NOMENKLATURA- FORMULAZIOA

Nomenklatura kimikoa deritzo konposatu kimikoen formulak eta izenak adierazteko

metodoari.
Hortaz arduratzen dena , Kimika Puru eta Aplikatuko Nazioarteko Batasuna (IUPAC)
erakundea da.
Zer da formula bat?
Formulak ikurren bitartez idazten diren konposatu
kimikoen adierazpenak dira. honela dago osatuta:
osatzen duten elementuen ikurrez eta azpiindizeez.
Molekulatan azpiindizeek atomo-kopuruari buruzko
informazioa ematen duena.
Formulen idazketa
Konposatu ez-organikoak formulatzeko ezinbestekoa da elementu kimikoen sinboloak
edo ikurrak, eta oxidazio-zenbakiak jakitea.
Formulak idazterakoan, elementuen ikurren ordena ondoko “Elementuen sekuentzia”-n
agertzen dena izan behar da:

Ezkerrean idatziko da izaera metaliko handienekoaren ikurra. Jarraian, eskuman,

izaera ez-metaliko handienekoarena.
Ondoren, oxidazio-zenbakiak trukatu behar dira, eta zeinu barik azpiindize moduan
idatziko dira. Azpiindize horiek elkarren multiploak badira, sinplifikatu egingo dira.
Azpiindizerik ez badago elementu horren atomo bakar bat dagoela adierazten du.
Adibidez: NaCl, Al2S3, NH3, H2O, CO2, OCl2

Oxidazio-zenbakiak
Konposatu bateko lotura guztiak ionikoak izango balira, elementu horren
atomoak izango lukeen karga adierazten du.. Oxidazio zenbakiak positiboak,
negatiboak edo nuluak izan daitezke : +1, +2, 0, –1, –2, –3...

Zein proportziotan Zein da elementu bakoitzaren oxidazio

FORMULA
daude? zenbakia?
Na2Se
NiCl3
CH4
FeH3

DBH 4 22-23 ikasturtea

Nomenklatura motak
IUPAC erakundeak proposaturiko hainbat nomenklaturetatik , konposatu ez-
organikoak formulatzeko nomenklatura estekiometrikoa batez ere erabiliko dugu,
oxoazidoetarako izan ezik.
• Konposizio-nomenklatura edo estekiometrikoa
Substantziaren konposizioan oinarritzen da, ez haien egituran.
Nomenklatura honetan osagaien proportzioa adierazten da. Proportzio hori hiru eratara
adierazii daiteke:
a) Aurrizki biderkatzaileekin: atomo kopuruak mono, di, tri, tetra …erabiliz
izendatzen dira edo sustantzia konplexuetan bis, tris, tetrakis, ... aurrizkiak
adieraziz.
Mono aurrizkia bakarrik erabiltzen da bere gabeziak nahasmena sortzen duenean.
Ez dira egiten laburdurak izenetan “monoxidoan” izan ezik, hots, “tetroxidoa” EZ DA
ZUZENA, “tetraoxidoa” idatzi behar da.
Kopuru Sinplea Konplexua Kopurua Sinplea Konplexua
a
2 di bis 8 okta oktakis
3 tri tris 9 nona nonakis
4 tetra tetrakis 10 deka dekakis
5 penta pentakis 11 undeka undekakis
6 hexa hexakis 12 dodeka dodekakis
7 hepta heptakis 20 ikosa ikosakis

b) Oxidazio-zenbakiarekin: Elementuen OXIDAZIO ZENBAKIAK beren izenaren

alboan lekurik gabe, parentesi artean eta erromatar zenbakiaz adierazten dira.
Oxidazio zenbakia bakarra denean, adibidez alkalinoetan, lurralkalinoetan, … ez da
adierazten.
c) Karga ionikoarekin: Konposatu ionikoetan erabili ahal dira KARGAREN
ZENBAKIAK (“zenbaki arabigoak”) elementuen izenaren alboan (lekurik gabe) eta
parentesi artean. Lehenengotan idazten da zenbakia eta gero zeinua.

Oxidazio
Aurrizkiak Karga zenbakiak
zenbakiak
erabiliz erabiliz
erabiliz
NiCl2 Nikel dikloruro Nikel (II) kloruro Nikel (2+) kloruro

OHARRA : Elementuen izen gehienak ez dira aldatzen atzizkiak eranstean, besteak

beste salbuespen hauek erabiliko ditugu : sufrea sulfur- nitrogenoa nitr-

2
Aztertuko diren substantzia kimikoak ondokoak dira:

1.-Substantzia sinpleak

+ metala /ez-metala
2.1.1 Oxidoak
+ halogenoa

2.1.2Peroxidoak + metala
2.1.Bitarrak
2.-Substantzia 2.1.3Hidruroak + ez-metala
konposatuak + anfi/halogeno
+ neutroak
2.1.4 Gatzak
+ hegazkorrak
2.2.1Hidroxidoak
2.2.2Azido oxoazidoak
2.2 Hirutarrak 2.2.3Oxigatz neutroak

1.-Sustantzia sinpleak
Elementu bakar baten atomoz eratutakoak dira. Orokorrean elementu kimikoaren izenarekin
izendatzen dira.
• Zenbait elementu atomo bakar batez eratzen dira, gas monoatomikoak edo gas
nobleak kasurako: He, Ne, Ar, Kr, Xe eta Rn
• Ez-metalen elementu gehienek molekula diatomikoak edo poliatomikoak eratzen
dituzte. Substantzia molekularrak osatzen dituzten ez metaletan, elementuaren
izenaren aurrean formulan dagoen atomo kopurua adierazten duen aurrizkia idazten
da. H2, N2,O2, O3, F2, Cl2, Br2, I2, P4, S8
• Elementu metalikoek, eta zenbait ez-metalikok, sare kristalinoak eratzen dituzte. Sare
horiek, atomo ugari dituzten arren, elementuaren sinbolo soilaz adierazten dira:
Au, Fe, Co, Zr, Pt, Ni, Ca, K, Be, C, Si
“Mono” aurrizkia soilik erabiltzen da elementua naturan ez dagoenean egoera
monoatomikoan.
IUPACek zenbait espezieren kasuan izen tradizionala erabiltzea onartzen du:
Konposizio-nomenklatura Onartutako izen klasikoa
H Monohidrogeno Hidrogeno atomiko
H2 Dihidrogeno Hidrogeno (molekularra)
O Monooxigeno Oxigeno atomiko
O2 Dioxigeno Oxigeno (molekularra)
O3 Trioxigeno Ozono
P4 Tetrafosforo Fosforo zuria

3
 1. Ariketa - ELEMENTO BATEKO KONBINAZIOAK

Formula Konposizio-nomenklatura Onartutako izen klasikoa

1) O

2) dioxigeno

3) Ozono

4) Oktasufre

5) Nitrogeno molekula

2.1.-Substantzia- konposatu bitarrak

Bi elementu kimikoren atomoak konbinatuz osatzen dira.

Horietako batek oxidazio-zenbaki positiboa izango du, eta

besteak, berriz, oxidazio-zenbaki negatiboa. Formulak
idazterakoan alboko eskeman proposaturiko ordena
jarraitu behar da.

2.1.1- Oxidoak
Konposatu bitar hauek konposizio nomenklaturaren hiru eratara izendatu ahal dira,
Baina ez metalek eta oxigenoak sorturikoetan, izaera ionikoa ez dutenez, ezin da erabili karga
zenbakiaren nomenklatura.

Formula orokorra: Adibideak:

XnOm
NiO / SO3
non X metala edo ez-metala den, n oxigenoaren oxidazio-zenbakia
eta m bere oxidazio-zenbakia.
Ahal denean sinplifikatu egiten dira azpiindize hauek.
Izendatzeko erabiliko dugu Konposizio-nomenklatura:
 Aurrizkiak erabiliz:
<aurrizkia><elementua> <aurrizkia>oxido
Oharra: Mono aurrizkia lehen bezala, bakarrik erabiltzen da errakuntzak eman ahal direnean.
Ez dira egiten laburdurak izenetan “monoxidoan” izan ezik.
 Oxidazio-zenbakiak erabiliz:
<elementuaren izena>(oxidazio-zenbakia zenbaki erromatarrez) oxido
Oharra: Karga ez da adierazten zalantzak ez daudenean, adibidez elementuak
Oxidazio- zenbaki bakarra duenean.
 Karga zenbakiak erabiliz:
<metalaren izena>(karga zenbakia ikurrarekin) oxido
Oharra: Notazio hau konposatu ionikoetan soilik erabili daiteke
4
 Konposizio-nomenklatura edo estekiometrikoa
Oxidazio zenbakiak Karga zenbakiak
Aurrizkiak erabiliz
erabiliz erabiliz
Fe2O3 diburdina trioxido burdina(III) oxido burdina(3+) oxido
CaO kaltzio oxido kaltzio oxido kaltzio oxido
Na2O disodio oxido sodio oxido sodio oxido
SO sufre monoxido sufre(II) oxido Ez dauka izaera ionikorik
SO2 sufre dioxido sufre(IV) oxido Ez dauka izaera ionikorik
SO3 sufre trioxido sufre(VI) oxido Ez dauka izaera ionikoa
CO2 karbono dioxido karbono(IV) oxido Ez dauka izaera ionikorik

2.1.1.1-Haluroak
Oxigenoaren eta halogenoen (F, Cl, Br eta I) konbinazioak dira, lehenik oxigenoaren ikurra
idazten da eta ondoren halogenoarena.
Konposizio-nomenklatura:
 Aurrizkiak erabiliz:
<aurrizkia><oxigeno> <di-><halogenoaren erroa+uro>
Konposizio-nomenklatura edo estekiometrikoa
Aurrizkiak erabiliz
OCl2 oxigeno dikloruro
O5Cl2 pentaoxigeno dikloruro

2.1.2.- Peroxidoak
Elementu batek (metalek edo hidrogenoak) eta O22- peroxido taldeak osatutako elkarketak
dira.

Formula orokorra: Adibideak:

M2(O2)m BeO2 /
non M metala (edo hidrogenoa)den, m oxidazio- zenbakia. K 2O 2
Azpimarratu behar da 2 azpiindizea ezin dela sinplifikatu, hori
peroxidoaren izaera molekularrari lotuta baitago.
Konposizio-nomenklatura:
 Aurrizkiak erabiliz:
<aurrizkia><elementua> <aurrizkia>oxido
 Oxidazio-zenbakiak erabiliz:
<elementuaren izena>(oxidazio-zenbakia erromatarrez) peroxido
 Karga zenbakiak erabiliz:<metalaren izena>(karga zenbakia ikurrarekin)
dioxido(2-)

5
 Konposizio-nomenklatura edo estekiometrikoa
Oxidazio zenbakiak
Aurrizkiak erabiliz Karga zenbakiak erabiliz
erabiliz
Na2O2 disodio dioxido sodio peroxido sodio dioxido(2-)
NiO2 kobre dioxido Nikel (II) peroxido Nikel (2+) dioxido(2-)
H2O2 dihidrogeno dioxido hidrogeno peroxido Ez dauka izaera ionikorik

 H2O2 formularako “ur oxigenatua” izena onartuta dago.

2 ariketa.- KONBINAZIO BITARRAK

2.1.- Oxidoak

Formula Oxidazio zenbakiak Karga zenbakiak

Aurrizkiak erabiliz
erabiliz erabiliz
1) Diburdina trioxido

2) BaO

3) Disodio monoxido

4) Magnesio oxido

5) Manganeso dioxido

6) Kobalto(III) oxido

7) Platino (IV) oxido

8) Dikromo trioxido

9) SrO

10) CdO

11) Au2O

12) Cu2O

13) Rb2O

14) Al2O3

15) PbO2

16) NiO

17) CaO

18) FeO

19) ZnO

20) SO _________________

21) Fosforo (V) oxido ________________

6
 22) N2O3 _________________

23) As2O5 ________________

24) SiO2 _______________

25) Heptaoxigeno ________________

dibromuro

26) O5 I 2 ________________

27) O3 Cl2 ________________

28) Iodo (V) oxido ________________

2.3.- Peroxidoak

Formula Oxidazio zenbakiak Karga zenbakiak

Aurrizkiak erabiliz
erabiliz erabiliz
1) Li2O2

2) Zesio peroxido

3) Ag2O2 Zilar dioxido (2-)

4) CaO2 Kaltzio dioxido

5) NiO2 Nikel (2+) dioxido (2-)

6) K2O2 Dipotasio dioxido

2.1.3.-Hidrogenoaren konposatu bitarrak

Hidrogenoak gainontzeko elementuekin osatzen dituen konposatuak oso
desberdinak dira. Hidrogenoak elektroi bakarra izanik ,erraz eman dezake, baina
beste elektroi bat ere har dezakeenez bere oxidazio-zenbakia -1 edo +1 izan
daiteke. Honen arabera, bi talde nagusi bereizten dira:
 1.-15. taldeetako elementuekin dituen
konbinazioak. Konposizio-nomenklatura erabiliko da,
hidrogenoari -1 oxidazio-egoera esleituko zaio, eta
konposatua hidruro gisa izendatuko da.
 16. eta 17. taldeetako elementuekin dituen
konbinazioak. Hidrogenoari +1 oxidazio- egoera
esleitzen zaio hauetan.

2.1.3.1 Hidruro metalikoak

7
 Hidruro metalikoa hidrogenoaren eta 1. eta 12. Taldeetako metalaren arteko
konposatua da. Hidrogenoaren oxidazio-egoera -1 da eta metalarena
positiboa da.

Formula orokorra: Adibideak:

MHn CaH2
non M metala den eta n bere oxidazio- zenbakia /
FeH3
Konposizio-nomenklatura:
 Aurrizkiak erabiliz:
<metalaren izena> <aurrizkia>hidruro
 Oxidazio-zenbakiak erabiliz:
<metalaren izena>(metalaren oxidazio-zenbakia erromatar eran)
hidruro
 Karga zenbakiak erabiliz:
<metalaren izena> (karga zenbakia ikurrarekin) hidruro
Konposizio-nomenklatura edo estekiometrikoa
Aurrizkiak erabiliz Oxidazio zenbakiak Karga zenbakiak
erabiliz erabiliz
FeH2 burdina dihidruro burdina(II) hidruro burdina(2+) hidruro
KH potasio hidruro potasio hidruro potasio hidruro
CuH2 kobre dihidruro kobre(II) hidruro kobre(2+) hidruro

2.1.3.2 Bestelako hidruroak

13, 14. eta 15. taldeetako elementuekin eratzen dituen konbinazioak hidruro moduan
izendatuko dira konposizio-nomenklatura erabiliz, eta formula idaztean, hidrogenoa
bukaeran kokatuko da, elementuen lehentasun-sekuentziatik ondoriozta daitekeen
bezala.

Formula orokorra: Adibideak:

EHn CH4 /
BH3
non E ez-metala den eta n bere oxidazio- zenbakia

Konposizio-nomenklatura erabiltzerakoan hidruro metalikoen modura izendatzen

dira, baina izaera ez-ionikoa dute konposatu molekularrak dira eta. Beraz soilik
aurrizkien nomenklatura erabiltzen da.

 Konposizio-nomenklatura:

8
  Aurrizkiak erabiliz:<ez-metalaren izena> <aurrizkia>hidruroa
Adibideak:
Konposizio-nomenklatura edo
estekiometrikoa Izen onartua
Aurrizkiak erabiliz
NH3 nitrogeno trihidruro amoniakoa (*)
PbH4 berun tetrahidruro
Konposatuak izendatzeko beste modu bat dago “hidruro guraso” oinarritzen
dena.
 Ordezkapen-nomenklatura: <elementuaren izenaren erroa>ano
C-aren eta N-aren kasuan salbu
13. taldea 14. taldea 15. taldea
BH3 boranoa CH4 metano NH3 azano
AlH3 alumano SiH4 silano PH3 fosfano
GaH3 galano GeH4 germano AsH3 artsano
InH3 indigano SnH4 eztanano SbH3 estibano
TlH3 talano PbH4 plunbano BiH3 bismutano

Hidrogenoak oxigenoarekin eratzen dituen konbinazioak H2O eta H2O2 dira; hau da,
ura eta hidrogeno peroxidoa ere beste era honetan izenda daitezke:
Konposizio-izena Ordezkapen-izena Izen onartua
H2O dihidrogeno oxido oxidano ura
H2O2 dihidrogeno dioxido dioxidano hidrogeno peroxido

2.1.3.2 Hidrazidoak
Hidrazidoak eratzen dira 16. taldeko S, Se, Te eta 17. taldeko F, Cl, Br eta I.
elementuak hidrogenoarekin konbinatzean.
Hidrogenoak +1 oxidazio-zenbakia dauka (eta ezker aldean idatziko da) eta ez-metalak
negatiboa. Konposatu hauek ur-disoluzioan izaera azidoa dute.
Formula orokorra: Adibideak:

H nE HCl / H2S

non E ez-metala den eta n bere oxidazio-zenbakia

 Konposizio-nomenklatura:
 Aurrizkiak erabiliz:
<aurrizkia>hidrogeno <ez-metalaren izena>-uro
Oharra: aurrizkia ken daiteke. “-uro” atzizkia ez metalen izenari eranztean honela gelditzen
dira : fosfuro, artsenuro, antimonuro, sulfuro, selenuro, telururo, fluoruro, kloruro,
bromuro, ioduro.
 Nomenklatura tradizionala: Konposatu hauek ur-disoluzioan
daudenean (beraz nahaste bat adierazteko eta ez konposatu kimikoa)
nomenklatura hau erabiltzen da: azido <ez-metalaren izena>-hidrikoa
9
 Konposizio-nomenklatura edo estekiometrikoa Ur-disoluzioan,
Aurrizkiak erabiliz Hidrogeno nomenklatura nahastearen izena
HCl hidrogeno kloruro hidrogeno kloruro azido klorhidriko
H2S dihidrogeno sulfuro hidrogeno sulfuro azido sulfhidriko
* HCN hidrogeno zianuro ----------------------------------------------------------- azido zianhidriko
 Ordezkapen-nomenklatura erabil daiteke jatorrizko hidruroa
izendatzeko:
<elementuaren izenaren erroa>ano
16. taldea 17. taldea
HF fluorano
H2S sulfano HCl klorano
H2Se sekano HBr bromano
H2Te telano HI iodano
H2Po polano HAt astatano
3-Ariketak.- Hidrogenoaren konbinazio bitarrak

3.1.- Hidruro metalikoak

Formula Oxidazio zenbakiak Karga

Aurrizkiak erabiliz
erabiliz zenbakiak
erabiliz
1) Aluminio trihidruro

2) PbH4

3) AuH3 Urre (3+) hidruro

4) Sodio hidruro

5) Burdina (III) hidruroa

6) CaH2

7) Kromo trihidruroa

3.2.- Ez- metalen hidruroak

Formula
Aurrizkiak erabiliz Ordezkapen nomenklatura
1) BH3 Borano

2) Alumano

10
 3) CH4

4) Silano

5) Azanoa/Amoniakoa (onartua)

6) PH3

7) AsH3

3.3.-Hidrazidoak

1) Formula Ur-disoluzioan Ordezkapen

Aurrizkiak erabiliz
nomenklatura

2) HCl Kloranoa

3) Hidrogeno sulfuroa Sulfanoa

4) Azido Selenhidrikoa Selanoa

5) HF Fluoranoa

6) Azido telurhidrikoa

2.1.4 Gatz bitarrak

2.1.4.1 Gatz neutroak (metal + ez-metal)
Metal eta ez-metalen arteko konbinazio bitarrak dira; metala, formularen
ezkerraldean idazten da, eta ez-metala eskumaldean.

Formula orokorra: Adibideak:

M nN m AlBr3 / Ag2S
non M metala den eta m bere oxidazio-zenbakia, N ez-metala eta
n bere oxidazio-zenbakia

Konposizio-nomenklatura:
 Aurrizkiak erabiliz:

11
 <aurrizkia><metala> <aurrizkia><ez-metala>-uro
 Oxidazio-zenbakiak erabiliz:
<metala>(Oxidazio-zenbakia erromatar eran) <ez-metala>-uro
 Karga zenbakiak erabiliz:
<metala>(karga zenbakia ikurrarekin) <ez-metala>-uro
Konposizio-nomenklatura edo estekiometrikoa
Oxidazio zenbakiak Karga zenbakiak
Aurrizkiak erabiliz
erabiliz erabiliz
CuCl2 kobre dikloruro kobre(II) kloruro kobre(2+) kloruro
K2S dipotasio sulfuro potasio sulfuro potasio sulfuro
Au3N triurre nitruro urre(I) nitruro urre(1+) nitrur
FeS burdina monosulfuro burdina(II) sulfuro burdina(2+) sulfuro

2.1.4.2-Gatz hegazkorrak edo lurrunkorrak (ez-metal + ez-metal)

Oxigenoa eta hidrogenoa ez diren bi ez-metalen arteko konbinazio bitarrak.
Konposatu hauetan jakiteko zein elementu jartzen den ezkerrean eta zein
“Elementuen sekuentziazioko” ondoko segida kontutan izan behar da:
B, Si, C, Sb, As, P, N, Te, Se, S, I, Br, Cl,F

Formula orokorra: Adibideak:

ExE`y PCl3 / As2Se3
non E ez-metala den eta y bere oxidazio-zenbakia, E` ez-metala
eta x bere oxidazio-zenbakia

Konposizio-nomenklatura:
 Aurrizkiak erabiliz:
<aurrizkia><ez-metala> <aurrizkia><ez-metala>-uro
 Oxidazio-zenbakiak erabiliz:
<ez-metala>(oxidazio-zenbakia erromatar eran) <ez-metala>-
uro
 Karga zenbakiak erabiliz, ez da erabiltzen izaera ionikorik ez dutelako.

Konposizio-nomenklatura edo estekiometrikoa

Aurrizkiak erabiliz Oxidazio zenbakiak erabiliz Karga zenbakiak erabiliz
CCl4 karbono tetrakloruro karbono(IV) kloruro Ez dauka izaera ionikorik
BrF3 bromo trifluoruro bromo(III) fluoruro Ez dauka izaera ionikorik
SF6 sufre hexafluoruro sufre(VI) fluoruro Ez dauka izaera ionikorik
4 ARIKETA.-Gatz bitarrak

12
 4.1.- Gatz neutroak

Formula Oxidazio zenbakiak Karga zenbakiak erabiliz

Aurrizkiak erabiliz
erabiliz
1) AuI

2) Dikobre diioduro

3) Kromo(II) sulfuro

4) Manganeso (3+) seleniuro

5) Ni Br3

6) Merkurio (I) nitruro

7) Kobalto monosulfuro

4.2.- Gatz hegazkorrak

Formula Oxidazio zenbakiak

Aurrizkiak erabiliz
erabiliz
1.

2. Fosforo pentakloruro

3. CS2

4. Fosforo(V) kloruro

5.

6. ClF3

7. ICl

Konposatu bitarrak

Formula Oxidazio zenbakiak erabiliz

Aurrizkiak erabiliz
1. Burdina trikloruro

2. Kaltzio kloruro

3. Bromo trifluoruro

4. Bromo (V) kloruro

5. Karbono disulfuro

6. Kromo trihidruro

7. CrH3

8. IF7

13
9. HI

10. PbH2

11. BP

12. Fe2O3

13. Dilitio dioxido

14. Silizio (IV) oxido

15. HgO

16. H2Te

17. BaO

18. AsH3

19. Azido iodhidriko

20. PbH2

21. Fe2O3

22. Li2O2

23. ClO2

24. SiO2

25. HgO

26. NH3

27. FeO

28. AgH

29. AuH3

30. Dikromo trisulfuro

31. HCl

32. Silizio dioxido

33. PtH2

34. Sufre dioxido

35. Fosforo(III) oxido

36. Sodio oxido

37. Nitrogeno (III) oxido

38. Potasio peroxido

14
39. Rubidio kloruro

40. Fosforo trihidruro

41. Diburdina trioxido

42. Karbono (IV) sulfuro

43. Diboro trisulfuro

44. H2Te

45. HBr

2.2.-Substantzia- konposatu Hirutarrak

2.2.1.-Hidroxidoak
Hidroxidoak eratzen dira hidroxido anioia (OH -), eta katioi bat konbinatzen
+
direnean; orokorrean katioia metal batetik sortua da, baina NH4 , amonio
ioiak, hidroxidoa sor dezake.
Konposatu hirutarrak izan arren, bitarrak izango balira moduan izendatzen
dira.
Formula orokorra: Adibideak:
M(OH)m Fe(OH)2 /LiOH
non m: metalaren oxidazio-zenbakia den.

Izendatzeko oxido metalikoen arau eta nomenklatura berberak erabiltzen dira,

oxido hitzaren ordez hidroxido hitza erabilita.
Konposizio-nomenklatura edo estekiometrikoa
Oxidazio zenbakiak Karga zenbakiak
Aurrizkiak erabiliz
erabiliz erabiliz
LiOH litio hidroxido litio hidroxido litio hidroxido
Fe(OH)2 burdina dihidroxido burdina(II) hidroxido burdina(2+) hidroxido

5.Ariketak : Hidroxidoak

Formula Oxidazio zenbakiak Karga ionikoa

Aurrizkiak erabiliz
erabiliz erabiliz

Nikel (2+) hidroxido

Cu (OH)2

Berun (IV) hidroxido

15
 Urre (3+) hidroxido

Ca(OH)2

Rubidio hidroxido

Sn (OH)4

16
2.2.2 Oxoazidoak
Hidrogenoak, oxigenoak eta ez-metal batek osatutako konposatu hirutarrak
dira. Zenbaitetan, ez-metala beharrean metalen bat da: Cr eta Mn (oxidazio
zenbakiak +6 eta +6-+7 hurrenez hurren erabiltzean)
Konposatu hauetarako IUPAC erakundeak hidrogenoaren nomenklatura eta
adizio nomenklatura proposatzen ditu, baina nomenklatura tradizionaleko
“azido sulfurikoa, azido perklorikoa, … izen arruntak onartzen dira ere.

Formula orokorra:
HaEbOc Adibideak:
non formulako azpiindizeek elementu kimiko bakoitzaren atomo H2SO4 / HClO
kopurua adierazten duten.
E: ez-metala da, edo oxidazio-egoera altuko Cr edota Mn.

ARAU PRAKTIKOA OXOAZIDOAK FORMULATZEKO

E-ren oxidazio zenbakia bakoitia bada oxoazidoaren formula hidrogeno atomo bat da
(a=1), eta bikoitia izanez gero bi (a=2).
E-ren atomo kopurua oxoazido arruntetan 1 da (b=1) H aE Oc, eta oxigenoaren atomo
kopurua kalkulatzeko:
* elementu guztien oxidazio zenbakien baturak zero izan behar du.
* Hidrogenoarena +1 , eta oxigenoarena -2, E elementuaren oxidazio-
zenbakia +n izanik,
Ondorengo kalkulu sinple egin dezakegu: a· (+1) + n + c · (-2) = 0

Oxoazidoen nomenklatura tradizionala

Oraindik ere asko erabiltzen den nomenklatura eta IUPACek onartzen duena,
azido <aurrizkia><ez-metala><atzizkia>

Oxoazidoen nomenklatura tradizionalerako laburpen-taula

Azido Hipo -------------oso +1 +2 +1 --- --- --- ---
Azido -------------------oso +3 +4 +3 +2 --- --- +4
Azido--------------------iko +5 +6 +5 +4 +3 +6 +6
Azido per----------------iko +7 ---- --- --- --- --- +7
-
elementuak Cl,Br I S,Se, N,P,As, C,Si B Cr Mn
Te Sb
17
 Hauek dira oxoazido nagusien nomenklatura tradizional onartua:
Halogenoak: Cl, Br eta I-ak ematen dituzten oxoazidoak baina F-ak ez.
+1 HClO azido hipokloroso HBrO azido hipobromoso HIO azido hipoiodoso
+3 HClO2 azido kloroso HBrO2 azido bromoso HIO2 azido iodoso
+5 HClO3 azido kloriko HBrO3 azido bromiko HIO3 azido iodiko
+7 HClO4 azido perkloriko HBrO4 azido perbromiko HIO4 azido periodiko
Anfigenoak/Kalkogenoak: S, Se eta Te-aren oxoazidoak +4 eta +6 oxidazio-zenbakiekin.

H2SO2 azido hiposulfuroso

+2 H2SeO2 azido hiposelenioso H2TeO2 azido hipoteluroso

H2SO3 azido sulfuroso

+4 H2SeO3 azido selenioso H2TeO3 azido teluroso
H2SO4 azido sulfuriko
+6 H2SeO4 azido seleniko H2TeO4 azido teluriko

Nitrogenoaren konposatuak: +3, +5 ohikoenak, baina +1 ere ezagutzen da

+1 HNO Azido hiponitroso
+3 HNO2 azido nitroso
+5 HNO3 azido nitriko
Karbonoarena: +4
+4 H2CO3 azido karboniko

Cr eta Mn-aren konposatuak, trantsizio metalak izanik:

H2CrO4 azido kromiko
Cr +6
+6 H2MnO4 azido manganiko
Mn
+7 HMnO4 azido permanganiko

 Oxoazidoen hidrogeno-nomenklatura

<aurrizkia>hidrogenoa(<aurrizkia>oxido<aurrizkia>elementuaren izena+ato)
Hidrogeno-izena
H2CO3 Dihidrogeno(trioxidokarbonato)
HNO3 Hidrogeno(trioxidonitrato)
HMnO4 Hidrogeno ( tetraoxidomanganato)

18
6.Ariketak .- Oxoazidoak

Formula Hidrogeno nomenklatura Onarturiko tradizionala

HNO3

Dihidrogeno (heptaoxidodikromato)

HBrO2

Azido perbromiko

H2CO3

Hidrogeno (tetraoxidoioato)

HClO4

Azido kromiko

HMnO4

Az. hipokloroso

Azido nitroso

HBrO2

HIO

H2MnO4

Onarturikoa tradizionala Hidrogeno nomenklatura

1. HBrO

2. HClO3

3. HIO4

4. HNO3

5. H2SO4

6. HMnO4

19
7. H2TeO3

8. H2SeO2

9. HClO4

10. H2MnO4

11. H2SO3

12. HBrO3

13. H2CrO4

14. HIO3

15. Azido hipoiodoso

16. Dihidrogeno (trioxidokarbonato)

17. Dihidrogeno (trioxidosulfato)

18. Azido nitriko

19. Azido hipokloroso

20. Dihidrogeno (trioxidoseleniato)

21. Azido perbromiko

22. Hidrogeno (trioxidobromato)

23. Azido karboniko

24. Hidrogeno (trioxidonitrato)

20
25. Azido teluriko

26. Hidrogeno (dioxidoklorato)

27. Azido permanganiko

28. Hidrogeno (trioxidoiodato)

29. Azido periodiko

30. Hidrogeno (dioxidoiodato)

31. Azido kromiko

32. Azido sulfuriko

33. Hidrogeno (monoxoiodato)

34. H2TeO2

35. H2SO4

21
 2.2.2.1 Ioiak
Ioia karga elektrikoa duen atomo edo atomo-taldea da. Bi mota daude:
Katioia edo ioi positiboa eratzen dira substantzia neutroak elektroiak galtzen
dituenean eta ondorioz karga positiboa dute
Anioia edo ioi negatiboa eratzen dira elektroiak irabazten dituenean eta
ondorioz karga negatiboa dute.
 Katioi homoatomikoak izendatzeko, aurrizki egokia erabiliz elementuaren izena
mugagabean, eta haren karga-zenbakia adierazten da parentesi artean. Parentesia
izenari itsatsita agertu behar da, inolako zuriunerik utzi gabe.
Katioi monoatomikoa
<izena><karga ionikoa>
+ hidrogeno(1+)
H
2+ burdin(2+)
Fe +
Cu kobre(1+)
2+ kobre(2+)
Cu
 Katioi heteropoliatomikoak Hidruro ez metaliko batzuk H+ irabaztean sorturikoak
dira; izendatzeko (hau da, elementu kimiko bat baino gehiagoz eratutako katioiak)

Katioi poliatomikoen izenak Onartutako izen alternatiboa

H3O+ oxidanio oxonio
NH4+ azanio amonio
PH4+ fosfanio
AsH4+ artsanio
SbH4+ estibanio

 Anioi homoatomikoak. Anioiaren izena eraikitzeko, elementuaren erroari –uro

jartzen da, eta ondoren, hutsunerik utzi gabe, karga-zenbakia parentesi artean
idazten da.
Anioi batzuek izen tradizional onargarria izan dezakete.

Anioi monoatomikoa
<elementuaren erroa + uro> <karga ionikoa>
Cl- kloruro(1-) edo kloruro
2- oxido(2-) edo oxido
O
2- sulfuro(2-) edo sulfuroa
S
- hidruro(1-) edo hidruro
H
3- nitruro(3-) edo nitruro
N
 Anioi poliatomikoak ( Oxoanioiak)
 nomenklatura tradizionala edo onartutako izen arrunta eratzeko dagokion
azidoaren atzizkiak aldatu egiten dira:
Oxoazidoaren –oso => -ito bihurtzen da
Oxoazidoaren –iko => -ato bihurtzen da
Azidoaren di-, hipo- aurrizkiak anioian ere mantentzen dira.

<aurrizkia><ez-metalaren erroa><atzizkia>
22
  hidrogeno-nomenklatura
<<aurrizkia>oxido<aurrizkia>elementuaren izena+ato(karga
zenbakia)

Nomenklatura tradizionala edo  hidrogeno-

Jatorrizko azido oxoazidoa
onartutako izen arrunta
nomenklatura

SO32- H2SO3 : azido sulfuroso sulfito Trioxidosulfato (2-)

MnO4- HMnO4: azido permanganiko permanganato Tetraoxidomanganati (1-)
CrO42- H2CrO4 : azido kromiko kromato Tetraoxidokromatoa (2-)
NO3- nitrato Trioxidonitrato (1-)
HNO3: azido nitriko
ClO2- HClO2: azido kloroso klorito Dioxidoklorato(1-)

2.2.3.- OXIGATZAK
Oxigatzak oxoazidoen deribatuak dira eta oxoazidoen hidrogenoak metalez edo beste
katioiez ordezkatzean lortzen dira. Gatzak, konposatu ionikoak bezala, “anioi” batez
eta “katioi” batez daude osatuta, eta izendatzeko hauen izenak hartu behar dira
kontuan. Ondoko tauletan agertzen dira erabil daitezkeen nomenklaturak hainbat
adibideetan:

Katioia Anioia Gatza Izenak

Na+ ClO3- NaClO3 sodio klorato/sodio trioxidoklorato

Mg2+ ClO3- Mg(ClO3)2 magnesio klorato/magnesio bis(trioxidoklorato)

Co3+ SO42- Co2(SO4)3 kobalto(III) sulfato edo kobalto (3+) sulfato kobalto(3+)
tetraoxidosulfato dikobalto tris(tetraoxidosulfato)

23
7.-Ariketa

- Katioiak

Formula Karga ionikoa Tradicional onartua

Fe2+

Hg2+

H3O+ Oxidanio/Oxonio ( onartua)

NH4+ Azanio/Amonio( onartua)

Estibanio

Fosfanio

Artsanio

8. ariketa

- Anioiak

Formula Karga ionikoa Tradizionala onartua

H- Hidruro (1-)

S2- Sulfuro

Kloruro (1-)

Nitruro (3-)

Tetraoxidoklorato (1-)

NO2-

SO4 2-

Trioxidonitrato(1-)

Heptaoxidodikromato(2-)

Hipobromito

Trioxidokarbonato(2-)

MnO4 2-

Kromato

SiO3 2-

AsO4 3-

24
 9. ariketa Oxigatzak

Formula Konposizio nomenklatura tradizionala onartua

1) Dipotasio trioxidosulfato

2) Kobre (II) perklorato

3) Hg( BrO3)2

4) Pb(NO3)4

5) Diburdina Tris( tetraoxidokromato)

6) Kaltzio karbonato

7) Co( IO2)2

8) Potasio iodato
9) Au ( NO3)3

10) Zilar tetraoxidoseleniato

11) Bario telurato

12) Potasio permanganato

13) Platino bis(dioxidobromato)

14) K2CrO4

15) Li2MnO4

16) Rubidio selenito

17) Amonio silikato

18) MgSiO3

19) Sn TeO4

20) Diurre trioxidokarbonato

21) Nikel (II) bromato

22) Berun (IV) selenito

23) CuNO3

24) CaNO3

25) Zilar hipoiodito

26) MgSO4

27) Rb2SeO3

25
28) Sn(IO4)4

29) Kaltzio silikato

30) Dialuminio tris( sulfato)

31) NaClO3

32) KNO3

33) CaSO4

34) Cu(NO3) 2

35) CuNO3

36) FeCO3

37) KMnO4

38) KBrO2

39) LiMnO4

40) MgSO4

41) Na2CrO4

42) NH4NO3

43) KClO4

44) CaCO3

45) Aluminio sulfato

46) Sodio sulfato

47) Nikel dioxidosulfato

48) Urre (I) nitrato

49) Kaltzio sulfito

50) Amonio klorato

51) Potasio periodato

52) Burdin (2+) seleniato

53) Magnesio bis(dioxidoklorato)

54) Potasio permanganato

55) Urre (III) hiposulfito

56) Nikel bis(trioxidobromato)

26