ՀՏԴ 343 (479.

25)
Հայաստանի Հանրապետության ԳՄԴ 67.99 (2Հ)8
ոստիկանության կրթահամալիր Բ 650
Տպագրության է երաշխավորվել ՀՀ ոստիկանության կրթահամալիրի
գիտական խորհրդի կողմից
Գրախոսներ՝
Մ. Խաչատրյան
Կ. Բիշարյան, Ա. Ղամբարյան Արաբկիր եւ Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր
իրավասության դատարանի նախագահ, իրավագիտության թեկնածու
Վ. Շահինյան
ՀՀ գլխավոր դատախազության մարդու դեմ ուղղված
հանցագործությունների գործերով վարչության պետ, ՀՀ վաստակավոր
իրավաբան, իրավագիտության թեկնածու

ՀՀ քրեական դատավարության Հեղինակներ`

Կ. Բիշարյան
նոր օրենսգրքի հայեցակարգային ՀՀ ոստիկանության կրթահամալիրի ակադեմիայի
առանձին դրույթների և քրեական ամբիոնի պետ, ի.գ.թ., դոցենտ` 1-ին գլխի 1-ին պարագրաֆ, 2-րդ գլխի 6-րդ
(համահեղ.), 10-րդ, 11-րդ պարագրաֆներ:
դատավարության օրենսգրքի նախագծի Ա. Ղամբարյան
ՀՀ գլխավոր դատախազության
ընդհանուր մասի տեսագործնական բաժնի պետ, ի.գ.թ., դոցենտ` նախաբան, 1-ին գլխի 2-ից 4-րդ
վերլուծություն պարագրաֆներ, 2-րդ գլխի 1-ից 5-րդ, 6-րդ
(համահեղ.), 7-ից 13-րդ պարագրաֆներ:
Բիշարյան Կ., Ղամբարյան Ա.
Բ 650 ՀՀ քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի հայեցակարգային
առանձին դրույթների և քրեական դատավարության օրենսգրքի նախագծի
ընդհանուր մասի տեսագործնական վերլուծություն/Կ.Բիշարյան, Ա.Ղամբար-
յան.- Եր.: ՎարդՀրատ, 2012, 220 էջ:
Աշխատանքում ներկայացվում են հեղինակների նկատառումները սկզբունքային նշանակության այնպիսի
հարցերի վերաբերյալ, ինչպիսիք են՝ քրեական գործ հարուցելու փուլը վերացնելու հիմնախնդիրը, քրեական
հետապնդման հարուցումը, սուբսիդիար մեղադրանքը, հայեցողական քրեական հետապնդումը։ Բացի այդ,
հեղինակները քննարկում են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի նախագծի ընդհանուր մասի առանձին
դրույթներ: Միեւնույն ժամանակ, հեղինակները խնդիր չեն դրել` վերլուծելու Քրեական դատավարության օրենսգրքի
նախագծի ընդհանուր մասի բոլոր ինստիտուտները, այլ անդրադարձել են միայն վիճահարույց հարցերին՝
ներկայացնելով խնդրի լուծման հնարավոր տարբերակներ:
Աշխատանքը կարող է օգտակար լինել քրեադավարական բարեփոխումների աշխատանքներով զբաղվողների եւ
քրեական դատավարության հարցերով հետաքրքրվող անձանց համար:
ՀՏԴ 343 (479.25)
Երեւան ԳՄԴ 67.99 (2Հ)8
ՎԱՐԴՀՐԱՏ ISBN 978-9939-833-08-8
© Բիշարյան Կ., 2012
2012
© Ղամբարյան Ա., 2012

2
 Բովանդակություն Սուբսիդիար մեղադրանքի եւ հայեցողական քրեական
հետապնդման ինստիտուտների համատեղելիությունը......................... 36
Նախաբան ...................................................................................................... 7 Եզրակացություն ......................................................................................... 38
1.4. Հայեցողական քրեական հետապնդումը ........................................ 39
Գլուխ 1. Քրեական գործ հարուցելու փուլից հրաժարվելու և Հայեցողական քրեական հետապնդումը միայն ոչ մեծ ծանրության
քրեական հետապնդման վերաբերյալ հայեցակարգային առանձին հանցագործությունների գործերով կիրառելու սահմանափակման
դրույթների վերլուծություն հիմնավորվածությունը .................................................................................. 43
Հայեցողական քրեական հետապնդումը տուժողի
1.1. Քրեական գործ հարուցելու փուլից հրաժարվելու համաձայնությամբ կիրառելու պայմանի
նպատակահարմարության վերաբերյալ հարցը ........................................ 8 իրավաչափությունը ....................................................................................... 44
Դատավարագիտության մեջ քրեական գործ հարուցելու փուլից Եզրակացություն ......................................................................................... 47
հրաժարվելու օգտին բերվող փաստարկներ ............................................... 8
Քրեական գործ հարուցելու փուլից հրաժարվելու օգտին բերվող Գլուխ 2. Նկատառումներ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի
հեղինակային փաստարկներ ....................................................................... 16 նախագծի ընդհանուր մասի դրույթների վերաբերյալ
Եզրակացություն ......................................................................................... 18
1.2. Քրեական հետապնդման հարուցումը ............................................ 19 2.1. Քրեական դատավարության օրենսդրությունը .............................. 49
Քրեական հետապնդման հարուցման եւ դատախազական Բարձր դատարանների իրավական դիրքորոշումների
հսկողության գործառույթների կլանման նորմատիվությունը ........................................................................................ 49
սահմանադրականությունը .......................................................................... 19 Դատավարական օրենքի անալոգիան .................................................... 50
Որպես մեղադրյալ ներգրավման ենթակա անձի դատավարական Քրեական դատավարության օրենսդրության խնդիրները .................. 51
կարգավիճակի անորոշությունը եւ խափանման միջոց կիրառելու Քրեական դատավարության օրենսգրքի գործողությունը
խոչընդոտները ................................................................................................ 23 ժամանակի մեջ ............................................................................................... 52
Եզրակացություն ......................................................................................... 26 2.2. Քրեական դատավարության սկզբունքները ................................... 54
1.3. Սուբսիդիար մեղադրանքը ............................................................... 27 Մասնավոր կյանքի, բնակարանի և գույքի
Հանրային մեղադրանքը պաշտպանելու դատախազության անձեռնմխելիությունը ................................................................................... 54
սահմանադրական գործառույթը տուժողին վերապահելու Բնակարանի անձեռնմխելիության իրավունքը..................................... 55
սահմանադրականությունը .......................................................................... 29 Վկայության անձեռնմխելիությունը ........................................................ 55
Անձանց հանրային պատասխանատվության ենթարկելը եւ Կրկին դատվելու անթույլատրելիությունը ............................................. 56
տուժողի դատական պաշտպանության սահմանադրական Անմեղության կանխավարկածը ............................................................... 58
իրավունքը ....................................................................................................... 31 2.3. Քրեական վարույթը............................................................................ 64
Հանրային մեղադրանք հարուցելու եւ այն պաշտպանելու տուժողի Արձանագրությունն ստորագրելուց հրաժարվելու
իրավունքի առկայությունը միջազգային իրավական հավաստումը ................................................................................................... 64
փաստաթղթերում ........................................................................................... 32 Քրեական վարույթի կասեցումը որպես մեղադրյալ ներգրավման
Տուժողի կողմից հանրային մեղադրանքի պաշտպանությունը ենթակա անձի հայտնի չլինելու հիմքով .................................................... 64
շարունակելու դատարանի համաձայնության ՀՀ գլխավոր դատախազի կողմից ՀՀ սահմանադրական դատարան
սահմանադրականությունը .......................................................................... 35 դիմելը որպես վարույթը կասեցնելու հիմք ................................................ 65

3 4
 2.4. Քրեական հետապնդումը .................................................................. 67 Փաստաթղթի կամ այլ առարկայի առաջացման և ստացման
Քրեական հետապնդման ժամկետները .................................................. 67 հանգամանքների մասին հայտնելու ունակություն չունեցող
Քրեական հետապնդումը բացառող հանգամանքները ........................ 69 անձանցից ստացված ապացույցների թույլատրելիությունը ............... 105
Համաներման հիմքով քրեական հետապնդման դադարեցումը Փորձագետի եզրակացությունը եւ կարծիքը ........................................ 106
տուժողին պատճառված վնասի հատուցման դեպքում........................... 70 2.13. Գույքային հարցերը քրեական վարույթում ................................ 108
2.5. Վարույթի հանրային մասնակիցները............................................. 70 Հավելված՝ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի ընդհանուր
Դատախազի լիազորությունները ............................................................. 70 մաս .................................................................................................................. 109
Դատախազի եւ քննչական բաժնի պետի լիազորությունների
սահմանազատումը ........................................................................................ 74
2.6.Վարույթի մասնավոր մասնակիցները ............................................. 76
Կասկածյալի ինստիտուտի վերացումը .................................................. 76
2.7. Վարույթին օժանդակող անձինք ...................................................... 78
Ընթերական .................................................................................................. 78
2.8. Քրեական վարույթին մասնակցությունը բացառող
հանգամանքները .......................................................................................... 80
Պաշտպանին վարույթից հեռացնելը իրավունքի չարաշահման
հիմքով .............................................................................................................. 80
Անչափահաս տուժողի կամ վկայի օրինական ներկայացուցչին
բացարկելը ....................................................................................................... 81
2.9. Քրեական վարույթի մասնակիցների պաշտպանությունը ........... 83
2.10. Ձերբակալումը................................................................................... 87
Ձերբակալման հասկացությունը, տեսակները, նպատակը և
ժամկետի հաշվարկը...................................................................................... 87
Ձերբակալումը հանցանք կատարած լինելու անմիջականորեն
ծագած հիմնավոր կասկածի առկայության դեպքում .............................. 89
Ձերբակալումը դատավարական պարտականությունների
կատարումն ապահովելու համար .............................................................. 96
2.11. Խափանման միջոցները ................................................................... 97
Խափանման միջոցների նպատակը և տեսակները .............................. 97
Խափանման միջոցի կիրառման իրավաչափությունը ......................... 98
Խափանման միջոց փոխելը կամ վերացնելը ....................................... 100
Կալանքը և դրա իրավաչափությունը ................................................... 100
Այլընտրանքային խափանման միջոցների տեսակները.................... 101
2.12. Ապացույցները եւ ապացուցումը.................................................. 105
Օպերատիվ-հետախուզական գործողությունների արդյունքների
կարգավիճակը .............................................................................................. 105

5 6
 Նախաբան
Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի 2010թ. ապրիլի 26-ի
թիվ ՆԿ-58-Ա կարգադրությամբ ստեղծվել է ՀՀ քրեական դատավա-
րության նոր օրենսգրքի նախագիծը նախապատրաստող աշխատան-
քային նոր խումբ, որի հիմնական խնդիրներից էր Հանրապետության
Նախագահին ներկայացնել ՀՀ քրեական դատավարության օրենս-
դրության բարեփոխման հայեցակարգը։
Սույն վերլուծության մեջ ներկայացվում են հեղինակների նկատա-
ռումներն այնպիսի սկզբունքային նշանակության հարցերի վերաբեր-
յալ, ինչպիսիք են՝ քրեական գործի հարուցման փուլի վերացման
հիմնախնդիրը, քրեական հետապնդման հարուցումը, սուբսիդիար
մեղադրանքը, հայեցողական քրեական հետապնդումը։
Հեղինակները նպատակ չեն դրել` վերլուծելու քրեական դատավա-
րության օրենսգրքի ընդհանուր մասի նախագծի բոլոր ինստիտուտ-
ները, այլ անդրադարձել են առավել վիճահարույց հարցերին:
Վերլուծության ժամանակ հիմք են ընդունվել ՀՀ կառավարության
10.03.2011 նիստի արձանագրային որոշմամբ հաստատված ՀՀ քրեա-
կան դատավարության օրենսգրքի հայեցակարգի (այսուհետ՝ Հայեցա-
կարգ), ինչպես նաեւ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի
ընդհանուր մասի նախագծի (այսուհետ՝ Նախագիծ) դրույթները1։
1 Նախագիծը տեղադրված է ՀՀ արդարադատության նախարարության
ինտերնետային կայք էջում. (04.11.2011թ. դրությամբ)։ www.moj.am Տես
Հավելված:
7 8
Գլուխ 1. Քրեական գործ հարուցելու փուլից հրաժարվելու և
քրեական հետապնդման վերաբերյալ հայեցակարգային առանձին
դրույթների վերլուծություն
1.1. Քրեական գործ հարուցելու փուլից հրաժարվելու
նպատակահարմարության վերաբերյալ հարցը
Դատավարագիտության մեջ քրեական գործ հարուցելու փուլից
հրաժարվելու օգտին բերվող փաստարկներ
Հայեցակարգի 1.18-րդ կետը հռչակում է, որ Նախագիծը բնութա-
գրվելու է մի շարք հիմնարար, սկզբունքային նորամուծություններով,
որոնք պետք է էապես բարելավեն, կատարելագործեն քրեադատավա-
րական գործող համակարգը և նպաստեն քրեական արդարադատութ-
յան արդյունավետության բարձրացմանը: Մասնավորապես, նախա-
տեսվում է վերացնել քրեական գործի հարուցման (նյութերի նախա-
պատրաստման) փուլը. այն ներառել նախաքննության, որպես մինչ-
դատական վարույթի իրականացման միակ եղանակի, բովանդակութ-
յան մեջ: Այնուհետև Հայեցակարգի 2.4-րդ կետում նշվում է, որ
նախաքննությունն սկսվում է հանցագործության մասին հաղորդում
ստանալու պահից և ավարտվում քրեական վարույթը դատարան
ուղարկելով կամ այն կարճելով:
Ըստ էության Հայեցակարգում արմատական մոտեցում է ցուցաբեր-
վել քրեական գործի հարուցման փուլի նպատակահարմարության
հարցի նկատմամբ, սակայն, ցավոք, նշված փաստաթղթում այդ
մոտեցումը հիմնավորող որևէ փաստարկ չի բերվել:
Հատկանշական է, որ վերջին տարիներին քրեական գործի հարուց-
ման փուլի հետ կապված հիմնահարցերի նկատմամբ մեծացել է նաև
ռուս դատավարագետների հետաքրքրությունը: Ընդ որում, սկզբնա-
կան շրջանում բանավեճի առարկան հիմնականում վերաբերում էր
մինչև քրեական գործ հարուցելը թույլատրվող քննչական գործողութ-
յունների շրջանակի ընդլայնմանը, այդ փուլում դատավարական
հարկադրանքի միջոցների կիրառմանը (ձերբակալում, բերման
ենթարկել), քրեական դատավարության այդ փուլում ապացուցման
առկայությանը, վարույթի այդ փուլում իրականացվող գործունեութ-
յան իրավական բնույթին (այն դատավարական գործունեություն է, թե
ոչ), քրեական գործի հարուցումը քրեական դատավարության
ինքնուրույն փուլ համարելուն և այլն: Սակայն վերջին շրջանում
հարցն առավել սուր է դրվում. նպատակահարմա՞ր է արդյոք ընդհան-
րապես պահպանել քրեական գործի հարուցման փուլը դատավա-
րության համակարգում: Թեպետ մի շարք ռուս դատավարագետներ
(Վ. Մ. Բիկովը, Կ. Ֆ. Գուցենկոն, Լ. Ի. Դանշինան, Ա. Գ. Կալուգինը, Ա.
Մ. Վիդանովը, Օ. Վ. Վոլկոլուպը և այլոք) շարունակում են հարցի
վերաբերյալ պահպանողական մոտեցում ցուցաբերել` առաջ քաշելով
այդ փուլի կատարելագործմանն ուղղված առաջարկություններ, սա-
կայն առանձին հեղինակներ (Բ. Յա. Գավրիլովը, Վ. Վ. Գորդիենկոն,
Յու. Յու. Դերիշեվը, Ի. Լ. Պետրուխինը, Ս. Ե. Վիցինը և այլոք) ակտիվ
քննարկում են դատավարության այդ փուլից ընդհանրապես
հրաժարվելու անհրաժեշտության մասին հարցը: Ի դեպ, հարցի
վերաբերյալ նման արմատական մոտեցում են արտահայտել նաև ՌԴ
դատական բարեփոխումների 1991 թ. Հայեցակարգի (ստորև` ՌԴ
Հայեցակարգ) հեղինակները` վկայակոչելով 1864 թ. Ցարական
Ռուսաստանի Քրեական դատավարության կանոնադրության 303-րդ
հոդվածի դրույթները, համաձայն որոնց` «բողոքները համարվում են
քննություն սկսելու բավարար առիթ: Ոչ դատական քննիչը և ոչ էլ
դատախազը չեն կարող դրանում մերժել հանցագործությունից կամ
զանցանքից տուժած անձին»: Ընդ որում, ՌԴ Հայեցակարգի հեղինակ-
ները չեն սահմանափակվում 1864 թ. Քրեական դատավարության
կանոնադրության նշված նորմի վկայակոչմամբ, այլ նաև այդ մոտե-
ցումը փաստարկում են` նշելով հետևյալ երկու դրական պահերը` 1)
նախնական քննության ժամկետների կրճատում (վերանում է նույն
անձանց 3-4 անգամ կանչելու անհրաժեշտությունը նախ բացատրութ-
յուններ, այնուհետև ցուցմունքներ տալու համար), 2) քննության
խնդիրը ոչ միայն հանցագործության դեպքի և այն կատարած անձի
պարզումն է, այլ նաև քրեադատավարական միջոցներով հանցագոր-
ծության դեպքի բացակայության պարզումը, քանզի քրեական գործի
կարճումը նախնական քննության ընթացքում այնպիսի նորմալ
երևույթ է, ինչ որ այն դատարան ուղարկելը: Այդ որոշումը չի կարող
դիտարկվել որպես քննիչի (հետաքննիչի) գործունեությունը բացասա-
բար բնութագրող երևույթ, ինչպես դա ընդունված է գործնականում`
ելնելով վիճակագրական հաշվետվության դրույթներից: ՌԴ Հայեցա-
9 10
կարգի հեղինակները գտնում են, որ ցանկացած դեպքում, երբ առկա է
թեկուզև նվազագույն հավանականություն այն բանի, որ հանցագոր-
ծությունն իրականում կատարվել է, անհրաժեշտ է հարուցել քրեա-
կան գործ և պարզել ճշմարտությունն առավել հուսալի միջոցներով,
այսինքն` դատավարական ձև ստացած գործողություններով:
Քրեական գործի հարուցման փուլից հրաժարվելու կողմնակից
ռուսաստանյան դատավարագետները, զարգացնելով ՌԴ Հայեցա-
կարգի հեղինակների մոտեցումը, բերում են այդ փուլից հրաժարվելու
օգտին մի շարք փաստարկներ: Ներկայացնենք դրանք` միաժամա-
նակ վերլուծելով ՀՀ իրավական համակարգի դիրքերից դրանց
հիմնավորվածության և Հայեցակարգի տրամաբանության հիմքում
դրված լինելու դիտանկյունից:
1. Կրկնակի կանչելը և հարցաքննելն առաջացնում է քաղաքացի-
ների բացասական վերաբերմունքն այդ ընթացակարգերի նկատմամբ:
Առավել ևս, որ արդեն երրորդ անգամ նրանց սպասվում են ըստ
էության նույն ընթացակարգերը դատական քննության ընթացքում:
Դատական փորձաքննությունների եզրակացություններն օրինակ
թմրամիջոցներով, այն բանից հետո, երբ կատարվել է նախնական
հետազոտում մինչև քրեական գործ հարուցելը, մի շարք դեպքերում
փորձագետի կողմից արվում են նախնական հետազոտման նյութե-
րով1:
Այս փաստարկը, կարծում ենք, անվիճելի է և հավասարապես վե-
րաբերում է ՀՀ քրեադատավարական օրենսդրությանն ու դրա կիրառ-
ման պրակտիկային:
2. Քրեական գործի հարուցման փուլի առկայությունն էապես բար-
դեցնում է հետաքննության մարմնի կողմից ՕՀԳ2-ի արդյունքները
ներկայացնելու ընթացակարգը և, համապատասխանաբար, ՕՀՄ3-
ների արդյունքում ստացված տվյալները որպես ապացույց ճանաչելու
հնարավորությունը, առանց որոնց արդյունավետ օգտագործման էա-
1
Гаврилов Б.Я. Реалии и мифы возбуждения уголовного дела / Теория и
практика использования специальных знаний в раскрытии и расследовании
преступлений: Сб. материалов 50-х Криминалистических чтений. М. 2009. Ч. 1.
С. 107.
2
Օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն:
3
Օպերատիվ-հետախուզական միջոցառում:
պես բարդանում, իսկ առանձին դեպքերում անհնար է դառնում ծանր
կամ առանձնապես ծանր հանցագործությունների բացահայտումը1:
Բերված փաստարկը պրոֆեսոր Գավրիլովի կողմից չի լուսաբան-
վում, ուստի հնարավոր չէ հետևություն անել, թե հեղինակն ինչ
նկատի ունի ասելով, որ «քրեական գործի հարուցման փուլի առկա-
յությունն էապես բարդեցնում է հետաքննության մարմնի կողմից
ՕՀԳ-ի արդյունքները ներկայացնելու ընթացակարգը և, համապա-
տասխանաբար, ՕՀՄ-ների արդյունքում ստացված տվյալները որպես
ապացույց ճանաչելու հնարավորությունը»: Եթե նկատի է առնվում
այն, որ ՕՀԳ իրականացնող մարմինը, հայտնաբերելով հանցագոր-
ծության հատկանիշներ, որպես հետաքննության մարմին պարտավոր
է հարուցել քրեական գործ, ինչն առանձին դեպքերում բարդեցնում է
այդ փաստի վերաբերյալ հետագա ՕՀՄ-ների իրականացումը, ապա,
կարծում ենք, այդ խնդիրն առավելապես պայմանավորված է ոչ թե
քրեական գործի հարուցման փուլի առկայությամբ, այլ ՕՀԳ իրակա-
նացնող մարմինների` միաժամանակ որպես հետաքննության մար-
միններ լինելու հանգամանքով: Այս խնդիրը չի առաջանա ՀՀ
քր.դատ.օր-ի հայեցակարգային մոտեցման պայմաններում, քանզի
Հայեցակարգն առաջարկում է հետաքննություն անվանել նախա-
քննության ընթացքում ՕՀՄ-ների իրականացումը: Այսինքն` ընդհա-
նուր կանոնի համաձայն հետաքննությունը ոչ դատավարական բնույ-
թի գործունեություն է դիտվում2: Նման պայմաններում ՕՀԳ իրակա-
նացնող մարմինը հանցագործության հատկանիշների հայտնաբեր-
ման դեպքերում կաշկանդված չի լինի անմիջապես քրեական վարույթ
սկսելու պարտականությամբ և, ելնելով օպերատիվ գործունեության
արդյունավետությունից, կունենա որոշակի հայեցողություն հանցա-
գործության մասին հաղորդումը քննիչին հանձնելու ժամանակի հար-
ցում: Սակայն մյուս կողմից այդ հայեցողությունը չպետք է վերածվի
կամայականության, ինչի բացառման որևէ նկատելի երաշխիք չի
նշմարվում Հայեցակարգում, քանզի հայեցակարգային մոտեցման
1
Гаврилов Б.Я. Նշված աշխատ., էջ 108:
2
Հայեցակարգի 2.10-րդ կետի համաձայն` այն դատավարական բնույթ կարող
է ստանալ միայն նախաքննություն կատարող անձի` քննիչի նախաձեռ-
նությամբ, երբ նա, նախաքննության խնդիրներից ելնելով, համապատասխան
հանձնարարություններ է տալիս օպերատիվ-հետախուզական գործունեութ-
յուն (հետաքննություն) կատարող մարմիններին կամ անձանց:
11
պայմաններում մինչև նախաքննությունն սկսելն իրականացվող ՕՀԳ-
ն հետաքննության ռեժիմի տակ չի մտնում և դրա նկատմամբ դատա-
խազական հսկողություն չի կարող տարածվել դատախազական
հսկողության սահմանադրական շրջանակների տեսանկյունից: Այս-
պես, ՀՀ Սահմանադրության 103-րդ հոդվածի ուժով մինչդատական
վարույթում դատախազական հսկողությունը տարածվում է միայն
հետաքննության և նախաքննության օրինականության նկատմամբ,
հետևաբար այդ երկու իրավական ռեժիմներից դուրս գտնվելու դեպ-
քում ՕՀԳ-ն դուրս է մնում դատախազական հսկողության տիրույթից:
3. Քրեական գործի հարուցման փուլը նախատեսված չի եղել 1864 թ.
Քրեական դատավարության կանոնադրությամբ, ինչպես նաև 1922 և
1923 թթ. ՌԽԴՍՀ1 քրեական դատավարության օրենսգրքերով2: Բ. Յա.
Գավրիլովի հավաստմամբ քրեական գործ հարուցելու մասին դատա-
վարական նորմը ռուսական քրեական դատավարություն է ներմուծ-
վել ոստիկանական ռեպրեսիաները սահմանափակելու նպատակով
ԽՍՀՄ Դատախազության 05.06.1937 թ. № 41/26 Շրջաբերականով, որի
2-րդ կետը սահմանում էր, որ. «քրեական գործի հարուցումը և
քննությունն սկսելը կարող են տեղ գտնել միայն քննչական մարմնի
պատճառաբանված որոշմամբ` հաստատված դատախազի կողմից»:
Սակայն որպես ինքնուրույն քրեադատավարական նորմ այն
հայտնվեց միայն 1961 թ. ՌԽԴՍՀ քրեական դատավարության օրենս-
գրքում:
Պատմական փորձը հաշվի առնելն անշուշտ կարևոր է, թեպետ ՀՀ
քր.դատ.օր-ի Հայեցակարգում չեն վկայակոչվում նախկինում կիրառ-
ված քրեադատավարական իրավունքի նորմեր` չնայած, որ քրեական
գործ հարուցելու վերաբերյալ նորմ հայրենական քրեական դատավա-
րությունում ևս նախատեսվել է 1961 թ. սկսած (ՀԽՍՀ 07.03.1961 թ.
քրեական դատավարության օրենսգրքով):
4. Քրեադատավարական օրենսդրության մեջ այդ նորմի հայտնվելը
օրենսդրին «դրդեց» քր.դատ.օր. ներմուծել մեկ այլ հատուկ նորմ, որը
նախատեսեց քննության մարմնի կողմից քրեական գործի հարուցումը
1
Ռուսաստանի Խորհրդային Դաշնային Սոցիալիստական Հանրապետութ-
յուն:
2
Гаврилов Б.Я. Նշված աշխատ., էջ 108: Նշված փաստարկը բերում են նաև
Յու. Դերիշևը և Ի. Պետրուխինը:
12
մերժելու մասին որոշման կայացման հնարավորություն, ինչը խոչըն-
դոտում է հանցագործությունից տուժած անձի` արդարադատության
մատչելիության սահմանադրական իրավունքին1: Այս հարցում պրո-
ֆեսոր Գավրիլովը դարձյալ վկայակոչում է 1864 թ. Քրեական դատա-
վարության կանոնադրության դրույթները, մասնավորապես, դրա 309
և 312-րդ հոդվածները նախատեսում էին, որ. «եթե դատական քննիչը
… չի գտնի քննության իրականացման բավարար հիմքեր… տվյալնե-
րը պետք է հավաքվեն… գաղտնի ոստիկանական հետախուզության
միջոցով»:
Բերվածը, թերևս, ամենածանրակշիռ փաստարկներից մեկն է, որը
վերաբերում է քրեական գործի հարուցումն անհիմն մերժելու դրսևո-
րումներին: ՀՀ քր.դատ.օր-ը չի նախատեսում քրեական գործի հարու-
ցումը մերժելու դեպքերում դիմողին կամ շահագրգիռ այլ անձին
ստուգման նյութերի հետ ծանոթացնելու պարտականություն, որի
պայմաններում այդ որոշման բողոքարկման իրավունքը մնում է թերի:
Միևնույն ժամանակ այս փաստարկը վկայում է ոչ թե քրեական գործի
հարուցման փուլի, այլ քրեական գործի հարուցումը մերժելու դեմ:
Թեպետ Նախագծի ընդհանուր մասի դրույթներից կարելի է դատել, որ
նախաքննություն սկսելը ևս կարող է մերժվել «ենթադրյալ հանցագոր-
ծության հատկանիշների ակնհայտ բացակայության դեպքում», որի
դեպքում, ըստ Նախագծի 48-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի,
քննիչն «անհապաղ որոշում է կայացնում քրեական վարույթ սկսելը
մերժելու մասին և այդ որոշման պատճենը 12 ժամվա ընթացքում
ուղարկում է դատախազին»: Այս պարագայում էլ հարց է առաջա-
նում` դատախազն ինչպե՞ս պետք է ստուգի այդ որոշման օրինակա-
նությունն ու հիմնավորվածությունը, եթե այդ որոշումը հիմնված չէ
ստուգման նյութերի վրա: Ստացվում է, որ դատախազը պետք է
առաջնորդվի միայն հաղորդման մեջ բովանդակվող տվյալներով: Իսկ
քրեական գործի հարուցումը մերժելուն փոխարինող ընթացակարգը
(որն առաջարկվում է Հայեցակարգում և Նախագծում) քրեական վա-
րույթը կարճելն է: Վերջինս հիմնավորվածության տեսանկյունից,
կարծում ենք, որոշակի առավելություններ կունենա քրեական գործի
1 дела: за и против / Правовое и криминалистическое обеспечение управления
Նույն տեղը: Տես նաև` Гаврилов Б.Я. Современная уголовная политика
России: цифры и факты. М., 2008. էջ 40:
13
հարուցումը մերժելու համեմատությամբ, քանզի, նախ` վարույթի
կարճումը հիմնված կլինի ոչ թե ստուգման նյութերի, այլ ապացույց-
ների վրա, երկրորդ` դրա դեմ բողոք բերող անձը կունենա հնարավո-
րություն` ծանոթանալու կարճված վարույթի նյութերին և ներկայաց-
նելու հիմնավոր բողոք:
5. Հանցագործությունների մասին հաղորդումների ստուգմանն
ուղղված գործունեությունը կրում է գլխավորապես ոչ դատավա-
րական բնույթ: Մինչդատական վարույթի քրեադատավարական մա-
սին պետք է նախորդի վարչական օրենսդրության շրջանակներում
իրականացվող ոստիկանական քննությունը` ուղղված հակաիրավա-
կան հաղորդումների ստուգմանը, հանցագործությունների հայտնա-
բերմանը և քրեական գործով դատավարական վարույթ սկսելու հա-
մար առիթի և հիմքերի պարզմանը1: Այս փաստարկի վերաբերյալ,
կարծում ենք, իրավացի է Օ. Վ. Խիտրովան` նշելով, որ. «Քրեական
գործ հարուցելու կամ քրեական գործի հարուցումը մերժելու հարցը
լուծելու լիազորությամբ օժտված պաշտոնատար անձանց դատավա-
րական հնարավորությունների սահմանափակ լինելն ամենևին էլ չի
նշանակում, որ այդ փուլը կրում է ոչ դատավարական բնույթ»2:
Իրավամբ, քրեական գործի հարուցման փուլը քրեադատավարական
համակարգի մաս է կազմում և այդ փուլում ծավալվող գործունեութ-
յունը չի կարող կրել ոչ դատավարական բնույթ: Այլ հարց է, որ այդ
փուլում հաղորդումների ստուգման նպատակով թույլատրվող գործո-
ղություններն առանձին դեպքերում կարող են հնարավորություն չտալ
լիարժեք ստուգելու հաղորդումը, ինչի վառ ապացույցը մինչև քրեա-
կան գործ հարուցելը թույլատրվող քննչական գործողությունների
շրջանակի անընդհատ ընդլայնումն է:
6. Քրեական գործի հարուցման փուլի ընթացակարգը նախատես-
ված չէ արտասահմանյան քրեական դատավարությունում (Բ.
Գավրիլով, Յու. Դերիշեվ): Այսպես, պրոֆեսոր Գավրիլովը նշում է, որ
քրեական գործ հարուցելու մասին դատավարական նորմը հայտնի չէ
1
Деришев Ю. Стадия возбуждения уголовного дела – «реликт социалистичес-
кой законности» // Российская юстиция . 2003. №8. С. 36.
2
Хитрова О.В. О целесообразности сохранения стадии возбуждения уголовного
органами расследования преступлений: Сб. матер. Всерос. науч. – практ. конф.
М. 2011. Ч. 1. С. 397.
14
ինչպես ռոմանոգերմանական, այնպես էլ անգլոսաքսոնական իրա-
վական համակարգի երկրներին: Օրինակ, հանցագործությունների
գրանցման և հաշվառման լրիվությունն Արևմտյան Եվրոպայի
երկրներում, ԱՄՆ-ում, Ճապոնիայում և այլ երկրներում ապահովվում
է այն բանի հաշվին, որ հասարակական մեծ վտանգավորություն
չներկայացնող արարքների մասին հայտարարությունները ոստիկա-
նության կողմից գրանցվելուց հետո հաշվառվում են որպես հանցա-
գործություններ, այնուհետև փոխանցվում են ոստիկանության աշխա-
տակիցներին` մեղավորին պարզելու ուղղությամբ միջոցներ ձեռնար-
կելու համար:
7. Ինչպես կարելի է նկատել, վերը նշված փաստարկը կապվում է
իրավական վիճակագրության լրիվության հետ, սակայն Հայեցակար-
գից և Նախագծից հնարավոր չէ հետևություն անել, թե բոլոր հաղոր-
դումները նախ գրանցվելու են որպես ենթադրյալ հանցագործութ-
յունների մասին հաղորդումներ, թե դրանք պետք է դասակարգվեն
որպես հանցագործությունների մասին և այլ հաղորդումներ, ինչպես
դա կատարվում է ներկայումս ՀՀ Գլխավոր դատախազության և ՀՀ
ՆԳՆ 1999 թ. № 354 հրամանով` ՀՀ դատախազության, ներքին գործե-
րի նախարարության ստորաբաժանումներում հանցագործություն-
ների, պատահարների մասին հաղորդումներ և այլ տեղեկություններ
ընդունելու, գրանցելու, հաշվառելու, քննարկելու և ընթացք տալու
կարգի մասին հրահանգը հաստատելու վերաբերյալ:
Կարծում ենք, երկու մոտեցումներն էլ անթերի համարվել չեն կարող
հետևյալ նկատառումներով: Եթե բոլոր հաղորդումներն ի սկզբանե
գրանցվեն որպես հանցագործությունների մասին հաղորդումներ,
ապա նախաքննության` հայեցակարգային մոտեցման պայմաննե-
րում դրանցով պետք է իրականացնել նախաքննություն, ինչն անըն-
դունելի է հետևյալ պատճառաբանություններով: Նախ` դա կհան-
գեցնի քննչական մարմինների անհիմն գերբեռնման, ինչի արդյուն-
քում կնվազի հանրային բարձր վտանագավորություն ներկայացնող
արարքների քննության որակը, երկրորդ` դա չի նպաստի քրեադա-
տավարական ռեսուրսների տնտեսմանը, մինչդեռ հայտնի է, որ
քրեական դատավարությունը դատավարության ամենաթանկարժեք
տեսակն է և ցանակացած հաղորդման ստուգման նպատակով դատա-
վարական ռեսուրսների օգտագործումը պետության համար կդառնա
չափազանց թանկարժեք «հաճույք»: Իսկ եթե այդ հաղորդումներն ի
15
սկզբանե պետք է բաժանվեն որպես ենթադրյալ հանցագործություն-
ների մասին և այլ հաղորդումների, ապա այդ դեպքում չափազանց
կարևոր ենք համարում այն հարցի լուծումը, թե ում կողմից է
նախապես տրվելու ստացված հաղորդումների գնահատականը: Եթե
գրանցելուց զատ այդ հաղորումների դասակարգումը ևս պետք է
իրականացնի ոստիկանության համապատասխան ստորաբաժան-
ման հերթապահը, ապա այդ պարագայում վերջինիս կողմից հաղորդ-
մանը սխալ գնահատական տալու հավանականությունը չի բացառ-
վում: Այլ բան է, որ ցանկացած հաղորդում ընդունելու և գրանցելու
դեպքում հերթապահի վրա դրվի պարտականություն դրանք ներկա-
յացնելու քննիչին` որոշելու համար` դա վերաբերու՞մ է ենթադրյալ
հանցագործության դեպքին, թե ոչ: Սակայն այս դեպքում էլ,
Նախագծի ընդհանուր մասի դրույթներից ելնելով, քննիչը հաղոր-
դումը հանցագործությանը չվերաբերող գնահատելու յուրաքանչյուր
դեպքում պետք է կայացնի որոշում քրեական վարույթ սկսելը մերժե-
լու մասին, ինչը ևս անհարկի ծանրաբեռնվածություն կառաջացնի
քննչական աշխատանքում:
Առանձին ասպեկտներում վիճահարույց լինելով հանդերձ` կար-
ծում ենք, բերված փաստարկները վկայում են քրեական գործի հա-
րուցման փուլից հրաժարվելու նպատակահարմարության մասին:
Քրեական գործ հարուցելու փուլից հրաժարվելու օգտին բերվող
հեղինակային փաստարկներ
Բերենք նաև այլ փաստարկներ, որոնք ևս վկայում են ՀՀ քր.դատ.օր-
ով նախատեսված` քրեական գործի հարուցման փուլի խնդրահա-
րույց լինելու և դատավարության այդ փուլից հրաժարվելու նպատա-
կահարմարության մասին:
1. Քրեական գործի հարուցման փուլում հաղորդումների ստուգման
ժամկետի գործոնը: ՀՀ քր.դատ.օր-ի 180-րդ հոդվածը նախատեսում է
տասնօրյա ժամկետ, որը երկարացման ենթակա չէ: Գաղտնիք չէ, որ
գործնականում այդ ժամկետը հաճախ է խախտվում, քանզի շատ
դեպքերում օբյեկտիվորեն հնարավոր չի լինում հաղորդման ստու-
գումն իրականացնել այդ ժամկետում, հատկապես, երբ նշանակվում
և կատարվում է փորձաքննություն:
16
 2. Քրեական գործի հարուցման փուլում հաղորդումների ստուգման
նպատակով իրականացվող գործողությունների իրավական կարգա-
վորման անորոշությունները1: Գործնականում հատկապես խնդրա-
հարույց են անձանցից բացատրություններ վերցնելը և կասկածանքի
բավարար հիմքերի առկայության դեպքում բերման ենթարկելը:
Անձանցից բացատրություններ վերցնելու գործողության իրավա-
կան կանոնակարգման բացակայության պատճառով գործնականում
բացատրություն տվողին չի պարզաբանվում այն հարցը, թե
բացատրություն տալը անձի իրավունքն է, թե պարտականությունը:
Կարծում ենք, դա անձի համար իրավունք է, քանզի բացատրություն
տվողը չունի դատավարական որևէ կարգավիճակ, որից բխի
բացատրություններ տալու պարտականությունը: Բացի այդ, բացատ-
րություն տվողը չի նախազգուշացվում սուտ մատնություն կատարե-
լու համար սահմանված քրեական պատասխանատվության մասին:
Արդյունքում հաղորդումների ստուգման նպատակով ստացվող
բացատրութություններն ապահովված չեն լինում հավաստիության
երաշխիքներով, ինչի հետևանքով դրանք որպես ապացույց օգտագոր-
ծելու անհրաժեշտության դեպքում կարող է վիճարկվել դրանց հա-
վաստիությունը:
Հաղորդումների ստուգման ընթացքում անձանց բերման ենթարկելը
հանգեցնում է բերման ենթարկված անձի` անորոշ կարգավիճակում
հայտնվելուն: Թեև ՀՀ Վճռաբեկ դատարանն իր 2009 թ. դեկտեմբերի
18-ի ԵԱԴԴ/0085/06/09 որոշմամբ փորձեց խնդրին լուծում տալ`
առաջարկելով բերված անձին տրամադրել փաստացի քրեական
հետապնդման ենթարկված անձի նվազագույն իրավունքներ, սակայն
Վճռաբեկ դատարանի այդ մեկնաբանությունը գործնական իրացման
խնդիր ունի համապատասխան իրավական ընթացակարգի բացակա-
յության պատճառով:
3. Որոշակի խնդիրներ է առաջացնում քրեական գործի հարուցման
փուլում արարքին քրեաիրավական գնահատական տալը: Նախ`
1
Հայրենական դատավարագետներից վերջին շրջանում այդ հիմնահարցերը
հանգամանալից վերլուծության են ենթարկվել Ս. Ա. Դիլբանդյանի կողմից`
«Անձի իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանության ապահովումը
Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության մինչդատական
վարույթում» խորագրով իրավ. գիտ. դոկտորի գիտական աստիճանի հայց-
ման ատենախոսության մեջ:
17
արարքը որակելու պարտականությամբ է շատ դեպքերում պայմանա-
վորված հաղորդումների ստուգման ժամկետի խախտումը, հատկա-
պես, երբ որակումը կախված է փորձագիտական եզրակացությունից:
Երկրորդ` առանձին դեպքերում քրեական գործ հարուցելուց հետո
մինչև անձին որպես մեղադրյալ ներգրավելն առաջանում է արարքը
վերաորակելու անհրաժեշտություն, երբ քրեական գործ հարուցելուց
հետո հավաքված ապացույցները վկայում են նման անհրաժեշտութ-
յան մասին, սակայն հայտնի չէ արարքը կատարած անձը: Գործնա-
կանում նման դեպքերում քննիչները որոշում են կայացնում արարքը
վերաորակելու մասին, որից հետո նոր կասեցնում են քրեական գործի
վարույթը, որպեսզի կասեցված քրեական գործերի հաշվառման
տվյալներում արարքին տրված լինի ճիշտ քրեաիրավական
գնահատական: Սակայն քր.դատ.օր-ը չի նախատեսում արարքը
վերաորակելու ընթացակարգ մինչև անձին որպես մեղադրյալ
ներգրավելը: Կարծում ենք, նմանատիպ խնդիրներ չեն առաջանա
նախաքննության` հայեցակարգային մոդելի պայմաններում, որի
էությունից ենթադրվում է, որ մինչև քրեական հետապնդում հարու-
ցելը1 արարքին քրեաիրավական գնահատական չի տրվելու:
Եզրակացություն
Վերը նշված փաստարկների վերլուծությունը հիմք է տալիս հանդես
գալու որպես քրեական գործի հարուցման փուլից հրաժարվելու
հայեցակարգային գաղափարի կողմնակից, սակայն, միևնույն ժամա-
նակ, կարծում ենք, հստակ իմաստավորման կարիք ունի այդ գաղա-
փարի իրացման կառուցակարգը: Կարծում ենք, անհրաժեշտ է հատ-
կապես մտածված լուծում տալ այն հարցին, թե պաշտոնատար ո՞ր
անձը պետք է լիազորված լինի յուրաքանչյուր դեպքում գնահատել
ստացվող հաղորդումը որպես ենթադրյալ հանցագործությանը կամ
վարչական կամ այլ իրավախախտմանը վերաբերող կամ էլ ընդհան-
րապես իրավախախտմանը չվերաբերող:
1
Հայեցակարգում առաջարկվում է քրեական հետապնդման հարուցում
համարել որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին քննիչի որոշման հաստա-
տումը հսկող դատախազի կողմից (Հայեցակարգի 3.1 կետ):
18
 1.2. Քրեական հետապնդման հարուցումը
Հայեցակարգի 3.1 կետում նշվում է, որ քրեական հետապնդում
հարուցելն անձին որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին քննիչի
որոշման հաստատումն է հսկող դատախազի կողմից։ Հայեցակար-
գում նշվում է, որ ՀՀ գլխավոր դատախազությունն առաջարկում է
քրեական հետանդման հարուցման այլ մոդել, այն է՝ քրեական
հետապնդման հարուցումը դատախազի կողմից անձին որպես
մեղադրյալ ներգրավելու մասին որոշում կայացնելն է։ Ներկայացնենք
քրեական հետապնդման հարուցման բովանդակության վերաբերյալ
երկու մոտեցումների դրական եւ բացասական կողմերը։
Քրեական հետապնդման հարուցումը որպես մեղադրյալ ներգրա-
վելու քննիչի որոշումը դատախազի կողմից հաստատելը հիմնավոր-
վում է այն մոտեցմամբ, որ քննիչն է անմիջականորեն քննում գործը եւ
որպես մեղադրյալ ներգրավելու գաղափարը հասունանում է քննիչի
մոտ, քննիչի որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին որոշում կայաց-
նելու լիազորությունը պայմանավորված է քննիչի դատավարական
ինքնուրույնությամբ։ Բացի այդ, քննիչի կողմից նման որոշման կայա-
ցումը նպաստում է քննության լրիվության, բազմակողմանիության,
արդյունավետության համար քննիչի պոզիտիվ պատասխանատվութ-
յան բարձրացմանը։
Քրեական հետապնդում հարուցելը որպես մեղադրյալ ներգրավելու
մասին քննիչի որոշումը դատախազի կողմից հաստատելու մոդելի
ամրագրման եւ կիրառման արդյունքում կծագեն սահմանադրաիրա-
վական եւ քրեադատավարական նշանակության հետեւյալ խնդիրնե-
րը։
Քրեական հետապնդման հարուցման եւ դատախազական
հսկողության գործառույթների կլանման սահմանադրականությունը
Հայեցակարգում նշվում է, որ ՀՀ Սահմանադրությունը, տարանջա-
տելով քրեական հետապնդման հարուցումը դատախազական հսկո-
ղության գործառույթից, նպատակ է հետապնդել նշել առաջինի ա-
ռանձնահատուկ նշանակությունը։ Ինչպես նկատում ենք, Հայեցա-
կարգում կարեւորվում է ՀՀ դատախազության երկու գործառույթների,
այն է՝ քրեական հետապնդման հարուցման եւ դատախազական
19
հսկողության տարանջատումը։ Հայեցակարգի 3.3-րդ կետում նշվում
է՝ Սահմանադրությունը, տարանջատելով քրեական հետապնդման
հարուցումը դատախազական հսկողության գործառույթից, նպատակ
է հետապնդել նշել առաջինի առանձնահատուկ նշանակությունը։
Այսինքն` քրեական հետապնդման հարուցում պետք է դիտել մինչդա-
տական վարույթում այնպիսի դատավարական գործողության կատա-
րումը կամ որոշման ընդունումը, որը, դուրս լինելով դատախազութ-
յան հսկողական լիազորությունների շրջանակից, բեկումնային կլինի
մինչդատական վարույթի համար եւ կկանխորոշի քրեական դատա-
վարության հետագա ընթացքը։
Քրեական հետապնդման հարուցման եւ դատախազական հսկո-
ղության սահմանադրական գործառույթների տարանջատման հարցը
պարզելու համար անհրաժեշտ է քննարկել դատախազի կողմից
քննիչի որոշումները հաստատելու կամ դատավարական գործողութ-
յուններ կատարելու համաձայնություն տալու իրավաբանական
բնույթի հարցը։
Տեսության մեջ դատախազի կողմից քննիչի որոշումները հաստա-
տելը կամ դատավարական գործողություններ կատարելու համաձայ-
նություն տալը դիտվում է որպես դատախազական հսկողության ձեւ։
Այսպես՝ դատախազական հսկողությունն ըստ իրավաբանական
միջոցների նպատակների դասակարգվում է հետեւյալ խմբերի՝
1) իրավախախտման հայտնաբերմանն ուղղված իրավական միջոց-
ներ (նյութեր պահանջել եւ այլն),
2) իրավախախտման վերացմանն ուղղված իրավական միջոցներ
(միջնորդագրեր ներկայացնել եւ այլն),
3) իրավախախտումների կանխմանն ուղղված իրավական միջոց-
ներ (պաշտոնատար անձանց գործողությունների եւ որոշումների
սանկցավորումը, որոշակի գործողություններ կատարելու համաձայ-
նություն տալը եւ այլն)1։
Ինչպես նկատում ենք, հեղինակը սանկցավորումը եւ դատավարա-
կան գործողություններ կատարելու համաձայնություն տալը դիտում է
որպես դատախազական հսկողության իրականացման իրավական
միջոց, որն ուղղված է իրավախախտումների կանխմանը։ Պետակա-
1 Дранников В.Н. Прокурорский надзор. Общая часть։ Учебное пособие. −
Таганрог։ Изд-во ТРТУ, 2004. С. 120.
20
նագիտության մեջ նույնպես ընդունված է այն մոտեցումը, որ
դատախազական հսկողության նպատակը ոչ միայն իրավախախ-
տումների հայտնաբերումը կամ վերացումն է, այլեւ իրավախախ-
տումների կանխումը։ Այսպես՝ Վ. Բելյաեւը նշում է, որ դատախազա-
կան հսկողության նպատակը թույլ տրված օրենքների խախտման
բացահայտումն ու վերացումն է, ինչպես նաեւ խախտումների նախա-
կանխումը1։ Ա. Մասլակովը նույնպես շեշտում է, որ հսկողությունն
իրավական նորմերի կատարումն իրավասու մարմնի կողմից
անընդմեջ դիտարկելն է, որն ուղղված է օրենքով նախատեսված
հատուկ լիազորությունների միջոցով կանխել եւ վերացնել օրենքի
խախտումները2։
Գործող քր. դատ. օր-ով նախատեսված են դեպքեր, երբ դատախազը
հաստատում է քննիչի որոշումները կամ համաձայնություն է տալիս
կատարել դատավարական գործողություններ, օրինակ՝ հայեցողա-
կան հիմքերով քրեական հետապնդումը դադարեցնելը (ՀՀ քր. դատ.
օր-ի 37-րդ հոդված), պաշտոնավարության ժամանակավոր դադարեց-
նելը (ՀՀ քր. դատ. օր-ի 152-րդ հոդված), դատախազի կողմից մեղադ-
րական եզրակացության հաստատելը3։ Հայեցակարգի 5.5-րդ կետի
համաձայն՝ պարզեցված կարգով նախաքննություն կատարող քննիչը
դատարանի թույլտվությամբ կատարվող քննչական գործողություն-
ների եւ դատավարական հարկադրանքի միջոցների վերաբերյալ
միջնորդություններ կարող է դատարան ներկայացնել միայն
դատախազի համաձայնությամբ4։ Նշված բոլոր դեպքերում դատախա-
1 Беляев В. П. Контроль и надзор как формы юридической деятельности։
Вопросы теории и практики. Автореф. дисс. … д.- ра юрид. наук. Саратов, 2006.
2 Маслаков А. В. Надзор как процессуальная форма защиты публичных интере-
сов։ Теоретические проблемы. Автореф. дисс. … канд. юрид. наук. Саратов,
2009.
3 Ի դեպ Հայեցակարգի 4.5.-րդ կետում մեղադրական եզրակացությունը կամ
մեղադրական ակտը հաստատելը ուղղակիորեն դիտվում է որպես
նախաքննության օրինականության նկատմամբ դատախազական հսկողութ-
յան միջոց։
4 Գրականության մեջ քննչական գործողությունների եւ դատավարական
հարկադրանքի միջոցների վերաբերյալ միջնորդությունները դատարան
ներկայացնելու համար դատախազի համաձայնությունը նույնպես դիտվում է
դատախազական հսկողության միջոց: Տես Ղազինյան Գ.Ս. Քրեական
21
զի սանկցավորումն ուղղված է իրավախախտման դեպքերի կանխ-
մանը, ինչը բխում է հետաքննության եւ նախաքննության օրինակա-
նության նկատմամբ դատախազական հսկողության սահմանադրա-
կան գործառույթից։
Հայեցակարգում առաջարկվող՝ քրեական հետանդման հարուցումը
որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին որոշումը դատախազի կողմից
հաստատելու իրավաբանական բնույթը, վերը նշված տեսական
դատողությունների համատեքստում քննարկելիս, պարզ է դառնում,
որ որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին քննիչի որոշումը հաստա-
տելիս դատախազն ստուգում է որպես մեղադրյալ ներգրավելու
փաստական եւ իրավական հիմքերի օրինականությունը եւ հիմնա-
վորվածությունը։ Դատախազը, չհաստատելով որպես մեղադրյալ
ներգրավելու որոշումը, կանխում է արարքի սխալ որակումը կամ
անհիմն կերպով անձին որպես մեղադրյալ ներգրավելը։ Այլ կերպ
ասած՝ որպես մեղադրյալ ներգրավելու որոշումը դատախազի կողմից
հաստատելն ունի նախականխիչ նշանակություն եւ հանդիսանում է
դատախազական հսկողության իրավական գործիք։
Այս տեսանկյունից դատախազի կողմից անձին որպես մեղադրյալ
ներգրավելու մասին քննիչի որոշման հաստատելը չի կարող դիտվել
որպես քրեական հետապնդում հարուցելու առանձին սահմանադրա-
կան գործառույթ, քանի որ որպես մեղադրյալ ներգրավելու որոշումը
հաստատելով՝ դատախազն իրականացնում է ոչ թե քրեական
հետապնդման հարուցման, այլ հետաքննության եւ նախաքննության
օրինականության նկատմամբ հսկողության սահմանադրական գոր-
ծառույթը։ Դատավարական օրենսդրությամբ ՀՀ դատախազության
սահմանադրական տարաբնույթ գործառույթների կլանումը խեղա-
թյուրում է ՀՀ դատախազության գործառույթների համակարգի սահ-
մանադրական կարգավորումը եւ հակասում է ՀՀ Սահմանադրության
103-րդ հոդվածի պահանջներին։ Հետեւաբար, ինչպես նշվում է, Հայե-
ցակարգում՝ «քրեական հետապնդման հարուցումը» պետք է դիտար-
կել մինչդատական վարույթում այնպիսի դատավարական գործողու-
դատավարության պատմական եւ արդի հիմնահարցերը Հայաստանում։
Երեւան, 2001, էջ 297, Мельников В.Ю. Обеспечение прав граждан в ходе
досудебного производства. М.։ Юриспруденция. 2006. С. 82.
22
թյան կատարումը կամ որոշման ընդունումը, որը դուրս է «դատախա-
զության մինչդատական վարույթի օրինականության նկատմամբ
հսկողության» լիազորության շրջանակից։
Որպես մեղադրյալ ներգրավման ենթակա անձի դատավարական
կարգավիճակի անորոշությունը եւ խափանման միջոց կիրառելու
խոչընդոտները
Հայեցակարգի 2.14-րդ կետի համաձայն՝ մեղադրյալ է համարվում
այն անձը, ում նկատմամբ որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին
կայացված որոշումը հաստատվել է դատախազի կողմից1, իսկ 2.16-րդ
կետի համաձայն՝ անձին որպես մեղադրյալ ներգրավելու հիմքը նրա
կողմից հանցանքի կատարումը վկայող ապացույցների համակցութ-
յունն է։ Ինչպես նկատում ենք, անձը մեղադրյալի կարգավիճակ է
ձեռք բերում դատախազի կողմից որպես մեղադրյալ ներգրավելու
որոշումը հաստատելու պահից, իսկ այնպիսի հարկադրանքի միջոց-
ներ, ինչպիսիք են՝ խափանման միջոցները, պաշտոնավարության
ժամանակավոր դադարեցումը եւ այլն, կարող են կիրառվել միայն
մեղադրյալի կարգավիճակ ունեցող անձի նկատմամբ։
Քրեական հետապնդման հարուցման՝ հայեցակարգում ներկայաց-
ված մոդելի ընդունման դեպքում օրենսդրական դատավարական
կառուցակարգերը պետք է նախատեսեն, որ եթե դատախազը գտնում
է, որ որպես մեղադրյալ ներգրավելու որոշմամբ արարքը ճիշտ
որակված չէ կամ մեղադրանքի համար ապացույցները բավարար չեն,
ապա չի հաստատում քննիչի որոշումը եւ հանձնարարում է փոխել
արարքի որակումը կամ ձեռք բերել լրացուցիչ ապացույցներ։ Մյուս
կողմից, եթե քննիչը համաձայն չէ մեղադրանքի իրավական եւ
փաստական հիմքերի վերաբերյալ դատախազի հանձնարարության
հետ, ապա կարող է այն, առանց կատարելու բողոքարկել վերադաս
դատախազին։ Գործնականում դատախազի կողմից որպես
1 Անձի նկատմամբ դատավարական հարկադրանքի հիմնական միջոցները
(խափանման միջոցներ, գույքի վրա կալանք դնել, պաշտոնավարության
ժամանակավոր դադարեցում, հոգեբուժական հիվանդանոցում տեղավորելը
եւ այլն) կարող են կիրառվել միայն նրան որպես մեղադրյալ ներգրավելուց
հետո։
23
մեղադրյալ ներգրավելու որոշումը չհաստատելը ու համապատաս-
խան հանձնարարություն տալը, այնուհետեւ՝ քննիչի կողմից այդ
հանձնարարությունը վերադաս դատախազին բողոքարկելը, եւ
վերջինիս կողմից որոշում կայացնելը լավագույն կանխատեսում-
ներով կտեւի առնվազն երեք օր։ Ստացվում է` երկու գերատեսչութ-
յունների դիրքորոշումների անհամաձայնության հետեւանքով, անձը,
որի նկատմամբ Եվրոպական կոնվենցիայի իմաստով փաստացի
հարուցվել է քրեական մեղադրանք, չի կարող ունենալ մեղադրյալի
դատավարական կարգավիճակ եւ օգտվել իր սահմանադրական
իրավունքներից։ Օրինակ՝ կոնկրետ քրեական գործի քննության
ընթացքում ձեռք են բերվել ապացույցներ, որոնց հիման վրա գործով
վկային անհրաժեշտ է ներգրավել որպես մեղադրյալ։ Քննիչը
սահմանված կարգով որոշում է կայացնում վկային որպես մեղադրյալ
ներգրավելու մասին եւ ուղարկում դատախազի հաստատմանը,
սակայն դատախազը չի հաստատում քննիչի որոշումը եւ հանձ-
նարարում է փոխել արարքի որակումը, մյուս կողմից՝ քննիչը բողո-
քարկում է դատախազի հանձնարարությունը։ Այս ողջ ժամանակա-
հատվածում անձը, ձեռք չբերելով մեղադրյալի կարգավիճակ, շարու-
նակում է մնալ որպես վկա։ Մինչեւ դատախազի եւ քննիչի վեճի`
վերադաս դատախազի կողմից լուծելը, գործնականում հնարավոր է`
անհրաժեշտություն առաջանա որպես մեղադրյալ ներգրավման
ենթակա անձի մասնակցությամբ կատարել անհետաձգելի քննչական
գործողություններ, օրինակ՝ վատառողջ տուժողի հետ ճանաչման
ներկայացնել, փորձաքննություններ նշանակել։ Որպես մեղադրյալ
ներգրավման ենթակա անձը, նշված քննչական գործողություններին
վկայի կարգավիճակով հանդես գալով, կզրկվի սահմանադրական մի
շարք իրավունքներից։
Բացի այս, Հայեցակարգի 2.22-րդ կետի համաձայն՝ անձը, ձերբա-
կալվելով անմիջականորեն ծագած կասկածի հիման վրա, 60 ժամվա
ընթացքում պետք է դատարան ներկայացվի, որպեսզի վերջինս լուծի
ձերբակալվածի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման
միջոց կիրառելու հարցը։ Մյուս կողմից կալանքը որպես խափանման
միջոց կարող է կիրառվել միայն մեղադրյալի նկատմամբ։ Այսինքն`
անձին կալանավորելու համար ձերբակալման պահից 60 ժամվա
ընթացքում որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին որոշումը դատա-
խազի կողմից պետք է հաստատված լինի։ Մեղադրանքի քրեաիրա-
24
վական որակման հետ համաձայն չլինելու դեպքում դատախազը,
նկատի ունենալով ժամանակի սղությունը, կամ պետք է հաստատի
որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին ապօրինի որոշումը, կամ
չհաստատելով այն, ազատ արձակի ձերբակալված անձին, քանի որ
մեղադրյալի կարգավիճակ չունեցող անձը չի կարող կալանավորվել։
Հիմնվելով վերոշարադրյալ իրավաչափ փաստարկների վրա եւ
մատնանշած մի շարք խնդրահարույց իրավիճակներից խուսափելու
նպատակով` առաջարկվում է Հայեցակարգից տարբերվող այլ մոտե-
ցում, այն է, որ քրեական հետապնդման հարուցումը պետք է հանդի-
սանա անձին որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին դատախազի
կայացրած որոշումը, այլ ոչ թե դատախազի կողմից քննիչի նման
որոշման հաստատումը։ Նշված մոտեցման դրական կողմն այն է, որ
քրեական դատավարության համար կենտրոնական նշանակություն
ունեցող այնպիսի ակտի կայացման գործում, ինչպիսին որպես
մեղադրյալ ներգրավելու մասին որոշումն է, դատախազը չի կարող
դրվագային դերակատարում ունենալ։ Դատախազը, ուսումնասիրե-
լով քրեական գործով ձեռք բերված ապացույցները, անձամբ պետք է
կայացնի նշված կարեւոր նշանակության փաստաթուղթը։ Դատախա-
զի կողմից որպես մեղադրյալ ներգրավելու որոշման կայացումը
կլուծի նաեւ դատախազության սահմանադրական գործառույթների
կլանման եւ որպես մեղադրյալ ներգրավման ենթակա անձի դատա-
վարական կարգավիճակ ձեռք բերելու անորոշության խնդիրը։
Մյուս կողմից, որպես մեղադրյալ ներգրավելու որոշման կայացման
գործընթացում քննիչի դերակատարության բացառումը կսահմանա-
փակի քննության լրիվության, բազմակողմանիության եւ արդյունավե-
տության վերաբերյալ քննիչի պոզիտիվ պատասխանատվությունը։
Բացի այդ, քրեական հետապնդման հարուցման վերաբերյալ ՀՀ
դատախազության առաջարկած մոդելի դեպքում ծագում է այն հարցը,
թե դատախազն ին՞չ իրավական կառուցակարգերի շրջանակներում
պետք է տեղեկացվի, որ քրեական գործով ձեռք են բերվել բավարար
ապացույցներ եւ արդեն հասունացել է անձին որպես մեղադրյալ
ներգրավելու որոշում կայացնելու պահը։
Նշված խնդիրները լուծելու համար առաջարկում ենք նոր քր. դատ.
օր-ում նախատեսել, որ քննիչը, անձին որպես մեղադրյալ ներգրա-
վելու համար ձեռք բերված ապացույցները բավարար համարելով,
անհապաղ կազմում եւ դատախազին է ներկայացնում քրեական
25
հետապնդում հարուցելու միջնորդություն (կամ եզրակացություն),
որտեղ ներկայացվում է որպես մեղադրյալ ներգրավելու քրեաիրա-
վական եւ փաստական հիմքերի վերաբերյալ քննիչի եզրահանգում-
ները։ Դատախազը, քննարկելով քրեական հետապնդում հարուցելու
քննիչի միջնորդությունը եւ ուսումնասիրելով քրեական գործի նյու-
թերը, որոշում է կայացնում անձին որպես մեղադրյալ ներգրավելու
վերաբերյալ։ Դատախազը կարող է որպես մեղադրյալ ներգրավելու
մասին որոշում կայացնել նաեւ սեփական նախաձեռնությամբ:
Անձը մեղադրյալի կարգավիճակ է ձեռք բերում դատախազի
որոշման հիման վրա։ Եթե քննիչը համաձայն չէ որպես մեղադրյալ
ներգրավելու մասին դատախազի որոշման հետ, ապա իրավունք ունի
այն բողոքարկել վերադաս դատախազին։ Կարծում ենք, առաջարկվող
մոդելի պարագայում հնարավորինս զուգակցվում են դատախազի
սահմանադրական գործառույթների տարանջատման պահանջը, որ-
պես մեղադրյալ ներգրավման ենթակա անձի դատավարական կար-
գավիճակի որոշակիությունը եւ քննիչի դատավարական ինքնուրույ-
նությունը եւ պատասխանատվությունը քրեական գործի քննության
լրիվության, բազմակողմանիության եւ արդյունավետության համար։
Եզրակացություն
Ելնելով վերոգրյալից՝ կարելի է եզրակացնել.
1. Դատախազի կողմից որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին
որոշման հաստատելը հանդիսանում է դատախազական հսկողութ-
յան իրավական գործիք, որի միջոցով դատախազը կանխում է քննիչի
կողմից ապօրինի եւ անհիմն որոշման կայացումը։ Ուստի այս
դեպքում դատախազն իրականացնում է ոչ թե քրեական հետա-
պնդման հարուցման, այլ հսկողության սահմանադրական գործա-
ռույթը։ ՀՀ Սահմանադրության 103-րդ հոդվածը հստակորեն տարան-
ջատում է քրեական հետապնդման հարուցման եւ հետաքննության ու
նախաքննության օրինականության նկատմամբ հսկողության գործա-
ռույթները, որի պայմաններում «քրեական հետապնդման հարուց-
ման» գործառույթի կլանումը հետաքննության եւ նախաքննության
օրինականության նկատմամբ հսկողության գործառույթի մեջ հակա-
սում է ՀՀ Սահմանադրությանը:
26
 2. Հայեցակարգում առաջարկվող քրեական հետապնդման հարուց-
ման մոդելը խոցելի է նաեւ այն տեսանկյունից, որ որպես մեղադրյալ
ներգրավելու որոշման իրավական եւ փաստական հիմքերի վերաբե-
րյալ երկու գերատեսչությունների անհամաձայնության հետեւանքով
(դատախազի կողմից որպես մեղադրյալ ներգրավելու որոշումը
չհաստատելը ու քննիչին համապատասխան հանձնարարություն
տալը, քննիչի կողմից այդ հանձնարարությունը վերադաս դատախա-
զին բողոքարկելը, վերադաս դատախազի կողմից որոշում կայացնելը)
անձը ձեռք չի բերի մեղադրյալի կարգավիճակ, հետեւապես կզրկվի
իր սահմանադրական իրավունքներից։
1.3. Սուբսիդիար մեղադրանքը
Հայեցակարգի 8.25-րդ կետում նշվել է՝ հիմք ընդունելով հանցագոր-
ծության զոհի (տուժողի) իրավունքների իրական ապահովման,
ինչպես նաեւ դատարանի դերի բարձրացման անհրաժեշտությունը,
Նախագիծը հնարավոր է համարում դատական քննությունը շարու-
նակել դատախազի կողմից մեղադրանքից հրաժարվելու դեպքում։
Մասնավորապես, դատարանը կարող է շարունակել գործի քննութ-
յունը, եթե տուժողը, տվյալ պարագայում` սուբսիդիար մեղադրողը,
պահանջում է դա եւ ստանձնում մեղադրանքի պաշտպանությունը։
Այս ինստիտուտն ուղղված է ոչ միայն տուժողի շահերի առավել
արդյունավետ ապահովմանը, այլեւ պետական մեղադրանքի որակի
բարձրացմանը1։ Հայեցակարգի 8.26-րդ կետում նշվել է, որ տուժողի
այս իրավունքի չարաշահման հնարավորությունը բացառելու համար
նախատեսվում է, որ այս իրավունքից տուժողը կարող է օգտվել միայն
դատարանի համաձայնությամբ։ Դատարանը կարող է մերժել տու-
ժողի միջնորդությունը, եթե գտնում է, որ այն ակնհայտ անհիմն է։
Բացի այդ, մեղադրանքի «փոխակերպման» պարագայում այն չի կա-
րող ընդգրկել տվյալ տուժողին ենթադրաբար հասցված վնասի հետ
կապ չունեցող արարք եւ քրեաիրավական որակում։ Նախագծի 54-րդ
հոդվածում կարգավորվում է սուբսիդիար մեղադրողի ինստիտուտը։
1 Դատավարագիտության մեջ դատախազի կողմից մեղադրանքից հրաժար-
վելու եւ տուժողի իրավունքների պաշտպանության վերաբերյալ արտահայտ-
վել են տարբեր մոտեցումներ։ Այդ մասին մանրամասն տես Ղամբարյան Ա.
Դատարանում մեղադրանքը փոխելը եւ մեղադրանքից հրաժարվելը։ Եր.,
«Իրավունք» հրատ., 2009։
27
Այսպես` նշված հոդվածի համաձայն՝ եթե առաջին ատյանի դատա-
րանում հանրային մեղադրողը հրաժարվում է մեղադրանքից կամ այն
փոփոխում է ավելի մեղմով, ապա տուժողը, սույն օրենսգրքով
նախատեսված հիմքերով եւ կարգով, իրավասու է որպես սուբսիդիար
մեղադրող շարունակել սկզբնական մեղադրանքի պաշտպանութ-
յունը։ Սուբսիդիար մեղադրողը սույն օրենսգրքով տուժողի համար
նախատեսված իրավունքներն իրականացնում եւ պարտականութ-
յունները կատարում է փաստաբան-ներկայացուցչի միջոցով։ Սուբսի-
դիար մեղադրողն իրավունք ունի ցանկացած ժամանակ պատճառա-
բանված հրաժարվել մեղադրանքի պաշտպանությունից։ Եթե հանրա-
յին մեղադրողի կողմից մեղադրանքից հրաժարվելու դեպքում
տուժողը չի միջնորդում շարունակել մեղադրանքի պաշտպանութ-
յունը, ապա չի կարող վերաքննության կամ վճռաբեկության կարգով
բողոքարկել արդարացման դատավճիռը, քրեական վարույթը կարճե-
լու կամ հետապնդումը դադարեցնելու մասին որոշումը։
Ինչպես նկատում ենք, Հայեցակարգում դատախազի կողմից մե-
ղադրանքից հրաժարվելու դեպքում տուժողին հանրային մեղադրան-
քը պաշտպանելու հնարավորության ընձեռումը հիմնավորվում է
երկու փաստարկով՝ 1) հանցագործության զոհի (տուժողի) իրավունք-
ների իրական ապահովում, 2) դատարանի դերի բարձրացում։
ՀՀ իրավական համակարգ սուբսիդիար մեղադրողի ինստիտուտը
փոխառելու թույլատրելիությունն անհրաժեշտ է քննարկել հետեւյալ
հարցադրումների խորապատկերում.
1) արդյո՞ք հանրային մեղադրանքը պաշտպանելու դատախա-
զության սահմանադրական գործառույթն օրենսդրությամբ կարող է
վերապահվել մասնավոր սուբյեկտի,
2) արդյոք հանրային պատասխանատվության ենթարկելը բխում
է տուժողի դատական պաշտպանության սահմանադրական իրա-
վունքից.
3) արդյո՞ք միջազգային իրավական փաստաթղթերում ամրա-
գրված է տուժողի՝ հանրային մեղադրանք հարուցելու եւ այն պաշտ-
պանելու իրավունք,
4) արդյո՞ք տուժողի կողմից հանրային մեղադրանքի պաշտանութ-
յունը միայն դատարանի համաձայնությամբ շարունակելը համապա-
տասխանում է դատարանի սահմանադրական կարգավիճակին եւ
մրցակցության սկզբունքին,
28
 5) արդյո՞ք սուբսիդիար մեղադրանքի ինստիտուտը համատեղելի
է հայեցողական քրեական հետապնդման ինստիտուտի հետ։
Հանրային մեղադրանքը պաշտպանելու դատախազության
սահմանադրական գործառույթը տուժողին վերապահելու
սահմանադրականությունը
Արտասահմանյան առանձին երկրների օրենսդրությամբ նախա-
տեսված է սուբսիդիար մեղադրանքի ինստիտուտը, սակայն այն ՀՀ
իրավական համակարգ ներմուծելու հարցը նախ եւ առաջ անհրա-
ժեշտ է քննարկել ՀՀ սահմանադրաիրավական կարգավորման շրջա-
նակներում։ Բանն այն է, որ սուբսիդիար մեղադրանքի ինստիտուտ
ունեցող երկրների Սահմանադրություններում, ի տարբերություն ՀՀ
Սահմանադրության, ամրագրված չեն դատախազության գործա-
ռույթները, ինչն օրենսդրին հնարավորություն է տալիս ընթացիկ
օրենսդրությամբ նախատեսել համապատասխան կարգավորումներ։
Մինչդեռ ՀՀ Սահմանադրության 103-րդ հոդվածում թվարկված են
քրեական դատավարության ոլորտում ՀՀ դատախազության սահմա-
նադրական գործառույթները։ Առավել տարածված մոտեցման համա-
ձայն՝ քրեական դատավարության ոլորտում ՀՀ դատախազության
գործառույթները եւ դրանցից բխող լիազորությունները պատկանում
են բացառապես ՀՀ դատախազությանը եւ որեւէ այլ սուբյեկտ չի
կարող իրականացնել նշված գործառույթները եւ լիազորությունները։
Հայեցակարգում ՀՀ դատախազության որոշ գործառույթներ նույնպես
դիտարկվում են որպես բացառիկ լիազորություններ, օրինակ՝
Հայեցակարգի 3.3-րդ, 4.3-րդ կետերում քրեական հետապնդման
հարուցումը, հետաքննության եւ նախաքննության օրինականության
նկատմամբ հսկողության իրականացումը դիտվում է որպես դատա-
խազի բացառիկ լիազորություն։ Այս համատեքստում հանրային
մեղադրանքի պաշտպանությունը նույնպես հանդիսանում է ՀՀ դա-
տախազության բացառիկ սահմանադրական գործառույթ, ուստի այն
չի կարող ընթացիկ օրենսդրությամբ վերապահվել դատավարության
մեկ այլ սուբյեկտի։
ՀՀ դատախազության մեղադրանքի պաշտպանության սահմանա-
դրական գործառույթի բնույթը մանրամասն վերլուծվել է ՀՀ սահմա-
նադրական դատարանի 28.12.2010թ. ՍԴՈ-931 որոշման 9-րդ կետում,
29
որի համաձայն՝ ՀՀ Սահմանադրության 103-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 3-
րդ կետում ամրագրված է դատախազի` մեղադրանքի պաշտպանութ-
յան գործառույթը։ Այս գործառույթի շրջանակներում դատախազն իր
հայեցողությամբ տնօրինում է ինչպես մեղադրանքի, այնպես էլ
մեղադրանքի պաշտպանության ծավալները։ Դատական քննության
արագացված կարգ կիրառելու դեմ դատախազի փաստարկված
առարկությունը նշանակում է, որ դատախազը տվյալ գործով նախ-
ընտրում է մեղադրանքի պաշտպանության սահմանադրական իր
լիազորությունն իրականացնել ողջ ծավալով։ Ինչպես մեղադրանքի,
այնպես էլ դրա պաշտպանության ծավալների վերաբերյալ
մեղադրողի` որպես պետության անունից քրեական հետապնդում
իրականացնող դատավարական սուբյեկտի դիրքորոշումը պետա-
իշխանական ակտ է, որը պարտադիր է դատավարության մյուս
սուբյեկտների համար։ Այդ պարտադիրությունը դրսեւորված է, մաս-
նավորապես, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 366-րդ հոդ-
վածի 4-րդ մասում, որի համաձայն` մեղադրողի կողմից մեղադրան-
քից հրաժարվելու դեպքում դատարանը պարտավոր է կայացնել
արդարացման դատավճիռ։ Մեղադրանքի կողմում որպես դիսպո-
զիտիվության լիիրավ սուբյեկտ հանդես է գալիս դատախազը, քանի
որ նրան են պատկանում քրեական հետապնդման օրինականութ-
յունը երաշխավորելու լիազորությունները։
Սուբսիդիար մեղադրանքի ինստիտուտի սահմանադրականության
քննարկման տեսանկյունից վճռորոշ նշանակություն ունի ՀՀ սահմա-
նադրական դատարանի իրավական դիրքորոշումն այն մասին, որ
ինչպես մեղադրանքի, այնպես էլ դրա պաշտպանության ծավալների
վերաբերյալ մեղադրողի դիրքորոշումը պետաիշխանական ակտ է,
որը պարտադիր է դատավարության բոլոր սուբյեկտների համար։
Այստեղից բխում է, որ դատախազը մեղադրանքի տնօրինման տիրույ-
թում կայացնում է պարտադիր պետաիշխանական ակտ։ Մինչդեռ
դատախազի կողմից մեղադրանքից հրաժարվելու դեպքում տուժողի
կողմից հանրային մեղադրանքը շարունակելու պայմաններում
մեղադրանքից դատախազի հրաժարվելը կորցնում է պետաիշխանա-
կան ակտին հատուկ պարտադիրությունը, ինչը հակասում է ՀՀ
սահմանադրական դատարանի` դատախազության մեղադրանքի
պաշտպանության գործառույթի վերը նշված սահմանադրաիրավա-
կան ընկալմանը։
30
 Անձանց հանրային պատասխանատվության ենթարկելը եւ
տուժողի դատական պաշտպանության սահմանադրական
իրավունքը
Սուբսիդիար մեղադրանքի ինստիտուտի կողմնակիցները իրենց
փաստարկներում նշում են, որ դատախազի կողմից մեղադրանքից
հրաժարվելու դեպքում տուժողի՝ մեղադրանքի պաշտպանության
իրավունքը բխում է դատական պաշտպանության սահմանադրական
իրավունքից։
ՀՀ սահմանադրական դատարանը քննարկել է այն հարցը, թե արդյոք
տուժողի հայցադիմումի հիման վրա անձին վարչական պատասխա-
նատվության ենթարկելու գործ հարուցելը բխում է ՀՀ Սահմանադ-
րության 18 եւ 19-րդ հոդվածներով երաշխավորված դատական պաշտ-
պանության արդյունավետ միջոցի եւ խախտված իրավունքը վերա-
կանգնելու իրավունքից։ Այդ գործով «Ինֆորմացիայի ազատության
կենտրոն» հասարակական կազմակերպությունը հայցով դիմել է ՀՀ -
վարչական դատարան ընդդեմ «Երեւանի կառուցապատման եւ ներդ-
րումային ծրագրերի իրականացման գրասենյակ» ՊՈԱԿ-ի եւ վերջի-
նիս տնօրենի` ՊՈԱԿ-ի գործողությունները ոչ իրավաչափ ճանաչելու,
որպես հետեւանք տեղեկատվություն տրամադրել պարտադրելու եւ
ՊՈԱԿ-ի տնօրենին վարչական պատասխանատվության ենթարկելու
պահանջներով։ ՀՀ վարչական դատարանը 14.04.2009թ. որոշմամբ հայ-
ցադիմումը վարչական դատարանին ընդդատյա մասով` վարույթ է ըն-
դունել, իսկ ՊՈԱԿ-ի տնօրենին վարչական պատասխանատվության
ենթարկելու պահանջի մասով` հայցադիմումի ընդունումը մերժել։
Դիմողը գտել է, որ ՊՈԱԿ-ի տնօրենին վարչական պատասխանատ-
վության ենթարկելու պահանջի մասով` հայցադիմումի ընդունումը
մերժելու դատավարական հիմքերը հակասում են ՀՀ
Սահմանադրության 18 եւ 19-րդ հոդվածներին։ Սույն հարցի վերաբեր-
յալ ՀՀ սահմանադրական դատարանը նշել է. «Վարչական պատաս-
խանատվությունը` ընդհանրապես, եւ վարչական պատասխանատ-
վության միջոց հանդիսացող վարչական տույժը` մասնավորապես, հե-
տապնդում են այլ նպատակ, քան անձի խախտված իրավունքի դատա-
կան կարգով վերականգնումն է։ Վարչական պատասխանատվության
նպատակն առավելապես կրում է հանրային բնույթ, իրավախախտ ան-
ձը պատասխանատվություն է կրում հասարակության, այլ ոչ թե մաս-
31
նավոր անձի առջեւ, վարչական պատասխանատվությունն առնչվում է
ոչ այնքան մասնավոր, որքան հանրային շահերին։ Իսկ հանրային ի-
րավահարաբերությունների ոլորտում մասնավոր շահերի պաշտպա-
նության նպատակով սահմանված է այլ կարգ` հաշվի առնելով վարչա-
դատավարական իրավահարաբերությունների առանձնահատկութ-
յունները, վարչաիրավական հարաբերությունների հետեւանքով
խախտված իրավունքների վերականգնման կարգի առանձնահատ-
կությունները, խախտված իրավունքների փաստացի վերականգնե-
լիության հնարավորությունն ու աստիճանը»։ ՀՀ սահմանադրական
դատարանը գտել է‚ որ դատական կարգով անձանց‚ այդ թվում՝ անձի
իրավունքը խախտած պաշտոնատար անձանց վարչական պատաս-
խանատվության ենթարկելը չի հանդիսանում անձի խախտված իրա-
վունքների պարտադիր բաղադրատարր եւ հետեւաբար անձանց՝ վար-
չական պատասխանատվության ենթարկելու հայցադիմումով դատա-
րան դիմելու իրավասություն չվերապահելը չի կարող խոչընդոտել այդ
անձի՝ դատարանի մատչելիության եւ դատական պաշտպանության,
դատական պաշտպանության արդյունավետ միջոցի իրավունքների ի-
րացմանը‚ եւ խնդրո առարկա հարցով դատարան դիմելու իրավա-
սությունը բացառապես վարչական մարմիններին եւ դրանց պաշտո-
նատար անձանց վերապահելն իրավաչափ է ու օրենսգրքի իրավա-
կարգավորման հիմքում ընկած տրամաբանության շրջանակներում է։
Կարծում ենք, ՀՀ սահմանադրական դատարանի նշված իրավական
դիրքորոշումը կիրառելի է հանրային իրավական բնույթ ունեցող
քրեական պատասխանատվության ոլորտում եւ բավարար հիմք է
պնդելու, որ քրեական դատավարությունում տուժողի կողմից անձին
քրեական պատասխանատվության ենթարկելու պահանջը չի հանդի-
սանում անձի իրավունքի դատական պաշտպանության բաղադրա-
տարր։
Հանրային մեղադրանք հարուցելու եւ այն պաշտպանելու տուժողի
իրավունքի առկայությունը միջազգային իրավական
փաստաթղթերում
Հայեցակարգում դատախազի կողմից մեղադրանքից հրաժարվելու
դեպքում տուժողին հանրային մեղադրանքը պաշտպանելու հնարա-
վորության ընձեռումը հիմնավորվում է հանցագործության զոհի
32
(տուժողի) իրավունքների իրական ապահովման անհրաժեշտութ-
յամբ։ Արդյոք տուժողին որեւէ միջազգային իրավական փաս-
տաթղթերով վերապահված է հանրային մեղադրանք հարուցելու կամ
այն պաշտպանելու իրավունք։ Հարցին պատասխանելու համար
առաջարկում ենք համառոտ վերլուծել համապատասխան միջազ-
գային փաստաթղթերը։ ՄԱԿ-ի 1985թ. Հանցագործության զոհերի եւ
իշխանության չարաշահման համար արդարադատության հիմնական
սկզբունքների մասին հռչակագրում նշված է, որ տուժողների համար
պետք է ապահովել արդարադատության մատչելիության եւ
հասցված վնասի արագ փոխհատուցման իրավունքը, ընդ որում
ՄԱԿ-ի բոլոր անդամ - պետությունները պարտավոր են աջակցութ-
յուն ցուցաբերել, որպեսզի դատական եւ վարչական ընթացակարգերը
համապատասխանեն հանցագործության զոհերի պահանջներին, այդ
թվում, գործի վերաբերյալ իրենց տեսակետն արտահայտվելու
հնարավորության ապահովման եւ ազգային օրենսդրության համա-
պատասխան դատաքննության բոլոր փուլերում պատշաճ օգնություն
ցուցաբերելու ուղղությամբ։
Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեն 1985թ-ին ընդունել է
«Տուժողի կարգավիճակը քրեական իրավունքի եւ դատավարության
շրջանակներում» K(85)11 հանձնարարականի 5-րդ կետում, կապված
քրեական հետապնդման հետ, նշվում է, որ քրեական գործ չհա-
րուցելու հայեցողական որոշում պետք է կայացվի միայն այն բանից
հետո, երբ կքննարկվի տուժողին պատճառված վնասի հարցը։ Նույն
հանձնարարականի 7-րդ կետում նշվում է, որ տուժողը պետք է
իրավունք ունենա վերանայելու քրեական գործ չհարուցելու մասին
իրավասու մարմնի որոշումը։ Բացի այն ջանքերից, որոնք պետք է
իրականացվեն նշված ուղղություններով տուժողին նյութական եւ
բարոյական վնասը փոխհատուցելու նպատակով, տուժողին պետք է
իրավունք վերապահել բողոքարկելու քրեական հետապնդումից
հրաժարվելու որոշումը։
Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի «Քրեական արդա-
րադատության պարզեցման վերաբերյալ» K(87) 18 Հանձնարարա-
կանում ընդգծված է, որ քրեական հետապնդումից հրաժարվելու
մասին որոշում ընդունելիս, անհրաժեշտ է հաշվի առնել տուժողի
տեսակետը։ Քրեական հետապնդումից հրաժարումը կարող է պայմա-
նավորվել տուժողին հասցված վնասի փոխհատուցմամբ։ Տուժողին
33
պատճառված վնասների հատուցման մասին պահանջներ ներկայաց-
ված են նաեւ «Քրեական դատավարությունում հանցագործության
զոհերի տեղի մասին» Եվրոպական միության խորհրդի 2001թ. մարտի
15-ի որոշմամբ, ինչպես նաեւ քրեական արդարադատության պար-
զեցման վերաբերյալ Եվրոպայի խորհրդի N 6 R (87) 18 հանձնարա-
րականում։
Նշված փաստաթղթերում ամրագրված չէ տուժողի` հանրային
մեղադրանք հարուցելու եւ այն պաշտպանելու իրավունք։ Տուժողին
տրվում են իրավունքներ, որոնք հիմնականում ուղղված են իրեն
պատճառված վնասների հատուցմանը։ Այսպիսով, մեղադրանքից
հրաժարվելու դեպքում տուժողի իրավունքների ապահովման տե-
սանկյունից`
1) տուժողին պետք է իրավունք վերապահել` արտահայտել մե-
ղադրանքից հրաժարվելու վերաբերյալ իր դիրքորոշումը,
2) տուժողը կարող է բողոքարկել մեղադրանքից հրաժարվելու
հիմքով կայացված արդարացման դատավճիռը,
3) մեղադրանքից հրաժարվելու հիմքով արդարացման դատավճռի
առկայությունն ինքնին չի կարող բացառել քաղաքացիական դատա-
վարության կարգով հանցագործությամբ պատճառված վնասների հա-
տուցումը։
Հայեցակարգի 8.28-րդ կետում նշվում է, որ մարդու իրավունքների
եվրոպական դատարանը Սանդրա Յանկովիչն ընդդեմ Խորվաթիայի
(գանգատ թիվ 38478/05) գործով հավանություն է տվել սուբսիդիար
մեղադրողի ինստիտուտին` որպես հանցագործության զոհի իրա-
վունքների պաշտպանության արդյունավետ կառուցակարգի։ Արդյոք
Եվրոպական դատարանը վկայակոչված գործով դիրքորոշում է ար-
տահայտել սուբսիդիար մեղադրանքի ինստիտուտի վերաբերյալ։
Հայեցակարգում Սանդրա Յանկովիչն ընդդեմ Խորվաթիայի գործի
վկայակոչումը տեղին չէ, քանի որ այն առնչություն չունի հանրային
մեղադրանքի հետ։ Եվրոպական դատարանի նշված որոշման ուսում-
նասիրության արդյունքում պարզվում է, որ քաղաքացին մասնավոր
մեղադրանքի գործի շրջանակներում պահանջել է հանրային մե-
ղադրանքի իրականացում, մինչդեռ Եվրոպական դատարանը, որոշ-
ման 50-րդ կետում նշել է, որ դատարանը չի կարող համաձայնվել
դիմողի այն պնդման հետ, ըստ որի Կոնվենցիայով երաշխավորված
անձի իրավուքները կարող են ապահովվել այն դեպքում, երբ պե-
34
տությունն է հետապնդում քաղաքացու նկատմամբ ոտնձգություն
իրականացրած անձանց։ Այս կապակցությամբ Եվրոպական դատա-
րանը նշել է՝ բավարար է, որ ներպետական օրենսդրությամբ դիմողը,
որպես մասնավոր մեղադրող կամ սուբսիդիար մեղադրող, կարող է
հետապնդում իրականացնել։ Փաստորեն Եվրոպական դատարանի
նշված որոշումը որևէ առնչություն չունի հանրային մեղադրանքի
գործերի հետ, այլ վերաբերում է բացառապես մասնավոր մեղադրան-
քի գործերին, որով Եվրոպական դատարանը հաստատել է, որ պե-
տությունը պարտավոր չէ մասնավոր մեղադրանքի գործերով հանրա-
յին հետապնդում իրականացնել։
Տուժողի կողմից հանրային մեղադրանքի պաշտանությունը
շարունակելու դատարանի համաձայնության
սահմանադրականությունը
Հայեցակարգում սուբսիդիար մեղադրանքի ինստիտուտի ներ-
դրմամբ փորձ է արվում բարձրացնել դատարանի դերը, եւ այդ նպա-
տակով տուժողի այս իրավունքի չարաշահման հնարավորությունը
բացառելու համար նախատեսվում է, որ այս իրավունքից տուժողը
կարող է օգտվել միայն դատարանի համաձայնությամբ։ Մեղադրանքի
պաշտպանության տուժողի իրավունքի չարաշահման հարցը
քննարկելիս դատարանը պետք է անդրադառնա մեղադրանքի հիմնա-
վորվածությանը եւ կայացնի պատճառաբանված որոշում։ Դատարա-
նը տուժողի՝ մեղադրանք պաշտպանելու համաձայնության արդյուն-
քում պատճառաբանված որոշման մեջ գործնականում պետք է որո-
շակի վերաբերմունք արտահայտի մեղադրանքի հիմնավորվածութ-
յան վերաբերյալ, ինչը նշանակում է, որ դատարանը, մինչեւ դա-
տավճիռ կայացնելը, նախնական կարծիք է հայտնում մեղադրանքի
հիմնավորվածության վերաբերյալ։
ՀՀ սահմանադրական դատարանն անդրադարձել է մեղադրանքի
ոլորտում դատական իշխանության մարմինների որոշ լիազորութ-
յունների սահմանադրականությանը։ Այսպես, ՀՀ սահմանադրական
դատարանի 02.04.2010թ. ՍԴՈ- 872 որոշման 6-րդ կետում նշել է, որ
դատարանում մեղադրանքը փոփոխելու նպատակով դատարանի
նախաձեռնության հնարավոր դրսեւորումն ուղղակիորեն կարող է
վերաբերել մեղադրական եզրակացությունը վերահաստատելու վե-
35
րաբերյալ մեղադրողին առաջարկություն անելուն։ Դատարանի նա-
խաձեռնությունը կարող է վերաբերել մեղադրանքի փոփոխմանը
միայն խստացման առումով, այսինքն` դատարանը «հուշում է» մե-
ղադրողին` կատարել մեղադրանքը խստացման առումով փոփոխելու
համար անհրաժեշտ գործողություններ։ Այս պարագայում լիարժեք
հաշվի չի առնվել այն կարեւոր սկզբունքի պահպանումը, համաձայն
որի` դատարանը չի կարող հանդես գալ մեղադրանքի կամ պաշտ-
պանության կողմում եւ պետք է արտահայտի միայն իրավունքի շա-
հերը (ՀՀ քր. դատ. օր-ի 23-րդ հոդված)` սկզբունք, որը նպատակա-
ուղղված է ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածով նախատեսված`
դատարանի անկախության եւ անկողմնակալության, ինչպես նաեւ
մրցակցային դատավարության եւ կողմերի հավասարության
սկզբունքների ապահովմանը։ ՀՀ սահմանադրական դատարանը
28.12.2010թ. ՍԴՈ-931 որոշման 11-րդ կետում նշել է, որ քրեական
դատավարությունում դատարանին պատկանում է գործի լուծման
գործառույթը, որի շրջանակներում էլ իրացվում է դատավորի անկա-
խության սկզբունքը։ Դատարանի անկախության սկզբունքը չի կարող
դրսեւորվել դատավարության կողմերի` մեղադրանքի կամ պաշտ-
պանության կողմի գործառույթի տիրույթում։
Այս տեսանկյունից գործնականում խիստ վիճելի կարող է լինել այն
իրավիճակի սահմանադրականությունը, երբ դատախազը պնդում է,
որ մեղադրանքը պաշտպանելու հիմքերը բավարար չեն, սակայն
դատարանը գտնում է, որ մեղադրանքը պաշտպանելու համար առկա
են բավարար հիմքեր եւ թույլատրում տուժողին շարունակել մե-
ղադրանքի պաշտպանությունը։
Սուբսիդիար մեղադրանքի եւ հայեցողական քրեական
հետապնդման ինստիտուտների համատեղելիությունը
Հայեցակարգի 3.15-րդ կետում նշվում է, որ քրեական հետապնդում
հարուցելու սահմանադրական գործառույթի բաղկացուցիչ մասն է
հանդիսանում դատախազի հայեցողական քրեական հետապնդման
լիազորությունը։ Համաձայն դրա` արարքի վտանգավորության
աստիճանը (ոչ մեծ ծանրության հանցագործություններ), մեղադրյալի
անձը եւ մի շարք այլ հանգամանքներ (գործուն զղջալ, վնասը
հատուցել եւ այլն) հաշվի առնելով` դատախազն իրավունք ունի չհա-
36
րուցել քրեական հետապնդում կամ որոշակի պայմանների առկա-
յության դեպքում դադարեցնել հարուցված քրեական հետապնդումը1։
Տեսության մեջ հայեցողական քրեական հետապնդումը բնորոշվում է
որպես իրավական չափորոշիչներով որոշվող եւ փաստարկված
նպատակահարմարության հիման վրա քրեական հետապնդման հա-
րուցումը մերժելու կամ քրեական հետապնդումը դադարեցնելու դա-
տախազի հնարավորություն2։
Արդյոք հայեցողական քրեական հետապնդման եւ սուբսիդիար
մեղադրանքի ինստիտուտները համատեղելի են քրեական դատավա-
րության նույն համակարգում։ Այսպես, դատախազը հայեցողական
քրեական հետապնդման հնարավորությունից կարող է օգտվել նաեւ
դատաքննության ժամանակ, օրինակ՝ մեղադրյալը դատաքննության
ընթացքում հատուցում է տուժողին պատճառված վնասը, որի պայ-
մաններում դատախազը այլեւս նպատակահարմար չի համարում շա-
րունակել մեղադրանքի պաշտպանությունը։ Եթե նման իրավիճակում
տուժողին իրավունք է վերապահվում շարունակել մեղադրանքի
պաշտպանությունը, ապա առհասարակ իմաստազրկվում է հայե-
ցողական քրեական հետապնդման գաղափարը, քանի որ այս դեպ-
1 Հայեցողական քրեական հետապնդման ինստիտուտը նախատեսված է ՀՀ
քր. դատ. օր-ի նախագծի 32-րդ հոդվածում, որի երկրորդ մասում նշվում է, որ
դատախազը չի կարող օգտվել հայեցողական քրեական հետապնդումից, եթե
դրա դեմ առարկում է առերեւույթ հանցագործությունից տուժած անձը։ Նշված
նորմի վերլուծությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ այս կարգավորումը
որեւէ առնչություն չունի հայեցողական քրեական հետապնդման ինստի-
տուտի հետ։ Բանն այն է, որ Նախագծի հեղինակները, առանց խորը
վերլուծելու հայեցողական քրեական հետապնդման էությունը եւ դրա
միջազգային իրավական հիմքերը, այն կախվածության մեջ են դրել տուժողի
դիրքորոշումից, որի պայմաններում կարելի է խոսել ոչ թե դատախազի, այլ
տուժողի հայեցողական հետապնդման մասին։ Ավելին, Նախագծով հայեցո-
ղական քրեական հետապնդում չհանդիսացող՝ ապացույցների անբավարա-
րության հիմքով քրեական գործի վարույթը կարճելն ավելի հայեցողական է,
քան Նախագծի 32-րդ հոդվածում ամրագրված, այսպես կոչված՝ հայեցողա-
կան քրեական հետապնդումը, քանի որ ապացույցների անբավարարության
հիմքով քրեական գործի վարույթը կարճելու համար տուժողի համաձայնութ-
յունը չի պահանջվում։
2 Քրեական դատավարության պարզեցման հիմնախնդիրները։ Գիտագործնա-
կան ձեռնարկ. Գիտ. խմբ. Ա. Ղամբարյան։ Եր., «Ասողիկ գրատուն», 2011։
37
քում դատախազը փաստացի զրկվում է հայեցողական քրեական
հետապնդման շրջանակներում հասարակական շահերի եւ քրեական
քաղաքականության սկզբունքների հիման վրա որոշելու մեղադրանքի
պաշտպանությունը շարունակելու նպատակահարմարությունը։ Պա-
տահական չէ, որ Վրաստանը մինչեւ 2009թ. քրեական դատավարութ-
յան օրենսգրքի 25-րդ հոդվածում նախատեսել էր սուբսիդիար մե-
ղադրանքի ինստիտուտը1, սակայն 2009թ. ընդունված նոր քրեական
դատավարության օրենսգրքի 105-րդ հոդվածի 3-րդ մասում, ամ-
րագրելով հայեցողական քրեական հետապնդման դասական մոդելը,
հրաժարվել է սուբսիդիար մեղադրանքից։
Եզրակացություն
1. Սուբսիդիար մեղադրանքի ինստիտուտը հակասում է ՀՀ
Սահմանադրության 103-րդ հոդվածին, որով հանրային մեղադրանքի
գործերով մեղադրանքի պաշտպանության գործառույթը վերապահ-
ված է բացառապես ՀՀ դատախազությանը։
2. Դատախազի կողմից մեղադրանքից հրաժարվելու դեպքում տու-
ժողի կողմից հանրային մեղադրանքը շարունակելու պայմաններում
մեղադրանքից դատախազի հրաժարվելը կորցնում է պետաիշխանա-
կան ակտին հատուկ պարտադիրությունը, ինչը հակասում է ՀՀ սահ-
մանադրական դատարանի 28.12.2010թ. ՍԴՈ 931 որոշմամբ արտա-
հայտված իրավական դիրքորոշմանը, ըստ որի` մեղադրանքի, այն-
պես էլ դրա պաշտպանության ծավալների վերաբերյալ մեղադրողի
դիրքորոշումը, այդ թվում մեղադրանքից հրաժարվելը պետաիշխա-
նական ակտ է, որը պարտադիր է դատավարության բոլոր սուբյեկտ-
ների համար։
3. Միջազգային իրավական փաստաթղթերում տուժողը չունի հան-
րային մեղադրանքի պաշտպանության եւ այն տնօրինելու իրավունք։
Տուժողին տրվում են իրավունքներ, որոնք հիմնականում ուղղված են
իրեն պատճառված վնասների հատուցմանը։ Տուժողի` սուբսիդիար
1 Вторые периодические доклады государств-участников, подлежащие
представлению в 1999 году, Грузия, CAT/C/48/Add.1, 2 июня 2000 г.
38
մեղադրանքի իրավունքը ամրագրված չէ նաեւ Եվրոպական դատա-
րանի իրավական դիրքորոշումներում։
4. Դատարանը, տուժողին թույլատրելով շարունակել հանրային
մեղադրանքի պաշտպանությունը եւ, հակառակ մեղադրանքի հիմնա-
վորվածության վերաբերյալ դատախազի դիրքորոշման, դրական
կարծիք հայտնելով մեղադրանքի հիմնավորվածության վերաբերյալ,
փաստացի հանդես է գալիս մեղադրանքի կողմում, ինչը հակասում է
մրցակցության եւ կողմերի հավասարության սկզբունքին։
5. Սուբսիդիար մեղադրանքի ինստիտուտն անհամատեղելի է
միջազգային մի շարք փաստաթղթերում եւ արտասահմանյան
երկրների քրեական դատավարություններում լայն տարածում ստա-
ցած հայեցողական քրեական հետապնդման ինստիտուտի հետ։
1.4. Հայեցողական քրեական հետապնդումը
Մեղադրողը քրեադատավարական միջոցների ընտրության հար-
ցում առաջնորդվում է, բնականաբար, հանրային շահով։ Իսկ հան-
րային շահը ոչ միշտ է դրսեւորվում նրանում, որ անձին պետք է են-
թարկել քրեական հետապնդման եւ քրեական պատասխանատվութ-
յան։ Մրցակցային քրեական դատավարությունում մեղադրական
իշխանությունն օժտված է ինչպես քրեական հետապնդում հարուցե-
լու պարտավորությամբ, այնպես էլ նպատակահարմարությամբ։
Նպատակահարմարության սկզբունքը ենթադրում է` քրեական հե-
տապնդման հարուցման հարցը լուծելիս հաշվի առնել մեղադրյալի
անձը, նրա արարքի բնույթը, վնասը, տուժողին եւ գործի ընթացքում
շահագրգռված այլ անձանց վերաբերող նկատառումները, ինչպես նա-
եւ քրեական հետապնդման իրականացման հնարավոր սոցիալական,
տնտեսական եւ այլ հետեւանքների հետ կապված նկատառումները։
Ծանր տնտեսական հանցագործությունների հետապնդումը չպետք է
տուժի այն բանից, որ իրավապահ մարմինները, մասնավորապես
դատախազն ստիպված է իր աշխատանքային ուժի մեծ մասը ծախսել
տնտեսության բնագավառում ոչ այդքան էական եւ նշանակալից
39
արարքների քննության նկատմամբ դատավարական գործառույթներ
իրականացնելու վրա 1։
Նպատահարմարությունը կապված է պրագմատիկության, քրեա-
կան հետապնդման եւ պատժի կիրառման ընտրողականության հետ։
Իրավապահ եւ դատական իշխանության մարմինների գաղափարա-
խոսության մեջ պետք է ամրապնդվի այն սկզբունքը, որ պետությունը
չի կարող չարձագանքել որեւէ հակաիրավական արարքի, սակայն
կարող է գնալ փոխզիջման ոչ միայն պատասխանատվության սահ-
մանների եւ պատժի չափերի, այլ նաեւ հենց քրեադատավարական
հարաբերությունների ծագման կամ շարունակության վերաբերյալ։ Այլ
կերպ ասած, հայեցողական քրեական հետապնդումը իրավական
չափորոշիչներով որոշվող եւ փաստարկված նպատակահարմարութ-
յան հիման վրա քրեական հետապնդման հարուցումը մերժելու կամ
քրեական հետապնդումը դադարեցնելու դատախազի հնարավորութ-
յունն է։
Հայեցողական քրեական հետապնդման ինստիտուտը նախատես-
ված է եղել նաեւ 2006-2010թթ. քրեադատավարական օրենսդրության
հայեցակարգային հիմնադրույթներում եւ Նախագծում։ Նշված ժամա-
նակահատվածում Հայաստանում քրեական դատավարության օրենս-
դրության բարեփոխումների հայեցակարգի վերաբերյալ ԵԱՀԿ փոր-
ձագետների կողմից նախապատրաստված եզրակացության 19-րդ
կետում նշված էր. «Մինչդատական վարույթ» վերնագրված 1-ին բաժ-
նում «հայեցողական քրեական հետապնդումը» եւ «պարզեցված նա-
խաքննությունը» կարծես սովորական քննության` ժամանակ եւ ծախ-
սեր տնտեսող այլընտրանքներ են։ Նշված ընթացակարգերի առնչութ-
յամբ մտահոգության տեղիք կարող է տալ այն հանգամանքը, որ
դրանք կարող են դատախազական անհարկի հայեցողության կամ
չարաշահումների հնարավորություն առաջացնել (հատկապես եթե
հաշվի առնենք, որ «հայեցողական քրեական հետապնդումը» կարող է
կիրառվել նաեւ միջին ծանրության հանցագործությունների պարա-
գայում)։ Հնարավոր նման չարաշահումները կանխելու նպատակով
հատուկ այդ ընթացակարգերի նկատմամբ անհրաժեշտ է ամրագրել
համարժեք դատավարական երաշխիքներ, ներառյալ, օրինակ, քրեա-
1 Александров А.С., Александрова И.А., Круглов И.В. Назначение уголовного
судопроизводства и наказание. Н. Новгород. 2006. С. 37.
40
կան հետապնդում չհարուցելու մասին դատախազի որոշումը դատա-
րանում բողոքարկելու իրավունքը տուժողին վերապահելը, կամ`
նախատեսել սուբսիդիար հետապնդման հնարավորություն։ Դատա-
վարական այդ երաշխիքները պետք է մանրամասնորեն մշակել
Օրենսգրքի տեքստը կազմելու ընթացքում1։ Հայեցողական քրեական
հետապնդման վերաբերյալ փորձագետների առաջարկի էությունն այն
է, որ անհրաժեշտ է օրենսդրորեն նախատեսել այնպիսի կառուցա-
կարգեր, որոնք հնարավորություն կտան կանխելու դատախազի կող-
մից հայեցողական քրեական հետապնդման չարաշահման դեպքերը2։
Այդ նպատակով առաջարկվում է հնարավորություն տալ տուժողին`
այդ որոշումը դատարան բողոքարկել կամ մինչդատական վարույ-
թում նախատեսել սուբսիդիար հետապնդման հնարավորություն։
Հստակեցնենք, որ փորձագետների եզրակացության մեջ նախատես-
ված չէ հայեցողական քրեական հետապնդումը միայն ոչ մեծ ծան-
րության հանցագործությունների գործերով եւ տուժողի նախնական
համաձայնությամբ կիառելու վերաբերյալ որեւէ մոտեցում։
ՀՀ կառավարության 10.03.2011 նիստի արձանագրային որոշմամբ
հաստատված Հայեցակարգի 3.15-րդ կետում նշվում է, որ քրեական
հետապնդում հարուցելու սահմանադրական գործառույթի բաղկա-
ցուցիչ մասն է հանդիսանում դատախազի հայեցողական քրեական
հետապնդման լիազորությունը։ Համաձայն դրա` արարքի վտանգա-
վորության աստիճանը (ոչ մեծ ծանրության հանցագործություններ),
մեղադրյալի անձը եւ մի շարք այլ հանգամանքներ (գործուն զղջալ,
վնասը հատուցել եւ այլն) հաշվի առնելով` դատախազն իրավունք
ունի չհարուցել քրեական հետապնդում կամ որոշակի պայմանների
առկայության դեպքում դադարեցնել հարուցված քրեական հե-
1 Եզրակացություն Հայաստանում քրեական դատավարության օրենսդրութ-
յան բարեփոխումների հայեցակարգի վերաբերյալ. Վարշավա, 4 նոյեմբեր,
2010 թ. Եզրակացություն. CRIM – ARM/171/2010 (LH)։
2 Տեսության մեջ առաջարկվում են հայեցողական քրեական հետապնդման
սահմանափակման կառուցակարգերի հարցը, օրինակ` որպես հայեցողութ-
յան սահմանափակման միջոց նշվում է դատախազի որոշման պատճառա-
բանելու պահանջը, դատական վերահսկողությունը, դատախազական,
գերատեսչական վերահսկողությունը եւ այլն, այս մասին մանրամասն տես
Քրեական դատավարության պարզեցման հիմնախնդիրները։ Գիտագործնա-
կան ձեռնարկ. Գիտ. խմբ. Ա Ղամբարյան։ Եր., «Ասողիկ գրատուն», 2011։
41
տապնդումը։ Նշված ինստիտուտը ենթադրում է օրենսդրական մշակ-
վածության բարձր աստիճան եւ անհրաժեշտ իրավական երաշխիք-
ներով ապահովվածություն, մասնավորապես, տուժողի կողմից դա-
տախազի համապատասխան որոշումը դատարան բողոքարկելու
հնարավորություն։
Ինչպես նկատում ենք, Հայեցակարգից բխում է, որ` 1) հայեցողա-
կան քրեական հետապնդումը կիրառվում է միայն ոչ մեծ ծանրության
հանցագործությունների գործերով, 2) օրենքով պետք է նախատեսել
հայեցողական քրեական հետապնդումը դադարեցնելու որոշակի
չափորոշիչներ, 3) տուժողը պետք է հնարավորություն ունենա բողո-
քարկելու հայեցողական քրեական հետապնդման մասին դատախազի
որոշումը։
Հայեցակարգի հիման վրա նախապատրաստված Նախագծի 32-րդ
հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատախազն իրավունք ունի չհա-
րուցել քրեական հետապնդում, եթե առաջին անգամ ոչ մեծ ծանրու-
թյան հանցանքի կատարման մեջ մեղադրվող անձը ներկայացել է
մեղայականով, աջակցել է հանցագործության հանգամանքների
բացահայտմանը, հատուցել կամ այլ կերպ հարթել է հանցագոր-
ծությամբ պատճառված վնասը։ Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համա-
ձայն` դատախազի` սույն հոդվածի առաջին մասով նախատեսված
հայեցողական լիազորությունը չի կարող իրականացվել, եթե դրա դեմ
առարկում է առերեւույթ հանցագործությունից տուժած անձը։ Սույն
հոդվածի առաջին մասով նախատեսված հիմքերով քրեական
հետապնդում չհարուցելու մասին որոշումը կարող է բողոքարկվել
հանցագործությունից տուժած անձի կամ նրա ներկայացուցչի կողմից։
ԵԱՀԿ փորձագետների եզրակացության, հայեցողական քրեական
հետապնդման ինստիտուտի վերաբերյալ միջազգային իրավական
փաստաթղթերի, Հայեցակարգի եւ Նախագծի համեմատական վերլու-
ծության արդյունքում անհրաժեշտ է քննարկել հետեւյալ հարցերը.
1) հայեցողական քրեական հետապնդումը միայն ոչ մեծ ծանրութ-
յան հանցագործությունների գործերով կիրառելու սահմանափակման
հիմնավորվածությունը,
2) հայեցողական քրեական հետապնդումը՝ տուժողի համաձայնութ-
յամբ կիրառելու պայմանի իրավաչափությունը։
42
 Հայեցողական քրեական հետապնդումը միայն ոչ մեծ ծանրության
հանցագործությունների գործերով կիրառելու սահմանափակման
հիմնավորվածությունը
Հայեցակարգում եւ Նախագծում հայեցողական քրեական հետա-
պնդման ինստիտուտի կիրառությունը սահմանափակվել է միայն ոչ
մեծ ծանրության հանցագործությունների գործերով, մինչդեռ ոչ ԵԱՀԿ
փորձագետների եզրակացության մեջ, ոչ հայեցողական քրեական
հետապնդման վերաբերյալ միջազգային փաստաթղթերում նման
սահմանափակում նախատեսված չէ։ Ավելին, Եվրոպայի Խորհրդի
Նախարարների կոմիտեի «Քրեական դատավարության պարզեցման
վերաբերյալ» № R (87) 18 հանձնարարականի 1-ին կետում նշվում է,
եթե անդամ-պետությունների պատմական զարգացումը կամ
սահմանադրությունը թույլատրում է, ապա անհրաժեշտ է ներդնել
հայեցողական դատական հետապնդման ինստիտուտը կամ ընդլայ-
նել նրա կիրառումը։
Կարծում ենք, հայեցողական քրեական հետապնդումը բացառիկ
դեպքերում կարելի է տարածել նաեւ ծանր եւ առանձնապես ծանր
հանցագործությունների վրա, որի շրջանակներում կլուծվի օպերա-
տիվ-հետախուզական մարմինների հաստիքային գաղտնի աշխատա-
կիցների, ինչպես նաեւ օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն
իրականացնող մարմինների հետ համագործակցող անձանց կողմից
օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների իրականացման
առնչությամբ ծանր կամ առանձնապես ծանր հանցագործություններ
(օրինակ՝ ներդրված անձի կողմից թմրադեղերն իրացնելը եւ այլն) կա-
տարելու դեպքում նրանց քրեական պատասխանատվությունից ազա-
տելու հարցը։ Նման կարգավորման պարագայում վերանում է նաեւ
քրեական հետապնդումից իմունիտետ տրամադրելու ինստիտուտի
անհրաժեշտությունը1։ Չարաշահումներից խուսափելու նպատակով,
կարող է իրավական ակտերով նախատեսվել, որ ծանր եւ առանձ-
նապես ծանր հանցագործություններով հայեցողական հիմքով քրեա-
1 Ղամբարյան Ա. Քրեական հետապնդումից անձեռնմխելիություն տրա-
մադրելու ՀՀ գլխավոր դատախազի լիազորության ամրագրումը նոր քրեա-
կան դատավարության օրենսգրքում։ Օրինականություն. 2008. թիվ 49. էջեր
27-30։
43
կան հետապնդում չհարուցելը կամ հետանդումը դադարեցնելը թույ-
լատրվում է ՀՀ դատախազության կոլեգիայի փակ նիստում քննար-
կելուց հետո։
Հայեցողական քրեական հետապնդումը՝ տուժողի
համաձայնությամբ կիրառելու պայմանի իրավաչափությունը
Նախագծում նշվում է, որ դատախազը հայեցողական լիազորութ-
յունը չի կարող իրականացնել, եթե դրա դեմ առարկում է առերեւույթ
հանցագործությունից տուժած անձը։ Նախ նշենք, որ ԵԱՀԿ փորձա-
գետների եզրակացության մեջ եւ Հայեցակարգում նախատեսված չէ,
որ դատախազը կարող է օգտվել հայեցողական քրեական հե-
տապնդումից, եթե տուժողը չի առարկում դրա դեմ, նշված փաս-
տաթղթերում առաջարկվում է տուժողին վերապահել հայեցողական
քրեական հետապնդման մասին որոշումը դատարան բողոքարկելու
հնարավորություն։
Արդյոք միջազգային փաստաթղթերում նախատեսվում է, որ հայե-
ցողական քրեական հետապնդման կիրառումը թույլատրվում է, եթե
տուժողը չի առարկում դրա դեմ։ Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների
կոմիտեն 1985թ-ին ընդունել է «Տուժողի կարգավիճակը քրեական
իրավունքի եւ դատավարության շրջանակներում» K(85)11 հանձնա-
րարականը, որի 5-րդ կետում, կապված քրեական հետապնդման հետ,
նշվում է, որ քրեական գործ չհարուցելու հայեցողական որոշում
պետք է կայացվի միայն այն բանից հետո, երբ կքննարկվի տուժողին
պատճառված վնասի հարցը։ Նույն հանձնարարականի 7-րդ կետում
նշվում է, որ տուժողը պետք է իրավունք ունենա` վերանայելու քրեա-
կան գործ չհարուցելու մասին իրավասու մարմնի որոշումը։ Բացի այն
ջանքերից, որոնք պետք է իրականացվեն նշված ուղղություններով
տուժողին նյութական եւ բարոյական վնասը փոխհատուցելու
նպատակով, տուժողին պետք է իրավունք վերապահել` բողոքար-
կելու քրեական հետապնդումից հրաժարվելու որոշումը։
Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի «Քրեական արդա-
րադատության պարզեցման վերաբերյալ» R(87) 18 Հանձնարարա-
կանում ընդգծված է, որ քրեական հետապնդումից հրաժարվելու
մասին որոշում ընդունելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել տուժողի
տեսակետը։ Քրեական հետապնդումից հրաժարումը կարող է պայ-
44
մանավորվել տուժողին հասցված վնասի փոխհատուցմամբ։ Ինչպես
նկատում ենք, նշված փաստաթղթերում նախատեսված չէ, որ
հայեցողական հիմքով քրեական հետապնդումը դադարեցնելու հա-
մար պետք է առկա լինի տուժողի համաձայնությունը։
Նշված դրույթների վերլուծությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ
Նախագծում նախատեսված «տուժողի չառարկելու պայմանը» որեւէ
առնչություն չունի հայեցողական քրեական հետանդման ինստիտու-
տի հետ։ Բանն այն է, որ Նախագծի հեղինակները, առանց խորը
վերլուծելու հայեցողական քրեական հետապնդման էությունը եւ դրա
միջազգային իրավական հիմքերը, այն կախվածության մեջ են դրել
տուժողի դիրքորոշումից, որի պայմաններում կարելի է խոսել ոչ թե
դատախազի, այլ տուժողի հայեցողական հետապնդման մասին։
Ավելին, Նախագծով հայեցողական քրեական հետապնդում չհանդի-
սացող՝ ապացույցների անբավարարության հիմքով քրեական գործի
վարույթը կարճելն ավելի հայեցողական է, քան Նախագծի 32-րդ
հոդվածում ամրագրված, այսպես կոչված՝ հայեցողական քրեական
հետապնդումը, քանի որ ապացույցների անբավարարության հիմքով
քրեական գործի վարույթը կարճելու համար տուժողի համաձայնութ-
յունը չի պահանջվում։
Հայեցողական քրեական հետապնդման ինստիտուտի էությունն ըն-
կալելու նպատակով առաջարկում ենք ուսումնասիրել այդ ինստի-
տուտի վերաբերյալ միջազգային իրավական փաստաթղթերն ու
արտասահմանյան երկրների քրեական դատավարության օրենս-
դրությունը։ Այսպես, Եվրոպայի Խորհրդի Նախարարների կոմիտեի
«Քրեական դատավարության պարզեցման վերաբերյալ» № R (87) 18
հանձնարարականում սահմանվում են հայեցողական դատական հե-
տապնդման սկզբունքները։ Նշված հանձնարարականի 1-ին կետի
համաձայն, եթե անդամ-պետությունների պատմական զարգացումը
կամ սահմանադրությունը թույլատրում է, ապա անհրաժեշտ է
ներդնել հայեցողական դատական հետապնդման ինստիտուտը կամ
ընդլայնել նրա կիրառումը։ Դատական հետապնդումից հրաժարվելու
եւ հայեցողական պատճառներով այն կարճելու լիազորությունը
պետք է ամրագրված լինի օրենքով։ Հայեցողական դատական հե-
տապնդման սկզբունքի համաձայն` քրեական հետապնդումից հրա-
ժարվելու որոշումը ընդունվում է միայն այն դեպքում, երբ դատական
իշխանությունները մեղքի վերաբերյալ ունեն բավարար տեղեկութ-
45
յուններ։ Այս սկզբունքը պետք է կիրառվի որոշակի համընդհանուր
հիմքով, այնպիսին, ինչպիսին է` հասարակական շահը։ Հանձնարա-
րականում սահմանվում է, թե հայեցողական դատական հետապնդ-
ման լիազորություններն իրականացնելիս իրավասու մարմինները
ին՞չ չափանիշներով պետք է առաջնորդվեն, դրանք են` օրենքի առջեւ
բոլոր քաղաքացիների հավասարության սկզբունքը եւ քրեական
դատավարությունում անհատականացման մոտեցումը եւ, հատկա-
պես, հանցագործության ծանրությունը, բնույթը, մեղադրյալի անձը,
դատարանի հնարավոր վճիռը, մեղադրյալի նկատմամբ վճռի ազդե-
ցությունը, տուժողի դրությունը։
Հանձնարարականի 6-րդ կետի համաձայն` դատական հե-
տապնդումից հրաժարվելը կամ այն կարճելը կարող են լինել առանց
պայմանի եւ սահմանափակվել նախազգուշացմամբ կամ կարող են
տեղի ունենալ կասկածյալի կողմից որոշակի պայմաններին հետեւե-
լու պարտականություն սահմանելով, ինչպիսիք են` օրինակելի վար-
քը, դրամական գումարի վճարելը, տուժողին փոխհատուցելը կամ
փորձարկման ժամկետն անցնելը։ Դատական հետապնդումից պայ-
մանական հրաժարվելու կամ այն պայմանական կարճելու հարցի
քննարկման ժամանակ պետք է ստանալ կասկածյալի համաձայնութ-
յունը։ Այդպիսի համաձայնության բացակայության դեպքում դատա-
կան մարմինը պետք է պարտադիր կարգով քրեական գործ հարուցի
կասկածյալի նկատմամբ, եթե այդ մարմինը տարբեր պատճառներով
մեղադրանքից հրաժարվելու որոշում չի կայացնում։ Պայմանական
կարճման դեպքում հետապնդման կարճումը կարող է լինել վերջ-
նական, եթե համապատասխան անձը կատարել է իր պարտակա-
նությունները։ Այդ որոշումը պետք է որակվի որպես դատապարտում։
Հանձնարարականում սահմանվում են նաեւ հայեցողական դատա-
կան հետապնդման ոլորտում տուժողի իրավունքների ապահովման
որոշակի երաշխիքներ։ Այսպես, դատական հետապնդումից
հրաժարվելու կամ այն կարճելու վերաբերյալ որոշման մասին պետք
է տեղեկացվի տուժողը, եթե դա հնարավոր է։ Տուժողը պետք է
հնարավորություն` ունենա ստանալու իրեն պատճառված վնասի հա-
տուցումը։
Դատախազի` քրեական հետապնդում հարուցելու վերաբերյալ
հայեցողական լիազորությունները պետք է սահմանափակվեն օրեն-
քով նախատեսված պայմաններով, ՀՀ գլխավոր դատախազի կողմից
46
մշակված քրեական քաղաքականության սկզբունքներով։ Միացյալ 4. Հայեցողական քրեական հետապնդումը կարող է կիրառվել նաեւ
Ազգերի Կազմակերպության «Դատախազների դերի մասին» ուղեցույ- ծանր եւ առանձնապես ծանր հանցագործությունների գործերով,
ցի 17-րդ կետում սահմանվում է, որ այն պետությունները, որտեղ սակայն այս դեպքում պետք է նախատեսվեն վերահսկողական հա-
դատախազությունն օժտված է հայեցողական գործառույթներով, քրե- տուկ կառուցակարգեր։
ական հետապնդում հարուցելու կամ հարուցումից հրաժարվելու վե-
րաբերյալ որոշումների արդարացիությունն ապահովելու նպատակով
օրենքով կամ հրապարակված կանոններով պետք է սահմանվեն ղե-
կավար սկզբունքներ1։

Եզրակացություն

Ելնելով վերոգրյալից` առաջարկում ենք քրեական դատավարութ-

յան նոր օրենսգրքում հայեցողական քրեական հետապնդման կարգա-
վորման հիմքում դնել հետեւյալ սկզբունքները.
1. ՀՀ քր. դատ. օր-ում սահմանել այն չափանիշները, որոնց հիման
վրա դատախազը պետք է որոշի քրեական հետապնդման հարուցման
կամ դադարեցման նպատակահարմարությունը։ Այս դեպքում պետք է
ղեկավարվել ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված չափանիշներով։
Կոնկրետ հանցատեսակներով հայեցողական քրեական հետա-
պնդման չափանիշները պետք է կոնկրետացվեն ՀՀ գլխավոր դատա-
խազի` իրավական ակտերում սահմանված քրեական քաղաքակա-
նության սկզբունքներում։
2. Օրենսդրությամբ անհրաժեշտ է ամրագրել, որ յուրաքանչյուր
դեպքում դատախազը պարտավոր է պատճառաբանել հայեցողական
քրեական հետապնդման կիրառումը։
3. Հայեցողական քրեական հետապնդման շրջանակներում քրեա-
կան հետապնդում հարուցելուց հրաժարվելը կամ հետապնդումը
դադարեցնելը կարող է թույլատրվել միայն մեղադրյալի համաձայ-
նությամբ։ Տուժողը պետք է իրավունք ունենա` բողոքարկելու քրեա-
կան հետապնդում չիրականացնելու մասին որոշումը2։
հետապնդումը, ապա դատարանը իրավասու չի լինի գնահատել նպատակա-
1 Guidelines on the Role of Prosecutors. Adopted by the Eighth United Nations հարմարության նկատառումները, հակառակ դեպքում դատարանը կիրակա-
Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders, Havana, նացնի մեղադրական գործառույթ։ Նման պայմաններում տուժողի` դատա-
Cuba, 27 August to 7 September 1990. կան բողոքարկման իրավունքը, եթե նույնիսկ ամրագրվի օրենսդրությամբ,
2 Հայեցողական քրեական հետապնդման որոշումը դատարան բողոքարկելու ապա այն կլինի պատրանքային իրավունք։ Ուստի, կարծում ենք, որ տուժողը
հարցը պահանջում է առանձին քննարկում, քանի որ, եթե դատախազը հայեցողական քրեական հետապնդման որոշումը դատարան կարող է
նպատակահարմարության հիման վրա որոշում է դադարեցնել քրեական բողոքարկել բացառապես ընթացակարգային խախտումների հիմքով։

47 48
 Գլուխ 2. Նկատառումներ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի
նախագծի ընդհանուր մասի դրույթների վերաբերյալ
2.1. Քրեական դատավարության օրենսդրությունը
Բարձր դատարանների իրավական դիրքորոշումների նորմատի-
վությունը։ Նախագծի 1-ին հոդվածի եւ գլխի վերտառության միջեւ
առկա է տերմինաբանական անհամապատասխանաություն։ Առա-
ջարկվում է Հոդված 1-ին` վերնագրել «քրեական դատավարությունը
կարգավորող օրենսդրությունը», քանի որ խոսքը գնում է դատա-
վարության մասին։ Այլապես 1-ին գլուխը սահմանում է քրեական
դատավարության օրենսդրությունը և այս գլխի մեջ մտնող բոլոր հոդ-
վածները վերնագրված են դատավարության, իսկ 1-ին հոդվածի վեր-
նագրում օգտագործվում է «քրեական վարույթ» եզրույթը ։
Նախագծի 1-ին հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ Մարդու իրա-
վունքների եվրոպական դատարանի, ինչպես նաև Հայաստանի
Հանրապետության Սահմանադրական դատարանի և Հայաստանի
Հանրապետության Վճռաբեկ դատարանի դատական ակտերում ար-
տահայտված իրավական դիրքորոշումները պարտադիր են քրեական
վարույթն իրականացնող մարմնի համար։ Սույն դրույթի կապակ-
ցությամբ առկա են հետեւյալ նկատառումները.
1. Պարզ չէ, թե խոսքը վերաբերում է նույնանման փաստական հան-
գամանքներ ունեցող դեպքերով քրեական գործերին, թե նաև տարբեր
փաստական հանգամանքներ ունեցող դեպքերով գործերին։ Հայտնի է,
որ ՀՀ դատական օրենսգիրքը բարձր դատարանների իրավական
դիրքորոշումների պարտադիրության համար նախատեսում է նման
փաստական հանգամանքներ ունեցող գործերի նախապայմանը։
2. Ինչպես նկատում ենք, Նախագծում Բարձր դատարանների իրա-
վական դիրքորոշումները պարտադիր են ոչ միայն դատարանների,
այլեւ քրեական հետապնդման մարմինների համար։ Նման կար-
գավորման պարագայում առավել քան արդիական է դառնում վա-
րույթն իրականացնող մարմնի համար Եվրոպական դատարանի որո-
շումների մատչելիության հարցը։ Եվրոպական դատարանի որոշում-
ների պաշտոնական լեզուներն են անգլերենը և ֆրանսերենը։ Եվրո-
պական դատարանի Կանոնակարգի 76-րդ Կանոնի համաձայն` բոլոր
ակտերը կայացվում են անգլերեն կամ ֆրանսերեն‚ բացի այն
49
դեպքերից‚ երբ Դատարանը որոշում է‚ որ վճիռը կայացվում է երկու
պաշտոնական լեզուներով։ Դատարանի վերջնական վճիռները‚
Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համապատասխան‚
հրատարակվում են Քարտուղարի պատասխանատվությամբ` համա-
պատասխան ձևով։ Եվրոպական դատարանի ակտերի պաշտոնական
հրապարակումը Եվրոպական դատարանի ակտերի կատարման
ընդհանուր միջոցառումներից է։ Դատավորները ՄԻԵԿ-ի պահանջնե-
րը կարող են արդյունավետ կերպով կիրառել և կատարել‚ եթե
բավարար չափով տիրապետում են Եվրոպական դատարանի բարդ
պրակտիկային։ Հաշվի առնելով ասվածի կարևորությունը` Եվրոպայի
խորհրդի Նախարարների Կոմիտեն 2002թ․ դեկտեմբերի 18-ին ընդու-
նել է «Անդամ պետություններում Մարդու իրավունքների Եվրոպա-
կան Կոնվենցիայի և Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարա-
նի նախադեպային իրավունքի հրապարակման և տարածման» մասին
Rec (2002) 3 հանձնարարականը‚ որտեղ նշվում է․ «Դատարանի
նախադեպային իրավունքի մատչելիությունը բացառիկ կարևորութ-
յուն ունի ներպետական մակարդակում Կոնվենցիայի իմպլեմենտա-
ցիայի արդյունավետության համար‚ քանի որ այն հնարավորություն է
տալիս ապահովելու ներպետական որոշումների համատեղելիութ-
յունը նախադեպային իրավունքի հետ և կանխել խախտումները»։
Կարծում ենք, որ Եվրոպական դատարանի իրավական դիրքորո-
շումները կարող են օժտվել պարտադիրության հատկանիշով, եթե
նրանք պաշտոնապես թարգմանվել եւ հրապարակվել են1։
Դատավարական օրենքի անալոգիան։ Առաջարկվում է, Նախագծի
առաջին գլխում առանձին հոդվածով կարգավորել քրեական դատա-
վարության օրենքի անալոգիայի կիրառման հնարավորության եւ
սահմանափակման վերաբերյալ առանձին նորմ՝ հետևյալ բովանդա-
կությամբ. «Քրեական վարույթի իրականացման ընթացքում ծագած
հարաբերությունները կարգավորող դատավարական իրավունքի
նորմի բացակայության դեպքում վարույթն իրականացնող մարմինը
կիրառում է համանման հարաբերությունները կարգավորող իրավա-
կան նորմը (օրենքի զուգորդություն), իսկ այդպիսի նորմի բացակա-
1
Այս մասին մանրամասն տես Ղամբարյան Ա. Եվրոպական դատարանի
որոշումների մատչելիությունը քրեական արդարադատության համակար-
գում։ «Օրինականություն», 2008, թիվ 45, էջեր 23-26
50
յության դեպքում վարույթն իրականացնող մարմինը գործում է`
ելնելով արդարադատության սկզբունքներից (իրավունքի զուգորդութ-
յուն)։
Դատավարական օրենքը զուգորդությամբ չի կարող կիրառվել, եթե
դրանով սահմանափակվում են քրեական դատավարությանը մաս-
նակցող անձանց իրավունքները և ազատությունները կամ սահման-
վում են նոր դատավարական պարտականություններ կամ
դատավարական պատասխանատվության միջոցներ, դատավարա-
կան հարկադրանքի տարրեր պարունակող գործողություններ։ Զու-
գորդության կարգով դատավարական օրենքի կիրառումը չի կարող
հակասել քրեական դատավարության սկզբունքներին1»։
Ի դեպ, Վրաստանի քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի
(հաստատվել է 2009թ. հոկտեմբերի 9-ին) 2-րդ հոդվածի երրորդ մասի
համաձայն` եթե Վրաստանի քրեական դատավարական օրենսդրութ-
յունում առկա է բաց, այն կարող է լրացվել քրեական դատավարութ-
յան օրենսգիրքն ըստ օրենքի անալոգիայի կիրառման, եթե չի
խախտվում Սահմանադրությամբ և միջազգային պայմանագրերով
նախատեսված մարդու իրավունքները և ազատությունները։
Քրեական դատավարության օրենսդրության խնդիրները։ Նախագծի
2-րդ հոդվածի համաձայն՝ Սույն օրենսգրքի նպատակն անձի իրա-
վունքների և ազատությունների երաշխավորման վրա հիմնված՝
հանցագործությունների քննության և լուծման արդյունավետ կարգի
սահմանումն է։ Նախագծում օգտագործվում է «Հանցագործության լու-
ծում» եզրույթը, մինչդեռ հանցագործությունները չեն կարող լուծվել,
ինչպես նշված է նախագծում, և բացի այդ, ոչ բոլոր դեպքերը կարող են
1 Քրեական դատավարության օրենսգրքի գործողությունը ժամանակի
Նշված առաջարկի տեսական եւ գործնական հիմնավորումները տես
Ղամբարյան Ա. Մինչդատական վարույթի բարեփոխումները Հայաստանի
Հանրապետության քրեական դատավարությունում։ (Գիտագործնական
ձեռնարկ)/ Եր.։ ՀՀ «Դատախազության դպրոց» ՊՈԱԿ, 2010, Гамбарян А. С.
Аналогия процессуального закона в Республике Армения. Проблемы
уголовно-процессуального права։ Мат-лы международ. науч.-практ. конф.,
посвящ. 20-летию кафедры уголовного процесса. Отв. ред. А. Н. Ахпанов.
Караганда։ КЮИ МВД РК им. Б. Бейсенова, 2006. — Вып. 5, Мелконян Д.
Аналогия в уголовном процессе. Судебный прецедент как источник права. Сб.
науч. тр. Ереван. 2005 (на арм. яз.)
51
որակվել որպես հանցագործություն, առաջարկվում է հոդվածը
շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ. «Սույն օրենսգրքի նպատակն
անձի իրավունքների և ազատությունների երաշխավորման վրա
հիմնված՝ հանցագործությունների քննության արդյունավետ կարգի
սահմանումն է»։
Առաջարկվում է հոդվածի վերջում «սահմանումն է» բառից հետո
ավելացնել հանցագործությունների բացահայտումը և նախական-
խումը նախադասությունը, քանի որ ուղիղ իմաստով տվյալ օրենս-
դրությունը միշտ ունեցել և այժմ էլ իրականացնում է այդ խնդրի
լուծումը։
Նախագծում սահմանված չէ քրեական վարույթի խնդիրները կամ
նպատակը, այլ ընդամենը սահմանված է քրեական դատավարության
օրենսգրքի նպատակը (որի խնդիրները ևս բացակայում են)։
Կարծում ենք` անհրաժեշտ է սահմանել նաև քրեական վարույթի
նպատակը կամ խնդիրները։ Դա ունի համակարգային նշանակութ-
յուն, քանի որ խնդիրներից են ածանցվում քրեական վարույթի
սկզբունքները, քրեական դատավարության գործառույթները, ապա-
ցուցման առարկան և այլն։ Ավելին` վարույթն իրականացնող յուրա-
քանչյուր անձի համար հասկանալի է դառնում, թե ինչ խնդիրների
լուծման համար է վարույթ իրականացնում, իրենից ինչ է պահանջ-
վում որպես քրեական վարույթ իրականացնող սուբյեկտ։ Թեև գործող
քրեական դատավարության օրենսգրքի խնդիրներն ունեն որոշակի
թերություններ, սակայն այն ուղղորդող նշանակություն ունի և
ամենակարևորը այդ խնդիրների վրա է կառուցված քրեական դատա-
վարության սկզբունքների և գործառույթների համակարգը, ինչպես
նաև ապացուցման առարկան։
մեջ։ Նախագծի 4-րդ հոդվածի 3-րդ մասում սահմանված է, որ սույն
օրենսգրքի դրույթները հետադարձ ուժ չունեն։ Կարծում ենք`
այսպիսի ձևակերպումը չի բխում Սահմանադրությունից, որի 42-րդ
հոդվածում խոսելով հետադարձ ուժի մասին նշված է, որ օրենքում
նշված լինելու պարագայում այն ունի հետադարձ ուժ։ Սա նշանակում
է, որ եթե օրենքով նշվում է, որ այն ունի հետադարձ ուժ, ապա պետք է
այն տարածվի մինչև ընդունվելը ծագած իրավահարաբերությունների
նկատմամբ, մինչդեռ Նախագծի 4-րդ հոդվածի 3-րդ մասի ձևակեր-
պումը հնարավոր չի համարում օրենքի հետադարձ ուժը, եթե այն
52
անգամ նշված լինի օրենքով։ Դրա համար առաջարկում ենք՝ «չունեն»
բառից հետո լրացնել հետևյալ բառերը «եթե այլ բան նախատեսված չէ
օրենքով»։
Առաջարկը հիմնավորվում է նաեւ ՀՀ սահմանադրական դատարա-
նի 29.11.2011թ. ՍԴՈ 1000 որոշմամբ արտահայտված հետեւյալ
իրավական դիրքորոշմամբ. «ՀՀ Սահմանադրության 22-րդ հոդվածի
3-6-րդ մասերի, ինչպես նաև 42-րդ հոդվածի 3-րդ և 4-րդ մասերի
համադրված վերլուծությունը վկայում է, որ ՀՀ Սահմանադրությամբ`
ժամանակի մեջ իրավական ակտերի գործողության կանոնակար-
գումը հիմնվում է այն տրամաբանության վրա, որ իրավական
ակտերի հետադարձ ուժով գործողության մերժումն ընդհանուր կա-
նոն է, իսկ այդ ակտերի հետադարձ ուժով գործողության հնա-
րավորությունը` բացառություն ընդհանուր կանոնից։ Այս մոտեցումը
բխում է իրավական որոշակիության, օրենսդրության նկատմամբ
լեգիտիմ ակնկալիքների, մարդու իրավունքների երաշխավորման,
իրավակիրառ մարմինների կողմից կամայականությունների կան-
խարգելման նկատառումներից։
Նշված ընդհանուր կանոնից բացառություն են Սահմանադրության
22-րդ հոդվածի 5-րդ մասում և 42-րդ հոդվածի 4-րդ մասում ամ-
րագրված նորմերը։ Սահմանադրության 22-րդ հոդվածի 5-րդ մասը,
որի համաձայն` արարքի պատժելիությունը վերացնող կամ պատիժը
մեղմացնող օրենքն ունի հետադարձ ուժ, տվյալ հոդվածի իրավակար-
գավորման տրամաբանության ու առարկայի շրջանակներում վերա-
բերելի է միայն արարքի համար պատիժ սահմանող օրենքներին, և
շեղում է ընդհանուր կանոնից։ Ինչ վերաբերում է ՀՀ Սահմանադրու-
թյան 42-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված բացառությանը, ապա
սահմանադրական դատարանը գտնում է, որ դա հանդես է գալիս
որպես առավել ընդհանուր կանոն, չի վերաբերում Սահմանադրու-
թյան 22-րդ հոդվածի 5-րդ մասի իրավակարգավորմանը,
պայմանավորված է օրենսդրի հայեցողությամբ։ Վերջինս իր հերթին
կարող է դրսևորվել բացառապես միայն տվյալ ակտով կանոնա-
կարգվող իրավահարաբերությունների շրջանակներում։ Սահմա-
նադրական դատարանը սահմանադրական արդարադատության
միջազգային փորձի ուսումնասիրության արդյունքներով հարկ է
համարում ընդգծել նաև, որ վերոհիշյալ մոտեցումները համահունչ են
միջազգային պրակտիկային։ Վերջինիս համաձայն` որպես կանոն,
53
անձի իրավական վիճակը բարելավող իրավական ակտին (բա-
ցառությամբ Սահմանադրության 22-րդ հոդվածի 5-րդ մասի իրա-
վակարգավորման առարկային առնչվող դեպքերի) իրավասու մարմ-
նի կողմից հետադարձ ուժ հաղորդելը թույլատրվում է բացառիկ
դեպքերում, և տվյալ ակտն ընդունող մարմնի` այդ ակտին հետա-
դարձ ուժ հաղորդելու որոշումը պետք է հիմնվի հասարակության և
պետության համար նման որոշման հնարավոր իրավական հե-
տևանքների բազմակողմանի վերլուծության և գնահատականի վրա»։
ՀՀ սահմանադրական դատարանի նշված իրավական դիրքորոշման
տեսանկյունից պետք է նկատի ունենալ, որ ՀՀ քրեական դատավա-
րությունում նախատեսված են դատավարական պատասխա-
նատվության միջոցներ, եւ եթե օրենսդիրը վերացնում է որեւէ դատա-
վարական պատասխանատվության միջոց, ապա պետք է կարգա-
վորել արդեն իսկ սկսված վարույթով դրանց կիրառման հետ կապված
հարաբերությունները։
2.2. Քրեական դատավարության սկզբունքները
Մասնավոր կյանքի, բնակարանի և գույքի անձեռնմխելիությունը։
Նախագծի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք
ունի հեռախոսային խոսակցությունների, նամակագրության, փոստա-
յին, հեռագրական եւ այլ հաղորդումների գաղտնիության իրավունք։
Քրեական վարույթի ընթացքում հեռախոսային խոսակցությունները
լսելը, նամակագրության, փոստային, հեռագրական եւ այլ հաղոր-
դումները վերահսկելը, կարող են իրականացվել միայն դատարանի
որոշմամբ՝ օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով։ Կարծում ենք,
նշված սկզբունքում պետք է դատական վերահսկողության ոլորտ
ընդգրկել նաեւ հեռախոսազանգերի վերծանումներ ստանալը եւ
հեռախոսազանգերի հետ առնչվող այլ տեղեկատվության ձեռքբե-
րումը։ Բանն այն է, որ սահմանադրաիրավական եւ եվրոպական
դատարանի նախադեպային իրավունքի տեսանկունից, նշված
տեղեկատվությունը հանդիսանում է մասնավոր կյանքի անձեռնմխե-
լիության բաղկացուցիչ մասը1։
1
Այս մասին մանրամասն տես Ա. Ղամբարյան Հեռախոսազանգերի գաղտ-
նիության իրավունքի սահմանափակումը։ «Օրենք եւ իրականություն», 2006,
թիվ 9, էջեր 12-15:
54
 Հեռախոսազանգերի վերծանումների ձեռք բերումն իր բովանդա-
կությամբ տարբերվում է հեռախոսային խոսակցությունը լսելու
քննչական գործողությունից, ուստի ՀՀ քր. դատ. օր-ի հետագա դրույթ-
ներում անհրաժեշտ է առանձին քննչական գործողության շրջանակ-
ներում կարգավորել հեռախոսազանգերի վերծանումը ձեռք բերելու
հետ կապված դատավարական հարաբերությունները։ Օրինակ՝ ՌԴ
քր. դատ. օր-ում 2010թ.-ին նախատեսվել է «բաժանորդների եւ (կամ)
բաժանորդային սարքերի միջեւ կապ հաստատելու մասին տեղեկութ-
յունների ստացում» վերտառությամբ նոր քննչական գործողություն:
Բնակարանի անձեռնմխելիության իրավունքը: Նախագծի 17-րդ
հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի բնակարանի
անձեռնմխելիության իրավունք։ Բնակարանում քննչական և այլ
դատավարական գործողություններ կարող են կատարվել միայն դա-
տարանի որոշմամբ, բացառությամբ դեպքի վայրի զննության:
Առաջարկում ենք, բացի խուզարկության դեպքից, նախատեսել, որ
բնակարան մուտք գործելու համար դատարանի որոշում չի պա-
հանջվում, եթե անձը համաձայն է իր բնակարանում քննչական
գործողություններ կատարելուն։ Բացի այդ, նորմը ձևակերպված է
այնպես, որ եթե օրինակ՝ հարցաքննությունը պետք է կատարվի
զառամյալ վկայի բնակարանում, ապա այդ դեպքում նույնպես
անհրաժեշտ է դատարանի որոշում։
Վկայության անձեռնմխելիությունը: Նախագծի 18-րդ հոդվածի 2-րդ
մասում նշված է, որ անձն իրավունք ունի հրաժարվել հանցանք գոր-
ծելու մեջ իր, ամուսնու կամ մերձավոր ազգականների մեղավորութ-
յունը հիմնավորող տեղեկություններ կամ նյութեր տրամադրելուց։
Պրակտիկայում հաճախ անձը հրաժարվում է ընդհանրապես
ցուցմունք տալուց կամ տեղեկություններ տրամադրելուց, որոնք չեն
վերաբերում հանցանք կատարելու մեջ նրա, ամուսնու կամ
մերձավոր ազգականների կողմից հանցանք կատարելուն եւ մե-
ղադրական տարրեր չեն պարունակում։ Այս առումով անհրաժեշտ է
հստակեցնել եւ ստույգ նշել, որ անձը պարտավոր է այլ, ոչ մեղադրող
տեղեկություններ տրամադրել, որոնք չեն վերաբերում հանցանքի
հիմնավորմանը։
Անհրաժեշտ է հստակեցնել նաեւ նույն հոդվածի 3-րդ մասով
սահմանված ցուցմունք տալու կամ տեղեկություններ տրամադրելու
պարտականությունից ազատվելու այլ դեպքերը, հակառակ դեպքում
55
հիշյալ նորմն ավելի լայն կիրառության հնարավորություն է ընձեռում,
քան անհրաժեշտ է։
Նախագծի 59-րդ հոդվածում` մեղադրյալի պարտականությունները
սահմանող 5-րդ մասի 3-րդ կետում սահմանված է, որ մեղադրյալը
պարտավոր է վարույթն իրականացնող մարմնի պահանջով ենթարկ-
վել բժշկական ստուգման, մատնադրոշմման եւ այլն։ Պրակտիկայում
քիչ չեն դեպքերը, որ մեղադրյալը հրաժարվում է ենթարկվել վարույթն
իրականացնող մարմնի նման պահանջներին, որով անհնարին է
դառնում պարզել գործի համար էական նշանակություն ունեցող
բազմաթիվ հանգամանքներ։ Օրինակ, եթե անհրաժեշտություն կա
սպանության դեպքի վայրում հայտնաբերված եւ տուժողին չպատ-
կանող արյունը համեմատել մեղադրյալի արյան հետ, բայց մե-
ղադրյալը հրաժարվում է արյան նմուշ տրամադրել։ Նման դեպքերում
օրենսգիրքը պետք է նախատեսի հակազդեցության մեխանիզմներ ու
միջոցներ:
Կրկին դատվելու անթույլատրելիությունը։ Նախագծի 16-րդ հոդ-
վածի 3-րդ մասի համաձայն՝ անձի վիճակի վատթարացման պահան-
ջի հիման վրա կրկին դատվել չէ.
1) օրինական ուժի մեջ չմտած վարույթը եզրափակող ակտի վերա-
նայումը.
2) իրավունքի հիմնարար խախտման կամ նոր հանգամանքների
հիմքով վարույթի նորոգումը` տվյալ հանցագործության համար
քրեական պատասխանատվության ենթարկելու վաղեմության ժամ-
կետներում։ Նույն հոդվածի 4-րդ մասը սահմանում է, որ քրեական
հետապնդումը դադարեցնելու կամ քրեական հետապնդում չիրակա-
նացնելու մասին քրեական հետապնդման մարմնի օրինական ուժի
մեջ մտած որոշման առկայությունը բացառում է վարույթը նորոգելը,
եթե այն կարող է հանգեցնել անձի վիճակի վատթարացման։ Այդ
որոշումը կարող է վերացվել միայն դատական կարգով` սույն
հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետով սահմանված հիմքերով։
Ինչպես նկատում ենք, ըստ Նախագծի, իրավունքի հիմնարար
խախտման կամ նոր հանգամանքների հիմքով մինչդատական վա-
րույթի ընթացքում կայացված ակտերը կարող են վերացվել
դատարանի կողմից։ Կարծում ենք, նման կարգավորումը հակասում է
ՀՀ Սահմանադրության 103-րդ հոդվածին եւ մինչդատական վարույ-
թում դատական վերահսկողության ու դատախազական հսկողության
56
հարաբերակցության վերբերյալ ՀՀ Սահմանադրական դատարանի
իրավական դիրքորոշումներին։ Այսպես, մինչդատական վարույթում
նոր երեւան եկած հանգամանքների հիմքով քրեական հետապնդման
մարմինների որոշումների վերացման իրավաչափությունը քննարկվել
է ՀՀ սահմանադրական դատարանի կողմից, որի 04.02.2011 թ. ՍԴՈ-
935 որոշման 5-րդ կետում արտահայտել է հետեւյալ իրավական
դիրքորոշումները.
1. Հիմք ընդունելով այն, որ նոր կամ նոր երևան եկած հանգամանք-
ներն իրենց բնույթով այնպիսին են, որ չէին կարող հայտնի լինել
հետաքննության կամ նախաքննության մարմնին տվյալ գործով
վարույթն իրականացնելիս` սահմանադրական դատարանն արձա-
նագրում է նաև, որ հետաքննության և նախաքննության օրինակա-
նության նկատմամբ հսկողություն իրականացնելիս դատախազը
օբյեկտիվորեն չի կարող նոր կամ նոր երևան եկած հանգամանքը
հաշվի չառնելը դիտարկել որպես հետաքննության կամ նա-
խաքննության մարմնի կողմից տվյալ գործով վարույթն իրակա-
նացնելիս թույլ տրված դատավարական սխալ։
2. Քրեական գործի մինչդատական վարույթի ընթացքում կայաց-
ված` գործի վարույթը կարճելու, քրեական հետապնդումը դադարեց-
նելու կամ քրեական հետապնդում չիրականացնելու մասին որոշում-
ների վերանայումը դատախազի կողմից` հանդիսանում է հե-
տաքննության և նախաքննության օրինականության նկատմամբ
հսկողության առանձին տարատեսակ, առնչվում է ՀՀ Սահմա-
նադրության 103-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով և օրենսգրքի 27-
րդ հոդվածով սահմանված` քրեական հետապնդում հարուցելու և
հանցագործությունը բացահայտելու` դատախազի պարտականութ-
յան իրականացմանը, հանդիսանում է ինքնուրույն վարույթ և, հե-
տևաբար, ունի որոշակի առանձնահատկություններ։ Ինչ վերաբերում
է օրենսգրքի 21-րդ հոդվածի 4-րդ մասում նշված ժամկետի ավարտից
հետո մինչդատական վարույթի նկատմամբ նոր երևան եկած կամ նոր
հանգամանքներով պայմանավորված դատախազության հսկողական
գործառույթներն իրականացնելու հնարավորությանը, դրան վերա-
բերում է օրենսգրքի 21-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, որն էլ, իր հերթին,
հղում է կատարում օրենսգրքի 12.1-րդ բաժնի դրույթներին։
Բացի այդ, արդյոք ՀՀ դատական իշխանության մարմինների
սահմանադրաիրավական կարգավիճակից բխում է մինչդատական
57
վարույթի ընթացքում կայացված որոշումները վերացնելը, թե
քրեական հետապնդման որոշումների վերացումը դատախազական
հսկողության գործիք է։ Սույն հարցի պատասխանը հստակ տվել է ՀՀ
սահմանադրական դատարանը 07.12.2009թ. ՍԴՈ 844 որոշման 8-րդ
կետում. «ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 290 հոդվածի՝
սույն գործով վիճարկվող 5-րդ մասի նորմատիվ պահանջը, որին
համապատասխան բողոք քննելու արդյունքում դատարանն անձի
խախտված իրավունքը և ազատությունը վերականգնում է ոչ թե
հետաքննության մարմնին, քննիչին և օպերատիվ-հետախուզական
գործողություններ իրականացնող մարմնին դատավարական որոշա-
կի գործողություններ կատարելու ցուցում տալով կամ նրանց որո-
շումները վերացնելով, ինչպես տեղի ունի դատախազական հսկո-
ղության դեպքում, այլ այդ մարմինների ու պաշտոնատար անձի
կողմից թույլ տրված օրինախախտումը վերացնելը և անձի խախտված
իրավունքներն ու ազատությունները վերականգնելը պարտավորեց-
նելով, որը բխում է դատական իշխանության սահմանադրաիրավա-
կան բովանդակությունից և դրան համապատասխան՝ ՀՀ քրեական
դատավարության օրենսգրքով նախատեսված դատարանի լիազո-
րություններից»։ Ինչպես նկատում ենք, դատարանի սահմանադրա-
կան կարգավիճակից բխում է ոչ թե քրեական հետապնդման մարմնի
որոշումները վերացնելը, այլ խախտված իրավունքները վերականգ-
նելը պարտավորեցնելը։ Քննարկվող հարցի տեսանկյունից, դատա-
րանը իրավասու չէ վերացնել քրեական հետապնդման մարմնի որո-
շումը, դա դատախազական հսկողության սահմանադրական բովան-
դակությունից բխող լիազորություն է։
Վերը նշված սահմանադրաիրավական վերլուծությունը ցույց է
տալիս, որ քրեական գործով վարույթը կարճելու մասին որոշումը
վերանայելը, այդ թվում` նոր երևան եկած հանգամանքների հիմքով,
դատախազի սահմանադրական բացառիկ լիազորությունն է։ Կարծում
ենք, քրեական հետապնդման մարմնի՝ ուժի մեջ մտած վարույթը
եզրափակող որոշումներն իրավունքի հիմնարար խախտման կամ
նոր հանգամանքների հիմքով կարող են վերացվել բացառապես ՀՀ
գլխավոր դատախազի կողմից։
Անմեղության կանխավարկածը։ Նախագծի 9-րդ հոդվածի 3-րդ
մասի համաձայն՝ Մեղադրյալի անմեղության ապացուցման պարտա-
կանությունը չի կարող դրվել նաև նրա պաշտպանի, օրինական
58
ներկայացուցչի, գույքային պատասխանողի և նրա ներկայացուցչի
վրա։ Մեղադրանքի ապացուցման և մեղադրյալին ի պաշտպանութ-
յուն բերված փաստարկների հերքման պարտականությունը կրում են
քրեական հետապնդման մարմինները։
Առաջարկվում է նախագծում ավելացնել դրույթ հետեւյալ բովան-
դակությամբ՝ Օրենքով նախատեսված դեպքերում մեղադրյալի վրա
կարող են դրվել բացառապես իր իրազեկության սահմաններում
գտնվող առանձին փաստերի ապացուցման պարտականությունը
(իրավական կանխավարկած)։
Նախ նշենք, որ նշված առաջարկը բխում է ապացուցման վերա-
բերյալ Նախագծում արտացոլված ընդհանուր մոտեցումներից։ Այս-
պես, Նախագծի 142-րդ հոդվածի համաձայն՝ Եթե քրեական վարույթի
ընթացքում հակառակը չի ապացուցվում, ապա քրեական դատավա-
րությունում ապացուցված են համարվում հետևյալ հանգամանքները.
1) հանրաճանաչ փաստերը.
2) այլ գործով օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով հաստատված
փաստերը.
3) փաստերը, որ անձին հայտնի են կամ պետք է հայտնի լինեն`
որպես նորմատիվ ակտերով սահմանված իր մասնագիտական կամ
պաշտոնական պարտականություններ.
4) ժամանակակից գիտության, տեխնիկայի, արվեստի կամ արհես-
տի համընդհանուր ճանաչում ստացած մեթոդիկաների ճշմարտացի-
ությունը։
Եթե դատավարության մասնակիցներից մեկը վիճարկում է նշված
փաստերի հավաստիությունը, այն ապացուցելու պարտականութ-
յունը կրում է այն վիճարկող կողմը։
Անմեղության կանխավարկածի սկզբունքում ապացուցման բեռի
բաշխման վերաբերյալ նման բացառություն չնախատեսելու դեպքում,
Նախագծի 142-րդ հոդվածով նախատեսված փաստերի իրավական
կանխավարկածները կհակասեն անմեղության կանխավարկածի
սկզբունքին։ Ըստ Նախագծի, եթե մեղադրյալը, ով մեղադրվում է
լիազորությունների չարաշահման կամ անցման համար, վիճարկում է
նորմատիվ ակտերով սահմանված իր մասնագիտական կամ պաշտո-
նական պարտականությունները, ապա դրա ապացուցման պարտա-
կանությունը դրվում է իր վրա։ Մինչդեռ Նախագծի 9-րդ հոդվածի 3-րդ
59
մասում ապացուցման պարտականությունն իմպերատիվ կերպով
բոլոր դեպքերում դրված է քրեական հետապնդման մարմնի վրա։
Մեղադրյալի իրազեկության ներքո գտնվող փաստերի ապացուց-
ման պարտականությունը մեղադրյալի վրա դնելը համահունչ է
հանցավորության դեմ պայքարի ոլորտում միաջազգային իրավական
զարգացումներին։ ՄԱԿ-ի Անդրազգային հանցավորության դեմ Կոն-
վենցիայի 12-րդ հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն` մասնակից պե-
տությունները կարող են քննարկել այն մասին պահանջը պարզելու
հնարավորությունը, որ անձը, որը հանցագործություն է կատարել,
ապացուցի հանցագործությունից ստացված ենթադրյալ եկամուտ-
ների կամ բռնագրավման ենթակա այլ գույքի օրինական ծագումը`
այն չափով, որքանով այդպիսի պահանջը համապատասխանում է
իրենց ներքին օրենսդրության սկզբունքներին և դատական կամ այլ
քննության բնույթին։
ՄԱԿ-ի Կոռուպցիայի դեմ 2003թ. Կոնվենցիայի 20-րդ հոդվածի հա-
մաձայն` յուրաքանչյուր մասնակից-պետություն, իր սահմանադրութ-
յան և իր իրավական համակարգի հիմնարար սկզբունքները պահ-
պանելու պայմանով, քննության է առնում այնպիսի օրենսդրական և
այլ միջոցներ, ինչպիսիք որ պահանջվեն, միջոցներ ձեռք առնելու
հնարավորությունը` այն հաշվով, որպեսզի իբրև քրեորեն պատժելի
արարք ճանաչվի, դիտավորությամբ կատարվելու դեպքում, անօրի-
նական հարստացումը, այսինքն` հանրային պաշտոնատար անձի
ակտիվների` նրա օրինական եկամուտները գերազանցող նշանա-
կալի մեծացումը, որը նա չի կարող ողջամտորեն հիմնավորել։
Կոռուպցիայի դեմ պայքարի ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի վերոհիշյալ նորմի
կապակցությամբ Մ. Խաչատրյանը նշում է` Կոնվենցիայի 20-րդ հոդ-
վածով սահմանված դրույթն այն մասին, որ պաշտոնատար անձը
«ողջամտորեն չի հիմնավորում» դրույթը պետք է հասկանալ ոչ թե
որպես նրա պարտականություն, այլ իրավունք։ Այսինքն` կոռուպ-
ցիոն գործերով նույնպես մեղադրյալը պարտավոր չէ ապացուցել իր
անմեղությունը, սակայն իրավունք ունի մասնակցել ապացուցմանը և
ներկայացնել ապացույցներ իր անմեղության վերաբերյալ1։
1
Խաչատրյան Մ. Ապացուցման պարտականությունն ըստ Միավորված
ազգերի կազմակերպության Կոռուպցիայի դեմ 2003թ. Կոնվենցիայի 20-րդ
60
 Հանցավոր ճանապարհով ստացված եկամուտների լվացման,
հետախուզման, առգրավման ու բռնագրավման և ահաբեկչության
ֆինանսավորման դեմ պայքարի մասին» Վարշավայի 2005թ. Կոնվեն-
ցիայի (վավերացվել է ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից 2008 թվականի
մարտի 18-ին) 3-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ Կողմերից յուրա-
քանչյուրը պետք է ձեռնարկի այնպիսի օրենսդրական կամ այլ միջոց-
ներ, որոնք հնարավորություն կտան ազգային օրենսդրությամբ ծանր
հանցագործություն համարվող մեկ կամ մի քանի արարք կատարած
անձանցից պահանջել, որպեսզի նրանք ներկայացնեն բռնագրավման
ենթակա եկամուտների կամ գույքի ծագման վերաբերյալ տեղեկութ-
յուններ։
Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպա-
նության մասին Եվրոպական Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասի
համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք, ով մեղադրվում է քրեական հանցա-
գործություն կատարելու մեջ, համարվում է անմեղ, քանի դեռ նրա
մեղավորությունն ապացուցված չէ օրենքին համապատասխան։
Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանը Բարբարան և
այլոք ընդդեմ Իսպանիայի գործով ամրագրել է, որ անձի մեղավո-
րության ապացուցման պարտականությունը կրում է մեղադրանքի
կողմը։ Ուստի անհրաժեշտ է քննարկել այն հարցադրումը, թե արդյոք
առանձին փաստերի ապացուցման պարտականությունը մեղադրյալի
վրա դնելը չի հակասում Մարդու իրավունքների և հիմնարար
ազատությունների մասին Եվրոպական Կոնվենցիայի և Եվրոպական
դատարանի նախադեպային իրավունքին։
Այսպես` Ֆամ Խոանգն ընդդեմ Ֆրանսիայի գործով մեղադրյալը
ձերբակալվել էր սահմանագծին` հերոին ներկրելիս։ Ֆրանսիական
օրենսդրությունը նախատեսում է, որ արգելված ապրանքների ներ-
կրումը, այդ թվում հերոինի, ենթադրվում է ապօրինի, եթե այդ ապ-
րանքը ներկրող անձը հակառակը չի ապացուցել, օրինակ` այն
դեպքում, երբ ներկայացվում են բավարար արդարացնող փաս-
տաթղթեր, կամ երբ ապացուցվում է, որ գործողությունը կատարվել է
ծայրահեղ անհրաժեշտության իրավիճակում կամ հանդիսանում էր
այնպիսի սխալի հետևանք, որից հնարավոր չէր խուսափել։
հոդվածի։ Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանի պրակտիկան,
2006թ, թիվ 2, էջ 64։
61
Ներկայացվող գործում պաշտպանության կողմը ոչ մի նման արդա-
րացնող ապացույց չէր ներկայացրել, իսկ մեղադրյալը հրաժարվել էր
որևէ բացատրություն տալուց։ Եվրոպական դատարանը, քննելով
գործը, գտավ, որ Եվրոպական Կոնվենցիայի խախտումը բացակա-
յում է, եթե մարդը, ում մոտ հայտնաբերվում է արգելված գույք,
պարտավորեցվում է բավարար ձևով բացատրել այդ փաստը, հակա-
ռակ դեպքում նա` անձը, կհամարվի մեղավոր։
Դրական փաստերը, որոնք ենթադրաբար կարող էին հերքել
մեղադրյալի մոտ թմրամիջոցների պատահական կամ օրինական
գտնվելու փաստը, գործնականում ֆրանսիական իշխանության հա-
մար անհասանելի էին։ Մեղադրյալի բացատրությունների բացակա-
յության պայմաններում դրանք պետք է փնտրվեին արտասահմանյան
երկրների տարածքներում և անորոշ ժամանակահատվածի կտրված-
քով։ Դրան հակառակ` դրական փաստերի բացահայտումը թույլ է
տալիս մեղադրանքի կողմին ապահովել ապացուցման հիմնական
պարտականությունը1:
Եվրոպական դատարանը գտնում է, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածը
սկզբունքորեն չի բացառում ազգային օրենսդրությունում իրավական
կամ փաստական կանխավարկածների գոյությունը, որոնց ապա-
ցուցման պարտականությունը դրվում է մեղադրյալի վրա։ Այնինչ,
ցանկացած դրույթ, որը սահմանում է անմեղության ապացուցման
պարտականության փոխանցում կամ հնարավոր է համարում մե-
ղադրյալի դեմ գործող կանխավարկածի կիրառումը, պետք է սահ-
մանափակված լինի «բանական սահմաններով` հաշվի առնելով այն
ամենի կարևորությունը, ինչը մեղադրյալի համար դրված է խաղա-
սեղանին և ինչը ապահովում է նրա պաշտպանությունը»։ (Salabiaku v.
France, 7 հոկտեմբերի 1988, p 28)։
Սալաբիակուն ընդդեմ Ֆրանսիայի գործով դիմումատուի նկատ-
մամբ, ով իրականացրել էր թմրամիջոցներով բեռնված ճամպրուկի
փոխադրում, առաջ էր քաշվել մեղավորության կանխավարկածը։
Եվրոպական դատարանը եկավ այն եզրակացության, որ ազգային
դատարանն ազատ է եղել իրավիճակը գնահատելու հարցում և
հաշվի է առել գործի հանգամանքները` բեկանելով նախկինում կա-
1
Калиновский К.Б., Смирнов А.В. Презумпции в уголовном процессе. Российское
правосудие. 2008. № 4. С. 68-74.
62
յացված դատավճիռներից մեկը, ուստի բացակայում է Կոնվենցիայի
6-րդ հոդվածի խախտումը։
Ուշագրավ է, որ փաստական կանխավարկածներին, որոնք տեղ են
գտել առանձին պետությունների օրենսդրություններում, Եվրոպա-
կան դատարանը շատ զգույշ է մոտենում և յուրաքանչյուր գործով
կարևորում է, թե արդյոք մեղադրյալին հնարավորություն տրվել է
արդյունավետ պաշտպանվելու, այսինքն` հերքելու մեղքը հաստա-
տող կանխավարկած-փաստերը (որոնք համարվում են գոյություն
ունեցող, քանի դեռ հակառակը չի ապացուցվել)։ Այս պարագայում
անմեղության ապացուցման պարտականությունն ընկած է մեղադր-
յալի վրա։ Դատարանն այս դեպքերում հատուկ ուշադրություն է
դարձնում որակյալ իրավաբանական օգնություն ցույց տալուն։
Քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 52-րդ հոդվածի 3-
րդ մասի համաձայն` քրեական գործով օրինական ուժի մեջ մտած
դատավճիռը պարտադիր է դատարանի համար միայն այն փաստե-
րով` ըստ որոնց հաստատված են որոշակի գործողություններ և
դրանք օրենքի կատարած անձինք։ Նույն օրենսգրքի 51-րդ հոդվածի
համաձայն` գործի հանգամանքները, որոնք օրենքի կամ այլ իրավա-
կան ակտերի համաձայն, պետք է հաստատվեն միայն որոշակի
ապացույցներով, չեն կարող հաստատվել այլ ապացույցներով։ Ըստ ՀՀ
Սահմանդրության 6-րդ հոդվածի` Սահմանդրությունն ունի բարձ-
րագույն իրավական ուժ և նրա նորմերը գործում են անմիջականորեն,
իսկ ՀՀ Սահմանդրության 21-րդ հոդվածի համաձայն` հանցագոր-
ծության համար մեղադրվողը համարվում է անմեղ, քանի դեռ նրա
մեղավորությունն ապացուցված չէ օրենքով սահմանված կարգով
դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով։
Սույն նորմի կիրառման առումով ՀՀ Սահմանադրությունը որևէ
բացառություն չի սահմանել, հետևաբար, որևէ այլ փաստաթուղթ`
այդ թվում նաև անձի նկատմամբ համաներման ակտ կիրառելու
մասին որոշումը, այդ թվում ընդունված նախաքննական մարմնի
կողմից, հիմք չէ անձին հանցագործության մեջ մեղավոր ճանաչելու
համար։
63
2.3. Քրեական վարույթը
Արձանագրությունն ստորագրելուց հրաժարվելու հավաստումը։
Նախագծի 24-րդ հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն՝ դատավարական
գործողությանը մասնակցած որևէ անձի՝ արձանագրությունն ստո-
րագրելուց հրաժարվելու դեպքում այն կազմող անձն արձանագրութ-
յունում այդ մասին կատարում է համապատասխան գրառում, որը
հավաստվում է դատավարական գործողությանը մասնակցած մյուս
անձանց ստորագրություններով։ Այստեղ, սակայն, հստակեցված չէ,
թե այն դեպքերում, երբ, օրինակ, կատարվում է վկայի կամ մե-
ղադրյալի հարցաքննություն, որին փաստաբան, պաշտպան չի
մասնակցում, ապա նման դեպքերում, ում ստորագրությամբ պետք է
հաստատվի տվյալ գրառումը։ Նույնը վերաբերում է նաև ֆիզիկական
թերությունների կամ առողջական վիճակի կամ անգրագիտության
հետևանքով ստորագրելու հնարավորությունից զրկված վկայի կամ
մեղադրյալի հարցաքննության արձանագրությունը հաստատելուն։
Քրեական վարույթի կասեցումը որպես մեղադրյալ ներգրավման
ենթակա անձի հայտնի չլինելու հիմքով։ ՀՀ քրեական դատավա-
րության օրենսգրքի ընդհանուր մասի նախագծի 27-րդ հոդվածում
որպես մեղադրյալ ներգրավման ենթակա անձի հայտնի չլինելը այլևս
նախատեսված չէ որպես վարույթը կասեցնելու հիմք։ Նախապես
նշենք, որ դատավարագիտության մեջ որպես մեղադրյալ ներգրավ-
ման ենթակա անձի հայտնի չլինելը որպես վարույթը կասեցնելու
հիմք միանշանակ չի ընդունվում և հանդիսանում է կասեցման
ինստիտուտի առավել վիճահարույց հարցերից։ Որոշ դատավարա-
գետներ առաջարկում են վերացնել կասեցման քննարկվող հիմքը1։
Հեղինակների մեկ այլ խումբ գտնում է, որ անհրաժեշտ է պահպանել
կասեցման նշված հիմքը2։
1
Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса. М.։ 1958, С. 336,
Черкасова Е.К. Правовое регулирование приостановления и возобновления
предварительного расследования. Дисс.... канд. юрид. наук. Омск, 2004, С. 68-
77, Кенжаев Х. Ж. Актуальные проблемы приостановления предварительного
следствия. Дисс.... канд. юрид. наук. М.։ 1995, С. 43-44։
2
Герасимов И.Ф. Деятельность следователя по приостановлеиным делам о
нераскрытых преступлениях //Методика и психологиа расследования
преступлений։ Межвуз. сб. науч. тр. – Вып. 52.– Свердловск, 1977, С. 157,
Аксенов Р.Г., Кулеева И.Ю. Совершенствование правового регулирования
64
 Կասեցման այս հիմքի վերացման կողմնակիցներն իրենց մոտե-
ցումը հիմնավորում են քրեական պատասխանատվության անխուսա-
փելիության տեսանկյունից և պնդում, որ նշված հիմքով գործի
քննության կասեցումը չի նպաստում հանցագործության բացահայտ-
մանը։ Որպես մեղադրյալ ներգրավման ենթակա անձի հայտնի
չլինելու հիմքի վերացումը հնարավորություն կտա քննիչին հե-
տաքննության մարմնին ըստ անհրաժեշտության, առանց ընդմի-
ջումների, նպատակամղված իրակականացնելու դատավարական և
օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումները, բացահայտելու հան-
ցագործութունը և ի հայտ բերելու հանցանք կատարած անձին ու են-
թարկելու նրան քրեական պատասխանատվության։
Կարծում ենք, նպատակահարմար չէ տվյալ ժամանակահատվա-
ծում վերացնել կասեցման նշված հիմքը, քանի որ քննարկվող հիմքի
վերացումը կարող է առաջ բերել քաղաքացիների իրավունքների և
օրինական շահերի լուրջ խախտումների։ Բանն այն է, որ եթե մինչև
անձին բացահայտելը վարույթը չկասեցվի, ապա քննիչը անսահմա-
նափակ հնարավորություն է ունենում կատարել տարբեր քննչական
գործողություններ, այդ թվում այնպիսի դատավարական գործողութ-
յուններ, որոնք ակնհայտորեն պայմանավորված չեն հանցագործութ-
յուն կատարող անձի բացահայտմամբ, ինչի արդյունքում չարդարաց-
ված կերպով կսահմանափակվի այլ անձանց իրավունքները։ Ավելին,
գործնականում հսկողություն եւ վերահսկողություն իրականացնող
մարմինների կողմից չկասեցված գործով անգործություն դրսևորելու
մեղադրանքներից խուսափելու եւ կատարված աշխատանք ցույց
տալու նպատակով քննիչը կարող է կատարել չարդարացված
քննչական գործողություններ։ Տվյալ պարագայում քննիչը հնարավո-
րություն կստանա ցանկացած ժամանակ իրականացնելու տարա-
բնույթ քննչական գործողություններ, ինչի հետևանքով կխախտվեն
տուժողների, վկաների և այլ անձանց իրավունքները։
ՀՀ գլխավոր դատախազի կողմից ՀՀ սահմանադրական դատարան
դիմելը որպես վարույթը կասեցնելու հիմք: Նախագծի 27-րդ հոդվածի
приостановления предварительного следствия в случае, когда лицо,
подлежащее привлечению в качестве обвиняемого не установлено, как одно из
условий оптимизации расследования нераскрытых преступлений прощлих лет
// Черные дыры в Российском законадательстве, 2007, № 6, С. 360-363։
65
2-րդ մասով կարգավորվում է միայն քրեական վարույթը դատարանի
որոշմամբ կաuեցնելը, եթե դատարանը գտնում է, որ կիրառման
ենթակա նորմատիվ ակտի դրույթները հակաuում են Հայաuտանի
Հանրապետության Uահմանադրությանը, սակայն կարգավորված չէ
ՀՀ գլխավոր դատախազի կողմից ՀՀ սահմանադրական դատարան
դիմելու դեպքում վարույթը կասեցնելու հարաբերությունները։ Դա-
տարանի վարույթում գտնվող քրեական գործերով ՀՀ գլխավոր
դատախազի կողմից ՀՀ սահմանադրական դատարան դիմելու
հարաբերությունների կարգավորման հիմքում պետք է դրվի ՀՀ
սահմանադրական դատարանի 04.02.2011թ. ՍԴՈ-934 որոշմամբ
արտահայտված իրավական դիրքորոշումները. «ՀՀ Սահմա-
նադրության 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետի իմաստով
«գլխավոր դատախազի վարույթ» հասկացությունը վերաբերում է ՀՀ
դատախազության` ՀՀ Սահմանադրության 103-րդ հոդվածով նախա-
տեսված բոլոր գործառույթների իրականացմանը։ Այդ գործառույթ-
ներից յուրաքանչյուրն իրականացնելիս, եթե ի հայտ է եկել դատա-
խազության պաշտոնատար անձի կողմից կոնկրետ գործով իր
իրավասության շրջանակներում կայացվելիք որոշման հիմքում դրվող
նորմատիվ ակտի դրույթի սահմանադրականության գնահատման
հարց և այդ հարցի բարձրացումը չի խոչընդոտում պետական
իշխանության այլ մարմնի լիազորությունների բնականոն իրացմանը,
ապա այդ հարցով ՀՀ գլխավոր դատախազն իրավասու է դիմել ՀՀ
սահմանադրական դատարան։ Այլապես, ՀՀ գլխավոր դատախազը
կզրկվի սահմանադրական դատարան դիմելու իր սահմանադրական
լիազորությունն իրականացնելու հնարավորությունից»։
ՀՀ սահմանադրական դատարանը գտել է, որ ՀՀ գլխավոր դատա-
խազի` ՀՀ սահմանադրական դատարան դիմելու իրավասությունը`
ՀՀ Սահմանադրության 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետի ընդհա-
նուր տրամաբանության շրջանակներում, առաջին հերթին վերաբե-
րում է մինչդատական վարույթի փուլին, քանի որ այս փուլում
իրականացվող գործողությունների օրինականության ապահովումն
ամբողջությամբ ՀՀ դատախազության սահմանադրական պարտակա-
նությունն է։ Դատական քննության փուլում մեղադրանքը պաշտպա-
նելու` դատախազության սահմանադրական գործառույթն իրակա-
նացվում է արդարադատության ընդհանուր սկզբունքների, մասնավո-
րապես` մրցակցության սկզբունքի շրջանակներում, և վերջնական
66
որոշում կայացնելու իրավասությամբ օժտված է դատարանը։ Ուստի
այս փուլում կոնկրետ գործը գտնվում է դատարանի վարույթում, և
վերջինս է ՀՀ Սահմանադրությամբ ճանաչվում ՀՀ սահմանադրական
դատարան դիմող սուբյեկտ։ Այս ընդհանուր կանոնից կարող են
առանձնացվել միայն այն դեպքերը, երբ դատախազը գործի դատա-
կան քննության փուլում ինքնուրույն որոշում կայացնելու իրավա-
սությամբ է օժտված։ Դա կարող է լինել, օրինակ, մեղադրանքից
հրաժարվելիս կամ մեղադրանքը փոխելիս։ Օրենսդրորեն այս հան-
գամանքը հաշվի առնելը հնարավորություն կտա առավել արդյունա-
վետ ու ամբողջական իրականացնել ՀՀ գլխավոր դատախազի` ՀՀ
սահմանադրական դատարան դիմելու իրավունքը։
Համապատասխան օրենսդրական կարգավորումները պետք է հաշ-
վի առնեն, որ ընդհանուր իրավասության դատարանում գտնվող
կոնկրետ գործով ՀՀ սահմանադրական դատարան դիմելու` ՀՀ գլխա-
վոր դատախազի լիազորությունը կանոնակարգելով հանդերձ, այն
պետք է սահմանափակվի երկու պայմանով. 1) դատարանի
վարույթում գտնվող գործով ՀՀ գլխավոր դատախազը կարող է դիմել
ՀՀ սահմանադրական դատարան միայն այն դեպքում, երբ վիճարկվող
նորմն ուղղակիորեն առնչվում է դատախազի` մեղադրանքի պաշտ-
պանության շրջանակներում իր իսկ սահմանադրական գործառույթի
իրականացմամբ պայմանավորված ինքնուրույն որոշման կայաց-
մանը, 2) եթե այդ նորմի վիճարկումն անխուսափելիորեն չի պահան-
ջում կոնկրետ գործով վարույթի կասեցում։
2.4. Քրեական հետապնդումը
Քրեական հետապնդման ժամկետները։ Նախագծի 33-րդ հոդվածում
նախատեսված է քրեական հետապնդման ժամկետների ինստիտու-
տը, որն ըստ էության փոխարինում է նախաքննության ժամկետնե-
րին։ Ի տարբերություն նախաքննության ժամկետների, քրեական հե-
տապնդման ժամկետներն սկսում են հոսել քրեական հետապնդում
հարուցելու պահից։ Նախագծի 33-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝
մինչդատական վարույթում հանրային քրեական հետապնդումն այն
հարուցելու պահից չի կարող տևել.
1) ավելի, քան երկու ամիս` ոչ մեծ ծանրության հանցանքի վերա-
բերյալ վարույթով.
67
2) ավելի, քան չորս ամիս` միջին ծանրության հանցանքի վերա-
բերյալ վարույթով.
3) ավելի, քան ութ ամիս` ծանր հանցանքի վերաբերյալ վարույթով.
4) ավելի, քան տասներկու ամիս` առանձնապես ծանր հանցանքի
վերաբերյալ վարույթով։
Ողջունելի է մինչդատական վարույթում քրեական գործերի քննութ-
յան ողջամիտ ժամկետների պահպանմանն ուղղված օրենսդրական
նման կարգավորումը, սակայն, կարծում ենք, որ քրեական հե-
տապնդման ժամկետների նման կարգավորումը եւ բացառապես հան-
ցագործության դասակարգման հիման վրա դրանց տարբերակումն
անընդունելի է, հետեւյալ հիմնավորմամբ.
Նախ, գործնականում հանդիպում են ոչ մեծ ծանրության հանցա-
գործություններ, որոնք իրենց իրավական եւ փաստական կողմերի
բարդության հետեւանքով, պահանջում են քրեական հետապնդման
առավել երկար ժամկետներ (օրինակ՝ կենցաղային շարժառիթներով
կատարված ոչ մեծ կամ միջին ծանրության հանցագործությունները)։
Բացի այդ, գործնականում հաճախ է հանդիպում, երբ արարքը
որակվում է ծանր հանցագործություն նախատեսող հոդվածով, սա-
կայն հետագայում վերաորակվում է միջին ծանրության հանցագոր-
ծություն նախատեսող հոդվածով։ Նման իրավիճակներում պետք է
հստակ կարգավորել քրեական հետապնդման ժամկետների հաշ-
վարկման կարգը։
Երկրորդ, ներկայիս պրակտիկան ցույց է տալիս, որ քրեական
գործերի նախաքննության ժամկետների ձգձգման հիմնական պատ-
ճառը փորձագիտական հիմնարկների կողմից ծայրահեղ երկար
ժամկետներում փորձաքննության կատարումն է։ Գործող իրավական
համակարգում բացակայում է փորձագիտական հիմնարկների գոր-
ծունեության, այդ թվում փորձաքննությունների կատարման ժամկետ-
ների եւ դրանց խախտման համար պատասխանատվության իրավա-
կան կարգավորումը, որի պատճառով փորձագետների կողմից երբեմն
թույլ են տրվում կամայականություններ։ Օրինակ՝ ՀՀ քր. օր-ի 130-րդ
հոդվածի 1-ին մասը պատասխանատվություն է նախատեսում բժշկա-
կան սխալի համար, որը հանդիսանում է ոչ մեծ ծանրության հանցա-
գործություն, սակայն նշված հանցագործությունների քննության
ժամկետներն ուղղակիորեն կախված են փորձաքննության կատար-
ման ժամկետներից։
68
 Երրորդ, քրեական հետապնդման նման ոչ ճկուն ժամկետների
սահմանումը գործնականում կհանգեցնի նրան, որ վարույթն իրակա-
նացնող մարմիններն արհեստականորեն կարող են ձգձգել անձին
մեղադրյալի կարգավիճակ տալը, որպեսզի քրեական հետապնդման
ժամկետները չհոսեն։ Չեն բացառվի իրավիճակներ, որ քրեական
հետապնդման մարմինները նախաքննություն կատարելու առավել
երկար ժամկետներ ունենալու նպատակով անձին կարող են մե-
ղադրանք առաջադրել առավել ծանր հոդվածով, որոնց համար նա-
խատեսված են քրեական հետապնդման առավել երկար ժամկետներ։
Առաջարկում ենք նախատեսել քրեական հետապնդման ժամկետ-
ները քննիչի միջնորդության հիման վրա դատախազի կողմից
երկարացնելու հնարավորություն։
Քրեական հետապնդումը բացառող հանգամանքները։ Նախագծի
34-րդ հոդվածում կարգավորվում է բացառապես քրեական հե-
տապնդումը դադարեցնելու հարաբերությունները, ինչը նշանակում է,
որ այս ինստիտուտը կիրառվում է միայն մեղադրյալի կարգավիճակ
ունեցող անձի նկատմամբ։ Մինչդեռ գործնականում հանդիպում են
դեպքեր, երբ օբյեկտիվորեն ոչ թե պետք է դադարեցվի քրեական
հետապնդումը, այլ պարզապես քրեական հետապնդում չհարուցվի
կամ չիրականացվի։ Օրինակ` նախաքննության ընթացքում պարզ է,
որ հանցագործություն կատարած անձը չի հասել քրեական պատաս-
խանատվության տարիքի, եթե նրա նկատմամբ քրեական հե-
տապնդում չի կարող հարուցվել։ Եթե ղեկավարվենք Նախագծի տրա-
մաբանությամբ, հետապնդումը դադարեցնելու համար նախ անչա-
փահասի նկատմամբ պետք է հարուցվի հետապնդում, նրան տրվի
մեղադրյալի կարգավիճակ, այնուհետեւ նոր քրեական հետապնդումը
դադարեցվի։ Մյուս կողմից, նման իրավիճակում քրեական պատաս-
խանատվության տարիքի չհասած անձի նկատմամբ քրեական հե-
տապնդման հարուցումը կհամարվի ապօրինի։ Կարծում ենք, Նա-
խագծի 34-րդ հոդվածի կարգավորման առարկայում պետք է ընդգրկել
նաեւ քրեական հետապնդում չհարուցելու ոլորտը։
Նախագծի 34-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետում որպես քրեական
հետապնդումը դադարեցնելու հիմք նշվում է՝ մեղադրյալը կամովին
հրաժարվել է հանցանքը մինչեւ վերջ հաuցնելուց, եթե նրա կատարած
արարքն այլ հանցանքի հատկանիշներ չի պարունակում, իսկ 9-րդ
կետում՝ մեղադրյալը Հայաuտանի Հանրապետության քրեական
69
oրենuգրքի ընդհանուր կամ հատուկ մասի դրույթների ուժով ենթակա
է ազատման քրեական պատաuխանատվությունից։ Կարծում ենք, 34-
րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետի հիմքը կլանվում է 9-րդ կետի հիմքի
կողմից, ուստի կրկնությունից խուսափելու համար, կարծում ենք,
նպատակահարմար է 8-րդ կետը հանել հոդվածի կառուցվածքից։
Համաներման հիմքով քրեական հետապնդման դադարեցումը
տուժողին պատճառված վնասի հատուցման դեպքում։ Օրենսգրքի 34-
րդ հոդվածով նախատեսված են քրեական հետապնդումը բացառող
հանգամանքները, որի 1-ին մասի 10-րդ կետով նախատեսված է
մեղադրյալի նկատմամբ համաներման ակտ կիրառելու հիմքը։
Գործող օրենսգրքում կատարված փոփոխություններով նշված նորմը
կիրառելի է դարձել հանցագործությամբ պատճառված վնասի
վերականգնման պարագայում, որը պետք է ներառել նաև նա-
խագծում։ Նույն պայմանը նպատակահարմար է կիրառել նաև քրեա-
կան պատասխանատվության ենթարկելու վաղեմության ժամկետն
անցնելու հիմքով քրեական հետապնդումը դադարեցնելու դեպքում։
2.5. Վարույթի հանրային մասնակիցները
Դատախազի լիազորությունները: Նախագծի 46-րդ հոդվածում
նախատեսված են դատախազի լիազորությունները մինչդատական
վարույթում։ Հոդվածի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ նշված հոդ-
վածում տարանջատված չեն մինչդատական վարույթի նկատմամբ
հսկողություն իրականացնող դատախազի եւ վերադաս դատախազի
լիազորությունները։ Օրինակ՝ նշված հոդվածում ներկայացված են
վերադաս դատախազի լիազորությունները՝ հսկող դատախազին
հեռացնում է վարույթից, լուծում է հսկող դատախազի առարկութ-
յունները նրա վերադաս դատախազի հանձնարարությունների վերա-
բերյալ, վերացնում է ստորադաս դատախազի անօրինական կամ ան-
հիմն որոշումները, ինչպես նաև ստորադաս դատախազի, քննչական
ստորաբաժանման ղեկավարի կամ քննիչի անօրինական կամ ան-
հիմն հանձնարարությունները, դիմում է իրավասու մարմիններին
քրեական հետապնդման անձեռնմխելիությունից օգտվող անձանց
կալանավորման հարցը լուծելու, քրեական հետապնդում հարուցելու
միջնորդություններով, եթե այդ անձինք քրեական վարույթին պետք է
ներգրավվեն որպես մեղադրյալ։
70
 Հսկող եւ վերադաս դատախազների լիազորությունների հստակ
տարանջատման նպատակով առաջարկում ենք առանձին հոդվածով
կամ առանձին մասերով ներկայացնել նշված երկու պաշտոնատար
անձանց լիազորությունները։
Առաջարկում ենք Նախագծում սահմանել վերադաս դատախազի
հետեւյալ լիազորությունները։ Վերադաս դատախազը մինչդատական
վարույթի ընթացքում լիազորված է՝
1) գործի հսկողությունը հանձնարարել ստորադաս դատախազին
կամ այն իրականացնել անձամբ` օգտվելով սույն օրենսգրքով մինչ-
դատական վարույթում հսկողություն իրականացնող դատախազի
լիազորություններից.
2) անհրաժեշտության դեպքում հետաքննության կամ նախաքննութ-
յան օրինականության նկատմամբ հսկողությունը հանձնարարել մի
քանի դատախազների և նրանց միջև կատարել աշխատանքի բաժա-
նում.
3) լուծել հսկողություն իրականացնող դատախազին հայտնված բա-
ցարկի, ինչպես նաև նրա ինքնաբացարկի հարցերը.
4) լուծել հետաքննության մարմնի պետի, հետաքննիչի, քննիչի և
քննչական բաժնի պետի` սույն օրենսգրքով նախատեսված առարկու-
թյունները` հսկողություն իրականացնող դատախազի հանձնարա-
րությունների, ինչպես նաև վերջինիս առարկությունները վերադաս
դատախազի տված հանձնարարությունների վերաբերյալ.
5) սույն օրենսգրքով սահմանված քննչական ենթակայության
կանոններին համապատասխան քրեական գործը նախաքննության մի
մարմնից հանձնել նախաքննության մեկ այլ մարմնի` բազմակող-
մանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննություն իրականացնելու նպատակով,
6) անհրաժեշտության դեպքում քննչական ստորաբաժանման ղեկա-
վարին գրավոր հանձնարարություն տալ նախաքննությունը քննչա-
կան խմբի կողմից կատարելու վերաբերյալ.
7) իր որոշմամբ հսկողություն իրականացնող ստորադաս դատա-
խազին և քննիչին հեռացնել վարույթից, հսկողություն իրականացնել
անձամբ կամ այն հանձնարարել այլ դատախազի
8) հետաքննության և նախաքննության օրինականությունն ապահո-
վելու նպատակով հանձնարարություններ տալ հսկողություն իրակա-
նացնող դատախազին։ Հսկողություն իրականացնող դատախազը
պարտավոր է կատարել վերադաս դատախազի հանձնարարությունը,
71
բացառությամբ այն դեպքերի, երբ համարում է, որ նման հանձնարա-
րությունը անհիմն կամ անօրինական է։ Նման դեպքերում հսկո-
ղություն իրականացնող դատախազը պարտավոր է հրաժարվել այն
կատարելուց` անհապաղ գրավոր իրազեկելով հանձնարարություն
տված վերադաս դատախազին, որն իրավունք ունի հրաժարվել հանձ-
նարարությունից, անձամբ ստանձնել հսկողությունը կամ դրա իրա-
կանացումը հանձնարարել մեկ այլ դատախազի։
9) սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում իր որոշմամբ փոխել
հսկողություն իրականացնող դատախազին.
10) վերացնել հսկողություն իրականացնող դատախազի անօրինա-
կան որոշումները, ստորադաս դատախազի անօրինական, չհիմնա-
վորված հանձնարարությունները.
11) լուծել հսկողություն իրականացնող դատախազի որոշումների,
գործողությունների և հանձնարարությունների դեմ բերված բողոքնե-
րը, բացառությամբ այն բողոքների, որոնց լուծումն օրենքով վերա-
պահված է դատարանին.
Հսկող դատախազի դատավարական ինքնուրույնությունն ապահո-
վելու նպատակով Նախագծով անհրաժեշտ է կարգավորել նաեւ այն
դեպքերը, երբ վերադաս դատախազը կարող է վերացնել հսկող
դատախազի ակտերը։ Այդպիսիք կարող են լինել՝
1) հսկողություն իրականացնող դատախազի որոշումների և գործո-
ղությունների դեմ բերված բողոքները լուծելիս.
2) հսկողություն իրականացնող դատախազի հանձնարարություն-
ների դեմ հետաքննիչի, հետաքննության մարմնի պետի, քննիչի,
քննչական ստորաբաժանման ղեկավարի բողոքները լուծելիս.
3) իր նախաձեռնությամբ հսկողություն իականացնող դատախազի`
ակտերի օրինականությունն ստուգելիս։
Մինչդատական վարույթում դատախազի լիազորությունների վերա-
բերյալ առկա են նաեւ հետեւյալ նկատառումները՝
1) Նախագծի 46-րդ հոդվածի համաձայն` դատախազը զրկվել է
քրեական վարույթը կարճելու, քրեական հետապնդումը դադարեցնե-
լու և քրեական հետապնդում չիրականացնելու իրավունքից, ավելին
այդ հոդվածում նախատեսված չէ նաև դատախազի քրեական վա-
րույթ հարուցելու իրավունքը, ինչը մեր կարծիքով անընդունելի է։
Գտնում ենք, որ նախագծի 46-րդ հոդվածի 1-ին մասում անհրաժեշտ է
սահմանել դատախազի վերոնշյալ լիազորությունները.
72
 2) Նախագծի 48-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետում սահմանված է,
որ քննիչը կազմում է ենթադրյալ հանցագործության հատկանիշների
առկայության վերաբերյալ արձանագրություն և անհապաղ ձեռնա-
մուխ լինում նախաքննության իրականացմանը` այդ մասին գրավոր
տեղեկացնելով դատախազին։ Մինչդեռ դատախազի լիազորություն-
ներում նախատեսված չէ քննիչի կողմից կազմված արձանագրության
վերացման հնարավորություն։ Ուստի Նախագծում պետք է նախատե-
սել, որ դատախազն իրավասու է անօրինական ճանաչել քննիչի
կողմից կազմված արձանագրությունները։ Նման լիազորությունից
դատախազը կարող է օգտվել նաեւ ապացույցներն անթույլատրելի
ճանաչելիս։
3) Նախագծի 51-րդ հոդվածի 1-ին մասում, որտեղ շարադրված են
հետաքննիչի լիազորությունը։ Հետաքննիչի գործունեության նկատ-
մամբ դատախազական հակողության արդյունավետությունը բարձ-
րացնելու նպատակով առաջարկվում է
3.1) Նախագծում ավելացնել դրույթ, ըստ որի դատախազի հանձնա-
րարականները ենթակա են պարտադիր կատարման հետաքննիչի
կողմից,
3.2) Նախագծում ամրագրել դրույթ, ըստ որի հետաքննիչը հե-
տաքննության կատարման ընթացքում նոր հանցագործության հատ-
կանիշներ հայտնաբերելու դեպքում անհապաղ գրավոր տեղե-
կացնում է նաև դատախազին։ Բանն այն է, որ Նախագծի 51-րդ
հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի համաձայն` հետաքննության կա-
տարման ընթացքում նոր հանցագործության հատկանիշներ հայտնա-
բերելու դեպքում անհապաղ գրավոր տեղեկացվում է քննիչին,
սակայն այս մասին դատախազին տեղեկացնելու մասին դրույթ նա-
խատեսված չէ։
3.3) Նախագծում ամրագրել դրույթ, ըստ որի հետաքննիչը դատա-
խազին պարտադիր գրավոր տեղեկացնում է ձերբակալման եւ անձին
արգելանքից ազատելու հիմքերի մասին։
4) Գործող քրեական դատավարության օրենսգրքի 53 հոդվածի 3-րդ
մասի 2-րդ կետով սահմանված է, որ դատախազն իրավասու է «պա-
հանջել փաստաթղթեր, նյութեր և գործեր, որոնք կարող են տեղեկութ-
յուններ պարունակել դեպքերի և դրանց առնչվող անձանց մասին»։
Նշված դրույթի ուժով դատախազը մասնակցում է ապացույցների հա-
վաքմանը։ Նախագծից այդ դրույթը հանվել է։
73
Մինչդեռ այդ իրավասության իրականացումը մեծապես նպաստում
է քրեական դատավարության արդյունավետությանը։
Հարցը կարևորվում է նաև դատարանում մեղադրանքի պաշտպա-
նության ընթացքում դատախազի լիազորությունների շրջանակը որո-
շելու համար, որին նվիրված է Նախագծի 47-րդ հոդվածը։ Այսպես.
նախագծի 47 հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի համաձայն` հանրային
մեղադրողն իրավունք ունի ներկայացնել քրեական վարույթին
առնչվող առարկաներ և փաստաթղթեր։ Այսպիսով, խոսքը գնում է
ներկայացնելու մասին, սակայն առարկան կամ փաստաթուղթը ձեռք
բերելու (ստանալու) կարգի, պայմանների, մեխանիզմի, նաև` իրա-
վասության, մասին Նախագիծը լռում է։
Առաջարկվում է նախագծի 47 հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետը
խմբագրել հետևյալ ձևակերպմամբ` «3) պահանջել քրեական վա-
րույթին առնչվող առարկաներ և փաստաթղթեր, դրանք ներկայացնել
դատարան»։
Դատախազի եւ քննչական բաժնի պետի լիազորությունների
սահմանազատումը: Նախագծի 49-րդ հոդվածում ներկայացված է
քննչական ստոբաժանման ղեկավարի լիազորությունները։ Ողջունելի
է, որ Նախագծում քննչական ստորաբաժնման ղեկավարին վերա-
պահվել են բացառապես կազմակերպական լիազորություններ, որոնց
պայմաններում հստակ տարանջատվում են դատախազական հսկո-
ղությունը եւ գերատեսչական վերահսկողությունը1։
Դատախազի եւ քննչական ստորաբաժանման ղեկավարի լիազո-
րությունների տեսանկյունից կարեւոր նշանակություն ունի մի քննչա-
կան մարմնի շրջանակներում քրեական գործի մի տարածքից մեկ այլ
տարածք կամ հանրապետական մարմին փոխանցելու հարցը։ Ներ-
կայումս քննչական տարածքային ենթակայությունը հաճախ փոխվում
է ՀՀ ոստիկանության գլխավոր քննչական վարչության պետի կողմից։
Նման մոտեցումն անընդունելի է, քանի որ քրեական գործը մի
տարածքի քննիչից մեկ այլ տարածքի կամ հանրապետական մարմնի
քննիչին հանձնելու արդյունքում փոխվում է քննչական տարածքային
ենթակայությունը։ Նշված գործողությունը չի հանդիսանում կազմա-
1
Ղամբարյան Ա. Մինչդատական վարույթի բարեփոխումները Հայաստանի
Հանրապետության քրեական դատավարությունում։ (Գիտագործնական ձեռ-
նարկ)/ Եր.։ ՀՀ «Դատախազության դպրոց» ՊՈԱԿ, 2010:
74
կերպական լիազորություն, այն, հանդիսանալով քննչական ենթակա-
յության ինստիտուտի տարր, ունի վառ արտահայտված դատավարա-
կան բնույթ։ Նախագծում արդեն իսկ ընդունված է, որ քննչական
ստորաբաժանման ղեկավարը կարող է ունենալ բացառապես կազմա-
կերպական լիազորություններ։
Կարծում ենք, նման լիազորությամբ կարող է օժտված լինել միայն
ՀՀ գլխավոր դատախազը կամ տեղակալը այն պատճառաբանութ-
յամբ, որ քննչական տարածքային ենթակայության փոփոխությունը
հանգեցնում է տվյալ գործով հսկողություն իրականացնող դատախա-
զի փոփոխությանը։ Եթե քննչական բաժնի պետին իրավունք տրվի
փոխել տարածքային քննչական ենթակայությունը, ապա դա ինքնին
նշանակում է քննչական բաժնի պետի կողմից հսկողություն իրա-
կանացնող դատախազին փոխելու իրավունքի վերապահում, մինչդեռ,
«Դատախազության մասին» նոր օրենքով դատախազին կարելի է
փոխել օրենքով նախատեսված դեպքերում և միայն վերադաս դատա-
խազի կողմից։
Եվրոպայի խորհրդի «Դատախազի դերը քրեական արդարադա-
տության համակարգում» № R (2000) 19 հանձնարարականի 22-րդ
կետի բ ենթակետում նշվում է, որ եթե գոյություն ունեն ոստիկա-
նության տարբեր ստորաբաժանումներ, դատախազը գործը հանձնում
է այն ստորաբաժանում, որտեղ կարող է գործն առավել լավ քննվել։
Նախագծի 49-րդ հոդվածի 2-րդ մասում որոշակիորեն փորձ է արվել
հստակեցնել նշված հարցը, եւ սահմանվել է, որ քննչական ստորա-
բաժանման ղեկավարը միևնույն ստորաբաժանման շրջանակներում
վարույթը մի քննիչից որոշմամբ հանձնում է մյուսին։ Նախագծում
օգտագործվում է «միեւնույն ստորաբաժման շրջանակ» հասկացութ-
յունը, որի պարագայում հստակ է, որ քննչական ստորաբաժանման
ղեկավարը չի կարող քրեական գործը մի տարածքից տեղափոխել այլ
տարածք, սակայն անորոշ է մնում քննչական հանրապետական
մարմնի ղեկավարի կողմից քրեական գործը հանրապետական
մարմին տեղափոխելու հարցը։ Բանն այն է, որ քննչական հանրապե-
տական մարմնի ղեկավարի համար Հայաստանի տարածքի բոլոր
քննչական ստորաբաժանումները կարող են դիտվել որպես «միեւնույն
ստորաբաժանում»։ Նման մեկնաբանություններից խուսափելու նպա-
տակով առաջարկում ենք Նախագծում ավելացնել դրույթ, ըստ որի`
Գլխավոր դատախազը կամ նրա տեղակալը քրեական գործի
75
քննության լրիվությունը, բազմակողմանիությունը և օբյեկտիվութ-
յունն ապահովելու նպատակով լիազորված են նախաքննության
տարբեր մարմինների իրավասու պաշտոնատար անձանց կողմից
ներկայացված քննիչներից ձևավորել քննիչների խումբ, նշանակել
խմբի ղեկավար և այդ խմբին հանձնարարել քրեական գործի
քննությունը, ինչպես նաև իր նախաձեռնությամբ կամ քննչական վե-
րադաս մարմնի առաջարկությամբ փոխել նախաքննության կատար-
ման վայրը։
2.6. Վարույթի մասնավոր մասնակիցները
Կասկածյալի ինստիտուտի վերացումը: Նախագիծն ընդհանրապես
հրաժարվել է կասկածյալի ինստիտուտից, իսկ խափանման միջոց
կարող է կիրառվել միայն մեղադրյալի նկատմամբ, ինչը կարող է
առաջացնել որոշակի խնդիրներ։ Ստացվում է, որ եթե հանցագոր-
ծությունը կատարելու հարցում անձի նկատմամբ կան ողջամիտ
կասկածներ, որոնց հիմքում դրված չեն անձին ձերբակալելու համար
հիմք տվող տվյալներ, և դեռևս բավարար ապացույցներ ձեռք չեն
բերվել անձին որպես մեղադրյալ ներգրավելու համար, նրա նկատ-
մամբ չեն կարող կիրառվել հարկադրանքի միջոցներ, թեկուզ հանրա-
պետությունից նրա հեռանալը կանխելու համար։ Բացի այդ,
գործնականում կարող է ստեղծվել նաև այնպիսի իրավիճակ, երբ
սկսված նախաքննության ժամանակ կամ մինչև նախաքննություն
սկսելը քննիչին մեղայականով ներկայանա անձ և հայտնի իր կողմից
առերևույթ հանցագործության հատկանիշներ պարունակող արարք
կատարելու մասին: Նախագծի կարգավորման պայմաններում հնա-
րավոր չէ նման իրավիճակներում լուծում տալ մեղայականով ներկա-
յացած անձին դատավարական որևէ կարգավիճակ տալու հարցին:
Մասնավորապես` քննիչը չի կարող ձերբակալել մեղայականով ներ-
կայացած անձին, քանի որ չկան ձերբակալման հիմքեր, միևնույն
ժամանակ չի կարող նաև ներկայացած անձին ներգրավել որպես
մեղադրյալ դրա համար անհրաժեշտ ապացույցների բացակայության
պատճառով: Այդպիսով անձը կարող է հայտնվել դատավարական
անորոշ կարգավիճակում, ինչը գործնականում կարող է հանգեցնել
երբեմնի այն պրակտիկային, երբ հանցագործության կատարման մեջ
կասկածվող անձինք նախ հարցաքննվում էին որպես վկա մերկացնող
76
ցուցմունքներ ստանալու նպատակով, այնուհետև ներգրավվում որ-
պես մեղադրյալ: Իհարկե, փաստացի հանցագործության մեջ կաս-
կածվող անձանց որպես վկա հարցաքննելու դեպքում Սահմա-
նադրության ուժով նման կարգավիճակում հայտնված անձը կունենա
իր, ամուսնու և մերձավոր ազգականների վերաբերյալ ցուցմունքներ
չտալու և փաստաբանի իրավաբանական օնությունից օգտվելու
իրավունքներ, սակայն, կարծում ենք, դրանք բավարար չեն և չեն կա-
րող փոխարինել պաշտպանության իրավունքին:
Հնարավոր է նաև իրավիճակ, երբ նախաքննություն սկսվի կոնկրետ
անձի կողմից առերևույթ հանցանք կատարելու փաստի առթիվ և
առաջ գա անձին (որին վերագրվում է այդ արարքի կատարումը)
անմիջապես հարցաքննելու անհրաժեշտություն, իսկ կոնկրետ դեպ-
քում բացակայեն այդ անձին և ձերբակալելու, և որպես մեղադրյալ
ներգրավելու հիմքերը:
Շարադրված նկատառումներից ելնելով կարծում ենք` կասկածյալի
ինստիտուտի պահպանումը քրեական դատավարության զարգաց-
ման ներկա փուլում անհրաժեշտություն է և Նախագծում անհրաժեշտ
է նախատեսել անձին կասկածյալ ճանաչելու հետևյալ կառուցակար-
գը. կասկածանքի մասին անձին իրազեկելը, երբ անձը ներկայացել է
մեղայականով և հայտնում իր կողմից առերևույթ հանցանք
կատարելու մասին, կամ երբ նախաքննություն է սկսվել կոնկրետ
անձի կողմից առերևույթ հանցանք կատարելու փաստի առթիվ,
այսինքն` կոնկրետ անձի նկատմամբ: Կասկածանքի մասին
իրազեկելու պարագայում անձը պետք է ձեռք բերի կասկածյալի
կարգավիճակ և հանդես գա այդ կարգավիճակում մինչև նրան որպես
մեղադրյալ ներգրավելը կամ նրա նկատմամբ քրեական
հետապնդումը դադարեցնելը: Գիտակցում ենք, որ առաջարկվող
կառուցակարգը չի համապատասխանում քրեական հետապնդում
հարուցելու` հայեցակարգային մոդելին, սակայն, կարծում ենք, կաս-
կածանքի մասին իրազեկելը ևս պետք է համարել քրեական հե-
տապնդման հարուցում` նախատեսելով այդ գործողությանը դատա-
խազի մասնակցությունը: Ընդ որում, կասկածանքի մասին իրազե-
կելու կառուցակարգը լիովին համահունչ է քրեական մեղադրանք
սկսելու վերաբերյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատա-
րանի արտահայտած իրավական այն դիրքորոշմանը, համաձայն
որի` «Կոնվենցիայի հոդված 6-ը կիրառվում է այն դեպքում, երբ
77
«քրեական մեղադրանքը» ներկայացվել է որոշակի անձի, այսինքն`
այն բանից հետո, երբ այդ անձը «պետական իշխանության իրավասու
մարմնի կողմից պաշտոնապես տեղեկացվել է իր կողմից քրեորեն
պատժելի իրավախախտում կատարելու վերաբերյալ ենթադրության
առկայության մասին»: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատա-
րանի արտահայտած այս իրավական դիրքորոշումը տեղ է գտել
Իսկուբետն ընդդեմ Բելգիայի գործով 28.10.1999թ-ի որոշման մեջ, որն
ի դեպ, մեջբերվել է Հայեցակարգում (3.8-րդ կետ):
2.7. Վարույթին օժանդակող անձինք
Ընթերական։ Նախագծի 75-րդ հոդվածում պահպանվել է ընթերա-
կայի ինստիտուտը։ Առաջարկվում է, նոր քրեական դատավարության
օրենսգրքով այլևս չնախատեսել քննչական գործողություններին
ընթերակաների մասնակցության մասին ինստիտուտը։
Ընթերակաների ինստիտուտը նախատեսված է եղել խորհրդային
քրեական դատավարության օրենսդրությամբ, իսկ ներկայումս այն
պահպանված է հիմնականում հետխորհրդային մի շարք պետություն-
ների քրեական դատավարության օրենսգրքերով։ Այս ինստիտուտի
գործողության ընթացքում պարզվել է, որ այն, ընդհանուր առմամբ, չի
ծառայում իր նպատակներին, ավելին՝ խոչընդոտում է նախաքննութ-
յան իրականացմանը։ Այսպես, առանձին դեպքերում քննչական
գործողություններին ընթերակաների մասնակցությունը վտանգավոր
է նրանց կյանքի և առողջության համար։ Այսպես, պետական
սահմանին հակառակորդի գնդակից զինվորի մահվան փաստով
դեպքի վայրի զննությանը պետք է մասնակցեն նաև ընթերակաները,
ինչը վտանգավոր է ընթերակաների կյանքի համար։ Նույն իրավիճա-
կը կարող է առաջանալ նաև վտանգավոր պայմաններում բնակարա-
նի խուզարկության դեպքում։
Նոր քրեական դատավարության օրենսդրությունը պետք է
կառուցվի քրեական արդարադատության եվրոպական գաղափարա-
խոսության հիման վրա, ուստի պետք է նկատի ունենալ նաև սույն
հարցի վերաբերյալ եվրոպական փորձը։ Միևնույն ժամանակ,
կարծում ենք, ընթերակաների ինստիտուտի վերացումը պետք է
լրացվի քննչական գործողությունների ընթացքը տեսանկարահան-
78
ման կամ լուսանկարահանման եղանակով ֆիքսելու մասին
օրենսդրական պահանջով կամ այլ կառուցակարգերով։
Հայաստանում քրեական դատավարության օրենսդրության բարե-
փոխումների հայեցակարգի վերաբերյալ ԵԱՀԿ փորձագետների
կողմից նախապատրաստված եզրակացության մեջ նշվել է, «Մինչդա-
տական վարույթ» վերնագրված 1-ին բաժնում առաջարկվում է նաև
վերացնել ընթերակայի ինստիտուտը։ Այս բարեփոխումը ողջունելի է,
քանի որ փորձը ցույց է տվել, որ բազմաթիվ երկրներում ընթերակայի
ինստիտուտը բավական անարդյունավետ է։ Փոխարենը, մեղադրյալի
իրավունքները պաշտպանելու և քրեական վարույթն իրականացնող
մարմինների կողմից չարաշահումները կանխելու առավել արդյու-
նավետ միջոց կարող է լինել քննչական գործողություններին պաշտ-
պանի ներկայությունն ապահովելը։ Ավելին, որոշակի ընթացակար-
գերում, ինչպիսին է, օրինակ, փաստաբանների գրասենյակների կամ
բուժհաստատությունների խուզարկությունը, կարող են անհրաժեշտ
լինել անգամ լրացուցիչ երաշխիքներ1:
Եթե նույնիսկ որոշվի պահպանել ընթերակայի ինստիտուտը, ապա
օրենսգրքի հատուկ մասի նորմերով անհրաժեշտ է էապես սահմա-
նափակել ընթերակաների մասնակցության դեպքերը։ Ընթերակայի
մասնակցությունը պարտադիր պետք է համարվի այն դեպքերում, երբ
քննչական կամ դատավարական գործողությանը չեն մասնակցում
մասնավոր սուբյեկտները (շահագրգիռ անձինք) և չկա մասնակից,
որն արձանագրությունը ստորագրելով` կհաստատի դրա փաստը, բո-
վանդակությունը և արդյունքները։ Օրինակ, որևէ անհրաժեշտություն
չկա ընթերակային մասնակից դարձնել նմուշներ ստանալուն, քննում
կատարելուն և այլ գործողություններին։ Մինչդեռ, երբ քննիչը հայտ-
նաբերման վայրում կատարում է դիակի կամ դեպքի վայրի զննու-
թյուն, որտեղ չկան շահագրգիռ անձինք, ապա ընթերակայի մասնակ-
ցությունը պետք է համարվի պարտադիր։
1
Եզրակացություն Հայաստանում քրեական դատավարության օրենսդրութ-
յան բարեփոխումների հայեցակարգի վերաբերյալ. Վարշավա, 4 նոյեմբեր,
2010 թ. Եզրակացություն. CRIM – ARM/171/2010 (LH)։
79
2.8. Քրեական վարույթին մասնակցությունը բացառող
հանգամանքները
Պաշտպանին վարույթից հեռացնելը իրավունքի չարաշահման
հիմքով։ Իրավունքի չարաշահման հիմքով, փաստաբանին վարույթից
հեռացնելը (բացարկել)։ «Փաստաբանական գործունեության իրակա-
նացման ազատության մասին» Եվրոպայի խորհրդի R (2000) 21-րդ
հանձնարարականի 3-րդ սկզբունքի 3-րդ կետում նշված է. իր վստա-
հորդի հետ հարաբերություններում փաստաբանի պարտականութ-
յունների մեջ մտնում է իր ծառայողական դիրքի չարաշահման ան-
թույլատրելիությունը, իսկ նույն սկզբունքի 4-րդ կետում նշված է, որ
փաստաբանը պարտավոր է հարգել դատական իրավունքը և իր
պարտականությունները կատարել ներպետական իրավունքի և մաս-
նագիտական այլ չափանիշների շրջանակներում։ Նույն հանձնարա-
րականի պարզաբանումների 49-րդ կետում նշվում է, որ պատշաճ
լսումների ապահովման նպատակով դատարանները պետք է օգտա-
գործեն օրենքով նախատեսված ցանկացած սանկցիաներ, այդ թվում`
փաստաբանին նիստերի դահլիճից հեռացում, տուգանքների նշանա-
կում և այլն։
Գործնականում մինչդատական վարույթում իրավունքի չարաշահ-
ման անթույլատրելիության դրույթը խախտվում է պաշտպանի կող-
մից։ Պաշտպաններն առավել հաճախ կիրառում են այնպիսի միջոց-
ներ, որոնք չեն բխում օրենսդրության պահանջներից, օրինակ՝ 1) դի-
տավորությամբ ձգձգում կամ հրաժարվում են նյութերին ծանոթանալ,
2) պատշաճ ծանուցված լինելով հանդերձ` չեն ներկայանում քննչա-
կան գործողությունների կատարմանը, 3) ապօրինի կերպով ներազ-
դում են վկաների և տուժողների վրա, 4) չարաշահում են մեղադրյալի
հետ տեսակցելու իրավունքը և այլն։
Էստոնիայի քրեական դատավարության օրենսգրքի 55-րդ հոդվածի
2-րդ մասում նախատեսված է ձերբակալված և կալանավորված ան-
ձանց հետ հարաբերություններում պաշտպանի կողմից իր դատավա-
րական իրավունքների չարաշահման դեպքում նրան վարույթից
հեռացնելու մասին դրույթ։ Գերմանիայի քրեական դատավարության
օրենսգրքի 138ա. 1-րդ հոդվածի համաձայն՝ պաշտպանը կարող է
հեռացվել վարույթից, եթե նա լրջորեն կամ կասկածվում է, որ նա 1)
մասնակցում է քննության առարկա կազմող արարքում, 2) չարա-
շահում է շփումը ազատության մեջ չգտնվող մեղադրյալի հետ հան-
80
ցագործություններ կատարելու համար կամ էական վտանգ ստեղծել
ազատազրկման վայրի անվտանգության համար կամ 3) կատարել է
արարք, որը մեղադրյալի դատապարտման դեպքում իրենից կներկա-
յացներ պարտակում կամ ակնհայտ հանցավոր ճանապարհով ձեռք
բերված գույքի ձեռքբերում։
Կարծում ենք` օրենսդրությամբ պետք է նախատեսել պաշտպանի
կողմից իրավունքի չարաշահման անթույլատրելիության սկզբունքը և
պաշտպանի կողմից այն խախտելու դեպքում վարույթից հեռացնելու
դատավարական սանկցիան։ Անհրաժեշտ է քննարկել այն հարցը, թե
ում որոշմամբ պաշտպանը կարող է հեռացվել վարույթից։ Առաջար-
կում ենք հետևյալ տարբերակները. Տարբերակ 1) քննիչի որոշմամբ,
տարբերակ 2) դատախազի համաձայնությամբ՝ քննիչի որոշմամբ,
տարբերակ 3) քննիչի միջնորդության հիման վրա դատախազի որոշ-
մամբ, տարբերակ 4) դատարանի որոշմամբ1։
Անչափահաս տուժողի կամ վկայի օրինական ներկայացուցչին
բացարկելը։ Երբեմն արդարադատության իրականացման շահերից
ելնելով պետք է բացարկել անչափահաս տուժողի կամ վկայի օրինա-
կան ներկայացուցչին։ Համաձայն Հանցագործության զոհ և վկա երե-
խաների արդարադատության հարցերի վերաբերյալ ՄԱԿ-ի Մոդե-
լային օրենքի 20-րդ հոդվածի 5-րդ մասի «Օրինական ներկայացու-
ցիչները պետք է հնարավորություն ունենան ուղեկցեն երեխային, բա-
ցառությամբ հետևյալ դեպքերի`
1 - այդ ծնողը կամ խնամակալը, հոգաբարձուն կասկածվում է երե-
խայի դեմ հանցագործություն կատարելու մեջ,
2 - երեխան մտահոգվում է` ծնողների կամ խնամակալների ուղեկ-
ցությամբ տեղափոխվելու ժամանակ,
3 - դատարանը գտնում է, որ դա բխում է երեխայի լավագույն շահե-
րից»։
Նույն օրենքի 25-րդ հոդվածի 3-րդ մասն ամրագրում է, որ «դատա-
րանը կարող է հեռացնել երեխայի ծնողներին կամ այլ օրինական
ներկայացուցիչներին հարցաքննության ընթացքում, եթե դա բխում է
երեխայի լավագույն շահերից»։
1Ղամբարյան Ա. Մինչդատական վարույթի բարեփոխումները Հայաստանի
Հանրապետության քրեական դատավարությունում։ (Գիտագործնական
ձեռնարկ)/ Եր.։ ՀՀ «Դատախազության դպրոց» ՊՈԱԿ, 2010:
81
Մոդելային օրենքի 20-րդ և 25-րդ հոդվածների դրույթները նախա-
տեսված են առաջարկվող հոդվածի 1-ին և 3-րդ մասերում, իսկ 2-րդ
մասի նախաձեռնությունը մերն է և բխում է այն պարզ տրամաբա-
նությունից, որ այն անչափահաս տուժողի կամ վկայի օրինական
ներկայացուցիչը, ով անձնական կամ ծառայողական կախվածության
մեջ է գտնվում քրեական գործով կասկածյալից կամ մեղադրյալից,
օբյեկտիվորեն չի կարողանա մասնակցել արդարադատության իրա-
կանացմանը, որովհետև նրա կախյալ վիճակը կհանգեցնի ոչ արդա-
րացի գործողությունների կատարման։
Ավելին, Սեռական շահագործումից և սեռական բնույթի բռնություն-
ներից երեխաների պաշտպանության մասին ԵԽ-ի կոնվենցիայի 35-
րդ հոդվածի 1-ին մասի «զ» կետի համաձայն երեխային կարող է
ուղեկցել նրա օրինական ներկայացուցիչը կամ, անհրաժեշտության
դեպքում, իր ընտրությամբ՝ չափահասը, քանի դեռ հիմնավորված
որոշում չի կայացվել հակառակի մասին՝ այդ անձի առնչությամբ։
Հետևաբար, միջազգային նորմն անմիջականորեն մատնանշում է, որ
անհրաժեշտ է սահմանափակող որոշում, որը, մեր կարծիքով, իրա-
վասու է կայացնել դատարանը։
Բացի այդ, նմանատիպ դրույթ նախատեսված է նաև այլ պետութ-
յունների օրենսդրությունում։ Այսպես, Մոլդովայի քրեական դատա-
վարության օրենսգրքի 77-րդ հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսվում են
այն դեպքերը, երբ որպես տուժողի, վկայի կամ քաղաքացիական
հայցվորի օրինական ներկայացուցիչ չի կարող լինել այն անձը, ում
մեղսագրվում է հանցագործությամբ բարոյական, ֆիզիկական կամ
նյութական վնաս պատճառելը։
Նախագիծը լրացնել հետևյալ բովանդակությամբ նոր հոդվածով`
«Հոդված Անչափահաս տուժողի կամ վկայի օրինական ներկայա-
ցուցչին բացարկելը
1. Անչափահաս տուժողի կամ վկայի օրինական ներկայացուցիչը
չի կարող մասնակցել քրեական գործով վարույթին կամ տուժողի կամ
վկայի մասնակցությամբ կատարվող քննչական գործողություններին,
եթե օրինական ներկայացուցիչը տվյալ գործով հանդիսանում է
մեղադրյալ կամ կասկածյալ։
2. Անչափահաս տուժողի կամ վկայի օրինական ներկայացուցիչ
չեն կարող լինել նաև այն ծնողը, որդեգրողը, հոգաբարձուն կամ
82
խնամակալը, ով անձնական կամ ծառայողական կախվածության մեջ
է գտնվում քրեական գործով կասկածյալից կամ մեղադրյալից։
3. Դատարանը կարող է հեռացնել երեխայի ծնողներին կամ այլ
օրինական ներկայացուցիչներին հարցաքննության ընթացքում, եթե
դա բխում է երեխայի լավագույն շահերից։»
2.9. Քրեական վարույթի մասնակիցների պաշտպանությունը
Քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց պաշտպանութ-
յան ոլորտում Նախագծի հեղինակները, պահպանելով գործող քր.
դատ. օր-ի տրամաբանությունը, առանձին գլխով փորձել են կար-
գավորել այս ոլորտը։ Օրենսդրական տեխնիկայի տեսանկյունից հան-
ցագործության զոհերի պաշտպանության խնդրի լուծումը հնարավոր
է երկու տարբերակով։ Առաջին՝ ընդունել համալիր օրենք, որը
հիմնված է ամբողջական հայեցակարգի վրա և ընդգրկում է հասկա-
ցութային, քրեաիրավական, դատավարական և կանխարգելման
տեսանկյունները, ինչպես նաև կազմակերպական, տեղեկատվական-
վերլուծական, կադրային և ռեսուրսային ապահովման հարցերը։ Երկ-
րորդ՝ ճյուղային օրենսդրության մեջ կատարել անհրաժեշտ փոփո-
խություններ և լրացումներ, որոնց փորձարկումից հետո հնարավոր է
անցնել համալիր օրենքի մշակմանը1։
Քննարկման կարիք ունի այն հարցը, թե արդյոք հնարավոր է ՀՀ քր.
դատ. օր.-ով կարգավորել քրեական դատավարությանը մասնակցող
անձանց պետական պաշտպանության ինստիտուտը, թե դրա համար
անհրաժեշտ է նաև առանձին օրենք։
Քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց պետական
պաշտպանության ինստիտուտն առանձին օրենքով, թ՞ե քր. դատ. օր.-
ով կարգավորելու հարցին պատասխանելու համար առաջարկում ենք
վերլուծել հետևյալ հանգամանքները։
 Քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց պետական
պաշտպանության ինստիտուտի բնույթը։
1
Алексеев А. И., Журавлев М. П., Миньковский Г. М. Концептуальные
проблемы уголовно-правовой и процессуальной защиты жертв преступлений.
Актуальные проблемы управления и правового регулирования деятельности
органов внутренних дел. - М.։ 1994. С. 42.
83
 Արտասահմանյան երկրներում քրեական դատավարությանը
մասնակցող անձանց պետական պաշտպանության իրավական կար-
գավորման փորձը։
Քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց պետական
պաշտպանության բնույթը պարզաբանելիս, պետք է հաշվի առնել, որ
միայն դատավարական եղանակներով հնարավոր չէ ապահովել
անձի իրական անվտանգությունը։ Դրա համար անհրաժեշտ է համա-
լիր մոտեցում։ Պաշտպանության նպատակով պետք է ձեռնարկվեն
իրավական, կազմակերպական, սոցիալական և այլ միջոցներ։ Կար-
ծում ենք, հատուկ օրենքով է հնարավոր համալիր կարգավորման են-
թարկել նշված միջոցառումների իրականացման հետ կապված հարա-
բերություններ։
Այն գիտնականները, որոնք իրենց հետազոտությունները նվիրել են
դատավարությանը մասնակցող անձանց պետական պաշտպանութ-
յան ուսումնասիրմանը, կարելի է ասել, միաձայն նշում են, որ քրեա-
կան դատավարությանը մասնակցող անձանց պետական պաշտպա-
նությունը համալիր իրավական ինստիտուտ է (Լ. Բրուսնիցին, Օ.
Զայցեւ, Ա. Եպիխին, Ա. Երեմյան, Ա. Ղամբարյան)։ Այսպես, Լ.
Բրուսնիցինն արդարադատությանն աջակցող անձանց իրավական
պաշտպանությունը դիտում է որպես միջճյուղային (համալիր) իրա-
վական ինստիտուտ, որի նորմերը՝ ա) կարգավորում են պաշտոնա-
տար անձանց օպերատիվ-հետախուզական, քրեադատավարական,
վարչական, պենիտենցիար և պոստպենիտենցիար գործունեությունը՝
ուղղված անվտանգության միջոցների ձեռնարկմանը, բ) սահմանում
են պաշտպանվող անձանց և նրանց անվտանգությունն ապահովող
սուբյեկտների իրավունքները, պարտականությունները և պատաս-
խանատվությունը1։
Գիտնականների մեծ մասն առավել ընդունելի են համարում այն
մոտեցումը, որ քրեական դատավարության մասնակցող անձանց
պաշտպանության հետ կապված հարաբերությունները պետք է
կարգավորվեն առանձին օրենքով2։ Այսպես, Օ. Զայցևը նշում է, որ
1
Брусницын Л.В. Правовое обеспечение безопасности лиц, содействующих уго-
ловному правосудию. - М.։ Спарк, 1999. С. 94-95.
2
Երեմյան Ա., Ղամբարյան Ա. ՀՀ քրեական դատավարությանը մասնակցող
անձանց պետական պաշտպանությունը։ Եր.։ «ԼՈՒՅՍ» հրատ, 2006. Ульянов
В. Сможет ли государство защитить потерпевших. Законность. 1998. № 11, С.
84
հասարակության համար կենսական նշանակության փաստաթղթե-
րից պետք է հանդիսանա վկաների, տուժողների և քրեական
դատավարությանն աջակցող այլ անձանց պաշտպանության վերա-
բերյալ հատուկ օրենքը։ Այդ օրենքում անհրաժեշտ է նախատեսել
դատավարությանը մասնակցող անձանց, նրանց մտերիմների
նկատմամբ կիրառվող իրավական և կազմակերպական կոնկրետ
միջոցառումներ, ինչպես նաև այդ միջոցառումների ձեռնարկման և
դադարեցման կառուցակարգեր1։
ԱՊՀ մոդելային քր. դատ. օր.-ի գլուխ 16 նվիրված է դատավարութ-
յանը մասնակցող անձանց պաշտպանությանը (135-137 հոդվածներ),
միևնույն ժամանակ, 1998թ. դեկտեմբերին ընդունվել է դատավորի,
իրավապահ մարմինների աշխատակիցների և վերահսկող մարմին-
ների պետական պաշտպանության մասին նմուշ օրենքը, 1997թ.
դեկտեմբերի 6-ի «Տուժողների, վկաների և քրեական դատավարութ-
յանն աջակցող այլ անձանց պետական պաշտպանության» մասին
նմուշ օրենքը (այս մասին ստորև)։
Ղազախստանի Հանարապետության քր. դատ. օր.-ի (ընդունվել է
13.12.1997, փոփ. և լրաց. 09.12.98թ, 19.03.2000թ, 05.05.2000թ.) գլուխ 12
նվիրված է քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց ան-
վտանգության ապահովմանը (98 -101 հոդվածներ)։ Ղազախստանի
Հանրապետության քր. դատ. օր.-ի 100 հոդվածի 4-րդ մասի համա-
ձայն` վկաների, կասկածյալների, մեղադրյալների և քրեական դա-
տավարությանը մասնակցող այլ անձանց անձնական անվտան-
գության ապահովման կարգը սահմանվում է օրենքով։ Ղազախստանի
օրենսդիրը, հիմք ընդունելով քր. դատ. օր.-ի 100 հոդվածի 4-րդ մասի
պահանջը, 2000թ.-ի հուլիսի 5-ին ընդունել է «Քրեական դատավա-
րությանը մասնակցող անձանց պետական պաշտպանության մասին»
օրենք, որը գործողության մեջ է դրվել 2001թ.-ին։
30-34, Щерба С.П., Зайцев О. А. Как обеспечить безопасность участников
процесса. Вестник МВД России. 1995. № 5, С. 24-29, Вандышев В.В., Смирнов
А.В. Организованная преступность и уголовная юстиция. Актуальные
проблемы теории и практики борьбы с организованной преступностью в
России. - М.։ 1994. С. 122.
1 Зайцев О. А. Государственная защита участников уголовного процесса. - М.։
Экзамен. 2001. С. 248.
85
Ռուսաստանի Դաշնությունում քրեական դատավարությանը մաս-
նակցող անձանց պաշտպանության հետ կապված հարաբերություն-
ները կարգավորված են և քր. դատ. օր.-ով և հատուկ օրենքով։ Ռու-
սաստանի Դաշնության քր. դատ. օր.-ի 11 հոդվածի 3-րդ մասում
(մարդու իրավունքների և ազատությունների ապահովման սկզբունք)
նախատեսված են քրեական դատավարության մասնակիցների ան-
վտանգության 5 միջոցառումներ՝ քննչական գործողության արձա-
նագրություններում պաշտպանվող անձի (տուժող, նրա ներկայա-
ցուցիչ, վկա, նրանց ազգականներ, մերձավոր ազգականներ, մտերիմ
անձինք (վերաբերյալ տվյալներ չնշելը (Ռուսաստանի Դաշնության
քր. դատ. օր.-ի 166 հոդվածի 2-րդ մաս), հեռախոսային խոսակցության
և այլ հաղորդումների վերահսկողությունը և ձայնագրառումը (Ռու-
սաստանի Դաշնության քր. դատ. օր.-ի 186 հոդվածի 2-րդ մաս), ճա-
նաչման ներկայացնելը տեսողական դիտարկումից դուրս (Ռուսաս-
տանի Դաշնություն քր. դատ. օր.-ի 193 հոդված 4-րդ մաս), քրեական
գործի քննությունը դռնփակ դատական նիստում (Ռուսաստանի
Դաշնության քր. դատ. օր.-ի 241 հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետ),
վկային (տուժողին) դատարանում հարցաքննելն առանց նրա մասին
իրական տվյալները հրապարակելու, և դատաքննության մասնակից-
ների տեսողական դիտարկումը բացառող պայմաններում (Ռուսաս-
տանի Դաշնության քր. դատ. օր.-ի 277, 278 հոդվածի 5-րդ մաս)։
Ռուսաստանի Դաշնությունում, բացի նշված դատավարական բնույթի
պաշտպանության միջոցների, 2004թ. օգոստոսի 20-ին ընդունվել է
«Տուժողների, վկաների և քրեական դատավարության այլ մասնակից-
ների պետական պաշտպանության մասին» դաշնային օրենքը, որի 6-
րդ հոդվածում սահմանվում են հետևյալ անվտանգության միջոցները՝
1) անձնական պահպանություն, պաշտպանվող անձի բնակարանի և
գույքի պահպանություն, 2) անհատական պաշտպանության, կապի և
վտանգի մասին տեղեկացման հատուկ միջոցների տրամադրում, 3)
պաշտպանվող անձի մասին տեղեկությունների գաղտնիության
ապահովում, 4) պաշտպանվող անձին այլ բնակության վայր տեղա-
փոխելը, 5) փաստաթղթերը փոխելը, 6) արտաքինը փոխելը, 7) աշխա-
տանքի (ծառայության) կամ ուսման վայրը փոխելը, 8) ժամանակա-
վորապես անվտանգ վայր տեղափոխելը։
Այսպիսով, կարծում ենք, ՀՀ քր. դատ. օր-ում պետք է կարգավորվեն
միայն դատավարական բնույթի պաշտպանության միջոցները՝ անա-
86
նուն վկաներ, տեսողական դիտարկումից դուրս ճանաչման ներկա-
յացնել, հեռահարցաքննություն եւ այլն, իսկ ոչ դատավարական
պաշտպանության միջոցները կարող են կարգավորվել առանձին հա-
մալիր օրենքով։
Անանուն վկաների ինստիտուտի կապակցությամբ Նախագծում
պահպանվել է այն դրույթը, որ հիմնական վարույթից առանձնացված
որոշմանը և դրան առնչվող նյութերին ծանոթանալը մատչելի է միայն
դատարանին և քրեական հետապնդումն իրականացնող մարմնին,
իuկ վարույթի մյուu մաuնակիցները դրան կարող են ծանոթանալ
միայն քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի թույլտվությամբ,
եթե դա անհրաժեշտ է մեղադրյալի պաշտպանությունն իրակա-
նացնելու կամ քրեական վարույթի համար էական նշանակություն
ունեցող որևէ հանգամանք պարզելու համար։ Կարծում ենք, որ
մեղադրյալի պաշտպանության իրավունքը միշտ եւ բոլոր դեպքերում
պահանջում է բացահայտել անանուն վկային, ուստի սույն հարցում
շահերի զուգակցման տեսնակյունից, կարծում ենք, ընդունելի է
Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքը, ըստ որի`
չբացահայտված, անանուն աղբյուրից ստացված տեղեկատվության
օգտագործումն ինքնին չի հանդիսանում արդար դատաքննության
իրավունքի խախտում, եթե միայն այն վճռորոշ դեր չի կատարել
մեղադրական դատավճիռ կայացնելու համար։ Մեղադրական
դատավճիռը չպետք է հիմնվի միայն կամ առավելապես անանուն
պնդումների վրա1։ Ուստի անանուն վկան ենթակա է բացահայտման,
եթե մեղադրանքը հիմնված է առավելապես անանուն վկայի ցուց-
մունքների վրա։
2.10. Ձերբակալումը
Ձերբակալման հասկացությունը, տեսակները, նպատակը և
ժամկետի հաշվարկը: Նախագծի 104-րդ հոդվածի 1-ին մասի համա-
ձայն` ձերբակալումն առանց դատարանի որոշման անձի` ՀՀ
Սահմանադրության 16 հոդվածով սահմանված ազատության իրա-
1
Այս մասին մանրամասն տես Ղամբարյան Ա. Անձի ինքնությունը հաստա-
տող տվյալների պաշտպանությունը որպես քրեական դատավարությանը
մասնակցող անձանց պետական պաշտպանության միջոց։ Գիտագործնական
ձեռնարկ 2007:
87
վունքի սահմանափակումն է: Փաստորեն Նախագծում «ձերբակա-
լում» հասկացությունը սահմանվել է միջազգային իրավունքի ընկալ-
ման դիրքերից, որտեղ այն բնորոշվում է որպես ցանկացած անձի
վիճակ, որն անձնական ազատությունից զրկվել է կատարած իրավա-
խախտման համար դատապարտված չլինելու հետևանքով (Որևէ
ձևով ձերբակալվող կամ կալանավորվող բոլոր անձանց պաշտպա-
նության սկզբունքների ժողովածուի «Տերմինների օգտագործումը
Սկզբունքների ժողովածուի նպատակների համար» բաժնի «բ» և «դ»
կետեր):
Կարծում ենք, «ձերբակալում» հասկացության` Նախագծում տեղ
գտած բնորոշումը թույլ չի տալիս քրեադատավարական ձերբակա-
լումը տարբերել ձերբակալման այլ տեսակներից (մասնավորապես`
վարչական ձերբակալումից) և, բացի այդ, իրավակիրառին չի ընձե-
ռում ձերբակալման էությունն ամբողջությամբ պատկերացնելու
հնարավորություն: Ուստի առաջարկում ենք Նախագծի 104-րդ հոդ-
վածի 1-ին մասում «ձերբակալում» հասկացությունը բնորոշել հետև-
յալ կերպ. «ձերբակալումն անձին բռնելն է, քրեական հետապնդման
մարմին բերելը և օրենքով սահմանված վայրերում ու պայմաններում
արգելանքի տակ կարճաժամկետ պահելը»: Պատահական չէ, որ
առաջարկում ենք «ձերբակալում» հասկացության օրենսդրական բնո-
րոշման մեջ օգտագործել «անձին բռնել» եզրույթը, քանզի այն կներա-
ռի ինչպես իրավասու իշխանական սուբյեկտների, այնպես էլ քաղա-
քացիների կողմից հանցանք կատարելու մեջ կասկածվող անձանց
բռնելու և քրեական հետապնդման մարմին բերելու հնարավորութուն:
Ոչ պակաս կարևոր է նաև ձերբակալման նպատակների օրենսդրա-
կան ձևակերպումը, ինչը ևս թույլ է տալիս քրեադատավարական
ձերբակալումը տարբերել ձերբակալման այլ տեսակներից: Նախագծի
104-րդ հոդվածի 3-րդ մասում որպես ձերբակալման նպատակ նշված
է անձին դատարան ներկայացնելը, բացառությամբ Նախագծի 104-րդ
հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետով նախատեսված դեպքի:
Նախագիծն առանձնացնում է ձերբակալման չորս տեսակ` 1) հան-
ցանք կատարած լինելու անմիջականորեն ծագած հիմնավոր կաս-
կածի առկայության դեպքում, 2) ազատության մեջ գտնվող մեղադրյա-
լին դատարան ներկայացնելու համար, 3) խափանման միջոցի
պայմանները խախտած մեղադրյալի նկատմամբ, 4) դատավարության
մասնավոր սուբյեկտի, բացառությամբ պաշտպանի և ներկայացուցչի`
88
քր.դատ.օր-ով նախատեսված դատավարական պարտականություն-
ների կատարումն ապահովելու համար: Փաստորեն Նախագիծը
որպես ձերբակալման առաջին երեք տեսակների նպատակ ճանաչում
է անձին դատարան ներկայացնելը: Եթե նման մոտեցման համար
հիմք են ընդունվել Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատութ-
յունների պաշտպանության մասին Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ
հոդվածի դրույթները, ապա հարկ է նկատել, որ Եվրոպական
կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածում ձերբակալված անձին դատարան
ներկայացնելը կապվում է միայն հիմնավոր կասկածի առկայության
դեպքում անձին ձերբակալելու հետ (Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ
հոդված 1-ին կետի «գ» ենթակետ): Բացի իրավախախտում կատարած
լինելու հիմնավոր կասկածի առկայությունից, Եվրոպական կոնվեն-
ցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետը ձերբակալումը հնա-
րավոր է համարում նաև, երբ դա հիմնավոր կերպով անհրաժեշտ է
համարվում նրա կողմից հանցագործության կատարումը կամ այն
կատարելուց հետո նրա փախուստը կանխելու համար: Կարծում ենք,
նշված նպատակը համահունչ է ձերբակալման` Նախագծում առա-
ջարկվող երկրորդ և երրորդ տեսակների համար, որոնց պարագայում
ձերբակալվածին դատարան ներկայացնելն ածանցյալ է առաջնահերթ
նպատակից, այն է` անձի կողմից հանցագործության կատարումը
կամ այն կատարելուց հետո նրա փախուստը կանխելը: Հետևաբար
առաջարկում ենք Նախագծի 104-րդ հոդվածի 3-րդ մասը ձևակերպել
հետևյալ կերպ. «ձերբակալման նպատակը, բացառությամբ սույն հոդ-
վածի երկրորդ մասի 4-րդ կետով նախատեսված դեպքի, անձի կողմից
հանցագործության կատարումը կամ այն կատարելուց հետո նրա
փախուստը կանխելը, ինչպես նաև ձերբակալված անձին դատարան
ներկայացնելն է»:
Ձերբակալումը հանցանք կատարած լինելու անմիջականորեն
ծագած հիմնավոր կասկածի առկայության դեպքում: Կարծում ենք,
Նախագիծը պետք է բովանդակի հանցանք կատարած լինելու
անմիջականորեն ծագած հիմնավոր կասկածի առկայության դեպքում
քաղաքացիների կողմից անձին բռնելու կարգի վերաբերյալ հետևյալ
դրույթները.
 անձը, որի նկատմամբ կատարվել է քրեական օրենքով նախա-
տեսված արարք, ինչպես նաև ցանկացած այլ անձ իրավունք ունի
բռնել այդ արարքը կատարած անձին` քրեական վարույթ իրականաց-
89
նելու իրավասություն ունեցող մարմիններին հանձնելու կամ նրա
կողմից հանրության համար նոր վտանգավոր արարք կատարելու
հնարավորությունը խափանելու նպատակով,
 քրեական օրենքով նախատեսված արարք կատարած անձին
բռնելիս նրա կողմից դիմադրություն ցույց տալու դեպքերում
Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 43-րդ հոդվա-
ծով նախատեսված սահմաններում նրա նկատմամբ կարող են կի-
րառվել ֆիզիկական ուժ և այլ միջոցներ,
 եթե հիմքեր կան ենթադրելու, որ բռնված անձի մոտ կա զենք
կամ այլ վտանգավոր առարկաներ կամ առարկաներ, որոնք կարող են
նշանակություն ունենալ վարույթի համար, նրան բռնած անձն իրա-
վունք ունի զննել բռնված անձի հագուստը և վերցնել այդ առարկա-
ները` քրեական վարույթ իրականացնելու իրավասույթուն ունեցող
մարմնին հանձնելու համար:
Այսպես կոչված «քաղաքացիական ձերբակալում» իրականացնելու
իրավական հնարավորության նախատեսման անհրաժեշտությունը
պայմանավորված է նախ և առաջ այն հանգամանքով, որ քրեական
օրենքով չթույլատրված արարք կատարած անձը դրա կատարման
պահին կամ դրանից անմիջապես հետո առավել հաճախ կարող է
բռնվել քաղաքացիների, քան թե քրեական հետապնդման մարմին-
ների կողմից: Միևնույն ժամանակ անհրաժեշտ է, որպեսզի օրենսդրո-
րեն ամրագրվեն «քաղաքացիական ձերբակալման» դեպքում դրան
ենթարկված անձանց իրավունքների ապահովման որոշակի երաշ-
խիքներ: Որպես այդպիսիք գրականության մեջ առաջարկվում են. 1)
բռնված անձին իրավապահ մարմին անհապաղ հասցնելը: Օրինակ`
Մեծ Բրիտանիայում գոյություն ունի կանոն, համաձայն որի` մաս-
նավոր անձը պարտավոր է ձերբակալվածին հասցնել մագիստրատի
(դատավորի) մոտ «այնքան արագ, որքան դա հնարավոր է գործնա-
կանորեն»1, 2) ոչ մեծ կամ միջին ծանրության հանցանք կատարած
անձին ձերբակալելու արգելքը, ինչը պայմանավորված է նախ և առաջ
քաղաքացիների կողմից ոչ մեծ կամ միջին ծանրության հանցագոր-
ծությունների որակման բարդությունների հետ, մինչդեռ ծանր կամ
առանձնապես ծանր հանցագործությունները քաղաքացիների կողմից
1
Arquile R. Criminal Procedure. London. 1969. Р. 38. // Васильева Е.Г. Меры
уголовно-процессуального принуждения. Уфа: Изд-во БашГУ. 2003.
http://kalinovsky-k.narod.ru/b/vas-2003/2-2.htm
90
միանշանակ են ընկալվում որպես հանցագործություններ, նույն Մեծ
Բրիտանիայում մասնավոր անձինք կարող են ձերբակալել միայն այն
դեպքում, երբ հանցագործությունը «փաստացի կալանքային է և
բավարար չէ, եթե անձը միայն ենթադրում է, որ դա այդպես է»1 3)
ձերբակալման արգելքը, եթե հանցագործության կատարման մասին
քաղաքացուն հայտնի է դարձել ընդամենն այլ անձանց խոսքերից և
բացակայում են հանցագործության ակներև հատկանիշները (հետքե-
րը)2:
Հանցանք կատարած լինելու անմիջականորեն ծագած հիմնավոր
կասկածի առկայության դեպքում անձին ձերբակալելու` նախագծի
105-րդ հոդվածի 1-ին մասում նախատեսված հիմքերի շարքում ան-
հրաժեշտ ենք համարում նախատեսել օպերատիվ-հետախուզական
գործունեության արդյունքում ստացված հավաստի տվյալները, որոնք
հիմք են տալիս անձին կասկածելու հանցագործության կատարման
մեջ: Առաջարկում ենք Նախագծում այդ հիմքը ձևակերպել հետևյալ
կերպ. «առկա են օպերատիվ-հետախուզական գործունեության ար-
դյունքում ստացված հավաստի տվյալներ անձի կողմից քրեական
օրենքով նախատեսված ծանր կամ առանձնապես ծանր հանցագոր-
ծություն համարվող արարք կատարելու կամ այդպիսին նախապատ-
րաստելու վերաբերյալ»3:
Նախագծի 105-րդ հոդվածը նախատեսում է հանցանք կատարած
լինելու անմիջականորեն ծագած հիմնավոր կասկածի առկայության
դեպքում անձին ձերբակալելու փաստն արձանագրող երկու տեսակի
դատավարական փաստաթուղթ` անձին արգելանքի վերցնելու վերա-
բերյալ արձանագրություն, որը պետք է կազմվի ձերբակալված անձին
քրեական վարույթ իրականացնելու իրավասություն ունեցող մարմին
բերելուց անմիջապես հետո, և ձերբակալման մասին որոշում, որը
պետք է ձերբակալված անձին հայտարարվի նրան ազատությունից
փաստացի զրկելու պահից ոչ ուշ, քան վեց ժամվա ընթացքում: Ընդ
որում, ձերբակալման մասին որոշման մեջ արտացոլման ենթակա
1
Նույ տեղը:
2
Васильева Е.Г. Меры уголовно-процессуального принуждения. Уфа: Изд-во
БашГУ. 2003. http://kalinovsky-k.narod.ru/b/vas-2003/2-2.htm
3
Ձերբակալման համանման հիմք նախատեսված է Ղազախստանի
Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքում (132-րդ
հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետ):
91
հանգամանքների հիմնական մասն արդեն իսկ պետք է արտացոլված
լինի արձանագրության մեջ (ձերբակալված անձի տվյալները, ձերբա-
կալման հիմքը): Կարծում ենք, ձերբակալման մասին որոշում կայաց-
նելու պահանջն ավելորդ է հետևյալ նկատառումներով. նախ`
այդպիսով բարդանում է ձերբակալման դատավարական ընթացա-
կարգը և մեծանում քրեական վարույթի նյութերի փաստաթղթային
ծանրաբեռնումը, երկրորդ` Նախագծի 104-րդ հոդվածի 4-րդ մասում
իրավացիորեն նշվում է, որ անձը համարվում է ձերբակալված նրան
ազատությունից փաստացի զրկելու պահից, երրորդ` այդպիսով չի
ապահովվում Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատություն-
ների պաշտպանության մասին Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ
հոդվածով երաշխավորված յուրաքանչյուր ձերբակալվածի իրավուն-
քը` իրեն հասկանալի լեզվով անհապաղ (ընդգծումը մերն է` Կ. Բ.)
տեղեկացվելու իր ձերբակալման պատճառների և ներկայացվող ցան-
կացած մեղադրանքի մասին, չորրորդ` այդպիսով չի ապահովվի
ձերբակալված անձի` քրեական մեղադրանքից պաշտպանվելու հնա-
րավորությունը մինչև ձերբակալման մասին որոշումն անձին հայտա-
րարելը, մինչդեռ, ինչպես նշում է Վճռաբեկ դատարանը, Մարդու
իրավունքների եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի
հիման վրա` «քրեական մեղադրանք» հասկացությունը պետք է
հասկացվի ոչ թե ձևական (փաստաթղթային), այլ բովանդակային
(գործնական) իմաստով (Դեվեերն ընդդեմ Բելգիայի (Deweer v.
Belgium) գործով վճիռ, 1980թ. փետրվարի 27, գանգատ թիվ 6903/75,
կետ 44): Այսինքն` անձի նկատմամբ «մեղադրանքի» առկայության
մասին կարող է վկայել նաև այնպիսի միջոցներ ձեռնարկելը, որոնք
ենթադրում են հանցագործության մեջ կասկածանքի առկայություն,
ինչպես նաև էականորեն ներգործում են կասկածվող անձի դրության
վրա (Էկլեն ընդդեմ Գերմանիայի (Eckle v. Germany) գործով վճիռ,
1982թ. հուլիսի 15, գանգատ թիվ 8130/78, կետ 73, Շուբինսկին ընդդեմ
Սլովենիայի (Šubinski v. Slovenia) գործով վճիռ, 2007թ. հունվարի 18,
գանգատ թիվ 19611/04, կետ 62,Գ.Կ.-ն ընդդեմ Լեհաստանի (G.K. v.
Poland) գործով վճիռ, 2004թ. հունվարի 20, գանգատ թիվ 38816/97, կետ
98): Ընդ որում, մինչդատական վարույթի նկատմամբ Կոնվենցիայի 6-
րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ կետերի կիրառման եղանակը պայմանա-
վորված է տվյալ վարույթի առանձնահատկություններով (Շաբելնիկն
ընդդեմ Ուկրաինայի (Shabelnik v. Ukraine) գործով վճիռ, 2009թ.
92
փետրվարի 19, գանգատ թիվ 16404/03, կետ 52): Մարդու իրավունք-
ների եվրոպական դատարանի իրավական դիրքորոշումների հիման
վրա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ բերվածի իրավական վիճակը
համապատասխանում է «քրեական մեղադրանքի» ներկայացման
Կոնվենցիոն պահանջին` Եվրոպական դատարանի բովանդակային
մեկնաբանմամբ: Ուստի բերվածի կարգավիճակի առանձնահատ-
կությունները հաշվի առնելով (նախնական և կարճաժամկետ բնույ-
թը)` բերվածը պետք է օժտված լինի առնվազն հետևյալ իրավունք-
ներով.
ա) իմանալու իրեն արգելանքի վերցնելու պատճառը (բխում է ՀՀ
Սահմանադրության 16-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին նախադասութ-
յունից, Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 3(ա) ենթակետից),
(բ) տեղեկացնելու իրեն բերման ենթարկելու մասին (բխում է ՀՀ
Սահմանադրության 16-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ նախադասութ-
յունից),
(գ) հրավիրելու իր փաստաբանին (բխում է ՀՀ Սահմանադրության
20-րդ հոդվածի 1-ին մասից),
(դ) լռելու (բխում է ՀՀ Սահմանադրության 22-րդ հոդվածի 1-ին
մասից):
Համապատասխանաբար, քրեական հետապնդման մարմինը պար-
տավոր է ապահովել բերվածի իրավունքների իրականացումը` բեր-
վածի իրավունքները գրավոր պարզաբանելու, նրան առնվազն մեկ
զանգի հնարավորություն ընձեռելու, բերվածի փաստաբանի մուտքը
չխոչընդոտելու եղանակներով1:
Վերը թվարկված փաստարկները հաշվի առնելով` կարծում ենք,
Նախագիծը պետք է նախատեսի հանցանք կատարած լինելու անմի-
ջականորեն ծագած հիմնավոր կասկածի առկայության դեպքում
անձին ձերբակալելու վերաբերյալ միայն արձանագրության կազմում
քրեական վարույթ իրականացնելու իրավասություն ունեցող մարմին
բերելուց անմիջապես հետո: Այդ պարագայում Նախագծի 105-րդ
հոդվածի 2-րդ մասում նշված` արձանագրության մեջ արտացոլման
ենթակա հանգամանքների շարքում անհրաժեշտ է ավելացնել նաև
անձին մեղսագրվող արարքի փաստական հանգամանքները և ՀՀ
1
ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 18.12.2009 թ. որոշումը քրեական գործ թիվ
ԵԱԴԴ/0085/06/09 մասին:
93
քրեական օրենսգրքի այն հոդվածը, հոդվածի մասը կամ կետը, որով
նախատեսված արարքի կատարման մեջ կասկածվում է ձերբա-
կալվածը:
Նախագծի 105-րդ հոդվածի 2-րդ մասում անձին արգելանքի վերց-
նելու մասին արձանագրության մեջ արտացոլման ենթակա հանգա-
մանքների թվից, կարծում ենք, պետք է հանել արգելանքի վերցնելու
պատճառները, քանի որ արտացոլման ենթակա են արգելանքի վերց-
նելու (ձերբակալելու) հիմքերը, իսկ «պատճառներ» հասկացությունը
չի բնորոշվել Նախագծում և պարզ չէ, թե դրանք ինչ են իրենցից ներ-
կայացնում և ինչով են տարբերվում ձերբակալման հիմքերից:
Վերը շարադրվածը հաշվի առնելով` առաջարկում ենք Նախագծի
105-րդ հոդվածի 2-րդ մասը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.
«Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքով ձերբակալված
անձին քրեական վարույթ իրականացնելու իրավասություն ունեցող
մարմին բերելուց անմիջապես հետո ձերբակալում իրականացրած
անձը, իսկ քաղաքացու կողմից անձին բռնելու դեպքում քրեական
վարույթ իրականացնելու իրավասություն ունեցող մարմինը կազմում
է անձին ձերբակալելու մասին արձանագրություն: Արձանագրության
մեջ նշվում են` ձերբակալված անձի անունը, ազգանունը, հայրա-
նունը, ծննդյան թիվը, ամիսը, օրը, հաշվառման և (կամ) փաստացի
բնակության հասցեն, անձին փաստացի ազատությունից զրկելու օրը,
ժամը, րոպեն, վայրը, պայմանները և հիմքերը, ձերբակալում իրակա-
նացրած պաշտոնատար անձի անունը, ազգանունը, պաշտոնը, կոչու-
մը, ինչպես նաև անձին փաստացի բռնած քաղաքացու անունը, ազգա-
նունը և հայրանունը, անձին փաստացի բռնելու պահին կամ քրեա-
կան վարույթ իրականացնելու իրավասություն ունեցող մարմին
բերելուց հետո կատարված անձնական խուզարկության և քննման
արդյունքները, ինչպես նաև ձերբակալված անձի հայտարարություն-
ները, ձերբակալված անձին քրեական վարույթ իրականացնելու
իրավասություն ունեցող մարմին բերելու և արձանագրություն կազ-
մելու օրը, ժամը և րոպեն: Արձանագրության մեջ նշվում են նաև
անձին մեղսագրվող արարքի փաստական հանգամանքները և ՀՀ
քրեական օրենսգրքի այն հոդվածը, հոդվածի մասը կամ կետը, որով
նախատեսված արարքի կատարման մեջ կասկածվում է ձերբակալ-
վածը»: Դրան համապատասխան առաջարկում ենք Նախագծի նույն
հոդվածի 3-րդ մասից հանել «Արձանագրության պատճենը ստո-
94
րագրությամբ հանձնվում է ձերբակալված անձին» բառերը և 4-րդ
մասի դրույթները, իսկ 5-րդ մասի դրույթները շարադրել հետևյալ
խմբագրությամբ. «Ձերբակալման արձանագրությանը կցվում է ձեր-
բակալված անձի` սույն օրենսգրքով սահմանված իրավունքների և
պարտականությունների ցանկը: Ձերբակալման արձանագրության
պատճենը ձերբակալվածի իրավունքների և պարտականությունների
ցանկի հետ միասին արձանագրությունը կազմելուց անմիջապես
հետո, բայց ոչ ուշ, քան մեկ ժամվա ընթացքում տրամադրվում են ձեր-
բակալվածին, որին բացատրվում է, թե ինչպիսի հանցանքի կա-
տարման մեջ է նա կասկածվում, և պարզաբանվում, որ նա այդ պա-
հից սկսած իրավունք ունի իմանալու իրեն արգելանքի վերցնելու
պատճառը, տեղեկացնելու իրեն արգելանքի վերցնելու մասին, հրա-
վիրելու իր փաստաբանին, լռելու և օգտվելու ձերբակալվածի իրա-
վունքների ցանկում նշված մնացած իրավունքներից: Ձերբակալման
արձանագրության պատճենն անհապաղ ուղարկվում է հսկող
դատախազին»: Առաջարկվող դրույթները, կարծում ենք, համահունչ
են Վճռաբեկ դատարանի` մեջբերված որոշման մեջ արտահայտված
իրավական դիրքորոշումներին: Առաջարկում ենք Նախագծի 105-րդ
հոդվածում զետեղել նաև հետևյալ դրույթները`
 դատախազը կամ դատախազի հանձնարարությամբ քննիչը
պարտավոր են անձին ձերբակալելու պահից ոչ ուշ, քան երեք ժամվա
ընթացքում ձերբակալման մասին հաղորդել ձերբակալվածի
ընտանիքի անդամին, իսկ վերջինիս բացակայության դեպքում` նրա
մերձավոր ազգականին կամ ազգականին,
 եթե ձերբակալվածի խնամքի տակ կան անչափահաս երեխա,
զառամյալ ծնող կամ այլ անձինք, որոնք կարող են մնալ առանց
խնամքի և հսողության, դատախազը պարտավոր է նրանց հանձել
ձերբակալվածի մերձավոր ազգականի, ազգականի կամ այլ անձի
խնամատարությանը, իսկ եթե առանց հսկողության է մնում ձերբա-
կալվածի գույքը` ձեռնարկել միջոցներ գույքի պահպանությունն
ապահովելու ուղղությամբ: Ձերբակալված անձն անհապաղ իրազեկ-
վում է ձեռնարկված միջոցների մասին, ինչի մասին քննիչը կամ
դատախազը կազմում են համապատասխան տեղեկանք, որը կցվում է
քրեական վարույթի նյութերին,
 եթե ձերբակալված անձին չեն բացատրվել նրա իրավունքները
կամ նրան չի տրամադրվել ձերբակալման արձանագրությունը կամ
95
եթե արձանագրությունը կազմվել է սահմանված պահանջների
խախտմամբ, ինչն էապես վատթարացնում է այդ անձի իրավական
վիճակը, ապա ձերբակալված անձը ենթակա է անհապաղ ազատ-
ման1:
Հարկ է նաև նկատել, որ Նախագծի 105-րդ հոդվածը որևէ դրույթ չի
պարունակում հանցանք կատարած լինելու անմիջականորեն ծագած
հիմնավոր կասկածի առկայության դեպքում անձին ձերբակալելու
պայմանների վերաբերյալ, չնայած այն բանին, որ Հայեցակարգում
խնդիր է դրվել ապագա օրենսգրքում մանրամասն կարգավորելու
ձերբակալման պայմանները, կիրառման կարգը և մյուս երաշխիքները
(2.21-րդ կետ): Կասկածից վեր ենք համարում այնպիսի պայմանի
նախատեսման անհրաժեշտությունը, որպիսին պետք է լինի անձին
վերագրվող հանցագործության համար ազատազրկման հետ կապված
պատիժ նախատեսված լինելը, որպեսզի հնարավոր լինի անձին
ձերբակալման տակ պահելու ժամկետը հետագայում հաշվակցել նրա
նկատմամբ նշանակված պատժի ժամկետի մեջ:
Ձերբակալումը դատավարական պարտականությունների կատա-
րումն ապահովելու համար: Ձերբակալման այս տեսակը, որն ըստ
էության բերման ենթարկելուն փոխարինող դատավարական հար-
կադրանքի միջոց է, որոշակի տարակուսանքի տեղիք է տալիս հե-
տևյալ նկատառումներով. նախ` որպես ձերբակալման այս տեսակի
հիմք Նախագծում նշվում է վարույթի մասնավոր մասնակցի կողմից
քրեական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված դատավա-
րական պարտականությունների կատարումից չարամտորեն խուսա-
փելը, ինչը, կարծում ենք, խիստ տարածական մեկնաբանման տեղիք
է տալիս, քանզի վարույթի մասնավոր մասնակիցների դատավարա-
կան պարտականությունների սպեկտրը բավականին լայն է, իսկ
նման կարգավորման պայմաններում ցանկացած պարտականության
կատարումից չարամտորեն խուսափելը կարող է մեկնաբանվել որ-
պես անձին ձերբակալելու հիմք, մինչդեռ ոչ բոլոր պարտականութ-
յունների կատարումն է հնարավոր ապահովել անձին ձերբակալելու
միջոցով: Այլ բան է, եթե խոսքը վերաբերում է քրեական վարույթն
իրականացնող մարմնի կանչով ներկայանալու պարտականությանը,
1
Համանման դրույթներ բովանդակվում են Վրաստանի քրեական դատավա-
րության օրենսգրքում:
96
սակայն Նախագծից միայն դա չի հետևում: Երկրորդ` Նախագծի 108-
րդ հոդվածի 3-րդ մասում տեղ է գտել հետևյալ դրույթը. «անձին
քննիչի մոտ բերելու փաստը ամրագրվում է անձին արգելանքի
վերցնելու վերաբերյալ արձանագրության մեջ», որից հետևում է, որ
այս կարգով ձերբակալված անձը ևս կարող է պահվել արգելանքի
տակ, ինչն առավել տարակուսանքի տեղիք է տալիս, քանզի տվյալ
դեպքում, կարծում ենք, ձերբակալված անձի անազատության մեջ
գտնվելը պետք է զուգորդվի ոչ թե անձին արգելանքի տակ պահելով,
այլև անհրաժեշտ դատավարական գործողության կատարմանն
անձին ներգրավելով` առանց արգելանք կիրառելու: Երրորդ` Նա-
խագծի 108-րդ հոդվածում նշում չկա այն մասին, թե ում նկատմամբ չի
կարող կիրառվել ձերբակալման այս տեսակը, ինչը թերևս կնշանակի
դրա կիրառման հնարավորություն նաև անչափահասների, հղի
կանանց, ինչպես նաև ծանր հիվանդությամբ տառապող անձանց
նկատմամբ:
2.11. Խափանման միջոցները
Խափանման միջոցների նպատակը և տեսակները: Թեև Նախագծի
110-րդ հոդվածը վերնագրված է§Խափանման միջոցների նպատակը և
տեսակները», սակայն հոդվածի 2-րդ մասը վերաբերում է ոչ թե
խափանման միջոցների տեսակներին, այլ դրանց դասակարգմանն
ըստ Նախագծի: Բացի այդ, նպատակ են հետապնդում ոչ թե
խափանամն միջոցները որպես օրենքով նախատեսված իրավական
միջոցներ, այլև դրանց կիրառումը: Վերը նշված նկատառումներով
առաջարկում ենք Նախագծի 111-րդ հոդվածը վերնագրել. §Խափան-
ման միջոցների կիրառման նպատակը և դասակարգումը»:
Կալանավորումից բացի, մնացած խափանման միջոցներն այլ-
ընտրանքային անվանելը, կարծում ենք, վիճահարույց է, քանզի նման
մեկնաբանման պայմաններում դրանք կարող են համարվել որպես
բացառապես կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոց-
ներ, որն էլ կնշանակի դրանց կիրառման հիմքերի նույնացում կա-
լանավորման հիմքերի հետ: Սակայն Նախագծում տեղ գտած այլընտ-
րանքային համարվող խափանման միջոցների վերլուծությունից չի
հետևում, որ դրանք բոլորը կալանավորման այլընտրանքներ են,
ուստի, կարծում ենք, ճիշտ կլինի դրանք անվանել §այլ խափանման
97
միջոցներ», այսինքն` խափանման միջոցների համակարգը ներկա-
յացնել հետևյալ տեսքով`§կալանք և այլ խափանման միջոցներ»:
Խափանման միջոցի կիրառման իրավաչափությունը: Կարծում ենք,
իրավակիրառ տեսանկյունից խիստ կարևոր է խափանման միջոց-
ների կիրառման հիմքերի սահմանումը, քանզի ցանկացած իրավա-
կան միջոց, որի կիրառումը կապված է անձանց իրավունքների և
ազատությունների սահմանափակման հետ, կարող է կիրառվել միայն
օրենքով սահմանված հիմքերով և կարգով: Նշված մոտեցումը նախ և
առաջ բխում է օրինականության սկսզբունքից: Սակայն Նախագծի
111-րդ հոդվածը ոչ թե սահմանում է խափանման միջոցներ կիրառե-
լու հիմքերը, այլ դրա նպատակները (հոդվածի 2-րդ մաս): Իհարկե,
այդ նպատակներից կարելի է բխեցնել դրանց կիրառման հիմքերը,
սակայն հնարավոր չէ հետևություն անել, թե օրենսդիրն ինչ
պահանջներ է ներկայացնում հարկադրանքի այդ միջոցների կիրառ-
ման փաստական հիմքերի հավաստիության աստիճանին և դատա-
վարական որակին: Այս առումով տեղին է հիշատակել Վճռաբեկ դա-
տարանի կողմից քր.դատ.օր-ի 135-րդ հոդվածի առաջին մասին
տրված մեկնաբանությունը.
«ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 1-ին
մասի համաձայնª դատարանը, դատախազը, քննիչը կամ հե-
տաքննության մարմինը խափանման միջոց կարող են կիրառել միայն
այն դեպքում, երբ քրեական գործով ձեռք բերված նյութերը բավարար
հիմք են տալիս ենթադրելու, որ կասկածյալը կամ մեղադրյալը կարող
է
թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից.
խոչընդոտել մինչդատական վարույթում կամ դատարանում գործի
քննությանըª քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց վրա
անօրինական ազդեցություն գործադրելու, գործի համար նշանակութ-
յուն ունեցող նյութերը թաքցնելու կամ կեղծելու, քրեական վարույթն
իրականացնող մարմնի կանչով առանց հարգելի պատճառների չներ-
կայանալու կամ այլ ճանապարհով.
կատարել քրեական օրենքով չթույլատրված արարք.
խուսափել քրեական պատասխանատվությունից և նշանակված
պատիժը կրելուց.
խոչընդոտել դատարանի դատավճռի կատարմանը:
98
 Այս հոդվածի բովանդակությունից հետևում է, որ կալանավորման
կիրառման հիմքերն ունեն կանխատեսական, մոտավոր բնույթ, քանի
որ ենթադրում են ապագային վերաբերող իրադարձություններ: Ընդ
որում, այդ կանխատեսող գործողություններն անհրաժեշտ է հիմնա-
վորել քրեական գործով ձեռք բերված որոշակի նյութերով, որով էլ
վերջին հաշվով որոշվում է կալանավորման կիրառման հիմնավոր-
վածությունը:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածում
թվարկված մեղադրյալի հավանական գործողությունների մասին
հետևությունները պետք է հիմնված լինեն գործի նյութերից բխող ող-
ջամիտ կասկածների կամ ենթադրությունների վրա: Դա նշանակում
է, որ կալանավորման կիրառման հիմքում բոլոր դեպքերում պետք է
դրվեն որոշ փաստական տվյալներ1 (ընդգծումը մերն է` Կ.Բ.)»:
Ի դեպ, Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած այս իրավական դիր-
քորոշումը լիովին համապատասխանում է խափանման միջոցների
կիրառման հիմքերի վերաբերյալ քրեական դատավարության իրա-
վունքի գիտության մեջ ընդունված մոտեցմանը: Այսպես, խափանման
միջոցների հիմնահարցերը խորությամբ հետազոտած հայտնի
դատավարագետ Վ.Ա. Միխայիլովի համոզմամբ խափանման միջոց-
ներ կիրառելու հիմքեր են. §քրեական գործում բավարար ապացույց-
ների առկայությունը, որոնք հիմք են տալիս համարելու, որ ազա-
տության մեջ գտնվող մեղադրյալը. ա) կթաքնվի քննությունից կամ
դատից, կամ բ) կխոչընդոտի քրեական գործով ճշմարտության բացա-
հայտմանը, կամ գ) կզբաղվի հանցավոր գործունեությամբ»2: Հաշվի
առնելով Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշումը և դատա-
վարագիտության մեջ ընդունված մոտեցումը խափանման միջոցների
կիրառման հիմքերի վերաբերյալ` առաջարկում ենք Նախագծի 111-րդ
հոդվածի 2-րդ մասը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ. §Խափան-
ման միջոցը կարող է կիրառվել, եթե քրեական վարույթում առկա են
փաստական տվյալներ, որոնք վկայում են. 1) մեղադրյալի փախուստը
կանխելու, 2) մեղադրյալի կողմից հանցանք կատարելը կանխելու, 3)
մեղադրյալի կողմից իր վրա օրենքով կամ դատարանի որոշմամբ
1
ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 30.08.2007 թվականի որոշումը, գործ ՎԲ-132/07:
2
Михайлов В.А. Меры пресечения в российском уголовном процессе. - М. Право и
Закон, 1996. С. 31-32.
99
դրված պարտկանությունների կատարումն ապահովելու անհրաժեշ-
տության մասին»:
Նախագծի 111-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետից պարզ չէ, թե
այլընտրանքային խափանման միջոցների որ տեսակների կիրառման
համար չի պահանջվում խափանման միջոցի կիրառման անհրաժեշ-
տության մասին վկայող հանգամանքների հիմնավորում: Միևնույն
ժամանակ տարակուսանքի տեղիք է տալիս այդ բացառությունը, որը
թերևս նշանակում է խափանման միջոցի կիրառման իրավական
հնարավորություն առանց համապատասխան հիմքերի:
Խափանման միջոց փոխելը կամ վերացնելը: Կարծում ենք,
խափանման միջոցը վերացնելը պետք է կապված լինի խափանման
միջոցի կիրառման անհրաժեշտությունը վերանալու, իսկ փոխելը` այն
հանգամանքների փոփոխման հետ, որոնք հաշվի են առնվել
խափանման միջոցի տեսակն ընտրելիս (բացի այն դեպքերից, երբ
մեղադրյալը խախտում է իր նկատմամբ կիրառված խափանման
միջոցի պայմանները), ուստի վերանայման կարիք ունեն նաև
Նախագծի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի դրույթները, որոնք առաջար-
կում ենք շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.§Եթե խափանման
միջոցի գործողության ընթացքում փոխվում են այն հանգամանքները,
որոնք հաշվի են առնվել խափանման միջոցի այդ տեսակն ընտրելիս
վարույթն իրականացնող մարմինը որոշում է կայացնում խափանման
միջոցը փոխելու, իսկ խափանման միջոցի կիրառման անհրաժեշ-
տությունը վերանալու դեպքում` այն վերացնելու մասին»:
Կալանքը և դրա իրավաչափությունը: Չնայած, որ Հայեցակարգում
խնդիր է դրվել սահմանազատել կալանավորման և մյուս խափանման
միջոցների կիրառման հիմքերն ու պայմանները (2.30-րդ կետ), սա-
կայն այդ խնդիրն ամբողջությամբ իր լուծումը չի ստացել Նա-
խագծում: Կալանք կիրառելու միակ հատուկ պայմանը տեղ է գտել
Նախագծի 113-րդ հոդվածի 2-րդ մասում, այն է. §Կալանքը կարող է
կիրառվել միայն այն դեպքում, երբ այլընտրանքային խափանման
միջոցների կիրառումը անհնարին է կամ անբավարար մեղադրյալի
անօրինական վարքագիծը կանխելու համար»: Սակայն, բացի նշված
պայմանից, կասկածից վեր ենք համարում կալանավորումը որպես
խափանման միջոց կիրառելու այնպիսի հատուկ պայմանի նախա-
տեսման անհրաժեշտությունը, որը պետք է կապված լինի անձին
100
վերագրվող հանցագործության համար նախատեսված ազա-
տազրկման հետ կապված պատժի ժամկետի հետ:
Այլընտրանքային խափանման միջոցների տեսակները: Նախագծի
117-րդ հոդվածի 1-ին մասում թվարկված այլընտրանքային խափան-
ման միջոցների շարքում չի նշվել հրամանատարության հսկողութ-
յանը հանձնելը, որը նախատեսվել է 125-րդ հոդվածում:
Նույն հոդվածի 3-րդ մասի առաջին նախադարության §դատարանի
կողմից» բառերն անհրաժեշտ է փոխարինել §դատարանի որոշմամբ»
կամ §դատարանի թույլտվությամբ» բառերով` հակառակ դեպքում
կստացվի, որ դատարանն այդ խափանման միջոցները կիրառողն է,
այն է` այդ խափանման միջոցները գործի դնելու կառուցակարգը կազ-
մող գործողությունների անմիջական կատարողը:
1. Տնային կալանքը: Չնայած որ տնային կալանքը Նախագծում
նախատեսվել է որպես կալանքի այլընտրանքային խափանման մի-
ջոց, ինչը հետևում է Նախագծի 118-րդ հոդվածի 5-րդ մասի դրույթ-
ներից, սակայն Նախագծի նշված հոդվածի բովանդակությունից, այդ
թվում §տնային կալանք» հասկացության բնորոշումից չի հետևում, թե
ինչպիսի հատուկ պայմանների առկայության դեպքում է, որ կալանքի
կիրառումը, այսինքն` մեղադրյալի լրիվ մեկուսացումը կարող է
համարվել ոչ նպատակահարմար և փոխարենը կիրառվել տնային
կալանք: Նշված նկատառումներով առաջարկում ենք Նախագծի 118-
րդ հոդվածի 1-ին մասի դրույթները շարադրել հետևյալ խմբագրութ-
յամբ. §Տնային կալանքը մեղադրյալին հասարակությունից ժամանա-
կավոր մեկուսացնելն է իր մշտական կամ ժամանակավոր բնակա-
րանում, եթե առկա են այնպիսի պայմաններ, որոնք թույլ են տալիս
որպես խափանման միջոց կիրառել կալանք, սակայն մեղադրյալի
լրիվ մեկուսացումը նպատակահարմար կամ հնարավոր չէ` հաշվի
առնելով նրա տարիքը, առողջական վիճակը, ընտանեկան դրությունը
և այլ հանգամանքներ»: Բացի այդ, Նախագծի 118-րդ հոդվածի 1-ին
մասի դրույթներից հետևում է, որ մեղադրյալը պարտավոր է չլքել
բնակության վայրը խափանման միջոցի գործողության ողջ ընթաց-
քում, ինչը, կարծում ենք, արդարացված չէ և կարող է հակասել հենց
այն հանգամանքներին, որոնք հաշվի առնելով որոշվել է կալանքի
փոխարեն կիրառել տնային կալանք: Օրինակ` մեղադրյալի խնամքի
տակ կան փոքրահասակ երեխաներ, որոնց միակ խնամողը մե-
ղադրյալն է, իսկ մշտապես բնակարանում գտնվելով նա չի կարողա-
101
նա աշխատել և հոգալ իր խնամքի տակ գտվողների կարիքները:
Հետևաբար, կարծում ենք, դատարանը պետք է ունենա հայեցողութ-
յուն` մեղադրյալի վրա դնելու պարտականություն կամ մշտապես
գտնվելու բնակարանում, կամ էլ օրվա որոշակի ժամերի չբացակա-
յելու բնակարանից1: Նշված նկատառումներով, կարծում ենք, վերա-
նայման կարիք ունեն նաև Նախագծի 118-րդ հոդվածի 2-րդ մասի
դրույթները: Մասնավորապես, առաջարկում ենք դրանք շարադրել
հետևյալ խմբագրությամբ. §Մեղադրյալի նկատմամբ տնային կալան-
քի կիրառումը կարող է ուղեկցվել հետևյալ միջոցներով, որոնք կարող
են կիրառվել ինչպես առանձին, այնպես էլ թույլտրելի համակցութ-
յամբ. 1) ամբողջությամբ կամ օրվա որոշակի ժամերին բնակարանից
բացակայելու արգելքով, 2) հեռախոսային խոսակցություններ վարե-
լու, նամակագրություն, փոստային, հեռագրական և այլ հաղորդում-
ներ ուղարկելու կամ ստանալու և կապի միջոցներից օգտվելու արգել-
քով, բացառությամբ սույն հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսված դեպ-
քերի, 3) որոշակի անձանց հետ շփումներ ունենալու կամ իր բնակութ-
յան վայրում այլ անձանց հյուրընկալելու արգելքով, 4) մեղադրյալի
կամ նրա բնակարանի նկատմամբ դիտում, ինչպես նաև նրա
բնակարանի պահպանություն իրականացնելով, 5) այլ համանման
միջոցներով, որոնք ուղղված կինեն ապահովելու մեղադրյալի
պատշաճ վարքագիծն ու հասարակությունից նրա մեկուսացումը»:
Չնայած, որ տնային կալանքի որպես կալանավորման այլընտրան-
քային խափանման միջոցի նախատեսումն անշուշտ միտված է
քրեական դատավարության մարդասիրական ակունքների ամ-
րապնդմանը, ձևավորելով քրեական հետապնդման ենթարկված
անձանց իրավունքների և օրինական շահերի ապահովման լրացուցիչ
երաշխիքներ, միևնույն ժամանակ չպետք է անտեսել հնարավոր այն
բարդությունները, որոնք կարող են առաջանալ խափանման այդ
միջոցի կիրառման ընթացքում: Մասնավորապես, պարզ չէ, թե ոստի-
կանության համապատասխան մարմինը, որին ըստ Նախագծի կարող
է հանձնարարվել մեղադրյալի վրա դրված սահմանափակումների
պահպանման նկատմամբ վերահսկողությունը, ինչպիսի կառուցա-
կարգերով պետք է իրականացնի այդ վերահսկողությունը: Բացի
1
Նման մոտեցում է տեղ գտել օրինակ Բելառուսի Հանրապետության
քր.դատ.օր-ում (125-րդ հոդվածի 2-րդ մաս):
102
վերահսկման համապատասխան կառուցակարգի անորոշությունից,
կարծում ենք, խնդրահարույց կարող է լինել ընդհանրապես հեռա-
խոսային կամ կապի այլ միջոցներից օգտվելու արգելքն այն
դեպքերում, երբ մեղադրյալը բնակվում է ընտանիքի անդամների հետ
միասին` չէ± որ այդ արգելքը կենթադրի մեղադրյալի հետ համատեղ
բնակվող անձանց իրավունքների սահմանափակում: Հետևաբար,
կարծում ենք, որ նման դեպքերում տնային կալանքի կիրառումը
պետք է հնարավոր լինի միայն մեղադրյալի հետ համատեղ բնակվող
չափահաս անձանց համաձայնությամբ: Այդ նկատառումներով առա-
ջարկում ենք Նախագծի 118-րդ հոդվածը լրացնել հետևյալ դրույթ-
ներով. §Մեղադրյալը տնային կալանքի տակ կարող է պահվել բնա-
կարանում, եթե դրա հետ համաձայն են նրա հետ համատեղ բնակվող
չափահաս անձինք» 1:
Խափանման այս միջոցի կիրառման ընթացքում մեղադրյալի վար-
քագծի նկատմամբ վերահսկողության գործուն միջոց կարող են լինել
վերահսկողության էլեկտրոնային սարքավորումները, որոնց մասին
նշված է Նախագծում: Սակայն այդ համակարգը կարող է թանկարժեք
լինել Հանրապետության համար: Համեմատության համար նշենք, որ
օրինակ Շվեդիայում (որի բնակչության թիվը կազմում է շուրջ 9,3
միլիոն մարդ) այդ համակարգի ներդրումը 2001 թ. արժեցել է 20
միլիոն դոլար2:
2. Ոստիկանության հսկողությանը հանձնելը: Նախագծի 119-րդ
հոդվածում նախատեսված այս խափանման միջոցն իր բնույթով
գրեթե չի տարբերվում տնային կալանքից: Տարբերությունները միայն
հետևյալում են.
 Նախագծի 118-րդ հոդվածից հետևում է, որ տնային կալանք կի-
րառելու ամբողջ ընթացքում մեղադրյալը պարտավոր է չլքել դատա-
րանի որոշման մեջ նշված բնակության վայրը, մինչդեռ 119-րդ հոդ-
վածից հետևում է, որ ոստիկանության հսկողությանը հանձնելու դեպ-
1
Համանման դրույթներ նախատեսված են Լատվիայի քր.դատ.օր-ի 282-րդ
հոդվածի 2-րդ մասում:
2
Շվեդիայում այսպես կոչված տնային կալանքը դիտվում է որպես պատժա-
միջոց այն անձանց նկատմամբ, որոնք դատապարտվել են մինչև երեք ամիս
ազատազրկման տնային կալանքի կիրառմամբ: /Այդ մասին մանրամասն տես
Трунов И.Л., Трунова Л.К. Меры пресечения в уголовном процессе. – СПб., 2003.
էջ 159-160:
103
քում դատարանի որոշմամբ մեղադրյալին կարող է արգելվել օրվա
որոշակի ժամերին լքելու իր բնակության վայրը,
 ոստիկանության հսկողությանը հանձնելու դեպքում մե-
ղադրյալը պարտավոր է ոչ հաճախ, քան շաբաթը երեք անգամ
գրանցվել դատարանի որոշման մեջ նշված վայրի ոստիկանության
մարմնում:
Սակայն Նախագծի 118-րդ հոդվածի առանձին դրույթների մեր կող-
մից վերը առաջարկվող խմբագրության պայմաններում, կարծում ենք,
ոստիկանության հսկողության հանձելը կվերածվի տնային կալանքի
կրկնության, ուստի առաջարկում ենք խափանման այդ միջոցը հանել
Նախագծից:
3. Գրավը: Կարծում ենք, գրավ կիրառելու կառուցակարգերը կա-
տարելագործելու նպատակով կարելի է փոխառել ԱՄՆ-ի այն փորձը,
ըստ որի` գրավը կարող է ապահովվել ոչ միայն դրամական միջոցնե-
րի իրական ներդրմամբ, այլ նաև որևէ ֆիզիկական կամ իրավաբանա-
կան անձի տված երաշխիքով: Նման երաշխիքի պայմաններում
խափանման միջոցի պայմանների խախտման դեպքում դրամական
միջոցները, որոնց չափով տրվել է երաշխիքը, հանվում են ֆիզի-
կական կամ իրավաբանական անձի հաշվից: Նման մոտեցման
առավելությունը կայանում է նրանում, որ գրավատուն երաշխավոր-
ված է բաց թողնված օգուտի ձևով վնաս կրելուց1: Պարզապես նման
դեպքերում գրավատուն պետք է խափանման միջոցն ընտրող
մարմնին ներկայացնի բանկային կամ այլ փաստաթղթեր իր հաշվին
դրամական միջոցների կամ այլ արժեքների առկայության և դրանց
վրա արգելանքի բացակայության վերաբերյալ:
Ոչ պակաս կարևոր է գրավի չափի հարցը: Մի կողմից այն պետք է
մատչելի լինի, իսկ մյուս կողմից էլ ստիպի մեղադրյալին` զերծ մնալու
հակաօրինական վարքագիծ դրսևորելուց: Այս առումով, կարծում ենք,
գրավի չափի` Նախագծում նախատեսված նվազագույն սահմանը
(նվազագույն աշխատավարձի երկուհարյուրապատիկից ոչ պակաս)
թույլ չի տա ապահովել դրա մատչելիությունը: Կարծում ենք,
ողջամտությունը թելադրում է գրավի նվազագույն չափ սահմանել
§Նվազագույն ամսական աշխատավարձի մասին» ՀՕ-66-Ն 17.12.2003
թ. օրենքով սահմանված նվազագույն ամսական աշխատավարձի
1
Трунов И.Л., Трунова Л.К. Նշված աշխատ., էջ 187-188:
104
չափը, այն է 32500 դրամ: Հակառակ պարագայում գրավը որպես
խափանման միջոց կիրառելու հնարավորությունը կլինի սահմա-
նափակ, ինչը շահեկան չէ ոչ միայն մեղադրյալի, այլ նաև պետության
և անգամ տուժողի համար, քանի որ մեղադրյալին կալանավորելը
կարող է վերջինիս զրկել տուժողին պատճառված վնասը հարթելու
հնարավորությունից (օրինակ` հիվանդանոցային պայմաններում բու-
ժում ստացող տուժողի բուժման ծախսերը հոգալու հնարավորութ-
յունից):
2.12. Ապացույցները եւ ապացուցումը
Օպերատիվ-հետախուզական գործողությունների արդյունքների
կարգավիճակը: Նախագծի 138-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն`
Օպերատիվ-հետախուզական գործողությունների արդյունքները քրե-
ական վարույթում չեն կարող օգտագործվել որպես ապացույց, եթե
չեն համապատասխանում սույն օրենսգրքով ապացույցներին ներկա-
յացվող պահանջներին։ Կարծում ենք, նման նորմի նախատեսումը չի
բխում քրեաիրավական ոլորտում օպերատիվ-հետախուզական գոր-
ծունեությունը որպես հետաքննություն դիտելու հայեցակարգային
մոտեցումից։ Բանն այն է, որ եթե հետաքննությունն ընդգրկում է
օպերատիվ-հետախուզական գործունեությունը, ապա դրա կարգավո-
րումը պետք է տրվի քր.դատ.օր-ով։ Բացի այդ, ըստ Հայեցակարգի,
հետաքննությունն իրականացվում է նախաքննության շրջանակնե-
րում, ինչի պայմաններում հետաքննության շրջանակներում ձեռք
բերված արդյունքներն ինքնին ապացույց են, եթե առկա չեն դրանք
անթույլատրելի ճանաչելու հիմքեր։
Փաստաթղթի կամ այլ առարկայի առաջացման և ստացման հան-
գամանքների մասին հայտնելու ունակություն չունեցող անձանցից
ստացված ապացույցների թույլատրելիությունը: Նախագծի 139
հոդվածի 3-րդ մասի 5-րդ կետում սահմանվել է, որ մեղադրանքի հիմ-
քում չեն կարող դրվել և որպես ապացույց օգտագործվել այն տվյալ-
ները, որոնք ձեռք են բերվել այն անձից, որն ունակ չէ ճանաչել փաս-
տաթուղթը կամ այլ առարկան, հաստատել դրա իսկությունը, հայտնել
դրա առաջացման և ստացման հանգամանքների մասին։ Նշված
դրույթը նախատեսված է նաև գործող քրեական դատավարության
օրենսգրքով, սակայն այդ դրույթի իմպերատիվությունն ակնհայտո-
105
րեն կարող է առաջացնել անորոշություն։ Օրինակ, տկարամիտ անձի
կողմից կատարվել է սպանություն, հանցագործության գործիք հրազե-
նը գտնվում է նրա մոտ, կամ` անձը կատարել է սպանություն, հան-
ցագործության գործիք հրազենը գտնվում է նրա տկարամիտ զավակի
մոտ։ Նման դեպքերում քննիչը կամ հետաքննիչը ինչ կարգով պետք է
ստանան ապացույցը` չխախտելով օրենքի այդ դրույթի պահանջը։
Անընդունելի է, որ այդ դեպքերում որպես ապացույց չպետք է
թույլատրվեն նաև դրանց հիման վրա կատարված դատավարական
գործողությունների արդյունքում ձեռք բերված տվյալները։
Փորձագետի եզրակացությունը եւ կարծիքը: Նախագծում որպես
ապացույցի ինքնուրույն տեսակներ նշված են փորձագետի ցուց-
մունքը եւ կարծիքը: Նախագծի 150-րդ հոդվածի 1-ին մասի համա-
ձայն՝ փորձագետի եզրակացությունը գիտության, տեխնիկայի, ար-
վեստի, արհեստի որևէ բնագավառում հատուկ գիտելիքների օգտա-
գործմամբ գրավոր հիմնավորված հետևություններն են իրեն առա-
ջադրած հարցերի, ինչպես նաեւ իր իրավասության մեջ մտնող այն
հանգամանքների վերաբերյալ, որոնց նա հանգել է՝ գործի համապա-
տասխան նյութերը հետազոտելով, իսկ Նախագծի 151-րդ հոդվածի 1-
ին մասի համաձայն՝ մասնագետի կարծիքն իր մասնագիտական
գիտելիքների և հմտությունների օգտագործմամբ գրավոր հիմնավոր-
ված հետևություններն են, որոնց նա հանգում է քննչական կամ այլ
դատավարական գործողությունների կատարմանն աջակցելով:
Նշված նորմերի համադրությունից պարզ է դառնում, որ գործող
օրենսդրությամբ նախատեսված «մասնագետ» սուբյեկտը Նախագծով
վերացվել է, իսկ քննչական կամ այլ դատավարական գործողություն-
ների կատարմանն աջակցելու նրա գործառույթը վերագրվել է փոր-
ձագետին, որի կապակցությամբ փորձագետը տալիս է մասնագիտա-
կան կարծիք: Ի տարբերություն գործող օրենսդրության, Նախագծով
քննչական կամ այլ դատավարական գործողությունների կատար-
մանն աջակցելու կապակցությամբ տրված մասնագիտական կարծիքը
հանդիսանում է ապացույց: Նման մոտեցումը կնպաստի նա-
խաքննության արդյունավետության բարձրացմանը եւ փորձագիտա-
կան հիմնարկներից դուրս փորձագետների ներուժի օգտագործմանը,
հետեւապես նաեւ փորձագիտական հիմնարկների ծանրաբեռնվա-
ծության թեթեւացմանը:
106
 Սակայն Նախագծի 71-րդ հոդվածում սահմանված է, որ փորձագե-
տը հատուկ գիտելիքների օգտագործմամբ, օժանդակում է վարույթին.
1) հետազոտություն իրականացնելու և դրա հիման վրա եզրակա-
ցություն տալու միջոցով.
2) հետազոտության իրականացմամբ կամ առանց դրա գրավոր
կարծիք տալու միջոցով.
3) քննչական ու գաղտնի քննչական, ինչպես նաև այլ դատավա-
րական գործողությունների կատարմանն աջակցելու միջոցով
Նույն հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված օժանդա-
կության համար փորձագետը ներգրավվում է միայն մասնավոր մաս-
նակցի կողմից, իսկ սույն հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 3-րդ կետերով
նախատեսված օժանդակության համար` միայն վարույթն իրակա-
նացնող մարմնի կողմից։
Նախագծի 151-րդ եւ 71-րդ հոդվածների համադրությունից պարզ-
վում է, որ նշված դրույթների միջեւ առկա են անհամապատասխա-
նություններ.
Նախ, հոդվածներում առկա է տերմինաբանական անհամապա-
տասխանություն. Նախագծի 71-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում
խոսվում է ոչ թե մասնագիտական, այլ գրավոր կարծիքի մասին,
նշված հոդվածում որեւէ տեղ չի օգտագործվում «մասնագիտական
կարծիք» եզրույթը: Բացի այդ, եթե Նախագծի 151-րդ հոդվածում օգ-
տագործվում է «քննչական եւ դատավարական գործողություններ»
եզրույթը, ապա 71-րդ հոդվածում՝ «քննչական ու գաղտնի քննչական,
ինչպես նաև այլ դատավարական գործողություններ» եզրույթը:
Երկրորդ, Նախագծի 151-րդ հոդվածի համաձայն՝ փորձագետը
մասնագիտական կարծիք է տալիս միայն քննչական եւ այլ
դատավարական գործողություններին աջակցելու շրջանակներում,
իսկ Նախագծի 71-րդ հոդվածում փորձագետը, ի թիվս փոր-
ձաքննության եւ դատավարական գործողություններին աջակցելու
գործառույթի, որոնք նախաձեռնում են հանրային մասնակիցները,
օժանդակում է վարույթին մասնավոր մասնակիցների նախաձեռնութ-
յամբ հետազոտության իրականացմամբ կամ առանց դրա գրավոր
կարծիք տալու միջոցով:
107
2.13. Գույքային հարցերը քրեական վարույթում
Նախագծի 170-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ դատարանն
իրավունք ունի վճարունակ տուժողի կամ դատապարտյալի վրա դնել
նրան ցույց տրված իրավաբանական օգնության վճարման համար
պետության կրած ծախսերի հատուցումը, բացի այն դեպքերից, երբ
մեղադրյալին իրավաբանական օգնությունը ցույց է տրվել անկախ իր
կամքից։ Անհրաժեշտ է հստակեցնել մեղադրյալի և տուժողի վճա-
րունակության չափորոշիչները, հետագայում չարաշահումներից
խուսափելու համար։ Մասնավորապես, դա կարող է լինել աշխա-
տանքի առկայությունը, աշխատավարձի չափը, շարժական և անշարժ
գույքի առկայությունը և այլն։
Թարգմանչի վարձատրության գումարները հետագայում դատա-
պարտյալից գանձելու վերաբերյալ Նախագծի 174-րդ հոդվածի 1-ին
մասում նախատեսված դրույթը հակասում է Մարդու իրավունքների
Եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 3-րդ մասի «ե» ենթակետի
վերաբերյալ Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանի
կողմից ձևավորված նախադեպային իրավունքին։ Մասնավորապես,
Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանը «Լյուդիկեն, Բել-
քասեմն ու Քոսն ընդդեմ Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության»
գործով 28.11.1978թ. վճռում նշել է, որ թարգմանչի ծառայությունների
ծախսերը հետագայում դատապարտյալի վրա դնելը համահունչ չէ
Մարդու իրավունքների Եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 3-
րդ մասի «ե» ենթակետի պահանջների հետ...»:
108
 Հավելված՝ գետային նավի վրա կատարված հանցանքների վերաբերյալ վարույթը
ՆԱԽԱԳԻԾ տարվում է սույն օրենսգրքի նորմերով:
3. Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ նախատեսված դեպքերում սույն օրենսգրքի դրույթները կիրառվում են նաև
ՔՐԵԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ օտարերկրյա պետությունների տարածքում:
ՕՐԵՆՍԳԻՐՔ 4. Միջազգային դատարանի, օտարերկրյա պետության դատարանի կամ
քրեական հետապնդման մարմնի միջնորդությամբ առանձին քննչական կամ
ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՄԱՍ դատական գործողություններ կատարելիս կարող է կիրառվել օտարերկրյա
պետության քրեադատավարական օրենսդրությունը, եթե դա նախատեսված է
ԲԱԺԻՆ 1. ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով:

ԳԼՈՒԽ 1. Հոդված 4. Քրեական դատավարության օրենսգրքի գործողությունը

ՔՐԵԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ժամանակի մեջ
1. Քրեական վարույթի ընթացքում կիրառվում է սույն օրենսգրքի այն
Հոդված 1. Քրեական վարույթը կարգավորող օրենսդրությունը դրույթը, որը գործում է համապատասխան դատավարական գործողության
1. Հայաստանի Հանրապետության տարածքում քրեական վարույթը կատարման կամ որոշման կայացման ժամանակ:
կարգավորվում է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ, 2. Ապացույցի թույլատրելիությունը որոշվում է այն ձեռք բերելու պահին
Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով, սույն գործող օրենքով:
օրենսգրքով, ինչպես նաև դրանց համապատասխան ընդունված այլ 3. Սույն օրենսգրքի դրույթները հետադարձ ուժ չունեն:
օրենսգրքերով և օրենքներով:
2. Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան, ինչպես նաև Հոդված 5. Քրեական դատավարության օրենսգրքի կիրառման
Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարանի և սահմանափակումներն ըստ անձանց շրջանակի
Հայաստանի Հանրապետության Վճռաբեկ դատարանի դատական ակտերում 1. Սույն օրենսգրքի գործողությունը չի տարածվում Հայաստանի
արտահայտված իրավական դիրքորոշումները պարտադիր են քրեական Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով դիվանագիտական
վարույթն իրականացնող մարմնի համար: արտոնություններից և անձեռնմխելիությունից օգտվող, ինչպես նաև
Հոդված 2. Քրեական դատավարության օրենսգրքի նպատակը Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերին կամ սույն
Սույն օրենսգրքի նպատակն անձի իրավունքների և ազատությունների օրենսգրքի ...-րդ հոդվածին համապատասխան` Հայաստանի
երաշխավորման վրա հիմնված՝ հանցագործությունների քննության և Հանրապետության տարածքում քրեական իրավազորությունից ազատված
լուծման արդյունավետ կարգի սահմանումն է: այլ անձանց վրա, բացառությամբ Հայաստանի Հանրապետության
միջազգային պայմանագրերով նախատեսված դեպքերի։
Հոդված 3. Քրեական դատավարության օրենսգրքի գործողությունը 2. Սույն հոդվածի առաջին մասում նշված անձանց նկատմամբ սույն
տարածության վրա օրենսգրքի կիրառման առանձնահատկությունները սահմանվում են
1. Հայաստանի Հանրապետության տարածքում, անկախ հանցանքի Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով, սույն
կատարման վայրից, քրեական վարույթն իրականացվում է սույն օրենսգրքի օրենսգրքով և դրանց համապատասխան ընդունված այլ օրենքներով։
դրույթներին համապատասխան, եթե Հայաստանի Հանրապետության
միջազգային պայմանագրերով այլ բան նախատեսված չէ: Հոդված 6. Սույն օրենսգրքում օգտագործվող հիմնական
2. Հայաստանի Հանրապետության սահմաններից դուրս՝ Հայաստանի հասկացությունները
Հանրապետության դրոշի տակ օրինական կարգով գտնվող կամ Հայաստանի -------------------------------------------------------------------------------------------
Հանրապետության տարբերանշանը կրող, Հայաստանի Հանրապետության ---------------
օդանավակայանում կամ նավահանգստում գրանցված օդային, ծովային կամ

109 110
 ԳԼՈՒԽ 2.
ՔՐԵԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ
Հոդված 7. Քրեական դատավարության հանրայնությունը
1. Քրեական դատավարությունը հանրային գործունեություն է, որի
ընթացքում և արդյունքում ապահովվում է հանրային և մասնավոր շահերի
հավասարակշռված պաշտպանությունը:
2. Արդարադատությունը, դատական վերահսկողությունը,
դատախազական հսկողությունը, գերատեսչական վերահսկողությունը,
նախաքննությունը և հետաքննությունն իրականացվում են բացառապես
իրավունքի շահից ելնելով` օրենքի հիման վրա ստեղծված իրավասու
մարմինների կողմից:
3. Արդարադատություն կամ դատական վերահսկողություն
իրականացնելիս դատավորը պարտավոր է լինել և երևալ անկողմնակալ:
4. Ֆիզիկական և իրավաբանական անձինք, այդ թվում` տուժողը,
իրավունք ունեն սույն օրենսգրքով նախատեսված մասնակցություն ունենալ
քրեական դատավարությունում հանրային շահերի պաշտպանությանը:
5. Սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում և կարգով ֆիզիկական և
իրավաբանական անձինք, այդ թվում` տուժողը, պարտավոր են օժանդակել
քրեական դատավարությունում հանրային շահերի պաշտպանությանը:
Հոդված 8. Բոլորի հավասարությունը օրենքի առջև
1. Բոլորը հավասար են օրենքի առջև և առանց խտրականության
հավասարապես պաշտպանվում են օրենքով:
2. Սույն օրենսգրքով սահմանված վարույթի կարգը միասնական է
քրեական դատավարությանը ներգրավված բոլոր անձանց համար՝ անկախ
սեռից, ռասայից, մաշկի գույնից, էթնիկական կամ սոցիալական ծագումից,
գենետիակական հատկանիշներից, լեզվից, կրոնից, աշխարհայացքից,
քաղաքական կամ այլ հայացքներից, ազգային փոքրամասնությանը
պատկանելիությունից, գույքային վիճակից, ծնունդից, հաշմանդամությունից,
անձնական կամ սոցիալական բնույթի այլ հանգամանքներից:
3. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինների իրավասությունը,
նրանց կողմից վարույթի իրականացման կարգը չեն կարող կամայականորեն
փոփոխվել առանձին դեպքի կամ անձի կամ որոշակի իրավիճակի համար
կամ որեւէ ժամանակահատվածով:
Հոդված 9. Անմեղության կանխավարկածը.
1. Հանցագործության համար մեղադրվողը համարվում է անմեղ, քանի դեռ
նրա մեղավորությունն ապացուցված չէ սույն օրենսգրքով սահմանված
կարգով՝ դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով:
111
2. Չապացուցված մեղավորությունը հավասարազոր է ապացուցված
անմեղության:
3. Մեղադրյալը պարտավոր չէ ապացուցել իր անմեղությունը կամ
քրեական վարույթն իրականացնող մարմնին ցույց տալ որևէ աջակցություն:
Մեղադրյալի անմեղության ապացուցման պարտականությունը չի կարող
դրվել նաև նրա պաշտպանի, օրինական ներկայացուցչի, գույքային
պատասխանողի և նրա ներկայացուցչի վրա: Մեղադրանքի ապացուցման և
մեղադրյալին ի պաշտպանություն բերված փաստարկների հերքման
պարտականությունը կրում են քրեական հետապնդման մարմինները, իսկ
սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում՝ նաև տուժողը, նրա օրինական
ներկայացուցիչն ու ներկայացուցիչը:
4. Հանցագործության համար անձի մեղավորության մասին հետևությունը
չի կարող հիմնվել ենթադրությունների վրա, այն պետք է հաստատվի
փոխկապակցված վերաբերելի, թույլատրելի, հավաստի ապացույցների
ամբողջությամբ:
5. Մեղադրանքն ապացուցված լինելու վերաբերյալ բոլոր կասկածները,
որոնք չեն փարատվել սույն օրենսգրքի դրույթներին համապատասխան
պատշաճ իրավական ընթացակարգի շրջանակներում, մեկնաբանվում են
հօգուտ մեղադրյալի:
Հոդված 10. Անձի ազատությունը և անձեռնմխելիությունը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի ազատության եւ անձեռնմխելիության իրավունք:
2. Անձի նկատմամբ դատավարական հարկադրանքի միջոցները
կիրառվում են ոչ այլ կերպ, քան սույն օրենսգրքով սահմանված հիմքերով և
կարգով: Քրեական վարույթի ընթացքում անձին ազատությունից զրկելը
չպետք է պատժի նպատակ հետապնդի:
3. Անձին կալանավորելը, կալանքի ժամկետը երկարացնելը, բժշկական
կամ դաստիարակչական հաստատությունում հարկադրաբար տեղավորելը
թույլատրվում է միայն դատարանի որոշմամբ` այն դեպքում, երբ անձի
պատշաճ վարքագիծը չի կարող երաշխավորվել հարկադրանքի այլ
միջոցներով:
4. Դատարանը, դատախազը, քննիչը, հետաքննության մարմինը իրենց
իրավասության սահմաններում պարտավոր են անհապաղ ազատ արձակել
անհիմն կամ ապօրինի ազատությունից զրկված յուրաքանչյուր անձի:
5. Ձերբակալված անձը կարող է անազատության մեջ պահվել ոչ ավելի,
քան 72 ժամ: Այդ ժամկետը լրանալուն պես անձը պետք է անհապաղ ազատ
արձակվի:
6. Յուրաքանչյուր ձերբակալվածի եւ կալանավորվածի անհապաղ պատշաճ
ձևով հաղորդվում են ձերբակալման կամ կալանավորման հիմքերը, ինչպես
112
նաեւ այն հանցագործության փաստական հանգամանքները եւ
իրավաբանական որակումը, որի կատարման մեջ նա մեղադրվում է:
7. Քրեական վարույթի ընթացքում ոչ ոք չպետք է ենթարկվի
խոշտանգումների, անօրինական ֆիզիկական կամ հոգեկան բռնության, այդ
թվում՝ բժշկական դեղամիջոցների օգտագործմամբ, սովի, ուժասպառման,
հիպնոսի, բժշկական օգնությունից զրկվելու, ինչպես նաեւ այլ դաժան
վերաբերմունքի: Արգելվում է անձից ցուցմունքներ կորզել բռնության,
սպառնալիքի, խաբեության, նրանց իրավունքների ոտնահարման, ինչպես
նաեւ այլ անօրինական գործողությունների միջոցով:
8. Արգելվում է քրեական վարույթի ընթացքում մարդու կյանքը կամ
առողջությունը վտանգող, նրան ֆիզիկական կամ հոգեկան տանջանքներ
պատճառող, դատավարական գործողություններ կատարելը:
9. Առանձին դատավարական գործողության կատարմանը խոչընդոտելու,
իր դատավարական պարտականությունները պատշաճ ձևով իրականցնելուց
հրաժարվելու դեպքում տվյալ դատավարական գործողության կատարումն
ապահովելու նպատակով անձի նկատմամբ կարող են կիրառվել օրենքով
նախատեսված դատավարական հարկադրանքի միջոցներ:
Հոդված 11. Իրավաբանական օգնության ապահովումը
1. Քրեական վարույթի ընթացքում յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի
ստանալ իրավաբանական օգնություն: Օրենքով նախատեսված դեպքերում
իրավաբանական օգնությունը տրամադրվում է պետական միջոցների
հաշվին:
2. Տուժողը, նրա օրինական ներկայացուցիչը, մեղադրյալի օրինական
ներկայացուցիչը, գույքային պատասխանողը, նրա օրինական
ներկայացուցիչը, ինչպես նաև վկան քրեական վարույթի ընթացքում
իրավունք ունեն օգտվել իրենց հրավիրած փաստաբանի իրավաբանական
օգնությունից:
3. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինն իրավունք չունի արգելելու
սույն հոդվածի երկրորդ մասում նշված անձանց կողմից հրավիրված
փաստաբանի մասնակցությունը նրանց մասնակցությամբ կատարվող
դատավարական գործողություններին:
Հոդված 12. Մեղադրյալի պաշտպանության ապահովումը
1. Մեղադրյալն ունի պաշտպանության իրավունք, որն իրականացնում է
ինչպես անձամբ, այնպես էլ պաշտպանի կամ օրինական ներկայացուցչի
միջոցով: Քրեական վարույթին մեղադրյալի պաշտպանի կամ օրինական
ներկայացուցչի մասնակցությունը չի սահմանափակում մեղադրյալի
իրավունքները:
113
2. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը պարտավոր է
մեղադրյալին բացատրել նրա իրավունքները եւ ապահովել օրենքով
չարգելված բոլոր միջոցներով կասկածանքից և մեղադրանքից նրա
պաշտպանվելու իրական հնարավորությունը:
3. Մեղադրյալի կողմից ցանկություն հայտնելու կամ այն դեպքում, երբ դա է
պահանջում արդարադատության շահը, ինչպես նաեւ սույն օրենսգրքով
պարտադիր համարվող մյուս դեպքերում քրեական վարույթն իրականացնող
մարմինը պարտավոր է ապահովել քրեական վարույթին նրա պաշտպանի
մասնակցությունը:
4. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը պարտավոր է օրենքով
նախատեսված դեպքերում վարույթին մասնակից դարձնել մեղադրյալի
օրինական ներկայացուցչին:
5. Քրեական հետապնդման մարմինը պարտավոր է հանգամանորեն
ստուգել ի պաշտպանություն մեղադրյալի բերված և պատշաճ ձևակերպված
փաստարկները:
Հոդված 13. Կողմերի հավասարությունը և մրցակցությունը
1. Դատարանում վարույթն իրականացվում է կողմերի հավասարության և
մրցակցության հիման վրա, բացառությամբ սույն օրենսգրքով նախատեսված
դեպքերի: Մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական
վերահսկողության ընթացակարգը սույն օրենսգրքով նախատեսված
դեպքերում մրցակցային չէ:
2. Մեղադրանքը և պաշտպանությունը տարանջատված են. դրանք
իրականացնում են տարբեր մարմիններ և անձինք: Դատարանն ապահովում
է գործի քննությանը կողմերի մասնակցության իրավունքը:
3. Դատարանում կողմերն օժտված են իրենց դիրքորոշումը պաշտպանելու
հավասար հնարավորություններով: Դատական ակտի հիմքում կարող են
դրվել միայն այնպիսի ապացույցներ, որոնց հետազոտման ընթացքում
կողմերից յուրաքանչյուրի համար ապահովվել են հավասար պայմաններ:
4. Դատարանը, պահպանելով անկողմնակալությունը, մեղադրանքի և
պաշտպանության կողմերի համար ստեղծում է գործի հանգամանքների
բազմակողմանի և լրիվ հետազոտման համար անհրաժեշտ պայմաններ:
Դատարանը, կողմի միջնորդությամբ, սույն օրենսգրքով սահմանված
կարգով, աջակցում է նրան ձեռք բերելու անհրաժեշտ ապացույցներ:
5. Հանրային մեղադրողի կողմից դատարանում մեղադրանքից
հրաժարվելու կամ այն փոփոխելու դեպքում սկզբնական մեղադրանքի
պաշտպանությունը սույն օրենսգրքի դրույթներին համապատասխան
իրավունք ունի ստանձնել տուժողը` գործելով որպես սուբսիդիար մեղադրող:
114
 Հոդված 14. Դատական պաշտպանության ապահովումը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի դատական պաշտպանության իրավունք: Ոչ ոքի
չի կարելի զրկել իր գործն այն դատարանում եւ այն դատավորի կողմից
քննելու իրավունքից, որոնց ընդդատությանն այն վերապահված է օրենքով:
2. Յուրաքանչյուր ոք ունի իրեն ներկայացված մեղադրանքի
հիմնավորվածությունը պարզելու համար դատական քննության իրավունք:
3. Յուրաքանչյուր ոք, ում քրեական օրենքով նախատեսված արարքով վնաս
է պատճառվել, սույն օրենսգրքով սահմանված դեպքերում և կարգով ունի
հանցանք կատարած անձին քրեական պատասխանատվության ենթարկելու
և հանցագործությամբ իրեն պատճառված վնասը հատուցելու պահանջով
դատարան դիմելու իրավունք:
4. Քրեական վարույթի հանրային մասնակիցների ակտերը, որոնք առնչվում
են անձի իրավունքներին և ազատություններին, կարող են սույն օրենսգրքով
սահմանված կարգով բողոքարկվել դատարան:
Հոդված 15. Քրեական վարույթի ողջամիտ ժամկետը
1. Նախաքննությունը և դատական քննությունը պետք է ավարտվեն
ողջամիտ ժամկետում:
2. Մեղադրյալն ունի ողջամիտ ժամկետում դատարանի առաջ կանգնելու
իրավունք:
3. Անձին անազատության մեջ պահելու ժամկետը պետք է
սահմանափակվի ամենակարճ անհրաժեշտ ժամանակահատվածով:
4. Դատարանը գործերի քննության հերթականությունը որոշելիս
նախապատվությունը տալիս է այն գործերին, որոնցով մեղադրյալը գտնվում
է կալանքի տակ:
Հոդված 16. Կրկին դատավելու անթույլատրելիությունը
1. Ոչ ոք չպետք է Հայաստանի Հանրապետության իրավազորության
շրջանակներում կրկին դատվի կամ պատժվի այն արարքի համար, որի
համար նա արդեն արդարացվել կամ դատապարտվել է:
2. Անձի վիճակի բարելավման պահանջով վարույթը եզրափակող ակտի
վերանայումը կրկին դատվել չէ:
3. Անձի վիճակի վատթարացման պահանջի հիման վրա կրկին դատվել չէ.
1) օրինական ուժի մեջ չմտած վարույթը եզրափակող ակտի վերանայումը.
2) իրավունքի հիմնարար խախտման կամ նոր հանգամանքներ հիմքով
վարույթի նորոգումը` տվյալ հանցագործության համար քրեական
պատասխանատվության ենթարկելու վաղեմության ժամկետներում:
4. Քրեական հետապնդումը դադարեցնելու կամ քրեական հետապնդում
չիրականացնելու մասին քրեական հետապնդման մարմնի օրինական ուժի
մեջ մտած որոշման առկայությունը բացառում է վարույթը նորոգելը, եթե այն
115
կարող է հանգեցնել անձի վիճակի վատթարացման: Այդ որոշումը կարող է
վերացվել միայն դատական կարգով` սույն հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետով
սահմանված հիմքերով:
5. Եթե անձին դատապարտելիս պարզվում է, որ նույն արարքի համար նրա
նկատմամբ կիրառվել է վարչական պատասխանատվության միջոց, ապա
նրա նկատմամբ պատիժ նշանակելու դեպքում այն պետք է վերացվի և հաշվի
առնվի պատիժ նշանակելիս:
Հոդված 17. Մասնավոր կյանքի, բնակարանի և գույքի
անձեռնմխելիությունը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի անձնական և ընտանեկան կյանքի
գաղտնիության իրավունք: Իրավասու մարմիններն առանց անձի
համաձայնության նրա վերաբերյալ տեղեկություններ կարող են հավաքել,
պահել և օգտագործել միայն օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով, եթե
դա անհրաժեշտ է քրեական վարույթի համար նշանակություն ունեցող
հանգամանքներ բացահայտելու համար:
2. Յուրաքանչյուր ոք ունի հեռախոսային խոսակցությունների,
նամակագրության, փոստային, հեռագրական եւ այլ հաղորդումների
գաղտնիության իրավունք: Քրեական վարույթի ընթացքում հեռախոսային
խոսակցությունները լսելը, նամակագրության, փոստային, հեռագրական եւ
այլ հաղորդումները վերահսկելը, կարող են իրականացվել միայն դատարանի
որոշմամբ՝ օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով:
3. Յուրաքանչյուր ոք ունի բնակարանի անձեռնմխելիության իրավունք:
Բնակարանում քննչական և այլ դատավարական գործողություններ կարող
են կատարվել միայն դատարանի որոշմամբ, բացառությամբ դեպքի վայրի
զննության:
4. Քրեական վարույթի ընթացքում անձանց ֆինանսական միջոցների և այլ
գույքի վրա արգելանք կարող է դրվել միայն դատարանի որոշմամբ,
բացառությամբ սույն օրենսգրքով նախատեսված անհետաձգելի դեպքերի:
Վարույթի ընթացքում դրամական տույժեր նշանակելը, ինչպես նաեւ գույքը
հարկադրաբար օտարելը կարող են կատարվել միայն դատարանի որոշմամբ:
Հոդված 18. Տեղեկություններ տրամադրելու պարտականությունից ազատ
լինելը
1. Ոչ ոք պարտավոր չէ ցուցմունք տալ իր, ամուսնու կամ մերձավոր
ազգականների վերաբերյալ:
2. Անձը, որին քրեական վարույթն իրականացնող մարմինն առաջարկում է
հայտնել կամ տրամադրել հանցանք գործելու մեջ իր, ամուսնու կամ
մերձավոր ազգականների մեղավորությունը հիմնավորող տեղեկություններ
116
կամ նյութեր, իրավունք ունի հրաժարվել նման տեղեկություններ հայտնելուց
կամ նյութեր տրամադրելուց:
3. Սույն օրենսգրքով կարող են նախատեսվել ցուցմունք տալու եւ
տեղեկություններ տրամադրելու պարտականությունից ազատվելու այլ
դեպքեր:
Հոդված 19. Քրեական վարույթի լեզուն
1. Քրեական վարույթի լեզուն հայերենն է: Քրեական վարույթի ընթացքում
յուրաքանչյուր ոք, բացառությամբ քրեական վարույթն իրականացնող
մարմնի, իրավունք ունի հանդես գալ այն լեզվով, որին տիրապետում է:
2. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի որոշմամբ՝ քրեական
վարույթի լեզվին չտիրապետող անձին անհատույց հնարավորություն է
տրվում թարգմանչի օգնությամբ իրականացնել սույն օրենսգրքով
սահմանված իր բոլոր իրավունքները:
3. Քրեական վարույթի լեզվին չտիրապետող համապատասխան անձին
տրվում են սույն օրենսգրքով նախատեսված՝հանձնման ենթակա
փաստաթղթերի պատճեններն այն լեզվով, որին նա տիրապետում է:
4. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմնին այլ լեզվով ներկայացված
փաստաթղթերը քրեական գործին կցվում են թարգմանչի կողմից
վավերացված հայերեն թարգմանությունների հետ:
Հոդված 20. Դատական վարույթի հրապարակայնությունը
1. Դատարանում վարույթը դռնբաց է, բացառությամբ սույն օրենսգրքով
նախատեսված դեպքերի։
2. Դռնբաց դատական նիստին իրավունք ունի ներկա գտնվել 16 տարին
լրացած յուրաքանչյուր ոք, իսկ դատարանի թույլտվությամբ` նաև 16 տարին
չլրացած անձը:
3. Սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում դատարանն իր
նախաձեռնությամբ կամ կողմի միջնորդությամբ, եթե դա չի հանգեցնի
հրապարակայնության սկզբունքի չարդարացված սահմանափակման, կարող
է որոշում կայացնել դատական նիստը կամ դրա մի մասը դռնփակ
անցկացնելու մասին:
4. Դատարանի թույլտվությամբ դռնփակ դատական նիստին կարող են
ներկա գտնվել վարույթին մասնակցող կամ այլ անձինք:
5. Դռնբաց դատական նիստին ներկա անձինք իրավունք ունեն կատարել
գրառումներ, ինչպես նաև ձայնագրառում, եթե դա չի խոչընդոտում
դատական նիստի ընթացքը: Դատական նիստի ընթացքի տեսագրումը կամ
լուսանկարահանումը թույլատրում է դատարանը` մեղադրյալի
համաձայնությամբ: Դատական նիստի ընթացքի տեսագրումը կամ
լուսանկարումը կարող է արգելվել դատարանի պատճառաբանված
117
որոշմամբ` կողմերի կարծիքը լսելուց հետո: Դռնփակ դատական նիստի
ընթացքում դատարանը կարող է թույլատրել միայն գրառումներ:
6. Դատական վարույթի ընթացքում դատարանի կայացրած ակտերը
հայտարարվում են հրապարակայնորեն։ Ելնելով դռնփակ դատական
քննություն անցկացնելու հիմքերից` դատարանի որոշմամբ դատական ակտի
առանձին մասեր կարող են հրապարակայնորեն չհայտարարվել: Նշված
դատական ակտերի ներածական եւ եզրափակիչ մասերն ամեն դեպքում
հրապարակվում են:
Հոդված 21. Դատավարական իրավունքների չարաշահման
անթույլատրելիությունը
1. Քրեական վարույթի մասնակիցները պետք է իրենց դատավարական
իրավունքներից օգտվեն և իրենց դատավարական պարտականությունները
կատարեն բարեխղճորեն:
2. Արգելվում է դատավարական իրավունքների կամ այլ
հնարավորությունների այնպիսի չարաշահումը, որը վնաս է հասցնում
քրեական վարույթի մասնակիցների կամ արդարադատության շահերին:
3. Դատավարական իրավունքների կամ այլ հնարավորությունների
չարաշահում թույլ տված անձանց նկատմամբ կիրառվում են չարաշահմանը
համաչափ` սույն օրենսգրքով նախատեսված դատավարական
ներգործության միջոցներ:
ԳԼՈՒԽ 3.
ՔՐԵԱԿԱՆ ՎԱՐՈՒՅԹԸ
Հոդված 22. Քրեական վարույթի սահմանները
Քրեական վարույթn առերևույթ հանցագործության մասին տեղեկանալու
պահից սույն օրենսգրքով սահմանված պետական մարմինների և
պաշտոնատար անձանց կողմից իրենց իրավասությունների շրջանակում
բոլոր դատավարական գործողությունների իրականացումը և որոշումների
ընդունումն է:
Հոդված 23. Քրեական վարույթ նախաձեռնելու պարտականությունը
Առերևույթ հանցագործության մասին տեղեկանալու յուրաքանչյուր
դեպքում հետաքննության մարմինը, քննիչը, դատախազը պարտավոր են
իրենց իրավաuության uահմաններում ձեռնարկել սույն օրենսգրքով
նախատեսված բոլոր անհրաժեշտ միջոցառումները քրեորեն հետապնդելի
արարքը խափանելու, այն կատարած անձին հայտնաբերելու, ինչպես նաև
դրա կատարման հանգամանքները բացահայտելու համար:
118
 Հոդված 24. Քրեական վարույթի ընթացքի ամրագրումը uտորագրելուց հրաժարվելու դեպքում այն կազմող անձը
1. Քրեական վարույթի ընթացքում կատարվող բոլոր դատավարական արձանագրությունում այդ մաuին կատարում է համապատաuխան գրառում,
գործողությունների ընթացքի և արդյունքների ամրագրումը պարտադիր է: որը հավաuտվում է դատավարական գործողությանը մասնակցած մյուս
2. Ամրագրումը կատարվում է համակարգչային եղանակով, իսկ դրա անձանց ստորագրություններով:
անհնարինության դեպքում` ձեռագիր պատրաստված արձանագրությամբ, Արձանագրությունն uտորագրելուց հրաժարվող անձին հնարավորություն է
որը կազմվում է դատավարական գործողության ընթացքում կամ դրա տրվում բացատրելու հրաժարման պատճառները կամ պատճառները
ավարտից անմիջապեu հետո: բացատրելուց հրաժարվելը, ինչը նույնպեu արձանագրվում է:
3. Արձանագրության մեջ նշվում են. Եթե դատավարական գործողության մասնակիցը ֆիզիկական
1) դատավարական գործողության իրականացման վայրը, oրը, ամիuը, թերությունների կամ առողջական վիճակի կամ անգրագիտության
տարեթիվը, uկuելու եւ ավարտելու ժամանակը` րոպեի ճշտությամբ. հետեւանքով զրկված են արձանագրությունն անձամբ uտորագրելու
2) արձանագրությունը կազմողի պաշտոնը եւ ազգանունը. հնարավորությունից, ապա արձանագրությունը տվյալ անձին ծանոթության է
3) դատավարական գործողությանը մաuնակցող յուրաքանչյուր անձի ներկայացվում դատավարական գործողության մյուս մասնակիցների
ազգանունը, անունը, հայրանունը, դատավարական կարգավիճակը, ներկայությամբ, որոնք իրենց uտորագրությամբ հաuտատում են
անհրաժեշտության դեպքում` հաuցեն եւ անձնական այլ տվյալներ: արձանագրության բովանդակության համապատաuխանությունն
4. Դատավարական գործողություններն արձանագրության մեջ իրականությանը և համապատասխան անձի կողմից այն uտորագրելու
նկարագրվում են այն հաջորդականությամբ, որով դրանք տեղի են ունեցել: անհնարինությունը:
Արձանագրության մեջ նշվում են նաև դատավարական գործողության 8. Արձանագրությունը պետք է պարունակի նաեւ գրառումներ
արդյունքում ձեռք բերված եւ գործի համար նշանակություն ունեցող դատավարական գործողության մաuնակիցներին իրենց իրավունքներն ու
հանգամանքները, շարադրվում են դատավարական գործողության պարտականությունները բացատրելու, պարտականությունները չկատարելու
մաuնակիցների հայտարարությունները: հետեւանքները պարզաբանելու, դատավարական գործողության
5. Արձանագրության մեջ նշվում են տեղեկություններ դատավարական իրականացման ընդհանուր կարգը բացատրելու մաuին, ինչը հավաuտվում է
գործողության ընթացքում կիրառված տեխնիկական միջոցների, դրանց դատավարական գործողության մաuնակիցների uտորագրությամբ:
oգտագործման կարգի եւ պայմանների, այն oբյեկտների, որոնց նկատմամբ
տեխնիկական միջոցները կիրառվել են, եւ uտացված արդյունքների, ինչպեu Հոդված 25. Քրեական վարույթի նյութերը
նաեւ մաuնակիցներին տեխնիկական միջոցների կիրառման մաuին 1. Քրեական վարույթի բոլոր նյութերը պահվում են քրեական գործում:
նախազգուշացնելու վերաբերյալ: 2. Քրեական գործին կցվող յուրաքանչյուր փաuտաթուղթ անմիջապեu
Տեխնիկական միջոցների կիրառման արդյունքում ստացված համարակալվում է ըuտ էջերի: Քրեական վարույթն իրականացնող
լուսանկարները, ձայնագրությունները, տեսագրությունները, կազմված մարմիններն իրականացնում են գործի էջերի հերթական համարակալումը`
գծագրերը, պլանները, ինչպես նաև պատրաստված ծեփապատճենները և դրանց կցման ժամանակագրական կարգով:
հետքերի դրոշմները կցվում են արձանագրությանը և չեն կարող 3. Բոլոր դատավարական որոշումները և արձանագրությունները
օգտագործվել դրանից անջատ: շարադրվում են համարակալված ձեւաթղթերի վրա, որոնք համարվում են
6. Արձանագրությունը ներկայացվում է դատավարական գործողությանը խիuտ հաշվառման փաuտաթղթեր:
մաuնակցած անձանց` ծանոթացման համար: Նշված անձանց բացատրվում է 4. Քրեական վարույթի նյութերը պահվում են մեկ կամ մեկից ավելի
արձանագրությունում լրացումներ եւ ուղղումներ կատարելու իրենց հատորներում` յուրաքանչյուրի կազմի վրա համապատաuխան
իրավունքը: Արձանագրությունում լրացումներ և ուղղումներ կատարելու գրառումներով եւ նրանցում պարունակվող նյութերի ցուցակով:
վերաբերյալ բոլոր հայտարարություններն uտորագրում են դատավարական 5. Այլ առարկաները եւ փաuտաթղթերը, որոնք իրենց բնույթով կամ
գործողությանը մաuնակցած անձինք: մեծածավալությամբ չեն կարող պահվել քրեական գործում, պահվում են
7. Արձանագրությունը uտորագրում են այն կազմող անձը եւ գործից առանձին` որպեu նրա անբաժան մաu: Քրեական գործից առանձին
դատավարական գործողությանը մաuնակցող անձինք: Դատավարական պահվող առարկաների եւ փաuտաթղթերի ցուցակը կցվում է քրեական
գործողությանը մասնակացած որևէ անձի` արձանագրությունը գործին:

119 120
 6. Քրեական վարույթի նյութերը կարող են պատճենահանվել թղթային կամ
էլեկտրոնային կրիչի վրա քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի
կողմից, որը հավաuտում է պատճենի ճշտությունը:
Հոդված 26. Քրեական վարույթների միացումը և անջատումը
1. Քննիչի, դատախազի կամ դատարանի կողմից մեկ վարույթում կարող են
միացվել.
1) նույն անձի կողմից մեկից ավելի հանցանքներ կատարելու վերաբերյալ
վարույթները.
2) մեկից ավելի անձանց կողմից նույն կամ մեկից ավելի հանցանքներ
կատարելու վերաբերյալ վարույթները.
3) միմյանց հետ փոխկապակցված մեկից ավելի հանցանքների վերաբերյալ
վարույթները` արդարադատության (իրավունքի) շահից ելնելով:
2. Մեկից ավելի անձանց կողմից մեկ կամ ավելի հանցանքներ կատարելու
կապակցությամբ քննվող վարույթը մասսամբ կարող է անջատվել, եթե դա
թելադրված է արդարադատության (իրավունքի) շահի պաշտպանության
անհրաժեշտությամբ և չի կարող բացասաբար անդրադառնալ վարույթի
լրիվության եւ oբյեկտիվության վրա:
3. Քրեական վարույթները միացնելու կամ անջատելու մասին կայացվում է
պատճառաբանված որոշում, որի մեջ նշվում են քրեական վարույթ
նախաձեռնելու առիթը, ենթադրյալ հանցանքի փաստական
հանգամանքները, հայտնի լինելու դեպքում` քրեորեն հետապնդելի արարքը
կատարելու մեջ մեղադրվող անձի (անձանց) տվյալները, տեղեկություններ
միացված կամ անջատված վարույթը ստանձնող մարմնի կամ պաշտոնատար
անձի վերաբերյալ:
4. Որոշմանը բնօրինակով կամ պատճենով կցվում են վարույթի բոլոր
նյութերը, ինչպես նաև որոշումների, արձանագրությունների, փաստաթղթերի
և իրեղեն ապացույցների ցանկը:
5. Քրեական վաարույթի միացման կամ անջատման մասին գրավոր
տեղեկացվում են վարույթի մասնակիցները, իսկ մինչդատական վարույթի
ընթացքում կայացված որոշման պատճենն անհապաղ ուղարկվում է հսկող
դատախազին:
Հոդված 27. Քրեական վարույթի կասեցումը
1. Քրեական վարույթը քննիչի կամ դատարանի որոշմամբ ամբողջությամբ
կամ համապատաuխան մաuով կարող է կաuեցվել, եթե.
1) մեղադրյալը թաքնվում է քննությունից կամ դատից.
2) մեղադրյալը կամ այն անձը, որին գործով որպեu մեղադրյալ ներգրավելու
բավարար հիմքեր կան, oգտվում է քրեական հետապնդման ենթարկվելու
անձեռնմխելիությունից.
121
3) մեղադրյալը ծանր հիվանդության կամ Հայաuտանի Հանրապետության
uահմաններից դուրu գտնվելու պատճառով չի կարող մաuնակցել քրեական
վարույթին, եթե առանց նրա մաuնակցության հետագա վարույթն անհնար է.
4) գործում է անհաղթահարելի ուժ, որը ժամանակավորապեu խոչընդոտում
է հետագա վարույթի իրականացմանը:
2. Քրեական վարույթը դատարանի նախաձեռնությամբ կամ
դատավարության մաuնակիցների միջնորդության հիման վրա դատարանի
որոշմամբ կարող է կաuեցվել, եթե դատարանը գտնում է, որ կիրառման
ենթակա նորմատիվ ակտի դրույթները հակաuում են Հայաuտանի
Հանրապետության Uահմանադրությանը: Այu հիմքով քրեական վարույթը
կսեցնելու դեպքում դատարանը համապատասխան նորմատիվ ակտի
դրույթի սահմանադրականության հարցով դիմում է ՀՀ Սահմանադրական
դատարան:
3. Սույն հոդվածի երկրորդ մասով նախատեսված հիմքով քրեական
վարույթը կաuեցնելու` դատավարության մաuնակիցների
միջնորդությունները բավարարվում կամ մերժվում են դատարանի որոշմամբ,
որը կայացման պահից տաuնoրյա ժամկետում կարող է բողոքարկվել
վերադաu դատարան:
4. Քրեական վարույթը կարող է կաuեցվել անհրաժեշտ և հնարավոր բոլոր
դատավարական գործողությունները կատարելուց հետո:
5. Քրեական վարույթը կաuեցվում է` մինչեւ այն կաuեցնելու հիմք ծառայած
հանգամանքները վերացնելը: Դրանց վերացումից հետո այն վերuկuվում է
քննիչի կամ դատարանի որոշմամբ:
6. Uույն հոդվածի երկրորդ մաuով նախատեuված հիմքով կաuեցված
վարույթը վերuկuվում է, եթե ՀՀ Սահմանադրական դատարանը կիրառման
ենթակա նորմատիվ ակտի կապակցությամբ որոշում է կայացրել:
Հոդված 28. Քրեական վարույթի կարճման հիմքերը
1. Քրեական վարույթը ենթակա է կարճման, եթե.
1) հաստատվել է քրեական օրենսգրքով նախատեսված որևէ հանցանքի
բացակայությունը.
2) uույն oրենuգրքով նախատեuված հանցանքի համար քրեական
հետապնդումը կարող է իրականացվել միայն մասնավոր կարգով.
3) քրեական վարույթն իրականացվել է օրենքով չնախատեսված աղբյուրից
ստացված հաղորդման հիման վրա.
4) մեղադրյալի նկատմամբ դադարեցվել է քրեական հետապնդումը և չկա
վարույթը շարունակելու հնարավորություն:
Հոդված 29. Քրեական վարույթի ավարտը
Քրեական վարույթն ավարտվում է.
122
 1) քրեական վարույթը կարճելու մաuին որոշումն ուժի մեջ մտնելով.
2) դատավճիռը կամ այլ վերջնական որոշումն ուժի մեջ մտնելով, եթե այն
կատարման հանձնելու համար հատուկ միջոցների ձեռնարկում չի
պահանջվում.
3) օրինական ուժի մեջ մտած դատավճիռը կամ այլ վերջնական որոշումը
կատարման հանձնելով:
ԳԼՈՒԽ 4.
ՔՐԵԱԿԱՆ ՀԵՏԱՊՆԴՈՒՄԸ
Հոդված 30. Քրեական հետապնդման իրականացման կարգը
1. Հանցանքի բնույթից և ծանրության աստիճանից ելնելով` քրեական
հետապնդումն իրականացվում է հանրային կամ մաuնավոր կարգով:
2. Սույն oրենuգրքի … հոդվածով նախատեuված հանցանքների վերաբերյալ
վարույթներով քրեական հետապնդումն իրականացվում է մաuնավոր
կարգով:
3. Մնացած բոլոր հանցանքների վերաբերյալ վարույթներով քրեական
հետապնդումն իրականացվում է հանրային կարգով:
Հոդված 31. Քրեական հետապնդում հարուցելը
1. Հանրային քրեական հետապնդումը սկսվում է անձին որպես մեղադրյալ
ներգրավելու մասին քննիչի որոշումը դատախազի կողմից հասատվելով:
2. Մասնավոր քրեական հետապնդումը սկսվում է առերևույթ հանցանքից
տուժած անձի կամ նրա օրինական ներկայացուցչի կամ ներկայացուցչի
կողմից դատարան քրեական հայց ներկայացնելով:
Հոդված 32. Հայեցողական քրեական հետապնդումը
1. Դատախազն իրավունք ունի չհարուցել քրեական հետապնդում, եթե
առաջին անգամ ոչ մեծ ծանրության հանցանքի կատարման մեջ մեղադրվող
անձը ներկայացել է մեղայականով, աջակցել է հանցագործության
հանգամանքների բացահայտմանը, հատուցել կամ այլ կերպ հարթել է
հանցագործությամբ պատճառված վնասը:
2. Դատախազի` սույն հոդվածի առաջին մասով նախատեսված
հայեցողական լիազորությունը չի կարող իրականացվել, եթե դրա դեմ
առարկում է առերևույթ հանցագործությունից տուժած անձը:
3. Սույն հոդվածի առաջին մասով նախատեսված հիմքերով քրեական
հետապնդում չհարուցելու մասին որոշումը կարող է բողոքարկվել
հանցագործությունից տուժած անձի կամ նրա ներկայացուցչի կողմից:
123
Հոդված 33. Քրեական հետապնդման ժամկետները
1. Մինչդատական վարույթում հանրային քրեական հետապնդումն այն
հարուցելու պահից չի կարող տևել.
1) ավելի, քան երկու ամիս` ոչ մեծ ծանրության հանցանքի վերաբերյալ
վարույթով.
2) ավելի, քան չորս ամիս` միջին ծանրության հանցանքի վերաբերյալ
վարույթով.
3) ավելի, քան ութ ամիս` ծանր հանցանքի վերաբերյալ վարույթով.
4) ավելի, քան տասներկու ամիս` առանձնապես ծանր հանցանքի
վերաբերյալ վարույթով:
2. Սույն հոդվածի առաջին մասով նախատեսված ժամկետները կասեցվում
են, եթե սույն օրենսգրքի … հոդվածի առաջին մասի 1-4 կետերով
նախատեսված հիմքերով քրեական վարույթը կասեցնելու մասին որոշում է
կայացվել:
3. Սույն հոդվածի առաջին մասով նախատեսված ժամկետները չեն կարող
կասեցվել ավելին, քան համապատասխան հանցագործության համար ՀՀ
քրեական օրենսգրքով նախատեսված քրեական պատասխանատվության
վաղեմության ժամկետի ավարտը:
Հոդված 34. Քրեական հետապնդումը բացառող հանգամանքները
1. Քրեական հետապնդումը ենթակա է դադարեցման, եթե.
1) ապացուցվել է մեղադրյալի կողմից իրեն մեղսագրվող արարքը
չկատարելը.
2) մեղադրյալի կատարած արարքը քրեական oրենքով համարվում է
իրավաչափ.
3) մեղադրյալի նկատմամբ կա նույն մեղադրանքով oրինական ուժի մեջ
մտած դատավճիռ կամ դատարանի այլ որոշում, որը հաuտատում է քրեական
հետապնդման անհնարինությունը.
4) մեղադրյալի նկատմամբ կա նույն մեղադրանքով քրեական
հետապնդումը դադարեցնելու մաuին քննիչի կամ դատախազի չվերացված
որոշում.
5) անցել են մեղադրյալին քրեական պատասխանատվության ենթարկելու
վաղեմության ժամկետները.
6) մեղադրյալն արարքը կատարելու պահին չի հաuել քրեական
պատաuխանատվության ենթարկելու` oրենքով նախատեuված տարիքին.
7) մեղադրյալը մահացել է, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ քրեական
վարույթն անհրաժեշտ է շարունակել մահացածի իրավունքների
վերականգնման համար կամ ուրիշ անձանց նկատմամբ նոր ի հայտ եկած
հանգամանքների կապակցությամբ վարույթը վերuկuելու համար.
124
 8) մեղադրյալը կամովին հրաժարվել է հանցանքը մինչեւ վերջ հաuցնելուց,
եթե նրա փաuտորեն կատարած արարքն այլ հանցանքի հատկանիշներ չի
պարունակում.
9) մեղադրյալը Հայաuտանի Հանրապետության քրեական oրենuգրքի
ընդհանուր կամ հատուկ մասի դրույթների ուժով ենթակա է ազատման
քրեական պատաuխանատվությունից.
10) մեղադրյալի նկատմամբ կիրառվել է համաներման ակտ:
2. Սույն հոդվածի առաջին մասի 1-4 կետերով նախատեսված հիմքերով
քրեական հետապնդումը դադարեցնելու դեպքում, մեղադրյալը օգտվում է
ռեաբիլիտացիայի իրավունքից:
3. Uույն հոդվածի առաջին մաuի 7-րդ կետը չի տարածվում
քաղաքացիական դատավարության oրենuգրքով uահմանված կարգով անձին
մահացած ճանաչելու դեպքերի վրա:
4. Uույն հոդվածի առաջին մաuի 5-րդ եւ 10-րդ կետերում նշված հիմքերով
քրեական հետապնդման դադարեցում չի թույլատրվում, եթե դրա դեմ
առարկում է մեղադրյալը: Այu դեպքում քրեական վարույթը շարունակվում է
uովորական կարգով:
ԲԱԺԻՆ 2. ՔՐԵԱԿԱՆ ՎԱՐՈՒՅԹԻ ՄԱՍՆՍԿԻՑՆԵՐԸ
ԳԼՈՒԽ 5.
ԴԱՏԱՐԱՆԸ ԵՎ ԸՆԴԴԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ
Հոդված 35. Քրեական արդարադատություն իրականացնող դատարանները
Հայաստանի Հանրապետությունում քրեական արդարադատությունն
իրականացնում են միայն առաջին ատյանի դատարանները, վերաքննիչ
քրեական դատարանը և վճռաբեկ դատարանը:
Հոդված 36. Դատարանի կազմը
1. Առաջին ատյանի դատարանում վարույթը, այդ թվում` մինչդատական
վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողությունը և նախնական
լսումները, իրականացվում է միանձնյա:
2. Վերաքննիչ դատարանում հիմնական վարույթը եզրափակող դատական
ակտերի դեմ բողոքները քննվում են կոլեգիալ` երեք դատավորի կազմով, այլ
դատական ակտերի դեմ բողոքները՝ միանձնյա:
3. Վճռաբեկ դատարանը վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հարցը
լուծում է կոլեգիալ` վճռաբեկ դատարանի քրեական պալատի նախագահի եւ
առնվազն երկու դատավորի կազմով: Վարույթ ընդունված վճռաբեկ բողոքը
վճռաբեկ դատարանը քննում է կոլեգիալ` նախագահի եւ առնվազն երեք
դատավորի կազմով:
125
Հոդված 37. Պահեստային դատավորը
1. Եթե դատրանում մեղադրանքի քննությունը բացառիկ երկար ժամանակ է
պահանջում, ապա դատարանի որոշման հիման վրա տվյալ դատարանի
նախագահը այդ դատարանի դատավորների կազմից նշանակում է
պահեստային դատավոր, որը պարտավոր է դատական քննության
ընթացքում ներկա գտնվել դատական նիստերի դահլիճում: Դատարանի
նախագահը կարող է պահեստային դատավոր չնշանակել, եթե գտնում է, որ
դրա անհրաժեշտությունը տվյալ գործով բացակայում է:
2. Նույն վարույթի համար կարող է նշանակվել միայն մեկ պահեստային
դատավոր:
3. Մեղադրանքը քննող դատավորի բացարկի, ինքնաբացարկի կամ
դատավորի լիազորությունների դադարեցման դեպքում պահեստային
դատավորը փոխարինում է նրան:
Հոդված 38. Դատարանի իրավասությունը
Դատարանն իրավասու է.
1) որոշումներ կայացնել սույն օրենսգրքով նախատեսված հարկադրանքի
միջոցների, քննչական գործողությունների, հետաքննության և
նախաքննության մարմնի, դատախազի ակտերի դեմ բերված բողոքների
կապակցությամբ.
2) որոշումներ կայացնել դատաքննությունը նախապատրաստելու
կապակցությամբ.
3) իրականացնել քրեական վարույթ առաջին ատյանի, վերաքննության եւ
վճռաբեկության կարգով.
4) դատական ակտն ուղարկել կատարման.
5) օրենքով նախատեսված դեպքերում լուծել այլ հարցեր:
Հոդված 39. Նախագահողը եւ նրա լիազորությունները
1. Վերաքննիչ կամ վճռաբեկ դատարանում վարույթը կոլեգիալ կազմով
իրականացնելիս նիստը նախագահում է դատարանի նախագահը կամ
պալատի նախագահը կամ օրենքով նախատեսված կարգով՝ լիազորված
դատավորը:
2. Նախագահողը նախապատրաստում եւ ղեկավարում է դատարանի
նիստը, միջոցներ է ձեռնարկում ապահովելու քրեական գործի արդարացի
քննությունը եւ պահպանելու սույն օրենսգրքի այլ պահանջները, ինչպես
նաեւ դատարանի նիստին ներկա գտնվող անձանց պատշաճ վարքագիծը:
3. Նախագահողը վարույթի հետ կապված հարցերը ներկայացնում է բոլոր
դատավորների լուծմանը: Որոշումն ընդունվում է դատավորների ձայների
պարզ մեծամասնությամբ: Ձայները հավասար բաշխվելու դեպքում
126
ընդունված է համարվում մեղադրյալի համար առավել բարենպաստ
որոշումը:
4. Կոլեգիալ կազմով վարույթ իրականացնող բոլոր դատավորներն օժտված
են հավասար լիազորություններով:
Հոդված 40. Առարկայական ընդդատությունը
1. Առաջին ատյանի դատարաններին ընդդատյա են առաջին ատյանի
կարգով քննվող բոլոր վարույթները:
2. Վերաքննիչ քրեական դատարանին ընդդատյա են բոլոր այն
վարույթները, որոնցով առաջին ատյանի դատարանների դատական ակտերի
դեմ վերաքննիչ բողոք է բերված:
3. Վճռաբեկ դատարանի քրեական պալատին ընդդատյա են բոլոր
վարույթները, որոնցով վերաքննիչ քրեական դատարանի դատական ակտերի
դեմ վճռաբեկ բողոք է բերված:
4. Վճռաբեկ դատարանը սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում և
կարգով կարող է քննվել վերաքննիչ քրեական դատարանին ընդդատյա
վարույթը:
Հոդված 41. Տարածքային ընդդատությունը
1. Առաջին ատյանի դատարանին ընդդատյա են այն վարույթները, որոնք
վերաբերում են այդ դատարանի դատական տարածքում ենթադրաբար
կատարված հանցանքներին` անկախ մինչդատական վարույթն
իրականացնող մարմնի ենթակայության կանոններից:
2. Այլ պետության տարածքում ենթադրաբար կատարված հանցանքի
վերաբերյալ վարույթն ընդդատյա է այն դատարանին, որի դատական
տարածքում է գտնվում մեղադրյալի բնակության վերջին վայրը, իuկ եթե
հնարավոր չի եղել այն պարզել, ապա այն դատարանին, որի դատական
տարածքում է գտնվում մինչդատական վարույթ իրականացրած մարմնի
նստավայրը:
3. Տարածքային ընդդատությունը բոլոր մեղադրյալների համաձայնությամբ
կարող է փոխվել, եթե վարույթին մասնակցող անձանց մեծամասնությունը
բնակվում են մեկ ուրիշ առաջին ատյանի դատարանի դատական
տարածքում: Ընդդատությունը փոխելու որոշումը ընդունում է գործը քննող
դատարանը:
4. Դատական վերահսկողության կարգով վարույթներն ընդդատյա են
մինչդատական վարույթն իրականացնող մարմնի նստավայրի կամ
համապատասխան գործողության կատարման վայրի դատարանին:
127
Հոդված 42. Ընդդատության որոշումը վարույթները միացնելիս
1. Եթե մինչդատական վարույթում միացվել են առաջին ատյանի տարբեր
դատարաններին ընդդատյա երկու կամ ավելի վարույթներ, ապա
մեղադրանքը քննում է այն դատարանը, որի դատական տարածքում է
գտնվում մինչդատական վարույթ իրականացրած մարմնի նստավայրը:
2. Եթե առաջին ատյանի տարբեր դատարաններին ընդդատյա երկու կամ
ավելի վարույթներ միացվում են, ապա մեղադրանքը քննում է այն
դատարանը, որն ավելի վաղ է գործն ընդունել վարույթ:
Հոդված 43. Վարույթի փոխանցումն ըստ ընդդատության
1. Դատարանը, պարզելով, որ տվյալ վարույթն ընդդատյա չէ իրեն, այն
պատճառաբանված որոշմամբ փոխանցում է ըստ ընդդատության:
2. Եթե սույն օրենսգրքով նախատեսված տարածքային ընդդատության
կարգի խախտումը հայտնաբերվում է դատաքննության ժամանակ, ապա
կողմերի համաձայնությամբ դատարանն իրավասու է շարունակել վարույթի
իրականացումը: Կողմերից մեկի առարկության դեպքում վարույթը
պատճառաբանված որոշմամբ փոխանցվում է ըստ ընդդատության:
3. Մինչև վարույթն ըստ ընդդատության փոխանցելը կարող են կատարվել
միայն անհետաձգելի դատավարական գործողություններ:
Հոդված 44. Ընդդատության մասին վեճերը լուծելը
Վարույթն ըստ ընդդատության ստացած դատարանն իրավասու է
պատճառաբանված որոշմամբ վիճարկել դրա ընդդատությունը: Այդ դեպքում
վարույթի ընդդատությունը հնգօրյա ժամկետում որոշվում է ՀՀ վճռաբեկ
դատարանի նախագահի որոշմամբ:
Գլուխ 6.
ՎԱՐՈՒՅԹԻ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ՄԱՍՆԱԿԻՑՆԵՐԸ
Հոդված 45. Դատախազը
1. Դատախազն օրենքով սահմանված կարգով նշանակված պետական
պաշտոնատար անձ է, որը քրեական վարույթի ընթացքում պետության
անունից իրականացնում է ՀՀ Սահմանադրությամբ իրեն վերապահված
լիազորությունները:
2. Քրեական վարույթի ընթացքում իր լիազորություններն իրականացնելիս
դատախազը գործում է ինքնուրույն` հիմնվելով օրենքի, իսկ սույն
օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում` նաև վերադաս դատախազի
հանձնարարությունների վրա: Դատախազը պատասխանատու է ներքին
համոզմունքի վրա հիմնված ընդունած իր ակտերի համար:
128
 Հոդված 46. Դատախազի լիազորությունները մինչդատական վարույթում
1.Դատախազը մինչդատական վարույթի ընթացքում
1) ստուգում է կատարված կամ նախապատրաստվող ենթադրյալ
հանցավոր դեպքերի վերաբերյալ հաղորդումների ընդունման և ամրագրման
մասին օրենքի պահանջների կատարումը նախաքննության մարմնի կողմից.
2) ստուգման համար հետաքննության մարմնից պահանջում է օպերատիվ
հետախուզական միջոցառումների և գաղտնի քննչական գործողությունների
իրականացման վերաբերյալ օրենքով սահմանված փաստաթղթերը կամ
այդպիսիք ստուգում է դրանց գտնվելու վայրում.
3) ստուգման համար քննիչից պահանջում է նախաքննության ընթացքի
մասին տեղեկություններ, քրեական գործի նյութերը կամ այդպիսիք ստուգում
է դրանց գտնվելու վայրում.
4) սույն օրենսգրքով սահմանված քննչական ենթակայության կանոններին
համապատասխան քննչական ստորաբաժանման ղեկավարին
հանձնարարություն է տալիս նախաքննություն սկսելու մասին: Դատախազի
նման հանձնարարությունը պարտադիր է քննչական ստորաբաժանման
ղեկավարի համար և ենթակա չէ բողոքարկման.
5) հաստատում է անձին որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին քննիչի
որոշումը կամ պատճառաբանված որոշմամբ մերժում է դրա հաստատումը.
6) քննիչին հանձնարարում է կազմել անձին որպես մեղադրյալ
ներգրավելու մասին որոշում.
7) քրեական գործը սույն օրենսգրքի ... հոդվածով սահմանված կարգով
նախաքննության մի մարմնից իր որոշմամբ հանձնում է նախաքննության մեկ
այլ մարմնի` բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննություն ապահովելու
նպատակով.
8) անհրաժեշտության դեպքում քննչական ստորաբաժանման ղեկավարին
հանձնարարություն է տալիս վարույթը քննչական խմբի կողմից
իրականացնելու վերաբերյալ.
9) լուծում է հետաքննիչին, հետաքննության մարմնի պետին, քննիչին,
քննչական ստորաբաժանման ղեկավարին, ստորադաս դատախազին
հայտնված բացարկի, ինչպես նաև վերջիններիս ինքնաբացարկի հարցերը.
10) անհրաժեշտության դեպքում հետաքննության կամ նախաքննության
օրինականության նկատմամբ հսկողությունը հանձնարարում է մի քանի
դատախազների և նրանց միջև կատարում աշխատանքի բաժանում.
11) հսկող դատախազին հեռացնում է վարույթից և հսկողության
իրականացումը հանձնարարում այլ դատախազի
12) քննիչին տալիս է հանձնարարություններ քննչական և այլ
դատավարական գործողություններ կատարելու, որոշումներ ընդունելու
վերաբերյալ,
129
13) անհրաժեշտության դեպքում մասնակցում է քննչական
գործողությունների կատարմանը, այդ ընթացքում քննիչին տալիս է
պարտադիր կատարման ենթակա հանձնարարություններ.
14) վարույթի օրինականությունն ապահովելու նպատակով
հանձնարարություններ է տալիս հսկող դատախազին: Հսկող դատախազը
պարտավոր է կատարել վերադաս դատախազի հանձնարարությունը,
բացառությամբ այն դեպքերի, երբ համարում է, որ նման հանձնարարությունն
անհիմն կամ անօրինական է: Այդ դեպքում հսկող դատախազը, առանց
վերադաս դատախազի հանձնարարությունը կատարելու, առարկություն է
ներկայացնում հանձնարարություն տված դատախազի վերադասին.
15) լուծում է հսկող դատախազի առարկությունները նրա վերադաս
դատախազի հանձնարարությունների վերաբերյալ.
16) լուծում է քննիչի, քննչական ստորաբաժանման ղեկավարի
առարկությունները հսկող դատախազի հանձնարարությունների վերաբերյալ.
17) լուծում է հետաքննության մարմնի պետի առարկությունները քննիչի
հանձնարարությունների վերաբերյալ,
18) վերացնում է հետաքննության մարմնի պետի, քննիչի, քննչական
ստորաբաժանման ղեկավարի կամ ստորադաս դատախազի անօրինական
կամ անհիմն որոշումները, ինչպես նաև ստորադաս դատախազի, քննչական
ստորաբաժանման ղեկավարի կամ քննիչի անօրինական կամ անհիմն
հանձնարարությունները.
19) լուծում է հետաքննության մարմնի պետի, քննիչի, քննչական
ստորաբաժանման ղեկավարի կամ հսկող դատախազի ակտերի դեմ
վարույթի մասնավոր սուբյեկտների բերած բողոքները.
20) քրեական վարույթի ընթացքում օրենքի կոպիտ կամ պարբերական
խախտում թույլ տալու դեպքում հետաքննության մարմնի պետին,
հետաքննիչին կամ քննիչին հեռացնում է տվյալ վարույթին մասնակցելուց,
սակայն չի կարող որոշում կայացնել նրա փոխարեն այլ անձ նշանակելու
մասին.
21) դիմում է իրավասու մարմիններին քրեական հետապնդման
անձեռնմխելիությունից օգտվող անձանց կալանավորման հարցը լուծելու,
քրեական հետապնդում հարուցելու միջնորդություններով, եթե այդ անձինք
քրեական վարույթին պետք է ներգրավվեն որպես մեղադրյալ.
22) սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում իր որոշմամբ քրեական
գործը վերադարձնում է քննչական ստորաբաժանման ղեկավարին` վարույթը
շարունակելու պարտադիր հաձնարարությամբ.
23) հաստատում է մեղադրական եզրակացությունը, մեղադրական ակտը
կամ եզրափակիչ ակտը և քրեական գործն ուղարկում է դատարան՝ ըստ
էության քննելու համար.
130
 24) լուծում է դատավարական հարկադրանքի միջոցներ կիրառելու համար 2) հրապարակել մեղադրական եզրակացությունը կամ մեղադրական
դատարանի թույլտվությունը ստանալու, ինչպես նաև կալանքի ժամկետը ակտը, առաջին ատյանի եւ վերաքննիչ դատարանում հանդես գալիս ճառով
երկարացնելու վերաբերյալ քննիչի միջնորդությանը համաձայնություն տալու եւ արձագանքով, իսկ վճռաբեկ դատարանում՝ մասնակցել նիստին.
հարցը. 3) մասնակցել քրեական վարույթի նյութերի և ապացույցների
25) անհրաժեշտության դեպքում մասնակցում է դատական հետազոտմանը.
վերահսկողության կարգով վարույթին, այդ ընթացքում կարող է հետ վերցնել 4) դիրքորոշում հայնտել համաձայնեցման վարույթ կիրառելու
քննիչի ներկայացրած միջնորդությունը. միջնորդության վերաբերյալ.
26) իր որոշմամբ անհապաղ ազատում է ոչ իրավաչափ պահվող անձանց. 5) ի պաշտպանություն պետության գույքային շահերի` մեղադրյալի կամ
27) իր որոշմամբ անհապաղ վերացնում է անձի իրավունքների կամ վերջինիս գործողությունների համար գույքային պատասխանատվություն
ազատությունների ցանկացած ոչ իրավաչափ սահմանափակում. կրող անձի դեմ հարուցել հայց.
28) սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում և կարգով որոշում է 5) կարծիք հայտնել վարույթի ընթացքում ծագած ցանկացած հարցի
կայացնում պարզեցված նախաքննությամբ քննվող վաույթը ընդհանուր վերաբերյալ.
կարգով իրականացնելու վերաբերյալ. 6) սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում և կարգով հրաժարվել
29) մինչդատական վարույթի ընթացքում իրականացնում է սույն մեղադրանքը պաշտպանելուց կամ փոփոխել մեղադրանքը.
օրենսգրքով իր իրավասությանը վերապահված այլ լիազորություններ: 7) ենթարկվել դատական նիստի կարգին և նախագահողի
2. Դատախազի հանձնարարությունները տրվում են միայն գրավոր: կարգադրություններին.
3. Մինչդատական վարույթի ընթացքում դատախազի կողմից իր 8) կատարել սույն օրենսգրքով նախատեսված այլ պարտականություններ:
իրավասության սահմաններում կայացված որոշումները ենթակա են
պարտադիր կատարման բոլոր պետական և տեղական ինքնակառավարման Հոդված 48. Քննիչը
մարմինների, պաշտոնատար անձանց, ֆիզիկական և իրավաբանական 1. Քննիչը պետական պաշտոնատար անձ է, ով իր իրավասության
անձանց կողմից: սահմաններում քրեական վարույթի ընթացքում իրականացնում է
նախաքննություն:
Հոդված 47. Դատախազի լիազորությունները դատական վարույթի 2. Քննիչը.
ընթացքում 1) ընդունում և ամրագրում է կատարված կամ նախապատրաստվող
1. Դատարանում մեղադրանքը պաշտպանող դատախազը կոչվում է ենթադրյալ հանցավոր դեպքերի վերաբերյալ հաղորդումները.
հանրային մեղադրող: 2) կազմում է ենթադրյալ հանցագործության հատկանիշների առկայության
2. Հանրային մեղադրողն իրավունք ունի. վերաբերյալ արձանագրություն և անհապաղ ձեռնամուխ լինում
1) հայտնել բացարկներ. նախաքննության իրականացմանը` այդ մասին գրավոր տեղեկացնելով
2) հարուցել միջնորդություններ. դատախազին.
3) ներկայացնել քրեական վարույթին առնչվող առարկաներ և 3) ենթադրյալ հանցագործության հատկանիշների ակնհայտ
փաստաթղթեր. բացակայության դեպքում անհապաղ որոշում է կայացնում քրեական
4) առարկել դատական վարույթի մասնակիցների կամ դատարանի վարույթ սկսելը մերժելու մասին և այդ որոշման պատճենը 12 ժամվա
գործողությունների կամ անգործության դեմ. ընթացքում ուղարկում է դատախազին.
5) ներկայացնել դիտողություններ դատական նիստի արձանագրության 4) նախաքննության ընթացքում նոր հանցագործության հատկանիշներ
վերաբերյալ. հայտնաբերելու դեպքում այդ մասին անհապաղ գրավոր տեղեկացնում է
6) սույն օրենսգրքով սահմանված դեպքերում և կարգով բողոքարկել հսկող դատախազին.
դատական ակտերը. 5) բազմակողմանի, լրիվ եւ օբյեկտիվ նախաքննության համար ինքնուրույն
7) իրականացնել սույն օրենսգրքով իրեն վերապահված այլ իրավունքներ: ուղղություն է տալիս քննությանը, ընդունում անհրաժեշտ որոշումներ, սույն
3. Հանրային մեղադրողը պարտավոր է. օրենսգրքին համապատասխան կատարում է քննչական եւ այլ
1) մասնակցել նախնական դատական լսումներին և դատաքննությանը. դատավարական գործողություններ, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ

131 132
անհրաժեշտ է ստանալ դատախազի համաձայնությունը կամ դատարանի 19) լուծում է ընթերակային, թարգմանչին, փորձագետին հայտնած
թույլտվությունը. բացարկը.
6) միջոցներ է ձեռնարկում ենթադրյալ հանցագործությամբ պատճառված 20) իր իրավասության սահմաններում լուծում է վարույթի մասնավոր
վնասի հատուցումն ապահովելու համար. սուբյեկտների միջնորդությունները և բողոքները.
7) պահանջում է փաստաթղթեր, նյութեր և առարկաներ, որոնք կարող են 21) իր իրավասության սահմաններում որոշում է կայացնում խափանման
տեղեկություններ պարունակել դեպքի եւ դրան առնչվող անձանց մասին. միջոց կիրառելու, այն փոխելու, վերացնելու մասին.
8) մեղադրյալի կամ պաշտպանի ներկայացրած առարկաները կամ 22) հսկող դատախազի համաձայնությամբ կամ հանձնարարությամբ ազատ
փաստաթղթերը որպես ապացույց կցում է քրեական գործի նյութերին, է արձակում կալանավորված մեղադրյալին.
անհրաժեշտության դեպքում գրավոր եզրակացություն է կազմում այդ 23) հսկող դատախազի համաձայնությամբ դիմում է դատարան՝
առարկաների կամ փաստաթղթերի թույլատրելիության և վերաբերելիության դատավարական հարկադրանքի միջոց կիրառելու, ինչպես նաև
մասին. կալանավորման ժամկետը երկարացնելու միջնորդությամբ.
9) հետաքննության մարմնին տալիս է գաղտնի քննչական 24) դիմում է դատարան սույն օրենսգրքով սահմանված քննչական և
գործողություններ և օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ գաղտնի քննչական գործողություններ կատարելու միջնորդություններով:
իրականացնելու վերաբերյալ նրա համար պարտադիր գրավոր Միջնորդության պատճենն անհապաղ ուղարկում հսկող դատախազին.
հանձնարարություններ. 25) սույն օրենսգրքով սահմանված դեպքերում վերացնում է անձի
10) հետաքննության մարմնից պահանջում է օպերատիվ-հետախուզական իրավունքների կամ ազատությունների ոչ իրավաչափ
միջոցառումների և գաղտնի քննչական գործողությունների արդյունքները. սահմանափակումները.
11) որոշում է կայացնում անձին ձերբակալելու մասին և այդ որոշման 26) քննչական ստորաբաժանման ղեկավարի հանձնարարությամբ
պատճենն անհապաղ ուղարկում է դատախազին. շարունակում է վարույթը դատախազի կողմից վերադարձված գործով: Նման
12) անձին փաստացի արգելանքի վերցնելու պահից ոչ ուշ, քան 6 ժամվա հանձնարարությունը պարտադիր է քննիչի համար և ենթակա չէ
ընթացքում որոշում է կայացնում նրան ձերբակալելու մասին և այդ որոշման բողոքարկման.
պատճենն անհապաղ հանձնում է նրան. 27) հսկող դատախազի հանձնարարության կամ որոշման վերաբերյալ
13) հետաքննության մարմնին հանձնարարում է իրագործելու գրավոր առարկություն է ներկայացնում վերադաս դատախազին`
ձերբակալման, կալանավորման, այլ դատավարական գործողություններ չկասեցնելով դրա կատարումը: Որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին
կատարելու վերաբերյալ որոշումները, ինչպես նաեւ հետաքննության որոշում կազմելու, արարքը որակելու, մեղադրանքի ծավալի,
մարմնից անհապաղ աջակցություն է ստանում քննչական եւ այլ կալանավորված մեղադրյալին ազատ արձակելու, վարույթը ավարտելու կամ
դատավարական գործողություններ կատարելիս. քրեական հետապնդումը դադարեցնելու մասին հսկող դատախազի
14) վարույթ է ներգրավում ընթերակա, թարգմանիչ, փորձագետ, անձին հանձնարարության հետ համաձայն չլինելու դեպքում առանց այն կատարելու
կանչում որպես վկա. դրա վերաբերյալ գրավոր առարկություն է ներկայացնում վերադաս
15) որոշում է կայացնում անձին որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին և դատախազին.
այն անհապաղ ուղարկում դատախազին՝ հաստատման հարցը լուծելու 28) քննչական ստորաբաժանման ղեկավարի հանձնարարության
համար. վերաբերյալ գրավոր առարկություն է ներկայացնում հսկող դատախազին.
16) որոշում է կայացնում տուժող և տուժողի օրինական ներկայացուցիչ 29) որոշում է կայացնում քրեական հետապնդման ժամկետը կասեցնելու
ճանաչելու մասին. մասին և այդ որոշման պատճենն անհապաղ ուղարկում է դատախազին.
17) ապահովում է փաստաբանի նշանակումը որպես պաշտպան, ինչպես 30) որոշում է կայացնում քրեական վարույթը կարճելու և (կամ) քրեական
նաև փաստաբանին թույլատրում է քրեական վարույթին մասնակցել որպես հետապնդումը դադարեցնելու մասին և այդ որոշման պատճենն անհապաղ
ներկայացուցիչ. ուղարկում է հսկող դատախազին.
18) սույն օրենսգրքով սահմանված դեպքերում և կարգով պաշտպանին եւ 31) հսկող դատախազի հաստատմանն է ներկայացնում մեղադրական
ներկայացուցչին ազատում է քրեական վարույթին մասնակցելուց. եզրակացությունը, մեղադրական ակտը կամ եզրափակիչ ակտը.

133 134
 32) իրականացնում է սույն օրենսգրքով իր իրավասությանը վերապահված 3. Սույն հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված որոշումների ու
այլ լիազորություններ: հանձնարարությունների պատճենները քննչական ստորաբաժանման
3. Քննիչը պարտավոր է կատարել դատախազի հանձնարարությունները և ղեկավարն անհապաղ ուղարկում է հսկող դատախազին:
որոշումները: 4. Քննչական ստորաբաժանման ղեկավարի որոշումները և
4. Քննիչը պատասխանատվություն է կրում քննչական եւ այլ հանձնարարույթունները քննչի կողմից ենթակա են պարտադիր կատարման,
դատավարական գործողությունները օրենքով սահմանված կարգով ու սակայն դրանց վերաբերյալ կարող են գրավոր առարկություններ
ժամանակին կատարելու համար: ներկայացվել հսկող դատախազին:
5. Նախաքննության ընթացքում քննիչի կողմից իր իրավասության 5. Դատախազի հանձնարարությունները կամ որոշումները պարտադիր են
սահմաններում կայացված որոշումները ենթակա են պարտադիր կատարման քննչական ստորաբաժանման ղեկավարի համար, սակայն վերջինս կարող է
բոլոր պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների, դրանց վերաբերյալ գրավոր առարկություններ ներկայացնել վերադաս
պաշտոնատար անձանց, ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց կողմից։ դատախազին չկասեցնելով այդ հանձնարարությունների կամ որոշումների
կատարումը։
Հոդված 49. Քննչական ստոբաժանման ղեկավարը
1. Քննչական ստորաբաժանման ղեկավարը պետական պաշտոնատար Հոդված 50. Հետաքննության մարմինը
անձ է, ով իր իրավասության սահմաններում կազմակերպում և ապահովում է 1. Հետաքննության մարմինը ոստիկանության, ազգային անվտանգության
նախաքննության ընթացքը: մարմինների, հարկային, մաքսային մարմինների, ռազմական
2. Քննչական ստորաբաժանման ղեկավարը՝ ոստիկանության և քրեակատարողական ծառայության համակարգում
1) նախաքննության կատարումը որոշմամբ հանձնարարում է քննիչին. գործող օպերատիվ-հետախուզական գործառույթներ իրակականցնող
2) միևնույն ստորաբաժանման շրջանակներում վարույթը մի քննիչից ստորաբաժանման ղեկավարն (հետաքննության մարմնի պետ) ու
որոշմամբ հանձնում է մյուսին. աշխատակիցներն են (հետաքննիչ), որոնք քննիչի հանձնարարությամբ
3) նախաքննության բնականոն ընթացքն ապահովելու նպատակով` իրավասու են մինչդատական վարույթի շրջանակներում կատարելու
ծանոթանում է իր ենթակայության տակ գործող քննիչի կողմից օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ և գաղտնի քննչական
իրականացվող վարույթի նյութերին, դրա հիման վրա իր իրավասության գործողություններ:
սահմաններում քննիչին տալիս է կազմակերպական բնույթի գրավոր 2. Հետաքննության մարմնինը սույն օրենսգրքով սահմանված իր
հանձնարարություններ. լիազրությունների շրջանակներում օժանդակում է նախաքննության
4) վարույթից հեռացված քննիչին որոշմամբ փոխարինում է այլ քննիչով. կատարմանը, ինչպես նաև կատարում է դատարանի
5) սեփական նախաձեռնությամբ կամ դատախազի հանձնարարությամբ հանձնարարությունները:
որոշում է կայացնում վարույթը քննչական խմբի կողմից իրականացնելու
վերաբերյալ. Հոդված 51. Հետաքննության մարմնի լիազորությունները
6) որոշում է կայացնում նախաքննությունն անձամբ կատարելու մասին. 1. Հետաքննիչը.
7) հետևում է քննիչի կողմից քննչական և այլ դատավարական 1) իրականացնում է «Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության
գործողությունների, դատախազի որոշումների, դատախազի և իր մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսված օպերատիվ-հետախուզական
հանձնարարությունների կատարմանը, քրեական հետապնդման և միջոցառումներ.
կալանավորման ժամկետների պահպանմանը. 2) կատարում է սույն օրենսգրքով նախատեսված գաղտնի քննչական
8) ապահովում է վերադարձված քրեական գործով վարույթը գործողություններ.
շարունակելու մասին դատախազի հանձնարարության կատարումը. 3) օժանդակում է քննչական և այլ դատավարական գործողությունների
9) իրականացնում է սույն օրենսգրքով իր իրավասությանը վերապահված կատարմանը.
այլ լիազորություններ: 4) օպերատիվ հետախուզական միջոցառումների և գաղտնի քննչական
գործողությունների արդյունքները օրենքով նախատեսված կարգով
ներկայացնում է քննիչին.

135 136
 5) հետաքննության կատարման ընթացքում նոր հանցագործության
հատկանիշներ հայտնաբերելու դեպքում անհապաղ գրավոր տեղեկացնում է
քննիչին.
6) ձերբակալում է հանցանքի կատարման մեջ կասկածվող անձին,
ձերբակալելիս անհրաժեշտության դեպքում անձնական խուզարկության է
ենթարկում նրան.
7) անհապաղ ազատում է իր նախաձեռնությամբ ձերբակալված անձին,
եթե բացակայում է այդ անձին արգելանքի տակ պահելու
անհրաժեշտությունը.
8) դատախազի գրավոր պահանջով նրա ստուգմանն է ներկայացնում
օպերատիվ հետախուզական միջոցառումների և գաղտնի քննչական
գործողությունների իրականացման վերաբերյալ օրենքով սահմանված
փաստաթղթերը.
9) միջոցներ է ձեռնարկում քրեական վարույթի համար նշանակություն
ունեցող առարկաները և փաստաթղթերը, ինչպես նաև դեպքի վայրը
պահպանելու ուղղությամբ.
10) իրականացնում է սույն օրենսգրքով և «Օպերատիվ հետախուզական
գործունեության մասին» ՀՀ օրենքով իր իրավասությանը վերապահված այլ
լիազորություններ:
2. Սույն հոդվածի առաջին մասի 1-3 կետերով նախատեսված
լիազորությունները հետաքննիչն իրականացնում է բացառապես քննիչի
գրավոր հանձնարարությամբ:
3. Հետաքննության մարմնի պետը.
1) իր իրավասության սահմաններում կազմակերպում և ապահովում է
հետաքննիչի կողմից սույն հոդվածի առաջին մասով նախատեսված
լիազորություների իրականացումը.
2) անձամբ իրականացնում է սույն հոդվածի առաջին մասով
նախատեսված լիազորությունները.
3) քննիչի հանձնարարության հիման վրա որոշում է կայացնում
օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ իրականացնելու մասին.
4) անմիջականորեն ծագած կասկածանքի դեպքում որոշում է կայացնում
անձին ձերբակալելու մասին.
5) հսկող դատախազին առարկություններ է ներկայացնում քննիչի
անօրինական հանձնարարությունների վերաբերյալ.
6) իրականացնում է սույն օրենսգրքով և «Օպերատիվ հետախուզական
գործունեության մասին» ՀՀ օրենքով իրեն վերապահված այլ
լիազորություններ:
137
ԳԼՈՒԽ 7.
ՎԱՐՈՒՅԹԻ ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՄԱՍՆԱԿԻՑՆԵՐԸ
Հոդված 52. Տուժողը
1. Ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձը ճանաչվում է տուժող, եթե
բավարար հիմքեր կան ենթադրելու, որ հանցագործությամբ նրան վնաս է
պատճառվել կամ կարող էր պատճառվել` ենթադրյալ հանցագործությունն
ավարտին հասցնելու դեպքում: Տուժող ճանաչելու մասին որոշումը
կայացնում է քննիչը կամ դատարանը:
2. Վարույթի ընթացքում ի հայտ եկած բավարար հիմքերի առկայության
դեպքում քննիչը, դատախազը կամ դատարանը պատճառաբանված
որոշմամբ վերացնում են տուժող ճանաչելու մասին որոշումը:
3. Եթե տուժողը կամ տուժող ճանաչվելու ենթակա անձը մահացել է, ապա
տուժող են ճանաչվում սույն օրենսգրքով նախատեսված ժամկետում
վարույթն իրականացնող մարմնին նման միջնորդություն ներկայացրած
մահացածի մերձավոր ազգականներից մեկը:
4. Մահացածի մերձավոր ազգականների բացակայության կամ
վերջիններիս կողմից համապատասխան միջնորդություն չներկայացնելու
դեպքում վարույթն իրականացնող մարմինը տուժող է մահացածի
ազգականներից որևէ մեկին` վերջինիս համաձայնությամբ:
Հոդված 53. Տուժողի իրավունքները եւ պարտականությունները
1. Տուժողը, սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով, իրավունք ունի.
1) ծանոթանալ մեղադրյալին ներկայացված մեղադրանքին.
2) տալ ցուցմունք.
3) հրաժարվել ցուցմունք տալուց իր, ամուսնու կամ մերձավոր
ազգականների դեմ: Այն դեպքում, երբ տուժողը համաձայնում է տալ
ցուցմունք, ապա նա նախազգուշացվում է, որ իր տված ցուցմունքը կարող է
քրեական վարույթի ընթացքում օգտագործվել որպես ապացույց, այդ թվում
նաև՝ դրանից հրաժարվելու դեպքում.
4) ներկայացնել փաստաթղթեր և առարկաներ քրեական գործին կցելու եւ
հետազոտելու համար.
5) հայտնել բացարկներ.
6) հարուցել միջնորդություններ.
7) առարկել վարույթն իրականացնող մարմնի գործողությունների դեմ և
պահանջել իր առարկությունները մտցնել քննչական կամ այլ
դատավարական գործողության արձանագրության մեջ.
8) ծանոթանալ քննչական և այլ դատավարական գործողությունների
արձանագրություններին, որոնց նա մասնակցել է և դիտողություններ
138
ներկայացնել արձանագրությունում գրառումների ճշտության և լրիվության
կապակցությամբ.
9) պահանջել քննչական և այլ դատավարական գործողության
արձանագրության մեջ գրառումներ կատարել այն հանգամանքների մասին,
որոնք, իր կարծիքով, պետք է նշվեն.
10) ծանոթանալ դատական նիստի արձանագրությանը, դիտողություններ
ներկայացնել արձանագրությունում գրառումների ճշտության և լրիվության
կապակցությամբ.
11) նախաքննության ավարտման պահից ծանոթանալ քրեական գործի
բոլոր նյութերին, դրանցից պատճեններ հանել և դուրս գրել ցանկացած
տեղեկություն.
12) ժամանակին պատշաճ կերպով տեղեկացվել դատական նիստի տեղի և
ժամանակի մասին.
13) մասնակցել առաջին ատյանի, վերաքննիչ և վճռաբեկ դատարանների
նիստերին.
14) անվճար ստանալ իր կարգավիճակին վերաբերող դատավարական
ակտերի պատճենները.
15) իր միջնորդությամբ անվճար ստանալ որպես մեղադրյալ ներգրավելու,
քրեական վարույթը կարճելու և (կամ) քրեական հետապնդումը
դադարեցնելու մասին որոշումների պատճենները, մեղադրական
եզրակացության կամ եզրափակիչ որոշման պատճենը, ինչպես նաև
վարույթն ըստ էության լուծող դատական ակտի պատճենը.
16) բողոքարկել հետաքննության մարմնի, քննիչի, դատախազի,
դատարանի ակտերը.
17) սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում և կարգով հաշտվել
մեղադրյալի հետ.
18) իրեն ենթադրաբար պատճառված նյութական վնասը հատուցելու
նպատակով քաղաքացիական հայց ներկայացնել դատարան, մինչև
ապացույցների հետազոտման փուլի ավարտը փոփոխել քաղաքացիական
հայցը, ինչպես նաև մինչև քաղաքացիական հայցի լուծման համար
խորհրդակցական սենյակ հեռանալը հրաժարվել քաղաքացիական հայցից.
19) օրենքով սահմանված կարգով ստանալ հանցագործությամբ
պատճառված վնասի հատուցումը.
20) ստանալ քրեական վարույթի ընթացքում կրած ծախսերի հատուցումը.
21) հետ ստանալ քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից
որպես իրեղեն ապացույց կամ այլ հիմքերով վերցված իրեն պատկանող
գույքը, փաստաթղթերի բնօրինակները.
24) ունենալ ներկայացուցիչ և դադարեցնել ներկայացուցչի
լիազորությունները.
139
25) սույն օրենսգրքով սահմանված դեպքերում ազատվել իր ներկայացուցչի
ծառայությունների դիմաց վճարելու պարտականությունից.
26) իր կյանքին, առողջությանը և գույքին, ինչպես նաև իր ընտանիքի
անդամների կամ մերձավոր ազգականների կյանքին, առողջությանը և
գույքին սպառնացող վտանգի առկայության դեպքում քրեական վարույթն
իրականացնող մարմնին ներկայացնել պաշտպանության հատուկ միջոցներ
կիրառելու միջնորդություն.
27) հետ վերցնել իր կամ իր ներկայացուցչի ներկայացրած ցանկացած
բողոք.
2. Սույն օրենսգրքի նախորդ հոդվածի 3-րդ և 4-րդ մասերով նախատեսված
հիմքերով տուժող ճանաչված անձն ունի սույն հոդվածով նախատեսված
բոլոր իրավունքները բացառությամբ` սույն հոդվածի 1-ին մասի 17, 19
կետերով նախատեսված իրավունքների, ինչպես նաև մինչև մահանալը
տուժողի ներկայացրած բողոքների մասով` սույն հոդվածի 1-ին մասի 27
կետով նախատեսված իրավունքնի.
3. Տուժողը պարտավոր է.
1) ներկայանալ քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կանչով.
2) քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի պահանջով տալ
ճշմարտացի ցուցմունքներ.
3) քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի պահանջով ներկայացնել իր
մոտ եղած առարկաները, փաստաթղթերը.
4) քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի պահանջով համեմատական
հետազոտման համար հանձնել նմուշ կամ ենթարկվել քննման.
5) քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի պահանջով ենթարկվել
արտահիվանդանոցային փորձաքննության՝ ստուգելու համար քրեական
վարույթի ընթացքում բացահայտման ենթակա հանգամանքները ճիշտ
ընկալելու, հիշելու և վերարտադրելու նրա ունակությունը, եթե հիմքեր կան
կասկածի տակ դնելու նրա մոտ այդպիսի ունակության առկայությունը.
6) ենթարկվել վարույթն իրականացնող մարմնի կարգադրություններին.
7) դատարանի նիստում պահպանել կարգ ու կանոն:
4. Տուժողն ունի նաև սույն օրենսգրքով նախատեսված այլ իրավունքներ և
պարտականություններ:
5. Տուժողն իրեն իրավունքներից օգտվում և իր վրա դրված
պարտականությունները կատարում է անձամբ կամ ներկայացուցչի միջոցով,
եթե դա համապատասխանում է այդ իրավունքների և
պարտականությունների բնույթին: Անչափահաս կամ անգործունակ տուժողի
իրավունքները սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով նրա փոխարեն
իրականացնում է նրա օրինական ներկայացուցիչը:
6. Տուժող ճանաչված իրավաբանական անձի իրավունքները եւ
պարտականություններն իրականացնում է դրա լիազորված անձը:
140
 Հոդված 54. Տուժողը որպես սուբսիդիար մեղադրողը
1. Եթե առաջին ատյանի դատարանում հանրային մեղադրողը
հրաժարվում է մեղադրանքից կամ այն փոփոխում է ավելի մեղմով, ապա
տուժողը, սույն օրենսգրքով նախատեսված հիմքերով և կարգով, իրավասու է
որպես սուբսիդիար մեղադրող շարունակել սկզբնական մեղադրանքի
պաշտպանությունը:
2. Սուբսիդիար մեղադրողն սույն օրենսգրքով տուժողի համար
նախատեսված իրավունքներն իրականացնում և պարտականությունները
կատարում է փաստաբան ներկայացուցչի միջոցով:
3. Սուբսիդիար մեղադրողն իրավունք ունի ցանկացած ժամանակ
պատճառաբանված հրաժարվել մեղադրանքի պաշտպանությունից:
4. Եթե հանրային մեղադրողի կողմից մեղադրանքից հրաժարվեու
դեպքում տուժողը չի միջնորդում շարունակել մեղադրանքի
պաշտպանությունը, ապա չի կարող վերաքննության կամ վճռաբեկության
կարգով բողոքարկել արդարացման դատավճիռը, քրեական վարույթը
կարճելու կամ հետապնդումը դադարեցնելու մասին որոշումը:
5. Եթե հանրային մեղադրողի կողմից մեղադրանքն ավելի մեղմով
փոփոխելու դեպքում տուժողը չի միջնորդում շարունակել սկզբնական
մեղադրանքի պաշտպանությունը, ապա չի կարող վերաքննության կամ
վճռաբեկության կարգով բողոքարկել դատական ակտը` արարքի
իրավաբանական որակման մասով:
Հոդված 55. Տուժողը որպես մասնավոր մեղադրող
1. Մասնավոր մեղադրանքի վարույթում անձը ճանաչվում է տուժող, եթե
նրա ներկայացրած քրեական հայցի հիման վրա բավարար հիմքեր կան
ենթադրելու, որ սույն օրենսգրքի ... հոդվածով նախատեսված արարքներով
նրան վնաս է պատճառվել կամ կարող էր պատճառվել` ենթադրյալ
հանցագործությունն ավարտին հասցնելու դեպքում:
Մասնավոր մեղադրանքի վարույթում անձը տուժող է ճանաչվում քրեական
վարույթ սկսելու մասին դատարանի որոշմամբ:
2. Մասնավոր մեղադրող հանդիսացող տուժողը ունի նաև սույն օրենսգրքի
... գլխով նախատեսված լրացուցիչ իրավունքներ և պարտականություններ:
Հոդված 56. Տուժողի օրինական ներկայացուցիչը
1. Տուժողի օրինական ներկայացուցիչ է համարվում անչափահաս կամ
անգործունակ տուժողի ծնողը, որդեգրողը, խնամակալը կամ հոգաբարձուն,
ինչպես նաև տուժող իրավաբանական անձի ղեկավարը, ով քրեական
վարույթի ընթացքում ներկայացնում է նրա օրինական շահերը:
2. Անձն իրավունք ունի ճանաչվելու իր անչափահաս կամ անգործունակ`
տուժող ճանաչված երեխայի, որդեգրվողի, խանամարկյալի կամ
141
հոգաբարձյալի օրինական ներկայացուցիչ: Տուժող ճանաչված
իրավաբանական անձի ղեկավարն իրավունք ունի ճանաչվելու տուժողի
օրինական ներկայացուցիչ: Անձը տուժողի օրինական ներկայացուցիչ է
ճանաչվում վարույթն իրականացնող մարմնի որոշմամբ:
3. Վարույթն իրականացնող մարմինը որոշմամբ թույլատրում է վարույթին
որպես տուժողի օրինական ներկայացուցիչ մասնակցելու նրա ծնողներից,
որդեգրողներից, խնամակալներից կամ հոգաբարձուներից, որպես կանոն,
միայն մեկին: Ընդ որում, որպես օրինական ներկայացուցիչ պետք է
թույլատրվի մասնակցել այն ծնողին, որդեգրողին, խնամակալին կամ
հոգաբարձուին, ում թեկնածությունն իր համաձայնության առկայության
դեպքում պաշտպանում են մյուսները:
4. Տուժողի օրինական ներկայացուցիչը ունի տուժողի բոլոր իրավունքները
և պարտականությունները, բացառությամբ տուժողի անձից անբաժանելի
իրավունքների և պարտականությունների:
5. Տուժողի օրինական ներկայացուցիչն իրավունք չունի կատարելու
տուժողի շահերին հակասող որևէ գործողություն:
6. Տուժողի օրինական ներկայացուցիչն իր իրավունքներից օգտվում և իր
վրա դրված պարտականությունները կատարում է անձամբ:
7. Տուժողի օրինական ներկայացուցիչը կարող է կանչվել և հարցաքննվել
որպես վկա:
Հոդված 57. Տուժողի ներկայացուցիչը
1. Տուժողի ներկայացուցիչն այն փաստաբանն է, որին տուժողը պատշաճ
լիազորել է վարույթի ընթացքում ներկայացնելու նրա օրինական շահերը:
Անձը տուժողի ներկայացուցիչ է ճանաչվում վարույթն իրականացնող
մարմնի որոշմամբ:
2. Տուժողը կարող է ունենալ մի քանի ներկայացուցիչ:
Վարույթն իրականացնող մարմինը կարող է սահմանափակել
դատավարական գործողությանը կամ դատական նիստին միաժամանակ
մասնակցող ներկայացուցիչների թիվը, եթե դա չի խաթարում կողմերի
իրավահավասարությունը:
3. Ընդհանուր լիազորությամբ տուժողի ներկայացուցիչն ունի տուժողի
բոլոր իրավունքները և պարտականությունները, բացառությամբ տուժողի
անձից անբաժանելի իրավունքների և պարտականությունների:
4. Տուժողի ներկայացուցիչն իրավունք չունի կատարելու տուժողի շահերին
հակասող որևէ գործողություն: Տուժողի ներկայացուցիչը, առանց հատուկ
լիազորության, իրավունք չունի նաև տուժողի անունից.
1) հետ վերցնել տուժողի նկատմամբ քրեական օրենսգրքով նախատեսված
արարք կատարելու վերաբերյալ քրեական հայցը.
2) հաշտվել մեղադրյալի հետ.
142
 3) հրաժարվել ներկայացված գույքային հայցից կամ փոխել դրա չափը.
4) հետ վերցնել ի շահ տուժողի ներկայացված բողոքը:
5. Տուժողի ներկայացուցիչն իր իրավունքներից օգտվում և իր վրա դրված
պարտականությունները կատարում է անձամբ:
Հոդված 58. Մեղադրյալը
1. Մեղադրյալ է այն անձը, ում նկատմամբ որպես մեղադրյալ ներգրավելու
մասին կայացված որոշումը հաստատվել է դատախազի կողմից:
2. Մեղադրյալը, որի վերաբերյալ կա օրինական ուժի մեջ մտած
ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն մեղադրական դատավճիռ, կոչվում է
դատապարտյալ, իսկ եթե դատավճիռն ամբողջությամբ արդարացման
է`՝արդարացված։
3. Հանցանք կատարելու մեջ անմիջականորեն ծագած կասկածանքի հիման
վրա ձերբակալված անձն օգտվում է մեղադրյալի համար սույն օրենսգրքով
սահմանված բոլոր իրավունքներից և երաշխիքներից:
Հոդված 59. Մեղադրյալի իրավունքները և պարտականությունները
1. Մեղադրյալը, սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով, իրավունք ունի.
1) իրեն հասկանալի լեզվով, անհապաղ ու հանգամանորեն տեղեկացվել
իրեն ներկայացվող մեղադրանքի փաստական հանգամանքների եւ
իրավաբանական որակման մասին, իսկ արգելանքի վերցվելու դեպքում` նաև
իրեն ազատությունից զրկելու հիմքերի և պատճառների մասին.
2) մեղադրանք ներկայացնելուց հետո քրեական հետապնդման մարմնից
անմիջապես անվճար ստանալ որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին
որոշման, իսկ արգելանքի վերցվելու դեպքում` ձերբակալման կամ
կալանավորման որոշումների պատճենները.
3) ձերբակալումից կամ մեղադրանք ներկայացնելուց հետո քրեական
հետապնդման մարմնից անմիջապես անվճար ստանալ սույն հոդվածի
առաջին մասով նախատեսված իր իրավունքների մասին գրավոր ծանուցում
և պարզաբանում.
4) ձերբակալման կամ կալանավորման դեպքում քրեական վարույթի
յուրաքանչյուր փուլում անցնել անվճար բժշկական հետազոտություն և
ստանալ ավճար եզրակացություն.
5) ձերբակալման կամ մեղադրանք ներկայացնելու պահից իր ընտրությամբ
ունենալ պաշտպան, հրաժարվել պաշտպանից կամ պաշտպանվել
ինքնուրույն, իսկ պաշտպանի ծառայության դիմաց վճարելու համար
միջոցներ չունենալու դեպքում` ունենալ պետական միջոցների հաշվին
նշանակված պաշտպան, երբ դա է պահանջում արդարադատության շահը.
143
6) խորհրդապահական կարգով (կոնֆիդենցիալ), անարգել տեսակցել իր
պաշտպանի հետ՝ առանց տեսակցությունների թվի և տևողության
սահմանափակման.
7) պահպանել լռություն կամ ցուցմունք տալ պաշտպանի ներկայությամբ.
8) գրավոր տեղեկացվել իր, ամուսնու և մերձավոր ազգականների դեմ
ցուցմունք չտալու իր իրավունքի, ինչպես նաև այն մասին, որ իր ցուցմունքը
քրեական գործի քննության ընթացքում կարող է օգտագործվել որպես
ապացույց.
9) հարցաքննել իր դեմ վկայած անձանց կամ իրավունք ունենալ, որ այդ
անձինք ենթարկվեն հարցաքննության, ինչպես նաև իրավունք ունենալ, որ իր
օգտին վկայող անձինք կանչվեն և հարցաքննվեն նույն պայմաններով, ինչ իր
դեմ վկայած անձինք.
10) մասնակցել իր կամ պաշտպանի միջնորդությամբ կատարվող
քննչական և այլ դատավարական գործողություններին, եթե դա չի խոչընդոտի
համապատասխան գործողության կատարմանը կամ չի վնասի այլ անձանց
իրավունքներին, ինչպես նաև հրաժարվել քննչական կամ այլ
դատավարական գործողություններին մասնակցելուց, եթե սույն օրենսգրքով
այլ բան նախատեսված չէ.
11) ստանալ վարույթն իրականացնող մարմնի պատճառաբանված
որոշումը իր կամ պաշտպանի միջնորդությամբ կատարվող քննչական
գործողությանն իր մասնակցությունը չթույլատրելու մասին.
12) արգելանքի վերցվելուց հետո անմիջապես, բայց ոչ ուշ, քան 12 ժամվա
ընթացքում, քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի միջոցով իր
մերձավոր ազգականներին, իսկ զինծառայող լինելու դեպքում՝ նաև
զինվորական մասի հրամանատարությանը տեղյակ պահել արգելանքի տակ
իրեն պահելու հիմքերի և վայրի մասին.
13) քրեական վարույթի ընթացքում հետազոտելու համար ներկայացնել
ապացույցներ.
14) հայտնել բացարկներ.
15) հարուցել միջնորդություններ.
16) հայտարարել իր մեղավորության կամ անմեղության մասին.
17) ծանոթանալ իր մասնակցությամբ կատարված քննչական և այլ
դատավարական գործողության արձանագրությանը, դիտողություններ
ներկայացնել այդ արձանագրությունում գրառումների ճշտության և
լրիվության կապակցությամբ, քննչական և այլ դատավարական
գործողությանը մասնակցելու, դատարանի նիստին ներկա գտնվելու դեպքում
պահանջել նշված գործողության կամ դատարանի նիստի արձանագրության
մեջ գրառումներ կատարել այն հանգամանքների մասին, որոնք, իր
կարծիքով, պետք է նշվեն, ծանոթանալ դատական նիստի արձանագրությանը
և ներկայացնել դրա մասին իր դիտողությունները.
144
 18) նախաքննության ավարտման պահից ծանոթանալ վարույթի բոլոր
նյութերին, դրանցից անվճար պատճեններ ստանալ և դուրս գրել ցանկացած
տեղեկություն.
19) միջնորդել կիրառելու համաձայնեցման վարույթ.
20) դատական նիստի անցկացման վայրի և ժամանակի մասին ստանալ
պատշաճ ծանուցում,
21) մասնակցել առաջին ատյանի և վերաքննիչ դատարանների նիստերին
ապացույցների հետազոտմանը, հանդես գալ ճառով և արձագանքով.
22) դատական քննության ընթացքում հանդես գալ վերջին խոսքով.
23) ծանոթանալ փորձաքննությունների և մասնագիտական ստուգումների
նշանակման, իր նկատմամբ խափանման միջոց և դատավարական
հարկադրանքի այլ միջոցներ կիրառելու մասին կայացված որոշումներին,
իսկ իր խնդրանքով՝ նաև անվճար ստանալ այդ որոշումների և մեղադրական
եզրակացության, մեղադրական ակտի կամ եզրափակիչ որոշման, քրեական
հայցի, փորձագետի եզրակացության, ստուգման ակտի, գույքային հայցի,
ինչպես նաև գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի պատճենը.
24) սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով բողոքարկել հետաքննության
մարմնի, քննիչի, դատախազի, դատարանի գործողությունները և
որոշումները, այդ թվում՝ գործն ըստ էության լուծող դատական ակտերը,
տեղեկացվել վարույթի այլ մասնակիցների կողմից բերված վերաքննիչ կամ
վճռաբեկ բողոքի մասին.
25) հետ վերցնել իր ներկայացրած բողոքը.
26) առարկություններ ներկայացնել քրեական վարույթն իրականացնող
մարմնի կողմից իրեն տեղեկացված կամ այլ հանգամանքների արդյունքում
իրեն հայտնի դարձած վարույթի այլ մասնակիցների բողոքների վերաբերյալ.
27) դատական նիստում կարծիք հայտնել վարույթի այլ մասնակիցների
միջնորդությունների և հայտարարությունների վերաբերյալ.
28) բողոքել վարույթի այլ մասնակիցների անօրինական գործողությունների
դեմ.
29) առարկել նախագահողի գործողությունների դեմ.
30) ստանալ քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի անօրինական
գործողությունների հետևանքով պատճառված վնասի հատուցում:
2. Մեղադրյալն ունի նաև սույն օրենսգրքով նախատեսված այլ
իրավունքներ:
3. Օտարերկրյա քաղաքացու կամ քաղաքացիություն չունեցող անձի
արգելանքի վերցնելու դեպքում նրան պահելու հիմքերի և վայրի մասին
քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը 24 ժամվա ընթացքում
դիվանագիտական ուղիներով հայտնում է արգելանքի վերցված անձի
քաղաքացիության, իսկ եթե նա քաղաքացիություն չունի՝ նրա մշտական
145
բնակության պետությանը, իսկ անհրաժեշտության դեպքում՝ նաև
շահագրգիռ այլ պետությանը:
Եթե արգելանքի վերցված օտարերկրյա քաղաքացուն կամ
քաղաքացիություն չունեցող անձին Հայաստանի Հանրապետության
միջազգային պայմանագրերով վերապահված է համապատասխանաբար իր
քաղաքացիության պետության կամ իր մշտական բնակության պետության
իրավասու ներկայացուցչի հետ կապվելու, կամ այդ ներկայացուցչի կողմից
իրեն այցելության իրավունք, ապա արգելանքի վերցված անձի կողմից այդ
իրավունքի իրականացման խնդրանք պետք է բավարարվի:
4. Մեղադրյալի կողմից իր իրավունքներն իրականցնելը կամ դրանց
իրականացումից ձեռնպահ մնալը չպետք է մեկնաբանվի ի վնաս նրա կամ
նրա համար առաջացնի որևէ անբարենպաստ հետևանք:
5. Մեղադրյալը պարտավոր է.
1) ներկայանալ քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կանչով.
2) լինելով ձերբակալված կամ կալանավորված՝ քրեական վարույթն
իրականացնող մարմնի պահանջով ենթարկվել անձնական խուզարկության.
3) քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի պահանջով ենթարկվել
բժշկական ստուգման, մատնադրոշմման, լուսանկարվել և հնարավորություն
ընձեռել վերցնելու համեմատական հետազոտության համար սույն
օրենսգրքով նախատեսված նմուշներ.
4) քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի պահանջով ենթարկվել
քննման և փորձաքննության.
5) չխոչընդոտել քրեական վարույթին, այդ թվում` ապօրինի չմիջամտել
ապացուցման գործընթացին.
6) ենթարկվել դատախազի, քննիչի, հետաքննության մարմնի, դատավորի
օրինական կարգադրություններին.
7) մինչև ընդմիջում հայտարարելն առանց նախագահողի թույլտվության
չլքել դատական նիստերի դահլիճը, դատարանի դահլիճում պահպանել
կարգուկանոն:
6. Անչափահաս կամ անգործունակ մեղադրյալի իրավունքները սույն
օրենսգրքով սահմանված կարգով նրա փոխարեն իրականացնում է նրա
օրինական ներկայացուցիչը, բացառությամբ նրա անձից անբաժանելի
իրավունքների:
Հոդված 60. Մեղադրյալի օրինական ներկայացուցիչը
1. Մեղադրյալի օրինական ներկայացուցիչ է համարվում նրա ծնողը,
որդեգրողը, խնամակալը կամ հոգաբարձուն, ով քրեական վարույթի
ընթացքում ներկայացնում է անչափահաս կամ անգործունակ մեղադրյալի
օրինական շահերը:
146
 2. Անձն իրավունք ունի ճանաչվելու իր անչափահաս կամ անգործունակ`
որպես մեղադրյալ ներգրավված երեխայի, որդեգրվողի, խանամարկյալի կամ
հոգաբարձյալի օրինական ներկայացուցիչ: Անձը տուժողի օրինական
ներկայացուցիչ է ճանաչվում վարույթն իրականացնող մարմնի որոշմամբ:
3. Վարույթն իրականացնող մարմինը որոշմամբ թույլատրում է վարույթին
որպես մեղադրյալի օրինական ներկայացուցիչ մասնակցելու նրա ծնողներից,
որդեգրողներից, խնամակալներից կամ հոգաբարձուներից, որպես կանոն,
միայն մեկին: Ընդ որում, որպես օրինական ներկայացուցիչ պետք է
թույլատրվի մասնակցել այն ծնողին, որդեգրողին, խնամակալին կամ
հոգաբարձուին, ում թեկնածությունն իր համաձայնության առկայության
դեպքում պաշտպանում են մյուսները:
4. Մեղադրյալի օրինական ներկայացուցիչը ունի մեղադրյալի բոլոր
իրավունքները և պարտականությունները, բացառությամբ մեղադրյալի
անձից անբաժանելի իրավունքների և պարտականությունների:
5. Մեղադրյալի օրինական ներկայացուցիչն իրավունք չունի կատարելու
մեղադրյալի շահերին հակասող որևէ գործողություն:
6. Մեղադրյալի օրինական ներկայացուցիչն իր իրավունքներից օգտվում և
իր վրա դրված պարտականությունները կատարում է անձամբ:
7. Մեղադրյալի օրինական ներկայացուցիչը կարող է կանչվել և
հարցաքննվել որպես վկա:
Հոդված 61. Պաշտպանը
1. Պաշտպան է այն փաստաբանը, ով քրեական վարույթի ընթացքում
ստանձնել է ձերբակալված անձի կամ մեղադրյալի պաշտպանությունը:
2. Պաշտպանը կարող է իրականացնել մեկից ավելի անձանց
պաշտպանությունը, եթե նրանց շահերի միջև հակասություն չկա:
3. Պաշտպանության ստանձնումը հաստատելու համար պաշտպանը
քրեական վարույթն իրականացնող մարմնին ներկայացնում է իր անձը
հաստատող և փաստաբան լինելու հանգամանքը հավաստող
փաստաթղթերը, ինչպես նաև որպես պաշտպան հանդես գալու` սույն
օրենսգրքով պաշտպան հրավիրելու իրավունք ունեցող անձի
ստորագրությամբ վավերացված փաստաթուղթը կամ պաշտպան նշանակելու
մասին օրենքով լիազորված մարմնի որոշումը:
4. Նույն անձը կարող է ունենալ մեկից ավելի պաշտպաններ:
Դատավարական գործողությունը, որին պաշտպանի մասնակցությունն
անհրաժեշտ է, չի կարող անօրինական ճանաչվել, եթե համապատասխան
մեղադրյալի ոչ բոլոր պաշտպաններն են մասնակցել տվյալ գործողությանը:
5. Այլ երկրների փաստաբանները կարող են հանդես գալ որպես
պաշտպան ՀՀ միջազգային պայմանագրերով նախատեսված դեպքերում և
կարգով:
147
6. Պաշտպանը դադարում է որպես այդպիսին մասնակցել քրեական
վարույթին, եթե.
1) ձերբակալված անձը, մեղադրյալը կամ նրա օրինական ներկայացուցիչը
դադարեցրել են պաշտպանի լիազորությունները.
2) քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը պաշտպանին ազատել է
հետագա վարույթին մասնակցելուց՝ հաշվի առնելով քրեական վարույթին
նրա մասնակցությունը բացառող հանգամանքների հայտնաբերումը.
3) քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը, սույն օրենսգրքով
նախատեսված դեպքերում և կարգով, ընդունել է մեղադրյալի հրաժարումը
պաշտպանից:
Հոդված 62. Քրեական վարույթին պաշտպանի մասնակցության հիմքերը
1. Փաստաբանը քրեական գործով վարույթին որպես պաշտպան
մասնակցում է.
1) մեղադրյալի, նրա օրինական ներկայացուցչի, մերձավոր ազգականի
հրավերով, ինչպես նաեւ մեղադրյալի նախաձեռնությամբ՝ այլ անձանց
հրավերով.
2) ՀՀ փաստաբանների պալատի կողմից նշանակվելով` քրեական
վարույթն իրականացնող մարմնի պահանջի հիման վրա:
2. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը ՀՀ փաստաբանների
պալատից պահանջում է փաստաբանին նշանակել պաշտպան, եթե.
1) մեղադրյալը չունի սույն հոդվածի առաջին մասի առաջին կետում նշված
անձանց կողմից հրավիրված պաշտպան.
2) սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում պաշտպանի
մասնակցությունը վարույթին պարտադիր է և մեղադրյալը պաշտպան չունի.
3) մեղադրյալը չունի բավարար միջոցներ պաշտպանի ծառայությունների
դիմաց վճարելու համար:
3. Սույն հոդվածի երկրորդ մասի առաջին և երկրորդ կետերով
նախատեսված դեպքում պաշտպանի նշանակում նախաձեռնելուց առաջ
քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը մեղադրյալին առաջարկում է իր
ընտրությամբ հրավիրել պաշտպան:
4. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինն իրավունք չունի որպես
պաշտպան հրավիրելու համար երաշխավորել որեւէ փաստաբանի:
5. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը պարտավոր է
մեղադրյալին առաջարկել հրավիրելու այլ պաշտպան կամ պաշտպան
պահանջել ՀՀ փաստաբանների պալատից, եթե.
1) պաշտպանությունը ստանձնելու պահից 24 ժամվա ընթացքում
պաշտպանը հնարավորություն չունի ներկայանալու կամ չի ներկայանում
մեղադրյալի առաջին հարցաքննությանը.
148
 2) պաշտպանը հնարավորություն չունի մասնակցելու քրեական վարույթին
երեք օրից ավելի ժամանակով:
Հոդված 63. Պաշտպանի պարտադիր մասնակցությունը
1. Քրեական վարույթին պաշտպանի մասնակցությունը պարտադիր է
անձի ձերբակալման կամ նրան մեղադրանք ներկայացնելու պահից, քանի
դեռ մեղադրյալը սույն օրենսգրքով սահմանված դեպքերում և կարգով չի
հրաժարվել պաշտպանից:
2. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը չի ընդունում
պաշտպանից մեղադրյալի հրաժարվելը կամ անհապաղ միջոցներ է
ձեռնարկում վարույթին պաշտպանի մասնակցությունն ապահովելու համար,
եթե.
1) մեղադրյալի համար դժվար է ինքնուրույն պաշտպանվել հոգեկան կամ
ֆիզիկական ոչ լիարժեքության, ինչպես նաև բացահայտ մտավոր
թերզարգացածության հետեւանքով.
2) մեղադրյալը չի տիրապետում կամ ոչ բավարար չափով է տիրապետում
հայերենին.
3) մեղսագրվող արարքը կատարելու պահին մեղադրյալն անչափահաս է.
4) մեղադրյալը զինծառայող է.
5) մեղադրյալը դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտով
ճանաչվել է անգործունակ.
6) քրեական հետապնդումն իրականացվում է այն անձի նկատմամբ, որին
վերագրվում է քրեական օրենսգրքով նախատեսված արարքի կատարում
անմեղսունակության վիճակում.
7) մեղադրյալը մեղադրվում է ցմահ ազատազրկման ձևով պատժելի
հանցագործության համար.
8) մեղադրյալների շահերի միջեւ կան հակասություններ, եւ նրանցից մեկը
պաշտպան ունի.
9) մեղադրյալը միջնորդել է կիրառել համաձայնեցման վարույթ.
10) մասնավոր մեղադրանքի վարույթով տուժողին ներկայացնում է
փաստաբանը.
11) մեղադրյալի նկատմամբ կիրառվել է սույն օրենսգրքի … հոդվածի …
մասի … կետով նախատեսված դատավարական ներգործության միջոց.
12) քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը սույն օրենսգրքով
նախատեսված դեպքերում և կարգով պաշտպանին ազատել է քրեական
վարույթին մասնակցելուց.
13) դա է պահանջում արդարադատության շահը:
3. Սույն հոդվածի երկրորդ մասով նախատեսված դեպքերում, երբ
մեղադրյալը պաշտպան չունի, քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը
պարտավոր է ապահովել պաշտպանի մասնակցությունը վարույթին` այն
149
պարտադիր դարձնող համապատասխան հիմքն ի հայտ գալուց անմիջապես
հետո:
Հոդված 64. Պաշտպանից հրաժարվելը
1. Պաշտպանից հրաժարվելը մեղադրյալի հայտարարությունն է՝ իր
պաշտպանությունն առանց որեւէ պաշտպանի օգնության իրականացնելու
վերաբերյալ: Պաշտպանից հրաժարվելու մասին մեղադրյալի
հայտարարությունը արտացոլվում է քրեական վարույթն իրականացնող
մարմնի կողմից կազմված արձանագրության մեջ:
2. Պաշտպանից հրաժարվելը քրեական վարույթն իրականացնող մարմինն
ընդունում է միայն այն դեպքում, երբ մեղադրյալն այդ մասին հայտարարել է
սեփական նախաձեռնությամբ, կամավոր եւ վարույթին մասնակցող
պաշտպանի ներկայությամբ: Մեղադրյալը պարտավոր չէ բացահայտել
պաշտպանից հրաժարվելու պատճառները: Այն դեպքում, երբ պաշտպանից
հրաժարվելը թելադրված է մեղադրյալի` պաշտպանի ծառայությունների
դիմաց վճարելու համար բավարար միջոցների բացակայությամբ, քրեական
վարույթն իրականացնող մարմինը, սույն օրենսգրքով նախատեսված կարգով
անհապաղ պահանջում է պաշտպան նշանակել պետական միջոցների
հաշվին:
3. Պաշտպանից հրաժարված մեղադրյալն իրավունք ունի ցանկացած պահի
պահանջելու քրեական վարույթին ներգրավել նոր պաշտպան: Նոր
պաշտպան ունենալու մեղադրյալի կամարտահայտությունը պարտադիր է
վարույթն իրականացնող մարմնի համար, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ
մեղադրյալը ակնհայտորեն չարաշահում է իր այդ իրավունքը: Նոր
պաշտպանի մասնակցությունը հիմք չէ վարույթը վերսկսելու համար:
Հոդված 65. Պաշտպանի իրավունքները եւ պարտականությունները
1. Պաշտպանը, նպատակ ունենալով պարզելու մեղադրանքը հերքող,
մեղադրյալի պատասխանատվությունը բացառող կամ պատիժը եւ
դատավարական հարկադրանքի միջոցները մեղմացնող հանգամանքները,
ինչպես նաև պաշտպանելու նրա իրավունքները և շահերը, սույն օրենսգրքով
սահմանված կարգով, իրավունք ունի.
1) իմանալ՝ ինչում է կասկածվում պաշտպանյալը կամ ծանոթանալ նրան
ներկայացված մեղադրանքին, մասնակցել նրա հարցաքննությանը.
2) սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով առանձին, խորհրդապահական
կարգով (կոնֆիդենցիալ), անարգել տեսակցել իր պաշտպանյալի հետ.
3) մասնակցել իր պաշտպանյալի մասնակցությամբ կատարվող ցանկացած
քննչական կամ այլ դատավարական գործողության, մասնակցել իր կամ իր
պաշտպանյալի միջնորդությամբ կատարվող բոլոր քննչական եւ այլ
դատավարական գործողություններին, քրեական հետապնդման մարմնի
150
առաջարկով մասնակցել կատարվող քննչական կամ այլ դատավարական
գործողություններին.
4) մեղադրյալին բացատրել նրա իրավունքները և քննչական կամ այլ
դատավարական գործողություն իրականացնող անձի ուշադրությունը
հրավիրել նրա կողմից թույլ տրված օրենքի խախտման վրա.
5) օրենքով սահմանված կարգով ձեռք բերել ապացույցներ, դրանք
ներկայացնել քրեական գործին կցելու և հետազոտելու համար.
6) հարցման ենթարկել ֆիզիկական անձանց, պետական և տեղական
ինքնակառավարման մարմիններից, դրանց պաշտոնատար անձանցից,
ինչպես նաեւ ոչ պետական մարմիններից ու կազմակերպություններից
պահանջել փաստաթղթեր կամ այլ տեղեկություններ, եթե դրանք չեն
պարունակում օրենքով պահպանվող գաղտնիք: Վերջիններս պարտավոր են
սահմանված կարգով տրամադրել այդ տեղեկությունները, փաստաթղթերը
կամ դրանց պատճենները.
7) մեղադրյալի պաշտպանության իրականացման հետ կապված հատուկ
գիտելիքներ պահանջող հարցերով ստանալ փորձագետի կարծիքը.
8) հայտնել բացարկներ.
9) հարուցել միջնորդություններ.
10) առարկել քրեական հետապնդման մարմնի գործողությունների դեմ եւ
պահանջել իր առարկությունները մտցնել քննչական կամ այլ
դատավարական գործողության արձանագրության մեջ.
11) ծանոթանալ քննչական եւ այլ դատավարական գործողությունների
արձանագրություններին, որոնց նա կամ իր պաշտպանյալը մասնակցել է,
դիտողություններ ներկայացնել դրանցում արված գրառումների ճշտության
եւ լրիվության կապակցությամբ, քննչական եւ այլ դատավարական
գործողությանը, ինչպես նաեւ դատարանի նիստին մասնակցելու դեպքում
պահանջել նշված գործողության կամ դատարանի նիստի արձանագրության
մեջ գրառումներ կատարել այն հանգամանքների մասին, որոնք, իր
կարծիքով, պետք է նշվեն, ծանոթանալ դատական նիստի արձանագրությանը
եւ ներկայացնել դրա մասին իր դիտողությունները.
12) նախաքննության ավարտման պահից ծանոթանալ վարույթի բոլոր
նյութերին, դրանցից պատճեններ հանել եւ գործից դուրս գրել ցանկացած
տեղեկություն.
13) մասնակցել առաջին ատյանի եւ վերաքննիչ դատարանների նիստերին
եւ ապացույցների հետազոտմանը, հանդես գալ եզրափակիչ խոսքով եւ
արձագանքով.
14) իր խնդրանքով ստանալ այն որոշումների պատճենները, որոնք իր
պաշտպանյալը սույն օրենսգրքով ստանալու իրավունք ունի.
151
15) բողոքարկել հետաքննության մարմնի, քննիչի, դատախազի,
դատարանի գործողությունները եւ որոշումները, ինչպես նաև գործն ըստ
էության լուծող դատական ակտերը,
16) հետ վերցնել իր ներկայացրած ցանկացած բողոք, բացառությամբ սույն
օրենսգրքով նախատեսված դեպքերի.
17) տուժողի հետ մեղադրյալի հաշտվելիս պաշտպանյալի
հանձնարարությամբ հանդես գալ նրա անունից.
18) առարկություններ ներկայացնել քրեական վարույթն իրականացնող
մարմնի կողմից իրեն տեղեկացված կամ այլ հանգամանքների արդյունքում
իրեն հայտնի դարձած դատավարության այլ մասնակիցների բողոքների
վերաբերյալ.
19) դատարանի նիստում կարծիք հայտնել դատավարության այլ
մասնակիցների միջնորդությունների եւ հայտարարությունների
կապակցությամբ.
20) բողոքել մյուս կողմի անօրինական գործողությունների դեմ.
21) առարկել նախագահողի անօրինական գործողությունների դեմ.
22) պաշտպանյալի հաշվին, իսկ մեղադրյալին պետական միջոցների
հաշվին իրավաբանական օգնություն տրամադրելու դեպքում՝ Հայաստանի
Հանրապետության պետական բյուջեի հաշվին ստանալ վարձատրություն.
23) իր պաշտպանյալին ցույց տալ իրավաբանական օգնություն օրենքով
չարգելված բոլոր միջոցներով.
24) իրականացնել սույն օրենսգրքով իրեն վերապահված այլ իրավունքներ:
2. Պաշտպանն իրավունք չունի.
1) կատարել պաշտպանյալի շահերին հակասող որեւէ գործողություն.
2) հակառակ պաշտպանյալի դիրքորոշման՝ ընդունել դեպքի հետ նրա
առնչությունը եւ մեղավորությունը դրա կատարման մեջ.
3) հրապարակել այն տեղեկությունները, որոնք իրեն հայտնի են դարձել
պաշտպանությունն իրականացնելու ընթացքում, եթե դրանք կարող են
օգտագործվել պաշտպանյալի շահերի դեմ, բացառությամբ օրենքով
նախատեսված դեպքերի.
4) ինքնակամ դադարեցնել իր լիազորությունները, բացառությամբ օրենքով
նախատեսված դեպքերի.
5) խոչընդոտել այլ պաշտպան հրավիրելուն կամ քրեական գործով
վարույթին վերջինիս մասնակցելուն.
6) քրեական վարույթին մասնակցելու իր լիազորությունները վերավստահել
այլ անձի:
5. Պաշտպանն իրավունք չունի առանց պաշտպանյալի հանձնարարության.
1) հայտարարել հանցանքի կատարման մեջ նրա մեղավորության մասին.
2) հայտարարել տուժողի հետ պաշտպանյալի հաշտվելու մասին.
152
 3) ընդունել մեղադրայալի դեմ ներկայացված քրեական կամ գույքային
հայցը.
4) հետ վերցնել պաշտպանյալի ներկայացրած բողոքը:
6.Պաշտպանը պարտավոր է.
1) պաշտպանությունը ստանձնելուց անմիջապես հետո այդ մասին տեղյակ
պահել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնին.
2) մեղադրյալին իրավաբանական օգնություն ցույց տալու համար
ներկայանալ քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կանչով.
3) ենթարկվել հետաքննության մարմնի, քննիչի, դատախազի, դատական
նիստը նախագահողի օրինական կարգադրություններին.
4) քննչական և այլ դատավարական գործողության, ինչպես նաև դատական
նիստի ընթացքում դրսևորել պատշաճ վարքագիծ.
5) իրեն վարույթին մասնակցելուց ազատելու խնդրանքով դիմել քրեական
վարույթն իրականացնող մարմնին, եթե դա չանելն անխուսափելիորեն
կվնասի պաշտպանյալի իրավունքներին և շահերին:
Հոդված 66. Գույքային պատասխանողը
1. Գույքային պատասխանող է ճանաչվում այն ֆիզիկական կամ
իրավաբանական անձը, որը սույն օրենսգրքով սահմանված դեպքերում և
կարգով կարող է գույքային պատասխանատվություն կրել մեղադրյալի
կողմից քրեական օրենսգրքով նախատեսված արարքով պատճառած վնասի
համար:
2. Գույքային պատասխանող ճանաչելու մասին որոշումն ընդունում է
դատարանը:
Հոդված 67. Գույքային պատասխանողի իրավունքները և 16) առարկել նախագահողի գործողությունների դեմ.
պարտականությունները
1. Գույքային պատասխանողը, սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով,
իրավունք ունի.
1) ծանոթանալ մեղադրյալին ներկայացված մեղադրանքին.
2) ներկայացնել պատասխան իր դեմ տրված գույքային հայցի վերաբերյալ.
3) ներկայացնել ապացույցներ՝ քրեական վարույթին կցելու և հետազոտելու
համար.
4) հայտնել բացարկներ.
5) հարուցել միջնորդություններ.
6) ներկայացնել բացատրություններ.
7) գույքային հայցի մասով առարկել դատարանի գործողությունների դեմ և
պահանջել իր առարկությունները մտցնել դատական նիստի կամ
դատավարական գործողության արձանագրության մեջ, ծանոթանալ
153
դատավարական գործողությունների արձանագրություններին, որոնց նա
մասնակցել է, դիտողություններ ներկայացնել արձանագրությունում
գրառումների ճշտության եւ լրիվության կապակցությամբ, դատարանի
նիստին ներկա գտնվելու դեպքում պահանջել նշված գործողության կամ
դատարանի նիստի արձանագրության մեջ գրառումներ կատարել այն
հանգամանքների մասին, որոնք, իր կարծիքով, պետք է նշվեն, ծանոթանալ
դատական նիստի արձանագրությանը և ներկայացնել դրա մասին իր
դիտողությունները.
8) դատարանում ծանոթանալ վարույթի բոլոր նյութերին, դրանցից
պատճեններ հանել և գործից դուրս գրել ցանկացած տեղեկություն.
9) մասնակցել առաջին ատյանի և վերաքննիչ դատարանների նիստերին.
10) դատարանի նիստում հանդես գալ ճառով և արձագանքով.
11) իր խնդրանքով անվճար ստանալ իր դեմ ներկայացրած գույքային
հայցի, մեղադրական եզրակացության, մեղադրական ակտի կամ եզրափակիչ
որոշման պատճենը, ինչպես նաև գործն ըստ էության լուծող դատական
ակտի պատճենը.
12) իր դեմ ներկայացված հայցի մասով բողոքարկել դատարանի
գործողությունները և որոշումները,
13) հետ վերցնել իր կամ իր ներկայացուցչի ներկայացրած բողոքը.
14) իր դեմ ներկայացված հայցի մասով առարկություններ ներկայացնել
գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի դեմ բերված դատավարության
այլ մասնակիցների բողոքների վերաբերյալ, դատարանի նիստում կարծիք
հայտնել դատավարության այլ մասնակիցների միջնորդությունների և
հայտարարությունների վերաբերյալ.
15) բողոքել մյուս կողմի անօրինական գործողությունների դեմ.
17) ունենալ ներկայացուցիչ և դադարեցնել ներկայացուցչի
լիազորությունները.
18) մինչև դատական ակտ կայացնելու համար դատարանի
խորհրդակցական սենյակ հեռանալը ընդունել հայցը.
19) ստանալ քրեական գործով վարույթի ընթացքում կրած ծախսերի
հատուցում.
20) հետ ստանալ քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից
որպես իրեղեն ապացույց կամ այլ հիմքերով իրենից վերցված գույքը, ինչպես
նաև իրեն պատկանող պաշտոնական փաստաթղթերի բնօրինակները.
2. Գույքային պատասխանողը պարտավոր է.
1) ներկայանալ դատարանի կանչով.
2) դատարանի պահանջով ներկայացնել իր մոտ եղած առարկաները,
փաստաթղթերը, ինչպես նաեւ նմուշներ՝ համեմատական հետազոտման
համար.
154
 3) ենթարկվել դատական նիստը նախագահողի օրինական
կարգադրություններին.
4) դատարանի նիստում պահպանել կարգուկանոն:
3. Գույքային պատասխանողն ունի նաև սույն օրենսգրքով նախատեսված
այլ իրավունքներ և պարտականություններ:
4. Գույքային պատասխանողն իրեն վերապահված իրավունքներից
օգտվում եւ իր վրա դրված պարտականությունները կատարում է անձամբ
կամ ներկայացուցչի միջոցով, եթե դա համապատասխանում է
համապատասխան իրավունքների եւ պարտականությունների բնույթին:
Հոդված 68. Գույքային պատասխանողի ներկայացուցիչը
1. Գույքային պատասխանողի ներկայացուցիչն այն փաստաբանն է, որին
գույքային պատասխանողը պատշաճ լիազորել է վարույթի ընթացքում
ներկայացնելու նրա օրինական շահերը: Անձը գույքային պատասխանողի
ներկայացուցիչ է ճանաչվում դատարանի որոշմամբ:
2. Գույքային պատասխանողը կարող է ունենալ մի քանի ներկայացուցիչ:
Դատարանը կարող է սահմանափակել դատավարական գործողությանը
կամ դատական նիստին միաժամանակ մասնակցող ներկայացուցիչների
թիվը, եթե դա չի խաթարում կողմերի իրավահավասարությունը:
3. Ընդհանուր լիազորությամբ գույքային պատասխանողի ներկայացուցիչն
ունի գույքային պատասխանողի բոլոր իրավունքները և վարույթի վերականգնման դեպքերի.
պարտականությունները, բացառությամբ գույքային պատասխանողի անձից
անբաժանելի իրավունքների և պարտականությունների:
4. Գույքային պատասխանողի ներկայացուցիչն իրավունք չունի կատարելու
գույքային պատասխանողի շահերին հակասող որևէ գործողություն:
Գույքային պատասխանողի ներկայացուցիչը, առանց հատուկ լիազորության,
իրավունք չունի նաև գույքային պատասխանողի անունից.
1) լրիվ կամ մասնակի ընդունել գույքային հայցը.
2) հաշտություն կնքել տուժողի կամ նրա ներկայացուցչի հետ.
2) հետ վերցնել ի շահ գույքային պատասխանողի ներկայացված բողոքը:
5. Գույքային պատասխանողի ներկայացուցիչն իր իրավունքներից օգտվում
և իր վրա դրված պարտականությունները կատարում է անձամբ:
ԳԼՈՒԽ 8.
ՎԱՐՈՒՅԹԻՆ ՕԺԱՆԴԱԿՈՂ ԱՆՁԻՆՔ
Հոդված 69. Վկան
1. Վկան ցուցմունք տալու նպատակով կողմի կամ վարույթն իրականացնող
մարմնի կողմից կանչված այն անձն է, ում կարող է հայտնի լինել քրեական
վարույթով պարզաբանման ենթակա որևէ հանգամանք:
155
Անձը որպես վկա կարող է հարցաքննվել սույն հոդվածով
նախատեսված իր իրավունքների և պարտականությունների, ինչպես նաև
սուտ ցուցմունք տալու համար օրենքով սահմանված
պատասխանատվության մասին գրավոր տեղեկացվելուց հետո:
2. Որպես վկա չեն կարող հարցաքննվել և գործի համար կարևորություն
ներկայացնող առարկաներ, փաստաթղթեր և այլ նյութեր հանձնել.
1) անձինք, որոնք ֆիզիկական կամ հոգեկան վիճակի հետևանքով ունակ
չեն ճիշտ ընկալելու եւ վերարտադրելու քրեական վարույթով պարզաբանման
ենթակա հանգամանքները.
2) փաստաբանները՝ պարզելու համար տեղեկություններ, որոնք նրանց
կարող են հայտնի լինել կապված իրավաբանական օգնության դիմելու կամ
նման օգնություն ցույց տալու հետ.
3) անձինք, որոնց տվյալ քրեական գործին վերաբերող տեղեկությունները
հայտնի են դարձել որպես պաշտպան, տուժողի, գույքային պատասխանողի
ներկայացուցիչ մասնակցելու կապակցությամբ.
4) դատավորը, նախկին դատավորը, դատական նիստի քարտուղարը և
դատախազը՝ կապված այն վարույթի հետ, որում նրանք իրականացրել են
իրենց դատավարական լիազորությունները, բացառությամբ տվյալ վարույթի
ընթացքում թույլ տրված սխալների և չարաշահումների քննության, նոր ի
հայտ եկած հանգամանքներով տվյալ գործի նորոգման կամ կորցրած
3. Որպես վկա հարցաքննվելու և գործի համար կարևորություն
ներկայացնող առարկաներ, փաստաթղթեր և այլ նյութեր հանձնելու
պարտականությունից ազատվում են.
1) ձեռնադրված հոգեւորական-խոստովանահայրը՝ խոստովանանքից իրեն
հայտնի դարձած հանգամանքների մասին.
2) մարդու իրավունքների պաշտպանը` իր պարտականությունները
կատարելու կապակցությամբ իրեն հայտնի դարձած հանգամանքների
մասին:
Հոդված 70. Վկայի իրավունքները և պարտականությունները
1. Վկան իրավունք ունի՝
1) իմանալ, թե որ վարույթով է կանչվում.
2) վարույթն իրականացնող մարմին ներկայանալ փաստաբանի հետ.
3) հրաժարվել իր, ամուսնու կամ իր մերձավոր ազգականների վերաբերյալ
ցուցմունքներ տալուց, առարկաներ, փաստաթղթեր և այլ նյութեր
ներկայացնելուց.
4) ցուցմունքներ տալիս վարույթն իրականացնող մարմնի թույլտվությամբ
օգտվել փաստաթղթերից և իր գրավոր նշումներից.
5) ցուցմունքներ տալիս կազմել պլաններ, սխեմաներ և գծանկարներ.
156
 6) մինչդատական վարույթի ընթացքում անձամբ գրավոր
շարադրել իր ցուցմունքները.
7) ծանոթանալ իր մասնակցությամբ կատարված դատավարական
գործողության արձանագրությանը, ինչպես նաև համապատասխան մասով՝
դատական նիստի արձանագրությանը և իր ցուցմունքների գրառումների
լրիվության և ճշտության հետ կապված դիտողություններ անել, որոնք
մտցվում են արձանագրության մեջ.
8) ստանալ վարույթի ընթացքում կրած ծախսերի հատուցում.
9) հետ ստանալ վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից իրենից վերցված
առարկաները, փաստաթղթերը և այլ նյութերը:
2. Վկան պարտավոր է.
1) ցուցմունքներ տալու, դատավարական գործողությունների կատարմանը
մասնակցելու համար ներկայանալ վարույթն իրականացնող մարմնի կանչով
ծանուցագրում նշված օրը և ժամին.
2) տալ ճշմարտացի ցուցմունքներ՝ հայտնել գործով իրեն ամբողջ հայտնի
դարձածը և պատասխանել առաջադրված հարցերին, ստորագրությամբ
հաստատել դատավարական գործողության արձանագրության մեջ իր տված
ցուցմունքների արձանագրման ճշտությունը.
3) վարույթն իրականացնող մարմնի պահանջով տրամադրել իր մոտ եղած
առարկաները, փաստաթղթերը և այլ նյութերը.
4) վարույթն իրականացնող մարմնի պահանջով ենթարկվել քննման, եթե
դա անհրաժեշտ է իր տված ցուցմունքը ստուգելու համար.
5) վարույթն իրականացնող մարմնի պահանջով ենթարկվել
արտահիվանդանոցային փորձաքննության՝ ստուգելու համար քրեական
վարույթով պարզաբանման ենթակա հանգամանքները ճիշտ ընկալելու և
վերարտադրելու նրա ունակությունը, եթե հիմքեր կան կասկածի տակ դնելու
նրա այդպիսի ունակությունը.
6) ենթարկվել դատախազի, քննիչի, հետաքննության մարմնի, դատական
նիստը նախագահողի կարգադրություններին.
7) չմեկնել այլ վայր՝ առանց վարույթն իրականացնող մարմնին իր գտնվելու
նոր վայրի մասին նախապես տեղեկացնելու.
8) առանց նախագահողի թույլտվության չլքել դատական նիստերի դահլիճը
կամ դատարանի շենքը.
9) դատական նիստի ժամանակ պահպանել կարգուկանոն:
3. Վկայի կողմից իր պարտականությունները չկատարելն առաջ է բերում
օրենքով նախատեսված պատասխանատվություն:
Հոդված 71. Փորձագետը
1. Փորձագետը վարույթի առարկայով չշահագրգռված այն անձն է, որը
վարույթն իրականացնող մարմնի կամ վարույթի մասնավոր մասնակցի
157
նախաձեռնությամբ, հատուկ գիտելիքների օգտագործմամբ, օժանդակում է
վարույթին.
1) հետազոտություն իրականացնելու և դրա հիման վրա եզրակացություն
տալու միջոցով.
2) հետազոտության իրականացմամբ կամ առանց դրա գրավոր կարծիք
տալու միջոցով.
3) քննչական ու գաղտնի քննչական, ինչպես նաև այլ դատավարական
գործողությունների կատարմանը աջակցելու միջոցով:
2. Սույն հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված օժանդակության
համար փորձագետը ներգրավվում է միայն մասնավոր մասնակցի կողմից,
իսկ սույն հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 3-րդ կետերով նախատեսված
օժանդակության համար` միայն վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից:
3. Փորձագետը պետք է տիրապետի գիտության, տեխնիկայի, արվեստի
կամ արհեստի որեւէ բնագավառի բավարար հատուկ գիտելիքների:
Քրեական վարույթին իրավաբանական հարցերով փորձագետ չի
ներգրավվում:
Հոդված 72. Փորձագետի իրավունքները և պարտականությունները
1. Փորձագետն իրավունք ունի.
1) վարույթն իրականացնող մարմնից եզրակացություն տալու համար
պահանջել անհրաժեշտ օբյեկտներ, նմուշներ եւ այլ նյութեր՝ համեմատական
հետազոտման համար.
2) վարույթն իրականացնող մարմնի թույլտվությամբ ծանոթանալ
եզրակացություն կամ կարծիք տալու համար անհրաժեշտ նյութերին եւ գործի
նյութերից դուրս գրել անհրաժեշտ տեղեկություններ, իր
պարտականությունները պատշաճ կատարելու համար հարցեր տալ
մեղադրյալին, տուժողին, վկաներին, ծանոթանալ փորձաքննության
առարկային վերաբերող նյութերին, դրանցից դուրս գրել անհրաժեշտ
տեղեկություններ.
3) մասնակցել դատավարական գործողություններին, որքանով դրանք
վերաբերում են փորձաքննության առարկային եւ անհրաժեշտ են
եզրակացություն տալու համար.
4) դատարանի եւ դատավարության մասնակիցների ուշադրությունը
հրավիրել այն հանգամանքների վրա, որոնք կապված են փորձաքննության
առարկայի եւ փորձագետին առաջադրվող հարցերի ձեւակերպման հետ.
5) ծանոթանալ իր մասնակցությամբ կատարված դատավարական
գործողության արձանագրությանը, ինչպես նաեւ համապատասխան մասով՝
դատական նիստի արձանագրությանը եւ արձանագրության մեջ իր
գործողությունների եւ ցուցմունքների գրառումների լրիվության եւ ճշտության
158
հետ կապված դիտողություններ անել, որոնք մտցվում են արձանագրության
մեջ.
6) քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից ներգրավված լինելու
դեպքում ստանալ վարույթի ընթացքում կրած ծախսերի հատուցում.
2. Փորձագետը պարտավոր է.
1) վարույթն իրականացնող մարմնին եւ իրեն հրավիրած անձին
ներկայացնել իր հատուկ որակավորումը հաստատող փաստաթղթերը.
2) իրեն առաջադրված հարցերով տալ հիմնավորված եւ օբյեկտիվ
եզրակացություն կամ կարծիք, դրանց պարզաբանման համար տալ
ցուցմունքներ.
3) հրաժարվել փորձաքննություն կատարելուց, եթե առաջադրված հարցերը
դուրս են գալիս իր հատուկ գիտելիքների շրջանակներից, կամ ներկայացված
նյութերը բավարար չեն այդ հարցերին պատասխանելու համար՝ այդ մասին
կազմելով արձանագրություն.
4) եզրակացություն կամ կարծիք տալ ոչ միայն առաջադրված հարցերով,
այլ նաեւ իր իրավասության շրջանակների մեջ մտնող եւ հետազոտության
կատարման ընթացքում ի հայտ եկած հանգամանքներով.
5) Իրեն ներգրաված մարմնի կամ անձի պահանջով ներկայացնել
հետազոտության կատարման ծախսերի նախահաշիվ եւ կատարած ծախսերի
մասին հաշվետվություն.
6) ներկայանալ վարույթն իրականացնող մարմնի կանչով՝
դատավարության մասնակիցների հարցերին պատասխանելու, ինչպես նաեւ
եզրակացության կամ կարծիքի բովանդակությունը պարզաբանելու համար.
7) վարույթն իրականացնող մարմնի, ինչպես նաեւ կողմերի պահանջով
դատական նիստի ժամանակ տեղեկություններ հայտնել իր մասնագիտական
փորձի եւ վարույթին մասնակցող անձանց հետ հարաբերությունների մասին.
8) դատավարական գործողությանը մասնակցելիս չլքել նշված
գործողության կատարման վայրն առանց այն կատարող անձի
թույլտվության, իսկ դատական նիստերի դահլիճը՝ առանց նախագահողի
թույլտվության.
9) ենթարկվել դատախազի դատարանի և դատավարության հանրային
մասնակցի կարգադրություններին.
10) դատարանի նիստի ժամանակ պահպանել կարգուկանոն.
11) առանց վարույթն իրականացնող մարմնի թույլտվության չհրապարակել
իր մասնակցությամբ կատարված դատավարական գործողության ժամանակ,
ինչպես նաեւ դռնփակ դատական նիստի ժամանակ իրեն հայտնի դարձած
տեղեկությունները:
3. Փորձագետի կողմից իր պարտականությունները չկատարելն առաջ է
բերում օրենքով նախատեսված պատասխանատվություն:
159
4. Փորձագետն ունի նաեւ սույն օրենսգրքով նախատեսված այլ
իրավունքներ եւ պարտականություններ:
Հոդված 73. Թարգմանիչը
1. Թարգմանիչը վարույթի առարկայով չշահագրգռված այն անձն է, որին
քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը հրավիրում է թարգմանություն
կատարելու համար: Թարգմանիչ է նաեւ համրի նշանները հասկացող եւ
խուլի հետ նշաններով բացատրվելու ունակ անձը:
2. Թարգմանիչը պետք է ազատորեն տիրապետի քրեական
դատավարության լեզվին եւ այն լեզվին, որից կատարվում է
թարգմանությունը:
3. Վարույթի այլ մասնակիցներն իրավունք չունեն թարգմանիչ լինելու:
Հոդված 74. Թարգմանչի իրավունքները և պարտականությունները
1. Թարգմանիչն իրավունք ունի.
1) թարգմանությունը ճշգրտելու համար հարցեր տալ թարգմանության
ընթացքում ներկա գտնվող անձանց.
2) ծանոթանալ իր մասնակցությամբ կատարված դատավարական
գործողության արձանագրությանը, ինչպես նաեւ համապատասխան մասով՝
դատական նիստի արձանագրությանը եւ թարգմանության գրառումների
լրիվության եւ ճշտության հետ կապված դիտողություններ անել, որոնք
մտցվում են արձանագրության մեջ.
3) ստանալ վարույթի ընթացքում կրած ծախսերի հատուցում:
2. Թարգմանիչը պարտավոր է.
1) թարգմանություն կատարելու համար ներկայանալ վարույթն
իրականացնող մարմնի կանչով.
2) վարույթն իրականացնող մարմնին ներկայացնել թարգմանչի՝ իր
որակավորումը հաստատող փաստաթղթերը.
3) վարույթն իրականացնող մարմնի, ինչպես նաեւ կողմերի պահանջով
դատական նիստի ընթացքում տեղեկություններ հայտնել իր
մասնագիտական փորձի եւ համապատասխան քրեական գործով վարույթին
մասնակցող անձանց հետ հարաբերությունների մասին.
4) թարգմանությունն ապահովելու համար անհրաժեշտ ամբողջ
ժամանակահատվածում գտնվել դատավարական գործողության կատարման
վայրում, դատական նիստերի դահլիճում եւ չլքել նշված գործողության
կատարման վայրն առանց այն կատարող անձի թույլտվության, իսկ
դատական նիստերի դահլիճը՝ առանց նախագահողի թույլտվության.
5) թարգմանել լրիվ, ճշտորեն եւ ժամանակին.
160
 6) ենթարկվել դատական նիստը նախագահողի, դատավարության քրեական գործով վարույթին մասնակցող անձանց հետ իր
հանրային մասնակցի կարգադրություններին, եթե դրանք չեն վերաբերում հարաբերությունների մասին.
թարգմանության բովանդակությանը. 2) սկզբից մինչեւ վերջ մասնակցել համապատասխան քննչական
7) դատական նիստի ընթացքում պահպանել կարգուկանոն. գործողության կատարմանը.
8) ստորագրությամբ հաստատել իր մասնակցությամբ կատարված 3) ենթարկվել քննչական գործողություն կատարող անձի
դատավարական գործողության արձանագրությունում թարգմանության կարգադրություններին.
գրառումների լրիվությունը եւ ճշտությունը, ինչպես նաեւ վարույթին 4) չլքել համապատասխան քննչական գործողության կատարման վայրն
մասնակցող անձանց հանձնվող փաստաթղթերում թարգմանության առանց այն կատարող անձի թույլտվության.
ճշտությունը. 5) ստորագրել համապատասխան քննչական գործողության
9) առանց քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի թույլտվության արձանագրությունը՝ վերջինիս մասին դիտողություններ անելով կամ առանց
չհրապարակել իր մասնակցությամբ կատարված դատավարական դրանց.
գործողության ժամանակ, ինչպես նաեւ դռնփակ դատական նիստում իրեն 6) առանց վարույթն իրականացնող մարմնի թույլտվության չհրապարակել
հայտնի դարձած տեղեկությունները: իր մասնակցությամբ կատարված քննչական գործողության ժամանակ իրեն
3. Թարգմանչի կողմից իր պարտականությունները չկատարելն առաջ է հայտնի դարձած տեղեկությունները:
բերում օրենքով նախատեսված պատասխանատվություն: 4. Ընթերակայի կողմից իր պարտականությունները չկատարելն առաջ է
4. Թարգմանիչն ունի նաեւ սույն օրենսգրքով նախատեսված այլ բերում օրենքով նախատեսված պատասխանատվություն:
իրավունքներ եւ պարտականություններ: 5. Ընթերական ունի նաեւ սույն օրենսգրքով նախատեսված այլ
իրավունքներ եւ պարտականություններ:
Հոդված 75. Ընթերական
1. Ընթերական վարույթի առարկայով չշահագրգռված՝ Հայաստանի Հոդված 76. Դատական նիստի քարտուղարը
Հանրապետության գործունակ քաղաքացին է, որին դատավարության 1. Դատական նիստի քարտուղարը վարույթի առարկայով չշահագրգռված
հանրային մասնակիցը հրավիրում է մասնակցելու քննչական գործողության դատական ծառայող է, որը վարում է դատական նիստի արձանագրությունը:
կատարմանը՝ հաստատելու համար դրա կատարման փաստը, 2. Դատական նիստի քարտուղարը պարտավոր է.
բովանդակությունը, ընթացքը եւ արդյունքները: Անձը կարող է որպես 1) դատարանի կամ կողմի պահանջով տեղեկություններ հայտնել
ընթերակա ներգրավվել միայն իր նախնական գրավոր համաձայնությամբ: համապատասխան քրեական գործով վարույթին մասնակցող անձանց հետ իր
Ընթերական պետք է ունակ լինի լրիվ եւ ճշտորեն ընկալելու իր հարաբերությունների մասին.
ներկայությամբ կատարվող գործողությունները: 2) արձանագրության մեջ լրիվ եւ ճշտորեն շարադրել դատարանի
2. Ընթերական իրավունք ունի. գործողությունները եւ որոշումները, միջնորդությունները,
1) սկզբից մինչեւ վերջ մասնակցել համապատասխան քննչական առարկությունները, ցուցմունքները, դատարանի նիստին մասնակցող բոլոր
գործողության կատարմանը. անձանց բացատրությունները, ինչպես նաեւ դատական նիստի
2) ծանոթանալ համապատասխան քննչական գործողության արձանագրության մեջ արտացոլման ենթակա այլ հանգամանքներ.
արձանագրությանը. 3) սույն օրենսգրքով նախատեսված ժամկետում պատրաստել դատական
3) քննչական գործողության կատարման ընթացքում, ինչպես նաեւ նիստի արձանագրությունը.
արձանագրությանը ծանոթանալիս անել դիտողություններ, որոնք մտցվում 4) ենթարկվել նախագահողի կարգադրություններին.
են քննչական գործողության արձանագրության մեջ. 5) չհրապարակել դռնփակ դատական նիստի տվյալները:
4) ստանալ վարույթի ընթացքում կրած ծախսերի հատուցում: 3. Դատական նիստի քարտուղարը պատասխանատվություն է կրում
3. Ընթերական պարտավոր է. դատական նիստի արձանագրության լրիվության եւ ճշտության համար:
1) քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի եւ քննչական գործողություն Արձանագրությունը կազմելիս դատական նիստի քարտուղարը կաշկանդված
կատարող անձի պահանջով տեղեկություններ հայտնել համապատասխան չէ ոչ ոքի ցուցումներով՝ կապված արձանագրության մեջ ընդգրկվող
գրառումների բովանդակության հետ:

161 162
 4. Դատական նիստի քարտուղարի կողմից իր պարտականությունները հանգամանքներ հայտնաբերելու դեպքում՝ սեփական նախաձեռնությամբ
չկատարելն առաջ է բերում օրենքով նախատեսված հեռացնելու այդ անձին քրեական վարույթից: Այլ անձանց հայտնված
պատասխանատվություն: բացարկները լուծելու համար իրավասու անձին հայտնված բացարկը պետք է
5. Դատական նիստի քարտուղարն ունի նաեւ սույն օրենսգրքով լուծվի առաջնահերթության կարգով:
նախատեսված այլ իրավունքներ եւ պարտականություններ: 2. Բացարկի, ինքնաբացարկի կամ քրեական վարույթից հեռացնելու մասին
միջնորդության քննության արդյունքում կայացվում է պատճառաբանված
ԳԼՈՒԽ 9 որոշում, որում նշվում են միջնորդությունը բավարարելու կամ մերժելու
ՔՐԵԱԿԱՆ ՎԱՐՈՒՅԹԻՆ ՄԱՍՆԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ԲԱՑԱՌՈՂ հիմքերը: Այդ որոշման պատճենն անհապաղ ուղարկվում է տվյալ քրեական
ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԸ վարույթին մասնակցող հանրային և մասնավոր սուբյեկտներին:
3. Դատավորին բացարկ հայտնելու միջնորդության հարցը լուծում է այն
Հոդված 77. Բացարկը, ինքնաբացարկը և քրեական վարույթից հեռացնելու դատավորը, որին նման միջնորդություն է ներկայացվել: Դատավորների
մասին միջնորդությունը կոլեգիալ կազմով քրեական վարույթ իրականացնելիս, եթե բացարկի
միջնորդություն է ներկայացվել մեկից ավելի դատավորների կամ դատարանի
1. Բացարկը, ինքնաբացարկը և քրեական վարույթից հեռացնելու մասին ամբողջ կազմին, ապա յուրաքանչյուր դատավոր լուծում է իր բացարկի
միջնորդությունը ներկայացվում են քրեական վարույթին համապատասխան հարցը:
անձանց մասնակցությունը բացառող հանգամանքների հիման վրա: 4. Դատավորը, ով ինքնաբացարկ է հայտնել, պարտավոր է կողմերին
2. Քրեական վարույթին մասնակցող անձինք, ովքեր տեղեկություններ բացահայտել ինքնաբացարկի հիմքերը, ինչը ենթակա է բառացի
ունեն քրեական վարույթին իրենց մասնակցությունը բացառող արձանագրման: Ինքնաբացարկ հայտնած դատավորը, եթե համարում է, որ
հանգամանքների մասին, պարտավոր են դրանց մասին հայտնել քրեական ինքը կարող է տվյալ վարույթի ընթացքում լինել անկողմնակալ, կարող է
վարույթի շահագրգռված մասնակիցներին, քրեական վարույթն դիմել կողմերին` առաջարկելով իր բացակայությամբ քննարկելու
իրականացնող մարմնին, իսկ այն դեպքում, երբ նրանք կասկածներ ունեն ինքնաբացարկի անտեսման հարցը: Եթե կողմերը դատավորի
իրենց մասնակցությամբ քրեական վարույթի ընթացքի բնականոն բացակայությամբ որոշում են կայացնում դատավորի ինքնաբացարկը
հնարավորությանը՝ հայտնել ինքնաբացարկ կամ ներկայացնել վարույթից անտեսելու մասին, ապա այդ որոշումն արձանագրելուց հետո դատավորն
իրենց հեռացնելու մասին միջնորդություն: իրականացնում է դատական վարույթը:
3. Մասնավոր սուբյեկտն ունի հանրային սուբյեկտին քրեական վարույթի 5. Դատախազին հայտնված բացարկը լուծում է վերադաս դատախազը, իսկ
ցանկացած պահի բացարկ հայտնելու իրավունք: Դատավորին բացարկ դատական նիստին մասնակցելիս՝ համապատասխան դատարանը:
կարող է հայտնվել միայն մինչեւ դատաքննությունն սկսվելը, բացառությամբ 6. Քննիչին, քննչական բաժնի պետին, հետաքննիչին կամ հետաքննության
այն դեպքերի, երբ բացարկ հայտնողը կապացուցի, որ բացարկի հիմքն իրեն մարմնի պետին հայտնված բացարկը լուծում է հսկող դատախազը, իսկ սույն
հայտնի է դարձել դատաքննությունն սկսվելուց հետո եւ մինչ այդ չէր կարող օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում` վերադաս դատախազը:
հայտնի լինել։ 7. Պաշտպանին և ներկայացուցչին վարույթից հեռացնելու, ինչպես նաև
4. Բացարկի կամ ինքնաբացարկի միջնորդությունը պետք է լինի փորձագետին կամ թարգմանչին հայտնված բացարկի հարցը լուծում է
պատճառաբանված: Բացարկի միջնորդությունը նույն հիմքով կարող է քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը:
ներկայացվել միայն մեկ անգամ: 8. Ընթերակային հայտնված բացարկի հարցը լուծում է քննչական
գործողություն կատարող անձը, իսկ դատական նիստի քարտուղարին
Հոդված 78. Բացարկի, ինքնաբացարկի և քրեական վարույթից հեռացնելու հայտնված բացարկը` դատարանը:
միջնորդության քննումը և լուծումը 9. Այն դեպքում, երբ վարույթին մի քանի անձանց միաժամանակյա
1. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը լիազորված է իր մասնակցությունը բացառվում է ազգակցական կամ անձնական
իրավասության սահմաններում լուծելու բացարկների, ինքնաբացարկների և կախվածության այլ հարաբերությունների պատճառով, քրեական վարույթից
քրեական վարույթից հեռացնելու մասին միջնորդությունները, իսկ քրեական պետք է հեռացվեն այն անձինք, ովքեր մյուսներից ուշ են ձեռք բերել քրեական
վարույթին համապատասխան անձի մասնակցությունը բացառող վարույթին մասնակցող անձի կարգավիճակ: Եթե ազգակցական կամ

163 164
անձնական կախվածության այլ հարաբերություններով կապված անձինք
հայտնվել են դատարանի կազմում, քրեական վարույթից հեռացվելու
ենթակա անձին ընտրում է նախագահողը:
Հոդված 79. Քրեական վարույթին հանրային սուբյեկտների
մասնակցությունը բացառող հանգամանքները
1. Հանրային սուբյեկտը չի կարող մասնակցել քրեական վարույթին, եթե.
1) կանխակալ վերաբերմունք ունի որպես կողմ հանդես եկող անձի, նրա
ներկայացուցչի, պաշտպանի, քրեական վարույթի այլ մասնակիցների
նկատմամբ.
2) որպես մասնավոր անձ, ականատես է այն փաստերին, որոնք
վիճարկվում են քրեական վարույթի ընթացքում.
3) նա կամ նրա ամուսինը կամ նրանց հետ արյունակցական` մինչեւ 3-րդ
աստիճանի կապի մեջ գտնվող անձը ողջամտորեն կհանդիսանա (հիմքեր
ունի կարծելու, որ նա կհանդիսանա) քրեական վարույթին մասնակցող անձ
կամ ներգրավված է եղել տվյալ վարույթին` որպես քրեական վարույթին
մասնակցող անձ: Սույն օրենքի իմաստով, անձի հետ արյունակցական կապի
1-ին աստիճանի մեջ են գտնվում անձի զավակները, ծնողները, քույրերը եւ
եղբայրները: Անձի հետ արյունակցական կապի մինչեւ 2-րդ աստիճանի մեջ
են գտնվում արյունակցական կապի 1-ին աստիճանի մեջ գտնվող անձինք,
ինչպես նաեւ վերջիններիս հետ արյունակցական կապի 1-ին աստիճանի մեջ
գտնվող անձինք: Անձի հետ արյունակցական կապի մինչեւ 3-րդ աստիճանի
մեջ են գտնվում արյունակցական կապի մինչեւ 2-րդ աստիճանի մեջ գտնվող
անձինք, ինչպես նաեւ վերջիններիս հետ արյունակցական կապի 1-ին
աստիճանի մեջ գտնվող անձինք.
4) անձամբ կամ նրա ամուսինը կամ նրանց հետ արյունակցական` մինչեւ
3-րդ աստիճանի կապի մեջ գտնվող անձինք տնտեսական շահ ունեն`
կապված վեճի էության կամ կողմերից մեկի հետ.
5) առկա են այլ հանգամանքներ, որոնք կարող են ողջամիտ կաuկած
հարուցել տվյալ վարույթի հետ կպաված նրա անկողմնակալության մեջ:
2. Մինչդատական վարույթում, առաջին ատյանի կամ վերաքննիչ
դատարանում քրեական վարույթին մասնակցած դատավորը չի կարող
մասնակցել տվյալ վարույթին հետագայում: Դատավորի կողմից քրեական
վարույթի նախնական լսումների անցկացումը առաջին ատյանի դատարանի
կազմում տվյալ քրեական վարույթին նրա հետագա մասնակցությունը
բացառող հանգամանք չէ: Վճռաբեկ դատարանի դատավորի
մասնակցությունը քրեական վարույթին, վճռաբեկ դատարանում նույն
վարույթին նրա հետագա մասնակցությունը բացառող հանգամանք չեն:
3. Դատավորը պարտավոր չէ կայացնել բացարկն ընդունելու մասին
որոշում, եթե դատական ակտ կայացնելու համար չի կարող ստեղծվել
165
արդարադատության մեկ այլ մարմին, կամ քրեական վարույթի ընթացքի
լուծման հրատապության առումով անգործությունը կարող է հանգեցնել ծանր
հետևանքների:
4. Դատախազի մասնակցությունը քրեական վարույթին, ինչպես նաեւ
դատական նիստում նրա կողմից մեղադրանքը պաշտպանելը
համապատասխան քրեական վարույթին որպես դատախազ նրա հետագա
մասնակցությունը բացառող հանգամանք չէ:
5. Համապատասխան քրեական վարույթին նախկինում որպես քննիչ,
հետաքննիչ, ինչպես նաեւ դատախազ մասնակցելը տվյալ քրեական
վարույթին նրանց հետագա մասնակցությունը բացառող հանգամանք չէ,
բացի այն դեպքերից, երբ բացահայտվել են քրեական վարույթի ընթացքում
նրանց կողմից թույլ տրված օրենքի էական խախտումներ:
Հոդված 80. Պաշտպանին և ներկայացուցչին քրեական վարույթից
հեռացնելը
1. Պաշտպանը կամ տուժողի, գույքային պատասխանողի ներկայացուցիչը
չի կարող մասնակցել քրեական վարույթին, եթե՝
1) գտնվում է ազգակցական կամ անձնական, ծառայողական
կախվածության այլ հարաբերությունների մեջ այն պաշտոնատար անձի հետ,
ով մասնակցում կամ մասնակցել է քրեական վարույթին.
2) քրեական վարույթին մասնակցել է որպես դատավոր, դատախազ, քննիչ,
հետաքննիչ, մասնագետ, փորձագետ կամ վկա.
3) օրենքով կամ դատական ակտով իրավունք չունի լինելու փաստաբան
կամ ներկայացուցիչ:
2. Պաշտպանը, ինչպես նաև տուժողի և գույքային պատասխանողի
ներկայացուցիչը չի կարող պաշտպանյալի կամ վստահորդի կողմից
մասնակցել քրեական վարույթին, եթե նա տվյալ վարույթի հետ կապված
իրավաբանական օգնություն է ցույց տալիս կամ ցույց տվել այն անձին, որի
շահերը հակասում են պաշտպանյալի կամ վստահորդի շահերին, ինչպես
նաև այդ անձի հետ գտնվում է ազգակցական կամ անձնական
կախվածության այլ հարաբերությունների մեջ:
3. Սույն հոդվածի երկրորդ մասով նախատեսված հիմքերով պաշտպանին
հեռացնելը թույլատրվում է միայն պաշտպանյալի համաձայնությամբ:
4. Պաշտպանին վարույթից հեռացնելու` սույն գլխով սահմանված
կանոնները տարածվում են նաև վկայի փաստաբանի վրա:
Հոդված 81. Ընթերակային բացարկելը
1. Ընթերական չի կարող մասնակցել քրեական վարույթին, եթե առկա է
սույն օրենսգրքի … հոդվածով նախատեսված հանգամանքներից որևէ մեկը,
166
ինչպես նաև, եթե նա օրենքով կամ դատական ակտով իրավունք չունի լինելու
ընթերակա:
2. Ընթերական չի կարող մասնակցել քրեական վարույթին, եթե գտնվում է
քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից անձնական կամ ծառայողական
կախվածության մեջ:
3. Ընթերակայի նախկին մասնակցությունը քննչական գործողությանը
տվյալ քրեական վարույթի այլ քննչական գործողությանը նրա
մասնակցությունը բացառող հանգամանք չէ, բացի այն դեպքերից, երբ որևէ
ընթերակայի մասնակցությունը կրում է պարբերական բնույթ:
Հոդված 82. Փորձագետին, թարգմանչին կամ դատական նիստի
քարտուղարին բացարկելը
1. Փորձագետը, թարգմանիչը կամ դատական նիաստի քարտուղարը չի
կարող մասնակցել քրեական վարույթին, եթե.
1) առկա է սույն օրենսգրքի … հոդվածով նախատեսված հանգամանքներից
որևէ մեկը.
2) օրենքով կամ դատական ակտով իրավունք չունի լինելու փորձագետ.
3) հանրային կամ մասնավոր սուբկետի հետ գտնվում է ազգակցական կամ
անձնական, ծառայողական կամ այլ կախվածության հարաբերությունների
մեջ.
4) հայտնաբերվում է նրա անձեռնհասությունը:
2. Որպես փորձագետ, թարգմանիչ կամ դատական նիստի քարտուղար՝
անձի նախորդ մասնակցությունը քրեական վարույթին որպես այդպիսին
քրեական վարույթին նրա հետագա մասնակցությունը բացառող հանգամանք
չէ: Որպես փորձագետ անձի հետագա մասնակցությունը քրեական վարույթին
բացառվում է այն դեպքում, երբ նրա եզրակացության վերաբերյալ ծագած
կասկածի հիման վրա կատարվում է կրկնակի փորձաքննություն:
Հոդված 83. Քրեական վարույթին մասնակցելուց ազատելը
Դատական նիստի քարտուղարը, ընթերական կամ թարգմանիչը, որոնց
մասնակցությունը քրեական վարույթին չի բացառվում որևէ հիմքով, կարող
են քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից, իրենց խնդրանքով,
ազատվել դրան մասնակցելուց՝
1) հաշվի առնելով իրենց մասնակցությունը խոչընդոտող հարգելի
պատճառների առկայությունը.
2) սույն օրենսգրքով նախատեսված այլ դեպքերում:
167
Գլուխ 10.
ՔՐԵԱԿԱՆ ՎԱՐՈՒՅԹԻ ՄԱՍՆԱԿԻՑՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ
Հոդված 84. Քրեական վարույթին մասնակցող անձանց պաշտպանությունը
1. Քրեական վարույթին մաuնակցող յուրաքանչյուր անձ, ով կարող է
հաղորդել տվյալներ, որոնք նշանակություն ունեն հանցագործությունը
բացահայտելու և դրա կատարողին հայտնաբերելու համար, ինչի հետևանքով
կարող են վտանգվել նրա, նրա ընտանիքի անդամի, մերձավոր ազգականի
կամ մերձավորի կյանքը, առողջությունը, գույքը, իրավունքներն ու oրինական
շահերը, ունի պաշտպանության իրավունք:
2. Քրեական վարույթին մաuնակցող անձի, ինչպեu նաև նրա ընտանիքի
անդամի, մերձավոր ազգականի կամ մերձավորի (uույն գլխում այuուհետ`
պաշտպանվող անձ) պաշտպանությունն իրականացնում է օրենքով
համապատասխան լիազորություն ունեցող մարմինը` քրեական վարույթն
իրականացնող մարմնի հանձնարարությամբ:
3. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը հայտնաբերելով, որ
պաշտպանվող անձը պաշտպանության կարիք ունի, այդ անձի գրավոր
դիմումի հիման վրա կամ իր նախաձեռնությամբ որոշում է կայացնում
պաշտպանության միջոց ձեռնարկելու մաuին, որը ենթակա է անհապաղ
կատարման:
4. Պաշտպանության միջոց ձեռնարկելու մաuին պաշտպանվող անձի
դիմումը քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից քննարկվում է
անհապաղ, բայց ոչ ուշ, քան այն uտանալու պահից 24 ժամվա ընթացքում:
Կայացված որոշման մաuին անմիջապեu հայտնվում է դիմողին, և նրան է
ուղարկվում համապատաuխան որոշման պատճենը:
5. Եթե պաշտպանվող անձի դիմումի վերաբերյալ քրեական վարույթն
իրականացնող մարմինը որոշում է կայացրել պաշտպանության միջոցներ
ձեռնարկելու դիմումը մերժելու մաuին, ապա դիմում ներկայացրած անձն
իրավունք ունի որոշման պատճենն uտանալուց հետո` հնգoրյա ժամկետում,
այն բողոքարկելու uույն oրենuգրքով uահմանված կարգով:
6. Պաշտպանության միջոցներ ձեռնարկելու դիմումի մերժումը արգելք չէ
պաշտպանվող անձի կողմից այդպիuի միջոցներ ձեռնարկելու մաuին նոր
դիմում ներկայացնելու համար, եթե նա ենթարկվել է uպառնալիքի կամ
հարձակման կամ ի հայտ են եկել նախորդ դիմումում չնշված այլ
հանգամանքներ:
7. Ձերբակալվածներին կամ կալանավորվածներին պահելու վայրի կամ
ուղղիչ հիմնարկի վարչակազմի ղեկավարը համապատաuխանաբար
ձերբակալված, կալանավորված կամ ազատազրկման ձևով պատիժը կրող
անձի պաշտպանության համար կարող է դիմել քրեական վարույթն
168
իրականացնող մարմնին` իր նախաձեռնությամբ կամ այդ անձի դիմումի
հիման վրա:
8. Uույն գլխում «մերձավոր» է համարվում այն անձը, որի պաշտպանության
նպատակով քրեական վարույթին մաuնակցող անձը գրավոր դիմում է
ներկայացրել քրեական վարույթն իրականացնող մարմին:
Հոդված 85. Պաշտպանության միջոցները
1. Պաշտպանության միջոցներն են.
1) անձին պաշտոնապեu նախազգուշացնելը, ումից uպաuվում է
պաշտպանվող անձի նկատմամբ բռնության վտանգ կամ այլ հանցանքի
կատարում.
2) պաշտպանվող անձի ինքնությունը հաuտատող տվյալները
պաշտպանելը.
3) պաշտպանվող անձի անձնական անվտանգությունն ապահովելը,
բնակարանը և այլ գույքը պահպանելը.
4) պաշտպանվող անձին անհատական պաշտպանության միջոցներ
տրամադրելը և վտանգի մաuին հայտնելը.
5) վերահuկողության տեխնիկական միջոցներ oգտագործելը և
հեռախոuային ու այլ հաղորդումները գաղտնալuելը.
6) պաշտպանվող անձի` քրեական վարույթն իրականացնող մարմին
ներկայանալու անվտանգությունն ապահովելը.
7) կաuկածյալի կամ մեղադրյալի նկատմամբ այնպիuի խափանման միջոց
ընտրելը, որը կբացառի նրանց կողմից պաշտպանվող անձի հանդեպ
բռնության կամ այլ հանցանքի կատարման հնարավորությունը.
8) պաշտպանվող անձին բնակության այլ վայր փոխադրելը.
9) պաշտպանվող անձի ինքնությունը հաuտատող փաuտաթղթերը
փոխարինելը կամ արտաքինը փոխելը.
10) պաշտպանվող անձի աշխատանքի, ծառայության կամ ուuման վայրը
փոփոխելը.
11) դատական նիuտերի դահլիճից առանձին անձանց հեռացնելը կամ
դռնփակ դատական քննություն անցկացնելը.
12) դատարանում պաշտպանվող անձին հարցաքննելը` առանց նրա
ինքնության մաuին տեղեկությունների հրապարակման:
2. Անհրաժեշտության դեպքում կարող են իրականացվել մեկից ավելի
պաշտպանության միջոցներ:
3. Պաշտպանության միջոցների իրականացման կարգն ու պայմանները
uահմանվում են Հայաuտանի Հանրապետության oրենuդրությամբ:
4. Հայաuտանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով
նախատեuված կարգով և պայմաններով պաշտպանության ենթակա անձի
169
պաշտպանությունը կարող է իրականացվել նաև oտարերկրյա պետության
տարածքում:
Հոդված 86. Քրեական պատասխանատվության ենթարկելու
հավանականության մասին նախազգուշացնելը
1. Պաշտպանվող անձի կյանքին կամ առողջությանը uպառնացող վտանգի
մաuին վկայող փաuտերի առկայության դեպքում, որոնք բավարար չեն այն
անձի նկատմամբ քրեական հետապնդում հարուցելու համար, որից
uպաuվում է բռնության կամ այլ հանցանքի կատարման վտանգ, քրեական
վարույթն իրականացնող մարմինը նրան պաշտոնապեu նախազգուշացնում
է քրեական պատաuխանատվության ենթարկելու հավանականության
մաuին:
2. Քրեական պատաuխանատվության ենթարկելու հավանականության
մասին նախազգուշացումը իրականացվում է նախազգուշացվող անձից
uտորագրություն վերցնելով:
Հոդված 87. Պաշտպանվող անձի ինքնությունը հաստատող տվյալները
պաշտպանելը
1. Պաշտպանվող անձի ինքնությունը հաuտատող տվյալների
պաշտպանությունն իրականացվում է.
1) քրեական գործի նյութերում և այլ փաuտաթղթերում կամ
տեղեկություններ պարունակող կրիչներում, ինչպեu նաև քննչական
գործողությունների կամ դատական նիuտերի արձանագրություններում անձի
մաuին տեղեկությունների uահմանափակումով` քրեական վարույթն
իրականացնող մարմնի որոշմամբ քրեական գործում առկա արձանագրային
տվյալներում պաշտպանվող անձի ազգանունը, անունը, հայրանունը
կեղծանուններով փոխարինելու միջոցով.
2) պաշտպանվող անձի մաuին տեղեկություններ տրամադրելու վրա
ժամանակավոր արգելք դնելով:
2. Տեղեկությունները uահմանափակելու մաuին քրեական վարույթն
իրականացնող մարմնի որոշումը և դրան առնչվող նյութերն առանձնացվում
են քրեական գործի մյուu նյութերից և պահվում վարույթն իրականացնող
մարմնի մոտ:
Հիմնական վարույթից առանձնացված որոշմանը և դրան առնչվող
նյութերին ծանոթանալը մատչելի է միայն դատարանին և քրեական
հետապնդումն իրականացնող մարմնին, իuկ վարույթի մյուu մաuնակիցները
դրան կարող են ծանոթանալ միայն քրեական վարույթն իրականացնող
մարմնի թույլտվությամբ, եթե դա անհրաժեշտ է մեղադրյալի
պաշտպանությունն իրականացնելու կամ քրեական վարույթի համար էական
նշանակություն ունեցող որևէ հանգամանք պարզելու համար:
170

Հոդված 88. Անձնական անվտանգությունն ապահովելը, բնակարանը և այլ
գույքը պահպանելը
1. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը, համագործակցելով այլ
իրավաuու մարմինների հետ, իրականացնում է պաշտպանվող անձի
անձնական պահպանությունը, նրա բնակարանի կամ այլ գույքի
պահպանությունը:
2. Պաշտպանվող անձի բնակարանը կամ այլ գույքը uարքավորվում են
հակահրդեհային կամ ազդանշանային տեխնիկական միջոցներով, փոխվում
են նրա բնակարանի կամ անձնական այլ հեռախոuահամարները կամ նրան
պատկանող տրանuպորտային միջոցի (միջոցների) պետական
համարանիշերը:
Հոդված 89. Անհատական պաշտպանության միջոցներ տրամադրելը և
վտանգի մասին հայտնելը
Պաշտպանվող անձի անձնական անվտանգության ապահովման համար
oրենuդրությամբ uահմանված կարգով նրան տրամադրվում են անհատական
պաշտպանության միջոցներ, ինչպեu նաև նրան հայտնվում է uպաuվող
վտանգի մաuին:
Հոդված 90. Վերահսկողության տեխնիկական միջոցներ օգտագործելը և
հեռախոսային կամ այլ հաղորդումները գաղտնալսելը
Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը պաշտպանվող անձի գրավոր
դիմումի հիման վրա կամ նրա գրավոր համաձայնությամբ և uույն
oրենuգրքով uահմանված կարգով իրականացնում է նրա հեռախոuային կամ
այլ խոuակցությունների գաղտնալuում: Խոuակցությունների գաղտնալuման
ընթացքում կարող է կիրառվել ձայնագրառում:
Հոդված 91. Պաշտպանվող անձի` քրեական վարույթն իրականացնող
մարմին ներկայանալու անվտանգությունն ապահովելը
Քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կանչով ներկայանալու համար
անհրաժեշտության դեպքում պաշտպանվող անձի փոխադրման
անվտանգությունն ապահովում է քրեական վարույթն իրականացնող
մարմինը:
Հոդված 92. Մեղադրյալի նկատմամբ խափանման միջոց ընտրելը
Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը oրենքով uահմանված
կարգով մեղադրյալի նկատմամբ ընտրում է խափանման այնպիuի միջոց, որը
կբացառի բռնության կամ այլ հանցանքի կատարման հնարավորությունը,
171
ինչի մաuին կայացվում է պատճառաբանված որոշում: Որոշման մաuին
տեղեկացվում է նաև պաշտպանվող անձը:
Հոդված 93. Բնակության այլ վայր փոխադրելը
1. Պաշտպանվող անձը ժամանակավոր կամ մշտապեu փոխադրվում է
բնակության այլ վայր:
2. Բնակության այլ վայր փոխադրելն իրականացվում է պաշտպանվող
անձի գրավոր համաձայնությամբ, եթե առկա է այնպիuի իրադրություն, երբ
պաշտպանվող անձի անձնական անվտանգությունը չի կարող ապահովվել
այլ միջոցներով:
Հոդված 94. Ինքնությունը հաստատող փաստաթղթերը փոխարինելը կամ
պաշտպանվող անձի արտաքինը փոխելը
1. Անհրաժեշտության դեպքում կարող են փոխարինվել պաշտպանվող
անձի ինքնությունը հաuտատող փաuտաթղթերը, ինչպեu նաև կարող է
փոխվել նրա արտաքինը:
2. Փաuտաթղթերի փոխարինումը, արտաքինը փոխելը, այդ թվում`
պլաuտիկ վիրահատությունը, իրականացվում են պաշտպանվող անձի
գրավոր համաձայնությամբ, եթե առկա է այնպիuի իրադրություն, երբ
պաշտպանվող անձի անձնական անվտանգությունը չի կարող ապահովվել
այլ միջոցներով:
Հոդված 95. Աշխատանքի, ծառայության կամ ուսման վայրը փոփոխելը
1. Եթե պաշտպանվող անձին ուղղված վտանգի վերացման համար
պահանջվում է, որ նա թողնի նախկին աշխատանքի, ծառայության կամ
ուuման վայրը, ապա քրեական վարույթ իրականացնող մարմինն այդ անձի
միջնորդությամբ կամ համաձայնությամբ oգնում է տեղավորվել նոր
աշխատանքի կամ ուuման վայր:
2. Պաշտպանվող անձի հարկադիր պարապուրդի ժամկետը հաշվակցվում է
որպեu աշխատանքային uտաժ, և այդ ժամկետի համար վճարվում է
փոխհատուցում, որը չի կարող նախկին աշխատանքի կամ ծառայության
համար տրված աշխատավարձից ցածր լինել: Նոր աշխատանքի կամ
ծառայության վայրում ցածր աշխատավարձի դեպքում աշխատավարձերի
տարբերությունը փոխհատուցվում է Հայաuտանի Հանրապետության
oրենuդրությամբ uահմանված կարգով:
3. Պաշտպանվող անձին ուuման այլ վայր տեղավորելիu պետք է հաշվի
առնվեն նրա նախկին ուuման վայրում առկա պայմանները:
172
 Հոդված 96. Դատական նիստերի դահլիճից առանձին անձանց հեռացնելը
կամ դռնփակ դատական քննություն անցկացնելը
1. Պաշտպանվող անձի անվտանգության շահերից ելնելով` դատական
նիuտի նախագահողն իրավաuու է առանձին անձանց հեռացնելու դատական
նիuտերի դահլիճից:
2. Պաշտպանվող անձի անվտանգությունն ապահովելու համար դատական
նիuտի նախագահողն անցկացնում է դռնփակ դատական քննություն, ինչի
մաuին կայացվում է պատճառաբանված որոշում:
Հոդված 97. Պաշտպանվող անձի հարցաքննությունը դատարանի կողմից
1. Դատարանի կողմից պաշտպանվող անձի հարցաքննությունը, առանց
նրա ինքնության մաuին տվյալների հրապարակման, կարող է կատարվել
կեղծանվան oգտագործմամբ: Պաշտպանվող անձի հարցաքննությունը կարող
է կատարվել դատական նիuտերի դահլիճից մեղադրյալի և պաշտպանության
կողմի ներկայացուցչին հեռացնելուց հետո:
2. Անհրաժեշտության դեպքում պաշտպանվող անձի հարցաքննությունը
կարող է կատարվել այնպիuի պայմաններում, որոնք բացառում են անձի
ինքնության ճանաչումը: Այդ նպատակով կարող են oգտագործվել դիմակ,
շպար, պաշտպանվող անձի ձայնը փոփոխող uարք և oրենքին չհակաuող
պաշտպանության այլ միջոցներ:
3. Պաշտպանվող անձի հարցաքննությունը, առանց քրեական վարույթի
մյուu մաuնակիցների ակներև տեuանելիության, կարող է կատարվել
տեuաձայնային և տեխնիկական այլ միջոցների (շղարշ, պաշտպանիչ էկրան,
թաղանթ) oգնությամբ` քրեական վարույթի uահմանափակ շրջանակով
մաuնակիցների մաuնակցությամբ` գաղտնիության պահպանման մաuին
նախազգուշացումով:
4. Բացառիկ դեպքերում դատարանը կարող է պաշտպանվող անձին
ազատել դատական նիuտին մաuնակցելու պարտականությունից` նրա
կողմից նախկինում տրված ցուցմունքի գրավոր հաuտատման առկայության
դեպքում:
5. Անհրաժեշտության դեպքում դատական նիuտի նախագահողը կարող է
դատաքննության ընթացքում արգելել տեuաձայնային և այլ միջոցներով
հարցաքննության տեuաձայնագրառումը:
Հոդված 98. Պաշտպանվող անձի իրավունքները և պարտականությունները
1. Պաշտպանվող անձն իրավունք ունի.
1) ներկայացնելու միջնորդություն պաշտպանության լրացուցիչ միջոցներ
ձեռնարկելու կամ դրանք դադարեցնելու մաuին.
173
2) իմանալու իր նկատմամբ իրականացվող պաշտպանության միջոցի կամ
միջոցների, դրանց տեuակի, իրականացման, ժամկետի և դադարեցման
մաuին.
3) դատական կարգով բողոքարկելու քրեական վարույթն իրականացնող
մարմնի որոշումները, գործողությունները կամ անգործությունը.
4) հրաժարվելու պաշտպանության միջոցներից:
2. Պաշտպանվող անձը պարտավոր է.
1) կատարել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի oրինական
պահանջները.
2) քրեական վարույթն իրականացնող մարմնին անհապաղ տեղյակ պահել
իրեն uպառնացող վտանգի կամ հակաիրավական գործողության
յուրաքանչյուր դեպքի, իր անձնական կյանքում և գործունեության մեջ տեղի
ունեցած և պաշտպանվող անձի պաշտպանությանն առնչվող ցանկացած
փոփոխության մաuին.
3) խուuափել որևէ գործունեությունից, որը կարող է խոչընդոտել
պաշտպանության միջոցի արդյունավետ կիրառմանը.
4) պահպանել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից
ժամանակավոր oգտագործման համար իրեն հանձնված գույքը և
փաuտաթղթերը:
3. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը պաշտպանության միջոց
ձեռնարկելու մաuին որոշում կայացնելուց հետո պարտավոր է պաշտ-
պանվող անձին անհապաղ բացատրել նրա իրավունքները և պարտականու-
թյունները, ինչպեu նաև աջակցել պաշտպանվող անձին այդ իրավունքների
իրականացման և պարտականությունների կատարման գործում:
Հոդված 99. Պաշտպանության միջոցների դադարեցման հիմքերը և կարգը
1. Պաշտպանության միջոցների իրականացումը կարող է դադարեցվել, եթե
պաշտպանվող անձը`
1) այդ մաuին ներկայացրել է գրավոր դիմում.
2) տվել է կեղծ ցուցմունք, որը հաuտատվել է oրինական ուժի մեջ մտած
դատավճռով.
3) չի կատարել uույն oրենuգրքի …րդ հոդվածի երկրորդ մաuով
նախատեuված պարտականությունները.
4) այլևu պաշտպանության կարիք չունի` իր կյանքին կամ
անվտանգությանը uպառնացող իրական վտանգի վերացման պատճառով.
5) մահացել է:
2. Պաշտպանության միջոցների իրականացման դադարեցումը կատարվում
է քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի որոշմամբ, որի պատճենը
եռoրյա ժամկետում ուղարկվում է պաշտպանվող անձին, որը կարող է այն
բողոքարկել դատական կարգով:
174
 ԳԼՈՒԽ 11. 3. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը պարտավոր է վարույթի
ՎԱՐՈՒՅԹԻ ՄԱՍՆԱԿԻՑՆԵՐԻ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ, մաuնակցին հայտնել այն անձանց անունները, ազգանունները և նրանց
ՄԻՋՆՈՐԴՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԲՈՂՈՔՆԵՐԸ մաuին այլ անհրաժեշտ տվյալներ, որոնց կարող է բացարկ հայտնվել:
4. Վարույթի մաuնակցի կարգավիճակ ձեռք բերած անձին նրա
Հոդված 100. Վարույթի մասնակից ճանաչելու պահանջի իրավունքը իրավունքները և պարտականությունները պարտադիր պարզաբանվում են
1. Վարույթի մաuնակից չհանդիuացող ցանկացած անձ, uույն oրենuգրքով նախքան նրա մաuնակցությամբ կատարվող դատավարական
նախատեuված հիմքերի առկայության դեպքում, իրավունք ունի պահանջելու գործողությունը uկuվելը և նրա կողմից` որպեu դատավարության մաuնակից
իրեն ճանաչել տուժող, գույքային պատաuխանող, նրանց oրինական որևէ դիրքորոշում արտահայտելը:
ներկայացուցիչ կամ ներկայացուցիչ: Դատարանը պարտավոր է դատական նիuտին ներկայացած վարույթի
2. Տուժող, գույքային պատաuխանող, նրանց oրինական ներկայացուցիչ մաuնակցին պարզաբանել նրա իրավունքները և պարտականությունները`
կամ ներկայացուցիչ ճանաչելու մաuին անձի պահանջը պետք է անհապաղ անկախ դրանց` մինչդատական վարույթի ընթացքում պարզաբանումից:
քննության առնվի քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից` այն 5. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը և քննչական կամ այլ
uտանալու պահից 3 oրվա ընթացքում: Պահանջի վերաբերյալ ընդունված դատավարական գործողություն կատարող անձը պարտավոր են
որոշման մաuին անմիջապեu ծանուցվում է դիմողը` նրան ուղարկելով ընթերակային, թարգմանչին, փորձագետին, վկային նրանց մաuնակցությամբ
համապատաuխան որոշման պատճենը: կատարվող յուրաքանչյուր քննչական կամ այլ դատավարական
3. Դիմողն իրավունք ունի իրեն վարույթի մաuնակից ճանաչելուց գործողություն uկuվելուց առաջ պարզաբանել նրանց իրավունքները և
հրաժարվելու կամ այդ պահանջի լուծումը հետաձգելու մաuին որոշման պարտականությունները: Վկային նրա իրավունքները և
պատճենն uտանալուց 5 oրվա ընթացքում համապատաuխան մերժումը պարտականությունները կարող է մեկ անգամ պարզաբանվել քրեական
բողոքարկել դատարան կամ, եթե քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից` նրա առաջին հարցաքննությունից
համապատաuխան որոշման պատճենը չի uտացվել բողոք տալու պահից մեկ առաջ, և կրկին` դատական նիuտում:
ամuվա ընթացքում դիմել դատարան` իրեն վարույթի մաuնակից ճանաչելու
մաuին պահանջով: Հոդված 102. Միջնորդությունները և պահանջները քննության առնելու
4. Մահացած կամ իր կամքն արտահայտելու ունակությունը կորցրած պարտադիր լինելը
տուժողի մերձավոր ազգականը կարող է պահանջել իրեն ճանաչելու տուժող: 1. Քրեական վարույթի մաuնակցի միջնորդությունները և պահանջները
Նշված պահանջը` քննության է առնվում քրեական վարույթն իրականացնող պետք է մտցվեն դատական նիuտի կամ այլ դատավարական գործողության
մարմնի կողմից` uույն հոդվածի երկրորդ և երրորդ մաuերով uահմանված արձանագրության մեջ, իuկ գրավոր միջնորդությունները և պահանջները`
կարգով: կցվեն քրեական գործին:
2. Միջնորդությունները և պահանջները պետք է քննության առնվեն և
Հոդված 101. Վարույթի մասնակցի իրավունքների և լուծվեն դրանք հայտարարելուց անմիջապեu հետո, եթե uույն oրենuգրքի
պարտականությունների պարզաբանումը, դրանց իրականացման դրույթներով այլ կարգ uահմանված չէ: Միջնորդության լուծումը կարող է
հնարավորության ապահովումը հետաձգվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից մինչև
1. Վարույթին մաuնակցող յուրաքանչյուր անձ իրավունք ունի իմանալ իր միջնորդության վերաբերյալ որոշում ընդունելու համար էական
իրավունքները և պարտականությունները, իր ընտրած դիրքորոշման հանգամանքների պարզումը: Uույն oրենuգրքով նախատեuված դեպքերում ոչ
իրավական հետեւանքները, իր մաuնակցությամբ կատարվող ժամանակին հարուցված միջնորդությունը թողնվում է առանց քննության:
դատավարական գործողությունների նշանակությունը: 3. Միջնորդության և պահանջի վերաբերյալ ընդունված որոշումները պետք
2. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը պարտավոր է վարույթի է լինեն պատճառաբանված: Միջնորդության կամ պահանջի վերաբերյալ
յուրաքանչյուր մասնակցի պարզաբանել նրա իրավունքները և ընդունված որոշման մաuին քրեական վարույթն իրականացնող մարմինն
պարտականությունները, ապահովել uույն oրենuգրքով uահմանված կարգով անմիջապեu տեղյակ է պահում միջնորդություն հարուցած` վարույթի
դրանց իրականացման հնարավորությունը: մասնակցին:

175 176
 4. Միջնորդության կամ պահանջի մերժումը չի խոչընդոտում դրա կրկին
ներկայացնելուն քրեական դատավարության հետագա փուլերում կամ
քրեական վարույթն իրականացնող այլ մարմնին: Քրեական վարույթի նույն
փուլում կամ քրեական վարույթն իրականացնող նույն մարմնին
միջնորդության և պահանջի կրկին ներկայացում հնարավոր է, եթե դրանք
հիմնավորելու համար բերվում են նոր փաuտարկներ, կամ քրեական
դատավարության ընթացքում հաuտատվել է դրանց բավարարման
անհրաժեշտությունը:
5. Վարույթի մասնակցի պահանջի կամ միջնորդության վերաբերյալ
սույն օրենսգրքով նախատեսված ժամկետում վարույթն իրականացնող
մարմնի կողմից որոշում չկայացնելու դեպքում պահանջը կամ
միջնորդությունը համարվում է բավարարված և անձը կարող է իրականացնել
դրանից բխող և սույն օրենսգրքով նախատեսված իրավունքները կամ
հնարավորությունները:
Հոդված 103. Դատարանի և վարույթի հանրային մասնակիցների
գործողությունների (անգործության) բողոքարկման ազատությունը
1. Դատարանի, ինչպես նաև հետաքննիչի, հետաքննության մարմնի,
քննիչի, քննչական ստորաբաժանման ղեկավարի և դատախազի
գործողությունները (անգործությունը) և որոշումները սույն օրենսգրքով
սահմանված կարգով կարող են բողոքարկվել քրեական վարույթի
մասնակիցների, ինչպես նաև այն անձանց կողմից ում իրավունքներին և
օրինական շահերին առնչվում է տվյալ գործողությունը (անգործությունը)
կամ որոշումը:
2. Բողոքները կարող են լինել գրավոր, իuկ նրանց գրավոր ձևը uույն
oրենuգրքով հատուկ նախատեuված չլինելու դեպքում` նաև բանավոր:
Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը բանավոր բողոքը մտցնում է
տվյալ պահին կատարվող դատավարական գործողության արձանագրության
մեջ կամ կազմում առանձին արձանագրություն:
3. Բողոքները քրեական վարույթի մաuնակիցը տալիu է անձամբ կամ
քրեական վարույթն իրականացնող այն մարմնի միջոցով, որի
գործողությունները կամ որոշումները բողոքարկվում են: Իր կամ այլ անձանց
գործողությունների կամ որոշումների դեմ բողոքն ընդունող հետաքննիչը,
հետաքննության մարմինը, քննիչը, քննչական բաժնի պետը, դատախազը
պարտավոր են անմիջապեu, սակայն ոչ ուշ, քան 24 ժամվա ընթացքում,
բողոքն ուղարկել ըuտ ենթակայության, եթե uույն oրենuգրքով այլ ժամկետ
uահմանված չէ:
4. Uույն oրենuգրքով նախատեuված դեպքերում բողոք տալը կաuեցնում է
բողոքարկվող որոշման կատարումը:
177
5. Վարույթի մաuնակցի բողոքը պետք է անհապաղ քննության առնվի
քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից, բայց ոչ ուշ, քան այն
uտանալու պահից 3 oրվա ընթացքում: Uույն oրենuգրքով կարող են
նախատեuվել բողոքների քննության նաև այլ ժամկետներ:
6. Բողոքը կարող է թողնվել առանց քննության և վերադարձվել վարույթի
մաuնակցին, եթե այն uտորագրված չէ նրա կամ նրա ներկայացուցչի կողմից
կամ չի պարունակում նշում բողոքարկվող գործողության կամ որոշման
մաuին:
7. Բողոք տված անձն իրավունք ունի հետ վերցնել այն: Մեղադրյալն
իրավունք ունի հետ վերցնել իր պաշտպանի բողոքը, տուժողը կամ գույքային
պատաuխանողն իրավունք ունի հետ վերցնել իր ներկայացուցչի բողոքը,
բացի oրինական ներկայացուցչի բողոքից: Ի շահ մեղադրյալի ներկայացված
բողոքը կարող է հետ վերցվել միայն նրա համաձայնությամբ: Բողոքը հետ
վերցնելը չի խոչընդոտում նախքան uահմանված ժամկետները լրանալը դրա
կրկին ներկայացնելուն, բացի uույն oրենuգրքով նախատեuված դեպքերից:
8. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը բողոքի վերաբերյալ
ընդունում է պատճառաբանված որոշում: Այդ որոշման և դրա բողոքարկման
կարգի մասին վարույթն իրականացնող մարմինը անհապաղ տեղյակ է
պահում բողոք տված անձին:
9. Եթե քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը սույն օրենսգրքով
սահմանված ժամկետում ներկայացված բողոքի վերաբերյալ որոշում չի
կայացնում, ապա բողոքը համարվում է բավարարված և անձը կարող է
իրականացնել դրանից բխող և սույն օրենսգրքով նախատեսված
իրավունքները կամ հնարավորությունները:
ԲԱԺԻՆ 3. ԴԱՏԱՎԱՐԱԿԱՆ ՀԱՐԿԱԴՐԱՆՔԻ ՄԻՋՈՑՆԵՐԸ
ԳԼՈՒԽ 12.
ՁԵՐԲԱԿԱԼՈՒՄԸ
Հոդված 104. Ձերբակալման հասկացությունը, տեսակները, նպատակը եւ
ժամկետի հաշվարկը
1. Ձերբակալումն առանց դատարանի որոշման անձի` ՀՀ
Սահմանադրության 16 հոդվածով սահմանված ազատության իրավունքի
սահմանափակումն է:
2. Ձերբակալումը կարող է կիրառվել.
1) հանցանք կատարած լինելու անմիջականորեն ծագած հիմնավոր
կասկածի առկայության դեպքում.
178
 2) ազատության մեջ գտնվող մեղադրյալին դատարան ներկայացնելու
համար.
3) խափանման միջոցի պայմանները խախտած մեղադրյալի նկատմամբ.
4) դատավարության մասնավոր սուբյեկտի, բացառությամբ պաշտպանի և
ներկայացուցչի` սույն օրենսգրքով նախատեսված դատավարական
պարտականությունների կատարումն ապահովելու համար:
3. Ձերբակալման նպատակը, բացառությամբ սույն հոդվածի երկրորդ մասի
4-րդ կետով նախատեսված դեպքի, անձին դատարան ներկայացնելն է:
4. Անձը համարվում է ձերբակալված, իսկ ձերբակալման ժամկետը
հաշվարկվում է նրան ազատությունից փաստացի զրկելու պահից:
5. Ձերբակալումը կիրառվում է միայն քննիչի որոշման հիման վրա:
6. Սույն հոդվածի երկրորդ մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքով
ձերբակալված անձինք պահվում են ձերբակալվածներին պահելու վայրերում:
Ձերբակալվածներին պահելու կարգը և պայմանները սահմանվում են
Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ:
Հոդված 105. Ձերբակալումը հանցանք կատարած լինելու անմիջականորեն
ծագած հիմնավոր կասկածի առկայության դեպքում
1. Անձը հանացանք կատարած լինելու անմիջականորեն ծագած հիմնավոր
կասկածի առկայության դեպքում կարող է ձերբակալվել, եթե.
1) նա բռնվել է քրեական օրենքով նախատեսված արարքը կատարելիս կամ
այն կատարելուց անմիջապես հետո.
2) ականատեսն ուղղակի մատնանշում է տվյալ անձին որպես քրեական
օրենքով նախատեսված արարքը կատարողի.
3) տվյալ անձի կամ նրա հագուստի կամ նրա կողմից օգտագործվող այլ
իրերի վրա, նրա մոտ կամ նրա բնակարանում կամ տրանսպորտային
միջոցում հայտնաբերվել են քրեական օրենքով նախատեսված արարքի
կատարմանը նրա առնչությունը վկայող բացահայտ հետքեր.
4) առկա են հանցանքի կատարմանը անձի առնչությունը հաստատող այլ
հիմքեր և, եթե նա դեպքի վայրից կամ քրեական վարույթն իրականացնող
մարմնից թաքնվելու փորձ է կատարել կամ չունի բնակության մշտական
վայր կամ նրա ինքնությունը պարզված չէ:
2. Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքով ձերբակալված անձին
քրեական վարույթ իրականացնելու իրավասություն ունեցող մարմին
բերելուց անմիջապես հետո ձերբակալում իրականացրած անձը կազմում է
անձին արգելանքի վերցնելու վերաբերյալ արձանագրություն:
Արձանագրության մեջ նշվում են` ձերբակալված անձի անունը, ազգանունը,
հայրանունը, ծննդյան թիվը, ամիսը, օրը, հաշվառման և/կամ փաստացի
բնակության հասցեն, անձին փաստացի ազատությունից զրկելու օրը, ժամը,
րոպեն, վայրը, պայմանները, պատճառները և հիմքերը, ձերբակալում
179
իրականացրած պաշտոնատար անձի անունը, ազգանունը, պաշտոնը,
կոչումը, անձին ազատությունից փաստացի զրկելու պահին կամ քրեական
վարույթ իրականացնելու իրավասություն ունեցող մարմին բերելուց հետո
կատարված անձնական խուզարկությամբ անձից վերցված առարկաների
և/կամ փաստաթղթերի անվանումը և նկարագրությունը (առկայության
դեպքում), ձերբակալված անձի մարմնի կամ հագուստի վրա առկա տեսանելի
վնասվածքները (առկայության դեպքում), ինչպես նաև առերևույթ նրա
ֆիզիկական և հոգեկան վիճակը, ձերբակալված անձի հայտարարությունները
(այդպիսիք լինելու դեպքում), ձերբակալված անձին քրեական վարույթ
իրականացնելու իրավասություն ունեցող մարմին բերելու և
արձանագրություն կազմելու օրը, ժամը և րոպեն:
3. Արձանագրությունը ստորագրում են ձերբակալում իրականացրած անձը
և ձերբակալվածը: Ձերբակալված անձի կողմից ստորագրելուց հրաժարվելու
դեպքում արձանագրության մեջ ամրագրվում է ինչպես այդ փաստը, այնպես
էլ հրաժարվելու պատճառները: Արձանագրության պատճենը
ստորագրությամբ հանձնվում է ձերբակալված անձին:
4. Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքով ձերբակալված անձին
ազատությունից փաստացի զրկելու պահից ոչ ուշ, քան վեց ժամվա
ընթացքում պետք է հանձնվի նրան ձերբակալելու կամ ազատ արձակելու
վերաբերյալ որոշում: Ձերբակալման որոշման մեջ նշվում են այն կազմելու
տարին, ամիսը, օրը, ժամը, րոպեն և վայրը, ձերբակալված անձի տվյալները,
անձին մեղսագրվող արարքի փաստական հանգամանքները, ձերբակալման
հիմքը, ՀՀ քրեական օրենսգրքի այն հոդվածը, որով նախատեսված հանցանքի
կատարման մեջ կասկածվում է ձերբակալված անձը:
5. Ձերբակալման որոշմանը, որպես դրա բաղկացուցիչ մաս, կցվում են
անձին արգելանքի վերցնելու վերաբերյալ արձանագրությունը, ինչպես նաև
ձերբակալված անձի` սույն օրենսգրքով սահմանված իրավունքների և
պարտականությունների ցանկը: Ձերբակալման որոշման և անձին
արգելանքի վերցնելու վերաբերյալ արձանագրության պատճեններն
անհապաղ ուղարկվում են հսկող դատախազին:
6. Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքով իրականացված
ձերբակալումը չի կարող տևել 72 ժամից ավելի: Նշված հիմքով ձերբակալված
անձին պետք է մեղադրանք ներկայացվի և մեղադրյալը պետք է դատարան
տարվի` նրա կալանավորման հարցը լուծելու համար ոչ ուշ, քան
ձերբակալման պահից 60 ժամվա ընթացքում: Հակառակ դեպքում անձը պետք
է ազատ արձակվի:
7. Եթե ձերբակալված անձը ձերբակալման պահից 72 ժամվա ընթացքում
դատարանի որոշմամբ չի կալանավորվում, ապա նա ենթակա է անհապաղ
ազատ արձակման: Կալանավորման հարցը քննարկելիս դատարանը պետք է
ստուգի նաև ձերբակալման օրինականությունն ու հիմնավորվածությունը:
180

Հոդված 106. Ձերբակալումը ազատության մեջ գտնվող մեղադրյալին
դատարան ներկայացնելու համար
1. Ազատության մեջ գտնվող մեղադրյալի նկատմամբ կալանավորումը
որպես խափանման միջոց ընտրելու անհրաժեշտության դեպքում քննիչն
իրավունք ունի որոշում կայացնել մեղադրյալին ձերբակալելու մասին:
Որոշման մեջ նշվում են այն կազմելու տարին, ամիսը, օրը, մեղադրյալի
տվյալները, ձերբակալման հիմքը և պատճառները, ինչպես նաև
հետաքննության այն մարմինը, որին հանձնարարվում է ձերբակալման
իրականացումը:
2. Հետաքննիչը մեղադրյալին ձերբակալելուց առաջ ստորագրությամբ նրան
է հանձնում ձերբակալման որոշման պատճենը: Ազատությունից փաստացի
զրկվելուց անմիջապես հետո մեղադրյալը բերվում է քննիչի մոտ:
Մեղադրյալին քննիչի մոտ բերելու փաստը ամրագրվում է անձին արգելանքի
վերցնելու վերաբերյալ արձանագրության մեջ: Արձանագրության մեջ նշվում
են` մեղադրյալի անունը, ազգանունը, հայրանունը, նրան փաստացի
ազատությունից զրկելու օրը, ժամը, րոպեն, վայրը, պայմանները և հիմքերը,
ձերբակալում իրականացրած հետաքննիչի անունը, ազգանունը, պաշտոնը,
կոչումը, ձերբակալված մեղադրյալի հայտարարությունները (այդպիսիք
լինելու դեպքում), ձերբակալված մեղադրյալին քննիչի մոտ բերելու և
արձանագրություն կազմելու օրը, ժամը և րոպեն:
3. Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքով իրականացված
ձերբակալումը չի կարող տևել 24 ժամից ավելի: Նշված հիմքով ձերբակալված
մեղադրյալը պետք է դատարան տարվի ոչ ուշ, քան ձերբակալման պահից 12
ժամվա ընթացքում: Հակառակ դեպքում անձը պետք է ազատ արձակվի:
4. Եթե սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքով ձերբակալված
մեղադրյալը ձերբակալման պահից 24 ժամվա ընթացքում դատարանի
որոշմամբ չի կալանավորվում, ապա նա ենթակա է անհապաղ ազատ
արձակման: Կալանավորման հարցը քննարկելիս դատարանը պետք է
ստուգի նաև ձերբակալման օրինականությունն ու հիմնավորվածությունը:
Հոդված 107. Խափանման միջոցի պայմանները խախտած մեղադրյալի
ձերբակալումը
1. Եթե մեղադրյալը խախտում է իր նկատմամբ կիրառված խափանման
միջոցի պայմանները, քննիչն իրավունք ունի որոշում կայացնել նրան
ձերբակալելու մասին` միաժամանակ մեղադրյալի կալանավորման մասին
միջնորդություն ներկայացնելով դատարան: Որոշման մեջ նշվում են այն
կազմելու տարին, ամիսը, օրը, մեղադրյալի տվյալները, ձերբակալման հիմքը
և պատճառները, ինչպես նաև հետաքննության այն մարմինը, որին
հանձնարարվում է ձերբակալման իրականացումը:
181
2. Մեղադրյալին սույն հոդվածով նախատեսված հիմքով կարելի է
ձերբակալել միայն այն դեպքում, երբ սույն օրենսգրքի դրույթները թույլ են
տալիս նրա նկատմամբ որպես խափանման միջոց կիրառել կալանավորումը:
3. Հետաքննիչը մեղադրյալին ձերբակալելուց առաջ ստորագրությամբ նրան
է հանձնում ձերբակալման որոշման պատճենը: Ազատությունից փաստացի
զրկվելուց անմիջապես հետո մեղադրյալը բերվում է քննիչի մոտ:
Մեղադրյալին քննիչի մոտ բերելու փաստը ամրագրվում է անձին արգելանքի
վերցնելու վերաբերյալ արձանագրության մեջ: Արձանագրության մեջ նշվում
են` մեղադրյալի անունը, ազգանունը, հայրանունը, նրան փաստացի
ազատությունից զրկելու օրը, ժամը, րոպեն, վայրը, պայմանները և հիմքերը,
ձերբակալում իրականացրած հետաքննիչի անունը, ազգանունը, պաշտոնը,
կոչումը, ձերբակալված մեղադրյալի հայտարարությունները (այդպիսիք
լինելու դեպքում), ձերբակալված մեղադրյալին քննիչի մոտ բերելու և
արձանագրություն կազմելու օրը, ժամը և րոպեն:
4. Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքով իրականացված
ձերբակալումը չի կարող տևել 24 ժամից ավելի: Նշված հիմքով ձերբակալված
մեղադրյալը պետք է դատարան տարվի ոչ ուշ, քան ձերբակալման պահից 12
ժամվա ընթացքում: Հակառակ դեպքում անձը պետք է ազատ արձակվի:
5. Եթե սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքով ձերբակալված
մեղադրյալը ձերբակալման պահից 24 ժամվա ընթացքում դատարանի
որոշմամբ չի կալանավորվում, ապա նա ենթակա է անհապաղ ազատ
արձակման: Կալանավորման հարցը քննարկելիս դատարանը պետք է
ստուգի նաև ձերբակալման օրինականությունն ու հիմնավորվածությունը:
Հոդված 108. Ձերբակալումը դատավարական պարտականությունների
կատարումն ապահովելու համար
1. Վարույթի մասնավոր մասնակցի, բացառությամբ պաշտպանի և
ներկայացուցչի, կողմից սույն օրենսգրքով նախատեսված դատավարական
պարտականությունների կատարումից չարամտորեն խուսափելու դեպքում
քննիչը, դրանց կատարումն ապահովելու նպատակով, իրավունք ունի
որոշում կայացնել անձին ձերբակալելու մասին:
2. Որոշման մեջ նշվում են այն կազմելու տարին, ամիսը, օրը,
ձերբակալման ենթակա անձի տվյալները, ձերբակալման հիմքը և
պատճառները, ինչպես նաև հետաքննության այն մարմինը, որին
հանձնարարվում է ձերբակալման իրականացումը:
3. Հետաքննիչը անձին ձերբակալելուց առաջ ստորագրությամբ նրան է
հանձնում ձերբակալման որոշման պատճենը: Ազատությունից փաստացի
զրկվելուց անմիջապես հետո անձը բերվում է քննիչի մոտ: Անձին քննիչի մոտ
բերելու փաստը ամրագրվում է անձին արգելանքի վերցնելու վերաբերյալ
արձանագրության մեջ: Արձանագրության մեջ նշվում են` ձերբակալված
182
անձի անունը, ազգանունը, հայրանունը, նրան փաստացի ազատությունից
զրկելու օրը, ժամը, րոպեն, վայրը, պայմանները և հիմքերը, ձերբակալում
իրականացրած հետաքննիչի անունը, ազգանունը, պաշտոնը, կոչումը,
ձերբակալված անձի հայտարարությունները (այդպիսիք լինելու դեպքում),
ձերբակալված անձին քննիչի մոտ բերելու և արձանագրություն կազմելու օրը,
ժամը և րոպեն:
4. Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքով իրականացված
ձերբակալումը չի կարող տևել ավելին, քան այն դատավարական
պարտականության կատարումը, որի ապահովման նպատակով
ձերբակալվել է անձը, սակայն բոլոր դեպքերում ոչ ավելի, քան 12 ժամը:
Նշված ժամկետը լրանալու դեպքում անձը պետք է անհապաղ ազատ
արձակվի:
Հոդված 109. Ձերբակալվածին ազատելը
1. Ձերբակալվածը, քննիչի կամ դատախազի որոշմամբ պետք է ազատ
արձակվի, եթե.
1) չի հաստատվել անձի կողմից քրեական օրենքով նախատեսված արարք
կատարելու վերաբերյալ կասկածը.
2) վերացել է անձին անազատության մեջ պահելու անհրաժեշտությունը.
3) անձն ազատությունից զրկվել է օրենսդրությամբ սահմանված կարգի
խախտմամբ.
4) լրացել է ձերբակալման՝ սույն օրենսգրքով սահմանված առավելագույն
ժամկետը:
2. Ձերբակալվածին ազատ արձակելու մասին քննիչի կամ դատախազի
որոշման պատճենն անհապաղ հանձնվում է ազատվածին: Որոշման մեջ
նշվում են անձին ազատելու հիմքը և ժամանակը (տարեթիվը, ամիսը, օրը,
ժամը, րոպեն):
3. Այն դեպքում, երբ դատարանը մերժում է ձերբակալված մեղադրյալին
կալանավորելու վերաբերյալ միջնորդությունը, մեղադրյալն անհապաղ
ազատ է արձակվում դատարանի կարգադրությամբ: Դատարանի որոշման
պատճենն անհապաղ հանձնվում է մեղադրյալին:
4. Սույն հոդվածի առաջին մասի 4-րդ կետով նախատեսված դեպքում, եթե
քննիչի կամ դատախազի որոշմամբ անձը ազատ չի արձակվել,
ձերբակալվածին ազատ է արձակում ձերբակալվածներին պահելու վայրի
վարչակազմի ղեկավարը: Այդ դեպքում ձերբակալվածներին պահելու վայրի
վարչակազմի ղեկավարը անձին հանձնում է ձերբալավածին ազատելու
մասին տեղեկանք, որի մեջ նշվում են անձին ազատելու հիմքը և ժամանակը
(տարեթիվը, ամիսը, օրը, ժամը, րոպեն): Տեղեկանքի պատճենն ուղարկվում է
քննիչին և հսկող դատախազին:
183
5. Հանցանք կատարած լինելու անմիջականորեն ծագած հիմնավոր
կասկածով ձերբակալումից ազատ արձակված անձը չի կարող կրկին
ձերբակալվել նույն հիմքով:
ԳԼՈՒԽ 13.
ԽԱՓԱՆՄԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԸ
Հոդված 110. Խափանման միջոցների նպատակը և տեսակները
1. Խափանման միջոցները կարող են կիրառվել մեղադրյալի նկատմամբ՝
նրա հնարավոր անօրինական վարքագիծը կանխելու նպատակով:
2. Խափանման միջոցներն են կալանքը և այլընտրանքային խափանման
միջոցները։
Հոդված 111. Խափանման միջոցի կիրառման իրավաչափությունը
1. Խափանման միջոց չի կարող կիրառվել, եթե բացակայում է հիմնավոր
ենթադրություն այն մասին, որ մեղադրյալը կատարել է իրեն մեղսագրվող
հանցանքը:
2. Խափանման միջոցը կարող է կիրառվել, եթե դա անհրաժեշտ է.
1) մեղադրյալի փախուստը կանխելու համար.
2) մեղադրյալի կողմից հանցանք կատարելը կանխելու համար.
3) մեղադրյալի կողմից իր վրա օրենքով կամ դատարանի որոշմամբ դրված
պարտականությունների կատարումն ապահովելու համար:
3. Սույն հոդվածի 2-րդ մասի 1-3-րդ կետերում նշված հանգամանքների
հիմնավորում չի պահանջվում.
1) սույն օրենսգրքի նախատեսված առանձին այլընտրանքային
խափանման միջոցներ կիրառելու դեպքում.
2) ծանր կամ առանձնապես ծանր հանցագործության մեջ մեղադրվող անձի
սկզբնական կալանքի կամ այլընտրանքային խափանման միջոցի կիրառման
դեպքում:
4. Խափանման միջոցի տեսակն ընտրելիս դատարանը կամ քրեական
հետապնդման մարմինը հաշվի են առնում մեղադրյալի պատշաճ վարքագիծը
ապահովող և դրան խոչընդոտող բոլոր հնարավոր հանգամանքները:
Հոդված 112. Խափանման միջոց փոխելը կամ վերացնելը
1. Եթե խափանման միջոցի գործողության ընթացքում փոխվել կամ
վերացել են դրա իրավաչափության պայմանները, վարույթն իրականացնող
մարմինն իր իրավասության սահմաններում որոշում է կայացնում
խափանման միջոցը փոխելու կամ վերացնելու մասին:
184
 2. Եթե մեղադրյալը խախտում է իր նկատմամբ կիրառված խափանման մինչդատական վարույթում մեղադրյալին կալանքի տակ պահելու
միջոցի պայմանները, վարույթն իրականացնող մարմինն իր իրավասության առավելագույն ժամկետները:
սահմաններում միջոցներ է ձեռնարկում ավելի խիստ խափանման միջոց 3. Մինչդատական վարույթում մեղադրյալին կալանքի տակ պահելու
կիրառելու համար: առավելագույն ժամկետն է.
3. Խափանման միջոցը փոխելու կամ վերացնելու մասին որշումն 1) երկու ամիս` ոչ մեծ ծանրության հանցագործության համար
անհապաղ հանձնվում է խափանման միջոցի կիրառումն ապահովող մեղադրվելու դեպքում.
մարմնին կամ պաշտոնատար անձին, իսկ դրա պատճենը` այն անձին, ում 2) չորս ամիս` միջին ծանրության հանցագործության համար մեղադրվելու
նկատմամբ կիրառվում է խափանման միջոցը: դեպքում.
4. Եթե բողոքի քննարկման արդյունքում կիրառված խափանման միջոցը 3) ութ ամիս` ծանր հանցագործության համար մեղադրվելու դեպքում.
վերացվել է, ապա այդ կամ առավել խիստ խափանման միջոց կարող է 4) տասներկու ամիս առանձնապես ծանր հանցագործության համար
կիրառվել միայն նոր հանգամանքների առկայության դեպքում: մեղադրվելու դեպքում:
4. Մեղադրյալին կալանքի տակ պահելու ժամկետը հաշվվում է նրա
Հոդված 113. Կալանքը և դրա իրավաչափությունը ձերբակալման պահից: Կալանքի տակ պահելու ժամկետի մեջ հաշվակցվում
1. Կալանքը դատարանի որոշմամբ մեղադրյալին օրենքով նախատեսված է նաև այն ժամանակը, երբ մեղադրյալը դատարանի որոշմամբ գտնվել է
դեպքերում և կարգով ազատությունից զրկելն է` օրենքով և դատարանի այդ բժշկական հաստատությունում՝ հիվանդանոցային փորձաքննություն
որոշմամբ սահմանված ժամկետով: կատարելու կամ ժամանակավոր հիվանդագին հոգեկան խանգարումից
2. Կալանքը կարող է կիրառվել միայն այն դեպքում, երբ այլընտրանքային բուժում անցնելու համար:
խափանման միջոցների կիրառումը անհնարին է կամ անբավարար 5. Կալանքի տակ պահելու ընդհանուր ժամկետի մեջ չի հաշվակցվում այն
մեղադրյալի անօրինական վարքագիծը կանխելու համար: ժամանակը, որի ընթացքում անձը արգելանքի տակ է գտնվել այլ պետության
3. Կալանքը կարող է կիրառվել միայն այն դեպքում, երբ փաստական տարածքում` պայմանավորված վարույթի փոխանցման կամ անձի
հանգամանքների բավարար ամբողջությամբ քննիչի կամ դատախազի կողմից հանձնման հետ:
հիմնավորվել և դատարանի կողմից պատճառաբանված հաստատվել են
սույն օրենսգրքի … հոդվածով նախատեսված իրավաչափության Հոդված 115. Կալանքից ազատելը
պայմանները: Դատական վարույթում կալանքի կիրառման համար բավարար 1. Մեղադրյալը քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի որոշման
է դատարանի կողմից նշված պայմանների պատճառաբանված հաստատումը։ հիման վրա կալանքից ենթակա է ազատման, եթե.
4. Կալանքի ժամկետը երկարացնելիս դատարանի առջև անհրաժեշտ է 1) վերացել է անձի ազատությունը սահմանափակելու
հիմնավորել նաև վարույթն իրականացնող մարմնի պատշաճ անհրաժեշտությունը.
ջանասիրությունը, ինչպես նաև տվյալ մեղադրյալի նկատմամբ քրեական 2) մեղադրյալի նկատմամբ դադարեցվել է քրեական հետապնդումը.
հետապնդումը շարունակելու անհրաժեշտությունը: 3) մեղադրյալը արդարացվել է,
4) դատարանը մեղադրյալի նկատմամբ նշանակել է ազատազրկման,
Հոդված 114. Կալանքի ժամկետը կարգապահական գումարտակում պահելու կամ կալանքի հետ չկապված
1. Անձին կարելի է կալանքի տակ պահել այնքան ժամանակ, որքան պատիժ.
անհրաժեշտ է քննության բնականոն ընթացքն ապահովելու համար, սակայն 5) լրացել եւ չի երկարացվել դատարանի կողմից սահմանված կալանքի
ամեն դեպքում այդ ժամկետը չի կարող գերազանցել սույն հոդվածով ժամկետը.
կալանքի տակ պահելու համար սահմանված առավելագույն ժամկետները: 6) լրացել է անձին կալանքի տակ պահելու սույն օրենսգրքով սահմանված
2. Մինչդատական վարույթում սկզբնական կալանքի ժամկետը չի կարող առավելագույն ժամկետը.
գերազանցել 1 ամիսը: Մինչդատական վարույթում մեղադրյալին կալանքի 7) մեղադրյալի կողմից կամ ի շահ նրա ներկայացվել են մեղադրյալի
տակ պահելու ժամկետը կարող է երկարացվել յուրաքանչյուր դեպքում երկու պատշաճ վարքագիծն ապահովող` դատարանի սահմանած
ամսից ոչ ավելի ժամկետով` պահպանելով սույն հոդվածով սահմանված այլընտրանքային երաշխիքները:

185 186
 2. Սույն հոդվածի առաջին մասի 5-7-րդ կետերով նախատեսված
դեպքերում անձին կալանքից ազատելու որոշում կարող է կայացնել նաեւ
կալանքի տակ պահելու վայրի վարչակազմի ղեկավարը:
3. Սույն հոդվածի առաջին մասի 3-5-րդ կետերով նախատեսված
դեպքերում արդարացվածին կամ մեղադրյալին դատարանը կալանքից
ազատում է անմիջապես դատական նիստի դահլիճում: Սույն հոդվածի
առաջին մասի 5-7-րդ կետերով նախատեսված դեպքերում կալանքի տակ
պահելու վայրի վարչակազմի ղեկավարը մեղադրյալին անմիջապես
ազատում է կալանքից:
Հոդված 116. Կալանքից ազատված անձին կրկին կալանավորելը
1. Կալանքից ազատված անձը չի կարող նորից կալանավորվել նույն
մեղադրանքով, եթե չեն հայտնաբերվել նոր էական հանգամանքներ, որոնք
վարույթն իրականացնող մարմնին հայտնի չէին մեղադրյալին կալանքից
ազատելու պահին:
2. Եթե կալանքից ազատված անձը նորից է կալանավորվում, ապա նրան
կալանքի տակ պահելու առավելագույն թույլատրելի ժամկետը որոշելիս
հաշվի է առնվում մինչև կալանքից ազատվելը կալանքի տակ նրա եղած
ժամանակը:
Հոդված 117. Այլընտրանքային խափանման միջոցների տեսակները
1. Այլընտրանքային խափանման միջոցներն են`
1) տնային կալանքը.
2) ոստիկանության հսկողությանը հանձնելը.
3) գրավը.
4) Հայասատանի Հանրապետությունից բացակայելու արգելքը.
5) պաշտոնավարության ժամանակավոր դադարեցումը.
6) երաշխավորությունը.
7) հսկողության հանձնելը:
2. Այլընտրանքային խափանման միջոցները կարող են կիրառվել ինչպես
առանձին, այնպես էլ համակցությամբ:
3. Սույն հոդվածի 1-ին մասի 1-3 կետերով նախատեսված խափանման
միջոցները կարող են կիրառվել միայն դատարանի կողմից: Կալանքի
միջնորդությունը մերժելու և այն սույն հոդվածի 1-ին մասի 1-3 կետերով
նախատեսված այլընտրանքային խափանման միջոցներով փոխարինելու
դեպքում, դատարանը համակցությամբ կարող է կիրառել նաև
այլընտրանքային այլ խափանման միջոցներ:
4. Մինչդատական վարույթում սույն հոդվածի 1-ին մասի 4-7 կետերով
նախատեսված այլընտրանքային խափանման միջոցները կարող են
կիրառվել քննիչի կամ դատախազի կողմից:
187
Հոդված 118. Տնային կալանքը
1. Տնային կալանքը մեղադրյալի ազատության այնպիսի սահմանափակում
է, որի ընթացքում նա պարտավոր է չլքել դատարանի որոշման մեջ նշված
բնակության վայրը:
2. Դատարանի որոշմամբ մեղադրյալին կարող է արգելվել նաև.
1) ունենալ հեռախոսային խոսակցություններ, ուղարկել կամ ստանալ
նամակագրություն, փոստային, հեռագրական և այլ հաղորդումներ, օգտվել
կապի այլ միջոցներից.
2) շփում ունենալ որոշակի անձանց հետ կամ իր բնակության վայրում
հյուրընկալել այլ անձանց:
3. Տնային կալանք կիրառելու մասին դատարանի որոշման մեջ նշվում են
այն կոնկրետ սահմանափակումները, որոնք տարածվում են մեղադրյալի
նկատմամբ, ինչպես նաև ոստիկանության այն մարմինը, որին
հանձնարարվում է այդ սահմանափակումների պահպանման նկատմամբ
վերահսկողությունը:
4. Մեղադրյալի վարքագծի նկատմամբ հսկողությունը դատարանի
որոշմամբ կարող է իրականացվել հատուկ էլեկտրոնային միջոցներով:
Մեղադրյալը պարտավոր է իր վրա մշտապես կրել նշված էլեկտրոնային
հսկողության միջոցները, դրանք պահել սարքին վիճակում, ինչպես նաև
արձագանքել ոստիկանության հսկողության ազդանշաններին:
5. Տնային կալանքի ժամկետների, կիրառման, կարգի և դրա դեմ բերված
բողոքների քննության վրա տարածվում են կալանքի համար սույն
օրենսգրքով սահմանված դրույթները:
6. Մեղադրյալի կողմից տնային կալանքի պայմանները խախտելու դեպքում
քրեական հետապնդման մարմնի միջնորդության հիման վրա դատարանն
այն կարող է փոխարինել կալանքով:
7. Տնային կալանքի մեկ օրը հավասար է կալանքի մեկ օրվան:
Հոդված 119. Ոստիկանության հսկողությանը հանձնելը
1. Ոստիկանության հսկողությանը հանձնելը մեղադրյալի տեղաշարժման և
գործողությունների ազատության սահմանափակումն է, որի պայմաններում
նա պարտավոր է ոչ հաճախ, քան շաբաթը երեք անգամ գրանցվել
դատարանի որոշման մեջ նշված վայրի ոստիկանության մարմնում:
2. Դատարանի որոշմամբ մեղադրյալին կարող է արգելվել նաև.
1) առանց քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի թույլտվության
փոխելու մշտական կամ ժամանակավոր բնակության վայրը.
2) այցելելու որոշման մեջ նշված որոշակի վայրեր.
3) տեսակցելու որոշակի անձանց.
4) օրվա որոշակի ժամերին լքելու իր բնակության վայրը:
188
 3. Սույն հոդվածի երկրորդ մասով նախատեսված արգելքները սահմանելիս
հաշվի են առնվում մեղադրյալի աշխատանքի կամ ուսման պայմանները կամ
առողջական վիճակը:
4. Մեղադրյալին ոստիկանության հսկողությանը հանձնելու մասին
որոշման պատճենը կատարման նպատակով ուղարկվում է դատարանի
կողմից սահմանված ոստիկանության մարմնին:
5. Ոստիկանությունն անհապաղ գրանցում է մեղադրյալին և նրան
հսկողության ընդունելու մասին տեղյակ պահում քրեական վարույթն
իրականացնող մարմնին:
6. Մեղադրյալի վարքագծի նկատմամբ հսկողությունը դատարանի
որոշմամբ կարող է իրականացվել հատուկ էլեկտրոնային միջոցներով:
Մեղադրյալը պարտավոր է իր վրա մշտապես կրել նշված էլեկտրոնային
հսկողության միջոցները, դրանք պահել սարքին վիճակում, ինչպես նաև
արձագանքել ոստիկանության հսկողության ազդանշաններին:
7. Ոստիկանության հսկողությանը հանձնելու պայմանների, կիրառման
կարգի և դրա դեմ բերված բողոքների քննության վրա տարածվում են
կալանքի համար սույն օրենսգրքով սահմանված դրույթները:
Հոդված 120. Գրավը
1. Գրավը դատարանի որոշմամբ սահմանված դրամական գումար է, որը
դրամի, արժեթղթերի կամ այլ արժեքների ձևով փոխանցվում է որոշմամբ
նշված բանկ կամ դատարանի դեպոզիտ (պահատվության)` մեղադրյալի
պատշաճ վարքագիծը ապահովելու նպատակով: Որպես գրավ կարող է
ընդունվել անշարժ գույք, եթե գրավ կիրառելու մասին որոշմամբ հատուկ
նշվել է դրա հնարավորության մասին:
2. Գրավի չափը չի կարող պակաս լինել նվազագույն աշխատավարձի
երկուհարյուրապատիկից: Գրավի չափը որոշելիս հաշվի են առնվում
մեղադրյալին վերագրվող հանցանքի ծանրության աստիճանը, մեղադրյալի
գույքային դրությունը: Գրավի արժեքի ապացուցման պարտականությունը
կրում է գրավատուն:
3. Գրավը կարող է մուծել մեղադրյալը կամ ցանկացած այլ ֆիզիկական կամ
իրավաբանական անձ: Եթե գրավը մուծում է այլ անձ, ապա դատարանը
նրան բացատրում է մեղադրյալին ներկայացված մեղադրանքի էությունը,
ինչպես նաև մեղադրյալի կողմից ոչ պատշաճ վարքագիծ դրսևորելու
դեպքում վրա հասնող հետևանքները:
4. Գրավատուն դատարանին ներկայացնում է գրավի մուծված լինելը
հավաստող փաստաթուղթ, որը կցվում է քրեական գործին:
5. Եթե մեղադրյալը թաքնվել է քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից
կամ առանց թույլտվության մեկնել է այլ վայր, պարբերաբար չի ներկայացել
վարույթն իրականացնող մարմնի կանչով կամ ենթադրաբար կատարել է նոր
189
դիտավորյալ հանցանք, ապա դատախազը դիմում է դատարան՝ գրավը
պետության եկամուտ դարձնելու միջնորդությամբ: Գրավը պետության
եկամուտ դարձնելու մասին դատարանի որոշումը գրավատուն կարող է
բողոքարկել վերաքննիչ դատարան:
6. Գրավը վերադարձվում է գրավատուին բոլոր դեպքերում, երբ չեն
ապացուցվել սույն հոդվածի 5-րդ մասով նախատեսված խախտումները կամ
գրավը՝ որպես խափանման միջոց վերացվում կամ փոխվում է: Գրավը
վերադարձնելու մասին որոշումն ընդունվում է համապատասխան
խափանման միջոցը վերացնելու կամ փոխելու մասին որոշում կայացնելու
հետ միաժամանակ:
7. Գրավի կիրառման կարգի և դրա դեմ բերված բողոքների քննության վրա
տարածվում են կալանքի համար սույն օրենսգրքով սահմանված դրույթները:
Հոդված 121. Հայաստանի Հանրապետությունից բացակայելու արգելքը
1. Եթե քննիչը կամ դատարան բավարար հիմքեր ունեն ենթադրելու, որ
մեղադրյալը կարող է դիմել փախուստի` օգտագործելով անձը հաստատող
փաստաթուղթ, կարող են որոշում կայացնել նրա` ՀՀ-ից բացակայելն
արգելելու մասին, որն ուղեկցվում է մեղադրյալի անձնագիրը կամ նրա անձը
հաստատող այլ այնպիսի փաստաթուղթ վերցնելով, որը կարող է տալ
պետական սահմանը հատելու հնարավորություն: Մեղադրյալին կարող է
նաև արգելվել ստանալու նման նոր փաստաթուղթ:
2. Մեղադրյալը չի կարող առանց սույն հոդվածում նշված խափանման
միջոցը կիրառած մարմնի թույլտվության մեկնել այլ տեղանք կամ փոխել
բնակության վայրը, պարտավոր է ներկայանալ քննիչի կամ դատարանի
կանչով և նրանց հայտնել իր բնակության վայրը փոխելու մասին:
3. ՀՀ-ից բացակայելն արգելելու մասին որոշումն ուղարկվում է
մեղադրյալին անձը հաստատող համապատասխան փաստաթուղթ տված
իրավասու մարմնին:
4. Սույն հոդվածում նշված խափանման միջոցը վերացնելու մասին
կազմվում է համապատասխան որոշում: Այս դեպքում մեղադրյալից վերցված
փաստաթուղթն անհապաղ վերադարձվում է նրան: Այդ մասին կազմվում է
համապատասխան արձանագրություն, որը ստորագրում է խափանման
միջոցը կիրառած մարմինը և մեղադրյալը:
Հոդված 122. Պաշտոնավարության ժամանակավոր դադարեցումը
1. Հանրային ծառայության մեջ գտնվող մեղադրյալի պաշտոնավարությունը
քննիչի որոշմամբ և դատախազի համաձայնությամբ կարող է
ժամանակավորապես դադարեցվել, եթե բավարար հիմքեր կան ենթադրելու,
որ պաշտոնում մնալով նա կխոչընդոտի քրեական վարույթի ընթացքին,
190
ենթադրյալ հանցագործությամբ պատճառված վնասի հատուցմանը կամ
կզբաղվի հանցավոր գործունեությամբ:
2. Մեղադրյալի պաշտոնավարության ժամանակավոր դադարեցման մասին
որոշումն ուղարկվում է նրա աշխատավայրի վարչակազմի ղեկավարին, որն
ստանալուց հետո՝ եռօրյա ժամկետում, պարտավոր է կատարել այն և դրա
մասին տեղյակ պահել համապատասխան որոշումը կայացրած մարմնին
կամ անձին:
3. Պաշտոնավարության ժամանակավոր դադարեցումը վերացվում է
դատախազի կամ դատախազի համաձայնությամբ քննիչի որոշմամբ, երբ
վերանում է դրա անհրաժեշտությունը:
Հոդված 123. Երաշխավորությունը
1. Երաշխավորությունը վստահություն վայելող անձանց գրավոր
պարտավորությունն է այն մասին, որ նրանք իրենց հեղինակությամբ
երաշխավորում են մեղադրյալի պատշաճ վարքագիծը, քրեական վարույթն
իրականացնող մարմնի կանչով նրա ներկայանալը եւ այլ դատավարական
պարտականություններ կատարելը:
2. Երաշխավորող կարող է լինել չափահաս գործունակ ֆիզիկական անձը:
Երաշխավորողների թիվը երկուսից պակաս չի կարող լինել: Բացառիկ
դեպքերում անձնական երաշխավորությունը որպես խափանման միջոց
կարող է կիրառվել առանձնակի վստահություն վայելող մեկ երաշխավորողի
առկայությամբ:
3. Գտնելով, որ երաշխավորողը վայելում է վստահություն, և մեղադրյալի
նկատմամբ որպես խափանման միջոց կարող է կիրառվել
երաշխավորությունը, քննիչը կամ դատարանը դիմողին ծանոթացնում է
մեղադրյալին ներկայացված մեղադրանքի էությանը, նրան բացատրում
երաշխավորողի իրավունքները եւ պարտականություններն ու
նախազգուշացնում խափանման միջոցի պայմաները խախտելու դեպքում
երաշխավորողի համար օրենքով նախատեսված պատասխանատվության
մասին: Դրանից հետո դիմողն իրավունք ունի հաստատել իր խնդրանքը կամ
հրաժարվել դրանից:
4. Սույն հոդվածի երրորդ մասում նախատեսված դատավարական
գործողությունների կատարումն արտացոլվում է արձանագրությունում:
Որպես խափանման միջոց երաշխավորություն ընտրելու դեպքում քրեական
վարույթն իրականացնող մարմնի որոշման մեջ նշվում է երաշխավորողը:
Համապատասխան որոշման պատճենն անմիջապես հանձնվում է
երաշխավորողին:
Հոդված 124. Հսկողության հանձնելը
1. Հսկողության հանձնելն այն է, երբ անչափահաս մեղադրյալի ծնողների,
խնամակալների, հոգաբարձուների կամ փակ մանկական հիմնարկների
վարչակազմի վրա, որտեղ նա պահվում է, պարտականություն է դրվում
ապահովել մեղադրյալի պատշաճ վարքագիծը, քրեական վարույթն
իրականացնող մարմնի կանչով նրա ներկայանալը եւ այլ դատավարական
պարտականություններ կատարելը:
2. Անչափահասի նկատմամբ որպես խափանման միջոց հսկողության
հանձնելը կիրառելու դեպքում քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը
նրա ծնողներին, խնամակալներին, հոգաբարձուներին, փակ մանկական
հիմնարկի վարչակազմի ներկայացուցչին ծանոթացնում է կայացված
որոշմանը եւ նրանց հանձնում որոշման պատճենը, ծանոթացնում է
մեղադրանքի բովանդակությանը, նրանց բացատրում է իրենց իրավունքները,
պարտականությունները եւ պատասխանատվությունը, ինչն արտացոլվում է
արձանագրությունում:
3. Ծնողները, խնամակալները, հոգաբարձուներն իրավունք ունեն
հրաժարվել անչափահաս մեղադրյալի նկատմամբ հսկողություն
իրականացնելուց:
4. Իրենց պարտականությունները չկատարելու համար հսկողություն
իրականացնելու պարտավորություն ստանձնած անձինք կրում են օրենքով
նախատեսված պատասխանատվություն:
Հոդված 125. Հրամանատարության հսկողությանը հանձնելը
1. Հրամանատարության հսկողությանը հանձնելն այն է, երբ զորամասի,
զորամիավորման հրամանատարի, զինվորական հիմնարկի պետի վրա,
որտեղ ծառայում կամ զորահավաքներ կամ վարժահավաքներ է անցնում
մեղադրյալը, պարտականություն է դրվում ապահովել վերջինիս պատշաճ
վարքագիծը, քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կանչով
ներկայանալը եւ այլ դատավարական պարտականություններ կատարելը:
2. Մեղադրյալի նկատմամբ որպես խափանման միջոց
հրամանատարության հսկողությանը հանձնելը կիրառելու դեպքում
քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը հրամանատարության
ներկայացուցչին ծանոթացնում է հրամանատարության հսկողությանը
հանձնելու մասին կայացված որոշմանը եւ նրան հանձնում որոշման
պատճենը, ծանոթացնում է մեղադրանքի բովանդակությանը, նրան
բացատրում է իր իրավունքները, պարտականությունները եւ
պատասխանատվությունը, ինչն արտացոլվում է արձանագրությունում:
3. Ենթակայի նկատմամբ հսկողություն իրականացնելիս
հրամանատարությունը գործում է զինվորական կանոնադրություններին
համապատասխան:

191 192
 4. Մեղադրյալի նկատմամբ վերոհիշյալ խափանման միջոցի կիրառման
ընթացքում նա չի նշանակվում պահակության եւ մարտական
հերթապահության, զրկվում է խաղաղ ժամանակ զենք կրելու իրավունքից,
սպա կամ ենթասպա չհանդիսացող զինծառայողը միայնակ չի ուղարկվում
զորամասի տարածքից դուրս:
5. Իրենց պարտականությունները չկատարելու համար հսկողություն
իրականացնելու պարտավորություն ստանձնած անձինք կրում եմ օրենքով
նախատեսված պատասխանատվություն:
ԳԼՈՒԽ 14.
ԳՈՒՅՔԻ ՎՐԱ ԿԱԼԱՆՔ ԴՆԵԼԸ
Հոդված 126. Գույքի վրա կալանք դնելը
1. Գույքի վրա կալանք դնելը կիրառվում է հնարավոր գույքային հայցը,
գույքի հնարավոր բռնագրավումը և դատական ծախսերն ապահովելու
համար:
2. Կալանք դրվում է մեղադրյալի, ինչպես նաեւ այն անձանց գույքի վրա,
որոնց վրա, մեղադրյալի գործողությունների համար, կարող է դրվել գույքային
պատասխանատվություն՝ անկախ նրանից, թե ինչպիսի գույք է եւ ում մոտ է
գտնվում:
3. Ամուսինների կամ ընտանիքի համատեղ սեփականության դեպքում
կալանքը դրվում է մեղադրյալի բաժնի վրա: Բավարար ապացույցների
առկայության դեպքում, որ համատեղ սեփականությունն ավելացել կամ ձեռք
է բերվել հանցավոր ճանապարհով վաստակած միջոցների հաշվին, կալանքը
կարող է դրվել ամուսինների կամ ընտանիքի ամբողջ գույքի կամ դրա
որոշակի բաժնի վրա:
4. Կալանք չի կարող դրվել այն գույքի վրա, որի վրա օրենքի համաձայն չի
կարող տարածվել բռնագանձում:
Հոդված 127. Գույքի վրա կալանք դնելու հիմքերը
1. Գույքի վրա կալանք դնելը կարող է կիրառվել միայն այն դեպքում, երբ
հավաքված ապացույցները բավարար հիմք են տալիս ենթադրելու, որ
մեղադրյալը կամ այն անձը, որի մոտ գտնվում է գույքը, կարող է թաքցնել,
փչացնել կամ սպառել բռնագրավման ենթակա գույքը:
2. Գույքի վրա կալանք դնելը կիրառվում է դատարանի որոշման հիման
վրա: Անհետաձգելի դեպքերում, երբ հարկադրանքի այս միջոցի անհապաղ
չկիրառումը կարող է հանգեցնել գույքի կորստի, վնասման կամ ոչնչացման,
գույքի վրա կալանք դնելը կարող է կիրառվել դատախազի որոշմամբ: Այս
դեպքում անհապաղ սակայն ոչ ուշ, քան 24 ժամվա ընթացքում պետք է
193
համապատասխան որոշումը և այն հիմնավորող նյութերը ներկայացվի
դատարանի հաստատմանը:
3. Գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշման մեջ պետք է նշվի կալանքի
ենթակա գույքը, ինչպես նաեւ գույքի այն արժեքը, որի վրա բավական է
կալանք դնել՝ գույքային հայցը և դատական ծախսերն ապահովելու համար:
4. Անհրաժեշտության դեպքում, երբ հիմքեր կան ենթադրելու, որ գույքը
կամովին չի հանձնվի, կարող է կատարվել խուզարկություն՝ սույն
օրենսգրքով սահմանված կարգով:
Հոդված 128. Կալանքի ենթակա գույքի արժեքի որոշումը
1. Կալանքի ենթակա գույքի արժեքը որոշվում է դրա շուկայական գնով:
2. Այն գույքի արժեքը, որի վրա տուժողի կամ դատախազի հարուցած
գույքային հայցի ապահովման համար դրվում է կալանք, պետք է
համապատասխանի հայցագնի չափին:
3. Մի քանի մեղադրյալներից կամ նրանց գործողությունների համար
պատասխանող անձանցից յուրաքանչյուրի գույքի՝ կալանքի ենթակա բաժինը
որոշելիս հաշվի է առնվում հանցագործությանը մեղադրյալների
մասնակցության աստիճանը, սակայն գույքային հայցն ապահովելու համար
նրանցից որևէ մեկի գույքի վրա կալանք կարող է դրվել լրիվ չափով:
Հոդված 129. Գույքի վրա կալանք դնելու որոշման կատարման կարգը
1. Քննիչը գույքի սեփականատիրոջը կամ տիրապետողին
ստորագրությամբ հանձնում են գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշումը և
պահանջում հանձնել այն: Այդ պահանջը կամովին կատարելուց
հրաժարվելու դեպքում գույքի վրա կալանքը դրվում է հարկադիր կարգով:
2. Նախաքննության ավարտից հետո դատարանի որոշմամբ գույքի վրա
կալանք դնելն իրականացնում է դատական ակտերի հարկադիր կատարումն
ապահովող ծառայությունը:
3. Գույքի վրա կալանք դնելիս հնարավորության դեպքում ներգրավվում է
մասնագետ-ապրանքագետ, որը որոշում է դրա մոտավոր արժեքը:
4. Գույքի վրա կալանք դնելուն ներկա գտնվող սեփականատերը կամ գույքի
տիրապետողն իրավունք ունի որոշել, թե առաջին հերթին որ արժեքների կամ
այլ առարկաների վրա է անհրաժեշտ կալանք դնել՝ ապահովելու համար
որոշման մեջ նշված գումարները:
5. Քննիչը գույքի վրա կալանք դնելու մասին կազմում է արձանագրություն,
իսկ հարկադիր կատարողը՝ օրենքով նախատեսված համապատասխան
փաստաթուղթ: Արձանագրության մեջ (փաստաթղթում) մասնավորապես
թվարկվում է ամբողջ գույքը, որի վրա կալանք է դրված՝ ճշգրիտ նշելով
անվանումը, քանակը, քաշը, մաշվածության աստիճանը, այլ անհատական
հատկանիշները, հնարավորության դեպքում՝ արժեքը, նշվում է, թե ինչպիսի
194
գույք է վերցված և ինչպիսին թողնված պահպանության, շարադրվում է Հոդված 132. Գույքը կալանքից ազատելը քրեական դատավարության
կալանադրված գույքը՝ այլ անձանց պատկանելու մասին ներկաների կարգով
հայտարարությունները: 1. Գույքը ազատվում է կալանքից, եթե գույքային հայցը հետ վերցվելու,
6. Համապատասխան արձանագրության (փաստաթղթի) պատճենն մեղադրյալին վերագրվող արարքի որակումը փոխվելու հետևանքով կամ այլ
ստորագրությամբ հանձնվում է այն գույքի սեփականատիրոջը կամ պատճառներով վերացել է գույքի վրա կալանք դնելուց բխող
տիրապետողին, որի վրա կալանք է դրված, իսկ նրա բացակայության սահմանափակումների կիրառման անհրաժեշտությունը:
դեպքում՝ նրա ընտանիքի չափահաս անդամներից որևէ մեկին, 2. Տուժողի կամ այլ շահագրգիռ անձանց միջնորդությամբ դատարանն
բնակարանային շահագործման կազմակերպության կամ տևական իրավունք ունի գույքի վրա դրված կալանքը պահպանելու նաև քրեական
ինքնակառավարման մարմնի ներկայացուցչին: Ձեռնարկության, հիմնարկի, վարույթի ավարտից հետո՝ մեկ ամսվա ընթացքում:
կազմակերպության տարածքում գտնվող գույքի վրա կալանք դնելիս
համապատասխան արձանագրության (փաստաթղթի) պատճենն
ստորագրությամբ հանձնվում է դրանց ներկայացուցչին: ԳԼՈՒԽ 15.
ՀՈԳԵԿԱՆ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԱՆՁԱՆՑ ՆԿԱՏՄԱՄԲ
Հոդված 130. Կալանքի տակ գտնվող գույքի պահպանությունը ԿԻՐԱՌՎՈՂ ՀԱՐԿԱԴՐԱՆՔԻ ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԸ
1. Բացի անշարժ գույքից և մեծածավալ առարկաներից, այլ կալանադրված
գույքը, որպես կանոն, վերցվում է: Հոդված 133. Հոգեկան հիվանդություն ունեցող անձանց նկատմամբ
2. Թանկարժեք մետաղները և քարերը, ադամանդը, օտարերկրյա կիրառվող հարկադրանքի միջոցները
տարադրամը, չեկերը, արժեթղթերը և վիճակախաղային տոմսերը Հոգեկան հիվանդություն ունեցող անձանց նկատմամբ կիրառվող
պահպանման համար հանձնվում են Հայաստանի Հանրապետության հարկադրանքի միջոցներն են.
գանձապետարան, դրամական գումարները մուծվում են այն դատարանի 1) փորձաքննություն կատարելու համար բժշկական հաստատությունում
դեպոզիտ, որին ընդդատյա է քրեական վարույթը, վերցված մյուս տեղավորելը.
առարկաները կնքվում և պահվում են այն մարմնում, որի որոշմամբ գույքի 2) հոգեկան հիվանդություն ունեցող անձանց նկատմամբ կիրառվող
վրա կալանք է դրվել, կամ պահպանության են հանձնվում բնակարանային անվտանգության միջոցները.
շահագործման կազմակերպությանը կամ տեղական իշխանության
ներկայացուցչին: Հոդված 134. Փորձաքննություն կատարելու համար բժշկական
3. Չվերցված գույքը, որի վրա կալանք է դրված, կնքվում և պահպանության հաստատությունում տեղավորելը
համար թողնվում է գույքի սեփականատիրոջը կամ տիրապետողին կամ նրա Դատարանն իրավունք ունի մեղադրյալներին և այն անձանց, որոնց
ընտանիքի չափահաս անդամներին: Նրանց բացատրվում է տվյալ գույքն հոգեկան վիճակը թույլ չի տալիս նրանց ներգրավել որպես մեղադրյալ,
օտարելու կամ փչացնելու համար օրենքով նախատեսված տեղավորել բժշկական հաստատությունում՝ դատահոգեբանական,
պատասխանատվությունը, ինչի մասին նրանցից վերցվում է դատահոգեբուժական կամ դատաբժշկական փորձաքննություն կատարելու
ստորագրություն: համար.

Հոդված 131. Գույքի վրա կալանք դնելու բողոքարկումը
Գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշումը կարող է բողոքարկվել
վերաքննիչ դատարան, սակայն ներկայացված բողոքը չի կասեցնում
համապատասխան որոշումն ի կատար ածելը:
Հոդված 135. Հոգեկան հիվանդություն ունեցող անձանց նկատմամբ
կիրառվող անվտանգության միջոցները.
1. Անմեղսունակության վիճակում քրեական օրենքով չթույլատրված
արարք ենթադրաբար կատարած անձանց նկատմամբ անհրաժեշտության
դեպքում կարող են կիրառվել հետևյալ անվտանգության միջոցները.
1) հիվանդին հսկողության հանձնելը.
2) հոգեբուժական հիվանդանոցում տեղավորելը:

195 196
 2. Քրեական օրենքով չթույլատրված արարք կատարած, սակայն
հասարակության համար վտանգ չներկայացնող անձի անմեղսունակության
փաստը հաստատվելու պահից նա կարող է հանձնվել ազգականների,
խնամակալների, հոգաբարձուների հսկողությանը՝ այդ մասին տեղյակ
պահելով առողջապահության մարմիններին:
3. Քրեական օրենքով չթույլատրված արարք կատարած և հասարակության
համար վտանգ ներկայացնող անձը կարող է դատարանի որոշմամբ
տեղավորվել հոգեբուժական հաստատությունում:
ԳԼՈՒԽ 16.
ԴԱՏԱԿԱՆ ՍԱՆԿՑԻԱՆԵՐԸ
Հոդված 135. Դատական սանկցիաների կիրառման հիմքերը և տեսակները
1. Դատարանի նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունք դրսևորելու,
դատական նիստի բնականոն ընթացքը խոչընդոտելու, իրենց
դատավարական իրավունքները չարաշահելու կամ դատավարական
պարտականությունները անհարգելի չկատարելու կամ ոչ պատշաճ
կատարելու դեպքերում դատարանն իրավունք ունի քրեական վարույթին
մասնակցող և դատական նիստին ներկա գտնվող այլ անձանց նկատմամբ
կիրառելու դատական սանկցիա:
2. Դատական սանկցիաներն են.
1) նախազգուշացումը.
2) դատական նիստերի դահլիճից հեռացնելը.
3) դատական տուգանքը.
4) պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ դիմումով
համապատասխանաբար Հայաստանի Հանրապետության գլխավոր
դատախազին կամ Հայաստանի Հանրապետության Փաստաբանների պալատ
դիմելը.
5) դատարան ներկայացնելու կարգադրագիրը:
3. Սանկցիան պետք է համաչափ լինի արարքի ծանրությանը և նպատակ
հետապնդի ապահովելու դատարանի գործունեության բնականոն ընթացքը:
Հոդված 136. Դատական սանկցիա կիրառելու կարգը
1. Նախազգուշացումը և դատական նիստերի դահլիճից հեռացնելը
կիրառվում են նույն դատական նիստում կայացվող դատարանի
արձանագրային որոշմամբ:
2. Դատական նիստերի դահլիճից հեռացումը չի կարող կիրառվել տվյալ
պահին ցուցմունք տվող անձի նկատմամբ:
197
3. Դատական նիստերի դահլիճից հեռացնելու մասին որոշումն անհապաղ
կամովին չկատարելու դեպքում կատարվում է հարկադիր կարգով
Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի միջոցով:
4. Դատական տուգանքը կիրառվում է քրեական վարույթին մասնակցող
անձանց նկատմամբ: Դատական տուգանքը կարող է կիրառվել մինչև
նվազագույն աշխատավարձի հարյուրապատիկի չափով: Դատական
տուգանքի չափը որոշվում է դատարանի հայեցողությամբ, սակայն բացի
արարքի ծանրությունից, պետք է հաշվի առնվի նաև արարք կատարողի
անձը: Դատական տուգանքը կիրառվում է նույն դատական նիստում
կայացվող դատարանի առանձին որոշմամբ: Դատական տուգանք կիրառելու
մասին որոշումը կամովին չկատարվելու դեպքում ենթակա է հարկադիր
կատարման «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին»
Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված կարգով:
5. Մեղադրյալին դատական նիստի դահլիճից հեռացնելու դեպքում նիստը
հետաձգվում է մինչև երկու շաբաթ ժամկետով: Կալանավորված անձանց
համար հետաձգման ժամկետը չի հաշվվում պատժի ժամկետի մեջ:
6. Քրեական վարույթին մասնակցող դատախազի և քրեական վարույթին
որպես կողմի ներկայացուցիչ կամ պաշտպան մասնակցող փաստաբանի
նկատմամբ կիրառվում են բացառապես սույն օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի
առաջին մասի 1-ին և 4-րդ կետերով նախատեսված սանկցիաները: Գլխավոր
դատախազին կամ Փաստաբանների պալատ դիմելը իրականացվում է նույն
դատական նիստում կայացվող դատարանի առանձին որոշմամբ:
Սույն օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասի 4-րդ կետով
նախատեսված դատական սանկցիան պարտադիր հիմք է դատախազի կամ
փաստաբանի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու համար:
7. Դատական սանկցիա կիրառելու մասին դատարանի որոշումը ուժի մեջ է
մտնում հրապարակման պահից: Դատական տուգանք կիրառելու կամ
մեղադրյալին նիստերի դահլիճից հեռացնելու մասին դատարանի որոշումը
կարող է բողոքարկվել վերադաս դատարան հրապարակման պահից երեք
օրվա ընթացքում:
8. Դատական սանկցիայի կիրառումն արգելք չէ սանկցիայի ենթարկված
անձին օրենքով նախատեսված այլ պատասխանատվության միջոցների
ենթարկելու համար:
Հոդված 137. Դատարան ներկայացնելու կարգադրագիրը
1. Քրեական վարույթի մասնավոր մասնակցի, բացառությամբ պաշտպանի
և ներկայացուցչի, ինչպես նաև վկայի կամ փորձագետի կողմից սույն
օրենսգրքով նախատեսված դատավարական պարտականությունների
կատարումից չարամտորեն խուսափելու դեպքում դատարանը, դրանց
198
կատարումն ապահովելու նպատակով, իրավունք ունի արձակել անձին
դատարան ներկայացնելու կարգադրագիր:
2. Կարգադրագրում նշվում են այն կազմելու տարին, ամիսը, օրը,
դատարան ներկայացնելու ենթակա անձի տվյալները, ներկայացնելու հիմքը
և պատճառները, ինչպես նաև հետաքննության այն մարմինը, որին
հանձնարարվում է իրագործել անձին դատարան ներկայացնելը:
3. Հետաքննիչը անձին դատարան ներկայացնելուց առաջ ստորագրությամբ
նրան է հանձնում դատարան արձակած կարգադրագրի պատճենը: Դրանից
անմիջապես հետո անձը բերվում է դատարան:
4. Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքով դատարան
ներկայացված անձը չի կարող պահվել ավելին, քան այն դատավարական
պարտականության կատարումը, որի ապահովման նպատակով անձը
ներկայացվել է դատարան: Նշված ժամկետը լրանալու դեպքում անձը պետք է
անհապաղ ազատ արձակվի: Այդ մասին նշում է արվում դատական նիստի
արձանագրության մեջ:
ԲԱԺԻՆ 4. ԱՊԱՑՈՒՅՑՆԵՐ ԵՎ ԱՊԱՑՈՒՑՈՒՄ
ԳԼՈՒԽ 17.
ԱՊԱՑՈՒՅՑԻ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ, ՕԳՏԱԳՈՐԾՈՒՄ, ԱՊԱՑՈՒՑՄԱՆ
ԵՆԹԱԿԱ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԸ
Հոդված 138. Ապացույցների հասկացությունը
1. Քրեական վարույթում ապացույցներ են փաստերի վերաբերյալ օրենքով
սահմանված կարգով ստացված տվյալները, որոնց հիման վրա քննիչը,
դատախազը, դատարանը պարզում են ապացուցման ենթակա
հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը, ինչպես նաեւ գործի
ճիշտ լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքներ:
2. Քրեական վարույթում ապացույց են.
1) ձերբակալված անձի ցուցմունքը.
2) մեղադրյալի ցուցմունքը.
3) տուժողի ցուցմունքը.
4) վկայի ցուցմունքը.
5) դատապարտյալի ցուցմունքը.
6) տվյալ վարույթում մեղադրանքի հետ առնչվող մեկ այլ քրեական վարույ-
թով մեղադրյալի ցուցմունքը.
7) փորձագետի եզրակացությունը և ցուցմունքը.
8) փորձագետի կարծիքը և ցուցմունքը.
9) իրեղեն ապացույցները.
199
10) քննչական, գաղտնի քննչական, այլ դատավարական
գործողությունների, արձանագրությունները.
11) այլ փաստաթղթերը:
3. Օպերատիվ-հետախուզական գործողությունների արդյունքները
քրեական վարույթում չեն կարող օգտագործվել որպես ապացույց, եթե չեն
համապատասխանում սույն օրենսգրքով ապացույցներին ներկայացվող
պահանջներին:
Հոդված 139. Որպես ապացույց չթույլատրվող նյութերը
1. Օրենքի էական խախտմամբ ձեռք բերված տվյալները, ինչպես նաև
դրանց հիման վրա կատարված դատավարական գործողությունների
արդյունքում ձեռք բերված տվյալները չի թույլատրվում օգտագործել որպես
ապացույց:
2. Ապացույցներ ձեռք բերելիս էական են համարվում այն խախտումները,
որոնք դրսևորվել են մարդու և քաղաքացու սահմանադրական իրավունքների
և ազատությունների, դատավարությանը մասնակցող անձանց` օրենքով
երաշխավորված իրավուքների զրկմամբ և սահմանափակմամբ:
3. Մեղադրանքի հիմքում չեն կարող դրվել և որպես ապացույց
օգտագործվել նաև այն տվյալները, որոնք ձեռք են բերվել.
1) տվյալ քրեական վարույթն իրականացնելու, համապատասխան
քննչական, գացտնի քննչական կամ այլ դատավարական գործողություն
կատարելու իրավունք չունեցող անձի կողմից.
2) բացարկման ենթակա անձի մասնակցությամբ, եթե նա իմացել է կամ
պետք է իմանար քրեական վարույթին իր մասնակցությունը բացառող
հանգամանքների առկայության մասին.
3) սույն օրենսգրքով նախատեսված դատավարական կարգի խախտմամբ,
եթե հնարավոր չէ դրանք վերացնել օրենքով նախատեսված դատավարական
գործողության կատարմամբ.
4) պաշտպանի բացակությամբ կատարված մեղադրյալի հարցաքննության
արդյունքում, եթե պաշտպանի մասնակցությունը սույն օրենսգրքով
սահմանված դեպքերում պարտադիր է և մեղադրյալը հարցաքննության
արդյունքում իր հայտնած տեղեկությունները չի հաստատել դատարանում:
5) այն անձից, որն ունակ չէ ճանաչել փաստաթուղթը կամ այլ առարկան,
հաստատել դրա իսկությունը, հայտնել դրա առաջացման եւ ստացման
հանգամանքների մասին.
6) անհայտ կամ դատական նիստում չբացահայտվող աղբյուրից.
7) ժամանակակից գիտական պատկերացումներին հակասող մեթոդների
կիրառման արդյունքում:
200
 4. Օրեքով սահմանված կարգով ձեռք բերված տվյալները չեն կարող որպես
ապացույց օգտագործվել, եթե դրանք կամ դրանց հատկանիշները փոփոխելու
վարկածը չի բացառվել:
5. Օրենքով սահմանված կարգի խախտմամբ կատարված օպերատիվ-
հետախուզական միջոցառումների արդյունքները չեն կարող քննչական
գործողության կատարման հիմք լինել:
6. Մեղադրանքի կողմի թույլ տված օրենքի պահանջների խախտման
հետևանքով ապացուցողական նշանակությունը կորցնելու ենթակա նյութը
մեղադրյալի, պաշտպանի, իսկ եթե այն վերաբերում է հանցագործությամբ
պատճառված նյութական վնասին` նաև քաղաքացիական պատասխանողի
միջնորդությամբ կարող է թույլատրվել որպես ապացույց: Այդպիսի
ապացույցը թույլատրվում է միայն համապատասխան մեղադրյալի կամ
քաղաքացիական պատասխանողի նկատմամբ:
Հոդված 140. Փաստական տվյալների` որպես ապացույց օգտագործման
անթույլատրելիության հաստատումը
1. Ապացույցի թույլատրելիությունը հիմնավորելու պարտականությունն
ընկած է քրեական հետապնդման մարմնի վրա:
2. Փաստական տվյալների՝ որպես ապացույց օգտագործման
անթույլատրելիությունը, ինչպես նաև օրենքի խախտմամբ ձեռք բերված
փաստական տվյալների` որպես ապացույց օգտագործելու
հնարավորությունը հաստատում է վարույթն իրականացնող մարմինը՝
սեփական նախաձեռնությամբ կամ կողմի միջնորդությամբ:
3. Մեղադրյալի, պաշտպանի, ինչպես նաև տուժողի, քաղաքացիական
պատասխանողի, նրանց ներկայացուցիչների ու օրինական
ներկայցուցիչների ներկայացրած ապացույցների անթույլատրելիությունը
հաստատում է վարույթն իրականացնող մարմինը: Ներկայացված
ապացույցները վարույթն իրականացնող մարմնի որոշմամբ անթույլատրելի
ճանաչվելու դեպքում պետք է մնան քրեական գործի նյութերում:
Հոդված 141. Ապացուցման ենթակա հանգամանքները
1. Ապացուցման ենթակա հանգամանքներն են՝
1) դեպքը և հանգամանքները (կատարման ժամանակը, տեղը, եղանակը և
այլն).
2) մեղադրյալի առնչությունը դեպքին.
3) հանցագործության՝ քրեական օրենքով նախատեսված հատկանիշները.
4) անձի մեղավորությունը քրեական օրենքով չթույլատրված արարքը
կատարելու մեջ.
5) քրեական օրենքով նախատեսված պատասխանատվությունը մեղմացնող
կամ խստացնող հանգամանքները.
201
6) մեղադրյալի անձը բնութագրող հանգամանքները.
7) այն հանգամանքները, որոնք թույլ են տալիս անձին ազատել քրեական
պատասխանատվությունից և պատժից.
8) այն հանգամանքները, որոնցով դատավարության մասնակիցը կամ
քրեական դատավարությանը մասնակցող այլ անձը հիմնավորում է քրեական
վարույթի ընթացքում իր նյութական /գույքային/ պահանջները, եթե այլ բան
նախատեսված չէ օրենքով:
2. Սույն օրենսգրքով նախատեսված քրեական վարույթի առանձին
տեսակների համար կարող է սահմանվել ապացուցման ենթակա
հանգամանքների այլ շրջանակ:
Հոդված 142. Փաստերի իրավական կանխավարկածը
1. Եթե քրեական վարույթի ընթացքում հակառակը չի ապացուցվում, ապա
քրեական դատավարությունում ապացուցված են համարվում հետևյալ
հանգամանքները.
1) հանրաճանաչ փաստերը.
2) այլ գործով օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով հաստատված
փաստերը.
3) փաստերը, որ անձին հայտնի են կամ պետք է հայտնի լինեն` որպես
նորմատիվ ակտերով սահմանված իր մասնագիտական կամ պաշտոնական
պարտականություններ.
4) ժամանակակից գիտության, տեխնիկայի, արվեստի կամ արհեստի
համընդհանուր ճանաչում ստացած մեթոդիկաների ճշմարտացիությունը:
2. Եթե դատավարության մասնակիցներից մեկը վիճարկում է նշված
փաստերի հավաստիությունը, այն ապացուցելու պարտականությունը կրում
է այն վիճարկող կողմը:
Հոդված 143. Որոշակի ապացույցների առկայությամբ հաստատվող
հանգամանքները
Քրեական վարույթում ստորև նշված հանգամանքները կարող են
հաստատվել միայն հետևյալ ապացույցները նախապես ստանալով և
հետազոտելով.
1) մահվան պատճառը, առողջությանը հասցված վնասի բնույթը կամ
ծանրության աստիճանը` դատաբժշկական փորձագետի եզրակացության.
2) հոգեկան հիվանդության, ժամանակավոր հիվանդագին հոգեկան
խանգարման, այլ հիվանդագին վիճակի կամ տկարամտության հետևանքով
մեղադրյալի ունակ չլինելը դեպքի պահին գիտակցելու իր գործողությունների
(անգործության) բնույթը և նշանակությունը, դրանց վնասակարությունը կամ
ղեկավարելու դրանք՝ դատահոգեբուժական փորձագետի եզրակացության.
202
 3) վկայի կամ տուժողի ունակ չլինելը ճիշտ ընկալելու, հիշելու և
վերարտադրելու ենթադրյալ հանցագործության բացահայտման համար
նշանակություն ունեցող հանգամանքները՝ դատահոգեբուժական
փորձագետի եզրակացության.
4) գործի համար նշանակություն ունենալու դեպքում՝ տուժողի, մեղադրյալի
որոշակի տարիքի հասնելը՝ տարիքի մասին փաստաթղթի, իսկ դրա
բացակայության դեպքում՝ դատաբժշկական և դատահոգեբանական
բնագավառների փորձագետների եզրակացությունների.
5) մեղադրյալի մոտ նախկին դատվածության առկայությունը և նրան
որոշակի պատիժ նշանակելը՝ համապատասխան տեղեկանքի, իսկ
հնարավորության դեպքում՝ նաև դատարանի դատավճռի պատճեն:
ԳԼՈՒԽ 18.
ԱՊԱՑՈՒՅՑՆԵՐԻ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ
Հոդված 144. Ձերբակալված անձի ցուցմունքը
Ձերբակալված անձի ցուցմունքը՝ հարկադրանքի այդ միջոցի կիրառման
ընթացքում մինչդատական վարույթում սույն օրենսգրքով սահմանված
կարգով կատարված հարցաքննության ժամանակ նրա հաղորդած գրավոր
տվյալներն են:
Հոդված 145. Մեղադրյալի ցուցմունքը
Մեղադրյալի ցուցմունքը՝ մինչդատական վարույթում, ինչպես նաև
դատարանում սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով կատարված
հարցաքննության ժամանակ գրավոր կամ բանավոր ձևով նրա հաղորդած
տվյալներն են:
Հոդված 146. Տուժողի ցուցմունքը
Տուժողի ցուցմունքը՝ մինչդատական վարույթում, ինչպես նաև
դատարանում սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով կատարված
հարցաքննության ժամանակ գրավոր կամ բանավոր ձեւով նրա հաղորդած
տվյալներն են:
Հոդված 147. Վկայի ցուցմունքը
Վկայի ցուցմունքը՝ մինչդատական վարույթում, ինչպես նաեւ
դատարանում սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով կատարված
հարցաքննության ժամանակ գրավոր կամ բանավոր ձեւով նրա հաղորդած
տվյալներն են:
203
Հոդված 148. Դատապարտյալի ցուցմունքը
Դատապարտյալի ցուցմունքը՝ մինչդատական վարույթում, ինչպես նաև
դատարանում սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով կատարված
հարցաքննության ժամանակ գրավոր կամ բանավոր ձևով նրա հաղորդած
տվյալներն են: Դատապարտյալի ցուցմունքը կարող են վերաբերել
բացառապես այն հանգամանքներին, որոնք ապացուցված են իր նկատմամբ
կայացված և օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով:
Հոդված 149. Տվյալ քրեական վարույթում մեղադրանքի հետ առնչվող մեկ
այլ քրեական վարույթում մեղադրյալի ցուցմունքը
1. Տվյալ քրեական վարույթում մեղադրանքի հետ առնչվող` մեկ այլ
քրեական վարույթում մեղադրյալի ցուցմունքները մինչդատական
վարույթում, ինչպես նաև դատարանում uույն oրենuգրքով uահմանված
կարգով նրա հաղորդած գրավոր կամ բանավոր տվյալներն են կատարված
հանցագործության մաuին:
2. Տվյալ քրեական վարույթում մեղադրանքի հետ առնչվող` մեկ այլ
քրեական վարույթում մեղադրյալի ցուցմունքները հավաքվում են միայն
մեղադրյալի հարցաքննության միջոցով` uույն oրենuգրքով մեղադրյալի
հարցաքննության համար սահմանված կարգով:
3. Մեկ այլ քրեական վարույթում մեղադրյալը կամ ամբաuտանյալը կարող է
հարցաքննվել ինչպեu այդ վարույթում, այնպեu էլ այն վարույթում իր
մեղադրանքին առնչվող ցանկացած հանգամանքի շուրջ:
Հոդված 150. Փորձագետի եզրակացությունը և ցուցմունքները
1. Փորձագետի եզրակացությունը գիտության, տեխնիկայի, արվեստի,
արհեստի որևէ բնագավառում հատուկ գիտելիքների օգտագործմամբ գրավոր
հիմնավորված հետևություններն են իրեն առաջադրած հարցերի, ինչպես
նաեւ իր իրավասության մեջ մտնող այն հանգամանքների վերաբերյալ, որոնց
նա հանգել է՝ գործի համապատասխան նյութերը հետազոտելով:
2. Փորձագետի ցուցմունքները իր եզրակացությունը ներկայացնելուց հետո
այդ եզրակացությունը ճշգրտելու կամ պարզաբանելու նպատակով
մինչդատական վարույթում, ինչպես նաև դատարանում սույն օրենսգրքով
սահմանված կարգով կատարված հարցաքննության ժամանակ նրա
հաղորդած տվյալներն են:
3. Փորձագետի ցուցմունքը չի կարող փոխարինել փորձագետի
եզրակացությանը:
Հոդված 151. Փորձագետի կարծիքը և ցուցմունքը
1. Մասնագետի կարծիքն իր մասնագիտական գիտելիքների և
հմտությունների օգտագործմամբ գրավոր հիմնավորված հետևություններն
204
են, որոնց նա հանգում է քննչական կամ այլ դատավարական
գործողությունների կատարմանը աջակցելով:
2. Փորձագետի ցուցմունքները իր կարծիքը ներկայացնելուց հետո այդ
ակտը ճշգրտելու կամ պարզաբանելու նպատակով մինչդատական
վարույթում, ինչպես նաև դատարանում սույն օրենսգրքով սահմանված
կարգով կատարված հարցաքննության ժամանակ նրա հաղորդած
տվյալներն են:
3. Փորձագետի ցուցմունքը չի կարող փոխարինել նրա կողմից տրված
կարծիքին:
Հոդված 152. Իրեղեն ապացույցները
1. Իրեղեն ապացույցներ են ճանաչվում.
1) հանցագործության գործիքները կամ այն առարկաները, որոնք իրենց վրա
հանցագործության հետքեր են պահպանել.
2) այն առարկաները, որոնք հանցավոր արարքների օբյեկտ են եղել.
3) հանցավոր ճանապարհով ձեռք բերված դրամը, այլ արժեքները և
առարկաները
4) այն առարկաները, որոնք կարող են գործի փաստական հանգամանքները
պարզելու, մեղավորներին ի հայտ բերելու, մեղադրանքը հերքելու կամ
պատասխանատվությունը մեղմացնելու միջոցներ ծառայել:
2. Սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված առարկաները վարույթն
իրականացնող մարմնի կողմից զննվում են, համապատասխան որոշմամբ
ճանաչվում են իրեղեն ապացույց և կցվում քրեական գործի նյութերին:
3. Առարկան կորցնում է իրեղեն ապացույցի նշանակությունը, եթե
ողջամտորեն չի բացառվել առարկան փոխելու, առանձնահատկությունները,
հատկանիշները պարունակող հետքերն էապես փոխելու հնարավորությունը:
Հոդված 153. Իրեղեն ապացույցների և այլ առարկաների պահպանումը
1. Բացառությամբ շուտ փչացող առարկաների՝ իրեղեն ապացույցները
քրեական գործի նյութերի հետ միասին պահվում են այնքան, քանի դեռ
դրանց տնօրինման հարցը չի լուծվել օրինական ուժի մեջ մտած գործն ըստ
էության լուծող դատական ակտով կամ քրեական վարույթը կարճելու մասին
քննիչի որոշմամբ՝ մինչև դրա բողոքարկման ժամկետն անցնելը:
2. Սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում իրեղեն ապացույցների
տնօրինման մասին որոշումը կարող է ընդունվել նախքան քրեական գործով
վարույթի ավարտը:
3. Եթե քրեական գործին որպես առարկա կցված առարկայի նկատմամբ
իրավունքի մասին վեճը ենթակա է քննության քաղաքացիական
դատավարության կարգով, տվյալ առարկան պահվում է մինչև
քաղաքացիական գործով վճիռն ուժի մեջ մտնելը:
205
4. Իրեղեն ապացույցները, որոնք իրենց մեծածավալության կամ այլ
պատճառներով չեն կարող պահվել քրեական գործի հետ միասին, այդ թվում`
ապրանքների մեծ քանակներ, որոնց պահելը բարդ է կամ պահպանման
հատուկ պայմանների ծախսերը համապատասխանում են դրանց արժեքին.
1) որոշմամբ վերադարձվում են դրանց օրինական տիրապետողին, եթե դա
հնարավոր է առանց ապացուցմանը վնասելու.
2) լուսանկարահանվում կամ տեսանկարահանվում են, հնարավորության
դեպքում կնքվում են և պահվում քննիչի կամ դատարանի որոշած վայրում:
Քրեական գործին կցվում է նշված իրեղեն ապացույցների գտնվելու վայրի
մասին փաստաթուղթ,
3) որոշմամբ տրվում են Հայաստանի Հանրապետության կառավարության
կողմից սահմանված կարգով իրացման: Դրանից ստացած միջոցները
փոխանցվում են վարույթն իրականացնող մարմնի դեպոզիտային հաշվին`
մինչև սույն հոդվածի առաջին մասով սահմանված ժամկետը:
5. Սույն հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված կարգով իրեղեն ապացույցների
պահպանման հարցը լուծելիս քրեական գործին կարող է կցվել իրեղեն
ապացույցի նմուշը:
6. Շուտ փչացող ապրանքներ կամ արտադրանք հանդիսացող իրեղեն
ապացույցները, որանք դժվար է պահել կամ որոնց պահելու ծախսերը
համապատասխանում են դրանց արժեքին.
1) որոշմամբ վերադարձվում են օրինական տիրապետողին
2) օրինական տիրապետողին վերադարձնելու անհնարինության դեպքում`
Կառավարության սահմանած կարգով որոշմամբ հանձնվում են իրացման:
Իրացման արդյունքում ստացված միջոցները փոխանցվում են առգրավման
որոշում կայացրած մարմնի դեպոզիտային հաշվին` մինչև սույն հոդվածի
առաջին մասով սահմանված ժամկետը: Քրեական գործին կարող է կցվել
իրեղեն ապացույցի նմուշը:
3) փչանալու կամ պիտանիությունը կորցնելու դեպքում որոշմամբ
ոչնչացվում են: Այդ մասին կազմվում է արձանագրություն:
7. Վարույթի ընթացքում առգրավված էթիլային սպիրտը, ալկոհոլ և սպիրտ
պարունակող արտադրանքը, ինչպես նաև այն առարկաները, որոնց
երկարատև պահելը վտանգավոր է մարդու կյանքի և առողջության կամ
շրջակա միջավայրի համար, համապատասխան հետազոտություններն
անցկացնելուց հետո ոչնչացվում են կամ հանձնվում են տեխնոլոգիական
վերամշակման: Այդ մասին կազմվում է արձանագրություն:
8. Դրամը, արժեթղթերը և այլ արժեքները.
1) որոշմամբ պահպանման են հանձնվում բանկին կամ այլ վարկային
կազմեկերպությանը.
2) կարող են պահվել քրեական գործի հետ, եթե դրամանիշների
անհատական հատկանիշներն ապացուցման համար նշանակություն ունեն:
206
 3) վարույթն իրականացնող մարմնի որոշմամբ վերադարձվում են
սեփականատիրոջը, եթե դրամանիշների անհատական հատկանիշներն
ապացուցման համար նշանակություն չունեն:
Հոդված 154. Իրեղեն ապացույցների տնօրինումը
1. Գործով վարույթը կարճելու մասին որոշում, դատավճիռ կամ գործն ըստ
էության լուծող այլ դատական ակտ կայացնելիս պետք է որոշվի իրեղեն
ապացույցների տնօրինման հարցը: Ընդ որում.
1) մեղադրյալին պատկանող հանցագործության գործիքները
բռնագրավվում են, կամ հանձնվում են համապատասխան հաստատություն,
կամ ոչնչացվում են: Անզգույշ հանցագործության գործիքները կարող են
վերադարձվել սեփականատիրոջը.
2) շրջանառությունից հանված առարկաները հանձնվում են
համապատասխան հաստատություն, կամ ոչնչացվում են.
3) արժեք չներկայացնող առարկաները շահագրգիռ անձի միջնորդությամբ
տրվում է նրան, իսկ միջնորդության բացակայության դեպքում` ոչնչացվում.
4) հանցավոր ճանապարհով ստացված դրամը, այլ արժեքները և գույքը,
ինչպես նաև դրանցից ստացված եկամուտները վերադարձվում են
սեփականատիրոջը, բացառությամբ ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված
դեպքերի.
5) փաստաթղթերը պահվում են քրեական գործում, իսկ շահագրգիռ անձի
միջնորդությամբ տրվում են այդ անձին.
6) մյուս առարկաները հանձնվում են սեփականատիրոջը, իսկ եթե
սեփականատերը պարզ չէ, ապա դարձվում են պետության սեփականություն:
7) ՀՀ քրեական օրենսգրքի … հոդվածում նշված դրամը, այլ արժեքները և
գույքը ՀՀ Կառավարության սահմանած կարգով ենթակա են բռնագրավման`
բացառությամբ սույն հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով նախատեսված
դեպքերի:
2. Առարկաների պատկանելության վերաբերյալ վեճերը լուծվում են
քաղաքացիական դատավարության կարգով:
Հոդված 155. Քննչական, գաղտնի քննչական, այլ դատավարական
գործողությունների արձանագրությունները
1. Քննչական, գաղտնի քննչական եւ այլ դատավարական
գործողությունների արձանագրությունները սույն օրենսգրքով նախատեսված
գրավոր կազմված փաստաթղթեր են, որոնք արտացոլում են քրեական
վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից անմիջականորեն ընկալված,
քրեական գործի համար նշանակություն ունեցող հանգամանքները:
2. Որպես ապացույց կարող են օգտագործվել կատարված կամ
նախապատրաստվող հանցագործությունների վերաբերյալ ընդունված
207
բանավոր հայտարարությունների, մեղայականով ներկայանալու առիթով
կազմված արձանագրությունները:
3. Քննչական գործողության արձանագրության բովանդակային ոչ
լրիվությունը չի կարող մեղադրանքի նպատակներով լրացվել
հետաքննության մարմնի աշխատակցի, քննիչի, դատախազի, ինչպես նաև
ընթերակայի և այլ անձանց ցուցմունքներով:
Հոդված 156. Այլ փաստաթղթեր
1. Փաստաթուղթ է թղթային, մագնիսական, էլեկտրոնային կամ այլ կրիչի
վրա բառային, թվային, գծագրական կամ այլ նշանային ձեւով արված
ցանկացած գրառում, որը պարունակում է քրեական գործի համար
նշանակություն ունեցող փաստերի մասին տվյալներ:
2. Սույն օրենսգրքի 152-րդ հոդվածի առաջին մասում նշված հատկանիշներ
պարունակող փաստաթղթերը կարող են ծառայել նաեւ որպես իրեղեն
ապացույցներ:
3. Այլ փաստաթղթերն ապացույց են ճանաչվում վարույթն իրականացնող
մարմնի որոշմամբ:
Հոդված 157. Փաստաթղթերը կցելը, պահպանելը եւ վերադարձնելը
1. Փաստաթուղթը քրեական գործի նյութերին կցվում է վարույթն
իրականացնող մարմնի կողմից և պահվում է գործի հետ՝ վերջինիս պահելու
ամբողջ ժամանակամիջոցում:
2. Այն դեպքում, երբ առգրավված եւ գործին կցված փաստաթղթերն
օրինական տիրապետողին անհրաժեշտ են ընթացիկ հաշվառման,
հաշվետվության եւ այլ օրինաչափ նպատակների համար, նրան
հնարավորություն է ընձեռվում ժամանակավոր օգտագործման համար
ստանալ այդ փաստաթղթերը կամ դրանցից պատճեններ հանել:
3. Դատարանի դատավճիռը կամ քրեական գործի վարույթը կարճելու կամ
քրեական հետապնդումը դադարեցնելու մասին որոշումն օրինական ուժի
մեջ մտնելու օրվանից վեց ամիս հետո գործում առկա փաստաթղթերի
բնօրինակները՝ դրանց օրինական տիրապետողների խնդրանքով,
վերադարձվում են նրանց:
ԳԼՈՒԽ 19.
ԱՊԱՑՈՒՑՈՒՄԸ
Հոդված 158. Ապացուցումը
Ապացուցումը՝ վարույթի օրինական, հիմնավորված և արդարացի լուծման
համար նշանակություն ունեցող հանգամանքներ բացահայտելու նպատակով
ապացույցներ հավաքելը, ստուգելը և գնահատելն է:
208
 Հոդված 159. Ապացույցներ հավաքելը
1. Ապացույցները հավաքվում են նախաքննության և դատական քննության
ընթացքում՝ սույն օրենսգրքով նախատեսված քննչական, գաղտնի քննչական
և այլ դատավարական գործողությունների կատարման ճանապարհով:
2. Մեղադրյալը, պաշտպանը, ինչպես նաև տուժողը, քաղաքացիական
պատասխանողը, նրանց ներկայացուցիչներն ու օրինական
ներկայցուցիչներն իրավունք ունեն վարույթն իրականացնող մարմնին
ներկայացնել առարկաներ և փաստաթղթեր` դրանք որպես ապացույց գործի
նյութերին կցելու համար:
3. Նման միջնորդություն ներկայացնելու իրավունք դատաքննության
փուլում ունի նաև մեղադրողը:
Հոդված 160. Ապացույցների ստուգումը
Վարույթի ընթացքում հավաքված ապացույցները ենթակա
բազմակողմանի և օբյեկտիվ ստուգման՝ ձեռք բերված ապացույցի
վերլուծության, այն այլ ապացույցների հետ համադրելու, նոր ապացույցներ
հավաքելու, ապացույցների ձեռքբերման աղբյուրները ստուգելու միջոցով:
Հոդված 161. Ապացույցների գնահատումը
1. Յուրաքանչյուր ապացույց ենթակա է գնահատման՝ վերաբերելիության,
թույլատրելիության, հավաստիության իսկ ամբողջ ապացույցներն իրենց
համակցությամբ՝ գործի լուծման համար բավարարության տեսանկյունից:
2. Քննիչը, դատախազը, դատավորը, ղեկավարվելով օրենքով,
ապացույցները գնահատում են ապացույցների համակցության մեջ՝ դրանց
բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննության վրա հիմնված իրենց ներքին
համոզմամբ:
3. Քրեական դատավարությունում ոչ մի ապացույց նախապես
հաստատված ապացույցի ուժ չունի: Դատավորը, ինչպես նաեւ
հետաքննության մարմինը, քննիչը, դատախազը չպետք է կանխակալ
մոտեցում ցուցաբերեն ապացույցներին, չպետք է դրանց որոշ մասին
մյուսների նկատմամբ առավել կամ նվազ նշանակություն տան՝ մինչեւ դրանց
հետազոտումը պատշաճ իրավական ընթացակարգի շրջանակներում:
209
ԲԱԺԻՆ 5. ԳՈՒՅՔԱՅԻՆ ՀԱՐՑԵՐԸ ՔՐԵԱԿԱՆ ՎԱՐՈՒՅԹՈՒՄ
ԳԼՈՒԽ 20.
ԳՈՒՅՔԱՅԻՆ ՀԱՅՑԸ
Հոդված 162. Գույքային հայցի քննության ընթացքում կիրառվող
օրենսդրությունը
1. Գույքային հայցը հարուցվում, ապացուցվում եւ լուծվում է սույն
օրենսգրքի դրույթներով սահմանված կանոններով:
2. Քաղաքացիական դատավարական օրենսդրության նորմերի կիրառումը
թույլատրվում է, եթե դրանք չեն հակասում քրեական դատավարության
օրենսգրքին, եւ գույքային հայցով վարույթի համար անհրաժեշտ են
կանոններ, որոնք նախատեսված չեն սույն օրենսգրքով:
են 3. Գույքային հայցով որոշումն ընդունվում է քաղաքացիական
օրենսդրության նորմերին համապատասխան:
4. Քրեական դատավարությունում Գույքային հայցի վրա չեն տարածվում
քաղաքացիական օրենսդրությամբ սահմանված հայցային վաղեմության
ժամկետները և հետադարձ պահանջի (ռեգրեսի) իրավունքը, ինչպես նաև
քաղաքացիական դատավարության օրենսդրությամբ սահմանված
հակընդդեմ հայց հարուցելու կանոնները:
Հոդված 163. Գույքային հայցով դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած
դատական ակտի նշանակությունը
1. Նույն գույքային հայցով դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած
որոշումը, հայցից տուժողի հրաժարումն ընդունելու կամ հաշտության
համաձայնությունը հաստատելու մասին դատարանի որոշումը, ինչպես նաեւ
դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռի առկայությունը, որով
հայցը մերժվել կամ լրիվ կամ մասնակի բավարարվել է, բացառում է
գույքային հայցի հարուցումը:
2. Գույքային հայց չհարուցելու դեպքում անձն իրավունք ունի այդպիսի
հայց հարուցել քաղաքացիական դատավարության կարգով:
3. Գույքային հայցը, որը դատարանի կողմից թողնվել է առանց քննության,
կարող է հետագայում հարուցվել քաղաքացիական դատավարության
կարգով:
Հոդված 164. Գույքային հայցի հարուցումը
1. Մասնավոր շահերի պաշտպանության համար գույքային հայցը
հարուցում և պաշտպանում է տուժողը, իսկ հանրային շահերի
պաշտպանության համար` դատախազը:
210
 2. Գույքային հայցը կարող է հարուցվել գործը դատարան ուղարկելուց
հետո` մինչև նախնական լսումների ավարտը: Վարույթին ավելի ուշ
ներգրավված տուժողն իրավասու է գույքային հայց հարուցել տուժող
ճանաչվելուց անմիջապես հետո:
3. Գույքային հայց հարուցվում է մեղադրյալի կամ այն անձի դեմ, ում վրա
կարող է գույքային պատասխանատվություն դրվել մեղադրյալի
գործողությունների համար:
4. Հայցադիմումում նշվում է, թե որ վարույթով, ով, ում դեմ, ինչի հիման
վրա եւ ինչ չափով է հարուցում գույքային հայց, ինչպես նաեւ պետք է
բովանդակի խնդրանք՝ վնասի հատուցման համար կոնկրետ դրամական
գումարի եւ գույքի բռնագանձման մասին:
5. Դատարանը կարող է հրաժարվել հայցադիմումն ընդունելուց, եթե այն չի
համապատասխանում սույն օրենսգրքի պահանջներին:
6. Գույքային հայցն ազատվում է պետական տուրքի գանձումից:
Հոդված 165. Գույքային հայցով հատուցման ապահովումը
Դատարանը պարտավոր է գույքային հայց ներկայացրած անձի կամ
սեփական նախաձեռնությամբ միջոցներ ձեռնարկել՝ ապահովելու գույքային
հայցը :
Հոդված 166. Գույքային հայցից հրաժարվելը
1. Գույքային հայց ներկայացրած անձն իրավունք ունի հրաժարվել հայցից
քրեական գործով վարույթի ցանկացած պահի, եթե դրանով չեն խախտվում
այլ անձանց իրավունքները եւ օրինական շահերը: Նման իրավունքներից
օգտվում է նաեւ այն անձը, որի շահերի պաշտպանության համար
դատախազը գույքային հայց է հարուցել:
2. Գույքային հայցից հրաժարվելն ընդունելը հանգեցնում է գույքային
հայցով վարույթի կարճման եւ համապատասխան անձին զրկում է տվյալ
գույքային հայցը քրեական կամ քաղաքացիական դատավարության կարգով
կրկին հարուցելուց:
3. Գույքային հայցից հրաժարվելը հիմք չէ առաջադրված մեղադրանքը
վերացնելու, փոփոխելու կամ արդարացման դատավճիռ կայացնելու համար:
Հոդված 167. Գույքային հայցի ընդդատությունը
Գույքային հայցը քննվում է քրեական գործի հետ միասին՝ ըստ վերջինիս
ընդդատության:
211
Հոդված 168. Գույքային հայցի լուծումը
Գույքային հայցը լուծվում է դատավճռով: Ակնհայտ անհիմն կամ ոչ
պատշաճ լինելու դեպքում գույքային հայցը կարող է լուծվել մինչև վերդիկտի
կայացումը:
Հոդված 169. Գույքային վնասի հատուցումը դատարանի
նախաձեռնությամբ
Անկախ գույքային հայցից` դատարանն իրավասու է սեփական
նախաձեռնությամբ որոշում կայացնել հանցագործության հետեւանքով
պատճառված վնասը հատուցելու մասին:
ԳԼՈՒԽ 21.
ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՎԱՐՁԱՏՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԾԱԽՍԵՐԻ ՀԱՏՈՒՑՈՒՄԸ
Հոդված 170. Փաստաբանի վարձատրությունը
1. Փաստաբանի կողմից ցույց տրվող իրավաբանական օգնությունը
վարձատրվում է վստահորդի միջոցների հաշվին՝ փաստաբանի եւ
վստահորդի միջեւ փոխհամաձայնեցված պայմաններով կամ փաստաբանի
համաձայնությամբ ցույց է տրվում անվճար:
2. Նշանակված պաշտպանի կամ ներկայացուցչի կողմից մեղադրյալին կամ
տուժողին ցույց տրվող իրավաբանական օգնությունը վարձատրվում է
պետական միջոցների հաշվին:
3. Դատարանն իրավունք ունի վճարունակ տուժողի կամ դատապարտյալի
վրա դնել նրան ցույց տրված իրավաբանական օգնության վճարման համար
պետության կրած ծախսերի հատուցումը, բացի այն դեպքերից, երբ
մեղադրյալին իրավաբանական օգնությունը ցույց է տրվել անկախ իր
կամքից:
Հոդված 171. Թարգմանչի և փորձագետի վարձատրությունը
1. Թարգմանիչը և փորձագետը ստանում են.
1) աշխատանքի վայրից աշխատավարձ, եթե աշխատանքը կատարել են
ծառայության առաջադրանքի կարգով.
2) վարույթն իրականացնող մարմնի հետ պայմանավորված չափով
վարձատրություն՝ պետական միջոցների հաշվին, եթե աշխատանքը
կատարել են վարույթն իրականացնող մարմնի պահանջով.
3) համապատասխան կողմի հետ պայմանավորված չափով
վարձատրություն, եթե աշխատանքը կատարել են տվյալ կողմի հետ ունեցած
պայմանավորվածությամբ:
2. Սույն հոդվածի առաջին մասի 2-րդ կետով նախատեսված դեպքում
վարձատրությունը տրվում է թարգմանչի կամ փորձագետի կողմից հաշիվ
212
ներկայացնելուց հետո՝ վարույթն իրականացնող մարմնի կայացրած
որոշման հիման վրա:
Հոդված 172. Քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց ծախսերի
հատուցումը
1. Պետական միջոցների հաշվին ենթակա են հատուցման տուժողի,
քաղաքացիական պատասխանողի, մեղադրյալի օրինական ներկայացուցչի,
նշանակված պաշտպանի, ընթերակայի, թարգմանչի, փորձագետի, վկայի
կրած հետեւյալ ծախսերը.
1) քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կանչով ներկայանալու՝
երկաթուղային, ջրային, ավտոմոբիլային, բացառությամբ տաքսիից, եւ
տրանսպորտի այլ տեսակներով երթեւեկության արժեքը, իսկ քրեական
վարույթն իրականացնող մարմնի համաձայնությամբ՝ նաեւ օդային
տրանսպորտով երթեւեկության արժեքը.
2) բնակտարածության վարձակալության արժեքը՝ ծառայողական
գործուղումների վճարման համար ընդունված նորմերով, եթե այդ ծախսերն
այլ կերպ չեն հատուցվել.
3) վարույթն իրականացնող մարմնի պահանջով մշտական բնակության
վայրից դուրս տվյալ անձանց բնակվելու համար անհրաժեշտ օրապահիկը,
եթե այն այլ կերպ չի հատուցվել.
4) միջին աշխատավարձն այն ամբողջ ժամանակի համար, որը քրեական
դատավարությանը մասնակցելու համար վարույթն իրականացնող մարմնի
պահանջով անձը եղել է վարույթն իրականացնող մարմնի տրամադրության
տակ, բացի այն դեպքերից, երբ միջին աշխատավարձը այդ անձի գործատուի
կողմից պահպանվել է.
5) վարույթն իրականացնող մարմնի պահանջով դատավարական կամ
օպերատիվ-հետախուզական գործողությանը մասնակցելու հետեւանքով
աղտոտված, փչացած կամ կորած գույքի մաքրման, նորոգման,
վերականգնման կամ ձեռքբերման ծախսերը:
3. Փորձագետին հատուցվում է նաեւ նրանց պատկանող օգտագործված
նյութերի արժեքը, որոնք նրանց կողմից ծախսվել են հանձնարարված
աշխատանքը կատարելիս, ինչպես նաեւ աշխատանքի կատարման համար
անհրաժեշտ սարքավորումներն օգտագործելու, ծառայություններ ստանալու
համար կատարած ծախսերը:
4. Վարույթի ընթացքում կրած ծախսերը վարույթն իրականացնող մարմնի
որոշման հիման վրա ենթակա են հատուցման սույն հոդվածի առաջին
մասում թվարկված անձանց դիմումի համաձայն՝ օրենսդրությամբ
սահմանված չափով: Սույն հոդվածի առաջին մասի 1-ին, 2-րդ եւ 4-րդ
կետերով նախատեսված ծախսերը կարող են օրենսդրությանը
213
համապատասխան հատուցվել վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից՝
սեփական նախաձեռնությամբ:
Գլուխ 22.
ՎԱՐՈՒԹԱՅԻՆ ԾԱԽՍԵՐԸ
Հոդված 173. Վարութային ծախսերը
1. Վարութային ծախսեր են.
1) հանցագործության հետեւանքով տուժողին պատճառված վնասի
հատուցման գումարները.
2) տուժողի, փորձագետի, վկայի ներկայանալու եւ օրապահիկի ծախսերի
հատուցման գումարները.
3) փորձագետի, թարգմանչի վարձատրության գումարները.
4) նշանակված պաշտպանին վճարվելիք գումարները.
5) իրեղեն ապացույցների պահպանման, առաքման եւ հետազոտման
համար ծախսված գումարները.
6) հետախուզման համար քրեական հետապնդման մարմնի կողմից
ծախսված գումարները.
7) փորձաքննություն, քննչական փորձարարություն կատարելիս փչացած
կամ ոչնչացած իրերի արժեքի և վարույթի ընթացքում կրած նման այլ
ծախսերի հատուցման համար ծախսված գումարները.
8) վարույթի պատշաճ իրականացման համար անհրաժեշտ
միջոցառումների համար ծախսված գումարները:
2. Հանրային մեղադրանքի գործերով վարութային ծախսերը վճարվում են
պետական միջոցների հաշվին, եթե սույն օրենսգրքով այլ կարգ սահմանված
չէ:
Հոդված 174. Վարութային ծախսերի գանձումը
1. Եթե դատապարտյալը վճարունակ է, ապա սույն օրենսգրքի 173-րդ
հոդվածի առաջին մասի 1-6-րդ կետերում թվարկված վարութային ծախսերը
դատարանը դնում է նրա վրա:
2. Նույն վարույթի շրջանակներում մի քանի անձ դատապարտվելիս
վարութային ծախսերը գանձվում է նրանցից յուրաքանչյուրից՝ ըստ
դատարանի կողմից որոշված բաժնի՝ հաշվի առնելով այդ անձանց
մեղավորության, նրանց նշանակված պատժի խստության աստիճանը եւ
յուրաքանչյուրի գույքային դրությունը:
3. Անչափահասին դատապարտելու դեպքում վարութային ծախսերը կարող
են դրվել նրա օրինական ներկայացուցչի վրա:
214
 4. Եթե մինչեւ դատավճռի օրինական ուժի մեջ մտնելն ամբաստանյալը
մահացել է, ապա նրա ժառանգները պատասխանատու չեն վարութային
ծախսերի հետ կապված նրա պարտավորությունների համար:
5. Մասնավոր մեղադրանքի գործերով արդարացման վերդիկտի
պարագայում սույն օրենսգրքի 173-րդ հոդվածի առաջին մասի 2-5-րդ
կետերում թվարկված վարութային ծախսերը դատարանը դնում է տուժողի
վրա:
ԲԱԺԻՆ 6. ԾԱՆՈՒՑՈՒՄՆԵՐ, ԳԱՂՏՆԻՈՒԹՅՈՒՆ, ԺԱՄԿԵՏՆԵՐ
ԳԼՈՒԽ 23.
ՎԱՐՈՒՅԹԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԾԱՆՈՒՑՈՒՄՆԵՐԸ
Հոդված 175. Ծանուցագիրը
Ծանուցագիրն այն փաստաթուղթն է, որով վարույթն իրականացնող
մարմինը անձին հրավիրում է հետաքննությունն կամ նախաքննություն
իրականացնող հաստատություն, դատախազի մոտ կամ դատարան քրեական
դատավարությունում նրա մասնակցույունն ապահովելու համար:
Հոդված 176. Ծանուցագրի բովանդակությունը
Ծանուցագրում նշվում է.
1) կանչվող անձի անունը, ազգանունը, հասցեն և դատավարական
կարգավիճակը.
2) քննություն իրականացնող մարմնի, դատախազության կամ դատարանի
անվանումը և հասցեն.
3) ներկայանալու տեղը և ժամը.
4) վարույթի հարուցման հիմքում դրված փաստը և դրա քրեաիրավական
որակումը.
5) ծանուցումը ստացող անձի պարտականությունը այն հանձնելու կանչվող
անձին.
6) չներկայանալու իրավական հետևանքները:
Հոդված 177. Ծանուցագրի ներկայացումը
1. Ծանուցագիրը հանձնվում է դրանում նշված օրվանից ոչ ուշ, քան երկու
օր առաջ: Եթե դատավարական գործողությունը ծրագրավորված չէ կամ չի
կարող հետաձգվել, ապա պատճառաբանված որոշման հիման վրա
ծանուցագիրը կարող է հանձնվել ներկայանալու նախորդ օրը կամ
ներկայանալուց անմիջապես առաջ:
215
2. Ծանուցագիրը հանձնվում է անմիջականորեն կամ փոստով` կանչվող
անձի նշած հասցեով, իսկ եթե նա առաջին անգամ է կանչվում, ապա
մշտական բնակության վայրի հասցեով:
3. Այլ պետության տարածքում բնակվող անձին ծանուցագիրն ուղարկվում
է ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարության միջոցով կամ միջազգային
պայմանագրով սահմանված կարգով:
Հոդված 178. Ծանուցագիրը հանձնելը
1. Ծանւցագիրը ստորագրությամբ հանձնվում է անձամբ կանչվող անձին:
Ծանուցագրի ստորագրության համար առանձնացված հատվածում նշվում է
նաև դրա ստացման ժամանակը:
2. Կանչվող անձի բացակայության դեպքում ծանուցագիրը հանձնվում է
նրա հետ բնակվող իր ընտանիքի չափահաս անդամներից մեկին: Այս
դեպքում ծանուցագիրը ստացողը ծանուցագրի` ստորագրության համար
առանձնացված մասում գրում է իր անունը և ազգանունը, ինչպես նաև նշում է
կանչվող անձի հետ իր հարաբերությունների մասին: Ծանուցագիրը
ստացողը պարտավոր է այն հանձնել կանչվող անձին:
3. Կանչվող անձի բացակայության դեպքում ծանուցագիրը ներկայացնող
անձը ծանուցագրի` ստորագրության համար առանձնացված հատվածում
այդ մասին նշում է կատարում, ինչպես նաև նշում է նրա գտնվելու վայրը և
վերադառնալու հնարավոր ժամկետները:
4. Ծանուցագրի` ստորագրության համար առանձնացված մասը
վերադարձվում է վարույթն իրականացնող մարմնին:
Հոդված 179. Կանչվող անձի պարտականությունը ընդունել ծանուցագիրը
1. Կանչվող անձը պարտավոր է ընդունել ծանուցագիրը:
2. Եթե կանչվող անձը հրաժարվում է ընդունել ծանուցագիրը, ծանուցագիրը
ներկայացնողն այդ մասին նշում է կատարում ծանուցագրի` ստորագրության
համար հատկացված մասում և ծանուցագիրը վերադարձնում վարույթն
իրականացնող մարմին:
Հոդված 180. Կանչվող անձի` հասանելի լինելու պարտականությունը
1. Կանչվող անձը, ով վարույթն իրականացնող մարմին հայտնել է իր
հասցեն, պարտավոր է այդ հասցեով հասանելի լինել:
2. Եթե ծանուցագիրը հանձնվել է սույն գլխով սահմանված կարգով, ապա
ենթադրվում է, անձը տեղեկացվել է դատավարական գործողության
կատարման տեղի և ժամանակի մասին:
216
 ԳԼՈՒԽ 24.
ԳԱՂՏՆԻՈՒԹՅԱՆ ՊԱՀՊԱՆՈՒՄԸ
Հոդված 181. Անձնական եւ ընտանեկան կյանքի անձեռնմխելիությունը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր անձնական եւ ընտանեկան կյանքն
անօրինական միջամտությունից, իր պատիվը եւ բարի համբավը
ոտնձգությունից պաշտպանելու իրավունք:
2.Դատավարական գործողություններ կատարելիս առանց
անհրաժեշտության չպետք է հավաքվեն, պահվեն, օգտագործվեն եւ
տարածվեն անձի անձնական կամ ընտանեկան կյանքին վերաբերող
տեղեկություններ, ինչպես նաեւ անձնական բնույթի այլ տվյալներ:
Դատարանի, ինչպես նաեւ հետաքննության մարմնի, քննիչի, դատախազի
պահանջով քննչական եւ դատական գործողությունների մասնակիցները
պարտավոր են չհրապարակել նշված տեղեկությունները, որի համար
նրանցից վերցվում է ստորագրություն:
3. Անձնական կամ ընտանեկան կյանքի ինտիմ կողմերին վերաբերող
ապացույցները քրեական դատավարությանը մասնակցող այն անձանց
պահանջով, որոնց սպառնում է անձնական կամ ընտանեկան գաղտնիքի
հրապարակումը, հետազոտվում են դռնփակ դատական նիստում:
4. Անձնական կամ ընտանեկան կյանքի անձեռնմխելիության խախտումն
առաջ է բերում օրենքով սահմանված պատասխանատվություն, իսկ դրա
հետեւանքով անձին պատճառված վնասը ենթակա է փոխհատուցման՝
օրենքով սահմանված կարգով:
Հոդված 182. Պետական գաղտնիքի պահպանումը
1. Վարույթի ընթացքում ձեռնարկվում են պետական գաղտնիք
պարունակող տեղեկությունների պահպանման՝ օրենքով նախատեսված
միջոցներ:
2. Անձինք, որոնց քրեական հետապնդման մարմինն առաջարկում է սույն
օրենսգրքի դրույթներին համապատասխան` հաղորդել կամ ներկայացնել
պետական գաղտնիք պարունակող տեղեկություններ, չեն կարող հրաժարվել
այդ պահանջը կատարելուց` վկայակոչելով պետական գաղտնիքի
պահպանման անհրաժեշտությունը, սակայն իրավունք ունեն դատախազից,
քննիչից, հետաքննության մարմնից նախապես ստանալ քրեական
հետապնդման մարմնի կողմից նշված տեղեկությունների ստացման
անհրաժեշտությունը հաստատող, հարցաքննության կամ այլ
համապատասխան քննչական գործողության արձանագրության մեջ
արտացոլման ենթակա պարզաբանում:
3. Պետական գաղտնիք պարունակող, իրեն վստահված տեղեկությունների
վերաբերյալ ցուցմունքներ տվող պետական ծառայողն այդ մասին գրավոր
217
հաղորդում է համապատասխան պետական մարմնի ղեկավարին, եթե դա
նրան ուղղակիորեն չի արգելում վարույթն իրականացնող մարմինը:
4. Պետական գաղտնիք պարունակող տեղեկությունների հետ կապված
քրեական գործերով վարույթը հանձնարարվում է այդպիսի
տեղեկությունները չհրապարակելու մասին ստորագրություն տված
դատավորներին, դատախազներին, քննիչներին, հետաքննության մարմնի
աշխատակիցներին:
5. Այն մասնավոր սուբյեկտները, որոնց ծանոթացման համար
ներկայացվում կամ այլ կերպ հաղորդվում են պետական գաղտնիք
պարունակող տեղեկություններ, պետք է նախապես ստորագրություն տան
այդպիսի տվյալների չհրապարակման մասին: Ստորագրություն տալուց
հրաժարվելու դեպքում պաշտպանը և ներկայացուցիչը, բացի օրինական
ներկայացուցչից, պատճառաբանված որոշմամբ զրկվում են քրեական
դատավարությանը մասնակցելու իրավունքից, իսկ մյուս մասնավոր
սուբյեկտները պետական գաղտնիք պարունակող տեղեկություններ չեն
ստանում:
Հոդված 183. Ծառայողական եւ առեւտրային գաղտնիքի ստացումը և
պահպանումը
1. Վարույթի ընթացքում ձեռնարկվում են ծառայողական, առեւտրային եւ
օրենքով պահպանվող այլ գաղտնիք պարունակող տեղեկությունների
պահպանման՝ օրենքով նախատեսված միջոցներ:
2. Դատավարական գործողություններ կատարելիս առանց
անհրաժեշտության չպետք է հավաքվեն, պահվեն, օգտագործվեն եւ
տարածվեն ծառայողական, առեւտրային եւ օրենքով պահպանվող այլ
գաղտնիք պարունակող տեղեկություններ: Դատարանի, ինչպես նաեւ
հետաքննության մարմնի, քննիչի, դատախազի պահանջով դատավարական
գործողությունների մասնակիցները պարտավոր են չհրապարակել նշված
տեղեկությունները, որի համար նրանցից վերցվում է ստորագրություն:
3. Անձինք, որոնց քրեական վարույթն իրականացնող մարմինն
առաջարկում է սույն օրենսգրքի դրույթներին համապատասխան հաղորդել
կամ ներկայացնել օրենքով պահպանվող գաղտնիք պարունակող
տեղեկություններ, չեն կարող հրաժարվել այդ պահանջը կատարելուց`
վկայակոչելով ծառայողական, առեւտրային եւ օրենքով պահպանվող այլ
գաղտնիքի պահպանման անհրաժեշտությունը, սակայն իրավունք ունեն
դատարանից, դատախազից, քննիչից, հետաքննության մարմնից նախապես
ստանալ նրանց կողմից նշված տեղեկություններ ստանալու
անհրաժեշտությունը հաստատող, համապատասխան քննչական կամ
դատավարական գործողության արձանագրության մեջ արտացոլման
ենթակա պարզաբանում:
218
 6. Ծառայողական, առեւտրային եւ օրենքով պահպանվող այլ գաղտնիք ենթակա փաստաթղթերի ստացման փաստը հաստատվում է գործին կցված
պարունակող, իրեն վստահված տեղեկությունների վերաբերյալ ցուցմունքներ նրանց ստորագրությամբ:
տվող անձը այդ մասին գրավոր հաղորդում է համապատասխան
ղեկավարին, եթե դա նրան ուղղակիորեն չի արգելում վարույթն Հոդված 185. Ժամկետը բաց թողնելու հետեւանքները եւ դրա
իրականացնող մարմինը: վերականգնման կարգը
7. Ծառայողական, առեւտրային եւ օրենքով պահպանվող այլ գաղտնիք 1. Ժամկետն անցնելուց հետո կատարված դատավարական
պարունակող տեղեկությունների վերաբերյալ ապացույցներն այն անձանց գործողությունները համարվում են անվավեր, եթե ժամկետը չի
պահանջով, որոնց սպառնում է նշված տեղեկությունների հրապարակումը, վերականգնվում:
կարող են հետազոտվել դռնփակ դատական նիստում: 2. Բաց թողնված ժամկետի վերականգնում հնարավոր է, եթե սույն
օրենսգրքով այլ բան նախատեսված չէ:
ԳԼՈՒԽ 25. 3. Հարգելի պատճառով բաց թողնված ժամկետը վերականգնվում է
ՎԱՐՈՒԹԱՅԻՆ ԺԱՄԿԵՏՆԵՐԸ վերականգնվի վարույթն իրականացնող մարմնի որոշմամբ՝ շահագրգիռ
անձի միջնորդությամբ: Ժամկետը վերականգնվում է այն բաց թողած անձի
Հոդված 184. Ժամկետների հաշվարկը համար, այլ ոչ ուրիշ անձանց, եթե վարույթն իրականացնող մարմնի
1. Սույն օրենսգրքով սահմանված ժամկետները հաշվվում են ժամերով, համապատասխան որոշմամբ այլ բան նախատեսված չէ:
օրերով, ամիսներով եւ տարիներով: 4. Այն որոշման կատարումը, որը բողոքարկված է սահմանված ժամկետի
2. Ժամկետները հաշվելիս նկատի չեն առնվում այն ժամն ու օրը, որից բացթողումով, նշված անձի միջնորդությամբ կարող է կասեցվել մինչեւ բաց
սկսվում է ժամկետների ընթացքը: թողնված ժամկետի վերականգնման հարցի լուծումը:
3. Ժամկետն օրերով հաշվելիս ժամկետի ընթացքն սկսվում է առաջին օրվա 5. Բաց թողնված ժամկետը վերականգնելուց քրեական հետապնդման
գիշերվա զրո ժամից եւ վերջանում վերջին օրվա գիշերվա ժամը քսանչորսին: մարմնի հրաժարումը կարող է բողոքարկվել դատախազին: Բաց թողնված
Ժամկետն ամիսներով կամ տարիներով հաշվելիս ժամկետը վերջանում է ժամկետը վերականգնելուց դատարանի հրաժարումը վերադաս դատարան
վերջին ամսվա համապատասխան օրը, իսկ եթե տվյալ ամիսը չունի բողոքարկման ենթակա չէ, սակայն վերադաս դատարանն իրավունք ունի
համապատասխան ամսաթիվ, ապա ժամկետը վերջանում է այդ ամսվա վերականգնել բաց թողնված ժամկետը՝ իր վարույթում գտնվող գործով:
վերջին օրը: Եթե ժամկետը լրանալու օրը ոչ աշխատանքային է, ապա
ժամկետի վերջին օր է համարվում դրան հաջորդող առաջին աշխատանքային
օրը:
4. Ժամկետը բաց թողնված չի համարվում, եթե բողոքը կամ այլ
փաստաթուղթը փոստին է հանձնված ժամկետը լրանալուց առաջ, իսկ
կալանքի տակ գտնվող կամ բժշկական հաստատությունում տեղավորված
անձանց համար, եթե բողոքը կամ այլ փաստաթուղթը կալանքի տակ
պահելու վայրի կամ բժշկական հաստատության վարչակազմին հանձնված է
մինչեւ ժամկետը լրանալը: Բողոքը կամ այլ փաստաթուղթը փոստին
հանձնելու ժամանակը որոշվում է փոստային դրոշմով, իսկ կալանքի տակ
պահելու վայրի կամ բժշկական հաստատության վարչակազմին հանձնելու
ժամանակը՝ այդ հաստատությունների գրասենյակների կամ պաշտոնատար
անձանց կատարած նշումով:
5. Պաշտոնատար անձանց կողմից սահմանված ժամկետը պահպանելը
հաստատվում է դատավարական փաստաթղթերում՝ համապատասխան
նշումով: Քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց հանձնման

219 220
 Կ. Բիշարյան, Ա. Ղամբարյան

ՀՀ քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի

հայեցակարգային առանձին դրույթների
և քրեական դատավարության օրենսգրքի
նախագծի ընդհանուր մասի
տեսագործնական վերլուծություն

----------------------------------------------------
Չափսը` 64x80 1/16: Տպագրությունը` օֆսեթ:
Թուղթը` օֆսեթ: Ծավալը` 13,75 տպ. մամուլ:
Տպաքանակը` 200 օրինակ:

Տպագրվել է §ՎԱՐԴՀՐԱՏ¦ ՍՊԸ-ի տպագրատանը

221