Sierpień ’80 i wprowadzenie stanu wojennego

Wprowadzenie
Przeczytaj
Linia chronologiczna
Schemat
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Jan Olaszek, Obraz podziemnej „Solidarności” w propagandzie stanu wojennego,

„Pamięć i Sprawiedliwość” 2010, nr 16, s. 108.
 Sierpień ’80 i wprowadzenie stanu wojennego

Źródło: Stefan Cieślak, licencja: CC BY-SA 3.0.

Materiał jest częścią serii „Inne spojrzenie”.

Lata 70. w Polsce to czas początkowego rozwoju gospodarczego i wzrostu stopy życiowej
ludności. Jednak wszystkie próby reform przeprowadzane przez Edwarda Gierka
doprowadziły do katastrofalnego kryzysu gospodarczego i zmniejszenia siły nabywczej
pieniądza. Kryzys gospodarczy i ukryte zwiększanie cen żywności zaowocowały
pojawieniem się żądań płacowych robotników, którzy zaczęli odczuwać skutki braku
towarów i wzrost ich cen. Rozpoczęły się akcje strajkowe robotników, do których przystąpili
także przedstawiciele grup inteligenckich. Do postulatów ekonomicznych dołączyli żądania
respektowania praw i wolności obywatelskich. Początkowo między władzą a strajkującymi
doszło do porozumienia, jednak rządzący nie wywiązywali się z obietnic. Prowadziło to do
kolejnych konfrontacji między władzą a przedstawicielami społeczeństwa, a ostatecznie
skończyło się wprowadzeniem stanu wojennego. Jak wyglądało starcie rządu ze
społeczeństwem?

Twoje cele

Scharakteryzujesz wydarzenia na Wybrzeżu w 1980 r.

Wskażesz obszary konfliktu między władzą a społeczeństwem.
Ocenisz sposób respektowania postanowień konstytucji i możliwości dochodzenia
swoich praw przez obywateli.
 Prześledzisz rolę Kościoła jako mediatora w tym konflikcie.
Wyjaśnisz okoliczności i zgodność z prawem decyzji o wprowadzeniu stanu
wojennego.

Dla zainteresowanych

Polski Październik i jego Grudzień 1970 roku Polska Rzeczpospolita

następstwa i zmiana ekipy rządzącej Ludowa pod rządami
Władysława Gomułki

Dekada Edwarda Gierka Szare lata 80. Wybory 4 czerwca 1989

(1970–1980) i ich konsekwencje
w Polsce i na świecie
Przeczytaj

Początek lat 80.

Kryzys gospodarczy, który trwał już od kilku lat, ze szczególną siłą dał o sobie znać na
początku 1980 r. Pustki w sklepach i oczekiwania wzrostu płac doprowadziły do fali
strajków robotniczych. Pierwsze wystąpienia miały miejsce w Świdniku, Lublinie i Mielcu
w lipcu tego roku. Podstawową przyczyną protestu stały się podwyżki cen mięsa, nie tylko
w sklepach komercyjnych, gdzie towary były łatwiej dostępne, lepszej jakości, jednakże
znacznie droższe niż w zwykłym sklepie. Robotników, podobnie jak zdecydowanej
większości społeczeństwa, nie stać było na zaopatrywanie się w sklepach oferujących
produkty po cenach komercyjnych. Strajkujący wysunęli postulaty podwyżki płac
i zwiększenia dostępności towarów żywnościowych.

Latem 1980 r. protest robotniczy znacznie się rozszerzył. W lipcu strajkowało już ponad 80
tysięcy robotników w niemal całej Polsce. Do wystąpień robotniczych zaczęli się dołączać
także działacze Komitetu Obrony Robotników i Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela.
Tworzyli oni zaplecze intelektualne dla protestujących i to z ich inicjatywy postulaty
ekonomiczne robotników zostały rozszerzone o żądania o charakterze politycznym.

Wydarzenia na Wybrzeżu
Do najważniejszych wystąpień z punktu widzenia późniejszego rozwoju wypadków doszło
na Wybrzeżu. Pamiętano tam jeszcze doskonale wydarzenia z grudnia 1970 r., tym samym
determinacja i nieufność wobec władzy były większe.

Na Wybrzeżu, bezpośrednio podczas spotkań z załogami, Edward Gierek szukał poparcia

i zaufania, gdy został wybrany na I sekretarza KC PZPR w 1970 r. Dlatego właśnie
pracownicy stoczni mogli się czuć w szczególny sposób zawiedzeni i oszukani. 14 sierpnia
1980 r. rozpoczął się strajk okupacyjny w Stoczni Gdańskiej im. Lenina.

Oprócz podwyżki płac robotnicy zażądali przywrócenia do pracy zwolnionych z powodów

politycznych kolegów (między innymi Anny Walentynowicz i Lecha Wałęsy). Ten ostatni
przedostał się do stoczni i stanął na czele komitetu strajkowego. Po dwudniowym strajku
dyrekcja przyjęła ich warunki i robotnicy mieli wrócić do pracy. W tym czasie jednak
przywódcy strajku zorientowali się, że istnieje szansa na załatwienie spraw znacznie
istotniejszych niż partykularne interesy robotników ze stoczni.

Utworzono Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS), na czele którego ponownie stanął

Wałęsa. MKS miał koordynować działania robotników we wszystkich zakładach pracy
w Trójmieście.
Wydarzenia sierpnia '80
Sporządzono listę 21 postulatów (postulaty sierpniowe), w których domagano się prawa
robotników do tworzenia niezależnych związków zawodowych, uwolnienia więźniów
politycznych, zniesienia cenzury. Pakiet zawierał także żądania o charakterze
ekonomicznym i socjalnym.

Tablice z 21 postulatami Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego wywieszone na bramie Stoczni im. Lenina,
1980 r.
Źródło: Krzysztof Korczyński/ecs.gda.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Niemal identyczne postulaty zgłosiły komitety strajkowe ze Szczecina i Jastrzębia. Gierek

znalazł się w podbramkowej sytuacji. Łącznie w całej Polsce strajkowało już ok. 800 tysięcy
osób w mniej więcej dwóch tysiącach zakładów pracy.

I sekretarz KC PZPR, nie mając wystarczającego poparcia wewnątrz władz ani środków do
szybkiego stłumienia robotniczych wystąpień, zdecydował się na podjęcie negocjacji
z komitetami strajkowymi.

W Gdańsku na czele delegacji rządowej stanął wicepremier Mieczysław Jagielski,

w Szczecinie – Kazimierz Barcikowski, w Jastrzębiu – Aleksander Kopeć. Negocjacje trwały
blisko dwa tygodnie i ostatecznie zakończyły się zaakceptowaniem przez władze żądań
robotniczych.

Odpowiednie porozumienia podpisano

w Szczecinie 30 sierpnia, w Gdańsku – 31
sierpnia, a w Jastrzębiu – 3 września 1980 r.
Międzyzakładowy Komitet Strajkowy
przekształcił się natychmiast w Komitet
Założycielski Niezależnego Samorządnego
Związku Zawodowego „Solidarność”, a nieco
ponad dwa tygodnie później (17 września)
powstała Krajowa Komisja Porozumiewawcza
NSZZ „Solidarność”, skupiająca działaczy
z całej Polski.

Na jej czele stanął Lech Wałęsa, człowiek co

prawda niewykształcony i niewyrobiony
Sierpień 1980. Sala obrad w Stoczni Szczecińskiej.
politycznie, odznaczający się jednak Źródło: Stefan Cieślak, licencja: CC BY-SA 3.0.
niezwykłą charyzmą przywódcy. Wałęsę jako
lidera tworzącego się ruchu zaakceptowali przedstawiciele większości środowisk
opozycyjnych, z Kościołem na czele.

Ruch Solidarności
Nowa siła polityczna, konkurencyjna
w stosunku do partii komunistycznej,
niezwykle szybko się rozrastała. Już jesienią
1980 r. Solidarność liczyła ok. tzrech
milionów członków, a w połowie 1981 r. było
to już około dziewięciu milionów osób. Co
ciekawe, w tym samym czasie PZPR liczyła
zaledwie 2,8 miliona członków.

24 października 1980 r. Sąd Wojewódzki

w Warszawie zarejestrował statut NSZZ
Źródło: Borys Kozielski, licencja: CC BY 4.0.
„Solidarność”.

Równolegle z robotniczą Solidarnością powstawał Niezależny Związek Zawodowy Rolników

Indywidualnych oraz Niezależne Zrzeszenie Studentów. Obie organizacje uznawały
przywództwo Solidarności. Ta stała się de facto nie związkiem zawodowym, ale potężnym
ruchem społecznym, będącym wyraźną konkurencją dla PZPR. Ruch ten nie był spójny
ideowo, jednoczył bowiem działaczy wielu różnych nurtów politycznych. Jednak w latach
1980/1981 stanowiło to o jego wartości, nie zaś o słabości.

Wpływ wydarzeń sierpniowych na par ę i rząd

Wydarzenia sierpniowe pociągnęły za sobą zmianę w układzie sił rządzących w PRL.
Rywalizujący od pewnego czasu z Edwardem Gierkiem członkowie KC PZPR, ze
Stanisławem Kanią na czele, uznali, że sytuacja w Polsce jest doskonałym pretekstem do
odsunięcia go od władzy. W czasie VI Plenum KC PZPR (6 września 1980 r.) podjęto decyzję
o usunięciu Gierka z funkcji I sekretarza „ze względu na zły stan zdrowia”. Jego miejsce
zajął Stanisław Kania.

Poza Gierkiem Rada Państwa usunęła ze stanowiska premiera Edwarda Babiucha,

wymieniono również wielu ministrów i sekretarzy komitetów wojewódzkich PZPR.
Mieczysław Moczar jako szef NIK co chwilę podsuwał prasie materiały kompromitujące
dawnych prominentnych działaczy PZPR. Na ich podstawie z partii wykluczeni zostali
między innymi Edward Babiuch i Piotr Jaroszewicz.

Istotnym aspektem przemian posierpniowych w PRL był stosunek Związku Sowieckiego do

rozwoju sytuacji w Polsce. Oczekiwania czołowych działaczy Solidarności nie zmierzały
wówczas do całkowitego przemodelowania systemu władzy w PRL. Próbowano raczej
politycznymi metodami wymusić budowę „socjalizmu z ludzką twarzą”. Jednakże nawet tak
niewielkie zmiany systemowe budziły niepokój w Moskwie.

Dotychczasowy system rządzenia opierał się na dogmatycznej zasadzie monopolu władzy,

która znajdowała się w rękach komunistów. Gdyby dopuszczono choćby do częściowej
pluralizacji życia politycznego w PRL, wówczas istniałoby poważne ryzyko, że system ten
trzeba będzie wprowadzić w innych krajach obozu.

Tym samym powstanie NSZZ „Solidarność” odebrano w Moskwie i skupionych wokół

Związku Sowieckiego państwach jako kontrrewolucję, a władze polskie traktowano jako
niezdolne do poradzenia sobie z sytuacją. W grudniu 1980 r. w ZSRS podjęto decyzję
o wszczęciu przygotowań do interwencji militarnej w Polsce. Ostatecznie decyzję jednak
odroczono ze względu na zdecydowaną reakcję prezydenta USA Ronalda Reagana.

Początek epoki Jaruzelskiego

W tym czasie nastąpiła zmiana na stanowisku szefa
rządu. 11 lutego 1981 r. stanowisko to objął generał
Wojciech Jaruzelski. Dla Moskwy był to wyraźny
sygnał, że komuniści z PZPR sami poradzą sobie
z „kontrrewolucją”. Jaruzelski jako minister Obrony
Narodowej odpowiedzialny był m.in. za masakrę
w Gdańsku w 1970 r.

Początkowo nowy premier podjął się uzyskania

modus vivendi z Solidarnością. Była to jednak, jak się
wydaje, jedynie gra na czas. W marcu 1981 r. doszło do
wydarzenia zwanego „prowokacją bydgoską”.
W Bydgoszczy pobici zostali przez milicję działacze
Solidarności (m.in. Jan Rulewski – jeden
 z ogólnopolskich liderów związku). W tym samym
czasie na północy kraju odbywały się manewry wojsk
Układu Warszawskiego.

Akcja Sił Bezpieczeństwa w Bydgoszczy mogła

Gen. Wojciech Jaruzelski, 1981 r.
Źródło: domena publiczna.
zaowocować proklamacją strajku generalnego, to zaś
mogło zostać wykorzystane jako pretekst do podjęcia
przez ZSRS decyzji o rozpoczęciu interwencji
wojskowej w PRL. Środowisku skupionemu wokół
Lecha Wałęsy udało się jednak powstrzymać
radykalnych działaczy od zaostrzenia działań przeciw
komunistycznym władzom. Prowokacja bydgoska była
jednak wyraźnym sygnałem, że władza gotowa jest
posunąć się bardzo daleko, aby tylko powstrzymać
proces choćby częściowej demokratyzacji systemu
w PRL.

Zmiana stanowiska Kościoła katolickiego

W maju 1981 r. sytuacja w Polsce znowu się zaostrzyła, a to głównie za sprawą zmiany
stanowiska Kościoła. 13 maja 1981 r. w Rzymie dokonano zamachu na Jana Pawła II. Ślady
prowadziły do wywiadu bułgarskiego, dla wszystkich natomiast było oczywiste, że
rzeczywistym inspiratorem zamachu była Moskwa.

28 maja zmarł kard. Stefan Wyszyński, Prymas Tysiąclecia, człowiek o niezwykłym wyczuciu
politycznym, obdarzony wielkim autorytetem w społeczeństwie. Jego miejsce zajął bp Józef
Glemp, który nie miał wśród Polaków takiego poważania jak jego poprzednik. Kościół
przestał tym samym pełnić rolę mediatora łagodzącego spory i powstrzymującego próby
konfrontacji.

Nadzwyczajny Zjazd PZPR

W lipcu 1981 r. obradował IX Nadzwyczajny Zjazd PZPR. Wyraźnie już dawała o sobie znać
polityka zaostrzenia kursu przeciw opozycji. Największą aktywnością na zjeździe
wykazywali się zwolennicy zdecydowanych, siłowych rozwiązań, określani jako „beton
partyjny”

Wśród członków tej grupy wymienić można Tadeusza Grabskiego, Mirosława Milewskiego,
Stefana Olszowskiego, a przede wszystkim Albina Siwaka. Na ich tle Mieczysław Rakowski,
Stanisław Kania i Wojciech Jaruzelski robili wrażenie niemalże liberałów. Chociaż zjazd
wybrał na I sekretarza KC właśnie Kanię, konfrontacja władzy ze społeczeństwem wydawała
się przesądzona.
Zjazd Solidarności
Dwa miesiące później (5–10 września 1981 r.) odbył się w Hali Olivii w Gdańsku I Krajowy
Zjazd Delegatów Solidarności. Okazało się, że w Solidarności dominuje grupa ludzi
dążących do wprowadzenia przemian małymi krokami, bez uciekania się do radykalnych
środków.

Wyniki głosowania na przewodniczącego NSZZ „Solidarność”

kandydaci : Lech Wałęsa

ilość_głosów_(w_%) : 55
kandydaci : Marian Jurczyk
ilość_głosów_(w_%) : 24
kandydaci : Andrzej Gwiazda
ilość_głosów_(w_%) : 9
kandydaci : Jan Rulewski
ilość_głosów_(w_%) : 6
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Spośród kandydatów na przewodniczącego związku Lech Wałęsa i Marian Jurczyk (obaj

o umiarkowanych poglądach) uzyskali odpowiednio 55% i 24% głosów. Uznawani za
radykałów – Andrzej Gwiazda i Jan Rulewski – jedynie 9% i 6% głosów.

Konflikt władzy z opozycją

Ciągle pogarszająca się sytuacja gospodarcza 1

i zaostrzanie się protestów społecznych
spowodowały kolejną zmianę na stanowisku
I sekretarza KC PZPR.

2 Na Plenum 17 października przyjęto rezygnację

Stanisława Kani i powołano na jego miejsce
Wojciecha Jaruzelskiego. Tym samym nowy
sekretarz skupił w jednym ręku trzy istotne
 funkcje: premiera, I sekretarza oraz ministra
obrony. Wszystko wskazywało na szybko
nadchodzące, ostateczne rozprawienie się
z opozycją.

21 października doszło wprawdzie do spotkania 3

Jaruzelskiego z Lechem Wałęsą i prymasem
Józefem Glempem, miało ono jednak raczej
charakter propagandowy – nie były to
negocjacje ostatniej szansy. Propozycja
włączenia Solidarności w struktury państwowe
była dla Wałęsy nie do przyjęcia, gdyż
oznaczałaby całkowite zdominowanie opozycji
przez stronę rządową.

4 Kontrpropozycja, zasadzająca się na układzie

trójstronnym: PZPR – Solidarność – Kościół,
została zdecydowanie odrzucona przez
Jaruzelskiego. Tymczasem przygotowywano już
ostateczne rozwiązanie siłowe. W struktury
władzy włączono sporą liczbę wysokich
oficerów Ludowego Wojska Polskiego.

5 grudnia decyzję o wprowadzeniu stanu 5

wyjątkowego zaaprobowało Biuro Polityczne
KC PZPR. Zgodnie z prawem decyzję taką
podjąć mógł jedynie sejm (i to jedynie
w przypadku zagrożenia państwa z zewnątrz),
jednakże Jaruzelski obawiał się utraty efektu
zaskoczenia, poza tym nie wiedział, czy sejm
zachowa się zgodnie z wytycznymi partyjnymi.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wprowadzenie stanu wojennego
13 grudnia 1981 r. Wojciech Jaruzelski ogłosił wprowadzenie stanu wojennego na całym
obszarze kraju. Oficjalnie stan wojenny został wprowadzony o północy z 12 na 13 grudnia,
jednakże już późnym wieczorem 12 grudnia zaczęto zatrzymywać działaczy opozycyjnych.

Funkcję jedynej władzy przejęła Wojskowa

Rada Ocalenia Narodowego (WRON)
z Jaruzelskim na czele. Obok działaczy
opozycyjnych internowano również (głównie
z powodów propagandowych) niektórych
byłych prominentnych działaczy PZPR, m.in.
Edwarda Gierka i Piotra Jaroszewicza.

Ogółem w miejscach internowania znalazło

się ok. 10 tysięcy osób. Wprowadzono zakaz
poruszania się po kraju, wyłączono linie
telefoniczne, wprowadzono zakaz poruszania
się nocą (godzina policyjna). Zawieszona
została działalność większości organizacji,
w tym oczywiście Solidarności,
wprowadzono zakaz zgromadzeń, zamknięto Karykatura z czasów stanu wojennego: „WRON-a,
większość gazet i rozgłośni radiowych. WRON-a über alles”
Źródło: Maciej Miezian, domena publiczna.
Przygotowano grunt pod całkowite
rozprawienie się z opozycją w Polsce.

Po latach Jaruzelski, tłumacząc motywy

Karykatura z okresu stanu wojennego: „Zdrajcom
ojczyzny śmierć!”
Źródło: Maciej Miezian, domena publiczna.
terenach Polski oraz zainteresowaniu interwencją w PRL władz ówczesnego NRD
i Czechosłowacji.
wprowadzenia stanu wojennego, twierdził,
że była to alternatywa dla interwencji sił
sowieckich w Polsce. Nigdy jednak nie
zostały przedstawione przekonujące dowody,
że interwencja taka rzeczywiście była
planowana. Taka groźba istniała na pewno
wiosną 1981 r., trudno jednak ocenić, czy
zaangażowany w wojnę w Afganistanie
Związek Sowiecki zdecydowałby się na
interwencję wojsk Układu Warszawskiego
zimą 1981/1982. Z drugiej strony nie można
zapominać o obecności wojsk sowieckich na
Słownik
internowanie

przymusowe umieszczenie określonych osób w wyznaczonym miejscu pobytu, bez prawa

jego opuszczania

Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Par i Robotniczej (KC PZPR)

organ kierowniczy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) w latach 1948–1990;

najwyższa władza PZPR między zjazdami, kierująca całokształtem pracy partii

kontrrewolucja

walka przeciwko rewolucji, prowadzona po jej zakończeniu lub w czasie jej trwania

modus vivendi

sposób ułożenia wzajemnych stosunków umożliwiający współżycie ludzi o odmiennych

poglądach lub interesach; umowa międzynarodowa o charakterze tymczasowym,
zawierana z myślą o ostatecznym uregulowaniu wzajemnych stosunków w okresie
późniejszym

Niezależne Zrzeszenie Studentów

stowarzyszenie studentów powstałe 22 września 1980 r. w wyniku wydarzeń i strajków

robotniczych z sierpnia 1980 r., będących sprzeciwem społeczeństwa wobec
ówczesnego reżimu politycznego w Polsce
Linia chronologiczna

Polecenie 1

Zapoznaj się z osią czasu. Uzupełnij wpisy, w których brakuje rozwinięcia.

Schemat

Polecenie 1

Podaj wydarzenia realizujące postulaty ruchu związkowego.

Grafika: domena publiczna.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 1 輸

Dokończ zdanie.
Stan wojenny został wprowadzony…

 13 grudnia 1981 r.

 5 września 1980 r.

 5 września 1981 r.

 13 grudnia 1980 r.
Ćwiczenie 2 醙

Wybierz, który z kandydatów podczas I Krajowego Zjazdu Delegatów Solidarności uzyskał

największą liczbę głosów, a który najmniejszą.

Andrzej Gwiazda 

Jan Rulewski 

Marian Jurczyk 

Lech Wałęsa 

Ćwiczenie 3 醙

Zaznacz, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Edward Gierek został I sekretarzem Polskiej Zjednoczonej
 
Par i Robotniczej.
17 września 1980 r. powstała Krajowa Komisja
Porozumiewawcza NSZZ „Solidarność”, której prezesem  
został Lech Wałęsa.
13 maja 1982 r. w Rzymie miał miejsce zamach na Jana
 
Pawła II.
„Beton partyjny” to zwolennicy zdecydowanych, siłowych
 
rozwiązań.
Ćwiczenie 4 醙

Zapoznaj się ze zdjęciem, a następnie wykonaj ćwiczenie.

Źródło: Michał Paluchowski, licencja: CC BY-SA 2.0.

Rozstrzygnij, czy na zdjęciu przedstawiona została scena z końca lat 80. XX w. Uzasadnij
swoją odpowiedź.

Rozstrzygnięcie: tak

Uzasadnienie:
Ćwiczenie 5 難

Zapoznaj się ze zdjęciami, a następnie wykonaj ćwiczenie.

Źródło I

Źródło: Instytut Pamięci Narodowej, dostępny w internecie: ipn.gov.pl [dostęp 17.12.2020 r.], licencja: CC BY 3.0.

Źródło II

Źródło: Instytut Pamięci Narodowej, dostępny w internecie: ipn.gov.pl [dostęp 17.12.2020 r.], licencja: CC BY-SA 3.0.
Zaznacz zdanie prawdziwe.

Przy rozpędzaniu demonstracji antyrządowych w okresie stanu wojennego oddziały


milicji i ZOMO były wspomagane przez oddziały wojska.

Na zdjęciu ze źródła II przedstawione są pierwsze dni po wprowadzeniu stanu


wojennego.

W okresie stanu wojennego zawieszono prawa obywatelskie i wprowadzono zakaz


zgromadzeń powyżej 5 osób.

Po wprowadzeniu stanu wojennego na ulicach polskich miast nie można było


przemieszczać się w grupach większych niż 5-cio osobowe.
Ćwiczenie 6 難

Zapoznaj się z tekstem, a następnie wykonaj ćwiczenie.

“
Jan Olaszek

Obraz podziemnej „Solidarności” w propagandzie

stanu wojennego

Szczegółowe opisywanie w mediach struktur i działań podziemia

„solidarnościowego” nie pasowało do kreowanego przez władze obrazu
rzeczywistości, w którym kraj po długim okresie kryzysu zbliżał się do
„normalizacji”. Poza wyjątkowymi sytuacjami – kiedy prasa reagowała na
manifestacje o gwałtownym przebiegu – bardziej niż na bieżących
działaniach podziemnej opozycji skupiano się na rzekomych
zagrożeniach ze strony przywódców legalnej „Solidarności”, przed
którymi udało się władzom jakoby uchronić Polskę przez wprowadzenie
stanu wojennego. W opracowaniu Wydziału Prasy, Radia i Telewizji KC
PZPR z 4 stycznia 1982 r. wśród głównych kierunków działań
propagandowych wymieniono „demaskowanie – na podstawie znanych
bądź ujawnionych ostatnio dokumentów – przeciwnika politycznego, sił
kontrrewolucyjnych” („KOR, KPN i inne ugrupowania opozycyjne, NZS,
kierownicze ekstremalne siły w »Solidarności« nadające ton tej
organizacji, które zmierzały do przejęcia władzy w Polsce”). Eksponując
siłę przeciwnika sprzed 13 grudnia i jego słabość po tej dacie, chciano
pokazać, że choć „wróg” nadal działa, to jest dużo słabszy.

Źródło: Jan Olaszek, Obraz podziemnej „Solidarności” w propagandzie stanu wojennego, „Pamięć i Sprawiedliwość”
2010, nr 16, s. 108.

Wymień dwa najważniejsze elementy działań propagandowych władz polskich w okresie

stanu wojennego. Oceń cel tych działań.
Dla nauczyciela

Autorka: Anna Wąsiel‐Alberska

Przedmiot: Wiedza o społeczeństwie

Temat: Wydarzenia sierpnia 1980 i ich skutki

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

V. Państwo, myśl polityczna i demokratyzacja.

Uczeń:

16) przedstawia – na wybranych przykładach – różne modele demokratyzacji; rozważa, na

ile polska demokratyzacja przełomu lat 80. i 90. XX w. miała charakter reformy, a na ile –
rewolucji.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

scharakteryzuje przyczyny wydarzeń sierpnia 1980 r. na Wybrzeżu;

przedstawi wydarzenia, które doprowadziły do wprowadzenia stanu wojennego;
oceni relacje władzy i opozycji w 1980 i 1981 r.;
wskaże przyczyny wprowadzenia stanu wojennego.

Strategie nauczania:

konektywizm;
konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

 burza mózgów;
mapa myśli;
analiza tekstu źródłowego;
akwarium.

Formy zajęć:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Uczniowie, wykorzystując burzę mózgów, przypominają sytuację społeczno‐polityczną

w Polsce pod koniec lat 70. Powinni zwrócić uwagę na kryzys gospodarczy, problemy
z zaopatrzeniem sklepów i kartki na cukier. Mogą wykorzystać źródła internetowe i zdjęcia
z tego okresu.

2. Nauczyciel przedstawia cele lekcji.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie proszeni są o przeczytanie postulatów strajkowych z sierpnia 1980 r. Powinni

wypisać na tablicy najważniejsze z nich. Mogą ocenić ich zasadność w kontekście
dzisiejszych zmian społecznych.

2. Uczniowie proszeni są o przygotowanie w parach informacji i ilustracji na temat

wydarzeń w Polsce po porozumieniach sierpniowych. Powinni wskazać te postulaty, które
zostały zrealizowane przez władze.

3. Uczniowie zostają podzieleni na grupy. Każda z nich ma znaleźć informacje na temat roli
Kościoła w rozmowach między władzą a opozycją. Uczniowie powinni wskazać na zmianę
w relacjach Kościoła z władzą i opozycją wraz z zaostrzeniem konfliktu. Chętna osoba
przedstawia przygotowane przez swoją grupę informacje, pozostali uczniowie mogą
uzupełnić jej wypowiedź.

Faza podsumowująca
1. Wykorzystując metodę akwarium, uczniowie dyskutują o zasadności i legalności
wprowadzenia stanu wojennego w Polsce.

2. Jedna z osób obserwujących dyskusję zostaje poproszona o jej podsumowanie. Powinna

odnieść się do argumentów i określić, która grupa ją przekonała.

Praca domowa:

Uczniowie zostają poproszeni o napisanie pracy na temat: „Oceń zasadność wprowadzenia

stanu wojennego w Polsce”.

Materiały pomocnicze:

Polskie Miesiące. Sierpień 1980, polskiemiesiace.ipn.gov.pl.

Sierpień 1980, gedanopedia.pl.

Stan wojenny w Polsce (1981–1983), histmag.org.

Ustawa z dnia 23 czerwca 1939 r. o stanie wojennym, sip.lex.pl.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą wykorzystać informacje zawarte na linii chronologicznej do stworzenia

prezentacji multimedialnych dotyczących przebiegu wydarzeń sierpniowych i ich
konsekwencji.