‫فىزىک‬

‫دورۀ پىش دانشگاهى‬

‫رشتۀ علوم رىاضى‬

‫‪1392‬‬
 ‫وزارت آموزش و پرورش‬
‫سازمان پژوهش و برنامه رىزى آموزشى‬
‫برنامه رىزى محتوا و نظارت بر تألىف‪ :‬دفتر تألىف کتاب هاى درسى ابتدایی و متوسطه نظری‬
‫نام کتاب‪ :‬فیزیک پیش دانشگاهی ـ ‪29٣/٢‬‬
‫شوراى برنامه رىزى و مؤلفان‪ :‬احمد احمدى‪ ،‬اعظم پورقاضى ‪   ،‬روح اللّه خلىلى بروجنى‪ ،‬ابوالقاسم زال پـور‪،‬‬
‫سىد مهدى شىواىى‪ ،‬شىرىن فراهانى‪ ،‬حسن عزىزى و غالمعلى محمود زاده‬
‫ّ‬ ‫   ‬
‫آمادهسازی و نظارت برچاپ و توزیع‪ :‬ادارۀ ّ‬
‫کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی‬
‫شماره ‪٤‬آموزش و  پرورش(شهید موسوی)‬
‫ٴ‬ ‫   تهران‪ :‬خیابان ایرانشهر شمالی ـ ساختمان‬ ‫ ‬
‫    تلفن‪٩ :‬ـ  ‪ ،٨٨٨٣١١٦١‬دورنگار‪ ،٨٨٣٠٩٢٦٦ :‬کد پستی‪،١٥٨٤٧٤٧٣٥٩ :‬‬ ‫ ‬
‫وب​سایت‪www.chap.sch.ir :‬‬ ‫ ‬
‫مدیر امور فنی و چاپ‪ :‬سیداحمد حسینی‬
‫رسام ‪ :‬فاطمه رئیسیان فیروزآباد‬
‫طراح جلد‪ :‬طاهره حسن زاده‬
‫صفحه آرا ‪ :‬مریم نصرتی‬
‫حروفچین‪ :‬کبری اجابتی‪ ،‬سیده​فاطمه محسنی‬
‫مصحح‪ :‬رعنا فرج​زاده دروئی‪ ،‬فاطمه گیتی​جبین‬
‫امور آماده سازی خبر‪ :‬زینت بهشتی شیرازی‬
‫امور فنی رایانه ای‪ :‬حمید ثابت کالچاهی‪ ،‬مریم دهقان​زاده‬
‫ناشر‪ :‬شرکت چاپ و نشر کتاب هاى درسى اىران‪ :‬تهران ـ کىلومتر ‪ 17‬جا ّدۀ مخصوص کرج ـ خىابان‪(   61‬داروپخش)‬
‫   تلفن ‪  5 :‬ـ ‪ ، 44985161‬دورنگار‪ ، 44985160 :‬صندوق پستى‪ 139 :‬ـ ‪37515‬‬
‫چاپخانه‪ :‬شرکت چاپ و نشر کتاب هاى درسى اىران « سهامى خاص»‬
‫سال انتشار و نوبت چاپ ‪ :‬چاپ دوازدهم ‪1392‬‬
‫حق چاپ محفوظ است‪.‬‬
‫ّ‬

‫‪ISBN   964-05-1157-9‬‬ ‫شابک ‪964-05- 1157-9‬‬

‫هر کارى را که  انسان باورش اىن است که نسبت به آن کار ضعىف است‪ ،‬نمى تواند‬
‫آن کار را انجام بدهد ‪ ...‬هر کشورى که اعتقادش اىن باشد که نمى تواند خودش صنعتى‬
‫را اىجاد کند اىن ملت محکوم به اىن است که تا آخر نتواند‪ ،‬و اىن اساس نقشه هاىى بوده‬
‫است که براى ملل ضعىف دنىا قدرت هاى بزرگ کشىده اند‪.‬‬
‫امام خمىنى رحمة ال ٰ ّله علیه‬
 ‫فهرست‬

‫‪ 3‬ــ‪ 3‬ــ مـعادله هـاى سرعــت و شتاب در‬ ‫فصل ‪ :1‬حرکت شناسى در دو بعد ‪1‬‬
‫‪84‬‬ ‫حرکت هماهنگ ساده‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ 1‬ــ‪ 1‬ــ حرکت در ىک بعد‬
‫‪ 3‬ــ‪ 4‬ــ انرژى مـکانىکى نوسانـگر (دستگاه‬ ‫‪ 1‬ــ‪ 2‬ــ حرکت در دو بُعد ىا حرکت در‬
‫‪86‬‬ ‫جرم ــ فنر)‬ ‫‪15‬‬ ‫صفحه‬
‫‪88‬‬ ‫‪ 3‬ــ‪ 5‬ــ آونگ ساده‬ ‫‪32‬‬ ‫تمرىن هاى فصل ّاول‬
‫‪91‬‬ ‫‪ 3‬ــ‪ 6‬ــ تشدىد‬
‫‪9٣‬‬ ‫تمرىن هاى فصل سوم‬ ‫‪36‬‬ ‫فصل ‪ :2‬دىنامىک‬
‫‪37‬‬ ‫‪ 2‬ــ‪ 1‬ــ قانون هاى نىوتون‬
‫‪95‬‬ ‫فصل ‪ :4‬موج هاى مکانىکى‬ ‫‪ 2‬ــ‪ 2‬ــ چگونگی استفاده از قانون های‬
‫‪96‬‬ ‫‪ 4‬ــ‪ 1‬ــ موج‬ ‫‪41‬‬ ‫  نیوتون در حرکت یک جسم‬
‫‪ 4‬ــ‪ 2‬ــ مـوج هاى عــرضى ــ موج هـاى‬ ‫‪49‬‬ ‫‪ 2‬ــ‪ 3‬ــ تکانه (اندازه حرکت)‬
‫‪106‬‬ ‫طولى‬ ‫‪53‬‬ ‫‪ 2‬ــ‪ 4‬ــ حرکت داىره اى‬
‫‪108‬‬ ‫‪ 4‬ــ‪ 3‬ــ تابع موج‬ ‫‪56‬‬ ‫‪ 2‬ــ‪  5‬ــ  حرکت  داىره اى  ىکنواخت‬
‫‪116‬‬ ‫‪ 4‬ــ‪ 4‬ــ انتشار موج در دو و سه بُعد‬ ‫‪ 2‬ــ‪ 6‬ــ دىنامىک حــرکت داىـــره اى‬
‫‪121‬‬ ‫‪ 4‬ــ‪ 5‬ــ اصل برهم نهى موج ها‬ ‫‪62‬‬ ‫ىکنواخت‬
‫‪ 4‬ــ‪ 6‬ــ بــرهم نهى مــوج هــا در دو بُعد ـ‬ ‫‪67‬‬ ‫‪ 2‬ــ‪ 7‬ــ قانون هاى کپلر‬
‫‪128‬‬ ‫  تداخل موج ها در سطح آب‬ ‫‪70‬‬ ‫تمرىن هاى فصل دوم‬
‫‪130‬‬ ‫تمرىن هاى فصل چهارم‬
‫‪73‬‬ ‫فصل ‪ :3‬حرکت نوسانى‬
‫‪134‬‬ ‫‪ 74‬فصل ‪ :5‬صوت‬ ‫‪ 3‬ــ‪ 1‬ــ حرکت هماهنگ ساده‬
‫‪135‬‬ ‫‪٥‬ــ‪ ١‬ــ موج صوتى‬ ‫‪78‬‬ ‫معادله حرکت هماهنگ ساده‬
‫ٔ‬ ‫‪ 3‬ــ‪ 2‬ــ‬
‫‪212‬‬ ‫تمرىن هاى فصل هفتم‬ ‫‪138‬‬ ‫‪ ٥‬ــ‪  ٢‬ــ سرعت صوت‬
‫‪142‬‬ ‫‪ ٥‬ــ‪ ٣‬ــ لوله هاى صوتى‬
‫‪ 149‬فصل‪ :8‬آشناىى با فىزىک حالت جامد و‬ ‫‪ ٥‬ــ  ‪ ٤‬ــ شدت صوت‬
‫‪216‬‬ ‫  ساختارهسته‬ ‫‪154‬‬ ‫‪ ٥‬ــ‪ 5‬ــ اثر دوپلر‬
‫‪217‬‬ ‫مواد رسانا و نارسانا‬
‫‪  8‬ــ‪ 1‬ــ ّ‬ ‫‪158‬‬ ‫تمرىن هاى فصل پنجم‬
‫‪219‬‬ ‫نظرىه نوارى‬
‫‪  8‬ــ‪ 2‬ــ ٔ‬
‫‪   8‬ــ‪3‬ــ رسانش الکترىکى در مدل ساختار‬ ‫فصل‪:6‬موجهاىالکترومغناطىسى‪161‬‬
‫‪223‬‬ ‫نواری    ‬ ‫‪    6‬ــ‪ 1‬ــ چــگونـــگى تشکىل مـــوجهــاى‬
‫‪ 8‬ــ‪ 4‬ــ برخى از وىژگى هاى نىمرساناها ‪224‬‬ ‫الکترومغناطىس توسط یک آنتن ‪163‬‬
‫‪226‬‬ ‫‪  8‬ــ  ‪  5‬ــ آالىش نىمرساناها‬ ‫‪6‬ــ‪ 2‬ــ ســرعت انتشار مــوج هـــاى‬
‫‪230‬‬ ‫‪   8‬ــ‪ 6‬ــ دىود و پىوندگاه ‪p-n‬‬ ‫‪167‬‬ ‫الکترومغناطىسى‬
‫‪233‬‬ ‫‪  8‬ــ‪ 7‬ــ ابر رساناها‬ ‫‪ 6‬ــ‪ 3‬ــ طىف موجهاى الکترومغناطىسى ‪168‬‬
‫‪239‬‬ ‫هسته اتم‬
‫‪  8‬ــ   ‪   8‬ــ ساختار ٔ‬ ‫‪171‬‬ ‫‪ 6‬ــ‪ 4‬ــ تداخل موج هاى نورى‬
‫‪247‬‬ ‫‪  8‬ــ‪ 9‬ــ پرتوزاىى‬ ‫‪176‬‬ ‫تمرىن هاى فصل ششم‬
‫‪254‬‬ ‫‪  8‬ــ‪ 10‬ــ انرژى هسته اى‬
‫‪262‬‬ ‫تمرىن هاى فصل هشتم‬ ‫فصل ‪ :7‬آشناىى با فىزىک اتمى ‪178‬‬
‫‪180‬‬ ‫نظرىه کوانتومى‬
‫‪7‬ــ‪ 1‬ــ ٔ‬
‫پدىده فوتوالکترىک ‪ 186‬واژه نامۀ فارسى ــ انگلىسى ‪269‬‬
‫‪ 7‬ــ‪ 2‬ــ فوتون و ٔ‬
‫‪194‬‬ ‫‪ 7‬ــ‪ 3‬ــ طىف اتمى‬
‫‪279‬‬ ‫‪ 202‬فهرست مراجع‬ ‫‪7‬ــ‪ 4‬ــ الگوهاى اتمى‬
‫‪209‬‬ ‫‪ 7‬ــ ‪   5‬ــ آشناىى با لىزر‬
 ‫پىش گفتار‬
‫سخنی با دانش آموزان‬
‫دوره آموزش متوسطه است که شما را با‬
‫کتابی که پیش رو دارید‪ ،‬چهارمین و آخرین کتاب در ٔ‬
‫برخی دیگر از مفاهیم و کاربردهای علم فیزیک آشنا می سازد انتظار می رود با مفاهیم کتاب های پیشین‬
‫خود به خوبی آشنا شده باشید‪ ،‬چرا که هر علم بر مبنای پیش نیازهای آن پی ریزی می شود همچنین‬
‫مطالعه آن لذّ ت برده‬
‫ٔ‬ ‫امیدواریم تاکنون به اهمیت فیزیک که یکی از بنیادی ترین دانش هاست پی برده و از‬
‫شالوده تمام علوم مهندسی و ف ّناوری دیروز‪ ،‬امروز و فردای بشر بوده و خواهد بود‬
‫ٔ‬ ‫باشید فیزیک‬
‫دانش فیزیک که تجلی هوشمندی و تفکر بشر در طبیعت پیرامون است‪ ،‬شما را یاری می دهد تا با درک‬
‫روزه خود بیابید‬
‫عمیق مفاهیم آن‪ ،‬پاسخی در خور برای بیشتر پرسش ها و کنجکاوی های هر ٔ‬
‫افزون بر این‪ ،‬فیزیک علمی تجربی است و هیچ نظریه ای در فیزیک تاکنون به عنوان حقیقت‬
‫پایانی و غایی اثبات نشده است این امکان همواره وجود دارد که مشاهده ها و آزمایش های جدید ایجاب‬
‫مطالعه فیزیک را‬
‫ٔ‬ ‫نظریه فیزیکی بازنگری و یا حتی رد شود؛ و این همان چیزی است که‬
‫کنند که یک ٔ‬
‫هیجان انگیز می کند تا افراد خالق بتوانند روزنه ها و مسیرهای جدیدی را در پیشبرد فیزیک بگشایند‬
‫پیش از ورود به قلمروهایی از فیزیک که برای شما جذاب اند‪ ،‬باید در چیزهایی مهارت پیدا کنید که‬
‫شاید جذابیت کمتری دارند‪ ،‬ولی بسیار اساسی اند و بدون آنها نمی توانید به راحتی فیزیک را بفهمید‬
‫و آن را به کار گیرید‬
‫در آموزش این کتاب دو هدف دنبال می شود نخست‪ ،‬شما با شماری از قوانین بنیادی و‬
‫اصولی آشنا می شوید که علم فیزیک را تشکیل می دهند دوم‪ ،‬توانایی شما در به کار بستن این نظریات‬
‫شده‬
‫در وضعیت های مشخص و مثال های عینی افزایش یابد برای رسیدن به هدف دوم‪ ،‬مثال های حل ٔ‬
‫زیادی در البهالی متن اصلی و همچنین مسائلی در پایان هر فصل آمده است سفارش میکنیم که نخست‬
‫مطالعه مثال های حل شده و مسئله ها بپردازید‬
‫ٔ‬ ‫متن اصلی را به خوبی درک کنید و سپس به‬
 ‫سخنی با همکاران ارجمند‬
‫به تبع تغییرات انجام شده در آخرین سال تحصیلی‪ ،‬کتاب فیزیک (‪ )1‬و(‪ )2‬دوره های‬
‫متوسطه نظری و در قالب‬
‫ٔ‬ ‫دوره‬
‫پیش دانشگاهی نظام ترمی واحدی‪ ،‬با عنوان فیزیک پیش دانشگاهی ٔ‬
‫‪8‬فصل تغییر یافته و محتوای آن مورد بازنگری کلی قرار گرفته است در این بازنگری تالش شده است‬
‫که محتوای کتاب برای ارائه در یک سال تحصیلی مناسب باشد هم زمان با سال تحصیلی ‪92‬ــ‪91‬‬
‫دوره پیش دانشگاهی به همراه لوحی فشرده دراختیار همکاران عزیز قرار‬
‫کتاب راهنمای معلم فیزیک ٔ‬
‫می گیرد تا مواد آموزشی بیشتری را جهت ارائه تدریس کارآمد در دست داشته باشید امید است‬
‫همکاران محترم نیز از هر کوششی که موجب شوق انگیزتر شدن یادگیری و مشارکت دانش آموزان در‬
‫فرایند آموزش این درس می شود‪ ،‬دریغ نورزند‬

‫قدردانی‬
‫متوسطه نظری از همکاران عزیزی که طی‬
‫ٔ‬ ‫گروه فیزیک دفترتألیف کتاب های درسی ابتدایی و‬
‫سازنده خود را برای این گروه فرستاده اند‪ ،‬سپاس فراوان‬
‫ٔ‬ ‫سال های گذشته‪ ،‬نظرهای اصالحی و پیشنهادی‬
‫دارد پس از این نیز می توانید از طریق ‪ physics-dept@ talif sch ir‬یا نشانی تهران ــ صندوق پستی‬
‫‪ 15855/363‬گروه فیزیک ‪ ،‬نظرهای اصالحی خود را برای ما بفرستید‬
‫اعضای گروه فیزیک همچنین از خانم ها سمیرا بهرامی‪ ،‬معصومه شاهسواری و بتول فرنوش و‬
‫آقایان سیامک خادمی‪ ،‬محمدرضا خوش بین خوش نظر‪ ،‬محمدرضا شریف زاده‪ ،‬حیدر شاکری و مجید‬
‫فالح که ما را در بازنگری این کتاب یاری نمودند صمیمانه تشکر می کند‬
‫گروه فیزیک دفتر تألیف کتاب های درسی ابتدایی و متوسطۀ نظری ــ اردیبهشت ‪1391‬‬
‫‪http://physics-dept@talif sch ir‬‬
Email

talif@talif.sch ir