მხედველობითი ანალიზატორი.

მხედველობითი აგნოზიები 1

ანალიზატორული სისტემების მუშაობის ზოგადი პრინციპები

ადამიანის ანალიზატორული სისტემები წარმოადგენს რთულ მრავალდონიან წარმონაქმნებს,

რომელთა მიზანიცაა კონკრეტული მოდალობის სიგნალების ანალიზი. შესაძლებელია გამოიყოს ყველა
ანალიზატორული სისტემის მუშაობის რამდენიმე საერთო პრინციპი:

1. ინფორმაციის პარალელური მრავალარხიანი გადამუშავების პრინციპი, რომლის თანახმადაც

სიგნალის სხვადასხვა პარამეტრების შესახებ ინფორმაციის გადაცემა ანალიზატორული
სისტემის სხვადასხვა არხის საშუალებით ერთდროულად ხდება;
2. ინფორმაციის ნეირონი-დეტექტორების საშუალებით ანალიზის პრინციპი, რომელიც მიზნად
ისახავს სიგნალის როგორც შედარებით მარტივი, ასევე რთული, კომპლექსური
მახასიათებლების გამოყოფას. ამის უზრუნველყოფა სხვადასხვა რეცეფტორული ველების
საშუალებით ხდება;
3. დონიდან დონეზე ინფორმაციის გადამუშავების თანდათანობითი (ეტაპობრივი) გართულების
პრინციპი, რომლის თანახმადაც თითოეული ახორციელებს თავის საკუთარ ანალიზატორულ
ფუნქციებს;
4. ანალიზატორული სისტემების პირველად ველებში პერიფერიული რეცეფტორების ტოპიკური
(„წერტილი წერტილში“) წარმომადგენლობის პრინციპი;
5. ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში სიგნალის სხვა სიგნალებთან ურთიერთკავშირში
მთლიანობითი ინტეგრაციული რეპრეზენტაციის პრინციპი, რაც კონკრეტული მოდალობის
სიგნალების საერთო სქემის შესაბამისი ფორმირების შედეგია.

ანალიზატორული სისტემების ფუნქციონირების ნეიროფსიქოლოგიური შესწავლა დარღვევათა 2

ჯგუფს გამოყოფს:
1. შედარებით ელემენტარული სენსორული აშლილობები სხვადასხვა სახის შეგრძნებების (შუქის,
სიმაღლის, ხმაურის, ბგერის ხანგრძლივობისა და ა.შ.) დარღვევების სახით;
2. უფრო რთული გნოსტიკური აშლილობები სხვადასხვა სახის აღქმის (საგნების ფორმის, სივრცითი
მიმართებების, სიმბოლოების, მეტყველებითი ბგერებისა და ა.შ.) დარღვევების სახით.
აშლილობების პირველი ტიპი დაკავშირებულია ანალიზატორული სისტემბეის პერიფერიული და
ქერქქვეშა დონეებისა და ანალიზატორების პირველადი ქერქული ველების დაზიანებასთან.
აშლილობების მეორე ტიპი, უპირველეს ყოვლისა, განპირობებულია ქერქის მეორეული ველების
დაზიანებით, თუმცა თავის ტვინში გნოსტიკური მოღვაწეობის ორგანიზებაში მონაწილეობენ მრავალი
სხვა ქერქული და ქერქქვეშა სტრუქტურები, მათ შორის დიდი ჰემისფეროების ქერქის
პრეფრონტალური უბნები.
ქერქული დაზიანების შედეგად განვითარებულ გნოსტიკურ დარღვევებს აგნოზიები ეწოდება.
დაზიანებული ანალიზატორისდა მიხედვით ანსხვავებენ მხედველობით, სმენითსა და ტაქტილურ
აგნოზიებს.

მხედველობითი ანალიზატორი. სენსორული მხედველობითი აშლილობები

ადამიანი გარე სამყაროს შესახებ ძირითად ინფორმაციას მხედველობის საშუალებით იღებს.

შესაბამისად, მხედველობა უდიდეს როლს ასრულებს ადამიანის უმაღლესი ფსიქიკური
ფუნქციებისთვის.
 მხედველობითი ანალიზატორი. მხედველობითი აგნოზიები 2

მხედველობითი ანალიზატორი, სხვა ანალიზატორული სისტემების მსგავსად, იერარქიული

პრინციპითაა ორგანიზებული. თითოეული ჰემისფეროს მხედველობითი სისტემის ძირითადი
დონეებია: თვალის ბადურა (პერიფერიული დონე), მხედველობის ნერვი (II წყვილი), მხედველობითი
ნერვების გადაჯვარედინების ადგილი (ქიაზმა), მხედველობითი ტრაქტი (მხედველობითი გზის
ქიაზმიდან გამოსვლის ადგილი), გარეთა ან ლატერალური დამუხლული სხეული, თალამუსი,
მხედველობითი ციალი და მე-17 პირველადი ველი თავის ტვინის ქერქში. მხედველობითი სისტემის
მუშაობას უზრუნველყოფენ ქალა-ტვინის II, III, IV და VI წყვილი ნერვები.

თითოეული დონის, ანუ რგოლის დაზიანება მხედველობითი სისტემის სხვადასხვა მახასიათებლების

დარღვევით ხასიათდება.

მხედველობითი სისტემის პირველი დონე - თვალის ბადურა - საკმაოდ რთული აგებულებით

ხასიათდება. ვიზუალური ინფორმაცია მოცემულია ობიექტებიდან არეკლილ სინათლეში.
შესაბამისად, ობიექტების აღქმისთვის საჭიროა სენსორული დეტექტორები, რომლებიც არეკლილ
შუქზე რეაგირებენ. სწორედ ბადურაშია განლაგებული სპეციფიკური ფოტორეცეფტორები, რომლებიც
თვალის შიდა ზედაპირზე მოცემულ ნეირონების ფენას წარმოადგენენ. თითოეული ფოტორეცეფტორი
შედგება შუქისადმი მგრძნობიარე მოლეკულებისგან, ე.წ. ფოტოპიგმენტებისგან, რომლებიც შუქზე
არასტაბილურები ხდებიან და იწყებენ მოძრაობას/დაშორებას; მათი დაშორება ფოტორეცეფტორებში
ქმნის ელექტრულ მუხტს. ეს შუქით გამოწვეული ცვლილება იწვევს ბიოელექტრულ პოტენციალს
ქვედა ნეირონებში. ფოტორეცეფტორები უზრუნველყოფენ გარე სტიმულის, შუქის გარდაქმნას შიდა
ნეირონულ სიგნალად - ხდება სტიმულის აღმოჩენა.

გამოიყოფა ფოტორეცეფტორების ორი ტიპი: ჩხირები და კოლბები; ჩხირები მგრძნობიარეა დაბალი

დონის სტიმულაციისადმი, ამიტომ, როგორც წესი, ისინი უფრო მოქმედებენ ღამე, როდესაც შუქის
ენერგია კლებულობს. ისინი ასევე შეიძლება რეაგირებდნენ კაშკაშა შუქზე, მაგრამ რადგან ჩხირებში
ფოტოპიგმენტების დამუხტვა დროს მოითხოვს, დღის შუქზე ნაკლებად გამოიყენებიან. კოლბები
პასუხისმგებლები არიან ფერების აღქმაზე: პირობითად გამოიყოფა 3 ფერისადმი მგრძნობიარე
რეცეფტორები: წითელი, მწვანე და ლურჯი.

ჩხირები და კოლბები არ არიან თანაბრად განაწილებული ბადურაზე. ჩხირების რაოდენობა

პერიფერიისკენ მატულობს, ხოლო კოლბების - ფოვეასკენ. პერიფერიიდან ობიექტის მოძრაობისას
ცენტრისკენ ჯერ ვარჩევთ ფორმას და შემდეგ ფერს - ესეც მიანიშნებს კოლბებისა და ჩხირების
არათანაბარ განაწილებაზე ბადურაში (იხ. ნახატი #1).

მხედველობითი სისტემის მეორე დონეა მხედველობის ნერვი, რომელიც განგლიური უჯრედების

აქსონებისგან შედგება. მხედველობის ნერვი ინფორმაციას ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში ატარებს.
ნაწილად: ტემპორალურ იგივე ლატერალურ და ნაზალურ იგივე მედიალურ ნაწილებად. ნაზალური
ნაწილები მონაწილეობენ ბინოკულარულ მხედველობაში, ხოლო ტემპორალური - მონოკულარულ
მხედველობაში.

მხედველობის ნერვი თავის ტვინში იყოფა რამდენიმე გზად, რომლებიც განსხვავდებიან იმისდა
მიხედვით, თუ ქერქქვეშ სად მთავრდებიან:
 მხედველობითი ანალიზატორი. მხედველობითი აგნოზიები 3

ა) რეტინო-გენიკულური გზა - ბადურიდან თალამუსის გარეთა დამუხლული სხეულისკენ: ამ გზაში

გაერთიანებულია მხედველობის ნერვის აქსონების 90% (80%) და გადასცემს ინფორმაციას ქერქს
გენიკულო- კორტიკული პროექციების საშუალებით.

ბ) აქსონების დარჩენილი 10% (20%) მიემართება თალამუსის ბალიშისკენ და შუა ტვინის წინა
ოთხგორაკისკენ. ეს გზა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ვიზუალურ ყურადღებაში.

ნახატი #1:

მხედველობითი სისტემის შემდეგი დონეა მხედველობის ნერვების გადაჯვარედინების ადგილი -

ქიაზმა. აქ ხდება მხედველობითი გზების არასრული გადაჯვარედინება (იხ. ნახატი #2). საგულისხმოა,
რომ ქიაზმის დონეზე დაზიანება იწვევს ორივე თვალის მხედველობის ველების სიმეტრიულ
დარღვევებს (ჰემიანოფსიებს). ქიაზმის სხვადასხვა ნაწილის დაზიანება იწვევს სხვადასხვა სახის
ჰემიანოფსიას (იხ. ნახატი #3).

ქიაზმის დონეზე გადაჯვარედინების შემდეგ მხედველობითი ინფორმაცია მხედველობითი ტრაქტის

საშუალებით მიემართება გარეთა დამუხლული სხეულისკენ, რომელიც მხედველობითი სისტემის
მეოთხე დონეს წარმოადგენს. მხედველობითი ტრაქტის დაზიანება იწვევს ჰომონიმურ (ცალმხრივ)
ჰემიანოფსიებს, რომელიც დაზიანების მხარით განისაზღვრება. დაზიანებულ და შენახულ
მხედველობით ველებს შორის საზღვარი ვერტიკალური ხაზის სახითაა წარმოდგენილი.

გარეთა დამუხლული სხეულიდან მხედველობის განსხივების საშუალებით ხდება ინფორმაციის

პროექცია კეფის წილის პირველად ვიზუალურ ველში (მე-17 ველი ბროდმანის მიხედვით) -
ფრინველის დეზის ზემოთ და ქვემოთ მოთავსებულ ქერქულ ზონებში. მე-17 ველი ტოპიკური
პრინციპითაა ორგანიზებული:

- ბადურის ზედა ნაწილიდან ინფორმაცია პროეცირდება მე-17 ველის ზედა ნაწილში;

- ბადურის ქვედა ნაწილიდან - ქვედა ნაწილში;

- ბინოკულარული მხედველობა - უკანა ნაწილში;

 მხედველობითი ანალიზატორი. მხედველობითი აგნოზიები 4

- მონოკულარული მხედველობა - წინა ნაწილში.

მე-17 ველის ერთდროული დაზიანება მარჯვენა და მარცხენა ჰემისფეროებში იწვევს ცენტრალურ

სიბრმავეს. როდესაც დაზიანება მოიცავს მხოლოდ ერთ მხარეს, ხდება მხედველობის ველების
ცალმხრივი ამოვარდნა, ამასთან მარჯვენამხრივი დაზიანების შემთხვევაში შესაძლებელია
განვითარდეს „ფიქსირებული“ მარცხენამხრივი ჰემიანოფსია, როდესაც ავადმყოფი თიტქოსდა ვერ
ამჩნევს თავის მხედველობით დეფექტს. მე-17 ველის დაზიანების დროს კარგ და ცუდ მხედველობას
შორის საზღვარი მოცემულია არა სწორი ვერტიკალური ხაზის საშუალებით, არავედ ცენტრში
ნახევარწრის ფორმას ატარებს ფოვეას ზონაში, რადგან ამ დროს ცენტრალური მხედველობის ზონა
შენახულია. ცენტრალური მხედველობის ზონა ორივე ჰემისფეროშია წარმოდგენილი. ეს ქერქული და
ქერქქვესა ჰემიანოფსიების გარჩევის საშუალებას იძლევა.

ნახატი #2: ნახატი #3:

როგორც წესი, ავადმყოფებს აქვთ მე-17 ველის არა მთლიანი, არამედ ნაწილობრივი დაზიანება, რაც
მხედველობითი ველების ნაწილობრივ ამოვარდნას იწვევს (სკოტომას); ამასთან მხედველობის
დაზიანებული ველების ზონები და ფორმები ორივე თვალში სიმეტრიულია. ნაკლებად მძიმე
დაზიანებების დროს ვლინდება მხედველობითი ფუნქციების ნაწილობრივი დარღვევა ფერების
გარჩევის, ფოტოფსიების („კაშკაშა“ ნაპერწკლების, ზოგჯერ მხედველობის რომელიმე ველში
შეფერადებული ნაპერწკლების) სახით.
 მხედველობითი ანალიზატორი. მხედველობითი აგნოზიები 5

მხედველობითი აგნოზიები (გნოსტიკური მხედველობითი აშლილობები)

უმაღლესი გნოსტიკური მხედველობითი ფუნქციების უზრუნველყოფა უპირველეს ყოვლისა

მხედველობითი სისტემის მეორადი ველების (მე-18 და მე-19) და თავის ტვინის დიდი ჰემისფეროების
ქერქის ახლომდებარე მესამეული ველების საშუალებით ხდება.

მეორადი მე-18 და მე-19 ველები მდებარეობენთავის ტვინის დიდი ჰემისფეროების როგორც გარეთა
კონვექსიტალურ ზედაპირზე, ასევე შიდა მედიალურ ზედაპირზე. ისინი ხასიათდებიან კარგად
განვითარებული III შრით, სადაც ხორციელდება ქერქის ერთი უბნიდან წამოსული იმპულსების მეორე
უბანში გადართვა.

მე-18 და მე-19 ველების ელექტრონული გაღიზიანებისას ხდება არა ლოკალური, წერტილოვანი

აგზნების წარმოქმნა, როგორც ამას ადგილი აქვს მე-17 ველის გაღიზიანებისას, არამედ აქტიურდება
ფართო ზონა, რაც მეტყველებს ქერქის ამ უბნების ფართო ასოციაციურ კავშირებზე.

პენფილდის, ჯასპერის (1959) და სხვათა მიერ ჩატარებული კვლევებიდან ცნობილია, რომ მე-18 და მე-
19 ველების ელექტრონული გაღიზიანება რთულ მხედველობით ხატებს იწვევს. ეს უკვე არ არის
სინათლის ცალკეული გაელვებები, არამედ ნაცნობი სახეები, გამოსახულებები ან გაუკრვეველი
ხატებია. ცნობები თავის ტვინის ამ უბნების მონაწილეობის შესახებ მხედველობითი აღქმის
პროცესებში მიღებულია თავის ტვინის ლოკალური დაზიანებების შედეგების შესწავლიდან.
კლინიკური დაკვირვებები მოწმობენ, რომ თავის ტვინის ამ უბნების დაზიანება იწვევს მხედველობითი
აღქმის სხვადასხვა სახის დარღვევას. ამ დარღვევებს მხედველობით აგნოზიებს უწოდებენ. ამ ცნების
ქვეშ ერთიანდება თავის ტვინის დიდი ჰემისფეროების უკანა უბნების დაზიანების შედეგად
განვითარებულ რთულ მხედველობით აშლილობებს ელემენტარული მხედველობითი ფუნქციების
(მხედველობის სიმახვილე, მხედველობის ველები, ფერების აღქმა) შენახულობის ფონზე.
მხედველობითი აგნოზიების ყველა ფორმის დროს ელემენტარული სენსორული მხედველობითი
ფუნქციები თითქმის მთლიანად შენახულია, ანუ ავადმყოფების ნორმალურად ხედავენ, არჩევენ
ფერებს, ხშირად შენახულია მხედველობითი ველებიც; სხვა სიტყვებით, მათ თითქოსდა აქვთ ყველა
წინაპირობა იმისათვის, რომ სწორად აღიქვამდნენ ობიექტებს. მაგრამ მათ სწორედ დარღვეული აქვთ
მხედველობითი სისტემის მუშაობის გნოსტიკური დონე.

ზოგიერთ შემთხვევებში ავადმყოფებს გნოსტიკურის გარდა აღენიშნებათ სენსორული ფუნქციების

დარღვევებიც. მაგრამ ეს, როგორც წესი, შედარებით ნატიფი დეფიციტებია, რომლებიც ვერ ახსნიან
უმაღლესი მხედველობითი ფუნქციების დარღვევის სიმძიმესა და ტიპს.

მხედველობითი აგნოზიის პირველი აღწერა ეკუთვნის გ. მუნკს (1881), რომელმაც აღმოაჩინა, რომ
კეფის წილების დაზიანების მქონე ძაღლები „ხედავენ, მაგრამ ვერ იგებენ“ იმას, თუ რას ხედავენ;
ძაღლი ხედავს საგანს (რადგან არ ეჯახება მას), მაგრამ ვერ იგებს მის მნიშვნელობას.

ბუნებრივია, რომ ადამიანის შემთხვევაში მხედველობითი აღქმის დარღვევები გაცილებით რთული

ფორმით ვლინდება. აღწერილია უმაღლესი მხედველობითი ფუნქციების დარღვევების ანუ
მხედველობითი აგნოზიების სხვადასხვა ფორმები. ტერმინი „აგნოზია“ პირველად გამოიყენა ზ.
ფროიდმა (1891), რომელიც იყო არა მარტო ფსიქოანალიზის ფუძემდებელი, არამედ წარმოადგენდა
ერთ-ერთ ცნობილ ნევროპათოლოგს, რომელიც ნერვული სისტემის ფუნქციებს სწავლობდა. მის მიერ
აღწერილი უმაღლსეი მხედველობითი ფუნქციების დარღვევები მან აღნიშნა როგორც „მხედველობითი
 მხედველობითი ანალიზატორი. მხედველობითი აგნოზიები 6

აგნოზიები“. ფროიდის შემდეგ მხედველობითი აგნოზიების შესწავლით მრავალი ავტორი იყო

დაკავებული, რის შედეგადაც მხედველობითი აგნოზიები ფენომენოლოგიურად ერთ-ერთ ყველაზე
კარგად აღწერილ სფეროს წარმოადგენს თავის ტვინის ლოკალური დაზიანებების კლინიკაში.

აუცილებელია აღინიშნოს, რომ კვლევების უმეტესობაში აქცენტი „ფართო მხედველობითი სფეროს“ -

თხემ-კეფის უბნების ცალკეული ნაწილების დაზიანების შედეგად განვითარებული მხედველობითი
დარღვევების აღწერაზე კეთდება და ნაკლებადაა შესწავლილი ამ დარღვევების ბუნება და
სტრუქტურა. არ არსებობს საერთო თეორია, რომელიც ახსნიდა სხვადასხვა სახის დარღვევების
განვითარებას. ამითაა განპირობებული, რომ მხედველობითი აგნოზიების არსებული კლასიფიკაციები
ფენომენოლოგიურ განსხვავებებზეა დაფუძნებული ანუ იმაზე, თუ კონკრეტულად რას ვერ აღიქვამს
(ან შეცდომით აღიქვამს) ავადმყოფი. ამის გამო არ არსებობს მხედველობითი აგნოზიების ერთიანი
კლასიფიკაცია, რადგან არ არსებობს მათი აღმოცენების, მექანიზმის ამხსნელი ერთიანი თეორია.
ზოგიერთი ავტორი მხედველობით აგნოზიას ხსნის როგორც ინტელექტუალურ დეფიციტს,
„აბსტრაქტული განწყობის“ დაქვეითებას, სხვები მას მეტყველებითი დარღვევების შედეგად
განიხილავენ და ა.შ.

ავტორების უმეტესობა, კლინიკური ფენომენოლოგიიდან გამომდინარე, მხედველობითი აგნოზიების 6

ძირითად ფორმას გამოყოფს:

1. თუ ავადმყოფი სწორად აფასებს საგნის (ან მისი გამოსახულების) ცალკეულ ელემენტებს, მაგრამ
ვერ იგებს მთლიანობაში მის მნიშვნელობას - ეს არის საგნობრივი აგნოზია;
2. თუ ავადმყოფი ვერ ანსხვავებს ადამიანების სახეებს (ან ფოტოსურათებს) - ეს არის აგნოზია
სახეებზე (პროზოპაგნოზია);
3. თუ მას უჭირს გამოსახულების სივრცით მახასიათებლებში ორიენტაცია - ეს არის
მხედველობით-სივრცითი აგნოზია;
4. თუ მას შეუძლია ასოების სწორი კოპირება, მაგრამ ვერ კითხულობს მათ - ეს არის ასოებზე
აგნოზია;
5. თუ ის არჩევს ფერებს, მაგრამ არ შეუძლია კონკრეტული ფერის საგნების ჩამოთვლა, ანუ ვერ
იხსენებს ნაცნობი საგნების ფერს, ეს არის ფერების აგნოზია;
6. დამოუკიდებელ ფორმად გამოყოფენ სიმულტანურ აგნოზიას - ავადმყოფს შეუძლია
გამოსახულების ცალკეული ფრაგმენტების გარჩევა/აღქმა მხედველობითი ველების
შენახულობის ფონზე.

მხედველობითი აგნოზიების კლასიფიკაციის მსგავსი პრინციპი ძალიან მარტივია: ამ კლასიფიკაციას

აკლია ერთიანი საფუძველი.

კლინიკური დაკვირვებები მოწმობენ, რომ დაზიანების ფორმა დამოკიდებულია როგორც დაზიანების

მხარეობაზე, ასევე თვითონ ფართო მხედველობითი სფეროს ფარგლებში ლოკალიზაციაზე. ფართო
მხედველობით სფეროში გამოყოფენ ორ ქვე-სფეროს: ქვედა და ზედა ნაწილებს (ლურია, 1962; კოკი,
1967 და სხვ.).

უფრო დაწვრილებით გავარჩიოთ მხედველობითი აგნოზიების სხვადასხვა ფორმები:

 მხედველობითი ანალიზატორი. მხედველობითი აგნოზიები 7

საგნობრივი აგნოზია - მხედველობითი აღქმის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფორმაა, რომელიც

სხვადასხვა ხარისხით გვხვდება თითქმის ყველა პაცოენტთან ტხემ-კეფის უბნების დაზიანებით. უხეში
ფორმით ეს აგნოზია ვლინდება მხოლოდ თხემ-კეფის ორმხრივი დაზიანებებისას.

საგნობრივი მხედველობითი აგნოზია უკავშირდება ფართო მხედველობითი სფეროს ქვედა ნაწილის

დაზიანებას. მისი მახასიათებელია ის, რომ ავადმყოფი თითქოსდა ყველაფერს ხედავს, მას შეუძლია
საგნის ცალკეული ნაწილების აღწერა, მაგრამ ვერ ამბობს თუ რა საგანს ხედავს. საგნის სწორი
შეფასების განსაკუთრებით უხეში დარღვევა გვხვდება ფართო მხედველობითი სფეროს ქვედა
ნაწილების ორმხრივი დაზიანებებისას: ავადმყოფს არ შეუძლია მხედველობის საშუალებით საგნის
ცნობა, თუმცა შეხებით ხშირად ასახელებს მას. თავის ყოველდღიურ ცხოვრებაში ასეთი ავადმყოფები
უსინათლო ადამიანებივით იქცევიან თუმცა არ ეჯახებიან საგნებს, მაგრამ სულ ცდილობენ შეეხონ ან
ორიენტირებას ბგერების საშუალებით ახდენენ. თუმცა ასეთი უხეში ფორმით საგნობრივი
მხედველობითი აგნოზია იშვიათად გვხვდება, უფრო ხშირად ადგილი აქვს აგნოზიის ფარულ ფორმას,
რომელიც სპეციალურ დავალებებსა და სიჯებში იჩენს თავს: მაგალითად, კონტურული, ერთმანეთზე
დახატული, გადახაზული ნახატების, ამობრუნებული გამოსახულებების ცნობისას და ა.შ.

ასე, მაგალითად, 3, 4, 5 კონტურის დადებისას (პოპელრეიტერის სინჯი) ჯანმრთელი ადამიანი ყველა

საგნის კონტურებს ხედავს; ავადმყოფებს ამ დავალების შესრულება უჭირთ: მათ არ შეუძლიათ
ცალკეული კონტურების გამოყოფა და ხაზების უბრალო ხლართს ხედავენ.

საგნობრივი აგნოზიის დროს საგნის ფორმის ამოცნობის სირთულე პირველად დეფექტს წარმოადგენს
და ყველაზე „სუფთა“ სახით ის სწორედ ობიექტების კონტურების ცნობის დროს იჩენს თავს; ამავე
დროს ნახატების კოპირება შეიძლება შენახული იყოს (იხ. სურათი #1).

სურათი #1: ნახატების კოპირება საგნობრივი მხედველობითი აგნოზიის („ასოციაციური აგნოზიის“) მქონე ავადმყოფის მიერ.
ნახატების სწორი კოპირების ფონზე ავადმყოფს არ შეუძლია მათი სწორად დასახელება (რიბენსისა და ვენსონის მიხედვით).
 მხედველობითი ანალიზატორი. მხედველობითი აგნოზიები 8

საგნობრივი აგნოზიის მქონე ავადმყოფებს (მხედველობითი აგნოზიის სხვა ფორმის მქონეებსაც)

ეცვლებათ ასევე მხედველობითი აღქმის დროითი მახასიათებლები. ტახისტოსკოპის საშუალებით
განხორციელებულ კვლევებში გამოვლინდა, რომ თუ ჯანმრთელი ადამიანი მარტივ გამოსახულებებს
აღიქვამს 10-15 მილიწამში, ავადმყოფებს ამოცნობის დრო ეზრდებათ 1 და მეტ წამამდე. ამრიგად,
მხედველობითი აგნოზიების დროს ვლინდება მხედველობითი სისტემის მუშაობის სრულებით სხვა
რეჟიმი, რაც განაპირობებს სირთულეებს მხედველობითი ინფორმაციის გადამუშავებაში.

მხედველობით - სივრცითი აგნოზია - უპირატესად დაკავშირებულია ფართო მხედველობითი სფეროს

ზედა ნაწილის დაზიანებასთან. განსაკუთრებით უხეში ფორმით ის თხემ-კეფის წილების ორმხრივი
დაზიანებების დროს გვხვდება. თუმცა ცალმხრივი დაზიანების შემთხვევაშიც ეს დარღვევა საკმაოდ
კარგად არის გამოხატული.

მხედველობით-სივრცითი აგნოზიის დროს ავადმყოფები კარგავენ გარემომცველი სამყაროსა და

ობიექტების გამოსახულებების სივრცით მახასიათებლებში ორიენტაციის უნარს; ერღვევათ მარჯვენა-
მარცხენაში ორიენტაცია; მათ არ შეუძლიათ ნახატის იმ მიმანიშნებლების გაგება, რომლებიც
ობიექტების სივრცით მახასიათებლებს ასახავენ. ასეთ ავადმყოფებს არ ესმით გეოგრაფიული რუქა, მათ
ერღვევათ ქვეყნის მხარეებში ორიენტაცია.

უხეშ შემთხვევებში ავადმყოფებს ერღვევათ არა მხოლოდ მარჯვენა-მარცხენაში ორიენტაციის უნარი,

არამედ ზედა-ქვედა კოორდინატებშიც. ოპტიკურ-სივრცითი აგნოზიის მქონე ავადმყოფებს, ისევე
როგორც საგნობრივი მხედველობითი აგნოზიის მქონეებს, არ შეუძლიათ ხატვა (თუმცა კოპირების
უნარი მეტ-ნაკლებად შენახულია). მათ არ შეუძლიათ ნახატზე ობიექტის სივრცითი მახასიათებლების
გადმოცემა (ახლოს-შორს, დიდი-პატარა, მარჯვენა-მარცხენა, ზედა-ქვედა). ზოგიერთ შემთხვევაში
იშლება ნახატის ზოგადი სქემაც. მაგალითად, ადამიანის ხატვისას ცალ-ცალკე ხატავენ სხეულის
სხვადასხვა ნაწილებს (თვალები, პირი, ყურები, ხელები, ფეხები და ა.შ.) და არ იციან როგორ
შეაეერთონ ისინი. ნახატის დარღვევა უფრო ხშირად მარჯვენა ჰემისფეროს უკანა ნაწილების
დაზიანების დროს გვხვდება (იხ. სურათი #2).

სურათი #2: ოპტიკურ-სივრცითი აგნოზიის მქონე ავადმყოფების ნახატები: A – მარჯვენა თხემ-კეფის დაზიანების
მქონე პაციენტების კუბის ნახატები; B - მარცხენა თხემის დაზიანების მქონე პაციენტების ნახატები (გაგოშიძე,
1984).
 მხედველობითი ანალიზატორი. მხედველობითი აგნოზიები 9

ზოგიერთ შემთხვევაში (როგორც წესი, უფრო მარჯვენამხრივი დაზიანებებისას) ვლინდება ცალმხრივი

ოპტიკურ-სივრცითი აგნოზია, როდესაც ავადმყოფები ნახატის კოპირების დროსაც კი ხატავენ საგნის
მხოლოდ ერთ მხარეს ან უხეშად ამახინჯებენ გამოსახულების ერთ (უპირატესად მარცხენა) მხარეს (იხ.
სურათი #3).

ამავე დროს ხშირად შესაძლოა დაირღვეს სივრცით-ორიენტირებული მოძრაობების მხედველობითი

აფერენტაცია, ანუ „პოზის პრაქსისი“. ასეთ ავადმყოფებს არ შეუძლიათ ექსპერიმენტატორის მიერ
ნაჩვენები პოზის კოპირება; არ იციან, თუ როგორ განალაგონ ხელი სხეულთან მიმართებაში; ირღვევა
ხელის (ხელების) მოძრაობების კოპირების უნარი მხედველობითი ნიმუშის მიხედვით.

სურათი #3: მარჯვენა ჰემისფეროს უკანა ნაწილების დაზიანების შედეგად განვითარებული ცალმხრივი
მხედველობით - სივრცითი აგნოზიის მქონე პაციენტების მიერ ნახატების კოპირება. პაციენტები ახდენენ
მარცხენა მხარის იგნორირებას (სპრინგერი, დეიჩი).
 მხედველობითი ანალიზატორი. მხედველობითი აგნოზიები 10

ეს იწვევს იმ ყოველდღიური მოძრაობების განხორციელების სიძნელეს, რომლებიც სივრცითი

მახასიათებლების გათვალისწინებას მოითხოვენ, მაგ., ამ ავაადმყოფებს უჭირთ საწოლის გასწორება,
პიჯაკის, შარვალის ჩაცმა, სუფრის გაშლა და ა.შ. თუ ავადმყოფს სივრცითი მახასიათებლების
შეფასების დარღვევის ფონზე უჭირს ჩაცმა, ადგილი აქვს „ჩაცმის აპრაქსიას“. მხედველობით-სივრცით
და მოტორულ-სივრცით აშლილობას ერთად „აპრაქტოაგნოზიას“ უწოდებენ.

ოპტიკურ-სივრცითი დარღვევები ზოგჯერ გავლენას ახდენენ კითხვის უნარზეც. ამ შემთხვევაში

ირღვევა ისეთი ასოების წაკითხვა, რომლებსაც მარჯვენა-მარცხენა, ზედა-ქვედა მახასიათებლები აქვთ
(მაგ., წ და შ, ძ და ხ, ი და ა, მ და ე). ავადმყოფები ვერ არჩევენ სწორად და შეცდომით დაწერილ ასოებს,
რაც შეიძლება ამ დარღვევის შესაფასებელ დავალებადაც იქნას გამოყენებული. ამ შემთხვევაში ასოების
სივრცითი მახასიათებლების შეფასების დარღვევიდან გამომდინარე კითხვის დეფიციტი წარმოადგენს
მხედველობით-სივრცითი აგნოზიის შემადგენელ სიმპტომს.

მხედველობითი გნოსტიკური აშლილობების ცალკე ფორმას წარმოადგენს ასოებზე აგნოზია. სუფთა

სახით ასოებზე აგნოზიის დროს ავადმყოფებს შეუძლიათ ასოების სწორი კოპირება, მაგრამ ვერ
ასახელებენ მათ. მათ ერღვევათ კითხვის უნარი (პირველადი ალექსია).

კითხვის ეს დარღვევა სხვა მხედველობითი აგნოზიებისგან დამოუკიდებლად გვხვდება, რის გამოც

განიხილება როგორც მხედველობითი აღქმის დარღვევის დამოუკიდებელი ფორმა. ეს ავადმყოფები
სწორად აღიქვამენ საგნებს, ახდენენ ორიენტაციას რთული სივრცითი მიმართებების მქონე
გამოსახულებებსა და რეალურ იბიექტებში, მაგრამ მათ „არ ესმით“ ასოები და არ შეუძლიათ კითხვა.

აგნოზიის ეს ფორმა, როგორც წესი, ვლინდება ფართო მხედველობითი სფეროს ქვედა ნაწილების
მარცხენამხრივი დაზიანებისას (მემარჯვენეებთან).
 მხედველობითი ანალიზატორი. მხედველობითი აგნოზიები 11

ფერებზე აგნოზია ასევე დამოუკიდებელ ფორმას წარმოადგენს მხედველობითი გნოსტიკური

აშლილობების. ერთმანეთისგან განასხვავებენ საკუთრივ ფერებზე აგნოზიასა და ფერების გარჩევის
დარღვევას (ფერებზე სიბრმავე ან ფერთა გარჩევის დეფიციტები). ფერების გარჩევის დარღვევას
შეიძლება ჰქონდეს როგორც პერიფერიული, ასევე ცენტრალური წარმომავლობა ანუ, შეიძლება
გამოწვეული იყოს როგორც ბადურას, ასევე მხედველობითი სისტემის ქერქქვეშა და ქერქული
რგოლების დაზიანების შედეგი. ცნობილია, რომ ფერების შეგრძნება წარმოიქმნება სამი სხვადასხვა
ტიპის კოლბების მოქმედების შედეგად, რომლებიც სხავდასხვა ფერისადმი არიან მგრძნობიარენი:
ლურჯი, წითელი და ყვითელი. კოლბების ეს უნარი წარმოადგენს ფერების შეგრძნების საფუძველს და
ამ უნარის დეფექტი შეიძლება ბადურის სხვადასხვა სიმძიმის დაზიანების შედეგი იყოს.

ცნობილია ფერების გარჩევის უნარის დარღვევა გარეთა დამუხლული სხეულისა და მე-17 ველის
დაზიანების შედეგად, რაც ობიექტის ფერის შესახებ ინფორმაციისათვის მხედველობით სისტემაში
ცალკე არხის (ან არხების არსებობაზე) მიანიშნებს.

ფერებზე აგნოზია, ფერების გარჩევის დარღვევისგან განსხვავებით, წარმოადგენს უმაღლესი

მხედველობითი ფუნქციების დარღვევას. კლინიკაში აღწერილია ობიექტების ფერების შეფასების
სიძნელე ფერების გარჩევის უნარის შენახულობის ფონზე. ეს ავადმყოფები სწორად არჩევენ სხვადასხვა
ფერებსა და ასახელებენ მათ. მაგრამ მათ უჭირთ საგნისა და შესაბამისი ფერის დაკავშირება და
პირიქით; ისინი ვერ იხსენებენ, მაგ., რა ფერია ფორთოხალი, სტაფილო, ნაძვი და ა.შ. ავადმყოფებს არ
შეუძლიათ კონკრეტული ფერის საგნების დასახელება. მათ არა აქვთ ფერზე განზოგადებული
წარმოდგენა, რის გამოც არ შეუძლიათ ფერების კლასიფიკაცია, რადგან არ შეუძლიათ ელფერების
სწორი კატეგორიზაცია.

მხედველობითი აგნოზიის განსაკუთრებულ ფორმას წარმოადგენს სიმულტანური აგნოზია. დიდი

ხნის მანძილზე ის ცნობილი იყო როგორც ბალინტის სინდრომი. მხედველობითი აღქმის დარღვევის
ეს ფორმა ვლინდება ერთდორულად ორი გამოსახულების აღქმის შეუძლებლობაში, რადგან
მკვეთრადაა შევიწროვებული მხედველობითი აღქმის მოცულობა. ავადმყოფი ვერ აღიქვამს მთლიანს,
ის ხედავს მხოლოდ ნაწილს (ან ნაწილებს).

ისმება კითხვა, რატომ არ შეუძლია ავადმყოფს მზერის გადატანა და მთლიანი ნახატის დათვალიერება?
ეს იმიტომ ხდება, რომ ბალინტის სინდრომს ყოველთვის თან ახლავს თვალის მოძრაობების მძიმე
დარღვევები, რასაც „მზერის ატაქსია“ ეწოდება.

ავადმყოფის მზერა უმართავი ხდება, თვალები უნებლიე ბიძგისებურ მოძრაობებს ახორციელებენ და

სულ მოძრაობაში იმყოფებიან. ეს ქმნის სიძნელეებს ორგანიზებულ მხედველობით ძიებაში, რის გამოც
ავადმყოფს არ შეუძლია გამოსახულების თანმიმდევრული დათვალიერება. ვარაუდობენ, რომ
სიმულტანური აგნოზიის მიზეზს მხედველობითი ქერქული უჯრედების სისუსტე წარმოადგენს,
რომლებსაც მხოლოდ ვიწროდლოკალური აგზნების განხორციელება შეუძლიათ. ჯერ არ არის
დადგენილი ბალინტის სინდრომის კავშირი დაზიანების მხარესა და სიმძიმესთან.

სახეებზე აგნოზია - მხედველობითი აღქმის დარღვევის დამოუკიდებელი ფორმაა, როდესაც

ავადმყოფს არ შეუძლია ადამიანების რეალური სახეების ან გამოსახულებების (ფოტოსურათების,
პორტრეტების და ა.შ.) ცნობა.
 მხედველობითი ანალიზატორი. მხედველობითი აგნოზიები 12

სახეებზე აგნოზიის უხეში ფორმის დროს ავადმყოფებს არ შეუძლიათ ქალისა და მამაკაცის, ბავშვისა
და ზრდასრულის სახეების განსხვავება; ვერ ცნობენ ახლობლებისა და ნათესავების სახეებს. ასეთი
ავადმყოფები ადამიანებს ძირითადად ხმის საშუალებით ცნობენ. სახეებზე აგნოზიას იწვევს მარჯვენა
ჰემისფეროს უკანა ნაწილების დაზიანება (მემარჯვენეებთან) - უპირატესად ფართო მხედველობითი
სფეროს ქვედა ნაწილების.

შეიძლება ითქვას, რომ მხედველობითი აგნოზიების მიმართების საკითხი დაზიანების მხარეობასა და

ზონასთან ღიად რჩება. ავტორების დიდი ნაწილი ამტკიცებს, რომ მხედველობითი აგნოზიები
განსაკუთრებულად ვლინდება მარჯვენა და მარცხენა ჰემისფეროების მე-18 და მე-19 ველების
შემაერთებელი კომისურული ბოჭკოების დაზიანების დროს.

განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს მხედველობითი აგნოზიების მექანიზმის გაგებისთვის თვალების

მოძრაობების (რეგულირდება ქალა-ტვინის III, IV და VI წყვილი ნერვების საშუალებით) შესწავლა.
მხედველობითი გნოზისის დარღვევები კორელაციაშია თვალის მოძრაობითი აქტივობის სხვადასხვა
სახის დარღვევებთან. ეს შეიძლება იყოს თვალის მოძრაობის ინაქტიურობა, თვალის მოძრაობითი
პერსევერაციები, მხედველობითი ველის ერთი მხარის იგნორირება და სხვა.

მთლიანობაში, როგორც კლინიკური დაკვირვებები მოწმობს, მხედველობითი გნოზისის დარღვევები

არაერთგვაროვანია. აგნოზიის ტიპი დამოკიდებულია როგორც დაზიანების მხარეობაზე, ასევე
დაზიანების კერის ლოკალიზაციაზე ფართო მხედველობითი სფეროს ფარგლებში და ასევე მარჯვენა
და მარცხენა ჰემისფეროების უკანა ნაწილების გამაერთიანებელი კომისურული ბოჭკოების
დაზიანების ხარისხზე. აუცილებელია იმის ხაზგასმა, რომ სხვადასხვა სახის მხედველობითი აგნოზია
ერთმანეთისგან იზოლირებულად გვხვდება. ეს მოწმობს სხვადასხვა ტიპის მხედველობითი
ინფორმაციის გადამამუშავებელი და გამტარი სხვადასხვა, ავტონომიურად ფუნქციონირებადი არხების
არსებობას. ამავე დროს, აუცილებელია გვახსოვდეს, რომ უმაღლესი მხედველობითი ფუნქციების
განხორციელებაში მონაწილეობს მთლიანი თავის ტვინი, მისი სამივე ბლოკი, როგორც ეს უმაღლესი
ფსიქიკური ფუნქციების სისტემური დინამიკური ლოკალიზაციის თეორიიდან გამომდინარეობს.
ამიტომ, მხედველობითი გნოზისის დარღვევას შეიძლება ადგილი ჰქონდეს, მაგ., თავის ტვინის
შუბლის წილების დაზიანების დროასც; ამ შემთხვევაში ისინი მეორად ხასიათს ატარებენ და
აღინიშნებიან როგორც ფსევდოაგნოზია.

ამრიგად, ნეიროფსიქოლოგიური მონაცემები ადასტურებენ ზოგად კონცეფციას იმის შესახებ, რომ

მხედველობითი სისტემა ორგანიზებულია, როგორც მრავალარხიანი აპარატი, რომელიც ერთდოულად
ამუშავებს სხვადასხვა სახის მხედველობით ინფორმაციას, რომლის სხვადასხვა „ბლოკები“ (არხები)
შეიძლება დაზიანდეს იზოლირებულად სხვა „ბლოკების“ მუშაობის შენახულობის ფონზე. ამის
შედეგად შესაძლებელია მხედველობითი აგნოზიების განსხვავებული ფორმების გამოვლენა.

გამოყენებული ლიტერატურა

Хомская. Е. Д. (2005). Нейропсихология. М.:Питер; гл. 8. стр. 145-165;

კოლბი, ვიშოუ. ნეიროფსიქოლოგიის საფუძვლები.