Hội thảo khoa học Quốc gia

QUẢN LÝ TIỀN ẢO - KINH NGHIÊM QUỐC TẾ

VÀ HÀM Ý CHO VIỆT NAM
Cao Thị Thuỳ Trang; Nguyễn Khánh Tín*

*Email: tinnk@vnu.edu.vn
Đại học Kinh tế, ĐHQGHN

Tóm tắt:
Bài viết tập trung phân tích và bình luận về bản chất của tiền mã hóa
và vị trí pháp lý của loại tiền này tại Việt Nam thông qua so sánh với các
quốc gia như Hoa Kỳ và Thái Lan, từ đó đưa ra kiến nghị hoàn thiện cho
pháp luật Việt Nam về vấn đề này. Tại Hoa Kỳ, chính phủ đã nỗ lực trong
việc kiểm soát tiền mã hoá bằng cách sao kê thông tin các giao dịch trên
hệ thống Blockchain sang hệ thống quản lý của Chính phủ; Cung cấp
thông tin, huấn luyện và cảnh báo rủi ro khi đầu tư; và đánh thuế tiền
mã hoá. Còn tại Thái Lan, tiền mã hóa đã được xem như một loại chứng
khoán và có thể giao dịch trên sàn chứng khoán. Trong phạm vi bài viết
này, chúng tôi xin trình bày một số quan điểm về chính sách ứng xử với
tiền mã hoá, dựa trên dữ liệu tổng hợp và phân tích từ nhiều khía cạnh
tác động tích cực cũng như tiêu cực của Bitcoin một số quốc gia trên thế
giới và Việt Nam.

Từ khoá:

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Năm 2008, lập trình viên Satoshi Nakamoto đã giới thiệu bản thiết kế của loại tiền
kỹ thuật số có tên là Bitcoin, được đưa vào hoạt động vào ngày 03/1/2009, như
một thử nghiệm mơ hồ của những người đam mê mã hoá giao dịch, chúng được
cho là vô giá trị cho đến khi Bitcoin được đem ra trao đổi với giá $0,000764. Vào
ngày 22 tháng 5 năm 2010, giao dịch thực tế đầu tiên đã ghi lại Bitcoin có chức
năng như một phương tiện trao đổi, với giá $0,0025 (Coindesk, 2014). Kể từ đó,
hơn 140 triệu giao dịch đã diễn ra với Bitcoin, và giá trị đã tăng lên nhanh chóng.

282
 Cơ hội và thách thức phát triển hệ thống tài chính xanh ở Việt Nam

Hiện nay, tiền ảo đã thoát khỏi đời sống khép kín ảo đang trở thành những tài
sản, phương tiện thanh toán, công cụ đầu tư, phương thức huy động vốn trong
đời sống thực tế với sức lan tỏa của tiền ảo ngày càng mạnh mẽ. Do đó, việc xây
dựng khung pháp lý về tiền ảo là cần thiết. Tuy nhiên, quan điểm và cách tiếp
cận của các quốc gia về xây dựng khung pháp lý về tiền ảo hiện nay không giống
nhau. Trên thế giới có ba xu hướng tiếp cận tiền mã hóa:

(i) Thả nổi, chưa quản lý nhưng có một số khuyến cáo rủi ro;
(ii) Không thừa nhận, cấm sử dụng và giao dịch;
(iii) Cho phép sử dụng, giao dịch nhưng quản lý chặt chẽ trong không gian kinh
doanh như các sàn giao dịch.

Trước thực tế trên cùng với xu hướng ngày càng có nhiều quốc gia xem tiền ảo
như một đối tượng cần phải có sự quản lý bằng pháp luật, Việt Nam cần nghiên
cứu xây dựng khung pháp lý về tiền ảo. Yêu cầu này hoàn toàn phù hợp với xu
hướng chung của các quốc gia và cũng là giải pháp mà Việt Nam chủ động hội
nhập cũng như ứng phó với tác động của cuộc Cách mạng công nghệ 4.0. Hơn
nữa, khung pháp lý liên quan đến tiền ảo được xây dựng cộng với sự quản lý,
giám sát của cơ quan nhà nước, các nhà đầu tư sẽ yên tâm hơn trong quá trình
kinh doanh, hành vi lừa đảo, chiếm đoạt tài sản của tổ chức, cá nhân theo đó cũng
được hạn chế, góp phần tạo môi trường kinh doanh minh bạch, lành mạnh, ổn
định kinh tế - xã hội.

2. KINH NGHIỆM QUẢN LÝ TIỀN ẢO TẠI MỘT SỐ QUỐC GIA

Đối với mỗi loại tiền ảo, mỗi quốc gia lại có ứng xử khác nhau. Đi vào hoạt động từ
năm 2009, đã có rất nhiều tranh cãi xoay quanh về tính pháp lý của việc tiêu thụ tiền
ảo. Tính đến nay, trên thế giới đã có gần 99 quốc gia chính thức chấp nhận cho phép
giao dịch bằng tiền ảo. Một số quốc gia còn lại vẫn đang theo dõi tình hình phát triển
và biến động liên tục của một đồng tiền ảo, chính phủ vẫn chưa có quyết định chính
thức cũng như khung pháp lý chặt chẽ và đồng nhất về việc quản lý tiêu dùng trong
giao dịch tiền ảo.
Hiện tại, 99 (40%) trong số 246 quốc gia ủng hộ và không có hạn chế đáng kể về
pháp luật với Bitcoin. Gần 17 quốc gia, hoặc 7% của thế giới đưa ra nhiều hạn chế
hoặc nghiêm cấm Bitcoin. Điều thú vị là 53% thế giới chưa có thông tin về tính
hợp pháp về việc sử dụng loại tiền này ở các quốc gia của họ. Đây là một tiềm
năng hoặc có thể là rủi ro đối với Bitcoin, vì một số nước chưa quyết định này cuối
cùng có thể hoặc củng cố hoặc đặt ra giới hạn về tiền điện tử.

283
Hội thảo khoa học Quốc gia

Hình 1: Bản đồ pháp lý của Bitcoin tại 246 quốc gia

(Nguồn: Harvey Gavin, 2018)

(Hợp pháp) và (Trung lập hoặc ít hạn chế): 99 quốc gia (40%)
(Hạn chế):10 quốc gia (4%)
(Dị nghị): 7 quốc gia (3%)
(Chưa rõ): 130 nước (53%)

Bảng 1: Vị trí pháp lý của tiền ảo ở các quốc gia

(Nguồn: Tác giả tổng hợp)
STT Quốc Gia Trạng thái
1 Hàn Quốc Công nhận hoàn toàn
2 Canada Công nhận hoàn toàn
3 Australia Công nhận hoàn toàn
4 Phần Lan Công nhận hoàn toàn
5 Tây Ba Nha Công nhận hoàn toàn
6 Đức Công nhận hoàn toàn
7 Singapore Công nhận hoàn toàn
8 Philiphin Công nhận hoàn toàn
9 Pháp Công nhận một phần và đưa ra các cảnh báo về rủi ro
10 Anh Công nhận một phần và đưa ra các cảnh báo về rủi ro
11 New Zealand Công nhận một phần và đưa ra các cảnh báo về rủi ro
12 Đan Mạch Công nhận một phần và đưa ra các cảnh báo về rủi ro
13 Liên minh Châu Âu Công nhận một phần và đưa ra các cảnh báo về rủi ro

284
 Cơ hội và thách thức phát triển hệ thống tài chính xanh ở Việt Nam

14 Thuỵ Điển Công nhận một phần và đưa ra các cảnh báo về rủi ro
15 Hoa Kỳ Công nhận một phần và đưa ra các cảnh báo về rủi ro
16 Nga Công nhận một phần và đưa ra các cảnh báo về rủi ro
17 Trung Quốc Cấm sử dụng
18 Ấn Độ Cấm sử dụng

2.1. Chính sách của Liên minh Châu Âu (EU)

Liên minh châu Âu đã áp dụng cách tiếp cận gia tang sự kiểm soát tiền ảo. Mặc
dù, Quy định đầu tiền của Châu Âu về Tiền ảo đã được đưa ra vào năm 2012 giải
quyết vấn đề ở cấp độ lý thuyết. Tháng 6/2016, Liên minh Châu Âu (EU) đã sửa đổi
Chỉ thị giao dịch thanh toán, bao gồm:
Thứ nhất, mở rộng phạm vi các giao dịch được điều chỉnh: Phạm vi giao dịch được
điều chỉnh bởi Chỉ thị sửa đổi được mở rộng đến giao dịch bằng bất kỳ loại tiền
tệ nào và bao gồm các giao dịch mà người nhận hoặc người gửi tiền ở ngoài khu
vực EU.
Thứ hai, xác thực danh tính khách hàng chặt chẽ hơn: Nhà cung cấp dịch vụ thanh
toán (Payment Service Provider - PSP) có nghĩa vụ đảm bảo xác thực danh tính
khách hàng (KYC) chặt chẽ hơn mỗi khi người trả tiền truy cập trực tuyến vào tài
khoản thanh toán của mình, thực hiện giao dịch thanh toán điện tử từ xa hoặc
thực hiện bất kỳ hành động nào khác thông qua các kênh từ xa (remote channels).
Thứ ba, giải quyết tranh chấp nội bộ: Thực hiện và áp dụng các quy trình giải quyết
khiếu nại đầy đủ và hiệu quả; quy định thời gian xử lý tối đa cho việc giải quyết
khiếu nại của khách hàng.
Thứ tư, dịch vụ khởi tạo thanh toán: PSD2 quy định đến các nhà cung cấp dịch vụ
khởi tạo thanh toán (PISPs) và việc khởi tạo lệnh thanh toán; theo đó, các nhà cung
cấp dịch vụ thanh toán được đăng ký tại EU có nghĩa vụ cung cấp các phương tiện
truyền thông an toàn, thông báo cho PIPS về việc khởi tạo thanh toán và đối xử
bình đẳng với tất cả các lệnh thanh toán được khởi tạo.
Thứ năm, dịch vụ thông tin tài khoản: Quyền truy cập vào tài khoản người sử dụng
dịch vụ thanh toán phải được cấp cho nhà cung cấp bên thứ 3 thực hiện các dịch
vụ tổng hợp thông tin tài khoản. PSD2 quy định trách nhiệm/nghĩa vụ của các nhà
cung cấp dịch vụ thông tin tài khoản, cũng như trách nhiệm của chính các nhà
cung cấp dịch vụ thanh toán.
Mặc dù, tiền điện tử được coi là hợp pháp trên toàn khối, nhưng các quy định trao
đổi tiền điện tử phụ thuộc vào từng quốc gia thành viên. Thuế tiền điện tử cũng

285
Hội thảo khoa học Quốc gia

khác nhau, nhưng nhiều quốc gia thành viên thực hiện tính thuế đối với lợi nhuận
có nguồn gốc từ tiền điện tử với tỷ lệ 0 - 50%. Năm 2015, Tòa án Tư pháp Liên
minh Châu Âu phán quyết rằng việc trao đổi tiền tệ truyền thống để lấy tiền điện
tử nên được miễn thuế VAT.
Vào tháng 1 năm 2020, Chỉ thị chống rửa tiền lần thứ năm của EU (5AMLD) đã có
hiệu lực và việc trao đổi tiền điện tử sẽ chịu sự quản lý của luật chống rửa tiền.
Bên cạnh đó, EU đang tích cực tìm hiểu các quy định về tiền điện tử hơn nữa. Một
tài liệu dự thảo của EU bày tỏ lo ngại về những rủi ro liên quan đến tiền tệ kỹ thuật
số tư nhân. Đồng thời, nó xác nhận rằng Ngân hàng Trung ương châu Âu đang
xem xét khả năng phát hành loại tiền kỹ thuật số của riêng mình. Ngoài ra, Chỉ thị
chống rửa tiền lần thứ sáu của EU (6AMLD) sẽ có hiệu lực vào tháng 12 năm 2020
và do đó, các quốc gia thành viên sẽ cần phải thực hiện các biện pháp kiểm soát
nghiêm ngặt hơn nữa để giảm rủi ro về tài sản tiền điện tử.

Ưu điểm trong quản lý tiền ảo của EU

EU đã nỗ lực tạo ra một thị trường hiệu quả cho tiền mã hoá bằng cách nghiên
cứu sự biến động của giá, tác động của thị trường đến giá tiền… Ngoài ra, EU
thắt chặt quy trình xác minh danh tính (KYC) nhằm hạn chế rủi ro. Đặc biệt, EU
đề cao việc tuân thủ nguyên tắc chống rửa tiền bằng cách đưa ra những hướng
dẫn, cảnh báo đến người dùng buộc phải tuân thủ. Dùng công nghệ để quản lý
công nghệ là một trong những chính sách nổi bật của EU. Từ việc xác minh danh
tính người dùng thông qua các kênh từ xa (remote channels) đến dịch vụ thông
tin tài khoản qua sự quản lý của cơ quan thứ 3, đã giảm bớt gánh nặng cũng như
sai sót cho con người.
Ngoài ra, EU tích cực nghiên cứu công nghệ Blockchain với hi vọng tạo ra đồng
tiền kỹ thuật mới giải quyết được những rủi ro mà các đồng tiền hiện tại mang lại;
sử dụng chính công nghệ Blockchain trong quản lý các giao dịch trền chính nền
tảng này.
Bên canh đó EU cũng hợp pháp hoá các công ty, sàn giao dịch bằng cách cấp giấy
phép hoạt động kinh doanh, đồng thời đưa ra luật cụ thể cho việc đầu tư này để
hạn chế rủi ro cho nhà đầu tư như: về số lượng giao dịch một cá nhân có thể thực
hiện, điều tiết sự bất ổn của giá cả.

Những hạn chế trong chính sách quản lý của EU

Đối với nhiều người, tiền ảo không đáp ứng yêu cầu là một loại tài sản, cũng
không phải là tiền. Trong khi EU, với tư cách là một cơ quan khu vực đã không
thiết lập một phản ứng hài hoà đối với các loại tiền ảo, cho đến khi Uỷ ban đề xuất

286
 Cơ hội và thách thức phát triển hệ thống tài chính xanh ở Việt Nam

sửa đổi Chỉ thị AML lần thứ tư và hướng dẫn nhằm nâng cao nhận thức của người
dung và chính quyền các quốc gia thành viên. Sự khác biệt trong cách tiếp cận của
các nước nêu lên sự khác biệt trong khung pháp lý về tiền ảo. Trong khi một số
quốc gia chỉ đưa ra cảnh báo về tiền điện tử trong tham chiếu gửi EBA như Anh,
Malta, Slovenia,… một số quốc gia khác đã đưa ra ý kiến tư vấn và các yêu cầu cụ
thể trong báo cáo gửi EBA, ECB về tiền ảo như Pháp, Đức, Thuỵ Điển… Vì sự bất
đồng quan điểm giữa các thành viên nên EU đã rất thận trọng và xem xét các cách
tiếp cận khác nhau đối với tiền điện tử. Tuy nhiên, EU không cung cấp hướng dẫn
rõ ràng về quy trình phát hành tiền điện tử, mà chỉ đề cập đến một số quy tắc
chung, chẳng hạn như cấm một số tổ chức phát hành tiền điện tử, hay yêu cầu
các nhà phát hành phát hành số tiền cao hơn số tiền nhận được. Vì không có quy
tắc rõ rang ở cấp độ Liên Minh, nội dung cụ thể có thể điều chỉnh ở mỗi quốc gia
thành viên.
Đến nay, các quốc gia EU hầu hết mở cửa cho hoạt động của giao dịch tiền ảo
tuy nhiên chưa có một hệ thống pháp lý nào được hoàn thiện cho việc quản lý và
tiêu dùng các loại tiền ảo. Các quy định hiện tại của EU đều chưa đủ chặt chẽ để
quản lý tiền mã hoá về mặt pháp lý. Một vài quốc gia EU đã phản ứng với tiền ảo
bằng việc bắt đầu nỗ lực xác định tư cách pháp lý cho tiền ảo. Ví dụ như Chính
phủ Pháp xem xét vấn đề này sau khi các ngân hàng địa phương đóng cửa cơ sở
trao đổi tiền tệ cho các tài khoản tiêu dùng tiền ảo, với lý do đồng tiền này phải
tuân thủ đúng quy định pháp lý về tiền điện tử; hay việc đề ra một khung pháp lý
hoàn chỉnh về quản lý tiền ảo đã được nêu ra trong Ủy ban thanh toán Châu Âu.

2.2. Vương Quốc Anh

Ngân hàng Trung ương Anh đã áp dụng cách tiếp cận phát hành tiền kỹ thuật số
nhằm mục đích các mục tiêu sau:

(i) Mở rộng phạm vi của các lựa chọn chính sách tiền tệ, cho phép chính sách tiền
tệ mới các công cụ được sử dụng.
(ii) Làm cho hệ thống tài chính an toàn hơn bằng cách cho phép các cá nhân,
công ty tư nhân và các tổ chức phi ngân hàng để thanh toán trực tiếp thông
qua Ngân hàng Trung ương, do đó giảm đáng kể sự rủi ro thanh khoản và rủi
ro tín dụng trong hệ thống thanh toán. Ngoài ra, việc chuyển đổi từ tiền gửi
ngân hàng sang tiền kỹ thuật số có thể giảm thiểu các yêu cầu về bảo lãnh của
chính phủ đối với tiền gửi và thoát khỏi các mối lo ngại về rủi ro đạo đức từ hệ
thống tài chính.
(iii) Khuyến khích cạnh tranh và đổi mới trong hệ thống thanh toán: Một điểm mới

287
Hội thảo khoa học Quốc gia

khung pháp lý sẽ cho phép những người mới tham gia vào lĩnh vực thanh toán
cạnh tranh với hệ thống ngân hàng hiện tại. Đồng thời, nó cũng giảm thiểu sự
phụ thuộc của các ngân hàng nhỏ hơn và các tổ chức phi ngân hàng vào ngân
hàng lớn hơn để thanh toán.
(iv) Giảm thiểu chi phí in ấn, vận chuyển và lưu trữ cho các loại tiền tệ vật chất.
(v) Thúc đẩy tiếp cận tài chính: Các công ty cung cấp dịch vụ tài khoản tiền kỹ
thuật số có thể là người đầu tiên và nhà cung cấp dịch vụ thanh toán quan
trọng nhất trong khi các ngân hàng sẽ là người cho vay chính. Vì thế, các tổ
chức cung cấp tài khoản tiền kỹ thuật số đang hoạt động theo cách tương tự
như cung cấp tài khoản cho khách hàng, nhưng không bao gồm trong các dịch
vụ ngân hàng truyền thống.

Không giống như hướng dẫn của một số ngân hàng trung ương (Ngân hàng
Trung ương Trung Quốc, Nhật Bản và Đức) liên quan đến việc xem xét sử dụng
công nghệ Blockchains cho hệ thống tiền kỹ thuật số, Ngân hàng Trung ương
Anh đang xem xét các lựa chọn thay thế cho tiền kỹ thuật số mà không chấp nhận
Mô hình “sổ cái phân tán”. Theo đó, Ngân hàng Trung ương Anh sử dụng mô hình
ngân hàng tương tự gửi tiền làm cơ sở để phát hành tiền kỹ thuật số bằng cách
sử dụng 02 mô hình: (1) Phương thức trực tiếp thông qua tài khoản tại ngân hàng
trung ương và (2) Phương pháp gián tiếp thông qua các nhà cung cấp tài khoản tiền
kỹ thuật số. Trong khi trước đây, với mô hình tài khoản tiền gửi, chỉ các ngân hàng
thương mại mới có thể mở tài khoản của họ tại ngân hàng trung ương. Giờ đây,
ngân hàng trung ương chỉ đơn giản là cung cấp tiền kỹ thuật số cho người tiêu
dùng bằng cách cho phép họ nắm giữ các tài khoản tiền kỹ thuật số gửi tại Ngân
hàng Trung ương Anh. Như vậy, Ngân hàng Trung ương Anh sẽ có xu hướng sử
dụng “mô hình kế toán tập trung” thay thế sử dụng mô hình “sổ cái phân tán” được
chấp nhận bởi Bitcoin. Cụ thể:

Mô hình 1: Phương pháp trực tiếp thông qua các tài khoản tại Ngân hàng
Trung ương
Theo phương thức này, Ngân hàng Trung ương Anh sẽ mở cho mỗi khách hàng
một tài khoản tại trung tâm ngân hàng. Đồng thời, nó sẽ cung cấp cho khách hàng
chìa khóa, số tài khoản và thẻ thanh toán để xử lý giao dịch thanh toán. Ngân hàng
trung ương cũng cung cấp các dịch vụ khác (như Ngân hàng Internet, ngân hàng
di động, v.v.) để khách hàng kiểm tra, hỏi về sao kê tài khoản và thực hiện giao
dịch. Đồng thời, Ngân hàng Trung ương Anh cũng đã ban hành quy định về quản
lý rủi ro, chống rửa tiền và chiến đấu chống lại tài trợ khủng bố cho tất cả các tài
khoản khách hàng. Tuy nhiên, nhược điểm của mô hình này là ngân hàng trung

288
 Cơ hội và thách thức phát triển hệ thống tài chính xanh ở Việt Nam

ương, một tổ chức nhà nước, là gánh nặng với rất nhiều quản trị và cung cấp dịch
vụ, và sẽ trở thành một chính đối thủ cạnh tranh với các ngân hàng thương mại
trong nước trong việc cung cấp dịch vụ thanh toán. Ngoài ra, miền Trung Ngân
hàng Anh không có động cơ thương mại để đổi mới cơ chế thanh toán, nhưng nó
chỉ cung cấp các dịch vụ cơ bản được khách hàng chấp nhận.

Mô hình 2: Phương pháp gián tiếp thông qua tài khoản tiền kỹ thuật số (DCAs)

Theo mô hình này, Ngân hàng Trung ương Anh vẫn đóng vai trò tạo và duy trì tài
khoản tiền kỹ thuật số, nhưng điểm khác biệt của nó là tất cả các dịch vụ thanh
toán và dịch vụ khách hàng sẽ được cung cấp hoặc quản lý bởi các công ty trong
khu vực tư nhân. Kết quả là, ngân hàng và công nghệ các công ty (nhà phát triển
ứng dụng điện thoại thông minh) sẽ trở thành nhà cung cấp dịch vụ chịu trách
nhiệm để cung cấp dịch vụ kế toán, thanh toán thẻ, kiểm tra tài khoản, ngân hàng
Internet hoặc điện thoại di động ngân hàng. Chủ tài khoản cũng có thể thực hiện
giao dịch thanh toán thông qua thanh toán thông thường các mạng như Visa,
MasterCard... giống như cách họ thực hiện thanh toán qua ngân hàng tài khoản
tiền gửi. Tất cả các giao dịch thanh toán với DCA là các giao dịch điện tử, được
liên kết trực tiếp với tài khoản mở tại Ngân hàng Trung ương Anh. Do đó, DCAs
cung cấp thanh khoản để đáp ứng khả năng thanh toán cho tất cả các giao dịch
của khách hàng mọi lúc.
Về mặt pháp lý, đáng lưu ý rằng kỹ thuật số tiền tệ trong DCA thuộc về chủ tài
khoản, nhưng không thuộc về nhà cung cấp DCA. Tiền kỹ thuật số có thể được
giữ riêng trong tài khoản khách hàng tại Ngân hàng Trung ương Anh mà không
bị ghi vào bảng cân đối của các nhà cung cấp DCA. Các nhà cung cấp DCA chỉ là
người quản lý, không phải là chủ sở hữu của các quỹ này. Do đó, họ không được
phép phát hành các khoản vay, trả lãi hoặc cấp thấu chi cho khách hàng và không
gây ra bất kỳ rủi ro nào cả. Đối với Ngân hàng Trung ương Anh, vì số tiền trong
một tài khoản tiền kỹ thuật số có thể trở thành một tài sản nợ trên bảng cân đối
kế toán, chính phủ sẽ phát hành trái phiếu không có bảo đảm làm tài sản thế chấp
cho các quỹ này.

Những ưu điểm đáng ghi nhận trong mô hình quản lý của Anh

Chính phủ Anh khá thận trọng trong việc quản lý tiền mã hoá, Ngân hàng Trung
ương đóng vai trò chủ đạo trong điều tiết, xử lý, cân bằng các giao dịch và thị
trường tiền ảo. Động thái ủng hộ Bitcoin được thể hiện bằng cách bãi bỏ một số
khoản thuế liên quan đến Bitcoin kể từ sau khi Mt.Gox tuyên bố đóng cửa. Tuy
nhiên, các loại thuế khác, như thu nhập doanh nghiệp, vẫn được áp dụng. Xác

289
Hội thảo khoa học Quốc gia

định rõ ràng vòng đời tiền ảo, và đưa ra hướng dẫn quản lý cụ thể cho từng vòng
đời nhất định.
Chính sách của Anh còn một số hạn chế như sau
Mặc dù ngành công nghiệp tiền điện tử đã có thể có được chỗ đứng ban đầu ở
Anh trong môi trường lập pháp hiện tại, cần phải đưa ra quy định tập trung vào
tiền điện tử cụ thể, để cung cấp sự rõ ràng và hỗ trợ hơn cho bất kỳ ai điều hành
một sàn giao dịch ở Anh hoặc tổ chức cung cấp ban đầu (ICO). Mặc dù FCA đã
đưa ra cảnh báo người tiêu dùng liên quan đến rủi ro tiền ảo, nhưng vẫn chưa
công bố công khai bất kỳ hành động thực thi nào liên quan đến tiền ảo hoặc ICO
(không giống như các cơ quan quản lý tại các khu vực pháp lý khác, đặc biệt là
SEC và CFTC ở Hoa Kỳ).
Trong khi ngành công nghiệp tiền điện tử của Anh vẫn đang gặp khó khăn do
không có luật pháp cụ thể và các quy định hỗ trợ, hay một thỏa thuận chung, thực
tế vượt ra ngoài các hướng dẫn mới nhất của FCA, mọi thứ dường như đang dần
cải thiện. Các Liên minh châu Âu và các quốc gia thành viên sẽ thực thi thứ năm
luật Chống Rửa tiền thứ năm vào 1/2020. Trong khi đó có khả năng Anh sẽ không
còn là một thành viên của Liên minh châu Âu vào thời điểm này, tuy nhiên Anh
vẫn sẽ tuân thủ các chỉ thị, với trao đổi và các công ty xử lý tiền điện tử khác được
yêu cầu đăng ký với FCA và gửi báo cáo giao dịch đáng ngờ.

2.3. Hoa Kỳ

Tại Mỹ - Nơi có thị trường vốn sôi động nhất thế giới, Ủy ban Chứng khoán và Sàn
giao dịch Mỹ (SEC) đã có nhiều động thái về chính sách đối với các giao dịch tiền
mã hóa. Tiền mã hóa gồm 2 loại là coins và tokens. Coin thường được phát hành
dưới dạng mã nguồn mở, được quản lý và phát triển dưới dạng phi tập trung với
mục đích làm phương tiện thanh toán hoặc tài sản tích trữ. Tokens thường được
phát hành và quản lý bởi cá nhân hoặc công ty nhằm trao đổi quyền được sử
dụng một tiên ích hoặc ứng dụng cụ thể.
Ngày 18 tháng 3 năm 2013, FinCEN đã ban hành Hướng dẫn về tiền ảo, công nhận
tiền ảo là đồng tiền ngoại tệ hợp pháp. Theo quy định của FinCEN, những người
tham gia vào giao dịch Bitcoin gồm có:
- “Người dùng” tiền ảo không được coi là MSB (Kinh doanh phục vụ tiền) theo quy
định của FinCEN. Điều này có nghĩa là nếu bạn có được Bitcoin để thanh toán cho
hàng hóa hoặc dịch vụ, bạn không phải tuân theo các quy định đăng ký, báo cáo
và lưu giữ hồ sơ MSB.
- Ngược lại, “người trao đổi” và “quản trị viên” (administrators and exchangers)

290
 Cơ hội và thách thức phát triển hệ thống tài chính xanh ở Việt Nam

được coi là người chuyển tiền và do đó bắt buộc phải tuân thủ các quy định của
FinCEN. Hướng dẫn định nghĩa “người trao đổi” là những người tham gia như
một doanh nghiệp trao đổi các loại tiền kỹ thuật số trong khi “quản trị viên” tham
gia như một doanh nghiệp trong việc đưa tiền ảo vào lưu thông. Quản trị viên
phải tuân thủ theo quy định của BSA với FinCEN, cũng như thực hiện các quy định
của FinCEN về báo cáo và lưu trữ hồ sơ, cụ thể là:

(i) Đăng ký: Một công ty được xác định là một MSB phải đăng ký hoạt động.
(ii) Lưu trữ danh sách đại lý: Những MSB được yêu cầu đăng ký phải soạn thảo và
lưu giữ danh sách các đại lý, nếu có, vào ngày 1 tháng 1 cho khoảng thời gian
12 tháng trước đó. Khi có yêu cầu, MSB phải cung cấp ngay danh sách các đại
lý của họ cho FinCEN và bất kỳ cơ quan thi hành pháp luật hoặc cơ quan giám
sát liên quan khác (bao gồm IRS với tư cách là cơ quan kiểm tra thực hiện BSA).
(iii) Báo cáo hành vi đáng ngờ (SAR): các MSB phải giữ một bản sao tất cả các SAR
cũng như bản gốc và hồ sơ kinh doanh chứng minh. Khi có yêu cầu, MSB phải
cung cấp các tư liệu này cho FinCEN hay các cơ quan có liên quan.
(iv) Tuân thủ pháp luật về chống rửa tiền (AML): tất cả các MSB, bao gồm các công
ty phát hành, bán ra hoặc mua lại thẻ mang giá trị, đều phải xây dựng và triển
khai một chương trình tuân thủ pháp luật về AML.
(v) Báo cáo giao dịch tiền tệ (CTR): MSB phải nộp CTR về những giao dịch tiền tệ có
giá trị trên 10.000 USD tiền mặt gửi vào hoặc rút ra do cùng một người hoặc
đại diện của cùng một người tiến hành trong cùng một ngày thông qua MSB
hoặc gửi đến MSB.
(vi) Hồ sơ về công cụ tiền tệ: MSB phải lưu giữ một số thông tin nhất định về việc
bán ra các công cụ tiền tệ, chẳng hạn như thư chuyển tiền và chi phiếu du lịch,
có tổng giá trị từ 3.000 USD đến 10.000 USD.
(vii) Các quy tắc về chuyển tiền: MSB phải lưu giữ một số thông tin nhất định về các
giao dịch chuyển tiền, chẳng hạn như việc gửi và nhận một lệnh thanh toán
cho một giao dịch chuyển tiền có giá trị từ 3.000 USD trở lên, bất kể phương
thức thanh toán nào.
(viii) Hồ sơ về đổi tiền: MSB phải lưu giữ một số hồ sơ nhất định cho mỗi giao dịch
đổi tiền có giá trị trên 1.000 USD.
(ix) Lưu trữ hồ sơ: Tất cả các hồ sơ BSA phải được lưu trữ trong thời gian năm năm
và phải được cất giữ theo cách thức đảm bảo khả năng tiếp cận hồ sơ trong
một khoảng thời gian hợp lý

291
Hội thảo khoa học Quốc gia

Ưu điểm trong quản lý tiền ảo của Hoa Kỳ

Có thể thấy nỗ lực của Chính phủ Hoa Kỳ trong việc quản lý, hợp pháp hoá tiền
điện tử. Những nỗ lực này đã mở rộng định nghĩa về các quy định chống rửa tiền
hiện có của Mỹ kết hợp với các loại tiền ảo. Các chính sách đưa ra rất rõ rang, cụ
thể, được quản lý bởi cơ quan pháp lý riêng. Chính phủ Hoa Kỳ cũng tích cực sửa
đổi, bổ sung các tài liệu pháp lý phù hợp hơn với thị trường tiền ảo. Ở cấp độ tiểu
bang, các chính sách cũng được nghiên cứu và áp dụng. Chính phủ Hoa Kỳ đã nỗ
lực khắc phục những hạn chế của tiền ảo như:

- Sao kê thông tin các giao dịch trên hệ thống Blockchain sang hệ thống quản lý
của Chính phủ: Tiền ảo hoạt động trên Blockchain có tính bảo mật cao, gây khó
khan cho việc kiểm soát, cũng như tạo điều kiện cho tội phạm thực hiện. Vì thế,
ngay từ đầu cơ quan chức năng Mỹ đã kiểm soát mọi thông tin giao dịch.

- Cung cấp thông tin, huấn luyện và cảnh báo rủi ro khi đầu tư tiền mã hoá: Có
thể thấy, Hoa Kỳ nỗ lực đưa ra cảnh báo, cung cấp thông tin thường xuyên, công
khai, minh bạc ngay từ khi đồng tiền ảo đầu tiên Bitcoin xuất hiện trên thị trường.

- Đánh thuế Bitcoin: Chính phủ Mỹ cho rằng việc đánh thuế tiền ảo là cần thiết và
hợp lý vì thế IRS đã đưa ra hướng dẫn áp dụng thuế tiền ảo, buộc người dùng
phải tuân thủ nếu muốn sử dụng tại đất nước này.

Những hạn chế trong chính sách quản lý của Hoa Kỳ

Tuy nhiên, còn có những xung đột với nhau ác cơ quan liên bang khác nhau sẽ
có các định nghĩa khác nhau về tiền điện tử, và điều này gây ra sự phức tạp cùng
nhầm lẫn. Trong vai trò điều tiết nó, ví dụ, SEC coi việc phát hành tài sản kỹ thuật
số mới là chứng khoán. Mặt khác, CFTC xem tất cả các loại tiền điện tử là hàng
hóa trong khi IRS coi tiền điện tử là tài sản. Ngược lại, FinCEN quy định các sàn
giao dịch tiền điện tử như các sàn giao dịch “tiền tệ”, điều này dẫn đến kết luận
rằng Bộ Tài chính Hoa Kỳ coi tiền điện tử là tiền tệ. Chắc chắn, các định nghĩa khác
nhau của các cơ quan khác nhau dẫn đến việc có quá nhiều quy định vì mỗi thực
thể có các yêu cầu riêng phải được đáp ứng. Cố gắng tuân thủ nhiều nghĩa vụ
pháp lý sẽ khiến mọi thứ trở nên tốn kém và mất thời gian cho người chơi trong
khu vực.
Ngoài ra, vấn đề đặt ra khi tiền điện tử trở nên phổ biến và được sử dụng hằng
ngày. Hiện nay, người sử dụng tiền mặt có thể xác định danh tính, phải mang
theo khi thanh toán và có tính thanh khoản trực tiếp. Trong khi đó, tiền điện tử
lại linh hoạt và được ứng dụng dễ dàng hơn, đồng thời cho phép các khoản thanh
toán gửi hoặc nhận ở bất cứ nơi đâu trên thế giới. Nếu tiền điện tử trở thành một

292
 Cơ hội và thách thức phát triển hệ thống tài chính xanh ở Việt Nam

nguồn giao dịch cá nhân hàng ngày, phạm vi của “nền kinh tế ngầm” gia tăng và
mở rộng theo cấp số nhân. IRS cho biết phần lớn người dùng có xu hướng trốn
thuế khi giao dịch Bitcoin. Theo một khảo sát trên sàn Coinbase, chỉ 0.2% người
dùng đáp ứng đầy đủ nghĩa vụ về thuế.

2.4. Trung Quốc

Bối cảnh và nguyên tắc ban hành: Với tham vọng trở thành quốc gia đầu tiên trên
thế giới chính thức phát hành và lưu hành tiền kỹ thuật số để tăng ảnh hưởng
và thiết lập các quy tắc và tiêu chuẩn mới để Trung Quốc quản lý loại tiền này
trong tương lai, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc đã nỗ lực rất nhiều để điều
tra khuôn khổ chính sách tiền tệ hiện tại, cung tiền và Cơ chế kiếm tiền khi thiết
kế tiền kỹ thuật số. Việc nghiên cứu và chuẩn bị kỹ thuật số tiền là một bước phù
hợp với xu hướng hiện tại. Không giống như Bitcoin, tiền kỹ thuật số do Trung
ương phát hành bởi Ngân hàng Trung Quốc là sự kết hợp của các giải pháp công
nghệ, được thiết kế và quản lý bởi luật pháp và quy định để đảm bảo an toàn và
bảo mật của hệ điều hành.
Về khía cạnh lý thuyết và công nghệ ứng dụng: Ngân hàng Trung ương Trung Quốc
đang nghiên cứu tiềm năng và ứng dụng của công nghệ Blockchains, đang được
sử dụng bởi hệ thống Bitcoin và được nghiên cứu bởi Ngân hàng Dự trữ Liên
bang Đức và Ngân hàng Dự trữ Liên bang Nga. Theo Ngân hàng Trung ương
Trung Quốc, công nghệ này đòi hỏi rất nhiều máy tính để lưu trữ và có thể không
thể xử lý khối lượng giao dịch ngày hôm nay. Tuy nhiên, dựa trên một sổ cái phân
tán Mô hình tài khoản, Blockchains là lựa chọn phù hợp để bảo vệ thông tin cá
nhân của tiền kỹ thuật số người nắm giữ.
Về mặt tiện ích và bảo mật: mặc dù vẫn còn nhiều tranh cãi về việc ban hành tiền
kỹ thuật số, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc nhận thức rõ những lợi thế vượt
trội mà kỹ thuật số tiền tệ sẽ mang lại, bao gồm:
(i) Thuận tiện;
ii) Cân bằng giữa quyền riêng tư của người dùng, duy trì trật tự xã hội và xử lý các
hoạt động tội phạm;
(iii) Góp phần thúc đẩy ban hành chính sách tiền tệ;
(iv) Tiền kỹ thuật số sẽ không có tác động đến tiền tệ chủ quyền do khả năng
chuyển đổi thành tiền và thực tế là khả năng chuyển đổi của nó có thể là
kiểm soát.
Với tham vọng là quốc gia đầu tiên phát hành tiền mã hoá, Trung Quốc tập trung
nghiên cứu về đồng tiền này thay vì chấp nhận và đưa ra khuôn khổ pháp lý phù

293
Hội thảo khoa học Quốc gia

hợp. Chính phủ Trung Quốc kiểm soát tiền mã hóa nghiêm ngặt, và ra lệnh dừng
trao đổi tiền mã hóa. Tuy nhiên, thị trường mã hóa của Trung Quốc vẫn tồn tại
được sau của quy định thẳng tay đầu tiên này. Nguyên nhân là do nhiều thương
nhân chuyển sang các thị trường ngang hàng và phi tập trung, hoặc chuyển sang
các sàn giao dịch nước ngoài.
Theo Reuters báo cáo, với nền tảng giao dịch ngang hàng phổ biến Localbitcoins,
do các thương nhân hợp lại đã sản xuất ra khối lượng kỷ lục. Khối lượng này trong
tháng 9/2017 (tháng lệnh cấm được ban hành) đạt tới 115 triệu NDT (khoảng 17,8
triệu USD) mỗi tuần. Nếu Trung Quốc tiếp tục cấm các đồng tiền mã hoá thì đòi
hỏi phải có khuôn khổ pháp lý cụ thể, và đặt ra thách thức cho Chính phủ Trung
Quốc trong việc quản lý tiền mã hoá khi đồng tiền riêng của đất nước này chính
thức ra mắt. Việc chuyển sang các sàn giao dịch nước ngoài tiềm ẩn nguy cơ về
rửa tiền, tội phạm tài chính mà cơ quan chính quyền không thể quản lý cũng như
xử phạt hợp lý.

2.5. Thái Lan

5/2018, Chính phủ Thái Lan ban hành: (1) Nghị định khẩn cấp liên quan đến hoạt
động kinh doanh tài sản kỹ thuật số, trong đó có tiền mã hóa (DAB), và (2) Nghị
định sửa đổi về luật thuế, trong đó có chính sách thuế liên quan đến giao dịch tài
sản kỹ thuật số (DAT).
Theo DAB, tài sản kỹ thuật số được chia làm hai loại: tiền mã hóa (digital asset
giống với utility token dùng để trao đổi các hàng hóa với nhau) và xu kỹ thuật số
(digital token giống với security của các nước Châu Âu và Mỹ). Các giao dịch phải
được sự chấp thuận của SEC và việc cung cấp chỉ có thể được thực hiện thông qua
nhà cung cấp hệ thống Mã thông báo kỹ thuật số (được SEC phê duyệt) được gọi
là Cổng thông tin ICO. Hình thức này cũng giống như sàn giao dịch chứng khoán.
Với cách này, hoạt động mua bán, trao đổi tiền mã hóa của Thái Lan sẽ được kiểm
soát và Nhà nước Thái Lan có thể thu thuế cho các hoạt động này, nhằm đóng
góp cho ngân sách nhà nước. Có rất nhiều loại tiền ảo trên thế giới, nhưng Thái
Lan chỉ cho phép 7 loại được giao dịch, trong đó có đồng Bitcoin. Và đối với cá
nhân, giao dịch tiền mã hóa thông qua cổng ICO chỉ được giới hạn ở mức 1000
USD cho một lần giao dịch.
Trong số các quốc gia ở khu vực Đông Nam Á, Thái Lan là một trong những quốc
gia đầu tiên mở cửa cho các doanh nghiệp liên quan đến tiền điện tử, thông qua
luật về tiền điện tử để điều chỉnh việc cung cấp tài sản ảo. Có thể thấy, Thái Lan

294
 Cơ hội và thách thức phát triển hệ thống tài chính xanh ở Việt Nam

đang rất nỗ lực trong việc hoàn thiện khung pháp lý về tiền ảo sau khi chính thức
hợp pháp hoá đồng tiền này. Ngoài ra, Thái Lan là một quốc gia thành viên của
FATF, vì vậy việc tuân thủ các quy định KYC do FATF đưa ra đã phần nào giảm bớt
gánh nặng trong việc ban hành các quy định. Đặc biệt, việc từ chối cấp phép cho
2 sàn giao dịch Cash2Coins và Sàn giao dịch kỹ thuật số Đông Nam Á do không
thực hiển đầy đủ quy trình KYC, cho thấy sự cứng rắn trong quản lý tiền ảo của
chính quyền Thái. Nhìn chung, các quy định về tiền mã hoá của Thái Lan khá chặt
chẽ, đặc biệt trong việc xử phạt các giao dịch bất hợp pháp.

3. THỰC TRẠNG PHÁP LÝ VỀ TIỀN MÃ HOÁ TẠI VIỆT NAM

Việt Nam cũng như các quốc gia khác trên thế giới chưa chấp nhận tiền ảo là
tiền tệ. Việc sử dụng tiền ảo - Bitcoin và các loại tiền ảo tương tự như Bitcoin
làm phương tiện thanh toán không đươc pháp luật thừa nhận và bảo vệ. Pháp
luật cấm các tổ chức tín dụng không được phép sử dụng Bitcoin và các loại tiền
ảo tương tự như Bitcoin như một loại tiền tệ hoặc phương tiện thanh toán khi
cung ứng dịch vụ cho khách hàng. Đặc biệt, theo Nghị định số 80/2016/NĐ-CP
của Chính phủ ngày 01/7/2016 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số
101/2012/NĐ-CP ngày 22/11//2012 của chính phủ về thanh toán không sử dụng
tiền mặt, quy định tiền ảo là phương tiện thanh toán không hợp pháp tại Việt
Nam và việc phát hành, sử dụng tiền ảo là tiền tệ, phương tiện thanh toán sẽ bị
xử lý theo Nghị định 96/2014/NĐ-CP của Chính phủ ngày 17/10/2014 quy định xử
phạt hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng.
Thực tế tại Việt Nam, mặc dù khung pháp lý còn sơ khai nhưng tài sản ảo, tiền
điện tử đang được giao dịch phổ biến, nhiều người tham gia nhưng chủ yếu
mang tính chất đầu cơ, xuất hiện nhiều tổ chức cá nhân lập các máy đào tiền điện
tử, cũng đã xảy ra nhiều vụ lừa đảo liên quan đến tiền điện tử gây mất trật tự, an
toàn trong xã hội.
Theo Chỉ thị 02/CT-NHNN về các biện pháp tăng cường kiểm soát các giao dịch,
hoạt động liên quan đến tiền ảo đã được Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ban
hành ngày 13/04/2018. Tại Chỉ thị này, Ngân hàng Nhà nước yêu cầu siết chặt các
giao dịch tiền ảo:
(1) Không cung ứng các dịch vụ liên quan đến giao dịch tiền ảo;
(2) Báo cáo kịp thời về các giao dịch đáng ngờ liên quan đến tiền ảo:
(3) Đề xuất, xây dựng khung pháp lý về quản lý tiền ảo;
(4) Tăng cường phát hiện các giao dịch tiền ảo có dấu hiệu vi phạm.

295
Hội thảo khoa học Quốc gia

4. BÀI HỌC KINH NGHIỆM QUẢN LÝ

4.1. Đối với cơ quan quản lý nhà nước

Thứ nhất, nghiên cứu, xây dựng VBQPPL về các loại tiền mã hóa khác qua từng
giai đoạn.
Giai đoạn 2018 – 2020:
- NHNN tiếp tục thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ được giao tại Quyết định số
2545/QĐ-TTg phê duyệt Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt;
- NHNN nghiên cứu trình Chính phủ ban hành NĐ sửa đổi, bổ sung NĐ về thanh
toán không dung tiền mặt.
Giai đoạn 2021 – 2025:
- NHNN chủ động nghiên cứu, phối hợp với Bộ Tư pháp, Bộ Tài chính và các bộ,
ngành khác liên quan nghiên cứu, trình Quốc hội ban hành Dự án Luật Các hệ
thống thanh toán.
Thứ hai, quy định về bộ phận và cán bộ chuyên trách hỗ trợ, cũng như quyền hạn
và trách nhiệm để xử lý các vấn đề liên quan tới quản lý tiền mã hóa trong đó bao
gồm quản lý hồ sơ, báo cáo các giao dịch đáng ngờ, giám sát các giao dịch.
Thứ ba, nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung, ban hành mới VBQPPL về thuế đối
với các loại tiền mã hóa. tiền mã hoá cần phải được định giá tại “giá trị thị trường
hợp lý” ở thời điểm mua. Ban hành hướng dẫn xử lý thuế đối với các loại tiền điện
tử. Các giao dịch tiền ảo để mua hàng hoá hoặc dịch vụ cho mục đích cá nhân sẽ
được coi là một tài sản cá nhân và phải chịu thuế thu nhập. Các tổ chức phải nộp
thuế dựa trên báo cáo giao dịch và việc “đào” tiền ảo. Ngay từ đầu giai đoạn chính
phủ Việt Nam cần xác định phân loại tiền mã hoá là tiền tệ, hay tài sản một cách
thống nhất, tránh xảy ra mâu thuẫn trong việc quản lý cũng như thu thuế như
Hoa Kỳ.
Thứ tư, hoàn thiện quy định pháp luật về phòng, chống rửa tiền. Đề xuất nghiên
cứu, rà soát sửa đổi, bổ sung Luật Phòng, chống rửa tiền. Tất cả các tổ chức tài
chính xây dựng thiết lập chương trình tuân thủ pháp luật về chống rửa tiền. Mỗi
chương trình tối thiểu phải bao gồm: các chính sách, thủ tục và biện pháp kiểm
soát; chỉ định người quản lý phụ trách việc tuân thủ pháp luật; cung cấp đào tạo;
và kiểm toán độc lập. Tăng cường giám sát hợp lý các tài khoản đại lý và tài khoản
ngân hàng cá nhân của những người không phải công dân Việt Nam.
Thứ năm, quản lý hoạt động của các công ty Fintech, công ty công nghệ là trung
gian cung cấp dịch vụ liên quan đến tiền mã hóa.

296
 Cơ hội và thách thức phát triển hệ thống tài chính xanh ở Việt Nam

Đề nghị Bộ Tài chính nghiên cứu, xây dựng các quy định pháp lý có thể cho phép
thành lập sàn giao dịch tiền mã hóa tập trung.
Thứ sáu, giải pháp quản lý hoạt động chào bán tiền mã hóa lần đầu ra công
chúng (ICO). Đề xuất việc ICO phải đăng ký với cơ quan nhà nước có thẩm quyền,
cấp phép cho các dự án ICO hoàn thành đầy đủ quy trình đăng ký và cấm các dự
án không đủ điều kiện về hồ sơ cũng như kinh tế. Với các hành vi phạm pháp như
bán mã token trái phép, thiết lập hội thảo để thu hút đầu tư trái phép sẽ phải
đối diện với mức phạt và thậm chí là nhận án tù. Các nhà phát hành tiền mã hóa
trong và ngoài nước phải thông qua cổng Initial Coin Offering (ICO) để được cấp
phép phát hành, để sau đó các nhà đầu tư, thông qua cổng ICO, sẽ mua được tiền
mã hóa một cách hợp pháp. Hình thức này cũng giống như sàn giao dịch chứng
khoán.
Thứ bảy, tăng cường tuyên truyền, phổ biến về giao dịch tiền mã hóa. Đưa ra báo
cáo phân tích sự ổn định trung và dài hạn và hiệu quả của hệ thống tài chính đối
với nền kinh tế Việt Nam, doanh nghiệp và người sử dụng. Thường xuyên đưa
cảnh báo, nâng cao nhận thức về các rủi ro giao dịch tiền ảo, chú ý đến tính bất
ổn của thị trường, dễ bị tấn công, xu hướng sử dụng cho các hoạt động tôi phạm
Thứ tám, NHNN nghiên cứu về xu hướng và khả năng phát hành tiền kỹ thuật số
của NHTW. Một số quốc gia trên thế giới đã phát hành đồng tiền mã hoá riêng
như đồng Petro của Venezuela, Campuchia với dự án đồng Entapay… Tuy nhiên
việc ra mắt đồng tiền mã hoá riêng không phải vấn đề đơn giản.
Thứ chín, tăng cường hợp tác quốc tế với các nước trong khu vực và các tổ chức
tài chính quốc tế để xây dựng quy định pháp lý hiệu quả điều chỉnh các loại tiền
ảo. Khi Việt Nam còn non trẻ trong quản lý dòng tiền ảo thì việc học hỏi các nước
khác là vô cùng cần thiết. Thái Lan là một nước có nên kinh tế có nhiều điểm
chung với Việt Nam, và là quốc gia đi đầu trong việc chấp nhận tiền ảo tại Đông
Nam Á với cách tiện cận được đánh giá cao và những dấu hiệu tốt của sự quản lý
của nước bạn là kinh nghiệm mà Việt Nam cần ghi nhận.

4.2. Đối với các công ty và tổ chức tài chính

Đăng kí xác nhận quyền sở hữu tài khoản tiền ảo:

Trách nhiệm đăng ký thuộc về chủ sở hữu hoặc người kiểm soát và người này
phải ký và nộp đơn đăng ký hoàn chỉnh. Trong trường hợp tài khoản bị đánh
cắp, thông tin có thể được đưa lên toàn hệ thống để chặn mọi giao dịch với tài
khoản này.
Lưu trữ các thông tin về lịch sử giao dịch:

297
Hội thảo khoa học Quốc gia

Do tiền mã hoá có tính ẩn danh, nên việc lưu trữ các thông tin về lịch sử giao dịch
là vô cùng cần thiết. Cung cấp mẫu đơn lưu trữ các thông tin về giao dịch trong
đó đảm bảo đầy đủ các thông tư cơ bản, cần thiết và các dấu hiệu đáng ngờ; đảm
bảo lưu trữ trong thời hạn nhất định theo cách thức bảo mật và đảm bảo khả
năng tiếp cận hồ sơ trong khoảng thời gian hợp lý. Đây là cơ sở để đảm bảo tính
hợp pháp của mỗi giao dịch, cũng như phòng ngừa rủi ro tội phạm tài chính.
Tuân thủ các nguyên tắc về kế toán, kiểm toán đối với tài sản vô hình trong các doanh
nghiệp có sử dụng tiền ảo:
Theo chuẩn mực 04 về Tài sản cố định vô hình (Ban hành và công bố theo Quyết
định số 149/2001/QĐ-BTC ngày 31 tháng 12 năm 2001 của Bộ trưởng Bộ Tài chính).
Khi một tổ chức, doanh nghiệp được định giá trong đó có bao gồm tiền mã hoá
được xét là tài sản vô hình, ngoài các điều kiện trên, cần xét đến các yếu tố kinh
tế và pháp lý ảnh hưởng đến thời gian sử dụng hữu ích của TSCĐ vô hình, gồm:
(1) Các nhân tố kinh tế quyết định khoảng thời gian thu được lợi ích kinh tế trong
tương lai; (2) Các nhân tố pháp lý giới hạn khoảng thời gian doanh nghiệp kiểm
soát được lợi ích kinh tế này. Thời gian sử dụng hữu ích là thời gian ngắn hơn
trong số các khoảng thời gian trên. Do vậy việc định giá của tiền mã hoá phụ
thuộc vào giá thị trường vào từng thời điểm quy định.
Chấp hành nghĩa vụ nộp thuế:
Xác định rõ giá của tiền ảo dựa trên giá của thị trường tại thời điểm quy định. Mọi
giao dịch phát sinh lợi nhuân từ mua bán tiền ảo đều phải chịu thuế thu nhập này
như các loại hàng hóa bất động sản thông thường.
Tuân thủ các quy định của pháp luật về phòng chống rửa tiền, trong đó giới hạn
phạm vi, khối lượng và có xác thực cho mỗi giao dịch.
Với mỗi quốc gia khác nhau có giới hạn phạm vi, khối lượng giao dịch khác nhau,
phụ thuộc vào bối cảnh kinh tế, (Thái Lan giao dịch tiền mã hóa thông qua cổng
ICO chỉ được giới hạn ở mức 1000 USD cho một lần giao dịch; giao dịch đổi tiền tối
đa của Mỹ là 1000 USD và mua bán tiền mặt cho thư chuyển tiền hoặc chi phiếu
du lịch trị giá dưới 3.000 đô-la).
Cụ thể, theo Nghị định 116/2013/NĐ-CP của chính phủ về phòng, chống rửa tiền
quy định ở Điều 9 Giao dịch có giá trị lớn bất thường hoặc phức tạp theo quy định
tại Điểm a Khoản 1 Điều 16 Luật phòng, chống rửa tiền là các giao dịch sau: (1)
“Giao dịch có giá trị lớn bất thường là giao dịch rõ ràng không tương xứng với thu
nhập hoặc không phù hợp với mức giá trị giao dịch thường xuyên của khách hàng
với đối tượng báo cáo;” (2) “Giao dịch phức tạp là giao dịch được thực hiện thông

298
 Cơ hội và thách thức phát triển hệ thống tài chính xanh ở Việt Nam

qua phương thức không phù hợp với bản chất của giao dịch như: Giao dịch được
thực hiện thông qua nhiều bên trung gian, nhiều tài khoản không cần thiết; giao
dịch được thực hiện giữa nhiều tài khoản khác nhau của cùng một chủ tài khoản
tại các khu vực địa lý khác nhau; bất kỳ giao dịch nào do đối tượng báo cáo nhận
định không bình thường và cần có sự giám sát chặt chẽ.”

Báo cáo giao dịch đáng ngờ:

Các dấu hiệu đáng ngờ cơ bản bao gồm:
a) Khách hàng cung cấp thông tin nhận biết khách hàng không chính xác, không
đầy đủ, không nhất quán;
b) Khách hàng thuyết phục đối tượng báo cáo không báo cáo giao dịch cho cơ
quan nhà nước có thẩm quyền;
c) Không thể xác định được khách hàng theo thông tin khách hàng cung cấp hoặc
giao dịch liên quan đến một bên không xác định được danh tính;
d) Số điện thoại cá nhân hoặc cơ quan do khách hàng cung cấp không thể liên lạc
được hoặc không có số này sau khi mở tài khoản hoặc thực hiện giao dịch;
đ) Các giao dịch được thực hiện theo lệnh hoặc theo uỷ quyền của tổ chức, cá
nhân có trong danh sách cảnh báo;
e) Các giao dịch mà qua thông tin nhận biết khách hàng hoặc qua xem xét về cơ
sở kinh tế và pháp lý của giao dịch có thể xác định được mối liên hệ giữa các bên
tham gia giao dịch với các hoạt động phạm tội hoặc có liên quan tới tổ chức, cá
nhân có trong danh sách cảnh báo;
g) Các tổ chức, cá nhân tham gia giao dịch với số tiền lớn không phù hợp với thu
nhập, hoạt động kinh doanh của tổ chức, cá nhân này;
h) Giao dịch của khách hàng thực hiện thông qua đối tượng báo cáo không đúng
trình tự, thủ tục theo quy định của pháp luật.

5. KẾT LUẬN

Tiền kỹ thuật số có thể coi là một phát minh vĩ đại của nhân loại, là xu thế và sẽ
còn tiếp tục tồn tại. Hơn nữa, công nghệ blockchain sẽ được ứng dụng ngày càng
nhiều trong nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực tài chính - ngân hàng. Với những
ưu điểm vượt trội hơn so với các đồng tiền khác, tiền ảo đem đến những tác động
tích cực cho nền kinh tế, đời sống, xã hội của các quốc gia. Bài nghiên cứu đã tập
trung nghiên cứu một cách nghiêm túc hệ thống các cơ sở lý luận và thực tiễn về
tiền ảo. Thông qua nghiên cứu này, tác giả muốn chỉ ra những tầm quan trọng

299
Hội thảo khoa học Quốc gia

của đồng tiền mã hoá và tổng quan các chính sách quản lý của một số quốc gia
trên thế giới, từ đó đề xuất chính sách phù hợp cho Việt Nam trong tương lai
thay vì biện pháp ngăn cấm triệt để như hiện nay. Hoàn thiện đề tài này, tác giả
mong muốn góp một phần kiến thức vào vấn đề quản lý và phát triển tiền ảo ở
Việt Nam.
Thông qua nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế và xu hướng tiền kỹ thuật số liên
quan đến phát triển khoa học và công nghệ, chúng ta có thể thấy lợi ích của tiền
ảo. Tuy nhiên, cũng phải cân nhắc đến các rủi ro liên quan (chẳng hạn như tiền
rửa tiền, buôn bán ma túy, trốn thuế…) và cơ sở hạ tầng thích hợp (thanh toán,
giải quyết, quản lý rủi ro...). Trong bối cảnh hiện nay của Việt Nam, sự ra đời của
tiền điện tử đòi hỏi nghiên cứu cẩn thận với mục tiêu dài hạn để giảm thiểu rủi ro
và tận dụng lợi ích tiền điện tử. Do đó, cần phải cải thiện khung pháp lý cho điện
tử tiền ở Việt Nam một cách kịp thời để đáp ứng nhu cầu thiết thực cho sự phát
triển và ứng dụng tiền điện tử tại Việt Nam. Từ đó, những mặt tích cực của nghiên
cứu sẽ được nhìn rộng ra trong xã hội và cũng góp phần đẩy lùi những tiêu cực
trong giao dịch tiền điện tử, và giảm lưu lượng tiền mặt trong lưu thông.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] Đậu Thị Mai Hương (2016), Một số vấn đề pháp lý về tiền điện tử và khuyến
nghị, Tạp chí Ngân hàng, số 10, năm 2016;
[2] Hoàng Thị Tâm, Nguyễn Thị Kim Phượng (2018), Tiền ảo và thực trạng
quản lý tiền ảo ở một số quốc gia trên thế giới, Tạp chí Khoa học và Công
nghệ số 5, tháng 4/2018.
[3] Ngân hàng Nhà nước (2018), Chỉ thị số 02-CT/NHNN về các biện pháp tăng
cường kiểm soát các giao dịch, hoạt động liên quan đến tiền điện tử;
[4] Ngọc Anh (2017), Đối mặt với việc không bao giờ sở hữu Bitcoin liên tục, các
nhà đầu tư đang chuyển dần sang các Altcoin khác
[5] Nguyễn Phan Anh (2018), Đánh giá xu hướng đầu tư vào tiền ảo và
khuyến nghị đặt ra cho các nhà đầu tư, Tạp chí Tài chính, Số 676 (Kỳ 1,
tháng 3/2018), tr. 93-96
[6] Phan Hoài Dương (2014), Tiền điện tử, rủi ro rửa tiền và tài trợ khủng bố,
Tạp chí Ngân hàng số 3, tháng 2/2014;
[7] Phương Anh (2019), Khoảng trống pháp lý đối với tiền ảo

300
 Cơ hội và thách thức phát triển hệ thống tài chính xanh ở Việt Nam

[8] Phương Nhi (2018), Chính phủ lưu ý người dân thận trọng khi giao dịch
tiền ảo
[9] Nguyễn Minh Oanh, Hà Công Anh Bảo (2018), Chính sách, pháp luật về tiền
ảo của Thái Lan và kinh nghiệm cho Việt Nam, Nhà nước và Pháp luật, Viện
Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Số 3 (359), tr. 72 - 77
[10] Thủ tướng Chính phủ (2018), Chỉ thị số 10/CT-TTg về tăng cường quản lý các
hoạt động liên quan tới Bitcoin và các loại tiền điện tử khác;
[11] Badev, A., & Chen, M. (2014). Bitcoin: Technical background and data
analysis. Finance and Economics Discussions Series Divisions of Research
& Statistics and Monetary Affairs Federal Reserve Board
[12] Banco Central do Brasil, (2014). Policy statement on the risks related
to the acquisition of the so-called “virtual currencies” or “encrypted
currencies” and to the transactions carried out with these currencies
[13] Descôteaux, D. (2014). How Should Bitcoin Be Regulated? Montreal
Economic Institute
[14] Dion, D., (2013). I’ll gladly trade you two bits on Tuesday for a byte today:
Bitcoin, regulating fraud in the E-conomy of hacker-cash. Univ. Illinois J.
Law Technol.
[15] European Banking Authority (EBA) Opinion on “virtual currencies”, 2014
[16] European Central Bank Virtual Currency Schemes, 2012
[17] European Commission, Directive of the European and of the Council,
2016
[18] FinCEN, Application of FinCEN‟s regulations to virtual currency software
development and certain investment activity, 2014
[19] Franco, P. (2015). Understanding Bitcoin: Cryptography, engineering and
economics. West Sussex, UK: Wiley
[20] Hajdarbegovic, N., (2014). UK financial regulator’s new initiative
encourages bitcoin innovation
[21] Hill, K., (2013). Living on bitcoin for a week: Bitcoin is the Internet applied
to money (and I survived it). Forbes May
[22] Isidore, C., (2013). Bitcoin bubble may have burst. CNNMoney
[23] Lam, P.N., (2014). Bitcoin in Singapore: A Light-Touch Approach to
Regulation (LLB Thesis). National University of Singapore, Faculty of Law,
Singapore.

301
Hội thảo khoa học Quốc gia

[24] Nakamoto, S. (2008). Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System

[25] Nelson, B. (2018), Financial stability and monetary policy issues associated
with digital currencies
[26] Ostroukh, A., (2014). Russia softens stance on bitcoin
[27] Primack, D., (2013). Fortress Is Forming a Bitcoin Fund. Fortune
[28] Rovell, D., (2014). Sacramento Kings to Be Accept Bitcoin
[29] Sanati, C., (2012). Bitcoin Looks Primed for Money Laundering. Fortune:
CNNMoney
[30] Schumer, C., (2011). Schumer Wants Underground Drug Website Shut
Down.
[31] Sideri, K. (2003). The Regulation of Peer-to-Peer File Sharing Networks:
Legal Convergence vs. Perception Divergence, 2, 1–33.
[32] Smith, B. W., & Wiison, R. (1997). How best to guide the evolution of
electronic currency law, 1105–1130
[33] Tu, K. V, & Meredith, M. W. (2015). Rethinking Virtual Currency Regulation
in The Bitcoin Age, 271–347\

302