowych”, które są szczególnie wrażlwe na niedobór tlenu i znajdują się przy
cewkach proksymalnych) ; czynnik nerkowy po połączeniu z α-globuliną uzyskuje aktywność
erytropoetyczną; hipoksja w obszarze przy „komórkach czujnikowych” prowadzi do uwolnienia
odpowiednich mediatorów, które pobudzają komórki okołocewkowe do syntezy Ep
▪ u płodów (u ludzi jej poziom wzrasta do 32 tc) – nie wiadomo gdzie powstaje, ale na pewno nie w nerkach i
wątrobie
▪ produkowana przez makrofagi podścieliska szpiku; działa parakrynnie na ogniska erytropoezy
✓ hemato- i erytropoeza pierwotna pęcherzyka żółtkowego oraz wątrobowa jest od niej niezależna
✓ receptory erytropoetyny:
▪ pierwsze powstają na BFU-E pod wpływem IL-3, IL-9, SCF i GM-SCF
▪ najwięcej na proerytroblastach i na komórkach CFU-E
▪ ostatnie znajdują się na erytroblastach zasadochłonnych (-> późniejsze formy nie są zdolne do podziałów)
✓ najważniejszym czynnikiem powodującym wzrost syntezy Ep jest hipoksja – im mniej tlenu w tkankach, tym
więcej Ep jest wytwarzanej (-> po kilku dniach pojawia się więcej młodych czerwonych krwinek)
✓ stosowana w leczeniu niewydolności erytropoezy i jako czynnik wzmagający wydolność organizmu
sportowców (doping)
✓ hipoksja -> więcej Ep -> więcej inhibitorów hemopoezy
• apoptoza:
✓ silnie włączona w regulację erytropoezy
✓ zachodzi pod wpływem różnorodnych czynników (zwłaszcza zewnętrzny)
✓ naturalny regulator wielu procesów biologicznych – reguluje rozplem, dojrzewanie i starzenie się komórek
przy hemo- i erytropoezie
✓ najczęściej spotykana w układach komórkowych cechujących się intensywną proliferacją
✓ naturalny regulator zmiany miejsc w których odbywa się hemo- i erytropoeza (pęcherzyk żółtkowy -> wątroba
-> śledziona -> szpik)
✓ w prawidłowo funkcjonującym układzie krwiotwórczym odpowiada za zachowanie równowagi między liczbą
komórek dzielących się, ulegających różnicowaniu czy dojrzewających (-> wpływ na wielkość dziennej
produkcji erytrocytów)
✓ podlega kontroli przez Ep, SCF i IGF-1 (=> zmniejszenie zaprogramowanej śmierci komórek układu
erytroidalnego); ich brak hamuje syntezę hemu, co sprowadza komórki na ścieżkę apoptozy
✓ utrzymanie syntezy hemu naw prekursorach erytrocytów na optymalnym poziomie redukuje siłę apoptozy
✓ zależności między ilością Ep a losami komórki i apoptozą:
▪ duże stężenie Ep – większość erytroidalnych komórek Ep-zależnych wchodzi w kolejny etap
rozwoju/różnicowania
▪ małe stężenie Ep – rozwój w/w komórek wyhamowuje i kierowane są one na szlak apoptozy

hemoglobina – budowa, synteza, znaczenie

• hemoglobina = globina (96%) + hem (4%)
• białko globina osobników dorosłych:
✓ u dorosłych 4 łańcuchy peptydowe (2α i 2β) [łańcuch α – 141 AA., łańcuch β – 146 AA.]
• między pętlami jednego zwiniętego łańcucha aminokwasowego znajduje się 1 cząsteczka hemu (stąd 1
cząsteczka globiny przyłącza 4 cząsteczki hemu)
• struktura hemoglobiny:
✓ struktura pierwszorzędowa – najważniejsza w pełnieniu funkcji
✓ struktura drugorzędowa (konfiguracja przestrzenna) – każdy łańcuch jest spiralnie zwinięty
✓ struktura trzeciorzędowa (dalsze fałdowanie łańcucha) – dzięki oddziaływaniu między grupami bocznymi
aminokwasów
✓ struktura czwartorzędowa - przestrzenne ułożenie względem siebie równoimiennych łańcuchów
polipeptydowych
▪ połączenie 4 jednostek w 1 tetramer możliwe jest dzięki mostkom wodorowym, mostkom solnym i siłom
Van der Waalsa
▪ gdy do hemu nie jest przyłączony tlen, łańcuchy jednoimienne są od siebie oddalone
▪ po przyłączeniu tlenu końce jednoimiennych łańcuchów zbliżają sie do siebie, a następnie łączą się ze sobą i
pozostają złączone do odłączenia tlenu; w procesie tym pękają niektóre wiązania wodorowe, a pewna ilość
reszt aminokwasowych oddysocjowuje, uwalniając do środowiska wodór (-> odczyn kwaśny)
▪ zmiany przestrzenne Hb to tzw. ruchy oddechowe (ze względu na zależność od przyłączania/odłączania
tlenu)
▪ struktura czwartorzędowa zapewnia występowanie między cząsteczkami Hb właściwości kooperatywnych -
przyłączenie tlenu do 1 podjednostek powoduje, że do kolejnych podjednostek tlen przyłącza się łatwiej)
• hemoglobina płodowa (HbF):
✓ w okresie płodowym u człowieka i większości zwierząt
✓ różni się od HbA inną budową cząsteczki oraz większą zdolnością do wiązania tlenu
✓ składa się z 2 łańcuchów α i 2 łańcuchów γ (146 AA)
✓ znika w pierwszym okresie po urodzeniu
• hem - cząsteczka zbudowana z jonu Fe2+ połączonego z 4 wzajemnie połączonymi pierścieniami pyrolowymi
• synteza:
✓ informacja dla syntezy danych łańcuchów polipeptydowych znajduje się w odpowiednim odcinku DNA, skąd
przekazywana jest przez mRNA na układ komórkowy syntetyzujący białko
✓ synteza hemu i globiny odbywa się oddzielnie, ale jest ściśle skoordynowana
✓ biosynteza hemu
▪ głównie w erytroblastach
▪ Gly + sukcynylo-CoA -> ... -> uroporfibrynogen -> ... -> protoporfiryna III -> hem
▪ kluczowym enzymem jest syntetaza ALA (hamowana przez hem na drodze ujemnego sprzężenia zwrotnego)
✓ synteza globiny:
▪ geny za nią odpowiedzialne na chromosomach 11 i 16
▪ poszczególne łańcuchy syntetyzowane są oddzielnie, a po związani z hemem spontanicznie łączą się ze sobą,
tworząc hemoglobinę
• czynność, rola:
✓ transport O2
▪ każda cząsteczka hemu może nietrwale związać się z 1 cząsteczką tlenu
▪ tlen wchodzi w nietrwałe połączenie między żelazem (w hemie) a resztą histydyny (w łańcuchu
polipeptydowym) => 1 Hb wiąże 4 O2
▪ proces utlenowania (nie utlenienia!!!, bo Fe nie zmienia stopnia utlenienia) następuje w płucach
▪ utlenowana hemoglobina = oksyhemoglobina
▪ w warunkach obniżenia ciśnienia parcjalnego tlenu, większego poziomu CO 2, wyższej temperatury i wyższej
kwasowości w tkankach oksyhemoglobina dysocjuje, uwalniając O 2
✓ transport CO2:
▪ natychmiastowy odbiór całego dyfundującego z tkanek do kapilar dwutlenku węgla
▪ 70% CO2 przy wyjściu erytrocytu z kapilary uwalniane jest do osocza i w nim transporowane jako HCO 3-
▪ ok. 10% CO2 wiąże się z Hb, tworząc karbaminohemoglobinę i w takiej formie dociera do kapilar
pęcherzyków płucnych
▪ 20% CO2 – transport w erytrocytach w postaci HCO3-
✓ regulacja pH krwi
✓ hem wchodzi w skład mioglobiny (odbiera O2 od Hb w wolno kurczących się mięśniach i uwalnia O2 przy
niskim ciśnieniu parcjalnym w pracujących mięśniach)
• połączenia hemoglobiny z innymi związkami w stanach patologicznych:
✓ karboksyhemoglobina:
 ▪ powinowactwo CO do Hb jest ok. 300x większe niż powinowactwo O 2, dlatego nawet mała ilość CO w
powietrzu prowadzi do „zablokowania” Hb i śmierci na skutek uduszenia (do tkanek nie dociera tlen, a
enzymy oddechowe zawierające w swojej cząsteczce Fe zostają zablokowane)
✓ methemoglobina:
▪ powstaje pod wpływem części leków i czynników utleniających (np. azotyny) w paszy albo w wypadku
nieprawidłowych przemian azotu niebiałkowego w żwaczu
▪ pod wpływem związków utleniających Fe2+ -> Fe3+ (powstaje met-Hb)
▪ nie przenosi tlenu i jest balastem w krwinkach, z czym nie mogą sobie na czas poradzić reduktazy met-Hb i
NADH (w normalnych warunkach enzymy te zmieniają met-Hb w Hb, dzięki czemu w erytrocytach są tylko
śladowe ilości met-Hb)
▪ ciemnoniebieska; jeśli pojawia się w dużych ilościach, powoduje takie zabarwienie skóry i śluzówek
✓ Hb + HCN (cyjanek)
▪ kwas pruski (cyjanek) blokuje oksydazę cytochromową, inne enzymy oddechowe i Hb
▪ antidotum: azotyny (Met-Hb + HCN -> nietoksyczna cyjanmethemoglobina)
✓ hemoglobina tlenkoazotowa (HbNO) – Hb/met-Hb + NO; połączenie nietrwałe, znaczenie w premedykacji
chirurgicznej
✓ sulfmethemoglobina (SHb) – oksyhemoglobina + H2S albo S2-; połączenie siarki z pyrolem hemu powoduje
zanik wiązania podwójnego; nadmiar SHb- sulfhemoglobinemia (po długotrwałym podawaniu niektórych
leków, np. fenacetynów; objaw – tzw. sinica szara)

czynności erytrocytów
• transport tlenu z płuc do tkanek
• udział w przenoszeniu CO2 z tkanek do płuc (opisane w czynności Hb)
• buforowanie krwi (utrzymanie jej stałego pH)
• udział w procesach odpornościowych
✓ dzięki receptorowi dla dopełniacza (na błonie komórkowej) wiążą kompleksy immunologiczne i uczestniczą w
ich usuwaniu
• udział w transporcie i metabolizmie ksenobiotyków:
✓ ksenobiotyki (m.in. leki) wchłonięte w przewodzie pokarmowym transportowane są z krwią (w tym w dużym
% przez erytrocyty)
✓ dzięki odpowiednim enzymom (m.in. cytochrom P450, hydrolazy) mogą być metabolizowane
✓ udział erytrocytów w metabolizmie leków zwykle nie jest duży, ale w degradowana jest w nich aspiryna (7%) i
heroina (do 5,5%); pozostałe leki w 1-2%
• transport endogennego NO
✓ NO łączy się z grupą tiolową –SH reszty cysteinowej w łańcuchach β-globiny (-> ugrupowanie nitroztiolowe)
✓ większość NO związana jest z Hb utlenowaną (-> S-nitrozohemoglobina), bo jej powinowactwo do NO jest
wyższe niż Hb odtlenowanej
✓ dzięki temu, że HbO2 ma większe powinowactwo do NO, częściowe odtlenowanie Hb w tkankach skutkuje
uwolnieniem NO, który z kolei rozszerza naczynia (-> możliwy większy przepływ krwi)
• termoregulacja
✓ hemoglobina może pełnić funkcję molekularnego przekaźnika ciepła
✓ wiązanie Hb z O2 w płucach jest egzotermiczne (-> + 35 kJ)
✓ oddawanie O2 w tkankach jest endotermiczne
starzenie się i destrukcja erytrocytów
• stare i uszkodzone erytrocyty są rozpoznawane i przechwytywane przez narządy krwiogubne (śledziona,
wątroba, szpik) i niszczone przez miejscowe makrofagi układu fagocytarnego
• śledziona:
✓ najważniejszy z narządów krwiogubnych
✓ przechodzące przez nią erytrocyty, aby wrócić do krwioobiegu, muszą przeciskać się przez specjalne szczeliny
między komórkami ścian śródbłonka zatok żylnych śledziony
✓ krwinki stare i upośledzone są kierowane przez specjalne furtki na tor niszczenia
✓ fagocytozie mogą być poddawane całe krwinki, ich fragmenty lub „wypustki” (-> w ostatnim przypadku błona
krwinki zostaje odnowiona, a ona sama wraca do krwioobiegu)
✓ czyszczenie błony erytrocytów jest słabe u kotów (-> duże otwory w ścianach zatok żylnych)
• długość życia erytrocytów:
✓ różna u poszczególnych gatunków
 ✓
2-5 m-cy
✓
u człowieka ok. 4 m-cy (120 dn.)
✓
im mniejsza asa zwierzęcia i większe tempo metabolizmu, tym jest krótsza
✓
krótsza u noworodków, osób starszych, w stanach zapalnych i podczas ciąży
• stare erytrocyty są mniejsze, ale ich gęstość jest większa (-> utrata elektrolitów w komórce w miarę starzenia->
odpływ wody z krwinki)
• cechy starzejących się erytrocytów:
✓ zmniejszenie możliwości do odkształceń (przez wzrost lepkośći wnętrza i zmiany właściwości błony
komórkowej) – w związku z tym powrót do wcześniejszego kształtu następuje później, a krwinka przechodzi
przez kapilarę dłużej
✓ silniejsza adhezja do komórek śródbłonka
✓ większa wrażliwość na czynniki uszkadzające (-> m.in. szybsza hemoliza)
✓ zmniejszenie stopnia asymetrii fosfolipidów błony (przez mniejszą aktywność lipazy), zmniejszenie płynności
lipidów, większa podatność białek na działanie czynników sieciujących
✓ mniejsza ilość niektórych receptorów na powierzchni
✓ postępująca inaktywacja większości enzymów komórkowych (które mają mniej reszt kwasu sjalowego –
głównego nośnika ujemnego ładunku na powierzchni krwinki)
✓ zmniejszenie stężenia 2,3-BPG (modulatora powinowactwa Hb do O2 – przez to starsze krwinki gorzej oddają
tlen w tkankach
• główne przyczyny starzenia erytrocytów: zużycie mechaniczne, wyczerpanie metaboliczne, uszkodzenia przez
reaktywne formy tlenu
• zużycie mechaniczne:
✓ dokonuje się przez wielokrotne przejście przez duży i mały krwioobieg
✓ podczas krążenia krwinka przechodzi określoną liczbę cykli oddawania i wiązania tlenu
✓ u zwierząt małych w/w cykli jest więcej, więc erytrocyty szybciej się zużywają i wyczerpują mechanicznie (->
krótsze życie)
✓ selektywne usuwanie starych erytrocytów wymaga swoistego rozpoznawania ich (m.in. zmiany gęstości,
odkształcania się, zaburzeń w budowie BK, odsłonięcia niektórych reszt reaktywnych w błonie lipidowo-
białkowej, tworzenie mikropęcherzyków na powierzchni)
• hemoliza
✓ = rozpad krwinki połączony z wydobywaniem się z niej Hb
✓ może do niej dochodzić przez czynniki zdolne do uszkadzania błony komórkowej (eter, alkohol, jady
bakteryjne, jady węży i pszczół, hemolizyny, spadek temperatury < 0°C, środki zmniejszające napięcie
powierzchniowe, silne działanie mechaniczne, obniżenie ciśnienia osmotycznego środowiska)
✓ erytrocyt stawia czynnikom hemolizującym określony opór; zależy on od jego wieku i sprawności
czynnościowej
✓ miarą oporności może być wytrzymałość na stopniowe zmniejszanie ciśnienia osmotycznego środowiska; z
reguły krwinki hemolizują w roztworze NaCl, gdy jego stężenie < 0,5%

metabolizm żelaza
• związek z produkcją i usuwaniem erytrocytów oraz degradacją Hb
• wchłonięte z przewodu pokarmowego atomy Fe są włączane w cykle przemian i wykorzystywane wielokrotnie
• organizm wydala Fe tylko w minimalnych ilościach (podczas krwawień, z enzymami trawiennymi, w złuszczonym
nabłonku)
• ok. 90% zatrzymanego Fe bierze udział w procesach związanych z hemopoezą, dlatego istnieje powiązanie
między aktywnością hemopoezy a metabolizmem żelaza
• natężenie erytropoezy (stopień wykorzystania Fe zgromadzonego w magazynie – wątrobie, śledzionie) decyduje
o wchłanianiu pierwiastka w przewodzie pokarmowym – im bardziej opróżnione magazyny, tym więcej Fe jest
wchłaniane
• w śluzówce jelit Fe jest zatrzymywane i wiązane przez apoferrytynę – ta, po przyłączeniu Fe, staje się ferrytyną,
która nie jest zdolna do dalszego pobierania żelaza; jako, że ilość apoferrytyny w błonie jest ograniczona, ilość
przyjmowanego żelaza zależy od tego, jak szybko zostanie ono „odebrane” ferrytynie
• odbiorcą Fe jest transferryna – β-globulina osocza, która przyłącza do siebie atom Fe i transportuje go do jego
„magazynów”
 • w wątrobie/śledzionie transferryna oddaje Fe znajdującej się tam apoferrytynie, która, w połączeniu z tym
pierwiastkiem, tworzy ferrytynę (Fe w „magazynie” przechowywane jest w komórkach układu fagocytarnego w
postaci ferrytyny)
• każde przyłączenie Fe do białka powoduje jego utlenienie (Fe2+ -> Fe3+), a oderwanie – redukcję
• w reakcjach redox bierze udział ceruloplazmina, której koenzymem jest Cu
• miedź, uczestnicząc w zmianach utlenienia żelaza, decyduje o jego przekazywaniu do szpiku i magazynowaniu w
wątrobie i śledzionie (-> niedobory/zakłócenia w metabolizmie Cu -> zaburzenia przemian Fe)
• Fe wbudowane w Hb pozostaje trwale połączone z hemem jako Fe2+; dopiero po hemolizie następuje w
komórkach układu fagocytarnego odszczepienie Fe, przekazanie go apoferrytynie wątroby/śledziony i ponowne
jego wykorzystanie w procesie erytropoezy
• tempo obrotu żelazem jest miarą aktywności erytropoezy i może być mierzone przy udziale
promieniotwórczego 59Fe:
✓ po pewnym czasie od wstrzyknięcia znanej ilości radioaktywnego izotopu związek ten zniknie z osocza i
zostanie zdeponowany w „magazynie”
✓ tempo znikania Fe z osocza (tzw. oczyszczanie się osocza z żelaza) jest uzależnione od tempa obrotu żelaza w
organizmie (więc i od erytropoezy)
✓ po 16-20h podany izotop ponownie pojawi się w krwioobiegu, ale tym razem w nowo utworzonych
erytrocytach (ok. 40% podanej ilości)
✓ zmniejszenie/zwiększenie włączonego do krwinek izotopu świadczy o zahamowaniu lub pobudzeniu
erytropoezy (-> jeden z najdokładniejszych testów aktywności erytropoezy)
• poza udziałem w erytropoezie Fe występuje w mioglobinie oraz jako składnik enzymów (katalazy, cytochromy i
inne)
• orientacyjne rozmieszczenie Fe [g] w organizmie ważącej 100kg świni:
✓ hemoglobina – 3,5
✓ mioglobina – 0,15
✓ enzymy – 0,01
✓ transferrytyna – 0,04
✓ magazyny żelaza (ferrytyna, hemosyderyna)– 1,8

10. Leukopoeza i leukocyty

leukopoeza
• odbywa się w szpiku kostnym i układzie limfoidalnym
• „wspólny początek”:
✓ w szpiku, z komórek macierzystych pnia, powstają bezpośrednio komórki prekursorowe (tzw. komórki
zerowe), komórki NK, K, dendrytyczne oraz CFU-S
✓ komórki zerowe:
▪ transportowane z krwią do układu limfoidalnego, gdzie dalej się rozmnażają i różnicują,
▪ dają początek LyB, LyT oraz osiadłym makrofagom tkankowym;
▪ LyB i LyT ulegają pozaszpikowo dalszej specjalizacji
✓ granulocyty i monocyty:
▪ powstają i dojrzewają do końca tylko w szpiku kostnym
▪ linia granulocytarna i monocytarna biorą początek z multipotencjalnej komórki CFU-S, która jest również
komórką potomną komórki macierzystej pnia
▪ CFU-S dzieli się; po zróżnicowaniu powstają komórki prekursorowe linii granulocytarnej (CFU-G) i
monocytarnej (CFU-Mon)
• powstawanie granulocytów:
1) CFU-G – ukierunkowane komórki macierzyste wszystkich granulocytów
2) mieloblasty – rozpoznawalne morfologicznie komórki macierzyste wywodzące się z CFU-G
3) promielocyt – powstaje w procesach różnicowania i dojrzewania mieloblastów
4) mielocyt – 3 rodzaje (kwaso-, zasado- i obojętnochłonne); powstają z promielocytów, dzielą się
5) metamielocyt – 3 rodzaje (j/w) nie podlegają podziałom
6) granulocyty o jądrze pałeczkowatym – 3 rodzaje, nie podlegają podziałom
▪ kwasochłonne – eozynofile
▪ zasadochłonne – bazofile => populacja najmniej liczna
 ▪ obojętnochłonne – neutrofile => populacja najliczniejsza
7) granulocyty o jądrze segmentowanym (j/w, tylko zmiany w morfologii jądra oraz bardzo wyraźnie zagęszczone
ziarnistości
✓ wytworzone granulocyty stanowią liczną rezerwę szpikową; miarę zapotrzebowania mogą one wychodzić
przez śródbłonki zatok szpikowych i wydostawać się do krwi
✓ łączny czas rozwoju do granulocytu o jądrze segmentowanym to ok. 10 dni
✓ granulocyt segmentowany we krwi żyje ok. 2-3 dni
✓ część granulocytów z krwioobiegu zostaje zatrzymana w zatokach naczyniowych i rozgałęzieniach kapilar
śledziony, wątroby i szpiku – jest to tzw. pula marginalna, czyli rezerwa pozostająca stale w pogotowiu
✓ uruchomienie obu puli następuje po zadziałaniu silnego bodźca zakaźnego (-> skrócenie czasu dojrzewania
granulocytów i pojawienie się pałeczkowatych granulocytów w krwi obwodowej)
• powstawanie monocytów:
✓ w szpiku
1) komórka macierzysta pnia -> CFU-S -> CFU-Mon -> monoblast -> promonocyt -> monocyt
2) dojrzałe monocyty opuszczają szpik przez barierę szpik-krew i dostają się do krwi
3) dzięki chemotaksji i diapedezie osiągają miejsca zapalne w organizmie i tam pełnią swoje funkcje
• produkcja limfocytów:
1) komórka macierzysta pnia
2) CFU-L (= macierzysta komórka limfoidalna, = limfocyty zerowe = spoczynkowe limfocyty dziewicze) -
przedostają się do krwi, a potem krążą między obwodowymi narządami limfatycznymi, gdzie się rozmnażają i
specjalizują na 2 główne populacje – LyT i LyB
✓ limfocyty T – różnicują się w grasicy; przez dalsze podziały wytwarzają się ich różne linie:
▪ pomocnicze – Th
▪ supresorowe – Ts
▪ regulatorowe (kontrsupresorowe) – Tcs
▪ cytotoksyczne – Tc -> z nich powstają komórki efektorowe lub komórki pamięci
✓ limfocyty B – różnicują się i rozmnażają u ptaków w bursie Fabrycjusza, a u ssaków w wątrobie (płody) i szpiku
kostnym
✓ po osiągnięciu określonego narządu w mikrośrodowisku tkanek może odbywać sie proces dojrzewania i
modulowania aktywności Ly; ich wędrówka jest więc docelowa, a nie przypadkowa
 regulacja leukopoezy
• brak głównego regulatora (jak np. Ep przy erytropoezie)
• hamowana/pobudzana przez cytokiny
• cytokiny wytwarzane są w pobliżu narządów wytwarzających leukocyty (-> działanie para-/autokrynne)
• w regulacji leukopoezy występuje swojego rodzaju hierarchia oddziaływań leukopoetycznych czynników
regulujących proliferację i różnicowanie komórek będących w różnych stadiach rozwoju (kom. pnia,
prekursorowe, progenitorowe, dojrzałe) -> dalsze podziały i różnicowanie komórek na różnych szczeblach
rozwoju regulowane są przez coraz to inny zestaw czynników
• komórki macierzyste pnia:
✓ zdolne do samoodtwarzania się, wielokierunkowego różnicowania i odpowiadania na zapotrzebowanie pod
wpływem miejscowych cytokin
✓ oddziałują na nie: SCF i IL-1
✓ pod wpływem w/w powstają 2 grupy komórek prekursorowych – CFU-S i CFU-L
• komórki prekursorowe:
✓ CFU-S -> progenitory dla linii monopoezy (CFU-Mon) i trzech linii granulopoezy (CFU-G, CFU-B i CFU-Eo) oraz
erytropoezy
✓ CFU-L -> daje początek limfocytom B-0 i T-0
✓ ich przekształcenia są odpowiedzią na wiele czynników, a głównie:
▪ IL-1 – IL11
▪ GM-CSF
▪ G-CSF
▪ M-CSF
✓ w/w odpowiadają za rozplem i różnicowanie komórek prekursorowych, co prowadzi do wytwarzania
dojrzałych leukocytów oczekujących na wejście do krwioobiegu
• aktywizacja leukocytów:
✓ dojrzałe leukocyty są deponowane przez barierę szpik-krew i przed podjęciem swej czynności muszą być
aktywizowane
✓ za aktywizację odpowiadają określone cytokiny, które często kierują dojrzałe krwinki na drogę transformacji
blastycznej (-> wtórny rozplem i różnicowanie)
✓ wszechobecna w aktywizacji leukopoezy (w szczególności w limfopoezie pozaszpikowej); ściśle powiązana z
układem immunologicznym
• hamowanie leukopoezy:
✓ przy udziale cytokin w układzie limfoidalnym
✓ inhibitory leukopoezy:
▪ TGF-β
▪ TNF-α
▪ interferon
• apoptoza - prowadzi do tzw. negatywnej selekcji (-> eliminacja autoreaktywnych limfocytów -> ochrona przed
autoagresją)
• inne czynniki wpływające na rozmieszczenie i rozplem LyT:
✓ m.in. hormony kory nadnerczy, toksyny bakteryjne, promieniowanie RTG
✓ efektem ich działania może być wrost/obniżenia się w/w komórek we krwi obwodowej lub pulach
rezerwowych

czynności białych krwinek

• wszystkie leukocyty biorą udział w procesach odpornościowych
✓ szczególna rola w odpowiedzi komórkowej (swoistej i nieswoistej)
✓ jedynie LyB biorą udział w odpowiedzi humoralnej
• zdolność do fagocytozy i immunofagocytozy (pożeranie i niszczenie ciał obcych (np. bakterii) – ożywionych i
nieożywionych)
• pinocytoza – pochłanianie w małych ilościach różnych zawiesin koloidowych spoza komórki
• synteza ciał czynnych oraz tzw. substancji bójczych:
✓ interleukiny
✓ monokiny
 ✓ leukokiny
✓ w/w pełnią czynności regulacyjne i modulujące; mogą działać autokrynnie i parakrynnie, uczestnicząc w
regulacji układu odpornościowego, nerwowego i rozrodczego
• mogą pełnić swoje funkcje poza naczyniami dzięki zdolności do chemotaksji i diapedezy
• granulocyty (wszystkie) - włączone do tzw. pierwszej linii obrony organizmu przed czynnikami
chorobotwórczymi (reakcja nieswoista, ale błyskawiczna; dobrze rozwinięta w miejscach kontaktu organizmu ze
światem zewnętrznym – skóra, drogi oddechowe, przewód pokarmowy )
• neutrofile (= mikrofagi) – największe właściwości żerne spośród komórek fagocytujących (-> ważna rola w
odporności nieswoistej)
• eozynofile:
✓ 1-5% wszystkich leukocytów
✓ w dużych ilościach w szpiku (rezerwa szpikowa) i tkankach (macica, drogi oddechowe, ściana jelita)
✓ wzrost ich liczby towarzyszy stanom uczuleniowym (właściwości antyhistaminowe; chronią przed szkodliwym
wpływem nadmiaru histaminy przy reakcjach alergicznych) => hamowanie anafilaksji
✓ zdolność do fagocytozy i zabijania niektórych pasożytów i ich stadiów larwalnych (więcej przy zakażeniach
pasożytniczych -> diagnostyka)
• bazofile
✓ w ziarnistościach m.in. heparyna (silne działanie przeciwkrzepliwe -> przeciwdziałanie zakrzepom, co jest
szczególnie ważne w miejscach objętych procesami zapalnymi)
✓ uczestnictwo w reakcjach alergicznych (-> zdolność do wiązania na powierzchni IgE, która jest zaangażowana
w walkę z alergenami)
✓ osadzające się na krwince IgE mogą uwięzić między sobą cząsteczki alergenu (-> reakcja typu wczesnego)
• monocyty
✓ we krwi przez kilka godzin
✓ w tkankach pełnią rolę makrofagów wędrujących (oprócz diapedezy mogą przemieszczać się w ECL, dążąc do
miejsc zapalnych)
✓ duża aktywność fagocytarna i immunofagocytarna – niszczenie antygenu po rozpoznaniu nieswoistym lub
swoista fagocytoza kompleksów immunologocznych (antygen + przeciwciało + opsonina)
✓ w szpiku (oprócz fagocytozy „nienormalnych” krwinek/ich prekursorów) rola „mamek” dojrzewających
erytrocytów – regulują ich przesuwanie do ścian zatok (-> komórki wspomagające i regulujące wypływ
erytrocytów przez barierę szpik-krew)
✓ współtworzenie rusztowania czynnego szpiku
• makrofagi wędrujące
✓ wydzielanie dużych ilości ciał czynnych (m.in. IL-1)
✓ regulacja syntezy przeciwciał
✓ udział w reakcjach przeciwbakteryjnych, przeciwwirusowych, przeciwgrzybiczych i przeciwpasożytniczych
✓ duża rola w tworzeniu ziarniny podczas gojenia ran (-> regulacja czynności i rozplemu fibroblastów oraz
angiogenezy)
• makrofagi osiadłe
✓ ogromne zdolności do przekształceń morfologicznych; potrafią plastycznie zmieniać swoją strukturę w
zależności od tkanki docelowej
✓ mogą wielokrotnie się dzielić, tworząc olbrzymie wielojądrzaste komórki zdolne do fagocytozy i produkcji
regulatorowych monokin
✓ duża rola w tworzeniu ziarniny podczas gojenia ran (-> regulacja czynności i rozplemu fibroblastów oraz
angiogenezy)
• limfocyty
✓ liczna populacja różnorodnych komórek
✓ w błonach receptory do rozpoznawania siebie nawzajem oraz do rozpoznawania antygenów
✓ zdolność do transformacji blastycznej (-> dojrzała krwinka zyskuje cechy komórki młodej, zdolnej do
podziałów i przekształceń w kierunku zaprogramowanym przez czynniki aktywujące); w ten sposób:
▪ z limfocytu B-0 -> klon plazmocytów wytwarzających przeciwciała
▪ z limfocytu T-0 -> klony komórek Tc
▪ LyTh, LyTc, LyTcs – w zależności od potrze mogą zwiększać swoją liczebność we krwi i układzie limfoidalnym
11. Płytki krwi – powstawanie i czynności
cechy
• u większości gatunków 300-600 tys./µl (300-600 G/l)
• najmniejsze z elementów morfotycznych (1-2 µm)
• bezjądrzaste
• w nich:
✓ ziarnistości α – odpowiedniki lizosomów
✓ ziarna glikogenu
✓ mitochondria
✓ rybosomy
✓ układ mikrotubul i mikrofibryli (-> utrzymanie dyskowatego kształtu)
powstawanie i „życie”
• powstawanie:
1) komórki CFU-Meg -> swoiście pobudzone wchodzą w fazę podziału jądra bez podziału cytoplazmy
2) megakarioblast -> powstaje w w/w procesie
3) promegakariocyt -> w cytoplazmie intensywne procesy syntezy wielu związków
4) megakariocyt -> postać dojrzała
5) trombocyt -> powstaje przez odszczepianie fragmentów cytoplazmy z megakariocytu
• regulacja trombopoezy:
✓ najważniejsze czynniki regualcyjne: IL-3, IL-6, IL-11
✓ oprócz w/w GM-CSF
✓ regulatory oddziałują na CFU-Meg
✓ trombopenia -> stymulacja trombopoezy
✓ trombocytoza -> zatrzymywanie trombocytów (gł. w śledzionie) i ich rozpad
✓ uwolnione z płytek krwi różne związki są prawdopodobnie jednym z czynników hamujących dojrzewanie i
rozwój megakariocytów
✓ bezpośrednio hamowana przez TNF i interferon
• żyją ok. 10 dni
• po upływie czasu życia zatrzymywane są w śledzionie (-> zasadnicze miejsce ich rozpadu)
czynność:
• udział w krzepnięciu krwi:
✓ zdolność do adhezji (przylegania do uszkodzonej ściany naczynia) i agregacji (wzajemne przyleganie)
✓ w/w prowadzi do wytworzenia skupisk płytek
✓ podczas w/w procesów, przy udziale trombosteniny (białko zawarte w płytce) i kosztem zużycia energii
zachodzi zasadnicza zmiana ich kształtu oraz rozpoczyna się reakcja uwalniania
✓ reakcja uwalniania – wydzielanie do otoczenia wielu związków chemicznych (tromboksan, serotonina,
katecholaminy, histamina, ADP, ATP, Ca2+, K+, płytkowe czynniki krzepnięcia krwi)
✓ wydzielone związki oddziałują na naczynia krwionośne i agregację płytek krwi w pierwszym etapie procesu
krzepnięcia lub uczestniczą w procesie koagulacji lub fibrynolizy
• troficzne działanie na ściany naczyń krwionośnych
• udział w gojeniu ran (-> pobudzenie wzrostu fibroblastów)
• udział w inicjowaniu zmian miażdżycowych

12. Powstawanie i czynność osocza

plazmopoeza
• sprzężona z wymianą ECL i chłonki oraz łączy się z czynnością niektórych narządów (wątroba, szpik kostny,
przewód pokarmowy)
• pierwsze osocze
✓ powstaje w ogniskach erytropoetycznych pęcherzyka żółtkowego w okresie embrionalnym
✓ związane z angiogenezą i erytropoezą wenwnąrznaczyniową
✓ tworzące się naczynia wypełniają się wydzieliną komórek endotelialnych i tworzą swoiste środowisko
hemopoetyczne
✓ wytwarzane na miejscu krwinki są wprowadzane do nowych naczyń i w ten sposób rozprowadzane do
momentu powstania serca
 • w miarę lokalizowania ognisk hemopoezy w innych miejscach plazmogeneza zawsze towarzyszy zarówno
angiogenezie w okresie płodowym, jak i miejscom wytwarzania składników morfotycznych
• miejsca wytwarzania osocza:
✓ układ kapilar (głównie)
✓ przestwory międzykomórkowe w tkankach
✓ wątroba => synteza 85% białek występujących w osoczu (tylko przeciwciała nie są tam produkowane)
✓ przewód pokarmowy
✓ nerki
• w/w narządy są źródłami białkowo-mineralnych składników osocza
• woda:
✓ pochodzi z przewodu pokarmowego, nerek lub procesów metabolicznych
✓ dzięki akwaporynom w miarę potrzeb przechodzi z/do osocza, regulując gęstość krwi i wymianę tkankową
• składniki mineralne pozyskiwane są z przewodu pokarmowego lub z resorpcji zwrotnej w nerkach
• inne składniki (hormony, ciała regulatorowe) – synteza w gruczołach endokrynnych, UN i układzie
immmunologicznym
czynność:
• umożliwia transport zawieszonych w nim elementów morfotycznych
• udział w utrzymywaniu stałego pH płynów ustrojowych (ok. 7,35)
• utrzymanie stałości ciśnienia onkotycznego i osmotycznego
• przenoszenie:
✓ CO2,
✓ składników energetycznych, produktów przemiany materii, hormonów, enzymów, ciał biologicznie czynnych,
leków, soli mineralnych, witamin, mikroelementów
• udział w procesie krzepnięcia krwi
• rola albumin osocza:
✓ utrzymanie ciśnienia onkotycznego we krwi przepływającej przez kapilary
✓ naruszenie ich poziomu zakłóca wszystkie procesy związane z filtracją i resporpcją wody przez tkanki naczyń
krwionośnych (-> zakłócenie powstawania moczu, ECL i chłonki)
✓ obniżenie poziomu (np. choroby wątroby) – ucieczka wody z krwi do innych tkanek (-> obrzęki)
✓ uczestnictwo w przenoszeniu KT i barwników żółciowych
✓ wiązanie i transport pewnej ilości CO2
• rola globulin (α - i β- globuliny)
✓ funkcja transportowa
▪ α –globuliny -> transport Cu (-> ceruloplazmina)
▪ β- globuliny -> transport Fe (-> transferryna)
▪ transport steroidowych hormonów płciowych oraz nadnerczowych , hormonów tarczycy, witamin,
mikroelementów, barwników, enzymów, lipidów itp.
✓ izoaglutyniny frakcji β- globulin mogą reagować z antygenami grupowymi na błonach erytrocytów
✓ wiele enzymów osocza (np. fosfataza i esteraza cholinowa) -> z frakcji β- globulin
✓ w β- globulinach występują proenzymy (-> uczynnione biorą udział w fibrynolizie, aktywacji układu
dopełniacza i peroperdyny)
• fibrynogen -> wytworzenie skrzepu
• składniki białkowe -> białkowy układ buforowy krwi (ważny w hemostazie)
• inne związki -> proecesy regulacyjne organizmu i jego układów/narządów

13. Obronno-odpornościowa rola krwi

antygen (łac. anticorporis generator) – obca cząsteczka pobudzająca układ odpornościowy organizmu do
wytworzenia przeciwko niej reakcji
wyróżniamy odporność nieswoistą (= oporność, łac. resistentia) i odporność swoistą (łac. immunitas; powstaje
po kontajcje z antygenem); w obu rodzajach wyróżniamy odporność komórkową i humoralną
odporność nieswoista
• mechanizmy mało precyzyjne, ale bardzo szybkie (-> pierwsza linia obrony)
• fizykochemiczne bariery ustrojowe hamujące dostęp czynnika patogennego do komórek organizmu (skóra i
śluzówki), fagocytoza (mikrofagi, makrofagi wędrujące i osiadłe), nieswoiste czynniki humoralne działające
bakteriostatycznie i bakteriobójczo (układ dopełniacza, interferon, lektoferryna, lizozym i inne)
• w znacznym stopniu uwarunkowana genetycznie
 • niska bezpośrednio po urodzeniu i w okresie starzenia się organizmu
odporność swoista
• jej pełna indukcja wymaga czasu i odbywa się etapowo:
✓ rozpoznanie antygenu
✓ prezentacja antygenu
✓ etap inicjująco-kooperacyjno-pomocniczy (LyTh, LyTc, LyTcs, makrofagi)
✓ proliferacja i specjalizacja komórek efektorowych (LyTc, plazmocyty, immunofagocyty, kom. NK, kom. K)
✓ produkcja immunoglobulin (-> swoiste niszczenie antygenu)
• rozróżniana jest odporność pierwotna i wtórna (ta druga rozwija się dynamicznie, bo organizm dysponuje już
pamięcią immunologiczną)
14. Krzepnięcie krwi
hemostaza – złożony mechanizm fizjologiczny chroniący przed utratą krwi (-> utrzymanie stałej objętości krwi w
organizmie); biorą w niej udział płytki krwi, czynniki tkankowe i osoczowe czynniki układu krzepnięcia
rozróżnia się 3 zasadnicze procesy – reakcje naczyniowe, wytworzenie skrzepu, fibrynoliza
Reakcje naczyniowe
• uszkodzeniu naczynia zawsze towarzyszy podrażnienie nerwów czuciowych; w jego wyniku, na zasadzie
odruchu nerwowego (włókienkowy, antydromowy), następuje natychmiastowe zwężenie uszkodzonego
odcinka naczynia krwionośnego
• natrafiające na ranę trombocyty szybko ulegają adhezji, głównie do odsłoniętego kolagenu uszkodzonych
naczyń oraz nawzajem do siebie
• dzięki adhezji następuje agregacja płytek krwi
• adhezja i agregacja powodują wystąpienie reakcji uwalniania
• reakcja uwalniania:
✓ przebiega z użyciem trombosteniny (białka kurczliwego) i nagromadzonej w krwince energii
✓ po ok. 30s [1 etap reakcji uwalniania] wyrzucone do środowiska zostają związki tj.:
▪ tromboksan A2
▪ serotonina , katecholaminy, ADP, czynniki płytkowe, Ca2+
✓ po kolejnej minucie [2 etap reakcji uwalniania] uwolnione zostają enzymy lizososmalne z ziarnistości α
• w/w czynniki działają kurczliwie na mięśniówkę naczynia (-> pogłębienie skurczu zapoczątkowanego przez
włókna nerwowe]
Wytworzenie skrzepu
• wymaga wielu czynników białkowych z osocza i płytek krwi; do najważniejszych z nich należą:
✓ czynnik I - fibrynogen
✓ czynnik II – protrombina // pochodzi ona z kompleksu protrombinowego wytwarzanego w wątrobie; kompleks
ten (poza samą protrombiną) jest źródłem czynnika IX i X
✓ zaktywowany czynnik X – protrombinaza; jeden z głównych enzymów uczestniczących w procesie krzepnięcia
➢ czynniki III, IV, V, VII, VIII, XI, XII – uczestnictwo w procesach wytwarzania aktywnego czynnika X
➢ czynnik XIII – głównie procesy fibrynolizy
➢ większość osoczowych czynników krzepnięcia ma charakter proenzymów:
▪ odsłonięcie centrum aktywnego i przejście do postaci czynnej następuje po rozbiciu 1 lub 2 wiązań
peptydowych; powstają w ten sposób aktywne proteazy serynowe:
o czynnik IIa – trombina
o aktywne czynniki IX, X, XI, XII
o kalikreina
▪ przez utworzenie kompleksu z lipoproteinami z płytek i uszkodzonych tkanek powstaje proteaza – czynnik
VIIa
➢ czynnik V i VIII – brak aktywności enzymatycznej; rola kofaktorów
• system kaskadowy - w każdym etapie aktywacji cząsteczka enzymu przekształca wiele cząstek substancji, więc
proces ten cały czas przyspiesza i przebiega w sposób lawinowy
1) wytworzenie aktywnego czynnika X
✓ przebieg zależy od tego, czy proces jest uruchamiany przez uwalniane z uszkodzonych tkanek czynniki
tkankowe (-> proces zewnątrzpochodny), czy w wyniku uszkodzenia śródbłonka (-> proces
wewnątrzpochodny)
✓ proces zewnątrzpochodny:
▪ pierwszym aktywatorem jest tromboplastyna tkankowa
▪ szybki, trwa ok. 10s
 ▪ Xa powstaje pod wpływem działania na czynnik X tromboplastyny tkankowej (czynnik III i IV) oraz Ca 2+
✓ proces wewnątrzpochodny:
▪ inicjowany głównie przez czynniki osoczowe
▪ przebiega wolno, trwa ok. 2-5 min
▪ kalikreina (osoczowy enzym uwalniający kininy) i kininogen aktywują wspólnie czynnik XII
▪ XIIa w reakcji łańcuchowej aktywuje czynnik XI
▪ czynnik XIa, przy udziale czynnika IXa, VII i jonów Ca 2+ na drodze proteolizy aktywują nieaktywny enzym X
2) wytworzenie czynnego enzymu trombiny z protrombiny
✓ powodowane przez aktywowany czynnik X
✓ wymaga również udziału czynnika V i Ca2+
✓ w tej fazie powstaje czynny enzym, protrombinaza
3) wytworzenie fibryny z fibrynogenu
✓ trombina rozkłada fibrynogen do fibrynopeptydów i monomerów
✓ odszczepienie fibrynopeptydów odsłania grupy czynne monomerów
✓ monomery, przy stymulacji płytkowego czynnika 4, ulegają polimeryzacji i tworzą fibrynę (= włóknik)
✓ powstały łańcuch nadal polimeryzuje i wytwarza przestrzenną sieć
✓ sieć przytwierdza się do ścianek naczynia i wypełnia się elementami morfotycznymi (erytrocyty, leukocyty,
trombocyty)
✓ polimer włóknika stabilizowany jest przez czynnik XIIIa (aktywny czynnik XIII)
✓ trombocyty przyczyniają się do wystąpienia retrakcji (-> ściąganie skrzepu, które zbliża do siebie ścianki
uszkodzonego naczynia i wzmacnia strukturę skrzepu)
Fibrynoliza
• likwidacja skrzepów i trwałe gojenie się rany
• stopniowy, proteolityczny rozkład fibryny, fibrynogenu, czynników osoczowych (V, VII i XII) i protrombiny
• proteoliza dokonywana jest przez plazminę, która powstaje z plazminogenu (w osoczu) przy udziale swoistych
aktywatorów
• do aktywatorów plazminy należy m.in. urokinaza (enzym produkowany w nerkach) i inne enzymy (z krwinek,
śródbłonka, osocza i wydzielin gruczołów; szczególnie bogate w te substancje są narządy tj. macica, płuca,
prostata i tarczyca)
• mechanizm wewnątrzpochodny – aktywacja fibrynolizy przez aktywatory zawarte we krwi (bez udziału tkanek)
• mechanizm zewnątrzpochodny - aktywacja fibrynolizy przez aktywatory uwalniane z tkanek

Czynniki oddziałujące (hamujące lub modyfikujące) na proces krzepnięcia:

• inhibitorami mogą być cząsteczki białek utworzone przy powstawaniu skrzepu lub czynniki uczestniczące w
reakcjach (nagromadzone w nadmiarze, działające za pomocą ujemnego sprzężenia zwrotnego)
• prostacyklina (= prostaglandyna I2)
✓ wytwarzana w śródbłonku naczyń
✓ działa przeciwstawnie do TXA2
✓ najsilniejszy z inhibitorów agregacji płytek
• heparyna
✓ sulfonowany mukopolisacharyd
✓ wytwarzana przez bazofile i mastocyty występujące w dużej liczbie w tkance łącznej (gł. wątroby i płuc)
✓ jeden z głównych czynników zapobiegających powstawaniu skrzepów w nieuszkodzonym naczyniu
✓ unieczynnia trombinę i czynnik X
• witamina K
✓ wpływa na wytwarzanie protrombiny i czynników osoczowych (gł. VII, IX i X)
✓ jej brak uniemożliwia powstawanie aktywnego czynnika X i trombiny
• obniżenie temperatury
✓ ogranicza adhezję i agregację płytek krwi
✓ ogranicza przebieg reakcji enzymatycznych (-> wydłużony czas krzepnięcia)
• kumaryna i jej pochodne - działająca na zasadzie anty-witaminy K obniża produkcję kompleksu
protrombinowego
• hirudyna - wydzielana przez pijawki Hirudo medicinalis
• każde naruszenie fizjologicznego poziomu osoczowych czynników krzepnięcia, zmniejszenie ilości trombocytów
lub zaburzenie ich czynności prowadzą do zaburzeń w procesie krzepnięcia krwi
• hemofilia typu A – wrodzony brak/niedobór czynnika VIII; sprzężona z płcią (defekt chromosomu X)
 • hemofilia typu B – brak czynnika IX
• hemofilia typu C - brak czynnika XI
• w praktyce lekarsko-weterynaryjnej:
✓ najczęściej zapobiega się krzepnięciu pobranej krwi przez powiązanie Ca 2+ w nieczynne kompleksy (->
dodatnie izotonicznych roztworów, np. szczawianu/cytrynianu sod/potasu)
✓ przeciwdziałanie krzepnięciu w naczyniach krwionośnych -> heparyna podawana dożylnie

15. Grupy krwi

rodzaje aglutynacji (zlepiania się krwinek)
• heteroaglutynacja = aglutynacja międzykomórkowa; zmieszanie erytrocytów z osoczem innego gatunku
• izoaglutynacja - aglutynacja w obrębie 1 gatunku; możliwa tylko, jeśli krwinki zmieszane z surowicą natrafią na
przeciwciała (izoaglutyniny) skierowane przeciw antygenom (aglutynogenom) krwinki
alutynogeny – substancje antygenowe znajdujące się na powierzchni erytrocytów; są glikoproteidami, więc mają
typową dla związków białkowych budowę dziedziczoną genetycznie
grupy krwi u człowieka:
• 3 aglutynogeny – A, B, 0
• 4 podstawowe grupy krwi (ustalone na podstawie obecności aglutynogenów) – A, B, AB, 0
• osoba posiadająca na krwince dany aglutynogen nie może posiadać w osoczu przeciwcał przeciwko niemu (żeby
nie było aglutynacji), więc:
Grupy Aglutynogeny Izoaglutyniny
krwi (na krwince) (w osoczu)
A A Anty – B (β)
B B Anty – A (α)
AB A, B Brak
0 brak Anty-A (α)
Anty-B (β)

• wykazano, że aglutynogen A występuje w 2 odmianach (najczęściej A1, rzadko A2) => dlatego w praktyce
lekarskiej 6 grup krwi (A1, A2, A1B, A2B, B, 0)
• poza w/w aglutynogenami układzie AB0 stwierdzono obecność antygenów tj. np. D, C, M, N, S, P, G
• poza podziałem na w/w grupy krwi u ludzi wyróżnia się obecność (Rh+)/brak (Rh-) tzw. czynnika Rh:
✓ 85% ludzi jest Rh+, 15% Rh-
✓ składa się z wielu aglutynogenów, z czego najsilniejszy jest aglutynogen D
✓ jeśli osobie Rh- podamy krew z antyg. D (Rh+), wytworzą się przeciwciała anty-Rh+ (->kolejna taka transfuzja
spowoduje aglutynację)
✓ konflikt serologiczny – matka Rh-, dziecko Rh+ (po ojcu); kontakt krwi matki z krwią dziecka powoduje
powstanie przeciwciał przeciwko krwinkom płodu; zwykle nie stanowi zagrożenia w pierwszej ciąży (bo brak
jeszcze przeciwciał), ale w kolejnych ciążach przeciwciała mogą przedostawać się przez łożysko do krwi
płodu i hemolizować jego krwinki (-> żółtaczka hemolityczna noworodków); w sytuacjach krańcowych może
dochodzić do obumarcia płodu i poronienia
grupy krwi u innych zwierząt:
• ilość układów grupowych u zwierząt - bydło 11, owce 6, konie 8, świnie 16, psy 8, koty 1
• u zwierząt przed transfuzją można przeprowadzić kontrolną próbę aglutynacyjną (kropla krwi dawcy + osocze
biorcy), a w celu ustalenia grupy krwi – zrobić testy ze specjalnymi surowicami testowymi
• znajomość grup krwi zwierząt wykorzystywana jest głównie do ustalenia pochodzenia potomstwa i ustalania
linii hodowlanych; poza tym obecność we krwi niektórych aglutynogenów skorelowana jest z pewnymi cechami
użytkowymi

16. Homeodynamiczna rola krwi (homeostaza)

homeostaza - stałość środowiska wewnętrznego
• efekt wielu mechanizmów fizjologicznych regulacji, wyraz dynamicznej równowagi toczących się w organizmie
przemian
• dążenie do zrównoważenia środowiska wewnętrznego zabezpiecza tkanki i narządy przed zbyt nagłymi
zmianami warunków otoczenia
• stałość dotyczy m.in.:
✓ ciśnienia osmotycznego (głównie)
✓ stałości odczynu krwi (głównie)
✓ liczby krwinek
✓ poziomu cukru we krwi
✓ zawartości białka i składników mineralnych
stałość ciśnienia osmotycznego
• rozpuszczone w osoczu związki nieorganiczne wywierają ciśnienie osmotyczne
• suma cząsteczek związków osmotycznie czynnych rozpuszczonych w płynie ustrojowym (np. osoczu) określa
molalność (osmolalność) płynu
• izomolaność – ciśnienie osmotyczne wszystkich płynów ustrojowych jest takie samo i wynosi średnio 290
mmol/kg wody
• izotonia (stałe ciśnienie osmotyczne) to:
✓ izojonia – utrzymanie stosunkowo stałych stężęń poszczególnych jonów
✓ zachowanie elektroobojętności płynów ustrojowych (w osoczu suma kationów = suma anionów = 153 mEq/l)
✓ izohydria – stałość stężenia jonów wodorowych
✓ izowolemia – zachowania fizjologicznych objętości przestrzeni wodnych
• w jego utrzymaniu uczestniczą głównie nerki i płuca, ale krew (zwłaszcza osocze) również jest potrzebna ze
względu na to, że jest transporterem składników (mineralnych i organicznych) uczestniczących w regulacji
stałości środowiska wewnętrznego
• wpływ ciśnienia osmotycznego na komórki:
✓ roztwory izotoniczne (takie samo ciśnienie osmotyczne) - niezmieniona objętość i zawartość posiadanej wody
=> np. 0,9% NaCl
✓ roztwory hipotoniczne (niższe ciśnienie osmotyczne) – komórka pobiera wodę aż do wyrównania ciśnień (->
pękanie komórki)
✓ roztwory hipertoniczne (wyższe ciśnienie osmotyczne) – komórka oddaje wodę do środowiska (-> utrata
objętości)
• regulacja stężenia elektrolitów we krwi – głównie wydalanie z moczem odpowiednich ilości wody i soli
mineralnych (->regulowane centralnie; w OUN, nerce i układzie wrotnym wątroby są osmoreceptory, które
reagują na zmiany ciśnienia osmotycznego – ich pobudzenie powoduje uwolnienie wazopresyny i aldosteronu,
które działają na nerki)
• o ciśnieniu osmotycznym krwi decyduje ilość wydalonej z moczem wody lub zatrzymanych jonów Na +
stałość odczynu
• odczyn płynów ustrojowych jest lekko zasadowy; pH waha się od 7,45 (stężenie H+35 nmol/l) do 7,35 (stężenie
H+45 nmol/l)
• dzienna produkcja H+ to ok. 70 nmol/l
• stężenie H+, które wyklucza istnienie procesów życiowych, to 126 nmol/l (pH 6,9)
• izohydria jest wynikiem równowagi między wytwarzaniem jonów H+ (dysocjacja H2CO3, utlenianie
aminokwasów, hydroliza fosfolipidów, tworzenie mleczanu, acetooctanu i β-hydroksymaślanu) a ich
wydalaniem (nerki, płuca)
• układy buforowe krwi:
✓ uczestniczą w utrzymaniu stałości stężenia H+ i ich wydalaniu
✓ zdolność do wiązania i oddawania jonów wodorowych
✓ układ buforowy wodorowęglanowy - H2CO3/HCO3—
✓ układ buforowy fosforanowy - H2PO4-/ HPO42-
✓ układ buforowy białczanowy -> wszystkie białka osocza (są amfoteryczne, więc mogą reagować jak słabsze
zasady i kwasy)
✓ układ buforowy hemoglobinowy - KHbO3/HHbO2 i KHB/HHb
✓ tworzą pojemność buforową organizmu, która wynosi ok. 14 nmol/jednostka pH/kg masy ciała
✓ najważniejsze – wodorowęglanowy (72% całej pojemności) i hemoglobinowy
• prężność parcjalna głównego metabolitu przemian CO 2 decyduje o stężeniu H2CO3 (-> główny donator H+); jako,
że usuwanie CO2 odbywa się podczas oddychania, hipo- i hiperwentylacja powodują lekkie przesunięcia pH (->
kwasica/zasadowica oddechowa)
• nerki – podstawowa rola w odtwarzaniu i funkcjonowaniu buforu fosforanowego
 • największe wahania odczynu (zależne od wykonywanych czynności) występują w ECL, ale dopływająca tam krew
i odpływająca chłonka szybko łagodzą te zmiany, tworząc komórkom optymalne warunki otaczającego je
środowiska

17. Powstawanie i rola chłonki

powstawanie chłonki
• nierozerwalnie powiązana z powstawaniem osocza
• przewaga filtracji nad resorpcją w śródbłonkach kapilar prowadzi do powstania nadmiaru ECL
• powstały ECL wchłania się do terminali (ślepo zakończone włosowate naczynia chłonne)
• powstała chłonka jest kierowana z terminali do układu krążenia chłonki
• skład chłonki pobranej ze zbiornika lub naczyń chłonnych jest względnie stały i różny od chłonki pobranej z
naczyń przed osiągnięciem węzłów chłonnych – chłonka przedwęzłowa nie odbiega składem od osocza krwi (te
same drobnocząsteczkowe białka i czynniki krzepnięcia), dlatego jest ona płynem, który łatwo krzepnie, a w
chłonce, która przeszła przez węzły, obecne są leukocyty (gł. limfocyty)
• okresowo w chłonce powstającej w śluzówce przewodu pokarmowego występują chylomikrony; ich ilość maleje
w naczyniach chłonnych wpadających do układu żylnego (-> rozcieńczenie chłonką z innych tkanek)
• wytwarzana w większości narządów (wyjątki: OUN, szpik, śledziona, łożysko, pępowina, nabłonki chrząstek,
rogówka, soczewka)
• w ciągu 24 h u 130-kilogramowej świni do naczyń żylnych uchodzi 3-5 l chłonki
rola chłonki
• wspomaganie transportu i wchłaniania tłuszczów
• odbarczanie układu żylnego wrotnego przewodu pokarmowego od transportu w/w składników
• naczynia chłonne są swojego rodzajem „bajpasem” dla tworzącego się nadmiaru ECL (-> zapobieganie
obrzękom)
• zaopatrywanie krwi w leukocyty wytwarzane w węzłach i grudkach chłonnych
• udział w odporności –> kieruje antygeny z chorych miejsc i narządów do odpowiednich węzłów chłonnych i
doprowadza je do kontaktu z mikro- i makrofagami (pierwsza linia obrony); w konsekwencji powoduje to
skierowanie antygenu na tory odporności swoistej