BIOCHEMIA

Kierunek:

Glikoliza

Dr hab. Rafał Dutkiewicz

 Glikoliza
1. Glikoliza jest ciągiem reakcji przekształcających jedną cząsteczkę glukozy w dwie
cząsteczki pirogronianu z jednoczesnym wytwarzaniem dwóch cząsteczek ATP.
fermentacja całkowite
glikoliza utlenienie

etanol

glukoza

pirogronian
mleczan
 Glikoliza
1. Glikoliza jest ciągiem reakcji przekształcających jedną cząsteczkę glukozy w dwie
cząsteczki pirogronianu z jednoczesnym wytwarzaniem dwóch cząsteczek ATP.
fermentacja całkowite
glikoliza utlenienie

etanol

glukoza

pirogronian
mleczan

2. W organizmach tlenowych glikoliza jest wstępem do cyklu kwasu cytrynowego i

łańcucha transportującego elektrony, gdzie pozyskiwana jest większość energii
swobodnej, zawartej w cząsteczce glukozy.
3. Dziesięć reakcji glikolizy przebiega w cytoplazmie.
 Glikoliza
1. Glikoliza jest ciągiem reakcji przekształcających jedną cząsteczkę glukozy w dwie
cząsteczki pirogronianu z jednoczesnym wytwarzaniem dwóch cząsteczek ATP.
fermentacja całkowite
glikoliza utlenienie

etanol

glukoza

pirogronian
mleczan

2. W organizmach tlenowych glikoliza jest wstępem do cyklu kwasu cytrynowego i

łańcucha transportującego elektrony, gdzie pozyskiwana jest większość energii
swobodnej, zawartej w cząsteczce glukozy.
3. Dziesięć reakcji glikolizy przebiega w cytoplazmie.
4. Związki pośrednie (intermediaty) w procesie glikolizy mają albo sześć, albo trzy
atomy węgla. Jednostki sześciowęglowe są pochodnymi glukozy i fruktozy.
Jednostki trójwęglowe są pochodnymi:
 Podstawowe typy reakcji metabolicznych podczas glikolizy
Rodzaje reakcji, które zachodzą podczas glikolizy

1. Przeniesienie grupy fosforanowej. Grupa fosforanowa jest przenoszona z ATP na

intermediat glikolizy lub z intermediatu na ADP z udziałem kinazy.
 Podstawowe typy reakcji metabolicznych podczas glikolizy
Rodzaje reakcji, które zachodzą podczas glikolizy

1. Przeniesienie grupy fosforanowej. Grupa fosforanowa jest przenoszona z ATP na

intermediat glikolizy lub z intermediatu na ADP z udziałem kinazy.

2. Przesunięcie fosforanu. Grupa fosforanowa jest przemieszczana wewnątrz jednej

cząsteczki z jednego atomu tlenu na drugi z udziałem mutazy.
 Podstawowe typy reakcji metabolicznych podczas glikolizy
Rodzaje reakcji, które zachodzą podczas glikolizy

1. Przeniesienie grupy fosforanowej. Grupa fosforanowa jest przenoszona z ATP na

intermediat glikolizy lub z intermediatu na ADP z udziałem kinazy.

2. Przesunięcie fosforanu. Grupa fosforanowa jest przemieszczana wewnątrz jednej

cząsteczki z jednego atomu tlenu na drugi z udziałem mutazy.

3. Izomeryzacja. Ketoza jest przekształcana w aldozę lub odwrotnie z udziałem

izomerazy.
 Podstawowe typy reakcji metabolicznych podczas glikolizy

4. Dehydratacja. Cząsteczka wody zostaje odłączona przez dehydratazę.

 Podstawowe typy reakcji metabolicznych podczas glikolizy

4. Dehydratacja. Cząsteczka wody zostaje odłączona przez dehydratazę.

5. Rozszczepienie aldolowe. Wiązanie węgiel-węgiel ulega rozerwaniu z udziałem

aldolazy, w reakcji odwrotnej do kondensacji aldolowej.
FAZA 1 glukoza

Fazy glikolizy
heksokinaza

glukozo-6-fosforan Szlak glikolityczny można podzielić na 3 etapy:

izomeraza
fosfoglukonowa
frutkozo-6-fosforan 1. glukoza jest wychwytywana i destablizowana
fosfofruktokinaza
2. przez przecięcie sześciowęglowej fruktozy
fruktozo-1,6-bisfosforan
powstają dwie trójwęglowe cząsteczki, które
FAZA 2 izomeraza aldoza mogą się przekształcać w siebie nawzajem
triozofosforanowa aldehyd 3-fosfoglicerynowy
fosfodihydroksyaceton
3. powstaje ATP
dehydrogenaza
FAZA 3 aldehydu
3-fosfoglicerynowego
1,3-bisfosfoglicerynian
kinaza
fosfoglicerynianowa

3-fosfoglicerynian
fosfogliceromutaza

2-fosfoglicerynian

enolaza

fosfoenolopirogronian
kinaza
pirogronianowa

pirogronian
 Glikoliza – I faza
1. W pierwszej fazie glukoza poprzez fosforylacja, izomeryzację i drugą fosforylacja
jest przekształcana w fruktozo-1,6-bisfosforan. Celem tych początkowych etapów
glikolizy jest wychwytywanie glukozy w komórce i utworzenie związku łatwo
ulegającego roszczepieniu na fosforylowane jednostki trójwęglowe
 Glikoliza – I faza
1. W pierwszej fazie glukoza poprzez fosforylacja, izomeryzację i drugą fosforylacja
jest przekształcana w fruktozo-1,6-bisfosforan. Celem tych początkowych etapów
glikolizy jest wychwytywanie glukozy w komórce i utworzenie związku łatwo
ulegającego roszczepieniu na fosforylowane jednostki trójwęglowe

a. Glukoza jest fosforylowana fosforanem pochodzącym z ATP, przechodząc w glukozo-

6-fosforan (glukozo-6-fosforan nie dyfunduje przez błonę; dołączenie grupy
fosforanowej powoduje destabilizację glukozy)

heksokinaza

glukoza glukozo -6-fosforan

(G-6P)
 Glikoliza – I faza
b. Następnym etapem glikolizy jest izomeryzacja glukozo-6-fosforanu do fruktozo-6-
fosforanu, następuje zatem przekształcenie aldozy w ketozę. Reakcja jest
katalizowana przez izomerazę glukozofosforanową.

glukozo -6-fosforan glukozo -6-fosforan fruktozo -6-fosforan fruktozo -6-fosforan

(G-6P) (forma łańcuchowa otwarta) (forma łańcuchowa otwarta) (F-6P)
 Glikoliza – I faza
b. Następnym etapem glikolizy jest izomeryzacja glukozo-6-fosforanu do fruktozo-6-
fosforanu, następuje zatem przekształcenie aldozy w ketozę. Reakcja jest
katalizowana przez izomerazę glukozofosforanową.

glukozo -6-fosforan glukozo -6-fosforan fruktozo -6-fosforan fruktozo -6-fosforan

(G-6P) (forma łańcuchowa otwarta) (forma łańcuchowa otwarta) (F-6P)

c. Po izomeryzacji zachodzi druga reakcja fosforylacji. Fosfofruktokinaza jest enzymem

allosterycznym, który reguluje szybkość glikolizy

fosfofruktokinaza

fruktozo -6-fosforan fruktozo -1,6-bisfosforan

(F-6P) (F-1, 6-BP)
 Glikoliza – II faza
2. W drugiej fazie fruktozo-1,6-bisfosforan jest rozszczepiany przez aldolazę na
fosfodihydroksyaceton i aldehyd 3-fosfoglicerynowy. Pozostałe etapy glikolizy
dotyczą związków trójwęglowych, a nie sześciowęglowych

fosfodihydroksyaceton
(DHAP) - ketoza

aldolaza

aldehyd 3-fosfoglicerynowy
(GAP) - aldoza

fruktozo -1,6-bisfosforan
(F-1, 6-BP)

izomeraza
triozofosforanowa

fosfodihydroksyaceton aldehyd 3-fosfoglicerynowy

(DHAP) (GAP)
Gdyby w komórce nie było enzymu przekształcającego fosfodihydroksyaceton w aldehyd 3-fosfoglicerynowy,
trójwęglowy fragment, który można wykorzystać do produkcji ATP, byłby stracony. Na tym etapie z 1 cząsteczki
glukozy otrzymaliśmy 2 cząsteczki aldehydu 3-fosfoglicerynowego, zużywając 2 cząsteczki ATP
 Glikoliza – III faza
3. a. Następnie aldehyd 3-fosfoglicerynowy jest utleniany i fosforylowany do 1,3-
bisfosfoglicerynianu, a więc acylofosforanu (mieszany bezwodnik kwasu
fosforowego i kwasu karboksylowego) o wysokim potencjale przenoszenia grup
fosforanowych, a więc dochodzimy to etapów glikolizy, w których uzyskiwana jest
część energii zawartej w cząsteczce aldehydu 3-fosfoglicerynowego w postaci ATP.
dehydrogenaza
aldehydu
3-fosfoglicerynowego

aldehyd 3-fosfoglicerynowy 1,3-bifosfoglicerynian

(GAP) (1,3-BPG)

reakcja jest sumą dwóch procesów: utleniania aldehydu z udziałem NAD+ do kwasu
karboksylowego oraz połączenia kwasu karboksylowego i ortofosforanu z
utworzeniem acylofosforanu

utlenienie

powstawanie
acylofosforanu
(dehydratacja)
 Glikoliza – III faza
b. Kolejnej przemianie, w której powstaje 3-fosfoglicerynian, towarzyszy synteza ATP. Ten
sposób powstawania ATP określamy jako fosforylację substratową.
kinaza
fosfoglicerynianowa

1,3-bifosfoglicerynian 3-fosfoglicerynian

ponieważ powstają dwie cząsteczki aldehydu 3-fosfoglicerynowego, powstają dwie

cząsteczki ATP, które rekompensują dwie cząsteczki ATP, które zostały zużyte na
początkowych etapach glikolizy
 Glikoliza – III faza
b. Kolejnej przemianie, w której powstaje 3-fosfoglicerynian, towarzyszy synteza ATP. Ten
sposób powstawania ATP określamy jako fosforylację substratową.
kinaza
fosfoglicerynianowa

1,3-bifosfoglicerynian 3-fosfoglicerynian

ponieważ powstają dwie cząsteczki aldehydu 3-fosfoglicerynowego, powstają dwie

cząsteczki ATP, które rekompensują dwie cząsteczki ATP, które zostały zużyte na
początkowych etapach glikolizy

c. W ostatniej fazie glikolizy tworzy się, przez rozszczepienie fosforanu i odwodnienie, drugi
intermediat o wysokim potencjale przenoszenia grup fosforanowych
fosfoenolopirogronian. Podczas przemiany fosfoenolopirogronianu w pirogronian
tworzony jest ATP.

fosfoglicero-
mutaza

enolaza kinaza
pirogronianowa

3-fosfoglicerynian 2-fosfoglicerynian fosfoenolopirogronian pirogronian

 Szlak glikolizy - wydajność energetyczna

Reakcja sumaryczna przekształcania glukozy w pirogronian:

W trakcie tworzenia dwóch cząsteczek pirogronianu

z jednej cząsteczki glukozy powstają netto dwie
cząsteczki ATP.
 Glikoliza a NAD+
1. Akceptorem elektronów podczas utleniania aldehydu 3-fosfoglicerynowego jest
NAD+. Aby reakcje glikolizy mogły przebiegać w sposób ciągły, NAD+ musi być
regenerowany.
 Glikoliza a NAD+
1. Akceptorem elektronów podczas utleniania aldehydu 3-fosfoglicerynowego jest
NAD+. Aby reakcje glikolizy mogły przebiegać w sposób ciągły, NAD+ musi być
regenerowany.
2. W organizmach tlenowych NADH tworzony podczas glikolizy przekazuje elektrony
na tlen za pośrednictwem łańcucha transportującego elektrony i w ten sposób
regeneruje się NAD+.
 Glikoliza a NAD+
1. Akceptorem elektronów podczas utleniania aldehydu 3-fosfoglicerynowego jest
NAD+. Aby reakcje glikolizy mogły przebiegać w sposób ciągły, NAD+ musi być
regenerowany.
2. W organizmach tlenowych NADH tworzony podczas glikolizy przekazuje elektrony
na tlen za pośrednictwem łańcucha transportującego elektrony i w ten sposób
regeneruje się NAD+.
3. W warunkach beztlenowych NAD+ jest regenerowany przez redukcję pirogronianu do
mleczanu. W niektórych mikroorganizmach NAD+ jest regenerowany przez syntezę mleczanu
lub etanolu z pirogronianu, w procesach nazwanych odpowiednio fermentacją mlekową i
alkoholową.
 Fermentacja alkoholowa

dekarboksylaza dehydrogenaza
pirogronian pirogronianowa aldehyd alkoholowa etanol
octowy
Utrzymanie równowagi redox

dehydrogenaza dehydrogenaza
aldehydu alkoholowa
3-fosfoglicerynowego
aldehyd 3-fosfoglicerynowy 1,3-bifosfoglicerynian pirogronian aldehyd etanol
(GAP) (1,3-BPG) octowy

Fermentacja mleczanowa (kwasu mlekowego)

dehydrogenaza
mleczanowa
pirogronian mleczan
Regeneracja NAD+ podczas redukcji pirogronianu do mleczanu lub etanolu podtrzymuje stale
przebiegającą reakcję glikolizy, gdy zachodzi ona w warunkach beztlenowych
 Utrzymanie równowagi redox w warunkach tlenowych

Tylko niewielka część energii glukozy uwalnia się podczas jej beztlenowego przekształcenia,
znacznie więcej energii uzyskuje się w warunkach tlenowych, w reakcjach kwasu cytrynowego i
łańcucha transportu elektronów.

Substratem wejściowym do szlaku oksydacyjnego jest acetylokoenzym A (acetylo-CoA), który

tworzy się wewnątrz mitochondriów w procesie dekarboksylacji oksydacyjnej pirogronianu
katalizowanej przez dehydrogenazę pirogronianową.

NAD+ niezbędny do przebiegu rekcji oraz do utlenienia aldehydu 3-fosfoglicerynowego jest

regenerowany po przeniesieniu elektronów z NADH na O2 w mitochondrialnym łańcuchu
oddechowym
 Wejście fruktozy i galaktozy do procesu glikolizy
1. Hydroliza sacharozy (pospolitego cukru spożywczego) dostarcza fruktozę i
glukozę, hydroliza laktozy (cukru wystepującego w mleku) uwalnia galaktozę i
glukozę.

Miejsce włącznia galaktozy i

frukozy w szlak glikolityczny

Metabolizm fruktozy. W wątrobie

fruktoza włącza się do szlaku
glikolitycznego poprzez szlak
fruktozo-1-fosforanowy
 Wejście fruktozy i galaktozy do procesu glikolizy
1. Hydroliza sacharozy (pospolitego cukru spozywczego) dostarcza fruktozę i
glukozę, hydroliza laktozy (cukru wystepujacego w mleku) uwalnia galaktozę i
glukozę.
a. Fruktoza może zostać wprowadzona do glikolizy za pomocą jednego z dwóch
szlaków metabolicznych - pierwszym etapem jest fosforylacja fruktozy do
fruktozo-1-fosforanu, w wątrobie reakcja jest katalizowana przez
fosfofruktokinazę, który jest następnie roszczepiany na aldehyd glicerynowy i
fosfodihydroksyaceton przez aldolazę fruktozo-1-fosforanu. Następnie aldehyd
glicerynowy jest fosforylowany do aldehydu 3-fosfoglicerynowego przez kinazę
trioz. W innych tkankach fruktoza może być fosforylowana do fruktozo-6-
fosforanu z udziałem heksokinazy

Metabolizm fruktozy. W wątrobie

fruktoza włącza się do szlaku Miejsce włącznia galaktozy i
glikolitycznego poprzez szlak frukozy w szlak glikolityczny
fruktozo-1-fosforanowy
 Wejście fruktozy i galaktozy do procesu glikolizy
b. Galaktoza zostaję przekształcona w glukozo-6-fosforan w czterech etapach

1. Fosforylacja
galaktozy do galaktozo-
1-fosforanu
 Wejście fruktozy i galaktozy do procesu glikolizy
b. Galaktoza zostaję przekształcona w glukozo-6-fosforan w czterech etapach

1. Fosforylacja
galaktozy do galaktozo-
1-fosforanu

2. galaktozo-1-fosforan
przejmuje grupę urydylową
od urydynodifosfoglukozy –
UDP-glukoza (produkt
pośredni syntezy wiązań
glikozydowych)
 Wejście fruktozy i galaktozy do procesu glikolizy
b. Galaktoza zostaję przekształcona w glukozo-6-fosforan w czterech etapach

2. galaktozo-1-fosforan
przejmuje grupę urydylową
od urydynodifosfoglukozy –
UDP-glukoza (produkt
pośredni syntezy wiązań
glikozydowych)

3. Galaktoza z UDP-
galaktozy ulega epimeryzacji
do glukozy – inwersja
konfiguracji grupy
hydroksylowej przy C-4, tak
więc UDP-glukoza nie jest
zużywana
 Wejście fruktozy i galaktozy do procesu glikolizy
b. Galaktoza zostaję przekształcona w glukozo-6-fosforan w czterech etapach

2. galaktozo-1-fosforan
przejmuje grupę urydylową
od urydynodifosfoglukozy –
UDP-glukoza (produkt
pośredni syntezy wiązań
glikozydowych)

3. Galaktoza z UDP-
galaktozy ulega epimeryzacji
go glukozy – inwersja
konfiguracji grupy
hydroksylowej przy C-4, tak
więc UDP-glukoza nie jest
zużywana

4. glukozo-1-fosforan ulega
izomeryzacji do glukozo-6-
fosforanu z udziałem
fosfoglukomutazy (istotna
reakcja podczas syntezy i
rozkładu glikogenu!)
1. Niezdolność do metabolizowania cukru zawartego w mleku – laktozy,
spowodowana jest niedoborem enzymu laktazy

laktaza

laktoza galaktoza glukoza

2. Zakłócenia w metabolizmie galaktozy są znane jako galaktozemia. Klasyczna

galaktozemia, forma występująca najczęściej, jest spowodowana dziedzicznym
niedoborem aktywności urydylotransferazy galaktozo-1-fosforanowej.
Mannoza także może być wykorzystana podczas glikolizy

hexokinase
phosphomannose
isomerase
 Kluczowe enzymy w kontroli procesu glikolizy
Szlak glikolityczny służy dwóm zasadniczym celom:
- wytwarzaniu ATP kosztem degradacji glukozy;
- dostarczaniu elementów budulcowych do syntezy składników komórki.
 Kluczowe enzymy w kontroli procesu glikolizy
Szlak glikolityczny służy dwóm zasadniczym celom:
- wytwarzaniu ATP kosztem degradacji glukozy;
- dostarczaniu elementów budulcowych do syntezy składników komórki.
1. Szybkość przemiany glukozy w pirogronian jest regulowana tak, by sprostać tym
dwojakim zadaniom w komórce. W warunkach fizjologicznych reakcje glikolizy
są odwracalne, z wyjątkiem procesów katalizowanych przez heksokinazę,
fosfofruktokinazę i kinazę pirogronianową.
 Kluczowe enzymy w kontroli procesu glikolizy
Szlak glikolityczny służy dwóm zasadniczym celom:
- wytwarzaniu ATP kosztem degradacji glukozy;
- dostarczaniu elementów budulcowych do syntezy składników komórki.
1. Szybkość przemiany glukozy w pirogronian jest regulowana tak, by sprostać tym
dwojakim zadaniom w komórce. W warunkach fizjologicznych reakcje glikolizy
są odwracalne, z wyjątkiem procesów katalizowanych przez heksokinazę,
fosfofruktokinazę i kinazę pirogronianową.
2. Fosfofruktokinaza, najważniejszy punkt kontrolny w glikolizie, jest hamowana
przez duże stężenia ATP i cytrynianu. Enzym ten jest aktywowany przez AMP oraz
fruktozo-2,6-bisfosforan, który w wątrobie sygnalizuje obfite występowanie
glukozy. Fosfofruktokinaza jest zatem aktywna w sytuacji zapotrzebowania
organizmu na energię albo składniki budulcowe.
 Kluczowe enzymy w kontroli procesu glikolizy
3. Heksokinaza jest hamowana przez glukozo-6-fosforan, który jest akumulowany,
gdy fosfofruktokinaza jest nieaktywna.
 Kluczowe enzymy w kontroli procesu glikolizy
3. Heksokinaza jest hamowana przez glukozo-6-fosforan, który jest akumulowany,
gdy fosfofruktokinaza jest nieaktywna.
4. Kinaza pirogronianowa, kolejny punkt kontrolny glikolizy, jest allosterycznie
hamowana przez ATP i alaninę, a aktywowana przez fruktozo-1,6-bisfosforan.
Kinaza pirogronianowa jest zatem najaktywniejsza, gdy ładunek energetyczny
komórki jest mały oraz gdy gromadzą się intermediaty glikolityczne. Kinaza
pirogronianowa jest regulowana przez fosforylację. Małe stężenie glukozy we
krwi pobudza fosforylację kinazy pirogronianowej w wątrobie, co zmniejsza jej
aktywność i tym samym obniża zużywanie glukozy przez ten organ.

Kontrola aktywności kinazy pirogronianowej.

Czynniki allosteryczne oraz modyfikacja
kowalencyjna regulują kinazę pirogronianową
 BIOCHEMIA
Kierunek:

Glukoneogeneza

Dr hab. Rafał Dutkiewicz

 Glukoneogeneza
1. Proces syntezy glukozy z prekursorów nie
będących cukrowcami - mleczanu,
aminokwasów i glicerolu - nazywamy
glukoneogenezą.
 Glukoneogeneza
1. Proces syntezy glukozy z prekursorów nie
będących cukrowcami - mleczanu,
aminokwasów i glicerolu - nazywamy
glukoneogenezą.
2. Niektóre spośród reakcji glikolizy i
glukoneogenezy są takie same, jednak w
procesie glukoneogenezy musza zajść cztery
nowe reakcje, aby ominąć w pełni
nieodwracalne reakcje glikolizy.
 Glukoneogeneza
1. Proces syntezy glukozy z prekursorów nie
będących cukrowcami - mleczanu,
aminokwasów i glicerolu - nazywamy
glukoneogenezą.
2. Niektóre spośród reakcji glikolizy i
glukoneogenezy są takie same, jednak w
procesie glukoneogenezy musza zajść cztery
nowe reakcje, aby ominąć w pełni
nieodwracalne reakcje glikolizy.
3. Pirogronian jest dlatego karboksylowany w
mitochondriach do szczawiooctanu, który
następnie jest dekarboksylowany i
fosforylowany w cytozolu do
fosfoenolopirogronianu. Podczas tych reakcji,
katalizowanych przez karboksylazę
pirogronianową i karboksykinazę
fosfoenolopirogronianową, zużywane są dwa
wysokoenergetyczne wiązania fosforanowe.
 Glukoneogeneza nie jest odwróceniem glikolizy
Nieodracalne reakcje zachodzące podczas glikolizy są w procesie glukoneogenezy
omijane przez następujące przemiany:

Fosfonenolopirogronian powstaje z pirogronianu przez produkt pośredni –

szczawiooctan. Karboksylaza pirogronianowa katalizująca ten proces zawiera biotynę.
jako grupę prostetyczną. karboksylaza
pirogronianowa

pirogronian szczawiooctan

karboksykinaza dehydrogenaza
fosfoenolopirogronianowa jabłczanowa

szczawiooctan
fosfoenolopirogronian

Współdziałanie przedziałów komórkowych.

a. Szczawiooctan, wykorzystywany w cytoplazmie do glukoneogenezy, tworzy się w
matriks mitochondrialnej w wyniku karboksylacji pirogronianu. dehydrogenaza
b. Szczawiooctan opuszcza, mitochondrium – w formie jabłczanu, który jest ponownie jabłczanowa
utleniany do szczawiooctanu w cytozolu
 Glukoneogeneza
3. Pirogronian jest karboksylowany w
mitochondriach do
szczawiooctanu, który następnie
jest dekarboksylowany i
fosforylowany w cytozolu do
fosfoenolopirogronianu. Podczas
tych reakcji, katalizowanych przez
karboksylazę pirogronianową i
karboksykinazę
fosfoenolopirogronianową,
zużywane są dwa
wysokoenergetyczne wiązania
fosforanowe.
4. Mleczan wytwarzany jest w
pracujących mięśniach
szkieletowych, gdy szybkość
glikolizy przewyższa szybkość
utleniania metabolicznego.
Mleczan łatwo przekształca się w
dehydrogenaza
pirogronian pod wpływem mleczanowa
dehydrogenazy mleczanowej pirogronian mleczan
 Glukoneogeneza
5. Hydroliza triacylogliceroli zachodząca w komórkach tłuszczowych dostarcza glicerolu i
kwasów tłuszczowych. Glicerol jest prekursorem glukozy, natomiast przekształcenie
kwasów tłuszczowych w glukozę w tkankach zwierzęcych nie zachodzi. Glicerol może
wchodzić do szlaku glukoneogenezy lub do szlaku glikolizy poprzez
fosfodihydroksyaceton

kinaza dehydrogenaza
glicerolowa fosfoglicerolu
glicerol fosfoglicerol fosfodihydroksyaceton
 Glukoneogeneza
5. Hydroliza triacylogliceroli zachodząca w komórkach tłuszczowych dostarcza glicerolu i
kwasów tłuszczowych. Glicerol jest prekursorem glukozy, natomiast przekształcenie
kwasów tłuszczowych w glukozę w tkankach zwierzęcych nie zachodzi. Glicerol może
wchodzić do szlaku glukoneogenezy lub do szlaku glikolizy poprzez
fosfodihydroksyaceton

kinaza dehydrogenaza
glicerolowa fosfoglicerolu
glicerol fosfoglicerol fosfodihydroksyaceton

6. Aminokwasy powstają z białek dostarczanych w pożywieniu, a w okresie głodowania z

hydrolizy białek zawartych w mięśniach szkieletowych
 Glukoneogeneza nie jest odwróceniem glikolizy
Nieodracalne reakcje zachodzące podczas glikolizy są w procesie glukoneo genezy
omijane przez następujące przemiany:
Fruktozo-6-fosforan powstaje z fruktozo-1,6-bisfosforanu w wyniku hydrolitycznego
odłączenia fosforanu estryfikującego C-1 (reakcja egzoergiczna)
fruktozo-1,6-bisfosfataza

Glukoza powstaje z glukozo-6-fosforanu w wyniku hydrolizy wiązania fosfoestrowego

(reakcja mam miejsce w retikulum endoplazmatycznym)
glukozo-6-fosfataza

Wytwarzanie glukozy z glukozo-6-

fosforanu.
Białko T1 transportuje glukozo-6-
fosforan do światła ER, natomiast T2 i
T3 przenoszą odpowiednio Pi i glukozę
z powrotem do cytoplazmy. Glukozo-6-
fosfatazę stabilizuje białko wiążące
Ca2+ (SP).
 Glukoneogeneza nie jest odwróceniem glikolizy

Synteza glukozy z pirogronianu zachodzi kosztem sześciu wiązań wysokoenergetycznych !

1. Glukoneogeneza i glikoliza są Regulacja glukoneogenezy i glikolizy
przeciwstawnie regulowane w
ten sposób, że jeśli jeden szlak
jest stosunkowo nieaktywny, to
w tym samym czasie drugi ma
bardzo dużą aktywność.
1. Glukoneogeneza i glikoliza są Regulacja glukoneogenezy i glikolizy
przeciwstawnie regulowane w
ten sposób, że jeśli jeden szlak
jest stosunkowo nieaktywny, to
w tym samym czasie drugi ma
bardzo dużą aktywność.
2. Kluczowymi punktami
kontrolnymi są
fosfofruktokinaza i fruktozo-
1,6-bisfosfataza. Aktywność
tych enzymów jest
regulowana przez fruktozo-
2,6-bisfosforan,
wewnątrzkomórkową cząsteczkę
sygnałową, której stężenie jest
duże przy obfitości glukozy;
aktywuje ona wtedy glikolizę, a
hamuje glukoneogenezę.
1. Glukoneogeneza i glikoliza są Regulacja glukoneogenezy i glikolizy
przeciwstawnie regulowane w
ten sposób, że jeśli jeden szlak
jest stosunkowo nieaktywny, to
w tym samym czasie drugi ma
bardzo dużą aktywność.
2. Kluczowymi punktami
kontrolnymi są
fosfofruktokinaza i fruktozo-
1,6-bisfosfataza. Aktywność
tych enzymów jest
regulowana przez fruktozo-
2,6-bisfosforan,
wewnątrzkomórkową cząsteczkę
sygnałową, której stężenie jest
duże przy obfitości glukozy;
aktywuje ona wtedy glikolizę, a
hamuje glukoneogenezę.
3. Kinaza pirogronianowa i
karboksykinaza pirogronianowa
są regulowane przez inne
efektory, dlatego tez obydwa
enzymy nie są maksymalnie
aktywne w tym samym czasie.
 Cykl Corich
1. Mleczan powstający w pracującym mięśniu ulega w wątrobie przekształceniu
w glukozę.
 Cykl Corich
1. Mleczan powstający w pracującym mięśniu ulega w wątrobie przekształceniu
w glukozę.

2. Powstawanie i uwalnianie mleczanu pozwala kurczącym się mięśniom szkieletowym

wytwarzać ATP w warunkach beztlenowych i przenieść obciążenie metaboliczne
przekształcania mleczanu z mięśni do innych narządów –tutaj do wątroby
 Cykl Corich
1. Mleczan powstający w pracującym mięśniu ulega w wątrobie przekształceniu
w glukozę.

2. Powstawanie i uwalnianie mleczanu pozwala kurczącym się mięśniom szkieletowym

wytwarzać ATP w warunkach beztlenowych i przenieść obciążenie metaboliczne
przekształcania mleczanu z mięśni do innych narządów –tutaj do wątroby

3. Wątroba odbudowuje stężenie glukozy niezbędne pracującym komórkom mięśniowym,

które czerpią ATP z glikolitycznego przekształcania w mleczan. Z kolei kurczące się mięśnie
szkieletowe dostarczają mleczanu do wątroby, która zużywa go do syntezy glukozy.
 BIOCHEMIA
Kierunek:

Oksydacyjna dekarboksylacja pirogronianu

Dr hab. Rafał Dutkiewicz

 Cykl kwasu cytrynowego

1. Cykl kwasu cytrynowego jest wspólnym szlakiem końcowego utleniania cząsteczek

materiału energetycznego (aminokwasów, węglowodanów i kwasów tłuszczowych). Służy
on również jako źródło elementów budulcowych do biosyntez.
 Cykl kwasu cytrynowego

1. Cykl kwasu cytrynowego jest wspólnym szlakiem końcowego utleniania cząsteczek

materiału energetycznego (aminokwasów, węglowodanów i kwasów tłuszczowych). Służy
on również jako źródło elementów budulcowych do biosyntez.
2. Większość cząsteczek materiału energetycznego dostaje się do cyklu za pośrednictwem
acetylo-CoA.
3. Oksydacyjna dekarboksylacja pirogronianu, prowadząca do acetylo-CoA, jest pomostem
łączącym glikolizę z cyklem kwasu cytrynowego.
kompleks dehydrogenazy pirogronianowej
 Cykl kwasu cytrynowego

1. Cykl kwasu cytrynowego jest wspólnym szlakiem końcowego utleniania cząsteczek

materiału energetycznego (aminokwasów, węglowodanów i kwasów tłuszczowych). Służy
on również jako źródło elementów budulcowych do biosyntez.
2. Większość cząsteczek materiału energetycznego dostaje się do cyklu za pośrednictwem
acetylo-CoA.
3. Oksydacyjna dekarboksylacja pirogronianu, prowadząca do acetylo-CoA, jest pomostem
łączącym glikolizę z cyklem kwasu cytrynowego.
kompleks dehydrogenazy pirogronianowej

4. W komórkach eukariotycznych reakcja ta, jak i inne reakcje cyklu kwasu

cytrynowego , zachodzi w mitochondriach, natomiast glikoliza zachodzi w
cytoplazmie.
Kompleks dehydrogenazy pirogronianowej

kompleks dehydrogenazy
pirogronianowej
 Mechanizm: synteza acetylo-CoA z pirogronianu
wymaga trzech enzymów i pięciu koenzymów

1.

2.

3.

Koenzymy to:
pirofosforan tiaminy (TPP), kwas liponowy i FAD (kofaktory katalityczne)

CoA i NAD+ są kofaktorami stechiometrycznymi reakcji

pirofosforan tiaminy (TPP) kwas liponowy

 Oksydacyjna dekarboksylacja pirogronianu

acetylo-CoA
pirogronian

Przekształcenie pirogronianu w acetylo-CoA zachodzi w trzech etapach:

1. Dekarboksylacja
2. Utlenianie
3. Przeniesienie powstałej w wyniku tych reakcji grupy acetylowej do CoA
Oksydacyjna dekarboksylacja pirogronianu - dekarboksylacja

Pirogronian łączy się z TPP i ulega dekarboksylacji w wyniku której powstaje

hydroksyetylo-TPP (dehydrogenaza pirogronianowa (E1))
 Oksydacyjna dekarboksylacja pirogronianu - utlenianie

łańcuch boczny
lizyny

hydroksyetylo-TPP lipoamid karboanion TPP acetylolipoamid

(forma zjonizowana)

Grupa hydroksyetylowa przyłączona do TPP jest utleniania do grupy

acetylowej i jednocześnie przenoszona na lipoamid, pochodną
kwasu liponowego związaną z łańcuchem bocznym reszty lizyny
wiązaniem amidowym – powstaje bogate energetycznie wiązanie
tioestrowe (dehydrogenaza pirogronianowa (E1))

reaktywne wiązanie
dwusiarczkowe
lipoamid
Oksydacyjna dekarboksylacja pirogronianu – tworzenie acetylo-CoA

koenzym A acetylolipoamid acetylo-CoA dihydrolipoamid

Grupa acetylowa zostaje przeniesiona z acetylolipoamidu na CoA i powstaje

acetylo-CoA - acetylotransferaza dihydroliponianowa (E2)
Oksydacyjna dekarboksylacja pirogronianu – tworzenie acetylo-CoA

koenzym A acetylolipoamid acetylo-CoA dihydrolipoamid

Grupa acetylowa zostaje przeniesiona z acetylolipoamidu na CoA i powstaje

acetylo-CoA - acetylotransferaza dihydroliponianowa (E2)

dihydrolipoamid lipoamid

Dihydrolipoamid zostaje utleniony do lipoamidu – dehydrogenaza

dihydroliponianowa (E3). Towarzyszy temu przeniesienie dwóch elektronów na
grupę prostetyczną FAD tego enzymu, a następnie na NAD+.

Kompleks dehydrogenazy pirogronianowej może rozpocząć kolejny cykl

katalityczny
 BIOCHEMIA
Kierunek:

Szlak pentozofosforanowy

Dr hab. Rafał Dutkiewicz

 Szlak pentozofosforanowy prowadzi do powstania NADPH i
odpowiada za syntezę cukrów pięciowęglowych

1. Szlak pentozofosforanowy stanowi źródło NADPH, który jest potrzebny wszystkim

organizmom do redukcyjnych procesów biosyntezy.
 Szlak pentozofosforanowy prowadzi do powstania NADPH i
odpowiada za syntezę cukrów pięciowęglowych

1. Szlak pentozofosforanowy stanowi źródło NADPH, który jest potrzebny wszystkim

organizmom do redukcyjnych procesów biosyntezy.

2. Szlak składa się z dwóch faz:

a. utleniającej, w czasie której powstaje NADPH
b. nieutleniającej, obejmującej przekształcenia jednych cukrów w drugie (następują
przemiany cukrów trój-, cztero-, pięcio-, sześcio- i siedmiowęglowych). Nadmiar cukrów
pięciowęglowych może być przekształcony w produkty pośrednie szlaku glikolitycznego.
Wszystkie te reakcje odbywają się w cytoplazmie.
 Szlak pentozofosforanowy prowadzi do powstania NADPH i
odpowiada za syntezę cukrów pięciowęglowych

1. Szlak pentozofosforanowy stanowi źródło NADPH, który jest potrzebny wszystkim

organizmom do redukcyjnych procesów biosyntezy.

2. Szlak składa się z dwóch faz:

a. utleniającej, w czasie której powstaje NADPH
b. nieutleniającej, obejmującej przekształcenia jednych cukrów w drugie (następują
przemiany cukrów trój-, cztero-, pięcio-, sześcio- i siedmiowęglowych. Nadmiar cukrów
pięciowęglowych może być przekształcony w produkty pośrednie szlaku glikolitycznego.
Wszystkie te reakcje odbywają się w cytoplazmie.

3. NADPH powstaje w czasie reakcji utlenienia glukozo-6-fosforanu do rybozo-5-fosforanu.

Ten pięciowęglowy związek i jego pochodne są składnikami RNA, DNA oraz ATP, NADH,
FAD i koenzymu A.
 Szlak pentozofosforanowy

Szlak pentozofosforanowy składa się z dwóch faz: rybozo-5-fosforan ksylulozo-5-fosforan

(C5) (C5)
a. utleniającej, w czasie której powstaje NADPH

b. nieutleniającej, obejmującej wzajemne

przekształcenia ufosforylowanych cukrów GAP
(C3)
sedoheptulozo-7-fosforan
(C7)

glukozo-6-fosforan
fruktozo-6-fosforan erytozo-4-fosforan ksylulozo-5-fosforan
(C6) (C4) (C5)

FAZA 1
(utleniająca)

FAZA 2
rybulozo-5-fosforan (nieutleniająca) GAP
fruktozo-6-fosforan (C3)
(C6)
 Utleniająca faza szlaku pentozofosforanowego

Faza utleniająca rozpoczyna się

1. odłączenie wodoru od glukozo-6-fosforanu (dehydrogenaza glukozo-6-fosforanowa),

akceptorem elektronów jest NADP+

dehydrogenaza laktonaza dehydrogenaza

glukozo-6-fosforanowa 6-fosfoglukanianowa

glukozo-6-fosforan 6-fosfoglukono--lakton rybulozo-5-fosforan

6-fosfoglukonian
 Utleniająca faza szlaku pentozofosforanowego

Faza utleniająca rozpoczyna się

1. odłączenie wodoru od glukozo-6-fosforanu (dehydrogenaza glukozo-6-fosforanowa),

akceptorem elektronów jest NADP+
2. hydroliza 6-fosfoglukono--laktonu (laktonaza)

dehydrogenaza laktonaza dehydrogenaza

glukozo-6-fosforanowa 6-fosfoglukanianowa

glukozo-6-fosforan 6-fosfoglukono--lakton rybulozo-5-fosforan

6-fosfoglukonian
 Utleniająca faza szlaku pentozofosforanowego

Faza utleniająca rozpoczyna się

1. odłączenie wodoru od glukozo-6-fosforanu (dehydrogenaza glukozo-6-fosforanowa),

akceptorem elektronów jest NADP+
2. hydroliza 6-fosfoglukono--laktonu (laktonaza)
3. 6-fosfoglukonian ulega dekarboksylacji oksydacyjnej (dehydrogenaza 6-fosfoglukanianowa),
czego produktem jest rybulozo-5-fosforan. NADP+ jest ponownie akceptorem elektronów tej
reakcji.

dehydrogenaza laktonaza dehydrogenaza

glukozo-6-fosforanowa 6-fosfoglukanianowa

glukozo-6-fosforan 6-fosfoglukono--lakton rybulozo-5-fosforan

6-fosfoglukonian
 Utleniająca faza szlaku pentozofosforanowego

Faza utleniająca rozpoczyna się

1. odłączenie wodoru od glukozo-6-fosforanu (dehydrogenaza glukozo-6-fosforanowa),

akceptorem elektronów jest NADP+
2. hydroliza 6-fosfoglukono--laktonu (laktonaza)
3. 6-fosfoglukonian ulega dekarboksylacji oksydacyjnej (dehydrogenaza 6-fosfoglukanianowa),
czego produktem jest rybulozo-5-fosforan. NADP+ jest ponownie akceptorem elektronów tej
reakcji.
4. końcowy etap syntezy rybozo-5-fosforanu (aldoza) polega na izomeryzacji rybulozo-5-fosforanu
(ketoza) (izomeraza fosfopentozowa)

(ketoza) (aldoza)
 Szlak pentozofosforanowy

1. Gdy organizm potrzebuje znacznie więcej NADPH niż rybozo-5-fosforanu, proces

ten może zachodzić w inny sposób, a mianowicie rybozo-5-fosforan jest
przekształcany w aldehyd 3-fosfoglicerynowy i fruktozo-6-fosforan w reakcjach
katalizowanych przez transketolazę i transaldolazę.

W rezultacie przebiegu tych reakcji z trzech pentoz powstają dwie heksozy i jedna
trioza.

Transketolaza przenosi jednostki dwuwęglowe, a transaldolaza – trójwęglowe.

Cukrem dostarczającym fragmenty dwu- i trójwęglowe jest zawsze ketoza,
akceptorem zawsze aldoza
 Szlak pentozofosforanowy

2. Te dwa enzymy stwarzają odwracalne przejście między szlakiem

pentozofosforanowym i glikolizą. lntermediatami w tych przekształceniach są
ksylulozo-5-fosforan, sedoheptulozo-7-fosforan i erytrozo-4-fosforan. W ten
sposób kosztem każdej cząsteczki glukozo-6-fosforanu, kompletnie utlenionej do
CO2, powstaje 12 cząsteczek NADPH.
 Nieutleniająca faza szlaku pentozofosforanowego

1. W pierwszej z trzech reakcji, które łączą szlak pentozofosforanowy z glikolizą, z dwóch

pentoz powstaje aldehyd 3-fosfoglicerynowy i sedoheptulozo-7-fosforan
reakcja odwrotna do reakcji zachodzącej w cyklu Calvina

epimeraza
transketolaza fosfopentozowa

ksylulozo-5-fosforan rybozo-5-fosforan GAP rybulozo-5-fosforan ksylulozo-5-fosforan

(C5) (C5) (C3) sedoheptulozo-7-fosforan (C7)
 Nieutleniająca faza szlaku pentozofosforanowego

1. W pierwszej z trzech reakcji, które łączą szlak pentozofosforanowy z glikolizą, z dwóch

pentoz powstaje aldehyd 3-fosfoglicerynowy i sedoheptulozo-7-fosforan
reakcja odwrotna do reakcji zachodzącej w cyklu Calvina

epimeraza
transketolaza fosfopentozowa

ksylulozo-5-fosforan rybozo-5-fosforan GAP rybulozo-5-fosforan ksylulozo-5-fosforan

(C5) (C5) (C3) sedoheptulozo-5-fosforan (C7)

2. Aldehyd-3-fosfoglicerynowy i sedoheptulozo-7-fosforan następnie reagują ze sobą,

tworząć fruktozo-6-fosforan i erytrozo-4-fosforan (transaldolaza)

transaldolaza

GAP erytozo-4-fosforan
(C3) sedoheptulozo-7-fosforan (C7) fruktozo-6-fosforan (C4)
(C6)
 Nieutleniająca faza szlaku pentozofosforanowego

3. W reakcji trzeciej transketolaza przeprowadza syntezę fruktozo-6-fosforanu i aldehydu 3-

fosfoglicerynowego

transketolaza

erytozo-4-fosforan ksylulozo-5-fosforan fruktozo-6-fosforan GAP

(C4) (C5) (C6) (C3)
 Nieutleniająca faza szlaku pentozofosforanowego

3. W reakcji trzeciej transketolaza przeprowadza syntezę fruktozo-6-fosforanu i aldehydu 3-

fosfoglicerynowego

transketolaza

erytozo-4-fosforan ksylulozo-5-fosforan fruktozo-6-fosforan GAP

(C4) (C5) (C6) (C3)

4. Ksylulozo-5-fosforan może powstawać z rybozo-5-fosforanu w dwóch reakcjach

katalizowanych przez izomerazę fosfopentozową, a następnie epimerazę
fosfopentozową. W ten sposób, nadmiar rybozo-5-fosforanu wytworzonego w szlaku
pentozofosforanowym może być całkowicie przekształcony w metabolity pośrednie
glikolizy.
 Szybkość przemian szlaku pentozo fosforanowego jest
regulowana przez stężenie NADP+

1. Pierwsza reakcja, czyli odłączenie wodoru od glukozo-6-fosforanu jest zasadniczo

nieodwracalna. W warunkach fizjologicznych reakcja ta jest czynnikiem ograniczającym
szybkość szlaku i stanowi miejsce jego kontroli.
 Szybkość przemian szlaku pentozo fosforanowego jest
regulowana przez stężenie NADP+

1. Pierwsza reakcja, czyli odłączenie wodoru od glukozo-6-fosforanu jest zasadniczo

nieodwracalna. W warunkach fizjologicznych reakcja ta jest czynnikiem ograniczającym
szybkość szlaku i stanowi miejsce jego kontroli.

2. Najważniejszym czynnikiem regulacyjnym jest poziom NADP+. Niski poziom NADP+

hamuje reakcję katalizowaną przez dehydrogenazę glukozo-6-fosforanu
 Szybkość przemian szlaku pentozo fosforanowego jest
regulowana przez stężenie NADP+

1. Pierwsza reakcja, czyli odłączenie wodoru od glukozo-6-fosforanu jest zasadniczo

nieodwracalna. W warunkach fizjologicznych reakcja ta jest czynnikiem ograniczającym
szybkość szlaku i stanowi miejsce jego kontroli.

2. Najważniejszym czynnikiem regulacyjnym jest poziom NADP+. Niski poziom NADP+

hamuje reakcję katalizowaną przez dehydrogenazę glukozo-6-fosforanu

3. Faza nieutleniająca szlaku pentozofosforanowego jest regulowana przede wszystkim

przez dostępność substratów
 Wykorzystanie glukozo-6-fosforanu zależy od zapotrzebowania
na NADPH, rybozo-6-fosforan i ATP – wariant 1

1. Potrzeba o wiele więcej rybozo-5-fosforanu

niż NADPH. Na przykład - szybko dzielące się
komórki potrzebują rybozo-5-fosforanów do
syntezy prekursorów DNA.
 Wykorzystanie glukozo-6-fosforanu zależy od zapotrzebowania
na NADPH, rybozo-6-fosforan i ATP – wariant 1

1. Potrzeba o wiele więcej rybozo-5-fosforanu

niż NADPH. Na przykład - szybko dzielące się
komórki potrzebują rybozo-5-fosforanów do
syntezy prekursorów DNA.

2. W procesie glikolizy większość glukozo-6-

fosforanu przekształca się we fruktozo-6-
fosforan i aldehyd-3-fosfoglicerynowy.
 Wykorzystanie glukozo-6-fosforanu zależy od zapotrzebowania
na NADPH, rybozo-6-fosforan i ATP – wariant 1

1. Potrzeba o wiele więcej rybozo-5-fosforanu

niż NADPH. Na przykład - szybko dzielące się
komórki potrzebują rybozo-5-fosforanów do
syntezy prekursorów DNA.

2. W procesie glikolizy większość glukozo-6-

fosforanu przekształca się we fruktozo-6-
fosforan i aldehyd-3-fosfoglicerynowy.

3. Następnie transaldolaza i transketolaza

przekształcają 2 cząsteczeczki fruktozo-6-
fosforanu i 1 cząsteczkę aldehydu 3-
fosfoglicerynowego w 3 cząsteczki rybozo-5-
fosforanu
 Wykorzystanie glukozo-6-fosforanu zależy od zapotrzebowania
na NADPH, rybozo-6-fosforan i ATP – wariant 2

1. Zapotrzebowanie na NADPH i rybozo-5-

fosforan jest zrównoważone. Dominuje w
takim wypadku przemiana glukozo-6-
fosforanu prowadząca do dwu cząsteczek
NADPH i jednego rybozo-5-fosforanu w
ramach fazy utleniającej szlaku
pentozofosforanowego
 Wykorzystanie glukozo-6-fosforanu zależy od zapotrzebowania
na NADPH, rybozo-6-fosforan i ATP – wariant 3
1. Potrzeba znacznie więcej NADPH niż rybozo-
5-fosforanu. Na przykład - tkanka tłuszczowa
potrzebuje do syntez kwasów tłuszczowych
znacznego stężenia NADPH. Glukozo-6-
fosforan jest całkowicie utleniany do CO2.
 Wykorzystanie glukozo-6-fosforanu zależy od zapotrzebowania
na NADPH, rybozo-6-fosforan i ATP – wariant 3
1. Potrzeba znacznie więcej NADPH niż rybozo-
5-fosforanu. Na przykład - tkanka tłuszczowa
potrzebuje do syntez kwasów tłuszczowych
znacznego stężenia NADPH. Glukozo-6-
fosforan jest całkowicie utleniany do CO2.
2. W fazie utleniającej cyklu
pentozofosforanowego tworzą się 2
cząsteczki NADPH i 1 cząsteczka rybozo-5-
fosforanu
 Wykorzystanie glukozo-6-fosforanu zależy od zapotrzebowania
na NADPH, rybozo-6-fosforan i ATP – wariant 3
1. Potrzeba znacznie więcej NADPH niż rybozo-
5-fosforanu. Na przykład - tkanka tłuszczowa
potrzebuje do syntez kwasów tłuszczowych
znacznego stężenia NADPH. Glukozo-6-
fosforan jest całkowicie utleniany do CO2.
2. W fazie utleniającej cyklu
pentozofosforanowego tworzą się 2
cząsteczki NADPH i 1 cząsteczka rybozo-5-
fosforanu
3. Rybozo-5-fosforan jest przekształcany we
fruktozo-6-fosforan i aldehyd 3-
fosfoglicerynowy (transketolaza i
transaldolaza)
 Wykorzystanie glukozo-6-fosforanu zależy od zapotrzebowania
na NADPH, rybozo-6-fosforan i ATP – wariant 3
1. Potrzeba znacznie więcej NADPH niż rybozo-
5-fosforanu. Na przykład - tkanka tłuszczowa
potrzebuje do syntez kwasów tłuszczowych
znacznego stężenia NADPH. Glukozo-6-
fosforan jest całkowicie utleniany do CO2.
2. W fazie utleniającej cyklu
pentozofosforanowego tworzą się 2
cząsteczki NADPH i 1 cząsteczka rybozo-5-
fosforanu
3. Rybozo-5-fosforan jest przekształcany we
fruktozo-6-fosforan i aldehyd 3-
fosfoglicerynowy (transketolaza i
transaldolaza)
4. Glukozo-6-fosforan jest ponownie
syntetyzowany z fruktozo-6-fosforanu i
aldehydu 3-fosfoglicerynowego
(glukoneogeneza)
 Wykorzystanie glukozo-6-fosforanu zależy od zapotrzebowania
na NADPH, rybozo-6-fosforan i ATP – wariant 4
1. Istnieje zapotrzebowanie zarówno na
NADPH, jak i na ATP. Rybozo-5-fosforan
tworzony podczas funkcjonowania szlaku
pentozofosforanowego może być również
przekształcony do pirogronianu.
 Wykorzystanie glukozo-6-fosforanu zależy od zapotrzebowania
na NADPH, rybozo-6-fosforan i ATP – wariant 4
1. Istnieje zapotrzebowanie zarówno na
NADPH, jak i na ATP. Rybozo-5-fosforan
tworzony podczas funkcjonowania szlaku
pentozofosforanowego może być również
przekształcony do pirogronianu.

2. Fruktozo-6-fosforan i aldehyd 3-
fosfoglicerynowy, pochodzące z rybozo-5-
fosforanu, zostają włączone do glikolizy.
Dzięki temu ATP i NADPH wytwarzane są
równocześnie.
 Wykorzystanie glukozo-6-fosforanu zależy od zapotrzebowania
na NADPH, rybozo-6-fosforan i ATP – wariant 4
1. Istnieje zapotrzebowanie zarówno na
NADPH, jak i na ATP. Rybozo-5-fosforan
tworzony podczas funkcjonowania szlaku
pentozofosforanowego może być również
przekształcony do pirogronianu.

2. Fruktozo-6-fosforan i aldehyd 3-
fosfoglicerynowy, pochodzące z rybozo-5-
fosforanu, zostają włączone do glikolizy.
Dzięki temu ATP i NADPH wytwarzane są
równocześnie.

3. Wytworzony pirogronian może ulegać

utlenieniu, co prowadzi do wytworzenia
większej ilości ATP lub może być wykorzystany
do różnych biosyntez
 Szlak pentozofosforanowy - podsumowanie

1. Wzajemne odziaływania szlaków glikolitycznego i pentozofosforanowego

umożliwiają dostosowanie stężenia NADPH, ATP i związków budulcowych,
takich jak rybozo-5-fosforan i pirogronian, do stale zmieniających się potrzeb
komórki.
 Szlak pentozofosforanowy - podsumowanie

1. Wzajemne odziaływania szlaków glikolitycznego i pentozofosforanowego

umożliwiają dostosowanie stężenia NADPH, ATP i związków budulcowych,
takich jak rybozo-5-fosforan i pirogronian, do stale zmieniających się potrzeb
komórki.

2. Reakcje szlaku pentozofosforanowego przebiegają znacznie mniej intensywnie

w mięśniu szkieletowym niż w tkance tłuszczowej.
 Szlak pentozofosforanowy - podsumowanie

1. Wzajemne odziaływania szlaków glikolitycznego i pentozofosforanowego

umożliwiają dostosowanie stężenia NADPH, ATP i związków budulcowych,
takich jak rybozo-5-fosforan i pirogronian, do stale zmieniających się potrzeb
komórki.

2. Reakcje szlaku pentozofosforanowego przebiegają znacznie mniej intensywnie

w mięśniu szkieletowym niż w tkance tłuszczowej.

3. Jest to całkowicie zgodne z hipoteza zakładającą, że główna rola szlaku

pentozofosforanowego polega na dostarczaniu NADPH niezbędnego do
biosyntez redukcyjnych.
 Szlak pentozofosforanowy - podsumowanie

1. Wzajemne odziaływania szlaków glikolitycznego i pentozofosforanowego

umożliwiają dostosowanie stężenia NADPH, ATP i związków budulcowych,
takich jak rybozo-5-fosforan i pirogronian, do stale zmieniających się potrzeb
komórki.

2. Reakcje szlaku pentozofosforanowego przebiegają znacznie mniej intensywnie

w mięśniu szkieletowym niż w tkance tłuszczowej.

3. Jest to całkowicie zgodne z hipoteza zakładającą, że główna rola szlaku

pentozofosforanowego polega na dostarczaniu NADPH niezbędnego do
biosyntez redukcyjnych.

4. Duże ilości NADPH są zużywane w tkance tłuszczowej podczas redukcyjnej

syntezy kwasów tłuszczowych z acetylo-CoA oraz w gruczole mlekowym w czasie
laktacji.
 BIOCHEMIA
Kierunek:

Metabolizm glikogenu

Dr hab. Rafał Dutkiewicz

 Glikogen
1. Glikogen, który stanowi łatwo uruchamianą zapasową substancją energetyczną, jest
rozgałęzionym polimerem reszt glukozowych.

2. Większość jednostek glukozowych w glikogenie jest powiązana ze sobą wiązaniami

-1,4-glikozydowymi. Rozgałęzienie tworzone jest przez wiązanie -1,6-glikozydowe,
powstające zazwyczaj przy co dziesiątej reszcie glukozy.

końce
nieredukujące

ziarna glikogenu

Mikrografia elektronowa komórki wątroby

 Glikogen
1. Glikogen, który stanowi łatwo uruchamianą zapasową substancją energetyczną, jest
rozgałęzionym polimerem reszt glukozowych.

2. Większość jednostek glukozowych w glikogenie jest powiązana ze sobą wiązaniami

-1,4-glikozydowymi. Rozgałęzienie tworzone jest przez wiązanie -1,6-glikozydowe,
powstające zazwyczaj przy co dziesiątej reszcie glukozy.

końce
nieredukujące

3. Glikogen występuje w dużej ilości w mięśniach i wątrobie, gdzie magazynowany jest w

cytoplazmie w formie uwodnionych ziaren.
ziarna glikogenu

Mikrografia elektronowa komórki wątroby

Losy glukozo-6-fosforanu

Pochodzący z glikogenu
glukozo-6-fosforan może być:

1. wykorzystany jako paliwo

komórkowe w procesach
beztlenowego lub tlenowego
pozyskiwania energii, na
przykład w mięśniach
Losy glukozo-6-fosforanu

Pochodzący z glikogenu
glukozo-6-fosforan może być:

1. wykorzystany jako paliwo

komórkowe w procesach
beztlenowego lub tlenowego
pozyskiwania energii, na
przykład w mięśniach

2. przekształcony w wątrobie w
wolną glukozę, uwalnianą
następnie do krwi
Losy glukozo-6-fosforanu

Pochodzący z glikogenu
glukozo-6-fosforan może być:

1. wykorzystany jako paliwo

komórkowe w procesach
beztlenowego lub tlenowego
pozyskiwania energii, na
przykład w mięśniach

2. przekształcony w wątrobie w
wolną glukozę, uwalnianą
następnie do krwi

3. włączony w różnych tkankach

w przemiany szlaku
pentozofosforanowego, z
wytworzeniem NADPH i
rybozy
 Przekształcanie glikogenu

1. Wiązania -1,4-glikozydowe
rozgałęzień są roszczepiane przez
fosforylazę z pozostawieniem 4 reszt
glukozy w każdym rozgałęzieniu
 Przekształcanie glikogenu

1. Wiązania -1,4-glikozydowe
rozgałęzień są roszczepiane przez
fosforylazę z pozostawieniem 4 reszt
glukozy w każdym rozgałęzieniu

2. Transferaza przenosi grupę 3 reszt

glukozy z jednego rozgałęzienia na
drugie. W reakcji tej jest rozrywane
wiązanie -1,4-glikozydowe między
resztami oznaczonymi kolorem
niebieskim i zielonym i tworzy się
nowe połączenie -1,4-glikozydowe
między resztami oznaczonymi kolorem
niebieskim i żółtym.
 Przekształcanie glikogenu

1. Wiązania -1,4-glikozydowe
rozgałęzień są roszczepiane przez
fosforylazę z pozostawieniem 4 reszt
glukozy w każdym rozgałęzieniu

2. Transferaza przenosi grupę 3 reszt

glukozy z jednego rozgałęzienia na
drugie. W reakcji tej jest rozrywane
wiązanie -1,4-glikozydowe między
resztami oznaczonymi kolorem
niebieskim i zielonym i tworzy się
nowe połączenie -1,4-glikozydowe
między resztami oznaczonymi kolorem
niebieskim i żółtym.

3. Reszty w kolorze zielonym są usuwane

przez -1,6-glukozydazę i pozostaje
liniowy łańcuch reszt glukozowych
połączonych ze sobą wiązaniami -1,4-
glikozydoweymi, które dalej może
roszczepiać fosforylaza
 Glikogen - rozkład
1. Większa część cząsteczek glikogenu jest rozkładana do glukozo-1-fosforanu przez
działanie fosforylazy glikogenowej. Enzym ten katalizuje reakcje usuwania reszt
glukozowych z nieredukującego końca cząsteczki glikogenu (wolna grupa –OH przy
węglu C-4)
 Glikogen - rozkład
1. Większa część cząsteczek glikogenu jest rozkładana do glukozo-1-fosforanu przez
działanie fosforylazy glikogenowej. Enzym ten katalizuje reakcje usuwania reszt
glukozowych z nieredukującego końca cząsteczki glikogenu (wolna grupa –OH przy
węglu C-4)

2. Wiązanie glikozydowe pomiędzy węglami C-1 reszty końcowej, a C-4 reszty

sąsiadującej jest rozszczepiane przez ortofosforan z utworzeniem glukozo-1-fosforanu,
który może w sposób odwracalny ulegać przekształcaniu do glukozo-6-fosforanu
(fosfoglukomutaza).
Grupa fosforanowa jest
przenoszona z enzymu do
substratu, a inna grupa
fosforanowa substratu jest
przenoszona na enzym, co
przywraca go do stanu
początkowego
 Glikogen - rozkład
3. W fosforolitycznym rozkładzie glikogenu uczestniczy fosforan pirydoksalu,
pochodna witaminy B6.

Struktura fosforylazy glikogenu.

Enzym ten tworzy homodimer.
Każde miejsce katalityczne
obejmuje grupę fosforanu
pirydoksalu (PLP) połączoną z
lizyną 680 enzymu. Na
schemacie pokazano miejsce
wiązania fosforanu, który jest
substratem reakcji katalizowanej
przez ten enzym.
 Glikogen - rozkład

4. Enzym -1,6-glukozydaza znany jest też jako enzym usuwający rozgałęzienia,

katalizuje hydrolizę wiązań -1,6-glikozydowych, uwalniając cząsteczki glukozy.
Wolna cząsteczka glukozy jest fosforylowana przez enzym szlaku glikolitycznego,
heksokinazę

-1,6-glukozydaza

Transferaza i -1,6-glukozydaza przekształcają w taki sposób glikogen, że może być dalej

degradowany przez fosforylazę. Transferaza przenosi grupę trzech reszt glukozowych
z jednego zewnętrznego odgałęzienia na drugie, wówczas odsłonięta pojedyncza glukoza
połączona wiązaniem -1,6-glikozydowym jest odłączana przez -1,6-glukozydazę
 Glikogen - rozkład

5. Wątroba zawiera glukozo-6-fosfatazę hydrolityczny enzym nie występujący w mięśniach.

Jedną z głównych funkcji wątroby jest utrzymywanie prawie stałego stężenia glukozy we krwi.
W przeciwieństwie do glukozy, forma ufosforylowana nie jest łatwo transportowana na zewnątrz
komórki
 Synteza i degradacja glikogenu

1. Synteza i degradacja glikogenu przebiegają różnymi szlakami

 Synteza glikogenu
1. Proces syntezy glikogenu: UDP-glukoza, aktywowany intermediat przy syntezie glikogenu,
jest tworzona z glukozo-1-fosforanu i UTP.

pirofosforylaza
glukozo-1-fosforan UDP-glukozy UDP-glukoza
 Synteza glikogenu
1. Proces syntezy glikogenu: UDP-glukoza, aktywowany intermediat przy syntezie glikogenu,
jest tworzona z glukozo-1-fosforanu i UTP.

pirofosforylaza
glukozo-1-fosforan UDP-glukozy UDP-glukoza
2. Syntaza glikogenowa katalizuje przeniesienie reszty glukozy z UDP-glukozy na
grupę hydroksylową C-4 reszty końcowej w rosnącej cząsteczce glikogenu, powstaje
wiązanie -1,4-glikozydowe

UDP-glukoza glikogen (n reszt)

UDP glikogen (n+1 reszt)

 Synteza glikogenu

1. Syntaza glikogenowa dołącza reszty glukozy wyłącznie do łańcucha polisacharydowego,

Zawierającego już co najmniej cztery reszty cukrowe, tak więc wymaga startera.
 Synteza glikogenu

1. Syntaza glikogenowa dołącza reszty glukozy wyłącznie do łańcucha polisacharydowego,

Zawierającego już co najmniej cztery reszty cukrowe, tak więc wymaga startera.

2. Funkcję tą pełni białko glikogenina, białko autoglikolizujące, zawierające

resztę oligosacharydową, złożoną z reszt glukozy, przyłączoną kowalencyjnie do
specyficznej reszty tyrozyny w obrębie glikogeniny.
 Synteza glikogenu

1. Syntaza glikogenowa dołącza reszty glukozy wyłącznie do łańcucha polisacharydowego,

Zawierającego już co najmniej cztery reszty cukrowe, tak więc wymaga startera.

2. Funkcję tą pełni białko glikogenina, białko autoglikolizujące, zawierające

resztę oligosacharydową, złożoną z reszt glukozy, przyłączoną kowalencyjnie do
specyficznej reszty tyrozyny w obrębie glikogeniny.

3. Glikogenina przeprowadza autokatalizę, w której przyłącza osiem jednostek glukozy. Donorem

reszt glukozy w tej reakcji autoglikozylacji jest UDP-glukoza. W tym momencie włącza się do
działania syntaza glikogenowa
 Synteza glikogenu

1. Syntaza glikogenowa dołącza reszty glukozy wyłącznie do łańcucha polisacharydowego,

Zawierającego już co najmniej cztery reszty cukrowe, tak więc wymaga startera.

2. Funkcję tą pełni białko glikogenina, białko autoglikolizujące, zawierające

resztę oligosacharydową, złożoną z reszt glukozy, przyłączoną kowalencyjnie do
specyficznej reszty tyrozyny w obrębie glikogeniny.

3. Glikogenina przeprowadza autokatalizę, w której przyłącza osiem jednostek glukozy. Donorem

reszt glukozy w tej reakcji autoglikozylacji jest UDP-glukoza. W tym momencie włącza się do
działanie syntaza glikogenowa

4. Syntaza glikogenowa jest aktywna tylko wtedy, gdy jest związana z glikogeniną, białkiem
służącym ograniczaniu wielkości tworzonych ziaren glikogenu.
 Synteza glikogenu
4. Enzym rozgałęziający przekształca niektóre wiązania -1,4-glikozydowe w
wiązania -1,6-glikozydowe, aby zwiększyć liczbę rozgałęzień, co ułatwia tworzenie i rozkład
glikogenu. Powstanie rozgałęzień jest ważne, gdyż powoduje zwiększenie rozpuszczalności
glikogenu.

5. Glikogen jest bardzo wydajną formą magazynowania glukozy.

6. Na wprowadzenie jednej reszty glukozo-6-fosforanu do glikogenu zużywa się jedną

cząsteczkę ATP. W procesie rozkładu glikogenu energia ta jest odzyskiwana z dużą wydajnością.
 Fosforylaza glikogenowa

1. Fosforylaza, enzym dimeryczny, jest regulowana przez efektory allosteryczne i

odwracalne modyfikacje kowalencyjne.
 Fosforylaza glikogenowa

1. Fosforylaza, enzym dimeryczny, jest regulowana przez efektory allosteryczne i

odwracalne modyfikacje kowalencyjne.

2. Fosforylaza b, zazwyczaj nieaktywna, jest przekształcana w aktywną fosforylazę a,

w wyniku fosforylacji pojedynczej reszty serynowej w każdej podjednostce. Reakcja ta
jest katalizowana przez kinazę fosforylazową. Fosfataza-1 przeprowadza defosforylacjeę
i inaktywację fosforylazy a

Zarówno fosforylaza a i b
występują w formie T (napiętej) i
R (odprężonej).
W przypadku fosforylazy a
równowaga jest przesunięta w
kierunku formy R, a w przypadku
fosforylazy b w kierunku formy T
 Fosforylaza glikogenowa

3. Forma b fosforylazy mięśniowej może być także aktywowana przez wiązanie AMP.
Efekt przeciwny wywołują ATP i glukozo-6-fosforan.

Mięśnie wykorzystują glukozę

jako źródło energii
 Fosforylaza glikogenowa
1. Forma a fosforylazy występującej w wątrobie jest
hamowana przez glukozę. Wątroba utrzymuje homeostazę
glukozy w całym organizmie.

2. Miejsca wiązania AMP i miejsca fosforylacji są

położone na powierzchni granicznej między podjednostkami.

AMP znajduje się przy powierzchni granicznej między

jednostkami fosforylazy b
 Fosforylaza glikogenowa
1. Forma a fosforylazy występującej w wątrobie jest
hamowana przez glukozę. Wątroba utrzymuje homeostazę
glukozy w całym organizmie.

2. Miejsca wiązania AMP i miejsca fosforylacji są

położone na powierzchni granicznej między podjednostkami.

AMP znajduje się przy powierzchni granicznej między

jednostkami fosforylazy b

3. Aktywacja fosforylazy w mięśniu powoduje dostarczanie cukru, będącego paliwem

energetycznym wykorzystywanym wewnątrz komórki w kurczliwości. Natomiast aktywacja
fosforylazy w wątrobie powoduje uwalnianie glukozy, która następnie jest transportowana do
innych organów, takich jak mięśnie szkieletowe i mózg.
 Aktywacja enzymatyczna
1. Synteza i rozkład glikogenu są kontrolowane w sposób skoordynowany przez
kaskady enzymatyczne wzmacniające reakcje.

forforylaza a
HORMON
kinaza białkowa A

częściowo
aktywna

kinaza fosorylazowa w pełni aktywna

nieaktywna

kinaza białkowa A
IMPULS NERWOWY,
SKURCZ MIĘŚNIA,
HORMONY częściowo
aktywna forforylaza b
 Aktywacja enzymatyczna
1. Synteza i rozkład glikogenu są kontrolowane w sposób skoordynowany przez
kaskady enzymatyczne wzmacniające reakcje.
2. Syntaza glikogenowa jest nieaktywna wtedy, gdy fosforylaza jest aktywna i na odwrót.

forforylaza a
HORMON
kinaza białkowa A

częściowo
aktywna

kinaza fosorylazowa w pełni aktywna

nieaktywna

kinaza białkowa A
IMPULS NERWOWY,
SKURCZ MIĘŚNIA,
HORMONY częściowo
aktywna forforylaza b
 Aktywacja enzymatyczna
1. Synteza i rozkład glikogenu są kontrolowane w sposób skoordynowany przez
kaskady enzymatyczne wzmacniające reakcje.
2. Syntaza glikogenowa jest nieaktywna wtedy, gdy fosforylaza jest aktywna i na odwrót.
3. Kinaza fosforylazowa jest enzymem, który aktywuje fosforylazę b poprzez fosforylację.
Z kolei aktywność kinazy fosforylazowej podlega podwójnej kontroli jest aktywowana zarówno
przez fosforylację, jak i wzrost poziomu Ca2+. Podjednostka  kinazy fosforylazowej jest
kalmoduliną, czyli czynnikiem wrażliwym na wapń

forforylaza a
HORMON
kinaza białkowa A

częściowo
aktywna

kinaza fosforylazowa w pełni aktywna

nieaktywna

kinaza białkowa A
IMPULS NERWOWY,
SKURCZ MIĘŚNIA,
HORMONY częściowo
aktywna forforylaza b
 Do rozkładu glikogenu potrzebne są sygnały adrenaliny i glukagonu

1. Adrenalina i glukagon stymulują

rozkład glikogenu i hamują jego syntezę
przez wzrost wewnątrzkomórkowego
poziomu cyklicznego AMP, który z kolei
aktywuje kinazę A białek (PKA).

białko G
 Do rozkładu glikogenu potrzebne są sygnały adrenaliny i glukagonu

1. Adrenalina i glukagon stymulują

rozkład glikogenu i hamują jego syntezę
przez wzrost wewnątrzkomórkowego
poziomu cyklicznego AMP, który z kolei
aktywuje kinazę A białek (PKA).

2. Fosforylacja przez kinazę białkową A

wywołuje przechodzenie kinazy
białko G
fosforylazowej w formę bardziej aktywną,
a syntazy glikogenowej w formę mniej
aktywną.

3. Działanie kinazy białkowej A, które

uruchamia zapasy glikogenu, jest
odwracane przez fosfatazę białkową 1
 Do rozkładu glikogenu potrzebne są sygnały adrenaliny i glukagonu

1. Adrenalina i glukagon stymulują

rozkład glikogenu i hamują jego syntezę
przez wzrost wewnątrzkomórkowego
poziomu cyklicznego AMP, który z kolei
aktywuje kinazę A białek (PKA).

2. Fosforylacja przez kinazę białkową A

wywołuje przechodzenie kinazy
fosforylazowej w formę bardziej aktywną,
a syntazy glikogenowej w formę mniej
aktywną.

3. Działanie kinazy białkowej A, które

uruchamia zapasy glikogenu, jest
odwracane przez fosfatazę białkową 1
 Kontrola syntazy glikogenowej

1. Adrenalina hamuje fosfatazę -1 białek poprzez aktywację kinazy białkowej A,

2. która fosforyluje podjednostkę wiążącą glikogen (podjednostka G) i tym samym następuje

blokowanie połączenia enzymu z ziarnami glikogenu (spadek defosforylacji kinazy
fosforylazowej i syntazy glikogenowej)

3. oraz następuje fosforylacja inhibitora -1 (aktywna forma).

 Kontrola syntazy glikogenowej
2. Insulina stymuluje syntezę glikogenu poprzez inaktywuję kinazy syntazy glikogenu

a. kinaza syntazy glikogenu utrzymuje

syntazę glikogenu w nieaktywnej,
ufosforylowanej formie

receptorowa
kinaza tyrozynowa
substrat
receptora
insuliny (IRS)

aktywna nieaktywna
 Kontrola syntazy glikogenowej
2. Insulina stymuluje syntezę glikogenu poprzez inaktywuje kinazę syntazy glikogenu

a. kinaza syntazy glikogenu utrzymuje

syntazę glikogenu w nieaktywnej,
ufosforylowanej formie

b. nieaktywna kinaza syntazy glikogenu nie

może utrzymać syntazy glikogenu w formie receptorowa
kinaza tyrozynowa
ufosforylowanej i nieaktywnej. substrat
Defosforylacja i aktywacja syntazy receptora
glikogenowej przez fosfatazę białkową 1 insuliny (IRS)

prowadzi do przywrócenia zasobów

glikogenu
aktywna nieaktywna
 Kontrola syntazy glikogenowej

1. Metabolizm glikogenu jest regulowany

przez stężenie glukozy we krwi.
Wprowadzenie glukozy do krwi wywołuje
inaktywację fosforylazy, a następnie
aktywację syntazy glikogenowej w wątrobie
 Kontrola syntazy glikogenowej

1. Metabolizm glikogenu jest regulowany

przez stężenie glukozy we krwi.
Wprowadzenie glukozy do krwi wywołuje
inaktywację fosforylazy, a następnie
aktywację syntazy glikogenowej w wątrobie

fosforylaza fosforylaza
glikogenowa a glikogenowa b
(forma T) (forma T)
2. Glukoza łączy się w wątrobie z fosforylazą
fosforylaza glikogenową a i hamuje jej aktywność, co
glikogenowa a
(forma R) ułatwia tworzenie formy T fosforylazy a ,
która nie może łączyć się z fosfatazą
białkową 1 (PP1). Uwolniona, aktywna PP1
miejsce wiązania
defosforyluje fosforylazę a i syntazę
fosforylazy glikogenową b.
Prowadzi to do zatrzymania rozkładu
miejsce wiązania
glukoza
glikogenu i aktywacji jego syntezy
glikogenu syntaza syntaza
glikogenowa b glikogenowa a
 Kontrola syntazy glikogenowej

1. Metabolizm glikogenu jest regulowany

przez stężenie glukozy we krwi.
Wprowadzenie glukozy do krwi wywołuje
inaktywację fosforylazy, a następnie
aktywację syntazy glikogenowej w wątrobie

fosforylaza fosforylaza
glikogenowa a glikogenowa b
(forma T) (forma T)
2. Glukoza łączy się w wątrobie z fosforylazą
fosforylaza glikogenową a i hamuje jej aktywność, co
glikogenowa a
(forma R) ułatwia tworzenie formy T fosforylazy a ,
która nie może łączyć się z fosfatazą
białkową 1 (PP1). Uwolniona, aktywna PP1
miejsce wiązania
defosforyluje fosforylazę a i syntazę
fosforylazy glikogenową b.
Prowadzi to do zatrzymania rozkładu
miejsce wiązania
glukoza
glikogenu i aktywacji jego syntezy
glikogenu syntaza syntaza
glikogenowa b glikogenowa a

3. Metabolizm glikogenu jest przykładem ilustrującym znaczenie i precyzję odwracalnej

fosforylacji w regulowaniu procesów biologicznych.
Magazynowanie glikogenu - choroby
 Synteza Proteoglikanów

Proteoglikany występują głównie w macierzy zewnątrzkomórkowej

(głównie w obrębie tkanki łącznej). Są produkowane przez fibroblasty,
osteoblasty, chondroblasty itp.

MACIERZ ZEWNĄTRZKOMÓRKOWA:
• GLIKOZOAMINOGLIKANY (GAG)
• PROTEOGLIKANY: BIAŁKO + GAG
• BIAŁKA FIBRYLARNE:
strukturalne: np. kolagen, elastyna
adhezyjne: laminina, fibronektyna,
witronektyna
 Synteza Proteoglikanów

• Odbywa się w aparacie Golgiego

• Najpierw dołączany jest tetrasacharyd (ksyloza-gal-gal-kwas glukuronowy)
do reszty seryny, a następnie łańcuch cukrowy rośnie w wyniku dodawania po
jednej reszcie przez glikozylotransferazy.
• Dołączone reszty cukrowe mogą ulegać epimeryzacji, a także ulegają reakcji
sulfonowania. Dołączane reszty siarczanowe zwiększają ujemny ładunek
cząsteczek.
Synteza Celulozy
Synteza Celulozy
Synteza Celulozy
Synteza Celulozy
Degradacja Celulozy – bakterie, grzyby
Synteza Skrobi

1. Sucrose synthase

2. UDP glucose pyrophosphorylase

3. ADP glucose pyrophosphorylase

4. Granule-bound starch synthases

5. Soluble starch synthases

6. Starch branching enzymes

Synteza Skrobi
Synteza Skrobi - amyloplasty
Degradacja Skrobi

1 ß-amylase
2 α-amylase
3 starch phosphorylase
4 glucosidase
5 hexose kinase
6 phosphoglucomutase
7 glucose 6-phosphate isomerase
 BIOCHEMIA
Kierunek:
Cykl kwasu cytrynowego

Dr hab. Rafał Dutkiewicz

 Cykl kwasu cytrynowego
1. Cykl kwasu cytrynowego utleniając jednostki
szczawiooctan dwuwęglowe wytwarza dwie cząsteczki CO2 , jedną
cząsteczkę GTP i wysokoenergetyczne elektrony w
postaci NADH (dinukleotyd
nikotynoamidoadeninowy) i FADH2 (dinukleotyd
flawinoadeninowy)

GTP

1 GTP
 Cykl kwasu cytrynowego
1. Cykl kwasu cytrynowego utleniając jednostki
szczawiooctan dwuwęglowe wytwarza dwie cząsteczki CO2 , jedną
cząsteczkę GTP i wysokoenergetyczne elektrony w
postaci NADH (dinukleotyd
nikotynoamidoadeninowy) i FADH2 (dinukleotyd
flawinoadeninowy)
2. Elektrony uwalniane podczas utleniania NADH i
GTP FADH2 przepływają przez łańcuch transportu
elektronów, dzięki czemu tworzy się w poprzek błony
gradient protonowy. Protony, przepływając przez
syntazę ATP umożliwiają syntezę ATP z ADP i
nieorganicznego fosforu

1 GTP
 Cykl kwasu cytrynowego
1. Cykl rozpoczyna się od kondensacji szczawiooctanu (C4) z acetylo-CoA (C2)
prowadzącej do cytrynianu (C6) reakcja jest katalizowana przez syntazę
cytrynianową

szczawiooctan acetylo-CoA
cytrynylo-CoA cytrynian
 Cykl kwasu cytrynowego
1. Cykl rozpoczyna się od kondensacji szczawiooctanu (C4) z acetylo-CoA (C2)
prowadzącej do cytrynianu (C6) reakcja jest katalizowana przez syntazę
cytrynianową

szczawiooctan acetylo-CoA
cytrynylo-CoA cytrynian

2. Cytrynian ulega izomeryzacji do izocytrynianu, reakcja jest katalizowana przez

akonitazę (enzym posiada centrum Fe/S).

cytrynian cis-akonitan izocytrynian

 Cykl kwasu cytrynowego
3. Oksydacyjna dekarboksylacja tego intermediatu prowadzi do -ketoglutaranu (C5).
Powstaje pierwsza cząsteczka NADH, szybkość powstania -ketoglutaranu decyduje o
szybkości działania całego cyklu. Reakcja jest katalizowana przez dehydrogenazę
izocytrynianową

izocytrynian szczawiobursztynian -ketoglutaran

 Cykl kwasu cytrynowego
3. Oksydacyjna dekarboksylacja tego intermediatu prowadzi do -ketoglutaranu (C5).
Powstaje pierwsza cząsteczka NADH, szybkość powstania -ketoglutaranu decyduje o
szybkości działania całego cyklu. Reakcja jest katalizowana przez dehydrogenazę
izocytrynianową

izocytrynian szczawiobursztynian -ketoglutaran

4. Podczas następnej reakcji oksydacyjnej dekarboksylacji -ketoglutaranu do
bursztynylo-CoA (C4) zostaje wydzielona następna cząsteczka CO2. Reakcja ta jest
katalizowana przez kompleks dehydrogenazy - ketoglutaranowej, złożonej z trzech
odrębnych enzymów, która jest homologiczna do kompleksu dehydrogenazy
pirogronianowej

-ketoglutaran bursztynylo-CoA
 Cykl kwasu cytrynowego
5. Rozerwanie wysokoenergetycznego wiązania tioestrowego w bursztynylo-CoA jest
sprzężone z fosforylacją difosforanu nukleozydu purynowego, zazwyczaj GDP. Tę
reakcję katalizuje syntetaza bursztynylo-CoA .Produktami reakcji są bursztynian
oraz jedno wysokoenergetyczne wiązanie w postaci GTP.

GDP GTP

bursztynylo-CoA bursztynian
 Cykl kwasu cytrynowego
5. Rozerwanie wysokoenergetycznego wiązania tioestrowego w bursztynylo-CoA jest
sprzężone z fosforylacją difosforanu nukleozydu purynowego, zazwyczaj GDP. Tę
reakcję katalizuje syntetaza bursztynylo-CoA .Produktami reakcji są bursztynian
oraz jedno wysokoenergetyczne wiązanie w postaci GTP.

GDP GTP

bursztynylo-CoA bursztynian

6-8. Bursztynian jest utleniany do fumaranu (C4) (dehydrogenaza bursztynianowa,

białko Fe/S, enzym ten łączy cykl Krebsa z łańcuchem oddechowym i syntezą ATP),
który zostaje następnie uwodniony do jabłczanu (C4) (fumaraza). W końcu utlenianie
jabłczanu regeneruje szczawiooctan (C4) (dehydrogenaza jabłczanowa).

bursztynian fumaran jabłczan szczawiooctan

Cykl kwasu cytrynowego

syntaza akonitaza
cytrynianowa
cytrynian

szczawiooctan izocytrynian
dehydrogenaza
dehydrogenaza izocytrynianowa
jabłczanowa

jabłczan -ketoglutaran
kompleks
fumaraza dehydrogenazy
- ketoglutaranowej

dehydrogenaza syntetaza
bursztynianowa bursztynylo-CoA
fumaran
bursztynylo-CoA
GDP
GTP
bursztynian
Cykl kwasu cytrynowego - aktywność enzymów
 Cykl kwasu cytrynowego

Podsumowanie:

1. Dwa atomy węgla dostają się do cyklu w postaci acetylo-CoA i opuszczają go w

postaci CO2 w wyniku kolejnych dekarboksylacji, katalizowanych przez
dehydrogenazę izocytrynianową i -ketoglutaranową.
 Cykl kwasu cytrynowego

Podsumowanie:

1. Dwa atomy węgla dostają się do cyklu w postaci acetylo-CoA i opuszczają go w

postaci CO2 w wyniku kolejnych dekarboksylacji, katalizowanych przez
dehydrogenazę izocytrynianową i -ketoglutaranową.

2. Podczas czterech reakcji oksydoredukcyjnych zachodzących w cyklu, przekazywane

są trzy pary elektronów na NAD+ i jedna na FAD.
 Cykl kwasu cytrynowego

Podsumowanie:

1. Dwa atomy węgla dostają się do cyklu w postaci acetylo-CoA i opuszczają go w

postaci CO2 w wyniku kolejnych dekarboksylacji, katalizowanych przez
dehydrogenazę izocytrynianową i -ketoglutaranową.

2. Podczas czterech reakcji oksydoredukcyjnych zachodzących w cyklu, przekazywane

są trzy pary elektronów na NAD+ i jedna na FAD.

3. Utlenianie tych zredukowanych przenośników elektronów przez łańcuch

oddechowy dostarcza dziewięć cząsteczek ATP.
 Cykl kwasu cytrynowego

Podsumowanie:

1. Dwa atomy węgla dostają się do cyklu w postaci acetylo-CoA i opuszczają go w

postaci CO2 w wyniku kolejnych dekarboksylacji, katalizowanych przez
dehydrogenazę izocytrynianową i -ketoglutaranową.

2. Podczas czterech reakcji oksydoredukcyjnych zachodzących w cyklu, przekazywane

są trzy pary elektronów na NAD+ i jedna na FAD.

3. Utlenianie tych zredukowanych przenośników elektronów przez łańcuch

oddechowy dostarcza dziewięć cząsteczek ATP.

4. Dodatkowo, bezpośrednio w cyklu kwasu cytrynowego tworzy się jedno

wysokoenergetyczne wiązanie fosforanowe. Stąd, w wyniku całkowitego utleniania
każdego fragmentu dwuwęglowego do CO2 i H2O, powstaje w sumie 10
wysokoenergetycznych wiązań fosforanowych.
 Regulacja wejścia do cyklu kwasu cytrynowego
1. Aktywność dehydrogenazy pirogronianowej jest regulowana:
a. allosterycznie ( duże stężenie produktów reakcji kompleksu hamują jego działanie:
acetylo-CoA, wiążąc się bezpośrednio, hamuje aktywność acetylotransferazy,
natomiast NADH hamuje aktywność dehydrogenazy dihydroliponianowej)
 Regulacja wejścia do cyklu kwasu cytrynowego
1. Aktywność dehydrogenazy pirogronianowej jest regulowana
a. allosterycznie ( duże stężenie produktów reakcji kompleksu hamują jego działanie:
acetylo-CoA, wiążąc się bezpośrednio, hamuje aktywność acetylotransferazy,
natomiast NADH hamuje aktywność dehydrogenazy dihydroliponianowej)
b. i przez odwracalną fosforylację (specyficzna kinaza fosforylując, hamuje aktywność
kompleksu, natomiast fosfataza defosforylując aktywuje kompleks dehydrogenazy
pirogronianowej )
Regulacja cyklu kwasu cytrynowego odbywa się na kilku
punktach kontrolnych

Cykl kwasu cytrynowego jest regulowany

przede wszystkim przez stężenie ATP i NADH.

Głównymi punktami kontrolnymi są enzymy:

dehydrogenaza izocytrynianowa i
dehydrogenaza -ketoglutaranowa

U wielu bakterii regulowane jest również

wprowadzenie do cyklu fragmentów
dwuwęglowych. Synteza cytrynianu ze
szczawiooctanu i acetylo-CoA to ważny punkt
kontroli u tych organizmów. ATP jest
inhibitorem allosterycznym syntazy
cytrynianowej
 Integracja szlaków metabolicznych

Cykl kwasu cytrynowego to nie tylko główny glikoliza

szlak rozkładu cząsteczek służący tworzeniu
ATP, ale dostarcza również substratów do
biosyntez.
Na przykład wiele atomów węgla w porfirynach utlenianie
pochodzi z bursztynylo-CoA. kwasów
Wiele aminokwasów to pochodne - tłuszczowych
ketoglutaranu i szczawiooctanu
cykl kwasu
cytrynowego

fosforylacja
oksydacyjna
 Szlak glioksalowy
syntaza
cytrynianowa

Cykl glioksalowy umożliwia

roślinom i niektórym
mikroorganizmom wzrost na szczawiooctan cytrynian
octanie, ponieważ w cyklu tym są akonitaza

pominięte reakcje dehydrogenaza

dekarboksylacji zachodzące w jabłczanowa
cyklu kwasu cytrynowego.
Potrafią syntetyzować acetylo-
CoA z octanu i CoA, reakcja jest
katalizowana przez syntetazę
acetylo-CoA i wymaga ATP. izocytrynian
jabłczan
Reakcje w tym cyklu są takie liaza
same jak w cyklu kwasu syntaza izocytrynianowa
jabłczanowa
cytrynowego, z wyjątkiem
katalizowanych przez liazę
izocytrynianową i syntazę
glikoksalan
jabłczanową
bursztynian
 Cykl kwasu cytrynowego
1. Cykl kwasu cytrynowego działa wyłącznie w warunkach tlenowych, ponieważ
wymaga stałego dopływu NAD+ i FAD.
 Cykl kwasu cytrynowego
1. Cykl kwasu cytrynowego działa wyłącznie w warunkach tlenowych, ponieważ
wymaga stałego dopływu NAD+ i FAD.

2. Akceptory elektronów są regenerowane, gdy NADH i FADH2 przekazują elektrony

na czasteczkę tlenu za pośrednictwem łańcucha oddechowego, przy
jednoczesnym wytwarzaniu ATP. W związku z tym szybkość przemian cyklu
kwasu cytrynowego zależy od zapotrzebowania komórki na ATP.
 Cykl kwasu cytrynowego
1. Cykl kwasu cytrynowego działa wyłącznie w warunkach tlenowych, ponieważ
wymaga stałego dopływu NAD+ i FAD.

2. Akceptory elektronów są regenerowane, gdy NADH i FADH2 przekazują elektrony

na czasteczkę tlenu za pośrednictwem łańcucha oddechowego, przy
jednoczesnym wytwarzaniu ATP. W związku z tym szybkość przemian cyklu
kwasu cytrynowego zależy od zapotrzebowania komórki na ATP.

3. Ważnym elementem kontroli jest regulacja działania trzech enzymów. Duży

ładunek energetyczny zmniejsza aktywność syntazy cytrynianowej (bakterie)
oraz dehydrogenazy izocytrynianowej i -ketoglutaranowej.
 Cykl kwasu cytrynowego
1. Cykl kwasu cytrynowego działa wyłącznie w warunkach tlenowych, ponieważ
wymaga stałego dopływu NAD+ i FAD.

2. Akceptory elektronów są regenerowane, gdy NADH i FADH2 przekazują elektrony

na czasteczkę tlenu za pośrednictwem łańcucha oddechowego, przy
jednoczesnym wytwarzaniu ATP. W związku z tym szybkość przemian cyklu
kwasu cytrynowego zależy od zapotrzebowania komórki na ATP.

3. Ważnym elementem kontroli jest regulacja działania trzech enzymów. Duży

ładunek energetyczny zmniejsza aktywność syntazy cytrynianowej (bakterie)
oraz dehydrogenazy izocytrynianowej i -ketoglutaranowej.

4. Innym ważnym punktem regulacyjnym jest nieodwracalna reakcja tworzenia

acetylo-CoA z pirogronianu.
 Cykl kwasu cytrynowego
1. Cykl kwasu cytrynowego działa wyłącznie w warunkach tlenowych, ponieważ
wymaga stałego dopływu NAD+ i FAD.

2. Akceptory elektronów są regenerowane, gdy NADH i FADH2 przekazują elektrony

na czasteczkę tlenu za pośrednictwem łańcucha oddechowego, przy
jednoczesnym wytwarzaniu ATP. W związku z tym szybkość przemian cyklu
kwasu cytrynowego zależy od zapotrzebowania komórki na ATP.

3. Ważnym elementem kontroli jest regulacja działania trzech enzymów. Duży

ładunek energetyczny zmniejsza aktywność syntazy cytrynianowej (bakterie)
oraz dehydrogenazy izocytrynianowej i -ketoglutaranowej.

4. Innym ważnym punktem regulacyjnym jest nieodwracalna reakcja tworzenia

acetylo-CoA z pirogronianu.

5. Aktywność kompleksu dehydrogenazy pirogronianowej jest rygorystycznie

kontrolowana przez odwracalną fosforylację. Te mechanizmy uzupełniają się
wzajemnie, redukując szybkość wytwarzania acetylo-CoA, w przypadku dużego
ładunku energetycznego komórki i dużego stężenia intermediatow biosyntez.