[17:47, 03/04/2024] Dija🌼: Termi letërsi e ka origjinën nga fjala latine litera-shkronjë, që e nënkupton letërsinë si diçka

të shkruar.Vështirësia për të dalluar veprën letrare nga moria e veprave të tjera është ndjerë qysh në kohët antike.
Ndërkohë, studimet e ndryshme flasin qartë për lidhjet e letërsisë me fushat e tjera të dijes njerëzore. Ato kanë të
përbashkët si objektin, ashtu dhe një pjesë të madhe të mjeteve me të cilat e shprehin atë. Dallimi ndërmjet tyre bëhet
vetëm përmes një analize të elementeve të veprave të letërsisë dhe krahasimit të tyre me ato të dijeve e fushave të
tjera.

[17:47, 03/04/2024] Dija🌼: Për një kohë të gjatë,letërsia është shkruar në vargje,prandaj vargu ka qenë një nga
elementët përcaktuese të saj. Këtë element deri në ditët tona e ka ruajtur poezia, një nga format e shprehjes së
letërsisë. Shkrimi në prozë, si shkrim artistik, letrar, është shfaqur më vonë, veçanërisht me tregimin dhe romanin.
Proza, ndryshe nga poezia, e afron letërsinë me fushat e tjera të dijes, si historia, filozofia, sociologjia, etj., për nga
mjetet e shprehjes. Por ekziston një dallim i rëndësishëm ndërmjet një romani historik siç është për shembull
Skënderbeu i Sabri Godos dhe një libri historie. Trillimi artistik dhe fantazia e shkrimtarit bëjnë që Skënderbeu si
personazh të ndryshojë nga ai si figurë historike. Koha dhe hapësira në roman nuk janë ato të jetës reale, por
kushtëzohen nga zgjedhjet subjektive të autorit, i cili i jep më shumë rëndësi një apo disa ngjarjeve të caktuara dhe disa
të tjera i kalon më shpejt apo i anashkalon .Mbi të njejtën ngjarje apo fakt historik, ai i ofron lexuesit një lloj tjetër
njohjeje dhe ndjeshmërie. Kështu materiali i historisë (apo i jetës) në një vepër letrare shpreh kuptimin e vet të
vecantë,por edhe kuptimin e ri që merr duke u vënë në një marrëdhënie të re brenda veprës letrare.

[17:47, 03/04/2024] Dija🌼: Rëndësia e antikitetit grek është e jashtëzakonshme, pasi me të zë Bll kultura e Europës.
Perngjatë antikitetit lulëzuan letërsitë dhe artet me të gjitha gjininë dhe llojet, u zhvillua loeotia oratoria, filologjia,
lindën historia dhe gjeografia, matematika dhe gjeometria, mjekësia dhe sportet. U përpilua kushtetuta e parë dhe u
promovua forma demokratike e qeverisjes. Duke përdorur mjeshtërisht kulturën dhe shpatën, grekët e vjetër e shtrinë
ndikimin e tyre në tërë outen e njohur, por mbi të gjitha ata i dhanë jetë një qytetërimi të ngjashëm me të vetin, anj
tomak, me të cilin u shkrinë në mënyrë harmonike.

[17:47, 03/04/2024] Dija🌼: Letersia greke dhe ajo romake, të dyja së bashku, formojnë një unitet (tërësi që quhet letërsi
antike Antikiteti greko-romak përbën një shkallë të veçantë zhvillimi në historinë e njerëzimit. Ai u zhvillua në kushtet e
shoqërisë skllavopronare, prandaj dhe letërsitë që u zhvilluan në Greqi dhe në Romë kanë ngjashmëri të madhe

[17:47, 03/04/2024] Dija🌼: Krijues i letërsisë dhe artit grek ka qenë populli që e ka quajtur veten helen, kurse Europa e
njeh me emrin grek.Grekët ishin të prirur drejt së bukurës, drejt kultit për artin, ndaj dhe poetët e artistët krijuan vepra
te mahnitshme që lanë gjurmë nëpër shekuj dhe edukuan qytetarët me ndjenjën e së bukurës dhe të së vërtetës.Në
fillim të epokës historike grekët ishin të ndarë në katër fise kryesore: akejtë në Tesali, në Peloponezin Qendror dhe në
Beoti; eolët në lindje të Greqisë Qendrore, në pjesën veriperëndimore të Azisë së Vogël të quajtur Eoli, si edhe në ishujt
fqinjë, dorët në Peloponezin Lindor, në ishujt jugore 10 Egjeut dhe në jugperëndim të Azisë së Vogël, dhe jonët në Atikë,
në ishullin Eube, në ishujt në mes të Egjeut dhe në brigjet perëndimore të Azisë së Vogël me dialektet e tyre përkatëse
gjuhësore që luajtën një rol të veçantë në zhvillimin e letërsisë greke.

[17:47, 03/04/2024] Dija🌼: ANTIKITETI Zhvillimi i letërsisë greke përfshin katër periudha: 1. Periudha arkaike, që shtrihet
afërsisht nga shekulli XII deri në shekullin VII para erës sonë Fitorja e fiseve helene kundër Trojës, forcon unitetin mes
tyre dhe bën të lindë te grekët vetëdija për identitet të përbashkët. Ky proces shprehet qartë në krijimtarinë gojore
mitologjike dhe poetike e cila, në këtë periudhë, është mjaft e begatë. Lindin kështu cikli mitologjik trojan dhe eposi mbi
Luftën e Trojës, që gjejnë mishërim në poemat epiko-heroike "Iliada" dhe "Odisea". Po në këtë periudhë, Hesiodi krijon
poemën didaktike "Punët dhe ditët" dhe "Teogonia". Këto katër poema u bënë burimi që ushqeu gjithë letërsinë dhe
mendimin antik greko-romak, si dhe shumë autorë të mëvonshëm. 2. Periudha klasike, që shtrihet nga shekulli VII deri
në fund të shekullit IV para erës sonë. Kjo është epoka më e ndritshme e antikitetit grek, kur ndërtohen institucionet e
demokracisë dhe kur arti merr shkëlqim të paparë. Kulmi shënohet në shekullin V para erës sonë, kohën e sundimit të
Perikliut, kur Athina bëhet kryeqendra kulturore e politike e helenizmit, duke u kthyer në simbolin e demokracisë për
gjithë qytet-shtetet e Greqisë. Në këtë periudhë lind dhe zhvillohet poezia lirike me Alkeun, Safon, Anakreontin,
Simonidin, Pindarin etj. Pas saj nis të lulëzojë poezia dramatike me Eskilin, Sofoklium, Euripidin, si dhe me
komedishkruesin Aristofan. Gjithashtu, merr zhvillim proza historike, filozofike oratorike me Herodotin, Platonin,
Aristotelin, Demostenin, veprat e të cilëve dallohen edhe për vlerat letrare në parashtrimin e lëndës shkencore. 3.
Periudha helenistike (ose aleksandrine), që shkon nga fundi shekullit IV deri në shekullin 1 para erës sonë. Figura
qendrore e epokës është Aleksandri i Madh, që shtriu hegjemoninë e tij mbi mbarë Greqinë dhe përhapi gjuhën dhe
kulturën greke në gjithë Mesdheun. Kryeqendra e saj u zhvendos në Aleksandri, ku u ngrit biblioteka më e madhe e
epokës, me rreth 700 mijë vëllime. Në planin kulturor, figura qendrore e epokës është Aristoteli, mendimtar dhe filozof.
4. Periudha romake në letërsinë greke, që shkon nga shek. I para erës sonë deri në shkatërrimin e pjesës perëndimore të
Perandorisë Romake, pra deri në shek. V të erës sonë. Pas pushtimit romak, në vitin 146 para erës sonë, Greqia e humbi
rëndësinë politike, por ndikimi i saj intelektual e kulturor njohu rritje dhe zgjerim të ri, meqenëse qytetërimi romak ose
latin u bazua mbi modelin grek. Edhe epopetë dhe letërsia latine, si dhe veprat e mëdha artistike e filozofike, u krijuan
mbi modelet greke. Për më tepër, mitologjia romake lindi mbi bazën e mitologjisë së pasur helene. 1 Në aspektin
kulturor, Greqia dhe Roma jetuan në simbiozë të plotë, madje mund të thuhet se arti dhe letërsia helene mbijetuan falë
përshtatjes së tyre me kulturën latine. Duhet theksuar se latinët, duke "i leinuar" modelet greke, krijuan një art e kulturë
origjinale dhe se letërsia antike greke nuk u shkri me atë romake të dyja vijuan të zhvillohen paralelisht, duke dhënë dhe
marrë nga njëra-tjetra. Por, ndërsa letërsia greke shikon ngadalë drejt rënies, letërsia romake njeh në këtë epokë
lulëzimin e vet, me autorë madhorë si Lukreci, Ovidi, Virgjili, Ciceroni e Seneka.

[17:47, 03/04/2024] Dija🌼: Fjala mitologji vjen nga greqishtja mithos (përrallë, gojëdhënë) dhe logos (fjalë, shkencë,
arsyetim). Mitologjia është historia legjendare e hyjnive, gjysmëhyjnive dhe heronjve të ndryshëm të lashtësisë, si dhe
mjaft qenieve të mbinatyrshme që hyjnë aty: përbindëshat, kafshët, bimët etj. Mitet mbi perënditë dhe heronjtë Indën
në kohë shumë të lashta, në një periudhë kur njeriu përpiqej t'i jepte shpjegim dukurive natyrore, si një nevojë për t'i
zotëruar edhe me fantazi, këto forca që vepronin në mënyrë kaq të pakuptueshme. Mite e legjenda kanë krijuar të gjithë
popujt e botës, për një mitologji të pasur përmenden asirët e egjiptianët e vjetër, hindusët, fiset kelte e gjermanike etj.
Por më e njohur për Europën u bë mitilogjia e lashtë greke-romake. Mitologjia është një legjendë madhështore e
pashkruar, e përcjellë gojë më gojë si një mesazh, që vjen e na ngacmon edhe sot kureshtjen dhe habinë se si njerëzit në
atë kohë krijuan një poezi që të mahnit me bukurinë e saj, me mënyrën origjinale të pastrimit të jetës, të bën të
mendosh për idetë e guximshme, për forcën e vullnetit dhe ëndrrën për ta sunduar e për ta transformuar natyrën. Eposi
homerik është monumenti më i shkëlqyer i trashëguar nga antikiteti. Homeri, sipas Platonit, është poeti më i madh dhe i
pari që trajton një tragjedi. Lufta trojane në të gjitha aspektet e saj, në fund të fundit shtë një dramë e madhe njerëzore,
ku ndeshen karaktere, virtyte, pasione e interesa. Nuk ka dyshim që para Homerit ka gjalluar letërsia gojore me këngë e
himne të ndryshme kushtuar byjnive, heronjve dhe bëmave të tyre. Pikërisht këtë pasuri e dëshmojnë dy poemat e
mëdha të Homerit, vlerat e larta artistike të të cilave flasin qartë se ato janë jo fillimi, por mbarimi i përkryer i një procesi
të gjatë Tetrar. Dihet se poemat homerike nuk përshkruajnë ngjarje të ditës, aktuale. Ato i thurin lavde së kaluarës
historike të një kohe heroike. Rreth Homerit, për shkak të largësisë në kohë, nuk ka të dhëna të sakta mbi jetën e tij. Më
shumë se shtatë qytete greke pretendonin se i kishin dhënë Homerit dritën e jetës; Smima, Kiosi, Kolofoni, Kuma, Pilosi,
Itaka, Argosi, Athina. Nga të gjitha këto, më tepër i takon të mburret Smirnës dhe Kiosit, sepse ato i takojnë krahinës së
Jonisë, e cila mbahet si djepi i poemave homerike. Duke u nisur nga veçoritë gjuhësore të poemave të Homerit, Iliada
dhe Odisea, të krijuara në dialektin onik, shkenca ka pranuar si të mundshëm Smirnën (Izmiri i sotëm në Turqi) si
vendlindje të poetit. Për Homerin mendohet të ketë jetuar aty nga shekulli IX para erës sonë. Ka mendime që e sjellin
Homerin edhe ne shekullin VIII para erës sonë. Homeri duhet të ketë jetuar shumë më vonë nga koha kur ka ndodhur
lufta Trojës midis grekëve e trojanëve, Gjithashtu, në periudhën aleksandrine, kishte nga ata që thonin se fliada the
Odisea nuk janë shkruar nga i njëjti autor, ose se veprat nuk janë shkruar nga një dorë, por ka pasur shumë homere",
apo që Homeri është thjesht një emër që simbolizon poezinë antike greke. Homeri i ngjan një mali të lartë, maja e të cilit
është e mbështjellë me mjegullën e mistershme tre mijëvjeçare, që me zellin inatçor të studiuesve, do të daravitet
ndonjë ditë. (M. Xhaxhiu)

[17:47, 03/04/2024] Dija🌼: Eskili është autori i parë i rëndësishëm i tragjedisë greke dhe krijuesi i saj i vërtetë. Ai e
mbajti gjallë teatrin dramatik gjatë gjithë gjysmës së parë të shekullit V para erës sonë. Eskili lindi në një familje
aristokratike të Athinës, në vitin 525 para erës sonë, Jeta dhe krijimtaria e tij përfshihen në një periudhë historike, të
ngjeshur me ngjarje të rëndësishme siç ishin luftërat për triumfin e demokracisë apo sulmet e persëve për të pushtuar
Greqinë. E gjithë familja e tij mori pjesë aktive në luftën kundër persëve: një vëlla i vdiq nga plagët pas betejës së
Maratonës, vëllai tjetër komandoi anijen që nisi betejën në Salaminë, kurse vetë Eskili luftoi trimërisht në dy beteja
vendimtare për fatet e vendit, në Salaminë dhe në Plate. Epitafi i shkruar mbi varrin e tij nuk ia përmend famën që ai
kishte si tragjedian, por vetëm trimërinë si luftëtar.

[17:47, 03/04/2024] Dija🌼: Vepra

Idealet e larta të heroizmit dhe lirisë që e udhëhoqën Eskilin në jetë i gjejmë të pasqyruara në veprën e tj. Në të
gërshetohen elementet e botëkuptimit tradicional me idetë e reja të lindura në shtetin demokratik sllavopronar.Poeti
kritikoi shume anë të këqija të realitetit të kohës duke u nisur nga parimet e drejtësisë universale në pergjithësi.Kjo
përbën tiparin kryesor përparimtar të dramaturgjisë së Eskilit.Eskili shkroi rreth 90 pjesë dramatike nga të cilat janë
ruajtur vetëm 7 tragjedi të plota.Mbështetur në karakteristikat dalluese të tyre,mendohet se krijimtaria e Eskilit ka
kaluar nëpër tri etapa zhvillimi:

Në etapën e parë, janë shkruar tragjeditë "Lutëset" dhe "Perset", në të cilat mbizotërojnë pjesët korale.

[17:47, 03/04/2024] Dija🌼: "Lutëset" mendohet të jetë tragjedia më e vjetër që ka arritur nga Eskili. Në të trajtohet miti
mhi 50 vajza e Danait, të quajtura Danaida, të cilat largohen nga Egjipti, bashkë me të atin, për t'i shpëtuar martesës
detyruar me 50 kushërinjtë e tyre, djemtë e mbretit Egjipt. Ato mbërrijnë në Argos dhe i luten mbretit të atij vendi,
Pellazgut, që t'i pranojë si "lutëse" e t'u japë strehim. Por kjo do ta fuste Argosin në luftë me Egjiptin Pellazgu i urtë,
megjithëse mbret, mbledh popullin për të marrë një vendim që lidhet me fatet e qytetit. Me pëlqimin e tij ai vendos t'i
marrë në mbrojtje Danaidat, duke pranuar me vetëdije përgjegjësinë dhe pasojate këtij vendimi. Fryma qytetare e
Pellazgut, urtësia e njëkohësisht guximi i tij, tregojnë se një qytet është me të vërtetë i lirë vetëm atëherë kur ai beson
në vlerat e lirisë dhe kur tregohet i gatshëm t'i mbrojë ato me gjakun e vet. Karakteristikat dalluese te t, t Në etapën e
parë, janë shkruar tragjeditë "Lutëset" dhe "Perset", në të cilat mbizotërojnë pjesët krale.Në to dialogu është ende i
dobët dhe roli i aktorit të dytë është gjithashtu i vogël. Një nga tragjeditë e hershme të Eskilit është "Persët", e vënë në
skenë aty nga viti 472 p.e.s. Në këtë pjesë autori i thur himn fitores së flotës greke kundër ushtrive perse në betejën e
Salaminës. Është e vetmja tragjedi e Eskilit, nga ato që janë ruajtur, subjekti i të cilës është marrë jo nga mitologjia, por
nga realiteti i gjalle i Greqisë së shekullit V p.e.s. por i sugjeron që ta shohë me syrin e humbësve, në mënyrë që fakti
historik t'i shërbejë spektatorit si objeka meditimi dhe si mësim jete. Tragjedia paraqet ankthin e korit të pleqve persë
dhe të nënës së Kserksit, mbretit që e çoi ushtrinë e vet nga Persia në brigjet e Greqisë, në pritje për të marrë vesh fatin
e betejës. Faji për humbjen i mbetet vetëm Kserksit dhe ambicjes së tij pa fre për ta zgjeruar mbretërinë e vet deri përtej
detit Mosrespektimi i të drejtave të të tjerëve dhe tejkalimi i arsyes së Kserksit kanë ofenduar edhe vetë hyjnitë, që e
ndëshkojnë duke ia mbytur ushtrinë dhe duke e lënë të kthehet vetëm dhe i turpëruar në atdheun e tij të largët.

[22:15, 23/03/2024] Dija🌼: Prometeu i lidhur

Tragjedia "Prometeu i mbërthyer" është një nga veprat më madhështore të Eskilit. Në të u pasqyruan ndryshimet
shoqërore që ndodhën në Greqinë e shekullit V para erës sonë, vendosja dhe forcimi i rendit mokratik në luftë me
oligarkinë(4) aristokratike, prirjet për emancipimin e personalitetit njerëzor. Tragjedia është pjesë përbërëse e një
trilogjie, dy pjesët e tjera të së cilës "Prometeu zjarrsjellës" dhe ometeu i çliruar" nuk janë ruajtur.Sipas mitit, Prometeu
krijoi me baltë njeriun e parë, i cili me kohë, u shtua. Që të mos i linte njerëzit në mjerim dhe padije, ai shkoi te qerrja e
zjarrtë e Diellit (Helios), vodhi një shkëndijë të cilën e vuri në një kallam dhe ua solli atyre këtë burim të zjarrit hyjnor. Kjo
e bëri Zeusin të tërbohet nga zemërimi dhe të urdhërojë Pushtetin, Dhunën dhe Hefestin ta mbërthejnë Prometeun në
një shkëmb në malet e Skithisë në Kaukaz. Këtu fillon dhe veprimi i tragjedisë që zhvillohet në atë vend të egër e të
shkretë, ku nuk ka shkelur këmbë njeriu. Ndërsa Prometeu është duke u ankuar për këtë ndëshkim të padrejtë dëgjohet
frushullima e flatrave të nimfave oqeanide, që vijnë nga larg për ta ngushëlluar së bashku me babanë e tyre, Oqeanin, i
cili i shpreh keqardhjen heroit dhe orvatet ta bindë që të pajtohet me Zeusin.Por Prometeu pranon më mirë të vuajë se
sa t'i përulet tiranit. Oqeani largohet. Prometeu i tregon korit të mirat që i ka sjellë njerëzimit. Ndërkaq vjen loja, viktimë
e Zeusit, të cilën gruaja e tij, Hera, e kishte shndërruar në mëshqerrë dhe e kishte detyruar të bridhte nëpër botë pa
gjetur kurrë prehje. Prometeu, i cili ishte i pajisur me dhuntinë profetike për të njohur të panjohurën, i parashikon los
vuajtjet e tjera që ajo do të heqë dhe se nga fisi i saj do të lindë një hero shumë i fuqishëm, i cili do të çlirojë Prometeun
nga vuajtjet, Këtu krijohet nyja që lidh tragjedinë me pjesën e tretë të trilogjisë Prometeu i çliruar". Zeusi, i tërbuar nga
qëndrimi i paepur i titanit, dërgon Hermesin për ta kërcënuar dhe detyruar t'i zbulojë të ardhmen, por Prometeu hesht.
Heshtja e tij shpreh më shumë se çdo fjalë urrejtjen për tiranin. Atëherë Zeusi nuk duron më dhe e gjuan me rrufe
Prometeun. I cili groposet bashkë me shkëmbin ku ishte mbërthyer, në fund të dheut.Konflikti midis Prometeut dhe
Zeusit ka një kuptim të thellë filozofik në të gjitha rrafshet e mendimit ⚫njerëzor. Eskili përmes tij goditi tragjikisht për
vdekje tiraninë, Figura e heroit që pranon më mirë të vuajë e të durojë dhembjet më të tmerrshme, sa t'i nështrohet
Zeusit dhe t'i shërbejë si skllav, është mër në tërë madhështinë dhe krenarinë e martirit kryengritës. Në fjalët e
Oqeanideve që i thonë heroit se të çlirohesh ti, do të matesh në fuqi me Zeusin", poeti sheh mundësitë njerëzore për të
sfiduar qiell Eskili e ka zbritur Prometeun hyjni në tokë, e ka humanizuar për të simbolizuar me të drejtësinë, arsy
njerëzore kundër arbitraritetit dhe pushtetit absolut të hyjnive.them haptazi: të gjithë ju hvjni të qiellit ju urrej..." -1
thotë heroi Hermesit. Paneteu është armiku i Zeusit, që rebelohet ndaj ligjit të tij, si dhe është simbol i gjendjes
ekzistenciale të njeriut.

[22:18, 23/03/2024] Dija🌼: Euripidi

Euripidi ishte një nga dramaturgët më të njohur të Greqisë së lashtë, i cili vepronte rreth shekullit të 5-ndryshonte
thelbin e tragjedisë greke duke fokusuar më shumë në karakterizimin e personazheve dhe eksplorimin e motiveve
psikologjike. Ai gjithashtu përdorte teknika dramatike të reja, duke integruar dialogun dhe korin në mënyra inovative.
Krijimtaria e tij përshkruan përplasje midis individit dhe ligjit, moralitetin dhe fatin, duke theksuar ambiguitetin dhe
kompleksitetin e eksperiencës njerëzore.

Euripidi është i pari dramaturg i lashtësisë që vuri në pah individin me botën e tij të pasur psikologjike, me prirjet dhe
pasionet e tij.

Veçori kryesore e artit të Euripidit është paraqitja me vërtetësi e ndjenjave dhe e pasioneve njerëzore

Në tragjeditë e Euripidit shpesh takojmë një qëndrim skeptik ndaj plotfuqimshmërisë së perëndive.Ai mbajti një qëndrim
kritik ndaj miteve dhe fesë tradicionale. Ai përdori motive që prireshin të lëkundnin besimin te mitet, p.sh. në shumë
tragjedi perënditë paraqiten si qenie imorale dhe të ulëta. Euripidi e forcoi më tepër elementin e intrigës dhe të
peripecive në dramë.Ai bëri mjaft ndryshime në strukturën e tragjedisë, forcoi vijën dramatike të subjektit, rriti dialogun
dhe uli rolin e korit.Veprat e Euripidit nuk kanë unitet në aspektin e kompozicionit. Shpesh vepra mund të copëzohet në
episode të pavarura. Pra, siç mendojnë disa kritikë, autori nuk i kushton vëmendje tërësisë, por detajit

[22:22, 23/03/2024] Dija🌼: Sofokliu

Sofokliu ishte një nga dramaturgët më të rëndësishëm të Greqisë së lashtë, i lindur rreth vitit 496 p.e.s. Krijimtaria e tij
është shumë e ndikuar nga tema të rëndësishme filozofike dhe morale të kohës së tij. Disa nga veprat e tij më të njohura
përfshijnë "Oedip Rex", "Antigona" dhe "Filocteti". Sofokliu shquhej për përdorimin e një strukture të fortë dramatike
dhe për trajtimin e thellësisë së karaktereve. Ai shpesh eksploronte konfliktet e etikës dhe fatit, duke sjellë pyetje të
thella në lidhje me lirinë individuale dhe kontrollin e fatit. Sofokliu gjithashtu ndikoi në zhvillimin e teknikave dramatike,
duke integruar korin në mënyra inovative dhe duke eksploruar ndërthurjen e këndvështrimeve njerëzore nëpërmjet
dialogut. Ai u bë një nga dramaturgët më të rëndësishëm të kohës së tij dhe ndikoi thellësisht në zhvillimin e tragjedisë
greke.Individi shihej më tepër si një hallkë në zinxhirin e fisit.

Në themel të tragjedive të Sofokliut qëndron ideja se botën e drejtojnë forcat e arsyeshme.

Stili i Sofokliut është i qartë dhe dialogu i gjallë dhe dinamik.

Gjuha e Sofokliut është e natyrshme, e rrjedhshme e me kolorit.

Tragjeditë e Sofokliut shquhen për kompozicionin e tyre interesant dhe të saktë.

[22:24, 23/03/2024] Dija🌼: Letërsia romake është një nga periudhat më të rëndësishme të historisë së letërsisë
botërore, e cila përshkruan krijimtarinë letrare në gjuhën latinë gjatë periudhës së Romës së lashtë dhe periudhës së
vonë romake. Kjo periudhë ka përfshirë autorë të shquar si Vergili, Horaci, Ovidi, Cicero, dhe shumë të tjerë. Letërsia
romake shtrihet nga poezia epike, si "Eneida" e Vergilit, deri te shkrimet filozofike, retorike, dhe historike të Ciceros dhe
nga tragjedia dhe komedia, të cilat janë ndërtuar mbi modelin grek, deri te krijimtaritë e Ovidit me tematika mitologjike
dhe erotike. Letërsia romake ka lënë gjurmë të ndjeshme në kulturën dhe letërsinë botërore, dhe ka qenë një burim
frymëzimi për shkrimtarët e mëvonshëm.

[22:25, 23/03/2024] Dija🌼: Publius Vergilius Maro, i njohur si Vergili, ishte një nga poetët më të mëdhenj romakë. Vepra
më e njohur e tij është "Eneida", një epos nacional i Romës së lashtë, i cili u shkrua në periudhën e fundit të jetës së tij
dhe u përfundua pas vdekjes së tij në vitin 19 p.e.s. "Eneida" është një poemë epike e shkruar në katër libra dhe ndjek
rrugën e heronjtit të saj, Eneida, në udhëtimin e tij prej Trojës në Itali, ku ai themelon gjenezën legjendare të Romës.

Poema është një këndvështrim i ri mbi mitologjinë dhe historinë romake, e cila përmban elemente të historisë,
mitologjisë, dhe politikës. Vergili përdor një gjuhë të bukur dhe një strukturë të rëndësishme për të përshkruar
aventurat e Eneidës, duke krijuar personazhe të forta dhe duke shfaqur konflikte emocionale dhe morale.

"Eneida" u bë një shënim i rëndësishëm në letërsinë botërore dhe ka pasur një ndikim të thellë në krijimtarinë e
mëvonshme letrare, duke përfshirë autorë si Dante Alighieri dhe John Milton. Vepra është e njohur për trajtimin e
temave të mëdha si fati, nderi, dhe përgjegjësia ndaj popullit dhe vendit.

[22:25, 23/03/2024] Dija🌼: Kënga e Rolandit" është një epos në vargje të shkruar në gjuhën frënge në shekullin e XI.
Vepra është shkruar nga një autor i panjohur, i cili është njohur me pseudonimin "Turoldus". "Kënga e Rolandit" është
një prej veprave më të rëndësishme të letërsisë heroike mesjetare dhe trajton ngjarjen e Betejës së Rencesvalit.

Eposi përshkruan luftën e Rolandit, një komandant i ushtrisë franko-normande, kundër ushtrisë së myslimanëve në
Spanjë. Ai mbetet në shpinë e ushtrisë për të mbrojtur kufirin e tij, por përfundon duke vdekur heroikisht në një fushë
beteje, duke u bërë një simbol i lavdisë dhe guximit.

"Kënga e Rolandit" ka influencuar thellësisht letërsinë mesjetare evropiane dhe është e njohur për stilin e saj epik,
përshkrimet e detajuara të betejave dhe karakterizimin e personazheve heroike. Vepra është një shembull i rëndësishëm
i trashëgimisë letrare dhe kulturale të shekujve të mesjetës.

[22:28, 23/03/2024] Dija🌼: Rilindja europiane

Rilindja Europiane (Il Rinascimento), shekulli XIII-XVI, shënon një periudhë tepër të rëndësishme në historinë e letërsisë,
kulturës, filozofisë e shkencës europiane që nis në Firence dhe shpejt përhapet edhe përtej Italisë. Kjo epokë vë në
qendër njeriun, shpalos potencialin e tij fizik, mendor e shpirtëror dhe shënon daljen nga errësira mesjetare. Gjatë
Rilindjes shkenca (mori lulëzim veçanërisht matematika,

fizika, astronomia e mjekësia), arti e dija nisën të zhvillohen të shkëputura nga teologjia.Rilindja karakterizohet nga
ndryshime të mëdha ekonomike-shoqerore siç janë: shfaqja për herë të parë e kapitaliste, zhvillimi i qyteteve dhe
marrëdhënieve fuqizimi i shteteve, si dhe disa zbulime të mëdha të cilat sollën zhvillime të mëtejshme të rëndësishme, si
shpikja e busullës që mundësoi dhe zbulimet e mëdha gjeografike, shpikja e mikroskopit, barotit ose shtypshkronjës. Pa
dyshim, shpikja e shtypshkronjës shënon një epokë shumë të rëndësishme, epokën e komunikimit masiv në Europë.
Teknologjia e Gutenbergut u përhap me shpejtësi në të gjithë Europën dhe më vonë në mbarë botën.

Në epokën e Rilindjes duket prirja e dëshira për të njohur dhe paqyruar jetën njerëzore në të gjitha dimensionet e saj.

Paqësuesit e shkencës dhe të kulturës së Rilindjes e quajt veten humanistë; Leonardo da Vinçi (1452-1519), piktor
rkitekt, skulptor, matematikan, poet e mendimtar konsohet si humanisti më i madh i Rilindjes dhe gjeni i njerëzimit.
Zhvillimi i arteve figurative lul në Ita dhe me piktorë e skulptorë të tjerë të mëdhenj, si Rafaeli e Mikelanxhelo; në
Gjermani, piktorët Dyrer-i dhe Holbain-i, në Spanjë, Velaskes-i që është dhe një prej piktorëve më në zë. Piktorët dhe
skulptorët humanistë zgjedhin si modele trupa të bukur e plot shëndet, dhe përmes tyre na mësojnë ta duam të bukurën
dhe të çmojmë forcën e njeriut.

Johannes Gutenb

Humanistët shfaqin interesin e tyre për gjithçka që lidhet me njeriun. Duke depërtuar në analiza të thella të shpirtit
njerëzor, ata spikatën me stilin dhe individualitetin e tyre dhe shfaqën origjinalitetin e mrekullinë e një arti të
pakrahasueshëm. Letërsia e Rilindjes shprehu idealet e epokës; shkrimtarët trajtuan probleme e heronj të rinj,
pasqyruan kontradiktat shoqërore të kohës duke i dhënë letërsisë karakter realist, përshkruan ndjenjat dhe dëshirat e
njeriut. Humanistët adhurojnë antikitetin greko-romak dhe mbështeten në letërsinë antike, të cilën e patën model të
krijimtarisë artistike, forcë e frymëzim.

[22:29, 23/03/2024] Dija🌼: Dante Alighieri, një nga poetët më të rëndësishëm të Italisë dhe të gjithë historisë letërsike,
lindi në Firence, Itali, rreth vitit 1265. Për shkak të angazhimeve të tij politike dhe përballjeve me forcat e rivalëve të tij
politikë, ai u dëbua nga Firenca në vitin 1302 dhe u vu nën dënimin e "bandës përjetë" (condemna) nga qeveria e qytetit.

Pas largimit nga Firenca, Dante udhëtoi nëpër shumë qytete italiane, duke jetuar nën mbrojtjen e disa princave të
ndryshëm. Gjatë kësaj kohe, ai vazhdoi të shkruante dhe të punonte në veprën e tij më të madhe, "Divina Commedia".

Dante ndërroi jetë në Ravenna, Itali, më 1321. Edhe pse nuk arriti të kthehej në Firence për të vdekur në tokën e tij të
dashur, pas vdekjes ai u kthye në të për të qenë një prej personazheve kryesore të historisë së saj kulturore.

Jeta e Dante Alighierit shënon një ndërthurrje të talentit letrar, angazhimit politik dhe një udhëtimi personal që i dha
lëndë krijimit të një nga veprat më të rëndësishme të letërsisë botërore.

[22:30, 23/03/2024] Dija🌼: "Komedia Hyjnore" është vepra më e rëndësishme e Dante Aligierit dhe një nga kryeveprat e
letërsisë botërore.

Mendohet se poeti e ka nisur punën për hartimin e Komedisë në vitin 1300, ose 1301 dhe se shtatë këngët e para të
Ferrit të jenë mbaruar para mërgimit të poetit, pjesa tjetër në mërgim. Rreth vitit 1308, Ferri është i mbaruar. Pas pesë
viteve, edhe Purgatori, ndërsa Parajsa qe vepër e viteve të fundit të poetit dhe u përhap pas vdekjes së tij.
Te "Komedia", Dantja shpreh vetveten, me hidhërimet, mjerimet e me njohuritë e veta. Poeti, i trishtuar jo vetëm nga
humbja e Beatriçes, por edhe nga ligësia e vulgariteti i njerëzve, kishte humbur në një jetë plot mëkate e larg arsyes, por
Beatriçja, e gjallë përherë në zemrën e tij, i vjen si shpëtim, si engjëll i Perëndisë që i flet së brendshmi.

Poeti e quan veprën "Komedi" për dy arsye: së pari, prej vetë përmbajtjes së vepres (komedia, ndryshe nga tragjedia, nis
keq, por ka një fund të gëzueshëm: nga ferri - në parajsë), së dyti, prej vetë stilit të veprës (zgjedhja e një stili most, të
ulët, gjuha e folur nga populli, gjuha vulgare). Mbiemri "Hyjnore" që ta mbetur poemës që nga shtypja e saj, më 1555 në
Venedik, tregon për për pajtjen e veprës (udhëtim në botën e përtejme), dhe përsosmërinë artistike të a

Sema "Komedia Hyjnore" është, në motivin e saj fillestar, historia e një meari që kërkon të kthehet te Zoti i tij, një
subjekt ky i zakonshëm për

kob kur jetoi e shkroi Dantja. Njeriu, pasi njeh mëkatet e tij, pastrohet me anë të pendimit dhe arrin përsosmërinë
morale. Ideja e përpjekjes së njeriut për përsosje morale përfaqëson idealin mesjetar për një jetë të denjë që i siguron
njeriut lumturinë e përjetshme pas vdekjes. Por historia e Dantes shkon përtej. Udhëtimi i tij lartëson gjininë njerëzore.
Dantja respekton njeriun dhe beson në mirësinë dhe drejtësinë e tij. Dantja triumfon mbi idetë mesjetare dhe shpalos
idetë humaniste të Rilindjes.

Historia e kthimit të shpirtit te Zoti vjen përmes një udhëtimi alegorik të Dantes në mbretërinë e mëkatit, Ferrit, të
pendesës e pastrimit, Purgatorit, të lumturisë së përjetshme, Parajsës. Dantja mund të ketë pasur si shembull Virgjilin
(udhëtimi i Eneut në Ferr), ose Ciceronin e Aristotelin. Gjithsesi, "Komedia Hyjnore" mbetet e përsosur, një vepër ku
humanizmi shtrihet kaq ndryshëm e plotë.

Dantja, ky gjyqtar e ndriçues, sjell në poemë realitetin e përjetimin tokësor, gjithë dituritë e tij, të gjitha pasionet,
dashuritë, mëritë e kujtimet e jetës së tij. Njeriu Dante është i gjallë e shumë i fortë. Përveç se alegori morale e fetare,
vepra është dhe alegori politike (realiteti në Firence e Itali, lufta e brendshme).

"Komedia Hyjnore" ka 100 këngë. Nga to, kënga e parë është parathënie dhe 99 këngët e tjera janë ndarë në 3 kantika:
Ferri, Purgatori, Parajsa. Secila kantikë ka 33 këngë (33 - mosha e Krishtit), të shkruara në tercinë (strofë trivargëshe).
Vargu i parë i çdo tercine rimon me vargun e tretë dhe vargu i dytë rimon me vargun e parë dhe të tretë të tercinës
pasardhëse. Kështu, përmes rimës, çdo strofë lidhet me strofën që pason. "Komedia Hyjnore" është një vepër me
arkitekturë rigoroze e sistem të rreptë strukturor. Çdo varg, çdo episod duket i lidhur fort me tërësinë e poemës. Të tria
kantikat, për shembull, mbyllen me fjalën "yjet", ndërsa kënga VI e çdo kantike ka një argument politik.

RILINDJA EUROPIANE DHE HUMANIZMI

Gjatë tërë poemës mbizotëron numri mistik 3, i cili ngre në kult trininë e shenjtë: Ati, Biri dhe Shpirti i Shenjtë. E tërë
poema është ndërtuar mbi bazën e alegorisë. Dantja (protagonist dhe
poet njëherazi), në udhëtimin e tij imagjinar në botën e përtejme, në këngën hyrëse të poemës gjendet para një pylli të
errët që personifikon jetën e njeriut mes mëkatit.

Tri bisha (pantera, luani e ulkoja, respektivisht simbole të mëkateve të njeriut në moshën e rinisë, të lakmisë për pushtet
dhe lakmisë për para) i zënë udhën, por poetit i vjen në ndihmë Virgjili, simboli i arsyes, i cili do ta udhëheqë Danten në
Ferr e Purgator. Virgjili është dërguar nga Beatriçja, që personifikon dashurinë hyjnore.Ferri, një humnerë e pamatë që
shkon drejt qendrës së Tokës, është e ndërtu nga nëntë rrathë dhe një treme në hyrje ku qëndrojnë ato njerëz që nuk
veprion as mirë, as keq në jetën e tyre. Paraferri shtrihet deri në lumin Akeroni, përtej të cilit është Limbi, banesa e atyre
që nuk janë pagëzuar. Aty janë dhe poetët e

mëdhenj të botës së lashtë Në rrethin e dytë vuajnë dënimin mëkatarët e dashurisë, më pas grykësit, dorëlëshuarit dhe
dorërrudhurit, zemërakët e smirëzezët. Në rrethin e gjashtë gjenden heretikët, më pas dhunuesit, mashtruesit dhe në
fund tradhtarët. Dantja ka vënë në tri gojët e Luçiferit: Judën, tradhtarin e Krishtit dhe Brutin e Kasin, tradhtarët e
Perandorit. Rrethi i nëntë është rrethi më i tmerrshëm, sepse aty ndodhet qendra e Tokës dhe e Universit. Çdo rreth
ruhet nga djajtë, si Minosi, Cerberi, Minotauri, Gerioni etj.

Dantja ndalon dhe bisedon me mëkatarët e çdo rrethi (përveç kopracëve) Françeska da Rimini i tregon historinë e
dashurisë dhe dhembjes së saj, kont Ugolini përjeton sërish tmerrin që i panë sytë: agoninë e katër fëmijëve (dy bijte e
dy nipërit) që kërkonin ndihmë nga ai e që vdiqën urie të mbyllur në kullë, ndërsa Odisea i tregon për fundin e tij dhe të
shokëve të tij, pasi kishin parë malin Purgator.

[22:37, 23/03/2024] Dija🌼: Miguel de Servantes ishte një nga shkrimtarët më të rëndësishëm në letërsinë spanjolle dhe
botërore. Ai u lind në Spanjë në vitin 1547 dhe vdiq në 1616. Servantes njihet më së miri për romanin e tij klasik "Don
Kishoti".

"Don Kishoti" është një veperë e madhe e letërsisë botërore, e shkruar në dy pjesë. Romani ndjek aventurat e një
qytetari spanjoll të varfër, Alonso Quijano, i cili bëhet i obsesionuar me leximin e librave të vjetër të aventurave kavaliere
dhe vendos të bëhet një këshilltar i drejtës për të luftuar për drejtësi nën emrin e Don Kishoti.

Kjo vepër është një satire e ndjeshme ndaj shoqërisë spanjolle të kohës së Servantes , dhe ajo përshkruan me zgjuarsi
aventurat dhe humorin e Don Kishotit dhe shërbëtorit të tij besnik, Sancho Panza. "Don Kishoti" është një roman i thellë
dhe i shumëdimensional që eksploron temat e realitetit dhe imagjinatës, dashurisë dhe dhimbjes, dhe çështjen e
identitetit njerëzor. Servantes është konsideruar si një nga shkrimtarët më të rëndësishëm të letërsisë botërore dhe
trashëgimia e tij letrare mbetet e rëndësishme edhe sot.

[22:37, 23/03/2024] Dija🌼: William Shakespeare ishte një nga dramaturgët më të shquar në historinë e letërsisë
botërore. Ai lindi në Angli në vitin 1564 dhe vdiq në vitin 1616. Shakespeare shkroi mbi 30 drama, duke përfshirë
"Romeo dhe Zhuljeta", "Hamlet", "Othello", dhe "Mbreti Lear".

"Macbeth" është një nga dramat më të njohura të Shakespeare dhe është shkruar në vitin 1606. Drama përshkruan
historinë e një gjenerali skocez, Macbeth, i cili motivohet nga pritjet e një vajze magjike për të fituar fuqinë. Për të
përmbushur këtë pritje, ai vret mbretin Duncan dhe merr pushtetin. Megjithatë, ai përballet me pasojat e veprës së tij,
duke përfshirë ankthin, pashëmendshmërinë, dhe rrëzimin në fund.
"Macbeth" shfaq karakteristika të shquara të tragjedisë shekspiriane, përfshirë vendosjen e një heroit të fuqishëm në një
situatë konfliktuale, rritjen dhe rrënien e tij në fuqi, dhe përplasjen e tij me forcat e rënda të moralitetit dhe fatit. Drama
është e njohur për thellësinë e karakterizimeve dhe për përdorimin e gjuhës së fuqishme dhe simbolizmit. "Macbeth"
mbetet një nga veprat më të ndikshme dhe të studiuara të letërsisë botërore.

[23:13, 23/03/2024] Dija🌼: Klasicizmi është një periudhë e rëndësishme në historinë e artit dhe letërsisë, e cila ka
dominuar në periudhën nga fundi i shekullit XVII deri në fillim të shekullit XIX. Kjo periudhë karakterizohet nga një
përqendrim në vlerat e antikitetit greko-romak, në veçanti vlerat e kulturës klasike dhe estetikën e lashtë. Disa nga
tiparet kryesore të klasicizmit përfshijnë:Nkota Bualor fommulon regullat e artit klasik në veprën e tij "Arti poetik". Ja
disa prej treguesve më spikatshëm në to

Sipas klasicistëve, shkrimtari duhet të udhëhiqet nga arsyeja, vetëm kështu vepra e tij merr

tere e shkëlqim Shkrimtari që trëmbehet nga ndjenjat", hunter grykimin e shendoshe dhe bie në " pa kuption. Arsyeja
është themeli i një vepre të shkruar mirë. Besnikëria ndaj së vërtetës" ose "natyrës", që i kundërvihet elementeve
baroke, si sajími, baltimi tepruar etj., është një tjetër tipar i klasicizmit, Shkrimtari klasicist nuk duhet të shkruajë për

eka të pabesuar, ai duhet të jetë sa më pranë së vërtetës. Imitimi i shkrimtarëve antikë: klasicistët adhurojnë antikitetin
dhe e shohin letërsinë e kësaj permadhe si pikëmbështetje, si model për krijimin e veprave të tyre.

Shkrimtari klasicist duhet të udhëhiqet nga masa, çdo gjë e thënë aq sa duhet, pa stërhollime se pa shkurtime.
Shkrimtari nuk duhet të rëndojë veprën me vogëlsira e shterpësira pa dobi e vlerë. At Juhet të kufizohet, të mos zgjatet e
të mos i bjerë shkurt në të njëjtën kohë, çdo gjë e thënë në masën e dehur

Etika, respektimi i spektatorit: shkrimtari klasicist duhet të jetë i kujdesshëm, të mos trondisë ikuesin; skenat që nuk
mund të shihen, duhet vetëm të rrëfehen, ndërsa gjuha të jetë e pastër, e kujdesshme, pa "gojështhurje".

Përmes veprës, të arrihet katarsisi (kullimi, pastrimi shpirtëror). Tragjedia duhet ta rrëmbejë. ta prekë lexuesin/shikuesin
me forcën e saj, të rrëmojë në zemrën e tij e ta bëjë të lotojë e të pastrojë pasionet me anë të tmerrit e mëshirës.

Veprimi i ngjeshur dramatik: vepra të ketë një hyrje të shpejtë, përshkallëzim të veprimit dhe paraqitje të skenave njëra
pas tjetrës pa teprime, më pas kulminacion dhe zgjidhje të natyrshme të konfliktit.

Parimi i tri uniteteve dramatike: uniteti i vendit, kohës dhe i veprimit. Për shkrimtarin klasicist, veprimi duhet të jetë i
ngjeshur, ngjarjet të zhvillohen në një vend dhe brenda një dite.
Heronjtë e besueshëm, të pasur me virtyte, por edhe me dobësi njerëzore. Heroi në veprën klasiciste nuk duhet të
shfaqet kontradiktor, ai duhet të ruajë të njëjtat veti që shfaq në fillim të veprës, të jetë besnik i vetvetes. Heroi duhet të
jetë i pasur në virtyte, plot hir e madhështi.

Secila gjini të ruajë tiparet e veta: në komedi nuk duhet të ketë psherëtima e vaj, ndërsa në tragjedi s'duhet të gjejë vend
përqeshja e gazi.

Vërtetësia e ndjenjave; shkrimtari klasicist (i gjinisë komike) duhet të futet në brendësi të shpirtit njerëzor, të shohë me
mendjemprehtësi të fshehtat e tij, të njohë mirë karakteret njerëzore: bujarin, koprracin, xhelozin a të marrin, e të
krijojë tipa ku secili mund të gjejë vetveten.

[23:15, 23/03/2024] Dija🌼: Pierre Corneille ishte një dramaturg francez i shekullit XVII, i cili lindi në vitin 1606 dhe vdiq
në vitin 1684. Ai është njohur për dramat e tij të mëdha tragjike dhe për kontributin e tij në zhvillimin e teatrit francez.
Disa nga veprat më të njohura të Corneille përfshijnë "Le Cid", "Horace", dhe "Cinna". Ai ka pasur një ndikim të
rëndësishëm në letërsinë e mëvonshme franceze dhe evropiane dhe është konsideruar si një nga dramaturgët më të
mëdhenj të shekullit XVII.

[23:16, 23/03/2024] Dija🌼: Letërsia e shekullit të 13-të në Evropë ishte një periudhë e rëndësishme për zhvillimin e
letërsisë, veçanërisht për shkrimtarët dhe krijuesit në periudhën e Rilindjes së shekullit të 12-të. Kjo periudhë
karakterizohet nga disa ngjarje dhe vepra të rëndësishme që kanë lënë gjurmë të thella në historinë e letërsisë botërore:

Rilindja: Shekulli i 13-të shënon një kohë ku filloi një rilindje e interesimit për kulturën klasike, veçanërisht për veprat e
autorëve si Homer dhe Virgjili. Kjo shkaktoi një rikthim në studimin e gjuhës dhe letërsisë latine dhe një rritje të interesit
për këndvështrimet filozofike dhe etike.

Poetët e Gjuhës Shqipe: Në këtë periudhë, shfaqen disa poetë shqiptarë të njohur si Naim Frashëri, Gjergj Fishta, dhe
Asdreni, të cilët kontribuan në zhvillimin e letërsisë shqipe dhe identitetit kombëtar.

[23:20, 23/03/2024] Dija🌼: Romantizmi zhvillohet në vende të ndryshme të Europës dhe fiton tipare të veçanta,
origjinale sipas kushteve specifike të vendit ku zhvillohet.

Në Gjermani romantizmi u parapri nga lëvizja "Stuhi dhe vrull". Baza e romantizmit gjerman ishte idealizmi. Ai pati
karakter patriotik, vlerësoi krijimtarinë popullore, i dha vend të rëndësishëm natyrës dhe botës së ndjenjave.
Përfaqësues të shquar janë: Gëteja dhe Shileri.

Edhe në Angli romantizmi u parapri nga disa drejtime letrare dhe u karakterizua nga dy breza shkrimtarësh romantikë.
Brezi i parë trajtoi temën e përditshmërisë, kultin e natyrës dhe synuan karakterin kombëtar të letërsisë. Shkrimtarët e
brezit të dytë (Bajroni, Shelli) i kënduan lirisë dhe shprehën hapur konfliktin e tyre me realitetin. Romantikët anglezë
evokuan epokën e Rilindjes dhe patën për model Shekspirin dhe veprat e tij.

Romantizmi francez u ndikua thellësisht nga Revolucioni Borgjez dhe idetë e tij. Karakteristikë dalluese e tij është
kundërvënia ndaj klasicizmit. Romantikët francezë qenë në ballë të betejës kundër klasicizmit duke e nxjerrë letërsinë
nga sallonet aristokratike e duke e bërë atë pronë të njeriut të thjeshtë. Ata hodhën poshtë rregullat dogmatike dhe
teknikat e ngurta, të tilla, si: kulti i arsyes, imitimi i modeleve të vjetra, rregulla e tri njësive¹, etj. Në ballë të romantizmit
francez qëndrojnë Lamartini, Zhorzh Sandi e mbi të gjitha, Hygoi i cili u bë prijës i romantizmit.

Në Itali, romantizmi u përfaqësua nga Manxoni, Leopardi dhe Foskolo. Romantizmi italian dallohet për ndjenjat
kombëtare që lidheshin me nevojën për bashkimin e vendit dhe për pavarësi.Në Amerikë, romantizmi u zhvillua nën
ndikimin e romantizmit anglez. Ai pati veçori: individualizmin, dashurinë për jetën primitive në gjirin e natyrës, idealet e
lirisë e të barazisë. Romantizmin amerikan e përfaqësojnë denjësisht Edgar Alan Poe dhe Uolt Uitman.

Romantizmi, si rrymë letrare, gëzon disa tipare a veçori që e dallojnë atë nga rrymať e tjera letrare. Veçori a parime
kryesore të romatizmit evropian në letërsi janë:

1. Mohimi i "kultit të arsyes": Në fushën e parimeve letrare, romantikët dolën kundër klasicizmit duke hedhur poshtë
"Kultin e arsyes", të bindur se arsyeja nuk mund të shpjegojë gjithçka ndodh me njeriun dhe brenda njeriut. Ndaj ata u
kushtojnë vëmendje ndjenjës, mallit, ankthit, dhimbjes, vizionit. Ata hodhën poshtë rregullën e tri njësive në gjininë
dramatike, parimin e veçimit të elementeve komike dhe tragjike, nuk ishin të detyruar t'i nënshtroheshin vetëm një
ideali të së bukurës dhe mund t'i zhvillonin ngjarjet jo vetëm në një vend dhe hapësirë të kufizuar, por ku të donin, sipas
nevojave të tyre artistike.

2. Mbizotërimi i ndjenjës: Përkundër klasicizmit, romantikët përqendrohen në analizën e botës së brendshme

shpirtërore. Romantizmi kërkon shprehjen e ndjenjave në art. Vepra romantike lind nga një nevojë e brendshme e cila,
përtej pamjes së jashme, përpiqet të pasqyrojë emocione si malli, zhgënjimi, mërzia, dashuria, pakënaqësia, rebelimi.
Artisti romantik është njeriu krijues që shkruan, pikturon, kompozon e projekton, së pari, për të shprehur ndjenjat,
ëndrrat dhe fantazinë e tij. Ai është një individ që ndodhet shpesh në luftë me botën, me njerëzit që e rethojnë, madje
edhe me natyrën. Duke e parë botën dhe shoqërinë me sytë e ndjenjave, romantikët shpesh i pasqyrojnë ato jo siç janë
në të vërtetë, por ashtu si i fantazojnë apo i dëshirojnë ata.

3. Kulti i natyrës: Romantikët e konsideronin temën e natyrës si më interesanten. Artisti romantik e sheh veten si pjesë e
vogël e natyrës madhështore. Ai kridhet e përhumbet teksa sodit i mrekulluar madhështinë e pafundësinë e saj. Për
artistët romantikë, natyra është mjeti për t'u shkëputur nga monotonia e jetës së përditshme, për të kuptuar dhe
admiruar pafundësinë e botës, është mënyra për t'u arratisur nga realiteti zhgënjyes. Natyra bëhet pasqyrë e ndjenjave
të artistit dhe pjesë thelbësore e unit poetik. Shpesh heroi e gjen veten, paqen, ngushëllimin dhe kuptimin e jetës vetëm
në gjirin e saj.

4. Ekzotizmi: Ekzotizmi është një arratisje imagjinare nga realiteti kohor ose hapësinor. Interes të gjallë kanë për
romantikët vendet e largëta, sidomos ato të Lindjes, me natyrën madhështore apo me jetën e thjeshtë e primitive të
popujve që jetonin në këto vende. Kështu tema ekzotike u bë një nga më të rrahurat në letërsinë romantike.

5. "Kulti i lirisë": Liria është nevojë parësore për artistin romantik. Në kërkim të lirisë, romantiku rebelohet me forcë
kundër sistemeve shtypëse, rregullave të ngurta, mjerimit e falsitetit, por edhe arratiset realisht apo nëpërmjet

imagjinatës në vende të largëta.

6. Heroi romantik: Heroi romantik është një individ i vetmuar dhe i pasigurtë, herë është indiferent dhe herë i
pakënaqur, herë i nënshtrohet fatit dhe herë ngre krye kundër tij ose kundër botës me dëshirën për të krijuar një botë
ideale të lirisë dhe të drejtësisë. Në veprat romantike shohim shpesh njerëz jo të rëndomtë, por heronj të
jashtëzakonshëm, të pajisur me vrull të fuqishëm ndjenjash, me ëndrra e dëshira fisnike, edhe pse disi të mjegullta. Këta
heronj jetojnë e veprojnë në rrethana të jashtëzakonshme, heroike ose tronditëse dramatike. Prandaj dhe veprat
romantike përgjithësisht janë prekëse, mallëngjyese.

7. Raporti me historinë: Te romantikët interes të gjallë shkakton e kaluara, veçanërisht ajo kombëtare. Drejtohet
vështrimi nga historia kombëtare, njihet kombi, traditat dhe zakonet e tij.

[23:21, 23/03/2024] Dija🌼: Victor Hugo ishte një nga shkrimtarët më të rëndësishëm të letërsisë franceze dhe botërore.
Ai lindi në Francë në vitin 1802 dhe vdiq në vitin 1885. Hugo është i njohur për një gamë të gjerë të veprave të tij, të cilat
shtrihen nga poezia dhe romani deri tek drama dhe shkrimet politike.

Disa nga veprat më të njohura të Victor Hugos përfshijnë:

"Les Misérables" (Mizorët): Roman i njohur i botuar në vitin 1862, i cili ndjek historinë e Jean Valjean, një burrë që
përballet me ndërgjegjen dhe përpjekjet për të gjithë jetën pas lirimit nga burgu.

"Notre-Dame de Paris" (Kisha e Notre-Dame): Një roman i botuar në vitin 1831, i cili përshkruan jetën në Parisin e
shekullit të 15-të dhe ngjarjet që ndodhin rreth katedrales së Notre-Dame.

[23:22, 23/03/2024] Dija🌼: George Gordon Byron, i njohur si Lord Byron, ishte një nga poetët më të shquar romantikë
anglezë. Një nga veprat më të njohura të tij është "Childe Harold's Pilgrimage" (Shtegtimi i Çajld Haroldit), një poemi epik
i botuar për herë të parë në vitin 1812.

"Shtegtimi i Çajld Haroldit" përbëhet nga katër pjese dhe përshkruan aventurat e një heroit të tmerrshëm të quajtur
Çajld Harold, i cili largohet nga qyteti i tij për të kërkuar qetësi dhe qartësi në rrugëtimin e tij nëpër Evropë dhe Lindjen e
Mesme. Poemi shfaq një përqendrim të thellë mbi natyrën, historinë dhe ndjenjat personale të Çajld Haroldit. Përmes
udhëtimit të tij, Byron përshkruan ngjarje historike dhe peizazhe natyrore, ndërsa gjithashtu shfaq ndjenjat e tij për
humbjen personale dhe reflektimet mbi jetën dhe botën.

"Shtegtimi i Çajld Haroldit" shënoi një moment të rëndësishëm në historinë e letërsisë angleze dhe bota letrare
romantike. Vepra u prit me vlerësime të larta për imazhin e saj poetik dhe përmbajtjen e thellë emocionale. Byron u bë
një nga figurat më të njohura dhe më të ndikshme të letërsisë evropiane të kohës së tij.

[23:25, 23/03/2024] Dija🌼: Realizmi shqiptar

Rilindja Kombëtare Shqiptare është lëvizja e madhe politike, ideologjike, ekonomike, kulturore dhe letrare që përfshiu të
gjitha trojet shqiptare nga vitet 1830-1840 të shekullit XIX deri në zgjidhjen e problemit kombëtar, më 1912. Ajo qe një
lëvizje e gjithanshme që synonte të shkundte përfundimisht zgjedhën shekullore turke dhe për të dalë në dritën e lirise
dhe të përparimit.Ndër faktorët e brendshëm që ndikuan në lindjen e lëvizjes së Rilindjes, së pari, duhen përmendur
luftërat e popullit shqiptar kundër robërisë së gjatë osmane dhe përpjekjet e pareshtura për t'i shpëtuar asimilimit.
Në qendër të Rilindjes Kombëtare ishte ideologjia dhe strategjia e luftës për çlirim. Kësaj ideologjie i shërbeu gjithë
procesi kulturor, arsimor dhe artistik. Ky sistem ishte pjesë e formimit dhe e forcimit të vetëdijes së unitetit kombëtar,
ndjenjave luftarake për çlirimin e vendit dhe nxjerrjes së Shqipërisë nga ajo gjendje e gjatë robërie, prapambetjeje dhe
mjerimi.

Në pikëpamjen historike, lëvizja e Rilindjes u zhvillua në një kohë kur Perandoria Osmane po çoroditej e po shpartallohej.
Popujt që qenë nën zgjedhë po nisnin një jetë të pavarur, duke u shkëputur njëri pas tjetrit prej saj. Ndonëse pak me
vonesë, edhe shqiptarët po përpiqeshin të shpëtonin nga zgjedha osmane. Pashallëqet e Ali Pashës në jug dhe ai i
Bushatllinjve në veri ishin shprehje e përpjekjeve të tyre për të qeverisur vetë vendin e për t'u shkëputur përfundimisht
nga perandoria e dekompozuar osmane.

[23:29, 23/03/2024] Dija🌼: Lëvizja e Rilindjes Kombëtare Shqiptare zhvillohet në letërsi dhe në art e përfshirë, kryesisht,
në drejtimin e roman. tamilt. Arsyet që kjo letërsi ndoqi rrugën e romantizmit duhen kërkuar në disa faktorë historikë,
shoqërorë e artistike. Arsyeja historike duhet parë te fakti se romantizmi lulëzon edhe në Europën Perëndimore, në
kohën kur kombet e ndryshme kërkojnë respektimin e identitetit të tyre nga të tjerët, kur popujt e ndryshëm zgjohen
dhe kërkojnë pavarësinë. Kështu po ndodhte në Ballkan e veçanërisht në Shqipëri. Arsyeja shoqërore ka të bëjë me
faktin se romantizmi kërkoi e bëri që në qendër të veprës artistike

të ishte njeriu i thjeshtë, përkundër mbretërve a princërve të klasicizmit. Këtë njeri gjejmë te Bagëti e Bujqësi e N.
Frashërit, te Milosao i De Radës ose te Andrra e jetës e N. Mjedjës. Arsyeja artistike lidhet me atë që rilindasit tanë u
njohën me veprat më të shquara të roma romantikëve italianë, francezë, anglezë, grekë, etj. Ata njohën Manxonin,
Karduçin (italianë), Hygonë, Shatobrianin (franceze), Bajronin (anglez), Gëten, Shilerin (gjermanë)etj.

[23:32, 23/03/2024] Dija🌼: Realizmi ishte një lëvizje kryesore letrare dhe artistike që dominoi në shekullin XIX. Kjo
periudhë karakterizohej nga një përqendrim në përshkrimin e realitetit shoqëror dhe individual me një ndjesi të thellë
për detajet dhe përshkrimin e jetës së përditshme. Në Francë, realizmi mori përmbajtje më të mprehtë shoqërore.
Bashkëveprimi i të gjithë faktorëve të kontekstit historik e bënë Francën vendin më të parë ku lulëzoi realizmi, duke
nisur që nga vitet '30-'40 të shekullit XIX. Përfaqësuesit kryesorë të tij ishin: Balzaku, Stendali, Mopasani etj.

Në Angli, realizmi u përfaqësua nga Dikensi, Tekerejti etj. E veçanta e tij qëndron në faktin që realistët francezë zbusin
konfliktet, përdorin humorin në vend të satirës dhe e vendosin individin në kërkimin e një foleje të ngrohtë familjare, me
synimin për të arritur mirëqenie vetjake.

Edhe në ShBA realizmi pati veçoritë e veta të zhvillimit. Ai u bë drejtim letrar në fundin e shekullit XIX. Përfaqësuesit më
të shquar janë Xhek Londoni dhe Mark Tueni. Xhek Londoni mundi ta ngrejë artin realist në një shkallë më të lartë.
Realizmi i Xhek Londonit ka një pikënisje të fuqishme romantike, e cila tregon besimin në forcat e pashtershme të
masave, me të cilat ai e kishte lidhur krijimtarinë e tij.

Në Rusi, realizmi u zhvillua në kushtet kur ende qëndronte më këmbë rendi

feudal, ndonëse i dobësuar shumë. Realizmi nis në Rusi me "Eugjen Onjegin-in" e Pushkinit dhe u përfaqësua nga
shkrimtarë të shquar, si: Gogoli, Turgenievi, Çehovi, Tolstoi e Dostojevski. Në Rusi realizmi erdhi duke u zhvilluar deri në
fund të shekullit XIX dhe shënon kulmin e vet me krijimtarinë gjeniale të Leon Tolstoit dhe Fjodor Dostojevskit.
Në Shqipëri, për shkak të veçorive të zhvillimit kombëtar, realizmi lindi më vonë se në vendet e tjera, pikërisht aty nga
fundi i Rilindjes sonë Kombëtare. Realizmi në vendin tonë mori një karakter të fuqishëm luftarak, fillimisht me karakter
patriotik dhe demokratik, duke nisur me Çajupin, më pas me Asdrenin e Mjedën dhe më vonë mori karakter shoqëror,
përmes thellimit në probleme të mprehta sociale.

[23:32, 23/03/2024] Dija🌼: Honoré de Balzac ishte një shkrimtar francez i shekullit XIX dhe një nga figurat më të
rëndësishme të realizmit letrar. Ai lindi në vitin 1799 dhe vdiq në vitin 1850. Balzac njihet për "Komedinë Njerëzore" (La
Comédie Humaine), një serinë e gjerë të romanëve dhe tregimeve që përshkruan jetën shoqërore të Francës së shekullit
XIX.

"Komedia Njerëzore" përmban mbi 90 vepra të shkruara në një periudhë të shkurtër kohore, dhe përmban një
panoramë të plotë të shoqërisë franceze në kohën e tij, duke përfshirë përshkrimet e jetës urbane dhe rurale, klasat
shoqërore, politikën, financat, dhe jetën sentimentale. Disa nga veprat më të njohura të Balzac përfshijnë "Père Goriot",
"Eugénie Grandet", dhe "Fëmijët izraelitë".

Balzac është vlerësuar për aftësinë e tij për të përshkruar karaktere të thella dhe komplekse, duke zbuluar motivacionet
dhe ambicjet e tyre, si dhe për shkrimin e detajuar të përditshmërisë dhe kontekstit social-politik të kohës së tij. Veprat e
tij kanë pasur një ndikim të madh në letërsinë e mëvonshme franceze dhe evropiane dhe vazhdojnë të lexohen dhe
studjohen gjerësisht edhe sot.

[23:33, 23/03/2024] Dija🌼: Gustave Flaubert ishte një shkrimtar francez i shekullit XIX, i njohur për realizmin dhe stilin e
tij të thellë. Ai lindi në vitin 1821 dhe vdiq në vitin 1880. Flaubert njihet më shumë për romanin e tij më të njohur,
"Madame Bovary", i cili u botua për herë të parë në vitin 1857.

"Madame Bovary" është një roman që përshkruan jetën e një gruaje të pabesueshme, Emma Bovary, e cila ëndërron për
një jetë më të mirë dhe më romantike. Romanit iu kushtua shumë vëmendje për përshkrimin realist dhe të detajuar të
karaktereve dhe për të përshkruar jetën e ndryshme në një qytet të vogël francez dhe në fshat.

Stili i Flaubert-it është i njohur për përdorimin e gjuhës së detajuar dhe të pastër, dhe ai është vlerësuar për aftësinë e tij
për të përshkruar tensionet sociale dhe morale të kohës së tij. "Madame Bovary" u konsiderua si një nga veprat më të
rëndësishme të letërsisë franceze dhe u bë një pikë referimi për realizmin letrar. Ndërkaq, vepra tjetër e tij e
rëndësishme është "L'Éducation sentimentale" (Arsimi sentimental), një portret i jetës intelektuale dhe sentimentale në
Parisin e shekullit të 19-të.

[23:34, 23/03/2024] Dija🌼: Simbolizmi ishte një lëvizje letrare dhe artistike që u zhvillua në fund të shekullit XIX,
veçanërisht në Francë. Kjo lëvizje kundërshtoi realismin dhe naturalizmin, dhe u përqendrua në shprehjen e ndjenjave,
ëndrrave dhe ideve abstrakte nëpërmjet simboleve dhe imazheve të ngarkuara me kuptime të thella emocionale dhe
filozofike.

Disa nga tiparet kryesore të simbolizmit janë:

Simbolet dhe Metaforat: Simbolistët përdorën simbole dhe metafora për të shprehur ide, ndjenja dhe përvoja që nuk
mund të përcaktoheshin drejtpërdrejtë. Këto simbole shpesh ishin të lidhura me natyrën, ëndrrat, dhe mitet.

Imagjinata dhe Ëndrrat: Simbolistët u kërkuan të shfaqnin botën e brendshme të individit përmes imagjinatës dhe
ëndrrave. Ata shpesh përdornin imazhe mistike dhe surreale për të shkaktuar ndjenja të thella emocionale dhe për të
eksploruar të panjohurën dhe të misterin.

Përmbajtja Shpirtërore: Simbolistët kundërshtuan materializmin dhe përfaqësuan përmbajtjen shpirtërore dhe
misterioze të jetës dhe botës. Ata besonin në shkëputjen e trupit fizik dhe eksplorimin e realiteteve të fshehura të botës
shpirtërore.

Disa nga shkrimtarët dhe poetët më të shquar simbolistë përfshijnë Charles Baudelaire, Stéphane Mallarmé, Arthur
Rimbaud, dhe Paul Verlaine.

[23:36, 23/03/2024] Dija🌼: Letërsia moderne e shekullit të 20-të është një periudhë e ndryshme dhe e shkëlqyer në
historinë e letërsisë botërore, e cila u karakterizua nga diversiteti i lëvizjeve letrare dhe shkrimtarëve të ndryshëm që
përqafuan eksperimentimin, inovacionin dhe reflektimin e ndryshimeve drastike shoqërore, politike dhe teknologjike të
kohës. Disa nga lëvizjet dhe shkrimtarët më të rëndësishëm të kësaj periudhe përfshijnë:

Modernizmi: Modernizmi ishte një lëvizje letrare dhe artistike që dominonte në fillim të shekullit të 20-të, e cila shfaqte
përpiqjen për të shprehur përvojën e jetës moderne nëpërmjet formave të reja dhe eksperimentale. Shkrimtarë si James
Joyce, Virginia Woolf dhe Marcel Proust janë përfaqësuesit më të njohur të kësaj periudhe.

Surrealizmi: Surrealizmi ishte një lëvizje artistike dhe letrare që u zhvillua në mes të dy luftës botërore, e cila eksploroi
rrënjët e nënvetëdijes dhe ëndrrave nëpërmjet teknikave të panjohura dhe fantastike. André Breton është konsideruar
si themeluesi i kësaj lëvizjeje, ndërsa shkrimtarë si André Breton dhe Salvador Dalí janë bërë të njohur për krijimet e tyre
surreale.

Ekspresionizmi: Ekspresionizmi ishte një lëvizje artistike që theksonte ndjenjat e individit dhe reagimin ndaj botës
moderne nëpërmjet formave të ekzagjeruara dhe të shfaqura. Shkrimtarë si Franz Kafka dhe D.H. Lawrence janë
përfaqësues të kësaj lëvizjeje.

Postmodernizmi: Postmodernizmi, që u shfaq në fund të shekullit të 20-të, shfaqte skeptikizmin ndaj historisë dhe ideve
tradicionale dhe eksperimentonte me formën dhe strukturën e letërsisë. Shkrimtarë si Italo Calvino, Jorge Luis Borges
dhe Salman Rushdie janë përfaqësues të kësaj lëvizjeje.

[23:37, 23/03/2024] Dija🌼: Franz Kafka ishte një nga shkrimtarët më të rëndësishëm dhe më të përfaqësuar të letërsisë
moderne në shekullin e 20-të. Ai lindi në vitin 1883 në Prajë, në Austro-Hungari (tani Republika Çeke) dhe vdiq në vitin
1924. Veprat e tij karakterizohen nga një atmosferë e mbyllur, absurditeti i situatave dhe shpesh ndjehet një ndjenjë e
izolimit dhe trishtimit.

"Metamorfoza" është një tregim që trajton tema të thella dhe komplekse, duke përfshirë ndjenjën e izolimit,
mospërputhjen me familjen dhe shoqërinë, dhe sfidat e identitetit personal. Përvoja e Gregor Samsa-s si një insekt e bën
atë të ndihet i izoluar dhe i papranueshëm nga familja dhe shoqëria, duke sjellë ndjenjën e tij të vetmisë dhe
përjashtimit.

Stili i Kafka-s në "Metamorfozë" është i njohur për të qenë i thellë dhe i mbushur me metafora dhe imazhe të ngarkuara
me kuptime të thella. Përmes kësaj historie, Kafka shprehë ndjenjën e absurditetit dhe frikës që mund të ndjehet në një
botë që nuk është e kuptueshme dhe e papranueshme.
"Metamorfoza" është një veprim i rëndësishëm në letërsinë moderne dhe është vlerësuar gjerësisht për thellësinë e tij
psikologjike dhe për shprehjen e tij të jashtëzakonshme letrare. Vepra ka pasur një ndikim të madh në letërsinë e
mëvonshme dhe ka qenë objekt i shumë analizave dhe interpretimeve në të gjithë botën.

[23:39, 23/03/2024] Dija🌼: Albert Camus ishte një shkrimtar dhe filozof francez i lindur në vitin 1913 në Algjeri, i cili u bë
i njohur për punën e tij të thellë filozofike dhe letërsia e tij të shquar.Camus është njohur për kontributin e tij në
filozofinë e absurditetit, një ide që sugjeron se jeta nuk ka kuptim ose që kuptimi është i pamundur për t'u gjetur në një
botë që është e paqëndrueshme dhe e pashpjegueshme. Veprat e tij janë ndër më të studiuarat dhe të analizuara në
letërsinë dhe filozofinë moderne, dhe ai vazhdon të ketë një ndikim të rëndësishëm në mendimin filozofik dhe letërsinë
e sotme.Romani “I huaji” i botuar në vitin 1942, që përshkruan jetën e një personi të quajtur Meursault, i cili ndjeni
indiferent ndaj jetës dhe ndodhjeve që i rrethojnë, duke u përballur me situata të jashtëzakonshme.

[23:40, 23/03/2024] Dija🌼: Letërsia moderne në Shqipëri gjatë shekullit të 20-të ka qenë e ndikuar nga zhvillimet e
letërsisë evropiane, sidomos nga lëvizjet moderne dhe postmoderne. Disa nga autorët dhe veprat më të rëndësishme të
kësaj periudhe janë:

Migjeni (Millosh Gjergj Nikolla): Migjeni është një nga figurat më të shquara të letërsisë shqipe moderne. Vepra e tij më
e njohur është "Rrëfimet e një ushtari", një koleksion tregimesh që përshkruan përvojën e një ushtari në frontin e Parë
Botëror dhe ndjenjat e tij ndaj luftës dhe shoqërisë.

Ismail Kadare: Ismail Kadare është një nga shkrimtarët më të njohur shqiptarë në shekullin e 20-të dhe në ditët e sotme.
Veprat e tij përfshijnë një gamë të gjerë të romanëve, tregimeve dhe eseve, dhe ai është vlerësuar për aftësinë e tij për
të trajtuar tema të ndryshme historike dhe shoqërore në mënyra të thella dhe të ndërgjegjshme.

Naim Frashëri: Naim Frashëri është një nga poetët më të rëndësishëm të letërsisë shqipe të kësaj periudhe. Veprat e tij,
si "Lulet e verës", janë shfaqur një ndikim të madh në poezinë shqiptare dhe janë vlerësuar për gjuhën e tyre të bukur
dhe për mesazhet e tyre patriote dhe humaniste.
Letersia e vjeter shqipe
Letërsia e vjetër shqiptare lindi në kohën kur vendi ynë ishte i pushtuar nga osmanët, pikërisht edhe ideologjia
ishte fetare dhe nën kushte të shoqërisë feudale e gjithë kjo u zhvillua në mesjetë. Duke u nisur nga qëllimet
atdhetare, shkrimtarët e kësaj periudhe shkruan edhe vepra mësimore e didaktike.
Letërsia e vjetër shqipe ndahet ne tri periudha:

1. Letërsia e Humanizmit - me përfaqësues kryesor Marin Barletit.

2. Letërsia Filobiblike - me përfaqësues Pjeter Budin, Pjeter Bogdani, Frang Bardhi.
3. Letërsia e Bejtexhinjve - me përfaqësues Muhamet Kyçyku, Nezim Berati.
Vepra e kësaj periudhe janë në përgjithësi didaktike is p.sh. Fjalori latinisht-shqip i F.Bardhit, Gramatika e Andrea
Bogdanit . Madje kishte edhe krijime tërësisht laike si ndonjë poezi e Budit , shume vjersha të bejtexhinjve etj.
Atë që s'mund ta bënte letërsia e shkruar, e bëri vetë populli me letërsinë gojore, me krijimet e bukura folklorike, që
përbëjnë një monument kulture të pandërprerë gjatë gjithë qenies së tij, që nga kohët më të lashta.
Shkrimi më i vjetër shqip që njohim deri më sot, i përket vitit 1462 dhe libri i shkruar në gjuhën shqipe, me sa dimë
deri tani, është Meshari i Gjon Buzukut, botuar më 1555. Ky është libri i parë i shkruar në gjuhën shqipe, por jo libri i
parë i letërsisë shqiptare. Letërsi shqiptare të shkruar në gjuhë të tjera ka pasur edhe më parë.
Vepra më e rëndësishme e këtij lloji është Historia e Skënderbeut e Marin Barletit, botuar rreth viteve 1508-1510 .
Me letërsi të vjetër shqiptare kuptojmë letërsinë e tre shekujve. Në qoftë se në shekullin XVI u shkrua
vetëm Meshari, në shekullin XVII ai ndiqet nga librat në gjuhën shqipe të Pjetër Budit, Frang Bardhit, Pjetër
Bogdanit etj.

Letërsia e Bejtexhinjve

 Në shekullin XVIII në Shqipëri lindi dhe u zhvillua një rrymë letrare me tipare tepër origjinale për vendin tonë,
rryma e bejtexhinjve (nga fjala turke <<bejte>> - vjershë). Ajo u bë dukuri e rëndësishme dhe pati përhapje
shumë të gjerë në qytete të ndryshme të Shqipërisë, në Kosovë, por edhe ne qendra më të vogla fetare e më
pak në fshat.
Rryma letrare e bejtexhinjve ishte produkt i disa kushteve të veçanta historike, i dy palë faktorëve të kundërt. Nga
njëra anë ishte kërkesa për të shkruar shqipen si gjuhën e vendit, për ta përdorur edhe në praktikën fetare e për t'u
çliruar nga ndikimet e kulturave të huaja. Kjo ishte më tepër prirje e shtresave që lidheshin me format e reja
ekonomike, (tregtare e monetare). Nga ana tjetër, është shtimi i trysnisë ideologjike të pushtuesit. Nëpërmjet fesë
dhe kulturës islame synohej të arrihej nënshtrimi i shqiptarëve. Pushtuesi hapi këtu edhe shkollat e veta. Shumë
poetë bejtexhinj kishin mësuar në to. Natyrisht, Krijimtaria poetike e bejtexhinjve ruan ndikimin e poezisë e të
kulturës orientale, por ajo është pjesë e pandarë e kulturës së popullit tonë. Ajo është shprehje e talentit, e shpirtit
krijues të tij, që, në kushte të caktuara, fitoi edhe tipare në përpothje me to. Bejtexhinjtë e shkruan shqipen me
alfabet arab dhe përdorën një gjuhë të mbytur nga fjalët persiane, turke e arabe. Letërsia e bejtexhinjve pati dy faza
në zhvillimin e saj. Faza e parë shkon gjer nga fundi i shekullit XVIII. Në veprat e kësaj faze më tepër gjeti shprehje
fryma laike, kurse në veprat e fazës së dytë, që nis nga çereku i fundit i shekullit XVIII dhe kapërcen në shekullin e
XIX, mbizotëroi tema me karakter fetar. Në krijimet me tema laike mjaft poetë bejtexhinj, në frymën e poezive
orientale, i kënduan dashurisë, bukurisë së natyrës e të gruas, lartësuan virtytin, punën, diturinë ose fshikulluan
mburrjen e kotë për pasurinë e fisin, goditën ambicjen, hipokrizinë etj. Të tillë ishin Nezim Frakulla, Sulejman
Naibi , Muhamet Kyçyku etj. Një hap i mëtejshëm u shënua me mjaft krijime të disa bejtexhinjve të tjerë, si: Hasan
Zyko Kamberi, Zenel Bastari e ndonjë tjetër. Ata pasqyruan elemente e ngjarje të jetës bashkohore dhe shtruan një
problematikë të mprehtë shoqërore. Me nota realiste, ata vunë në dukje jetën e vështirë plot vuajtje të masave të
varfra të popullit, pasigurinë për të ardhmen dhe pakënaqësinë e tyre në kushtet e sundimit feudal, në shthurrje e
sipër. Në vjershën "Tirana jonë si mësoi„ Zenel Bastari , fshatar nga Bastari i Tirana, jep një tablo të tillë të gjendjes
së popullit. Letërsia e bejtexhinjve nuk arriti të ngrihet në shkallën e letërsisë kombëtare. Megjithatë, bejtexhinjtë me
krijimet e tyre dhanë një ndihmesë që duhet çmuar. Ata shkruan shqip në një kohë kur shqipen e kërcënonte rreziku
nga përhapja e gjuhës së pushtuesit dhe e gjuhëve të tjera. Ata krahas temës fetare, ishin të parët që trajtuan
gjerësisht temën laike. Gjithashtu dia prej tyre duke qenë më afër jetës së popullit, futën në poezi elemntë të jetës
së kohës. Këta trajtuan tematikën shoqërore me nota realiste dhe me një sens kritik të fortë. Së fundi, me krijimet e
bejtexhinjve poezia shqiptare bënte një hap përpara nga ana artistike. Në to shpesh gjejmë mjete shprehëse e
figurative shumë të goditura, vlera të vërteta artistike. Poetët bejtexhinj morën edhe nga mjetet e traditës poetike të
vendit; p.sh. vargun tetërrokësh; që e bënë vargun bazë dhe që e përdorën të gjithë. Veprat e bejtexhinjve mbetën
në dorëshkrim. Ato u përhapën përmes kopjimit me dorë ose me anë të traditës gojore. Numri i autorëve të letërsisë
shqiptare me alfabet arab është shumë i madh. Ata krijuan në qytete mjaft të zhvilluara për kohën.

Letërsia e Pavarësisë shqiptare është një periudhë letrare që vjen pas periudhës së Rilindjes që kurorëzohet me
letërsinë e Naim Frashërit. Kjo periudhë letrare shkallë-shkallë ngre dallimet me letërsinë pararendëse dhe forcon
karakteristikat e veta ideore e strukturore.
Përurues dhe nismëtar i kësaj periudhe është Faik Konica me Albaninë e tij (1897-1909), ku boton autorët e 1900-
ës, madje dhe komenton këtë letërsi të re në revistën e tij. Kështu, Konica bëhet edhe teoriku e kritiku i parë dhe i
pakontestueshëm i kësaj letërsie. Në një artikull të vitit 1906, "Kohëtore e letrave shqipe", si dhe në interpretimet e
veprave të Çajupit, Asdrenit, Nolit e Gurakuqit, Konica vëren se letërsia e re lirohet nga zotërimi i ideologjisë
kombëtare të romantizmit. Kjo letërsi artikulon dallimin ndërmjet veprimit atdhetar dhe krijimit letrar estetik. Prandaj
Letërsia e Pavarësisë, që në nismë, shqipton kërkesën e krijimit të letërsisë si vlerë më vete, pa marrë parasysh
qëllimin. Në anën tjetër, edhe qëllimi fillon të pretendohet që të arrijë nëpërmjet frymës kritike e jo frymës
himnizuese, si dhe brendapërbrenda shoqërisë shqiptare dhe shpirtit të kombit.

Pas Luftës së Dytë Botërore letërsia shqiptare eci në një rrugë mjaft të vështirë e komplekse. Karakteristikë
kryesore e kësaj periudhe është shkëputja jo e natyrshme e letërsisë nga tradita e saj dhe ndikimi i fuqishëm, po
ashtu jo i natyrshëm, që ushtroi mbi të përvoja krijuese e metodës së realizmit socialist. Veçoria tjetër, mbase më e
rëndësishme dhe me pasoja më të rënda, është se letërsia shqiptare do të zhvillohej e ndarë nga një kufi politik
brutal dhe kufizimet e një regjimi diktatorial. Kështu do të kemi: letërsi të zhvilluar brenda kufirit të shtetit shqiptar; të
shqiptarëve në përbërje të ish Jugosllavisë, kryesisht në Kosovë dhe në Maqedoni, si dhe të shqiptarëve të
diasporës. Këto karakteristika ndikuan fuqishëm në rrjedhën e letërsisë shqiptare në përgjithësi, si dhe në
fizionominë, strukturën artistike apo frymëzimin tematik të saj. Gjatë katër dhjetëvjetëshave të parë të shekullit XX e
sidomos gjatë viteve '20 e '30 letërsia shqiptare pari një zhvillim të hovshëm dhe të gjithanshëm. U rrit si numri i
krijuesve, ashtu dhe numri i veprave letrare të botuara, të cilat u ngritën në një shkallë më cilësore artistike, duke
krijuar premisat për një komunikim më të afërt me përvojat e përgjithshme letrare në Evropë. Përmes shkrimtarëve
të talentuar, të shkolluar nëpër qendra të ndryshme të Evropës, në letërsinë shqiptare filloi të depërtojë fryma e
drejtimeve dhe e ndjeshmërive të reja krijuese letrare të kohës. Siç dihet, gjatë këtij harku kohor shkrimtarë të
mëdhenj të letërsisë shqiptare, si: Fishta, Konica, Noli, Poradeci, Koliqi, Migjeni, Kuteli, shënuan disa nga kulmet më
të larta të letërsisë shqiptare, në llojet dhe zhanret e gjinive të ndryshme. Në këtë kontekst letrar llojet e gjinisë lirike
do të jenë ato që përparojnë, por një hov të dukshëm do të marrin edhe llojet epike, drama, kritika dhe teoritë
letrare.