Zastosowanie wodorotlenków

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Zastosowanie wodorotlenków

Jeden z wodorotlenków, wodorotlenek glinu, znalazł zastosowanie w szczepionkach jako substancja

powodująca wzmocnienie poszczepiennej odpowiedzi odpornościowej na podany antygen.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Czy wiesz, w jak wielu dziedzinach wodorotlenki znalazły swoje zastosowanie? Służą nam
jako substancje wspomagające oczyszczanie ścieków oraz gazów, a także identyfikujące
inne związki chemiczne w laboratorium. Potrzebujemy ich również do tworzenia
produktów dobrze znanych na co dzień – mydła, papieru czy baterii. Są niezbędne
w produkcji zaprawy murarskiej, nawozów, a nawet prętów w reaktorach jądrowych. A to
tylko niewielka część zastosowania wodorotlenków.

Twoje cele

Wymienisz dziedziny życia, w których wodorotlenki znalazły zastosowanie.

Opiszesz, które wodorotlenki znalazły zastosowanie w danej dziedzinie życia.
Scharakteryzujesz, które właściwości wodorotlenków spowodowały, że znalazły one
zastosowanie w medycynie.
Przeczytaj

Wodorotlenki w przemyśle

Połączenie mydeł litowych (zazwyczaj stearynianu litu, który powstaje z wodorotlenku litu)
i oleju to smary litowe, które często wzbogacone są o dodatki antykorozyjne
i przeciwutleniające. Stosowane są głównie w motoryzacji, ale także w rolnictwie,
budownictwie oraz układach hydraulicznych.

Smary litowe stosowane głównie w motoryzacji, ale także w rolnictwie, budownictwie oraz układach
hydraulicznych
Źródło: dostępny w internecie: pixy.org, domena publiczna.

Wodorotlenek sodu wykorzystywany jest m.in. w produkcji barwników, przy regeneracji

kauczuku oraz uzdatnianiu wody do celów przemysłowych. Podczas oczyszczania ścieków
używa się wodorotlenku żelaza(III). Wodorotlenek potasu jest natomiast wykorzystywany
przy wykonywaniu matryc w litografii. Podczas rafinacji cukrów wykorzystuje się
wodorotlenek magnezu, a produkując włókna celulozowe (wiskozowe), używa się
wodorotlenku miedzi(II) w roztworze amoniaku.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wodorotlenki w technologii

Do układów oczyszczania gazów oraz usuwania tlenku węgla(IV) z atmosfery wykorzystuje

się reakcję wodorotlenku litu z tlenkiem węgla(IV) oraz reakcję wodorotlenku potasu
z tlenkiem węgla(IV).

2 LiOH + CO2 → Li2 CO3 + H2O

2 KOH + CO2 → K2CO3 + H2O

W bateriach alkalicznych wodorotlenek litu jest stosowany jako elektrolit.

Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Wodorotlenek litu i wodorotlenek niklu(II) stosowane są jako elektrolity w akumulatorach

zasadowych.
W akumulatorach zasadowych wodorotlenki są stosowane jako elektrolity.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

W akumulatorach niklowo‐kadmowych jako elektrolit stosowany jest wodorotlenek potasu.

Substancje zmiękczające wodę zawierają w swoim składzie wodorotlenek wapnia.
W galwanotechnice (metodzie elektrolitycznego wytwarzania powłok na różnych
podłożach) zastosowanie znalazł wodorotlenek niklu(II).

Wodorotlenki w budownictwie

W budownictwie wodorotlenek wapnia wykorzystywany jest jako składnik zaprawy

murarskiej i tynkarskiej.
Składnikiem zaprawy murarskiej i tynkarskiej jest wodorotlenek wapnia.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Wodorotlenek żelaza(III) jest składnikiem pigmentów do farb. Do nich oraz do tuszów jako
dodatek używany jest wodorotlenek kobaltu(II), który jest również składnikiem produktów,
mających na celu zabezpieczenie drewna i tynków przed wilgocią.

Wodorotlenki w rolnictwie

Wodorotlenek wapnia znalazł szerokie zastosowanie w rolnictwie. Zawierają go w swoim

składzie nawozy sztuczne, a także produkty do odkwaszania gleb. Jest on także
wykorzystywany do bielenia budynków gospodarczych i drzew.
Bielenie drzew to zabieg pielęgnacyjny, który wykonuje się w zimowe miesiące – od nadejścia mrozów po
przedwiosenne roztopy.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Wodorotlenki w domu

Czy wiesz, w których produktach użytku domowego możesz znaleźć wodorotlenki? Są one
wykorzystywane w produkcji mydeł i środków piorących (wodorotlenek sodu,
wodorotlenek potasu i wodorotlenek glinu), a także płynach czyszczących i wybielaczach
(wodorotlenek sodu i wodorotlenek potasu). Można je znaleźć nawet w paście do zębów,
w której wykorzystywane są jako substancje ścierne i polerujące (wodorotlenek magnezu
i wodorotlenek glinu).
Pasty do zębów zawierają w swoim składzie wodorotlenek magnezu i wodorotlenek glinu, wykorzystywane
jako substancje ścierne i polerujące.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Wodorotlenek sodu oraz wodorotlenek potasu, które występują w wybielaczach

i środkach czyszczących, są również głównymi składnikami środków do udrożniania rur
i syfonów.

Przy produkcji sztucznego jedwabiu używany jest wodorotlenek sodu. Znalazł on także
zastosowanie jako regulator kwasowości E524 produktów spożywczych. Natomiast dodatek
do żywności o symbolu E528 (emulgator) to wodorotlenek magnezu.

Inne zastosowania wodorotlenków

Wodorotlenki w hutnictwie
Surowcem ceramicznym i szklarskim jest wodorotlenek żelaza(II).

Wodorotlenki w laboratorium
Synteza organiczna – wodorotlenek litu i wodorotlenek kobaltu(II) są używane jako
katalizatory.
Doświadczenie „Chemiczne ogrody” – do jego przeprowadzenia niezbędny jest wodorotlenek
sodu.
Miareczkowanie słabych kwasów wykonuje się za pomocą wodorotlenku baru.
 Oznaczanie tlenu rozpuszczonego w wodzie wykonuje się używając wodorotlenku
manganu(II).
Reagentem wysuszającym w niektórych reakcjach chemicznych jest wodorotlenek żelaza(III).
W celu identyfikacji związków polihydroksylowych stosuje się wodorotlenek miedzi(II). Jest on
również wykorzystywany w celu identyfikacji wiązania peptydowego w cząsteczkach, a także
wykrywania aldehydów.
Wodorotelnki w technice jądrowej
Wodorotlenek litu stanowi składnik prętów w reaktorach jądrowych.

Wodorotelnki w szkole
Wodorotlenek sodu i wodorotlenek glinu używane są przy produkcji papieru, kiedy celuloza
jest otrzymywana z drewna.
Do produkcji ołówków wykorzystuje się wodorotlenek żelaza(II).

Słownik
litografia

technika graficzna polegająca na wykonaniu rysunku tłustą kredką, farbą lub tuszem na
płycie kamiennej, pokryciu go farbą drukarską i odbiciu na papierze

przeciwutleniające, antyoksyksydacyjne

właściwość związku chemicznego, który łatwo ulega utlenieniu i w ten sposób chroni
przed utlenieniem (i destrukcją) inne ważne związki

kauczuk

(fr. cahuchu „łzy drzewa”) naturalne lub syntetyczne tworzywo, odznaczające się dużą
elastycznością

alkaliczny

substancja o odczynie zasadowym

miareczkowanie

sposób postępowania w analizie miareczkowej, polegający na dodawaniu (małymi

porcjami) mianowanego roztworu (o znanym stężeniu) do roztworu substancji oznaczanej
(o nieznanym stężeniu)
Grafika interaktywna

Polecenie 1

Czy wiesz, że wodorotlenki mają szerokie zastosowanie w medycynie? Zapoznaj się

z niektórymi z nich, a następnie wykonaj ćwiczenie 1.


1

Źródło: Grafika wykorzystuje obraz pochodzący ze strony internetowej: pixabay.com; Licencja: domena
publiczna;.

Polecenie 2

Zastanów się, czy wodorotlenki używane są tylko w medycynie, czy znasz inne ich
zastosowania. Mając do dyspozycji fiszki, odgadnij, które wodorotlenki wchodzą w skład
poszczególnych materiałów i sprawdź swoje przemyślenia z odpowiedziami na ich odwrocie.

Wodorotlenki metali - wybrane zastosowania.

Źródło: Kurt, C.; Bi ner, J.; Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Weinheim: Wiley-VCH., domena publiczna.
Ćwiczenie 1

Wciel się w rolę lekarza i, na podstawie wypowiedzi pacjentów, zaleć im stosowanie

leku/produktu, podając, z jakiego wodorotlenku będzie się on składał.

Pacjent 1
„Często po zjedzeniu mam zgagę, wzdęcia, nudności, a także uczucie pieczenia za mostkiem.”

Pacjent 2
„Podczas śniadania wypadło mi wypełnienie w zębie.”

Pacjent 3
„W ostatnich wynikach badań zaniepokoiło mnie niskie stężenie żelaza we krwi.”

Ćwiczenie 2

Wybierz wodorotlenek stosowany jako dodatek do farb i lakierów.

 wodorotlenek kobaltu(II)

 wodorotlenek wapnia

 wodorotlenek sodu

 wodorotlenek magnezu
Ćwiczenie 3

Który z wodorotlenków jest dodawany do wyrobów kakaowych i czekoladowych?

Wyroby czekoladowe
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Smary litowe to substancje, które zawierają w swoim składzie mydło. Zaznacz, skąd to mydło
pochodzi.

 wodorotlenku potasu

 wodorotlenku litu

 wodorotlenku strontu

 wodorotlenku sodu

Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz, czego używa się w celu oznaczenia tlenu rozpuszczonego w wodzie.

 Wodorotlenku miedzi(II).

 Wodorotlenku sodu.

 Wodorotlenku manganu(II).

 Wodorotlenku żelaza(III).
Ćwiczenie 3 輸

Wybierz, który z podanych wodorotlenków znalazł zastosowanie jako składnik prętów

w reaktorach jądrowych.

 wodorotlenek litu

 wodorotlenek glinu

 wodorotlenek potasu

 wodorotlenek baru

Ćwiczenie 4 醙
Oceń poprawność poniższych zdań, zaznaczając w kolumnie „Prawda”, jeśli zdanie jest
prawdziwe, lub w kolumnie „Fałsz”, jeśli jest fałszywe.

Zdanie Prawda Fałsz

Wodorotlenku potasu i wodorotlenku sodu używa się jako
głównych składników w produktach do udrażniania rur  
i syfonów.
W skład zaprawy murarskiej i tynkarskiej wchodzi
 
wodorotlenek wapnia.
W produktach zabezpieczających drewno i tynk przed
 
wilgocią znajduje się wodorotlenek miedzi(II).
Drzewka owocowe często są bielone za pomocą
 
wodorotlenku wapnia.
W akumulatorach zasadowych, jako elektrolit, stosuje się
 
wodorotlenek litu.
Ćwiczenie 5 醙
Wodorotlenek litu i wodorotlenek potasu znalazły zastosowanie jako substancje służące
usuwaniu tlenku węgla(IV) z atmosfery. Uzupełnij podane poniżej równania reakcji,
wyjaśniające opisane zastosowanie.

LiOH + → + H2 O

KOH + → + H2 O

CO 2 4 K CO CO 2 3 2 CO 2 2 4 4 2 3

Li 3 2

Ćwiczenie 6 醙

Rozpuszczalność wodorotlenku wapnia w wodzie w temperaturze 25°C wynosi ok. 0,159 g na

100 g wody. Oblicz stężenie procentowe wodorotlenku wapnia w wodzie o temperaturze
25°C z dokładnością do drugiego miejsca po przecinku.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 7 難

W akumulatorach zasadowych, jako elektrolit, stosowany jest 21-procentowy roztwór

wodorotlenku potasu lub wodorotlenku litu.

Producent akumulatorów zasadowych dysponuje 12-procentowym i 34-procentowym

roztworem wodorotlenku potasu. Oblicz, w jakim stosunku wagowym należy zmieszać ze sobą
roztwór 12-procentowy i roztwór 34-procentowy, w celu uzyskania stężenia odpowiedniego
do użycia w akumulatorze.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 8 難

Wodorotlenek manganu(II) wykorzystywany jest w laboratorium do oznaczenia zawartości

tlenu w wodzie metodą Winklera.

Tlen rozpuszczony w wodzie w środowisku alkalicznym utlenia wodorotlenek manganu(II) do

związków manganu czterowartościowego, wówczas zachodzą reakcje:

−
Mn2+ + 2 OH → Mn(OH)2

2 Mn(OH)2 + O2 → 2 MnO(OH)2

W środowisku kwasowym jony manganu(IV) utleniają jony jodkowe z jodku potasu do

wolnego jodu, wówczas zachodzą reakcje:

2 MnO(OH)2 + 8 H3 O+ → 2 Mn4+ + 14 H2 O

2 Mn4+ + 4 I− → 2 Mn2+ + 2 I2

Jod oznacza się za pomocą osiarczanu(VI) sodu, wówczas zachodzi reakcja:

2− 2−
2 I2 + 4 S2 O3 → 2 S4 O6 + 4 I−

Wskaźnikiem jest skrobia, a z ilości zużytego tranta ( osiarczanu(VI) sodu) oblicza się
zawartość tlenu.

Wykonanie:

1. Wprowadzając wylot węża z kranu do dna kolby stożkowej (zamykanej korkiem)

i przepuszczając przez nią strumień wody, pobrano trzy próbki wody tak, aby nie było
pęcherzyków powietrza.

2. Do dna każdej kolby dodano za pomocą pipety 2 cm3 40-procentowego siarczanu(VI)

manganu(II) i 2 cm3 alkalicznego roztworu jodku potasu, tak, aby nie było pęcherzyków
powietrza.

3. Każdą kolbę zamknięto od razu po dodaniu odczynników, odwrócono kilkanaście razy

i odstawiono na ok. 25 min.
 4. Gdy osad opadł na dno, zdekantowano ok. 100 cm3 cieczy.

5. Do kolby szybko dodano 2 cm3 stężonego kwasu siarkowego(VI), kolbę zamknięto,

wymieszano zawartość, aż do rozpuszczenia osadu.

6. Miareczkowano wydzielony jod roztworem osiarczanu(VI) sodu, który sporządzono przez

czterokrotne rozcieńczenie roztworu osiarczanu sodu o stężeniu 0,10185 mol
dm
3 , dodając
pod koniec kilkanaście kropel kleiku skrobiowego, kontynuowano miareczkowanie do
momentu odbarwienia roztworu.

mg
Zawartość tlenu, wyrażoną w [ dm3 ], oblicza się, korzystając ze wzoru:

V CNa2 S2 O3 ⋅1000
CO2 =
32⋅ Na2 S2 O3 ⋅

4( V −4)
0

gdzie:

VNa2 S2 O3 - objętość Na2S2 O3 zużyta do miareczkowania [cm3 ];

C Na2 S2 O3 - stężenie roztworu Na2S2 O3 [ dm3 ];

mol

g
32 - masa molowa tlenu [ mol ];

4 (V0-4) - objętość analizowanej próbki [cm3 ] pomniejszona o sumę objętości dodanego

siarczanu(VI) manganu(II) i jodku potasu; cyfra 4 związana jest ze stechiometrią reakcji.

Wyniki doświadczenia

Objętość zużytego
Numer kolby Pojemność kolby [cm3 ]
Na2 S2 O3 [cm3 ]

1 342,67 19,75
 Objętość zużytego
Numer kolby Pojemność kolby [cm3 ]
Na2 S2 O3 [cm3 ]

2 260,74 14,70

3 249,50 14,30

mg
Oblicz średnią arytmetyczną zawartość tlenu (w ) w badanej próbce na podstawie
dm3
wyników trzech doświadczeń.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie

umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Dla nauczyciela

Scenariusz zajęć

Autor: Amanda Gałkowska, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Zastosowanie wodorotlenków

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowym

i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym
i rozszerzonym.

Podstawa programowa

Zakres podstawowy

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

8) klasyfikuje wodorotlenki ze względu na ich charakter chemiczny (zasadowy,

amfoteryczny); wnioskuje o charakterze chemicznym wodorotlenku na podstawie wyników
doświadczenia; pisze odpowiednie równania reakcji potwierdzające charakter chemiczny
wodorotlenków.

Zakres rozszerzony

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

8) klasyfikuje wodorotlenki ze względu na ich charakter chemiczny (zasadowy,

amfoteryczny); projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego przebieg pozwoli
wykazać charakter chemiczny wodorotlenku; wnioskuje o charakterze chemicznym
wodorotlenku na podstawie wyników doświadczenia; pisze odpowiednie równania reakcji
potwierdzające charakter chemiczny wodorotlenków (w tym równania reakcji
otrzymywania hydroksokompleksów).

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:
Uczeń:

wymienia dziedziny życia, w których zastosowanie znalazły wodorotlenki;

omawia zastosowanie wodorotlenków w danej dziedzinie życia;
omawia właściwości wodorotlenków, które zdecydowały o zastosowaniu ich
w medycynie.

Strategie nauczania:

asocjacyjna.

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów;
dyskusja dydaktyczna;
ćwiczenia uczniowskie;
technika gadająca ściana;;
analiza materiału źródłowego;
technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

praca zbiorowa;
praca w grupach;
praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i z dostępem do Internetu;

zasoby multimedialne zawarte w epodręczniku;
rzutnik multimedialny;
tablica interaktywna/tablica i kreda, marker.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wykorzystuje informacje we wprowadzeniu do

e‐materiału.
2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów: Burza mózgów wokół dziedzin, w których
znalazły zastosowanie wodorotlenki.
3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele
lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

Faza realizacyjna:
 1. Nauczyciel dzieli uczniów na dziewięć grup, z czego zadaniem każdej jest
opracowanie zastosowania wodorotlenków w jednej dziedzinie życia, np. w przemyśle,
rolnictwie itd. Nauczyciel przydziela grupie daną dziedzinę życia, bądź uczniowie ją
losują. Prowadzący zajęcia rozdaje arkusze papieru A2/A3, mazaki. Uczniowie mogą
korzystać z dostępnych źródeł informacji, w tym z e‐materiału i grafiki interaktywnej.
Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów. Po wyznaczonym czasie liderzy grup
prezentują efekty pracy na forum klasy z wykorzystaniem techniki gadająca ściana.
Nauczyciel weryfikuje poprawność merytoryczną wypowiedzi uczniów.
2. Okienko informacyjne - forma indywidualnej twórczej notatki. Kartkę papieru
w zeszycie uczniowie dzielą na 4 części (poziom, pion lub po przekątnej). W pierwsze
okienko uczniowie wpisują hasło, które ich interesuje. W drugim okienku podają
definicję danego terminu (z różnych źródeł). W trzecie okienko wpisują metaforyczne
znaczenie wyrazu, żart językowy, rebus itp. Ostatnie może mieć formę scenki
komiksowej, dialogu, karykatury z zastosowaniem interesującego uczniów terminu.
3. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę wykonując ćwiczenia zawarte
w e‐materiale – sprawdź się oraz zawarte w medium bazowym.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów zadając przykładowe pytania:

Które wodorotlenki są stosowane do produkcji mydła?

Które wodorotlenki są stosowane w medycynie?
Które wodorotlenki są stosowane do produkcji leków?
Które wodorotlenki są stosowane do produkcji kosmetyków?
Które wodorotlenki stosowane są w budownictwie?
Które wodorotlenki są stosowane jako elektrolit w bateriach?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które

uczniowie zamieszczają w swoim portfolio:

Przypomniałem/łam sobie, że...

Co było dla mnie łatwe...
Czego się nauczyłam/łem...
Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‐materiale – sprawdź się.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Grafika interaktywna może być użyta jako forma utrwalająca w podsumowaniu lekcji lub
jako forma wprowadzająca przed przystąpieniem do wykonywanych zadań czy
przygotowywania się ucznia do lekcji/sprawdzianu. Również uczniowie nieobecni na lekcji
mogą wykorzystać to medium do samodoskonalenia.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich

kartkach):

Które wodorotlenki są stosowane do produkcji mydła?

Które wodorotlenki są stosowane w medycynie?
Które wodorotlenki są stosowane do produkcji leków?
Które wodorotlenki są stosowane do produkcji kosmetyków?
Które wodorotlenki stosowane są w budownictwie?
Które wodorotlenki są stosowane jako elektrolit w bateriach?

2. Arkusze papieru A2/A3, kredki, mazaki, glutaki.

3. Nauczyciel przygotowuje karteczki z nazwami dziedzin życia do rozlosowania przez
poszczególne grupy.