HEKAYWTI-M&SY+ JORDAN HWKIMI-NWBATAT VW

DWRVI} MWSTWLI }AH CADUK&NI-MW}HUR

Mirzw Fwtwli Axundov

© Mirzw Fwtwli Axundov. Bwdii vw Fwlswfi Wswrlwri. D^nya Wdwbiyyat\ Kitabxanas\. Bak\,
Yaz\[\, 1987

Ywni twmsili-g^zari]i-wcib ki keyfiyywti d=rd mwclisdw bwyan olub itmamw yetir.

WFRADI-WHLI-MWCALIS
M^sy= Jordan — hwkimi-nwbatat, parijli, q\rx ya]\nda.
Hatwmxan a`a — Twklw-Mu`anl\ obas\n\n bwyi, qaraba`l\, altm\] be] ya]\nda.
}wrwfnisw xan\m — onun b=y^k q\z\, on alt\ ya]\nda.
G^l[=hrw — onun ki[ik q\z\, doqquz ya]\nda.
}whrwbanu xan\m — onun arvad\, q\rx be] ya]\nda.
}ahbaz bwy — onun qarda]\ o`lu, b=y^k q\z\n\n ni]anl\s\, iyirmi iki ya]\nda.
Xanpwri — }wrwfnisw xan\m\n daywsi, q\rx ya]\nda.
Dwrvi] Mwstwli ]ah — caduk^ni-mw]hur, iranl\, wlli ya]\nda.
Qulamwli — onun ]wyirdi, iranl\, otuz ya]\nda.

BIRINMCI MWCLIS

Wvvwlimci mwclis Qaraba` vilaywtindw min iki y^z altm\] ^[^mc^ ildw, yaz\n wvvwlindw,
novruz bayram\ndan bir g^n ke[mi] Twklw-Mu`anl\n\n q\]la`\nda vaqe olur. }wrwfnisw
xan\m ikimci damda ahwstw a`laya-a`laya yun daray\r, ki[ik bac\s\ G^l[=hrw yan\nda
oynuyur.

G^l[=hrw . A`abac\, niyw a`lay\rsan?

}wrwfnisw xan\m (onun wlini tutub o yana itwlwyir). Itil cwhwnnwmw!
G^l[=hrw (]itwngilik ba]lay\b genw onun twrwfinw wlini uzad\r). A`abac\, swn allah, niyw
a`lay\rsan?
}wrwfnisw xan\m (genw onun wlini rwdd edib). Itil cwhwnnwmw deyirwm, wlimdw i]im var,
qoy i]imi tutum.
G^l[=hrw (genw haman qwrar ilw). Swn ki, i] tutmursan, ancaq a`lay\rsan. De g=r^m, niyw
a`lay\rsan? Demwzswn, gedwrwm anam\ [a`\rram. Di de g=r^m, niyw a`lay\rsan? ({arqat\n
ba]\ndan dart\r).

1
}wrwfnisw xan\m (dar\lm\] onu bwrk itwlwyir). Itil cwhwnnwmw, lwktw, wl [wkmwz, qoymaz
i]imi tutam.

G^l[=hrw y\x\l\b, durub a`laya-a`laya anas\ olan dama gedir.

}wrwfnisw xan\m (yalq\z). Ax, lwktw, gedib anama xwbwr verwcwk. Allah, gwlib soru]sa ki,
niyw a`lay\rsan, nw deywcwywm? Eh, he[ vaxt deyw bilmwnwm ki, nwdwn =tr^ a`lay\rd\m.
Yax]\s\ budur ki, danaram, deywrwm ki, he[ a`lam\rd\m.

Yayl\`\ ilw bwrk-bwrk g=z^n^ silir; bu halda qap\ a[\l\r, }whrwbanu xan\m i[wri girir.

}whrwbanu xan\m . A q\z, bu u]a`\ niyw itwlwyib y\x\bsan?

}wrwfnisw xan\m. U]a`\ yerw girsin. Dinc oturur mwgwr! Swhwrdwn bwri qoymuyub ki, iki
[wngw yun daray\m, elw ]itwngilik edir: gah yunu qap\b, gah [arqat\m\ dart\b; ax\rda mwn
dw cana doydum, bir tikw itwlwdim o yana, a`laya-a`laya qa[\b ^st^nw gedibdir. Qan-qan
olmad\ ki?
G^l[=hrw. Ana, vallah, yalan deyir, he[ yun daram\rd\, elw a`lay\rd\; mwn deyirdim ki,
a`lama, mwni itwlwdi, y\xd\, arxam ^stw yerw dwydim. (g=z^n^ ovxalaya-ovxalaya a`lay\r).
}whrwbanu banu xan\m. }wrwfnisw, a`lamaq nwdir? Swnw nw gwlibdir a`lay\rsan? Allaha
]^k^r, atan sa`, anan sa`. G=zwl-g=y[wk adaxl\n g=z^n qaba`\nda. Yemwyin bol,
geymwyin bol, dwxi niyw a`lay\rsan?
}wrwfnisw xan\m. Vallah, ana, a`lam\rd\m. (G^l[=hrwdwn bir [imdik g=t^r^b). A yerw
girmi], mwn ha[an a`lay\rd\m?!

G^l[=hrw twzwdwn lwlw vay ba]lay\r, sonra genw.

}wrwfnisw xan\m. Ana, vallah, a`lam\rda\m! Allaha ]^k^r, atam sa`, anam sa`, dwxi nw var
ki, a`lay\m?
}whrwbanu xan\m (g^lw-g^lw). Niyw demirswn ki, adaxl\m da g=z^m^n qaba`\nda?
}wrwfnisw xan\m. Adaxl\m kimidir?
}whrwbanu xan\m. Necw adaxl\m kimdir? Bws wmin o`lu }ahbaz bwy kimin adaxl\s\d\r?
Atan iyirmi g^ndwn sonra allah qoysa sizw bir toy edwcwkdir ki, twrifi tamam Qaraba`da
s=ylwnwcwk. Isra`ag^n a]nas\ zwrdabl\ Qurban bwyw ka`\z yaz\rd\ ki, }amax\ [wngilwrinin
vwdwsini als\n, toya g=ndwrsin.
}wrwfnisw xan\m (]whadwt barma`\ ilw ba] barma`\n\ aras\nda alt doda`\n\ dart\b ba]\n\
yuxar\ qovzuyur). B\y, anam nwlwr s=yl^y^r. }ahbaz bwy on g^ndwn sonra [\x\b gedir.
Bilmirwm atam kimw toy twdar^k^ g=r^r.
}whrwbanu xan\m (twwcc^blw). }ahbaz gedir? Hara gedir? }ahbaz kiminlw gedir? Nw
dan\]\rsan? Allah\ sevwrswn, =z yan\ndan zad quraltma. Indi bildim ki, do`rudan
a`lay\rm\]san. Ger[wkdwn ki, q\z u]aq\n\n a`l\ olmaz imi], g=z^n^n ya]\ wlindw olurmu].
De g=r^m, swnw kim dedi ki, }ahbaz gedir?
}wrwfnisw xan\m (ba]\n a]a`\ salm\]). +z^.
}whrwbanu xan\m . Yax]\, hara gedir?

2
}wrwfnisw xan\m. Nw bilim, Firwngwmi, Parijwmi, ad\ bats\n, dilim dw yovu]mur.
}whrwbanu xan\m . Yax]\, }ahbaz kiminlw Parijw gedir?
}wrwfnisw xan\m. Qona`\m\z m^syo Jordan ilw.
}whrwbanu xan\m. O bizim [=r-[=p d=]^rwn firwng ilw? Nwdwn =tr^? Firwngdw onun nw
al\b-verwcwyi var? Parijdw onun nw iti az\bd\r?
}wrwfnisw xan\m. Nw bilim, cahil u]aqd\r. M^sy= Jordan beyninw sal\bd\r ki, Parijdw q\zlar,
gwlinlwr mwclislwrdw, y\`\ncaqlarda ^z^ a[\q oturub-dururlar. Nw bilim, ba]qa zadlar da
[ox deyibdir. Indi o da dwli-divanw olub ki, gwrwk gedwm bir Pariji g=rwm… Wvvwl
wmimdwn r^sxwt istwywcwywm, qoymasa gecw at\m\ minib, Araz\ o taya ke[ib, m^sy=
Jordan ilw g=r^]^b, onunla bwrabwr gedib, Pariji g=r^b seyr edwcwywm.
}whrwbanu xan\m (toxudu`u corab\ yerw tullay\b, ki[ik q\z\na ^z^n tutub). A q\z,
G^l[=hrw, get }ahbaz\ o biri damdan bura [a`\r, g=r^m bu necw s=zd^r.

G^l[=hrw qa[\r.

}whrwbanu xan\m. Dedim, ki]i, Hatwmxan a`a, bu u]aqlar\n toyun tez elw qurtar.
}ahbazdan mwn qorxuram, g^ndw min-min xwyala d^]^r, qulaq asmad\, osall\q elwdi,
ax\rda belw oldu.

Bu halda qap\ a[\l\r, }ahbaz bwy i[wri girir.

}ahbaz bwy . Wmidostu, nw var, xeyir ola?

}whrwbanu xan\m (qa]qaba`\n t=km^]). }ahbaz, e]idirwm ki, Firwngw, Parijw gedirswn? Bu
necw s=zd^r?
}ahbaz bwy (g^l^mswnmi]). Gedwndw nw olar, wmidostu? Gedwrwm dw, qay\daram da,
}wrwfniswyw firwng q\zlar\ ba]lar\na ortwn twswklwrdwn al\b sovqat gwtirrwm dw.
}wrwfnisw xan\m. Firwng q\zlar\ ba]lar\na =rtwn twswklwr mwnw laz\m deyil; al Parijdw olar\n
ba]lar\na =rt ki, Qaraba`dan olar\n havas\na yellwnib u[ursan.
}whrwbanu xan\m. Yax]\ deyir, ald\`\n twswklwri =rt firwng q\zlar\n\n ba]lar\na, }wrwfniswyw
laz\m deyil! Hwlw de g=r^m, swn =zba]\nasan, ya swnin atan yerindw bir b=y^y^n var?
}ahbaz bwy . Wlbwttw, wmimdwn izin almam\] ki, gedw bilmwnwm. M^sy= Jordan =z^
ondan r^sxwtimi alacaqd\r.
}whrwbanu xan\m (ac\ql\). {ox yax]\, swn az\bsan, yolundan-izindwn [\x\bsan, get! Mwn
bu saatda Hatwmxan a`an\ [a`\rram, g=r^m m^sy= Jordan nw[idir ki, onun qarda]\
o`lunu tovla]d\r\b Parijw apar\r? Vallah, ona bir tov tutaram ki, gwldiyi yolu da azar, =z^
dw Pariji unudar. {ox yax]\, swn get, mwn bu saat Hatwmxan a`an\ [a`\rram g=r^m ki,
swnin iyirmi g^n toyuna qal\b, swn necw Parijw gedirswn?
}ahbaz bwy. Necw iyirmi g^n mwnim toyuma qal\bd\r? Mwn hwlw u]a`am, mwn =z
xahi]imw bu tezliklw evlwnmwywcwywm. Toy etmwywcwywm, mwgwr g^c ola!
}whrwbanu xan\m ([\`\ra-[\`\ra). Bwli, g^c olacaq! Wlbwttw, hwlw iki il bundan irwli gwrwk
swnw toy olayd\, wgwr }wrwfnisw [ox u]aq olmasayd\. Swnin kimi cah\l u]aqlar subay
qalmaqdan tamam yaman yollara d^]wr, o`urlu`a, quldurlu`a qur]anar!

3
}ahbaz bwy. Adam acl\`\ndan, susuzlu`undan o`urlu`a, quldurlu`a qur]an\r, mwnim,
allaha ]^k^r, nwyim wskikdir?
}whrwbanu xan\m (ri]xwnd ilw). Bws hans\ dilwn[ilwr g=rwswn quldur oldular, yollar
kwsdilwr? Allah\ sevirswn, a`l\na zor vermw. Swn lap az\]\bsan, get i]inw!

}ahbaz bwy ba]\n\ a]a`\ sal\b gedir.

}whrwbanu xan\m. Hatwmxan a`a vw }whrwbanu xan\m =lm^] imi]lwr ki, bir firwngi
}ahbaz\ tovla]d\r\b Parijw apara! A q\z, }wrwfnisw, yad\mdan [\xd\, de g=r^m ki, }ahbaz\ o
[=r-[=p d=]^rwn nw s=zlwr ilw tovla]d\r\b Parijw apar\r?
}wrwfnisw xan\m. Nw bilim, deyibdir ki, Parijdw tamam g=y[wk q\zlar, gwlinlwr mwclislwrdw,
y\`\ncaqlarda ^z^ a[\q oturub-dururlar.
}whrwbanu xan\m. Ba]qa nw s=z deyibdir?
}wrwfnisw xan\m. Nw bilim, deyibdir ki, q\zlar ilw, gwlinlwr ilw o`lanlar bir yerdw oynarlar,
dan\]arlar, g^lwrlwr.
}whrwbanu xan\m (dar\lm\]). Eh, ba]qa nw s=zlwr deyibdir? Bu elw wvvwlki s=zd^r.
}wrwfnisw xan\m. Ba]qa s=z [ox dedi. O birilwri yad\mda qalmad\, elw bir bu yad\mda
qald\; mwn nw bilim?
}whrwbanu xan\m (ac\qlanm\]). Allahu wkbwr! A q\z, ax\ mwn necw Hatwmxan a`aya deyim
ki, qarda]\n o`lu }ahbaz bwy Qaraba`da oturdu`u yerdw Parij q\zlar\na aya`\ yan\b,
m^syo Jordana qo]ulub gedir? On alt\ ya]\nda q\z\n }wrwfnisw xan\m burdan ora, Parijin
q\zlar\n\n, gwlinlwrinin xay\nl\`\n [wkib, hwlw nw gedwn vwr, nw gwlwn var, g=z^n^n ya]\n
sel kimi ax\d\b yas qurubdur!
}wrwfnisw xan\m (yerindwn qalx\b). B\y, allah, torpaq ba]\ma, arvad nwlwr dan\]\r!
Aya`\m\n alt\ndan yer qa[d\, durub qa[\m! (Tez damdan [\x\r gedir).
}whrwbanu xan\m (^z^n ki[ik q\z\na tutub). G^l[=hrw, get atan dam\n dal\s\nda [obanlar
ilw dan\]\r, de ki, tez bir bura gwlsin, vacib i] var.

G^l[=hrw qa[\r.

}whrwbanu xan\m (=z-=z^nw). Bu firwnglwr necw na]^k^r xalq olurmu]lar. He[ yax]\l\q
bilmwzmi]lwr. Mwn a`\ls\z, genw tar\n\n hwr g^n^ nahara m^sy= Jordana qaymaq gwrwk,
ya` gwrwk, ax]ama plov gwrwk, bozartma gwrwk ki, gedib =z =lkwsindw demwsin ki, Qaraba`
elat\n\n arvadlar\ mwrifwtsiz olurlar, qona`a h=rmwt elwmwk bilmirlwr. Di gwl bundan sonra
xalqa yax]\l\q elw! Tamam yax]\l\`\m bada [\xd\ getdi.

Bu halda qap\ a[\l\r.

Hatwmxan a`a (i[wri girir). Xeyir ola, arvad, nw var, twlwsik mwni [a`\r\bsan?
}whrwbanu xan\m (qa]qabaql\). Nw olacaq? Gwl g=r [=r-[=p d=]^rwn, i[dirib, yedirib
bwslwdiyin qona`\n, deyirlwr, qarda]\n o`lunu azd\r\b, =z^ ilw Parijw apar\r.
Hatwmxan a`a. Necw? M^sy= Jordan }ahbaz\ Parijw apar\r? Kim deyir?
}whrwbanu xan\m. Mwn deyirwm! }ahbaz =z^ }wrwfniswyw deyibdir!

4
Hatwmxan a`a . (qwhqwheyi-qeyri-twbii ilw). Xa-xa-xa! }ahbaz bilir ki, swnin q\z\n\n ^rwyi
k=vrwkdir, ona sata]\bd\r. Ywqin ki, }wrwfnisw dw bu s=zlwrdwn dwrd edir. Xa-xa-xa-xa,
anal\-q\zl\ iki pulluq a`l\n\z yoxdur. Hwr bo] s=zdwn =tr^ yerdwn olursunuz.
}whrwbanu xan\m. ([\`\ra-[\`\ra). Swn elw hwr zad\ bo] tutarsan. Cah\l u]aqd\r, bwlkw o
firwngi bir para s=zlwr deyib, a`l\n\ o`urlay\bd\r. Ki]iswn, qan olmaz ki, hwr ikisini bi
[a`\r\b soru]asan ki, bu nw i]dir nw s=zdur?
Hatwmxan a`a. {ox yax]\, arvad, allah\ sevirswn, [\`\rma! Elw indi bu saatda [a`\r\b =z
yan\nda soru]aram. H=vswlwn daralmas\n.

Pwrdw sal\n\r.

IKIMCI MWCLIS

Ikimci mwclis haman g^ndw wvvwlimci damda vaqe olur. Dam kilim, gwbw ilw pakizw fwr]
olub, bir twrwfdw un [uvallar\ d^z^l^b, bir twrwfdw ya` dwrilwri, yun mwfrw]lwri qoyulubdur.
Hatwmxan a`a oturub dam\n yuxar\s\nda, fwr] ^stw. Arvad\ }whrwbanu xan\m wrinin sa`
b=yr^ndw, [wnwsin ya]may\b, a` =rpwk ba]\nda, hwllaci, samit wylw]ibdir. Hatwmxan
a`an\n m^qabilindw qarda]\ o`lu }ahbaz bwy oturub, xwncwrinin dwstwsinw s=ykwnmi],
m^ntwzirdir g=rs^n ki, wmisi nw dan\]acaq. Yun mwfrw]lwrin birisinin ^st^nw bir xal[a
sal\n\b, }ahbaz bwyin sol twrwfindw qoyulub, ^st^ndw m^syo Jordan firwngi libas\nda, q\[\n
q\[\ ^stw a]\r\b, ba]\ a[\q, wlindw barmaq uzunlu`unda vw yo`unlu`unda b^k^lm^] vw
l^lwlwnmi] twnbwki yarpaqlar\n\ yand\r\b [wkir. Hatwmxan a`an\n b=y^k q\z\ }wrwfnisw
xan\m bulardan wvvwl xwlvwtcw gwlib, y^k qaba`\nda as\lan kilim gwrdwyin dal\s\na girib
pusur ki, g=rs^n nw dan\]acaqlar. Bu halda Hatwmxan a`a ^z^n M^sy= Jordana tutub
xitab edir.

Hatwmxan a`a. Hwkim sahib, e]idirwm ki, bizim }ahbaz\ Firwngistana apar\rsan, bu necw
s=zd^r?
M^sy= Jordan. Bwli, Hatwmxan a`a, bu s=z^ mwn =z^m sizw deywcwkdim, [^nki heyfdir
}ahbaz bwy kimi cavan vw zirwk vw sahib savad o`lan firwng dilini bilmiyw; mwn twwhh^d
edirwm ki, onu Parijw apar\b, firwng dilini ona =yrwdib yola salam, [^nki firwng dilinw [ox
]=vqi var, tez =yrwnwr. Indi dw mwnim ilw durub oturmaqdan bir para kwlimat\ hifz
edibdir.
Hatwmxan a`a (^z^n }ahbaz bwyw tutub). }ahbaz, do`rudur ki, Parijw getmwk istwyirswn?
}ahbaz bwy. Bwli, wmi, wgwr sizin r^sxwtiniz olsa, m^syo Jordan ilw gedwrwm, genw sonra
=z^m qay\daram, gwlwrwm.
Hatwmxan a`a. Nwdwn =tr^, balam?
}ahbaz bwy. Firwng dilini =yrwnmwyw, wmi!
Hatwmxan a`a . Firwng dili nwyinw laz\md\r, wzizim!
Swnw laz\m olan wrwb, fars, t^rki, rus dillwridir ki, allaha ]^k^r d=vlwti-aliyywmizin
]wfqwtindwn a[\lan mwdrwswlwrdw ham\s\n\ oxuyub =yrwnibswn.

5
}ahbaz bwy. Wmi, firwng dili mwnw [ox laz\md\r. Bildir ki, Tiflisw mwni arx [\xartmaq
^[^n izin alma`a g=ndwrmi]diniz, Allahverdi bwyin o`lu Tar\verdi bwy Var]avada, firwng
dili =yrwndiyi ^[^n hwr mwclisdw mwndwn h=rmwtli idi. Bav^c^di ki, firwng vw T^rki
dilindwn ba]qa =zgw dil bilmwzdi.
Hatwmxan a`a. Balam, swn hwlw u]aqsan, bu zadlar tamam bo]dur. Insana a`\l lazmd\r. Bir
dil art\q bilmwk ilw a`\l artmaz. Adam gwrwk hwr dil ilw olsa filc^mlw fwhm vw zwmanw
whlinin adwt vw xwvvas\ndan m^ttwle olsun; =z i]ini yola apars\n.
}ahbaz bwy. Zwmanw whlinin birisi dw Parij xalq\d\r. Sizin s=z^n^zw g=rw onlar\n adwt vw
xwvvas\ndan xwbwrdar olmaq laz\m gwlir.
Hatwmxan a`a. Nw eybi var, onlar\n adwt vw xwvvws\n\ bilgilwn, wgwr istwyirswn.
}ahbaz bwy. Bu surwtdw wgwr Parijw getmwswm, oran\n whlinin adwt vw xwvvas\ndan necw
m^ttwle ola bilwrwm?
Hatwmxan a`a. {ox asan. Necw ki, mwn onlar\ bilirwm, ancaq m^syo Jordan\ g=rmwkilw vw
s=zlwrinw qulaq asmaq ilw. Wgwr[i Qaraba`dan ba]qa bir =zgw yer g=rmwmi]wm.
}ahbaz bwy . Wmi, qanm\ram ki, siz necw Parij whlinin adwt vw xwvvas\ndan xwbwrdars\n\z?
Hatwmxan a`a . Bu saatda mwn swnw qand\r\m, balam! Mwnw ywqin hasil olubdur ki, bizdw
hwr adwt vw xasiyywt var isw, wksi Parij whlindwdir. Mwswlwn, biz wlimizw hwna qoyar\q,
firwnglwr qoymazlar, biz ba]\m\z\ q\rxar\q, olar ba]lar\na t^k qoyarlar; biz papaql\
oturar\q, olar ba]\ a[\q oturarlar; biz ba]maq geywrik, olar [wkmw geywrlwr; biz wlimiz ilw
x=rwk yeywrik, olar qa]\q ilw yeywrlwr; biz a]kara pe]kw] alar\q, olar gizlin alarlar; biz hwr
zada inan\r\q, olar he[ zada inanmazlar; bizim arvadlar\m\z g=dwk libas geywr, olar\n
arvadlar\ uzun libas, bizdw [ox arvad almaq adwtdir, Parijdw [ox wr almaq.
}ahbaz bwy . Wmi, bunu ba]a d^]mwdim,
Hatwmxan a`a. Niyw ba]a d^]mwdin, balam? {ox arvad almaq ibarwtdir ondan ki, bir ki]i
bir arvada iktifa etmwsin vw [ox wr almaq da ibarwtdir ondan ki, bir arvad bir ki]iyw iktifa
etmwsin. Wvvwlki adwt bizdwdir, sonrak\-Parijdw. O kitablara g=rw ki, m^syo Jordan bu
uzun q\] onlar\n mwzmununu m^ttwsil bizw hekaywt edibdir, dwxi ham\ zad\ bu qarar ilw
fwrz eylw, bifayda Parijw getmwk niyywtindwn d^]!
M^sy= Jordan (ri]xwnd ilw). Xa-xa-xa! Hatwmxam a`a, twwcc^b edirwm ki, sizin kimi
qwvaidi-mwntiqiyywdwn m^ttwle, wqilli vw fwraswtli, mwrdi-k^hwnsal bu zamana qwdwr
mw]vwrwtxanalar\n birisindw wrkani-mw]vwrwt silkinw daxil olmuyubsunuz; wgwr[i mwn siz
twqrir etdiyiniz qaidwyw bir bwhs varid edw bilmwnwm, lakin istwrdim ki, mwn dw bir ne[w
kwlmw wrz edwydim, wgwr r^sxwtiniz olsa.
Hatwmxan a`a. Buyurun, hwkim sahib! Sizin hwr s=z^n^z bizw xo]dur.
M^sy= Jordan (v^qar ilw). Hatwmxan a`a, mwnim qwsdim bu idi ki, }ahbaz bwyi Parijw
apar\b, wvvwlwn, =z^m onun twrbiywsinw m^twvwcceh olub, firwng dilini vw ^lumunu bw-
qwdri-mwqdur ona twlim edib, saniywn, onu kral\m\za tan\d\b, burada mwnim haqq\mda
zahir etdiyiniz yax]\l\qlar\n vw zwhmwtlwrin wvwzindw kraldan ona bir bwx]eyi] al\b geri
qaytaram; [^nki mwn kral\n mwxsus vw twhti-himaywtindw olan dar^lelmin h^kwma vw
^lwmas\ndan vw o wlahwzrwtin m^qwrrwbi vw m=twmwdiywm; amma [^n sizin
twqrirat\n\zdan m^]wxxws oldu ki, siz swfwrin fwvaidinw m^nkirsiniz; ona binawn mwnw
laz\m olur ki, swfwrin fwvaidini m^vafiqi-vaqe mwswl ilw sizw isbat edim. Wgwr, mwswlwn,

6
mwn Qaraba`a gwlmwswydim (wlini uzad\b cibindwn bir dwftwr [\xar\b, a[\b, i[indw swliqw
ilw d^z^lm^] bir ne[w otlar\ g=stwrib), wgwr mwn Qaraba`a gwlmwswydim, kim bilwcwk idi
ki, Qaraba`\n yaylaqlar\nda bu otlar m=vcuddur? Bundan wvvwl bizim wtibba vw
h^kwmalar\m\z cwnab Linney vw Turnefor vw Bertra, belw g^man etmi]lwr ki, bu nwbatat
ancaq Alp da`lar\nda vw Amerikada vw Afrikada vw }veysariya da`lar\nda m=vcud olur.
Amma indi mwn buraya gwlmwk swbwbi ilw Parijin dar^lelminw isbat edwcwywm ki, mwzkur
h^kwmalar bilk^lliyyw swhv ediblwr. Bu nwbatat Qaraba`\n da`lar\nda kwsrwtlw m=vcuddur
vw bu nwbatat\n mahiyywtini, twhqiq vw xwvass\n\ twcr^bw ilw m^]wxxws edib, o x^susda
wtibban\n istehzar\ ^[^n twsnifi-cwdid alwmdw mw]hur elwcwywm. Mwswlwn, bu ot ki,
g=r^rs^n^z (wli ilw bir kiyaha i]arwt edib) lat\nca bunun ad\ aqantusdur ki, mwnim
twcr^bwmw g=rw qar\n a`r\s\na [ox faydas\ var. Cwnab Linney bunu fwrz edir ^[^mc^
dwrwcwdw vw cwnab Turnefor onu fwrz edir d=rd^mc^ dwrwcwdw, amma mwn onu ikimci
dwrwcwdw fwrz edwcwywm vw bu otun ad\ lat\nca serastrum alpinumdur ki, g=z a`r\s\na
nwhaywt mwnfwwti var. Cwnab Linney bunu fwrz edir yeddimci dwrwcwdw vw cwnab
Turanefor onu fwrz edir alt\mc\ dwrwcwdw, amma mwn onu fwrz edwcwywm onumcu
dwrwcwdw vw bu otun ad\ lat\nca qamlina afriqanad\r ki, di] a`r\s\n\n wlac\ m^nhwsirdir
buna. Cwnab Linney bunu fwrz edir be]imci dwrwcwdw vw cwnab Turnefor onu fwrz edir
^[^mc^ dwrwcwdw, amma mwn onu swkkizimci dwrwcwdw fwrz edwcwywm. Bu otun ad\
lat\nca qombretumdur ki, bu zamana qwdwr Yevropada hwrgiz mw]hur deyildi, ancaq onu
Amerika nwbatat\ndan bilirdilwr. Indi mwn [ox sevinirwm ki, onu Qaraba`\n da`lar\nda
tapm\]am ki, soyuqdwymw ^[^n nwhaywtdw nafedir; cwnab Linney onu alt\mc\ dwrwcwdw
fwrz edir, cwnab Turnefor be]imci dwrwcwdw fwrz edir, amma mwn onu d=rd^mc^ dwrwcwdw
fwrz edwcwywm. Vw ham\ tapd\`\m nwbatat\n vw wlwfiyyat\n mahiyywtini vw xasiyywtini bu
qwrar ilw yaz\b alwmw bildirwcwywm.Vw mwnim ism^ rwsmim bu cwhwtdwn cwnab Linneyin
hamisi Georq Qllifordun ism^ rwsmindwn wrfw vw wcwll vw ^lum ^[^n g=stwrdiyim xidmwt
Germaniyan\n mwcmwyi-^lwmas\ kartoflu azar\n\ axtar\b tapd\qlar\ cwhwt ilw vwtwnlwrinw
g=stwrdiklwri xidmwtdwn wla vw wfzwl olacaqd\r.
Hatwmxan a`a. Hwkim sahib, vallah ba]a d^]mwdim ki, nw dan\]d\n\z. Qlliford kimdir?
Linney kimidir? Turnefor kimdir? Niyw olar zwhmwt [wkib otlara dwrwcw qarar veriblwr?
German\ nwdir, kartofl kimdir, o niyw azarlam\]d\r, o, nw b=y^k ]wxsdir ki, vwtwn bu
mwrtwbwdw onun etidali-mwzac\na vw tuli-=mr^nw talibdir? (Bir qwdwr s^kut olunur.
M^sy= Jordan g^l^r, sonra genw Hatwmxan a`a). Yoxsa hwkim sahib, bizim }ahbaz\ da
apar\b belw tapmacalardan =yrwdwcwksiniz?
M^syo Jordan. Hatwmxan a`a, ba`\]lay\n, do`ru buyurursunuz, indi bildim ki, sizw nw
qisim gwrwk misal gwtirmwk, bir ay bundan wvvwl Qaraba`\n wlyetmwz d=l^dwn k=hlwn at
alt\nda gwlib sizw qonaq olan xo]bwxt adam ki, ad\ yad\mdan [\x\bd\r, wgwr Qaraba`a
gwlmwywydi, bu qwdwr d=vlwti hardan wlw salard\?
Hatwmxan a`a. Hwkim sahib, bax, bu s=z necw a]kard\r! Do`ru buyurursunuz, wgwr o,
Qaraba`a gwlmwswyidi, he[ vaxt d=vlwtw [atmazd\.
}ahbaz bwy. Ba]\na d=n^m, wmican, r^sxwt verin, m^sy= Jordan ilw gedim, wgwr mwnim
xo]bwxt olma`\m\ istwyirsiniz, he[ vaxt belw f^rswt wlw d^]mwz. Necw ki, swfwrin faydas\n\
hwr ikiniz dw iqrar etdiniz.

7
Hatwmxan a`a (bir az fikir edib). Hwkim sahib, nw m^ddwtw }ahbaz Parijw gedib qay\da
bilwr?
M^sy= Jordan. Bir il [wkwr gedib-gwlmwyi, ziyadw [wkmwz. Bir ildwn az qalsa, getmwyindwn
mwnzur olan fayda bilk^lliyw h^sula gwlmwz; [^nki ^mdwsi firwng dilini =yrwnmwkdir.
Hatwmxan a`a (^z^n arvad\na tutub). Arvad, dwxi nw elwywk, qoy getsin. Papa`\n
[evirwrswn, il gwlwr ke[wr. U]aqd\r, k=nlu istwyir, getsin, Pariji g=rs^n. Hwkim sahib dw bir
yax]\ adamd\r, onun h^zurunda bir para mwrifwt kwsb edwr yax]\, yaman\ g=rwr. Kraldan
bwx]eyi] alar, il ba]\nda Qaraba`da haz\r olar, o vaxtadwk biz dw onun toy twdar^k^nw
mw]`ul olluq, gwlwn kimi toyun ba]lar\q.
}whrwbanu xan\m (yerindwn qalx\b [\`\ra-[\`\ra). Ki]i, nw dan\]\rsan, swnin firkin
haradad\r? Istwmirwm onun Parijw getmwyin dw, mwrifwt kwsb etmwyin dw, firwng kral\ndan
bwx]eyi] alma`\n da! Bu s=zlwr tamam bwhanwdir. }ahbaz istir getsin Parijw, mwclislwrdw,
y\`\ncaqlarda ^z^ a[\q gwzwn q\z, gwlinlwr ilw kef elwsin, dan\]s\n, g^ls^n, vwsswlam!
Hatwmxan a`a (twngw gwlib). Ay arvad, bwsdir, allah\ sevirswn, [\`\rma! Dwxi mwn nw
ilwyim? Bacar\rsan, qoyma getsin! G=ydw u[an qanadl\ qu]u wylwmwk olursa, }ahbaz\ da
g^c ilw wylwmwk olur. R^sxwt vermwswm, at\lar minwr at\na, hoppanar Araz\n o tay\na,
sonra mwn onu haradan tap\m? Swn onu tan\m\rsan mwgwr ki, necw h=ccwtdir?
}whrwbanu xan\m (dwxi dw bwrk [\`\r\b). Mwn onnan da h=ccwtwm! Qoymanam getsin!
Wgwr }ahbaz\ Parijw getmwyw qoysam, bu lw[wk [wngilwrin lw[wyi olsun! (Wlini uzad\r
=rpwyinw).
}ahbaz bwy (g^lw-g^lw, arxay\n). Allahu wkbwr! Wmidostum bilmirwm hans\ qaravullar\ ilw
mwni dustaq edwcwk?
}whrwbanu xan\m ([\`\ra-[\`\ra). G=rwrswn, swn dw =z bildiyindwn, mwn dw =z bildiyimdwn!
(Qalx\b damdan [\x\r).
Hatwmxan a`a. Arvadlar\n i]i xwtad\r.

M^syo Jordan twwcc^b edir vw }ahbaz bwy qeyzlw samit qal\r.

Pwrdw sal\n\r.

&{&MC& MWCLIS

&[^mc^ mwclis yenw orda vaqe olur. Dam\n bir twrwfindw }whrwbanu xan\m oturubdur.
Bir twrwfdw }wrwfnisw xan\m yun daray\r. Bu halda birdwn qap\ a[\l\r. }wrwfnisw xan\m\n
daywsi Xanpwri i[wri girir.

Xanpwri. Swlamwleyk!
}whrwbanu xan\m. Wleykwsswlam! Xanpwri, bilirswn i] necw ke[di? (}wrwfnisw xan\m qulaq
as\r). I] belw ke[di ki, }ahbaz gedir Parijw. Indi swni ondan =tr^ [a`\rd\m ki, wgwr bir
wlac\n var isw eylw. Hatwmxan a`a, =z^n bilirswn ki, bir xam\ra`\z ki]idir. Wvvwldwn yax]\
dan\]d\, amma sonra birdwn bo]ald\. M^syo Jordan vw }ahbaz\n bir para a`\ls\z
s=zlwrindwn yerdwn oldu. Amma mwn ya gwrwk =lwm, ya }ahbaz\ qoymayam getmwyw.
Do`rusu, }wrwfniswni g=z^ ya]l\ g=rw bilmwnwm! Allah g=t^rwrmi }ahbaz getsin Parijdw kef

8
etsin, on be] ya]\nda g^l ^zl^ u]a`\m ah [wksin, qan t^p^rs^n, sapal\b sapa d=ns^n,
incwlib ipw d=ns^n?!
Xanpwri. Xan\m, wlac odur ki, bayaq swnw deyirdim. Nw laz\md\r ki, Hatwmxan a`adan vw
ya =zgwsindwn minnwt [wkwswn. G=ndwr qon]uluqdan, A`cabwdi kwndindwn, Q\z\lba]dan
gwlwn dwrvi] Mwstwli ]ah\ gwtirib necw ki, swnin murad\nd\r, bu i]i elw d^zwltsin. Onun
cadusunda mwn bir hikmwt g=rm^]wm ki, wgwr istwsw, bu saatda mwni qocamdan bo]adar.
}whrwbanu xan\m. Xanpwri, mwn dw onun cadusunun g^c^n^ e]itmi]wm. Amma genw bir
az swkswkwliywm; o, etdiyi i]lwrdwn he[ bilirswnmi? De g=r^m, ^rwyim d^r^st q\zas\d\rm\?
{^nki bu i] [ox [wtin i]dir.
Xanpwri. Xan\m, a`cabwdili Kwrim koxan\n arvad\ Swlminaz\ o bo]atd\r\b oyna]\na
verdirmwdimi? Mu`anl\ Swfwrwli ki]inin q\z\n\ sevgilisinw qovu]durmad\m\? Dwdwsini ki,
q\z\ vermwyw raz\ olmurdu, cadu ilw =ld^rmwdimi? Cavadl\ Kwrbwlay\ Qwnbwr q\z\
}ahswnwmin wrini, bir illik yoldan ba]qa arvad almas\n deyw, qaytar\b gwtirmwdimi? Onun
wlindwn he[ zad qurtarmaz!
}whrwbanu xan\m . G=z^m Xanpwri, bws tez o`lun Wlmwrdan\ bu saatda g=ndwr Mwstwli
]ah\ A`cabwdi kwndindwn al\b gwtirsin! Desin, xan\m [a`\r\r. Hwr nw istwsw vwdw elwsin.
X^lasw, ax]am [\raq yanan vaxtda gwrwk Mwstwli ]ah bizim evdw haz\r olsun!
Xanpwri. Ba] ^stw, xan\m, bu saatda g=ndwrrwm! Amma gwrwk Mwstwli ]ah Hatwmxan
a`adan, }ahbaz bwydwn xwlvwt bura gwlsin. Allah elwmwmi], wgwr }ahbaz onu burda g=rsw,
onu da =ld^rwr vw mwni dw sa` qoymaz.
}whrwbanu xan\m. Wlbwttw, mwn indi bu saatda [\xaram, Hatwmxan a`an\ da, }ahbaz bwyi
dw ilx\ya baxma`a g=ndwrrwm vw tap]\rram ki, gwlwndwn sonra }wrwfniswnin evindw
y\x\ls\nlar-yats\nlar ki, gecw bu damda su qoyub }wrwfniswn\n ba]\n yuyub [imdirwcwywm.
Swn dur get, dwrvi]in dal\nca o`lunu g=ndwr.

Hwr ikisi gedir. Sonra }wrwfnisw xan\m yalq\z, ayaq ^stw.

}wrwfnisw xan\m.
Ux, allah kwrwminw ]^k^r, bir az ^rwyim dincwldi. Yox olsun o =lkw ki, onda cadu, pitik
olmaya! Wgwr mwmwm deywn dwrvi] olmasayd\, ]wksiz, m^sy= Jordan }ahbaz\ aparacaqd\,
g^n^m^ g=y wskiyw d^ywcwkdi.

Bu halda qap\ a[\ld\r, }ahbaz bwy i[wri girir.

}ahbaz bwy.
}wrwfnisw, qadan al\m, bilirswn ki, wmidostum bu g^n nw tufan elwdi? M^syo Jordan\n
yan\nda wmimin ^st^nw [\r-[\r [\`\rd\, mwni dw hwdwlwdi.
}wrwfnisw xan\m. }^bhwsiz, he[ =z^n etdiyindwn xwbwrin yoxdur, wmidostunun [\`\rma`\
g=z^nw g=r^n^r.
}ahbaz bwy . Qadan al\m, }arwfnisw, mwn =z^m nw elwmi]wm?
}wrwfnisw xan\m (tez yeriyib wlin uzad\b hanas\n\n dal\s\ndan bir ne[w yar\m swhifw ka`\z
[\xard\b a[\r). }ahbaz, bu ]wkillwri bws mwnw kim gwtirdi? Bunlar\ swn gwtirib demwdinmi
ki, Parij q\zlar\n\n, gwlinlwrinin ]wkillwridir, g=r Parijdw necw g=zwl q\zlar var? Bu q\zlar,

9
gwlinlwr tamam ^zlwri a[\q mwclislwrdw, y\`\ncaqlarda o`lanlar ilw bir yerdw oturub-
dururlar? Hwlw mwn bu ]wkillwri utand\`\mdan wmidostuna g=stwrmwmi]wm.
}ahbaz bwy. B\y, }wrwfnisw, necw u]aq-u]aq dan\]\rsan? Bu ]wkillwr m^sy= Jordan\n
kitablar\n\n i[indw idi. M^sy= Jordan kitablar\n\ a[\b baxanda g=z^ bunlara sata]d\,
[\xard\, mwnw verdi, apar adaxl\na g=stwr vw dedi ki, bu il Parijin q\zlar\ vw gwlinlwri belw
paltar geyirlwr. Ke[wn il ayr\ t=vr paltarlar\ var idi. Gwlwn il bir =zgw qayda ilw paltar
geywcwklwr. Hwr il Parijdw libas geymwk saya`\ dwyi]ilir. Mwn dw gwtirdim swnw verdim,
bundan gwlwsi nw var?
}wrwfnisw xan\m. Bundan gwlwsi o var ki, swn bu q\zlar\n havas\na yellwnib u[ursan,
istwyirswn Parijw gedwswn!
}ahbaz bwy. }wrwfnisw, bu nw s=zd^r, deyirswn? Tamam Parijin q\zlar\ qurban olsun swnin
bir t^k^nw! Mwnim ki, swnin twk g=zwl yar\m var, behi]t hurilwri g=z^mw g=r^kmwz.
Swnsiz mwnim bir g^n^m olmas\n!
}wrwfnisw xan\m. Bwsdir allah\ sevirswn, bu baz\lar\ bizw az gwl, swnsiz bir g^n^m olmas\n
deywn o`lan burdan Parijw getmwz, swn mwni he[ sevmirswn!
}ahbaz bwy (uzan\b onun boynundan qucaqlay\b =p^r). }wrwfnisw, do`rudan, swn mwndwn
belw bwdg^man olubmu]san! Mwnim ^rwyimw bir ox vursayd\n yax]\d\ ki, bu s=z^ ^z^mw
dedin. Ax\r bir soru] g=r ki, Parijw nw swbwbw gedirwm?
}wrwfnisw xan\m (a`laya-a`laya }ahbaz bwyin wlin boynundan qopard\b). Nw i]im var
soru]um: swbwbini =z^m [ox yax]\ bilirwm. Swbwbi bulard\r ey! (}wkil ka`\zlar\n di]in-
di]inw q\s\b, wlindw bwrk-bwrk =vkwlwyir, sal\r aya`\ alt\na).
}ahbaz bwy. Vallah, yox, swbwbi olar deyil, swn bilmirswn. Mwnim tay-tu]lar\m tamam
mwrifwt sahibi olub, qulluq edib, h=rmwt-izzwt tap\b, xo]bwxt olublar. Mwn qalm\]am elw
bu qam\]l\qda ads\z, sans\z.
}wrwfnisw xan\m. Wvvwlwn, bu yaland\r ki, deyirswn, kim bizlwrdwn mwrifwt ilw, qulluq ilw
xo]bwxt olubdur? Bu g=rd^y^n^z xo]bwxtlwr tamam =zgw yol ilw bwxtw yeti]iblwr. Ikimci,
wgwr qulluq etmwk istwyirswn, get Tiflisw, orda qulluq elw. Bir azdan sonra istwyirswn, get
ba]qa ]whwrlwr ki, wl [ats\n, ^n [ats\n. Parijw bizlwrdwn nw gedwn var, nw gwlwn var!
}ahbaz bwy. Do`ru deyirswn, amma adam\n hwr i]dw gwrwk vasitwsi olsun. Tiflisdw vw o biri
]whwrlwrdw mwni tan\yan yoxdur. Mwnw kim vasitw olub mwni qullu`a qoyduracaq vw
h=rmwt tapd\racaq? Amma bu firwngi bir yax]\ adamd\r, mwni dw sevir, oca`\m\z\ tan\y\r.
Bu mwni Parijw apar\b firwng dilini =yrwtmwkdwn vw krala tan\tmaqdan mw]hur ollam,
qay\dandan sonra hwr yerdw yerim olar.
}wrwfnisw xan\m. Bu s=zlwr tamam fwnn^ feldir. Mwni aldatmaq ^[^n bwhanwdir. Nw
s=zd^r ki, swnin kimi cavan, kamall\ o`lan Tiflisdw qulluq tapmaz?
}ahbaz bwy. Parijdwn qay\dandan sonra genw gedib Tiflisw qulluq edwcwywm.
}wrwfnisw xan\m (aya`\ ilw ]wkil ka`\zlar\n\ itwlwyib). Parijdw swnin kimi o`lan bu po]alar\n
wlindwn sa` qurtara bilwrmi ki, qay\d\b gwlwndwn sonra adam kimi durub-otura? He[ vaxt
swn Parijw gedw bilmwzswn. Ha vaxt getswn, =y^n!

Bu halda Hatwmxan a`a qaim sws ilw }ahbaz bwyi [=ldwn [a`\r\r, }ahbaz bwy tez damdan
[\x\b gedir.

10
Pwrdw sal\n\r

D+RD&MC& MWCLIS.

D=rd^mc^ mwclis Hatwmxan a`an\n dam\nda vaqe olur. Bir twrwfdw }whrwbanu xan\m
oturubdur, bir twrwfdw }wrwfnisw xan\m, bir twrwfdw onun daywsi Xanpwri. Gecwdwn iki saat
ke[ibdir. }whrwbanu xan\m ba]\n yuxar\ qovzuyub ^z^n Xanpwriyw tutub dar\xm\]
soru]ur.

}whrwbanu xan\m. Xanpwri, necw oldu dwrvi] gwlmwdi.

Xanpwri. Xan\m, twlwsmw, bu saat gwlwr.

Birdwn qap\ a[\l\r, Mwstwli ]ah-caduk^ni-mw]hur qa]qaba`\ t=k^lm^] i[wri girir.

Mwstwli ]ah. Swlamwleyk^m!

}whrwbanu xan\m (ba]\n\ yuxar\ qovzuyub). Wleyk^mwsswlam, baba dwrvi], xo] gwldin!
Gwl otur.
Mwstwli ]ah (oturub). Xan\m, mwnw nisbwt nw qullu`unuz var? Buyurun, can-ba] ilw
bitirmwkdw m^zayiqw yoxdur!
}whrwbanu xan\m. Baba dwrvi], bir c^zvi, y^ng^l i]dwn =tr^ swnw zwhmwt vermi]wm!
Mwtlwb budur ki, bizim }ahbaz lap yolundan az\b; bir firwngi qona`\m\z var, xwyal\ndad\r
ki, ona qo]ulub Parij ]whwrinw getsin, mwnim bu oturan, g^l ^zl^ u]a`\m\ ki, onun
adaxl\s\d\r, iyirmi g^ndwn sonra toyu ba]lanacaq, a`lar-s\zlar qoysun. Mwn vw Hatwmxan
a`a nw qwdwr yalvard\q, s=ylwdik qulaq asmad\; gwrwkdir ki, bir i] edwswn ki, bizim }ahbaz
Parijw gedw bilmwsin vw m^sy= Jordan ondan wl [wksin, aparmas\n.
Mwstwli ]ah. Xan\m, bu c^zvi, y^ng^l i] deyilmi]; bwlkw [ox b=y^k vw [wtin i] imi].
Gwrwkdir bu i]dw mwnim cadumun wswri ya Parijin, ya m^sy= Jordan\n ba]\nda [atlas\n.
}whrwbanu xan\m. Baba dwrvi], mwn anlamad\m necw gwrwk cadunun wswri ya Parijin, ya
m^sy= Jordan\n ba]\nda [atlas\n.
Mwstwli ]ah. Xan\m, mwswlwn, wgwr }ahbaz bwyw wl vursam, laz\m olur ki, onun bwdwninw
bir cin m^swllwt edim ki, bu swfwrin xwyal\n\ onun ba]\ndan [\xars\n. Amma olur ki, bu
i]dwn o qorxsun, a`l\na rwxnw yeti]sin, ya azarlas\n, ya [olaq olsun, [^nki [ox u]aqd\r,
cavand\r .
}whrwbanu xan\m . B\y, allah\ sevirswn, baba dwrvi], belw dan\]ma, bu i]lwr tamam ondan
=tr^d^r ki, }ahbaz bir g^n g=z^m^zdwn uzaqla]mas\n. Necw olar ki, onun can\na cin
m^swllwt olma`a raz\ olaq?
Mwstwli ]ah. Bu surwtdw gwrwkdir ki, divlwrw, ifritwlwrw wmr edim ki, Pariji xarab etsinlwr,
alt\n\ ^st^nw [evirsinlwr ki, }ahbaz bwy dwxi ora getmwk niyywtindwn d^]s^n, yainki
Mwrrix ulduzuna h=km edim ki, m^sy= Jordan\n boynunu vursun ki, }ahbaz bwyi aparan
olmas\n. Bu i]in bundan ba]qa he[ [arwsi yoxdur.
}whrwbanu xan\m. Bu necw m^mk^n ]eydir, baba dwrvi], belw i] elwmwk olarm\?
Mwstwli ]ah. Pwh, bu mwnim i]imdir, xan\m, nw ]^bhw yeridir! Mwgwr e]itmwmisiniz ki, bir
ne[w ]wyatinw wmr etmi]wm ki, hwmi]w }i]w qalas\nda ^suli vw ]eyxi mollalar\n\n aras\nda

11
fitnw vw fwsad sal\b he[ vaxt olar\ dinc qoymas\nlar? Ondan =tr^ ki, olar minbwrw [\x\b
a]kara xalqa vwz edirmi]lwr ki, caduk^nw vw sairw inanmay\n. Aya, mwn deyilwm ki, Gilcan
adl\ ifritin ruhunu ki, ]eytwnwtdw vw mwzwrrwtdw fwrdi-wsrdir, A`a Vwli Wliqulu bwdwninw
m^ntwqil edib Swlyan xalq\n\n can\na m^swllwt etmi]wm ki, gecw-g^nd^z onun
qorxusundan evlwrindw rahat yata bilmwzlwr! Hwlw Swlyan xalq\na az qisas etmi]wm.
Ondan =tr^ ki, olar bildir mwni Swlyana qoymay\b qovdular ki, bura dar^lm=minindir.
Swn dwrvi] vw caduk^nswn, bura ayaq basma! Hans\ i]lwrimi s=ylwyim? Bu i]lwr yax\n
zamanda etdiyim wmwllwrin wlamwtidir. On bir il bundan irwli Araz q\ra`\na gwlmi]dim;
istiyirdim ki, Nax[\van vw }wrur mahallar\n\n qaba`\ndan kecib Irwvana gedwydim. Hwr
iki mahal\n xalq\ mwnw mane oldular, swni qoymar\q bu torpa`a ke[wswn. Ondan =tr^ ki,
wlindw twzkirwn yoxdur. Namwlum, twzkirwsiz adamlara yol vermwk, bu twrwfw ke[irmwk
qanun ilw qada`and\r. Bav^cudi ki, wllwm-qwllwmlwr =zlwri gecw-g^nd^z qa[aq mala gedwn
twzkirwsiz adamlar\ o yana, bu yana bwlwd olub ke[irirlwrdi. Nw qwdwr yalvard\m-yap\]d\m,
s=z^mw qulaq asmad\lar. A]a`\ getdim, olmad\; ax\rda lap ac\`\m tutdu. Wcinnwlwrw,
ifritlwrw h=km etdim ki, tamam Nax[\van, }wrur mahallar\n\n damlar\n\ qald\r\b yer ilw
yeksan etdilwr ki, zwrbindwn A`r\ da`\n\n bir twrwfi dw qopub t=k^l^b Akur kwndini
bat\rd\. Oran\n bi[arw ermwnilwri dw yaman qon]ular\n\n swbwbindw fwnaya getdilwr.
X^lasw, Murova deswm, yerindwn qop, qopmazm\? Araza deswm, axma, axarm\?
}whrwbanu xan\m (twwcc^bdwn wlin doda`\na apar\b). Allah, dwrdini wsirgw…
Mwstwli ]ah. Xan\m, gecw ke[ir, durmaq vaxt\ deyil. Indi siz mwnw buyurun g=r^m, m^sy=
Jordan ha vaxt gedwcwk?
}whrwbanu xan\m. On g^ndwn sonra.
Mwstwli ]ah. {ox yax]\, indi mwn bu saatda, xan\m, sizin g=z^n^z^n qaba`\nda Parijin
heykwlin bwrpa edib, burda onu pozaca`am. Vw divlwrw vw ifritwlwrw h=km edwcwywm ki,
haman dwqiqw Pariji y\xs\nlar vw on g^nw qwdwr xwbwrini m^sy= Jordana [atd\rs\nlar ki,
}ahbaz bwyi aparmaq fikrindwn d^]s^n; yainki bir b=y^k xoruzu qaba`\mda tutub ad\n
qoyaca`am m^sy= Jordan, bu saatda onun boynunu vurub Mwrrix ulduzuna wmr
edwcwywm ki, bu t=vr ilw o da on g^nwdwk hwqiqwtdw m^sy= Jordan\n boynunu vursun;
taki }ahbaz bwy ondan xilas olsun. Indi buyurun g=r^m, cwnab\n\z Parijin xarab
olma`\nm\ istwrsiniz, ya m^sy= Jordan\n boynunun vurulma`\n?
Xanpwri (tez wlin yuxar\ qovzuyub, [al\b). Hwr ikisini, baba dwrvi]! Firwngilwrw
yaz\`\m\zm\ gwlwcwk?
}whrwbanu xan\m. B\y, arvad, swnin ^rwyin da]d\r, nwdir? Bi[arw parijlilwr bizw nw elwyiblwr
ki, evlwrin, imarwtlwrin ba]lar\na y\xaq, min-min adam\n q\r\lma`\na bais olaq? Bu
qalmaqala bizi ancaq o [=r-[=p d=]^rwn m^sy= Jordan sal\bd\r. (&z^n Mwstwli ]aha
tutub). Baba dwrvi], hwr nw bilirswn ona eylw! Burada xoruzun boynunu vur. Mwrrix
ulduzuna h=km et ki, o da m^sy= Jordan\n Arazdan ke[wndwn sonra boynun vursun,
}ahbaz yalq\z qals\n, genw bu taya ke[sin, qay\ts\n gwlsin. Bir twqsirli adam\n =lmwyi [ox
yax]\d\r min-min g^nahsiz xalq\n q\r\lma`\ndan isw.
}wrwfnisw xan\m. Can ana, elw demw, m^sy= Jordan yaz\qd\r! {ox yax]\ adamd\r. Bu
yaylaq hwr g^n qwribw g^llwrdwn, [i[wklwrdwn dwstwlwr ba`lay\b }ahbaz bwydwn mwnw
g=ndwrirdi ki, apar adaxl\na ver, g=rs^n, ne[w ildir bu yaylaqlar\ gwzirlwr, he[ bu g^llwri vw
[i[wklwri g=r^bd^rm^ vw mwnw bir g^zg^ ba`\]lay\bd\r ki, Parijin wcayibat ba`\nda bitwn

12
Yengi D^nya g^llwrinin surwti dal\s\nda [wkilmi]. Mwni =z q\z\ kimi istwrdi. Mwn =z^m^
=ld^rrwm, qoymaram m^sy= Jordan\n boynu vurulsun! Parij da`\ls\n, bizw nw? Wgwr orda
q\zlar, gwlinlwr ^z^ a[\q gwzmwswydilwr, }ahbaz he[ vaxt ora getmwzdi. Parij y\x\ls\n, q\z-
gwlini dw q\r\ls\n!
}whrwbanu xan\m. Vallah, bilmirwm hans\na raz\ olam? Amma dwxi necw elwywk? }wrwfnisw
dw do`ru deyir; m^sy= Jordan yaz\qd\r, yax]\ adamd\r, eylw bircw bu i]dw twqsirlidir ki,
}ahbaz\ yoldan [\xar\b Parijw getmwyi beyninw sal\bd\r. Mwlum ki, Parijdw yaman adamlar
var imi]. Qwza bu dwrvi]i bizw yetiribdir ki, bunun cadusu ilw oran\ y\xd\r\b xarab etdirwk.
(&z^n Mwstwli ]aha tutub) Baba dwrvi], buyur divlwrw, ifritwlwrw Pariji qald\r\b alt\n\ ^st^nw
[evirsinlwr!
Mwstwli ]ah. Ba] ^stw, xan\m! (&z^n Xanpwriyw tutub) Xanpwri xala, [\x [=lw, mwnim
]agirdim Qulamwliyw de ki, mwnim xurcunumu tez at\n ^st^ndwn als\n, gwtirsin gwlsin.

Xanpwri tez qalx\b [=lw [\x\r.

Mwstwli ]ah. Xan\m, Hatwmxan a`a, }ahbaz bwy indi hardad\lar?

}whrwbanu xan\m. O biri damda. Ilx\dan qay\d\b yat\rlar.
Mwstwli ]ah . Xan\m, bu sirdwn gwrwk olar vw ya ba]qa adam nw indi, nw sonra xwbwrdar
olmas\n ha! Vw illah cadu he[ wswr ba`\]lamaz!
}whrwbanu xan\m. Bu cwhwtdwn xatircwm ol, baba dwrvi]!

Bu halda qap\ a[\l\r.

Qulamwli (wlindw xurcun Xanpwri ilw mwclisw daxil olur). Swlamwleyk^m!

Mwstwli ]ah . Wleykwsswlam! Xurcunu yerw qoy, a`z\n\n ba`\n\ a[, i[indw, ^st^ndw w]kal
[wkilmi] taxtaparalar\ [\xart!
Qulamwli (farsi dili ilw ki, oturan ^nas tayifwsi anlamas\n). Mixahi [e bekoni?!
[Nw etmwk istwyirsiniz?]
Mwstwli ]ah. Mixahwm ki, heykwle-]whre-Parijra bwrpa n^m^de, bedivha vw efritha h=km
konwm ki, dwr t^rfwt^leyn zir^ zwbwrw] konwnd; mesle on ke wlan dwr pi]e [e]me in xatun
(g=z^ ilw }whrwbanu xan\ma i]arw edir) mwn heykwlw]ra ziro zwbwr xahwm kwrd.
[Parij ]whwrinin heykwlini qurmaq istwyirwm ki, divlwrw vw ifritwlwrw h=km edim, bu
qad\n\n g=z^ qaba`\nda bu heykwli alt-^st edincw Parij ]whwrini dw g=z q\rp\nca alt-^st
etsinlwr]
Qulamwli (g^l^mswnmi]). Vase [i?
[Nw swbwbw?]
Mwstwli ]ah. Vase swd dane bacaqluye-taze ke, hala wz in xatun bwraye hwmin mwtlwb
xahwm gereft.
[ Y^z dwnw twzw bacaql\ swbwbinw ki, indi bu xan\mdan bu i]dwn =tr^ alaca`am.]
Qulamwli (g^l^mswnmi]). Xub, in xatun ba paytwxti-firwng vw whle] [e wdavwt darwd?
[Yax]\, bu xan\m\n Fransa paytaxt\ vw xalq\ ilw nw d^]mwnliyi var?]

13
Mwstwli ]ah. In hekaywt xeyri derazwst, twqrirw] q^ncaye]e in mwqam nwdarwd,
twxtwparwhara wz xurcin birun kon!
[Bu hekaywt [ox uzundur, indi dan\]maq yeri deyil, taxtaparalar\ xurcundan [\xart.]
Qulamwli. Hwmin sawt, wmma hi[ wqlwm bavwr nwmikonwd ki, in wmre m^]kil surwtpwzir
gwrdwd; nwmidanwm ]uxi mikoni, ya nw? dwr t^rfwt^l-eyn Parij xarab ]wvwd, ywni [i?
[Bu saat, amma a`l\ma s\`m\r ki, bu [wtin i] d^zwlw, bilmirwm zarafat edirswn ya yox. G=z
q\rp\nca Parij xarab ola, nw demwkdir?]
Mwstwli ]ah (g^l^mswnmi]). {era ywni [e, mwrdwke? Hala in xatune-m^kwrrwmw swd danw
bacaqluyi-tazw bwraye in mwtlwb be min xahwd dad vw dwh ruz hwm m=hlwt hwst ki,
caduyemwn wswre-xodra bebwx]wd vw kwsi hwm bedin serr vaqif nist vw nwxahwd ]od. Bwd
wz gerwftwne bacaqluha dwsto pa qu]adewm. Mwgwr ta dwh ruz nwmitwvanwm ki, xodra be
on twrwfe Wrws beywndazwm, mwra dwr onca ke peyda xahwd kwrd? Bwd wz mwn hwr [e
badabad! Wgwr ta dwj ruz Parij xwrab ]wvwd bacaqluha biqil^ qal wz hwzme-rabe xahwd
qozw]t. To [e midani, bwlde ta in moddwt besaniheyi wz sanihat Parij xarab ]wvwd. Mwgwr
in n=v hadisate-wcibw dwr alwm kwmtwr v^qu yaftwwst?
[A ki]i, necw ywni, nw?! Wlan bu b=y^k xan\m bu i] ^c^n mwnw y^z dwnw twzw bacaql\
verwcwkdir vw on g^n dw cadunun wswr etmwsi ^[^n vaxt var. Bir adam da bu sirri bilmir
vw bimwywcwk dw. Bacaql\lar\ alandan sonra wl-ayaq a[m\]am — on g^nw qwdwr =z^m^
Araz\n o tay\na sala bilwrwmmi? Mwni orada kim tapacaqd\r? Mwndwn sonra hwr nw olursa-
olsun. On g^nw Parij xarab olsa, dan\]\qs\z bacaql\lar hwzmi-rabedwn ke[wcwkdir. Swn nw
bilirswn, bwlkw o vaxtadwk bwzi swbwblwrdwn Parij xarab ola. Mwgwr belw qwribw i]lwr
d^nyada az t=rwmi]dir?]
Qulamwli (taxtaparalar\ xurxundan [\xar\b g^l^mswnm\]). In fwqwreyi-wxirwra hwrgez
wqlwm qwbul nwmikonwd xwyalw-xamwst.
[Bu ax\r\nc\ fwqwrwni qwtiyywn a`l\m qwbul etmir, xam xwyald\r.]
Mwstwli ]ah (g^l^mswnmi]). Bws fwqwreye-sabiqwra wqlwt qwbul nwmikunwd? On hwm ke,
xwyale xam nist?
[Yax]\, ke[mi] fwqwrwni a`l\n qwbul edirdimi? O da xam xwyal deyildimi?]
Qulamwli (G^l^mswnmi]). Ari, dwr on [e ]wkkwst?
[Bwli, onda nw ]^bhw var!]
Mwstwli ]ah. Xub, digwr hwvwsswmra ba sualhaye bifaidw mw`]u] mwkon. Bero pi]e-wsbha,
montwzer ba]. Mwn hwm bwd wz yek sawt wmwle-xodra twmam kwrde mirwswm, swvar
mi]wvim, baz mikwrdim. (Qulamwli gedir). Xanpwri xala, dur qap\n\ bwrk ba`la! Adam-
madam gwlmwsin.
[Yax]\ hisslwrimi faydas\z suallarla qar\]d\rma! Atlar\n yan\na get, g=zlw! Mwn dw bir saat
sonra i]imi qurtar\b gwlwrwm, minib qay\dar\q.]

Xanpwri durur, qap\n\ bwrk ba`lay\r, gwlir oturur.

Mwstwli ]ah (=z-=z^nw farsi dili ilw). In tayifeye zwnan wcwb bi[arw vw sadwl=vhwnd,
bedune-twswvv^r vw twwm^l bavwr mikonwnd ke, mwn dwr Qaraba` Parijra dwr torfwt^l-eyn
zir^ zwbwr mitwvanwm kwrd vw ya Mwrrixwm dwr on twrwfe Wrws gwrdwni M^sy= Jordanra
vwqti rwftwn mitwvanwd zwd.

14
[Bu qad\n tayfas\ nw yaz\q vw sadwl=vhd^rlwr, d^]^n^b da]\nmadan inan\rlar ki, mwn
Qaraba`da oturub Pariji bir anda alt-^st edwcwywm vw ya mwnim Mwrrixim Araz\n o biri
twrwfindw M^sy= Jordan\n boynunu vura bilwr]
}whrwbanu xan\m. Baba dwrvi], nw dan\]\rs\n\z?
Mwstwli ]ah. Mwhzwr oxuyuram, xan\m ki, i]imiz avand olsun. Divlwr, ifritwlwr xwbwrdar
olsunlar ki, nw fikirdwywm. (Bundan sonra Mwstwli ]ah palaz\ qovzuyub wvvwlwn bir
m^dwvvwr c\z\q [wkir, deyir). Bu Parij ]whwrinin dairwsi. (sonra taxtaparalar\ bir-birinw
yap\]d\r\b on-on iki b=y^k, ki[ik h^crw vw otaq ]wklindw c\z\`\n i[indw evlwr yap\b deyir).
Bu da Parijin imarwtlwrinin vw evlwrinin ]wkli. (Sonra ^z^n }whrwbanu xan\ma [evirib).
Xan\m, buyurursunuzmu, Pariji k^n-fwywk^n etdirim, alt\n\ ^st^nw [evirtdirim?
}whrwbanu xan\m. Bwli, dwxi necw edwk, allah swbwbkara bwla versin! Qurunun oduna
ya]lar da yanacaq, bi[arw parijlilwr bizw bir zad etmwmi]dilwr. Bunun babal\ olsun olar\n
q\zlar\n\n, gwlinlwrinin boynuna ki, mwclislwrdw hwmi]w o`lanlar ilw, ki]ilwr ilw bir yerdw
^z^ a[\q oturub, s=hbwtw vw ixtilata mw]`ul olub, xalq\ azd\r\b yoldan [\xard\rlar. Baba
dwrvi], i]inw mw]`ul ol.
Mwstwli ]ah. Xan\m, divlwrin wl muzdunu, wnam\n\ kwrwm edin!
}whrwbanu xan\m. Baba dwrvi], divlwrw wnam nw laz\md\r?
Mwstwli ]ah . Pah, xan\m, mwgwr mwnim divlwrim Iran swrbaz\ idi ki, m^ftw qulluq edwlwr?
Mwgwr mwn vwzir Hac\ Mirzw A`as\ idim ki, olara he[ zad vermwywm, ancaq s=ywm,
qorxudam?
Ma qulamani in Wli ]ahim,
Wz twmami zwmair agahim,
Nw mwvacib, nw [irwv^, nw wliq,
Novkwri q^rbwtwn ilwllahim.
[Biz bu Wli ]ah\n qullar\y\q,
B^t^n sirlwrinw bwlwdik.
Nw maa], nw cirw, nw yem istwyirik,
Allaha yax\n olmaq ^[^n n=kwrik.]
}whrwbanu xan\m. Baba dwrvi], mwgwr Hac\ Mirzw A`as\ swrbazlara he[ zad vermirdi?
Ancaq s=y^b, qorxudurdu?
Mwstwli ]ah. Xan\m, vallah, mwn Tehranda bir yol =z g=z^m ilw g=rd^m ki, Hac\ Mirzw
A`as\ Topxana meydan\nda Mirvarid topuna bax\rd\. Birdwn yeddi y^z swrbaz onun
d=vrwsin [evrwyib ba]lad\ mwvacib istwmwyw. Haman saat Hac\ Mirzw A`as\ wyilib,
aya`\ndan ba]ma`\n\n bir tay\n\ [\xar\b, wlinw al\b, be] min yaman ilw, al\c\ qu] kimi,
cumuldu olar\n ^st^nw. Swrbazlar kwklik s^r^s^ kimi onun qaba`\ndan da`\l\b qa[d\lar.
He[ birisini tuta bilmwyib, qay\d\b topun yan\na gwldi, ^z^n h^zurda duran xanlara tutub
xitab eylwdi: “Hwzwrat, g=rd^n^z? Belw qorxaq qo]un ilw bilmirwm Hwrat\ necw alaca`am.
Yax]\ ki, mwn hwlw q\l\nc ilw olar\n ^st^nw cumulmad\m. Onda olar\n qa[ma`\ bilmirwm
harada dayanacaq idi. Fwwmma bunu yalq\z olar\n qorxaql\`\na hwml elwmwk olmaz.
Mwnim r^stwmanw ]^cawtimin vahimwsindwn ki, birdwn olara hwmlw elwdim, olar belw
^rk^b da`\ld\lar”. Swrkwrdwnin… c^rwtindw [ox sirr var idi. Indi siz, xan\m, g^man
elwmwyin ki, mwn divlwrimi quru na`\l ilw bwslwyirwm; bwlkw mwn gwrwk belw i]lwrdwn =tr^
olara ziyafwt edwm, olar\ ox]ayam, oynadam, ]ihabi-saqib d^]^b olar\ q\ranadwk.

15
}whrwbanu xan\m. Necw ]ihabi-saqib olar\ q\ranadwk? Baba dwrvi], nw deyirswn? Mwgwr
olar\ sonra ]ihabi saq\b-d^]^b q\racaq?
Mwstwli ]ah (g^lw-g^lw). Wcwb fikir edibsiniz! Bws divlwr, ifritwlwr nahaq yerw o qwdwr
big^nah xalq\n hwlakwtinw bais olurlar vw g=zwl ]whwri nahaq yerw xarab edirlwr? Belw
g^nahi-wzimin cwzas\nda allah\n qwzwbi onlara yeti]mwz?
}whrwbanu xan\m . Yax]\, baba dwrvi], [^nki belwdir, niyw canlar\ndan qorxmay\rlar? Niyw
belw i]w ayaq qoyurlar?
Mwstwli ]ah. Wvvwlwn, o swbwbw ki, mwn buyururam, ikinci o swbwbw ki, axmaqd\rlar vw
twbiwtlwrinin tw`azas\d\r. Wgwr belw etmwswlr, dincwlw bilmwzlwr. }wyatin olmasayd\,
d^nyada he[ bir yaman wmwl olmazd\ vw bwni-adwmi yaman i]lwrw he[ kws d^[ar etmwzdi.

}whrwbanu xan\m. Do`ru deyirswn, baba dwrvi]! Nw qwdwr gwrwk divlwrw wnam verwk?
Mwstwli ]ah. Art\q istwmirwm, nw qwdwr ki, vwdw edibsiniz, xan\m, y^z bacaql\.
}whrwbanu xan\m. Baba dwrvi], [ox olmazm\?
Mwstwli ]ah. Xub, min-min t^mwnw dwywn ]whwri xarab etdirirsiniz, y^z bacaql\ verswniz
[oxdur?
}whrwbanu xan\m (^z^n q\z\na tutub). }wrwfnisw xan\m, balam, pul sand\q[as\n\ bura
gwtir. (}wrwfnisw xan\m tez qalx\b y^kdwn pul sand\q[as\n al\b anas\n\n qaba`\na qoyur.
}whrwbanu xan\m sand\q[an\ a[\r, y^z dwnw twzw bacaql\ [\xard\r, deyir) Balam, }wrwfnisw,
toy xwrcinw dwxi he[ pul qalmad\.
}wrwfnisw xan\m. Neylwywk, ana, bir-iki y^z to`lu satar\q genw pul olar.
}whrwbanu xan\m. Do`ru deyriswn, balam, burunqulaq ba]a swdwqw. (&z^n [evirib) Al,
baba dwrvi]!

Q\z\llar\ verir Mwstwli ]aha. Dwrvi] q\z\llar\ al\r, qoynuna qoyur, , bilwklwrin [\rmay\b
xurcundan bir kitab [\xard\r, kitab\ a[\b vwrwqlwyir, bir para nax\]l\ swhifwlwrinw bax\r,
ba]\n qovzuyur.

Mwstwli ]ah. Bwli, Parij ]whwri Wqrwb b^rc^n^n alt\nda vaqe imi], wmwl tamamd\r. Bu
b^rc^n twsirindwndir ki, bu ]whwrdwn he[ vaxt bwla wskik olmaz… (Sonra qalx\r aya`a,
wlindw bir dwywnwk, ^z^n }whrwbanu xan\ma vw q\z\na tutub) Xan\mlar, qorxmuyun,
^rwyinizi bwrkidin! (Sonra g=zlwrin [evirir, surwtin heybwtli edir, bu mwntwri oxuyur)

Dw`dw`wha fwtwndi,
T^bbwl-kwra kwrwndi,
T^bbwl-k^mu k^muha,
Biywndi, ywndi, ywndi.

(Sa`\na-soluna ^f^r^r, heybwtli sws ilw divlwri, ifritwlwri adlar\ ilw [a`\r\r, buyruq verir). Ya
Mwlixa, ya Swlixa, ya Bwlixa! Qald\r\n Pariji yerindwn, vurun yerw, bu saatda necw ki, mwn
bu heykwli vurub zir^ zwbwr edirwm. (Bir qwdwr geri [wkilir, dwywnwk ilw c\z\`a ^z qoyub
i[indwki taxtaparalardan yap\lm\] balaca evlwrin vw otaqlar\n w]kal\n\ [\rp\b darbada`\n

16
da`\d\r, sonra bir lwmhw dayan\b ^z^n }whrwbanu xan\ma tutur). Xan\m, g=z^n^z ayd\n
olsun, Parij da`\ld\! Raz\ oldunuzmu?
}whrwbanu xan\m. Bwli, baba dwrvi], [ox raz\ oldum! Amma gwrwk Parijin da`\lma xwbwri
tez m^sy= Jordana [ata ki, =z ba]\n\n hay\na qala, }ahbazdan wl [wkw. Amma Parijdwn
bura bu xwbwri tezliklw bilmirwm kim [atd\racaq.
Mwstwli ]ah (qwhqwhw ilw). Xa-Xa-xa-xa! Xan\m, bir adam ki, buradan Pariji g=z a[\b
yuman sawtdw bwrbad edw, onun xwbwrin bir dwqiqwdw, bir saatda, bir g^ndw, on g^nwdwk
bura [atd\ra bilmwz? Nw xwyal edirsiniz?
}whrwbanu xan\m.
Do`ru deyirswn, baba dwrvi], amma nw wcwb olurdu ki, xwbwr elw bu saatda m^sy= Jordana
[atayd\, ba]\m\zdan olayd\.

Bu halda birdwn dam\n ba`lanm\] qap\s\ taraq-taraq d=y^l^r. Az qal\r qap\ s\ns\n. M^sy=
Jordan\n swsi iztirab halwtindw qap\n\n dal\s\ndan mwlum olur. Dwrvi] Mwstwli ]ah cwld
taxtaparalar\ d=]^r^b t=k^r xurcuna, at\r [iyninw, girir y^k^n qaba`\nda as\lan pwrdwnin
dal\s\na, gizlwnir. M^sy= Jordan qap\n\ taraq-taraq d=y^r, az qal\r qap\n\ s\nd\rs\n,
[a`\r\r.

M^sty= Jordan. Hatwmxan a`a, }ahbaz bwy, qap\n\ a[\n!

}whrwbanu xan\m swrasimw yerindwn qalx\r, qorxu ilw gedir qap\ya sar\. Q\z\ }wrwfnisw
xan\m tir-tir titrwyir. Xanpwri dizinw [\rp\r, yava] sws ilw.

Xanpwri. Dwdwm vay, nwnwm vay!

}whrwbanu xan\m qap\n\ a[\r.

M^sy= Jordan (Nwfwsi tutula-tutula). Han\ Hatwmxan a`a, han\ }ahbaz bwy?
}whrwbanu xan\m (qorxa-qorxa). Ikisi dw }wrwfinswnin dam\nda yat\rlar. Bu g^n ilx\ya
baxma`a getmi]dilwr, [ox yorulmu]dular. Ax]amdan y\x\l\b yat\blar.
M^sy= Jordan (qaim sws ilw, twngwnwfws). Xan\m, gwrwk bu saat olar duralar. Mwn gedirwm,
dayana bilmwnwm. Heyf swnw Parij, heyf swnw T^lyeri. Heyf swnw, g=zwl paytaxt, g=zwl
swltwnwt! Fransa bwdbwxt oldu! — Dimaj Parij! Mon diy=, mon diy=!
}whrwbanu xan\m. Hwkim sahib, nw var, nw olub?
M^sy= Jordan. Parij da`\ld\, T^lyeri y\x\ld\, Fransa xarab oldu. Dimaj Parij Dimaj T^lyeri!
}whrwbanu xan\m. Allah, swnw ]^k^r, ywni, allah dwrdini wsirgw!
M^sy= Jordan. G=zwl ]whwr, g=zwl swltwnwt. Bir t^rfwt^leyndw viran, kwwn lwm-ywk^n
olubdur. A`\l kwsmir ki, bu necw i]dir, bu necw sehrdir!? Setefre mon diy=, mon diy=!

}whrwbanu xan\m. Bu necw sehrdir? Mwgwr sehr ilw Parij y\x\l\b? Nw deyirsiniz, hwkim
sahib?

17
M^sy= Jordan (qaim sws ilw h=vlank). Wlbwttw, sehrdir, mat qalmal\ i]dir. Bir t^rfwt^leyndw
qwflwtwn Parij xarab olubdur.

Bu s=zlwrdwn }wrwfnisw xan\m dwxi qaim ba]lay\r titrwmwyw, g=z^ dwrvi] gizlwnwn pwrdwdw.

Xanpwri (x\s\n-x\s\n). Dwdwm vay, nwnwm vay!

Bu halda qalmaqaldan Hatwmxan a`a vw }ahbaz bwy yatd\qlar\ damdan yuxudan oyan\b,
dwst-pa[w, k=ynwkcwk m^sy= Jordan\n swsinw y^y^r^rlwr.

M^sy= Jordan (onlar\ g=rwn kimi). Ax, gwldiniz! Hatwmxan a`a, }ahbaz bwy, sizi tar\ tez
mwnw at haz\r edin, gwrwk bu saatda gedwm, dayana bilmwnwm, =z^n^z dw atlan\n, mwni
Arazdan ke[irdin!
Hatwmxan a`a (heyrwtlw). Hwkim sahib, nw vaqe olubdur? Belw twlwsik getmwyw swbwb
nwdir?
M^sy= Jordan (qaim sws ilw). Parij da`\l\b, T^lyeri y\x\l\b, Fransan\n swltwnwti pozulub,
kral avara d^]^b. Bu saatda Twbrizdw oturan ingilis konsulundan sizin divanbwyiniz mwnw
ka`\z yetirdi; konsul bu whvalat\ bildirwndwn sonra yaz\r ki, Londona vacibi ka`\zlar ilw bu
saat [apar gedir. Araz\n kwnar\nda mwnw m^ntwzirdir. On iki saatadwk gwrwk mwn =z^m^
ona yetirwm. Wgwr twxir etswm, [apar gedwr, sonra mwn =z^m^ tezliklw yalq\z krala [atd\ra
bilmwnwm. Lui Filipp ingilisw qa[\bd\r. Mon diy=, mon diy=!
Hatwmxan a`a (twhwyy^r ilw). Hwkim sahib, Pariji kim da`\d\bd\r, kim y\x\bd\r?
M^sy= Jordan (Iztirabla). }wyatinlwr, wcinnwlwr, divlwr, ifritwlwr, bwd wmwllwr! Hans\n\
deyim? Aman, Hatwmxan a`a, at haz\r edin. Dayanmaq m^mk^n deyil! Dimaj Parij!
T^lyeri! Mon diy=, setefri!

Bu s=zlwrdwn Hatwmxan a`a az m^twhwyyir qal\r. Amma }wrwfnisw xan\m ba]lay\r [ox bwrk
titrwmwyw. }ahbaz bwy onun halwtini duyur. Twwcc^b edib, ona sar\ ^z qoyur. Yav\qla]\b
yava] g^l^mswnmi] soru]ur.

}ahbaz bwy. Swn niyw titrwyirswn, ay fwsad? Yoxsa Pariji swn buyurub y\xd\r\bsan ki, mwn
dwxi ora gedw bilmwywm?
}wrwfnisw xan\m (titrwyw-titrwyw, nazik swsi ilw g=z^ dwrvi] gizlwnwn pwrdwdw). Yox, vallah,
quran haqq\, day\m can\na, mwnim he[ xwbwrim yoxdur, mwnim he[ twqsirim yoxdur?
}ahbaz bwy (g^l^mswnmi]). Bax, bax, necw and i[ir! Necw ]irin dil ilw yaxas\n q\raq [wkir!
Dwxi niyw titrwyirswn? Wgwr swn twk pwrilwr pad]ah\ Pariji y\xd\rsa da halald\r.

Bu s=zdw }whrwbanu xan\m ^z^n^ m^sy= Jordana tutub.

}whrwbanu xan\m. Hwkim sahib, bizim }ahbaz\ da apar\rs\n\zm\?

}ahbaz bwy ad\n\ e]idib geri [evrilir.

18
M^sty= Jordan. Nw s=ylwyirsiniz, xan\m, =z^m ba]\m\ qoyma`a yer tapm\ram, }ahbaz\
hara aparaca`am? Hatwmxan a`a, amand\r, tez olun, atlan\n, mwni =t^r^n! Gwrwk
swhwrdwn Araz q\ra`\na [atam. T^lyeri! Mon diy=, mon diy=!
Hatwmxan a`a. }ahbaz, gwl gedwk, g=rwk necw edirik, bu necw i] idi oldu?

Hwr ikisi damdan [\x\r, dallar\nca m^sy= Jordan, onlardan sonra yava] gwrdwgin
dal\s\ndan dwrvi] Mwstwli ]ah xurcun [iynindw [\x\r. Ba]\ a]a`\, he[ mwclisdw qalan
=vrwtlwrw m^twvwcceh olmay\b qa[\r, g=zdwn itir; sonra

}whrwbanu xan\m. Xanpwri, g=rd^n necw i] oldu?

Xanpwri. Xan\m, mwn swnw demwdim ki, bu dwrvi]in wlindwn he[ zad qurtarmaz? Mwn hwlw
ondan qorxuram ki, Parijin y\x\lma`\n\n zwrbindwn =zgw ]whwrlwr dw bwrbad ola.
Nax[\van, }wrur mahallar\n\n y\x\lma`\n\n zwrbindwn A`r\ da`\n\n bir par[as\ qopub
t=k^lwn kimi, necw ki, dwrvi] deyirdi.
}whrwbanu xan\m. Bwli, bundan sonra bu twwcc^b deyil; twwcc^b odur ki, ki]ilwr hwmi]w
bizw deyirlwr: caduya, pitiyw inanmay\n! Necw inanmamaq olur ki, adam g=z^ ilw belw i]lwr
g=r^r?
Xanpwri. Eh xan\m, ki]ilwrin wgwr a`l\ var, niyw biz olar\ hwr qwdwmdw min yol aldad\r\q,
=z bildiyimizi edirik?

}wrwfnisw xan\m sakit vw samit qorxub qurumu] mat qal\r.

Pwrdw sal\n\r
Tamam olur.
______
Veb direktor: Betti Bleyer
Mwnti y\`d\: Nwrgiz Abadi
Yoxlad\ vw veb ^[^n haz\rlad\: Aydan Nwcwfova
AZERI.org-a qoyuldu: Mart 2005

19