Wstęp do prawoznawstwa

1. Charakterystyka nauk prawnych

Prawoznastwo
ogól a iedza o pra ie

I Wiedza o normach II Wiedza ogól a III Nauki pomocnicze

pra a o o iązują ego -wiedza historyczna -kryminalistyka
-metoda przedmiotowa -teoria i filozofia prawa -socjologia
(systematyzacja norm -ekonomia
o jęt h przez usta oda ę; -logika
systemat za ja or g gałęzi
prawa)
-metoda regulacji
(systematyzowanie norm prawnych
w oparciu o ius publicum i
ius privatum)
-metoda podmiotowa
(adresat prawa jest przedmiotem
zainteresowania)

1.1 )agad ie ia stęp e:

Prawoznastwo – ogól a auka o pra ie, oparta a auka h i dziedzi a h zaj ują h się
prawem.

Nauka – g filozofii i etodologii auk róż i się rozu ie iu :

 Pragmatycznym – pro es u ze ia się, zdo a ia iedz
 Apragmatycznym – rezultat procesu zdobywania wiedzy, pe ie zespół
t ierdze speł iają h określo e kr teria

 Nauki społe z e i prz rod i ze – róż ią się przed iote

Klasyfikacja nauk:
ada
społe ze st o, prz roda
 Nauki teoret z e auki, któr h zada ie jest opis a ie i jaś ia ie
pro esó i zja isk. Poszukują odpo iedzi a p ta ia „jak jest?” Np.
historia, so jologia, eko o ia, fiz ka i iologia Są to auki deskr pt e.
 Praktyczne – i h ele jest for uło a ie uzasad ia ie róż ego rodzaju
or , d rekt , o e i zoró za ho a ia. P t. „jak po i o?”,
ś iślej „jak po i iś się za ho a ?” Np. auki i ż ier j e, ed z e,

 Nauki empiryczne – uzasad iają s oje t ierdze ia od ołują się do

etyka normatywna, gramatyka. Nauki normatywne.

szeroko rozu ia ego doś iad ze ia o ser a ji, eksper e tu . Np.

fizyka, geogr., socjolog, psycholog,

1
  Formalne – rak od oła do doś iad ze ia, uzasad ia ie t ierdze
do odze ie polega a pro adza iu t ierdz opar iu o reguł
i fere j e iosko a ia z i h t ierdze prz z iektóre z
ostatnich przyj uje się ez do odu aksjo at . Np. ate at ka, logika
formalna

1.2 Podział auk pra h

Nauki prawnicze – jur sprude ja auki społe z e, któr h przed iote ada z jest
analiza norm prawnych i szeroko rozumianych instytucji polityczno-pra h. )ali zają się
do i h zaró o auki teoret z e jak i prakt z e, e pir z e i for al e.

Podział auk pra ych:

W odrę io z ie ie kiej szkoł histor z ej, pł o ego XIX . kieru ku śli

filozoficzno-prawnej (K. Savigny, G. Puchta).



Filozoficzne
Pozytywnie o prawie:
- Systematyczne
- Historyczne

Podsta o e t p auk pra h au za h spół ześ ie a uniwersytetach:

 Filozofia (teoria) prawa – ogól a auka o pra ie, ają a zastoso a ie poprzez:
-zasó poję uż a h ez zględu a gałąź pra a – teoria prawa (praktyczna)
-zasady filozofii prawa (od Hekla) (nie praktyczna), ie oż a przed sąde uż a
argu e tó pra a atural ego filozofi z h
W róż ia :
Filozofię pra a
Filozofię pa st a
Teorię pra a
Teorię pa st a
)aj uje się o a a alizą jęz ka pra ego i rozu o a ia pra i zego, zagad ie ia i
społe z ego działa ia pra a, rela ja i iędz pra e a o zajo oś ią,
skute z oś i pra a, ś iado oś i pra ej. Od oszą się do ogól ego pra a, a ie
ko kret ego pa st a. Nie ada się o o iąz a ia ko kret ego przepisu ale zadaje
się p ta ia z ższego pozio u a strak ji – jak po i o o o iąz a , z jest
słusz e.
 Sz zegóło e auki o pra ie dog at ki pra i ze
- cywilne
- karne
- administracyjne
- konstytucyjne
-pracy
Przed iote i h ada ia jest a aliza przepisó pra h, ustala ie o h
przepisó pra h, i terpreta ja pra a, s ste at za ja pra a, rozstrzyganie
k estii i h o o iąz a ia.
 Nauki historyczno-prawne:

2
 - prawo rzymskie
-historia Polski i prawa polskiego
-historia doktryn polityczno-prawnych


-powszechna historia prawa
Nauki pomocnicze:
-socjologia
-kryminalistyka
-psychologia
-logika
-kryminalistyka
- ed a sądo a

Problematyka de lege lata – pro le at ka o ej ują a łą z ie ieżą e zagad ie ia

prawnicze

Problematyka de lege feranda – pro le at ka o ej ują a kr t kę o e ego pra a i pró

jego usprawnienia

Po zątki udo a ia doktr y prawniczej:

W XIX . astąpił pro es u auko ie ia pra a, ge eral ie oddzielo od filozofii. Ta tejsze

sąd zęsto od oł ał się do pra a atural ego. ) zase astąpiła jego detro iza ja.
St ierdzo o, że pa st a po i opiera się a jed oz a z h reguła h, g ara tują
ol oś i i pra a o atelo . Poja ia się pozytywizm prawniczy, któr h iał u z i z
pra oz a st a aukę, a pra o sko kret zo a . Problematyka pozytywizmu prawniczego
opierała się a de lege lata – zaj o a o się jed ie ieżą pra e , które ło
trakto a e jak iepod ażal dog at. Nastąpiło odsu ię ie pra a od oral oś i, jego
podsta ą stał się tekst – norma prawna.

Nie ie ka szkoła histor z a – kod fika ja pra a ła trud a, gd ż ależało po ieli

zor e pra a rz skiego. Jede z jej zło kó – Sa ig u ażał, że ło to z t pł tkie i
ależ zią pod u agę ko struk je pra a ger a skiego. Jest autore „O po oła iu
asz h zasó do kod fika ji pra a”. Nie ie ki Kodeks C il po stał jednak w oparciu o
pra o rz skie, szedł ż ie r. Kod fika ja ogła pra ę ad poję ia i
prawniczymi (np. podmiot prawa, stosunek prawny) – iał o e harakter e pir z .
Ó zes a pra a pra ikó spro adzała się do a aliz poję .

Przemiana ta iała s oje egat e stro . Oder a ie od etafiz ki spra iło, że

poz t iz pra i z przestał o e ia pra o, spro adził je do tekstu, zasad , którą ależ
ko a . )apo ia o, że pra o ie jest tekste , eli i o a o roz aża ia ad jego
popra oś ią.

„SAMA REGUŁA PRAWNA NIE MÓWI O TYM JAK JĄ )ASTOSOWAD”

- Herbert Hart

3
 . Niektóre zagad ie ia etodologi z e

Metody analizy prawa:

 Jęz ko o – logi z e jaś ia ie, i terpreto a ie i porządko a ie przepisó pra h

 Socjologiczne (socjologia empiryczna – badania ankietowe, wywiad, wnioskowania
stat st z e, ad. pa elo e i o ser a ja u zest i zą a
Ps hologi z e ustala ie po z tal oś i spra , reso jaliza ja
 Logika - Formalna – sformalizowane rachunki

o L. klasyczna – ra hu ek zda , az , k a t fikatorów

o L. deontyczna – ra hu ek logi z zaj ują się opera ja i a zda ia h, któr h
stępują zda ia or at e Np. jest akaza e, doz olo e itp.
Nieformalna (teoria argumentacji) – prz ta za ie argu e tó a rze z arg. pro i prze i ko
określo ej tezie arg. contra).
 Ekonomiczna analiza prawa

Jed opłasz z z o e ada ie pra a jest harakter st z e dla poz t iz u pra i zego – metoda
logiczno-jęz ko a. O e ie u aża się jed ak, że podsta ą jest ielopłasz z z o oś etod a aliz
prawa – ko plet oś . Ma to s oje podsta zja isku iągłego roz ija ia się pra a. Realiz
a er ka ski z ró ił u agę a ist ie ie roz ież oś i po iędz „la i ooks” i „la i a tio ”. A
lepiej stoso a pra o i hodzi aprze i o zeki a iu społe ze st iez ęd a jest iedza
so jologi z a. Podo ie ło prz padku re ep ji pra a europejskiego a gru t azjat ki – róż i e
kulturo e okazał się arierą, która i o ist ie ia t h sa h pra t orz ła róż e zor e
postępo a ia. Kied pra o za zęło i ter e io a gospodarkę – ekonomiczna analiza prawa.
Pra o kar e stosu ku do przestępst zerpie podsta postępo a ia z ps hologii.

UWAGA! Pro le at ka jęz ka – pra o po sze h z a ze iu łą z się z iezrozu iałoś ią

jęz ka. Pra o jest przed iote kulturo , o jest rażo e jęz ku. Rozu ie ie pra a jest
aj zęś iej iejed oz a z e.

Jęz k – s ste z akó uporządko a przez d a rodzaje reguł – z a ze io e i skład io e.

Jęz k atural – jęz k, któr się posługuje
Jęz k sztu z – jest to jęz k zaprojekto a krótki zasie, posiadają ś isłe reguł z a ze io e

Jęz k praw – jęz k, któr t orzo e jest pra o. Jęz k pra jest zęś ią jęz ka atural ego.
Poja iają się sło a, które ają i e z a ze ie. W akta h pra h stępują słow i zki tłu a zą e
ter i ologię uż tą ak ie. Naz a e o e są ofi jal ie definicjami legalnymi. Prawodawca czasem
idzi potrze ę uś iśle ia z a ze ia uż t h ak ie pra słó .

Jęz k praw i z – jęz k, któr posługują się pra i lu i o o pra ie ó ią. Jęz kie
pra i z posługuje się prakt ka pra i za. Jęz k pra i z za iera dodatko e raże ia, które
go harakter zują. W jęz ku pra i z , dokłada się iektóre poję ia, a za ęzi z a ze ia. Wię ej
sztu z oś i jest jęz ku pra i z iż jęz ku pra , St ierdze ie, iż jęz k pra i
pra i z są sztu z e to przesada. Są to jęz ki atural e z ele e ta i z a ze io i.

4
 2. Poję ie prawa i jego fu k je

2.1 Poję ie pra a

)ar s łędó z li z pra o ie jest (DEFINICJA POZYTYWISTYCZNA):

dłęd a defi icja: Pra o to z iór przepisó , któr h przestrzega ie przez o atela jest
zag ara to a e prz use pa st a. Pra o to rozkaz su ere ej ładz pa st o ej, a
której straż stoi aparat pa st o .

dłęde jest raża ie pra a jako tekstu. O z iś ie oż a założ , że tekst pra i z jest
pra e , ale gd ze h e roz iąza pro le jed ie a gru ie tekstu, aj zęś iej
okazuje się, że zegoś a rakuje. Należ roz aż pra o szersz ko tekś ie, zią
pod u agę kulturę pra ą. Pra o ie jest auką prz rod i zą i stosu ku do pra a ależ
zastoso a regułę ie jaś iają ą, a rozu ą w jego i terpreta ji.

dłęde jest raża ie g ara ji pra a jako prz usu. Prz us postrzega iu pra a
istnieje ale w tym nie tkwi istota prawa. Herbert Hart też ł poz t istą ale pozostaje
pe rozróż ie iu od XIX . poz t istó . U ażał, że łęde jest u aża pra o za
rozkaz poparty przymusem. Należ kiero a się ak epta ją i rozu ie ie pra a z li
e ętrz pu kte idze ia.Paradoks bandyty – wted ie ło róż i iędz
pra e , a a d tą, któr każe ko uś odda portfel. Ist ieje potrze a e ętrz ego
pu ktu idze ia opartego a rozu ie iu i ak epta ji. )e ętrz pu kt idze ia iesie za
so ą ie ezpie ze st o poprzez o ser a ję za ho a – dojś ia do łęd h ioskó –
p. że pra o to prz us.

Istnieje jednak o watelskie ieposłusze stwo – swoim zachowaniem obywatel nie

ak eptuje porządku pra ego, ale ak eptuje pra o jego ogól z a ze iu, jest goto
po ieś ko sek e je s oi h z ó , ła ie pra o poprzez sza u ek do pra a, ale
kr t kują przepis.

Pra o dla iektór h jest tożsa e z fakt z i zapisa i przepisó pra h la i

ooks lu z de zja i podej o a i przez sędzió i urzęd ikó a drodze stoso a ia
prawa (law in action) – ika to z realiz u pra i zego. Według ps hologi z ej teorii
pra a L. Petraż kiego pra o to ps hologi z e przeż ie każdego zło ieka.

)a ęże ia pra a:
I )AWĘŻENIE
Prawo naturalne – stri te filozofi z a ko ep ja, odzą a się już od stoikó . Jest to z iór
słusz h or , któr h o o iąz a ie ika z atur zło ieka(Grocjusz Locke), istnienia
doga katoli ka ko ep ja ś . August , ś . To asz z Ak i u od ołują h się do stosu ku
oral ego, pod udo ują ego do działa społe z h p. Wielka Rewolucja Francuska,
ikają h ze stosu kó społe z h L. Fuller .

Prawo pozytywne – jego po sta ie iąże się z XIX . roz oje poz t iz u pra i zego,
któr separo ał pra o i oral oś . Jest to tz . pra o „tu i teraz” o o iązują e. Wg. J.

5
Austi a i teorii i perat u jest to rozkaz su ere ej ładz pa st o ej skiero a do
obywatela pod groź ą zastoso a ia prz usu.
Na teorię i perat u składają się:
-rozkaz
-su ere oś ładz
-o o iązek ko a ia
-sankcja przymusu

Pra o, pa st o, prz us – ierozer al trójkąt dla poz t istó .

Leges imperfectae – normy pozbawione sankcji, normy iedosko ałe

Lex– normy zawarte w tekstach prawnych ( ustawach, aktach podstawowych i precedensach)

Ius – normy zawarte w tekstach prawnych – ale ró ież zasad spra iedli oś i z oral oś i
polit z ej, które u aża za iążą e a et ted gd ie został zapisa e żad tekś ie
prawnym.

Dla poz t istó pra o = Le Dla ie poz t istó pra o = Ius

O e ie u aża się, że zdefi io a ie pra a jest ie ożli e, gd ż o ej uje or róż ego

rodzaju (np. karne, cywilne, publiczne, prywatne)- spół zes poz t iz Her erta Harta.
Mó i się jed ie o kulturze pra i zej. W dzisiejsz h zasa h astępuje s teza pra a z
oral oś ią. Pra o ie jest prz use .

Odmiany prawa pozytywnego wg. Harta

1. Reguł pierwot e – prawo skierowane do obywatela

2. Reguł wtór e – ikają e z pier ot h, ale ie skiero a e do o atela, pra o
reguluje samo siebie
- reguła uz a ia – co jest prawem?
- reguł z ia – jak pra o się z ie ia?
- reguł rozsądza ia – spór o to z ktoś iał o o iązek za ho a się określo
sposó z też jest to jego upra ie ie

Prawo materialne – pra o il e, pra o kar e…, pra o ezpośred io regulują e stosu ki
iędz pod iota i pra a, regulują e ró ież k estie zakazó i akazó oraz sa k ji za i h
nieprzestrzeganie
Prawo procesowe – kodeks postępo a ia il ego… uż a e o e ie, kied ależ
określi poz je stro ele realiza ji pra a aterial ego, egzekwowanie praw prawa
materialnego)

Prawo publiczne – pra o po sze h ie o o iązują e p. karne, administracyjne

6
Prawo prywatne – reguluje rela je gospodar ze, społe z e. Pra o s o od ego ustala ia
stosu kó społe z h, do i uje s o oda i auto o ia; stro są so ie ró orzęd e. Np.
il e, ałże skie, ha dlo e.

Podział pra a pu li z ego i prywatnego:

 Kryterium interesu (Rudolf Jhering)

Pra o pr at e hro i i teres ajątko
Pra o pu li z e hro i i teres ie ajątko
Warto jed ak z ró i u agę, że jest to kr teriu dos ąskie, zależ e od roli pa st a.
Ge eral ie i teres ajątko jest jed ą z dziedzi działa ia pa st a. Warto zaz a z , że
a gru ie pra a pr at ego działa ie t lko i teres ajątko p. arusze ie
ie ajątko h pra autorski h.

 Kryterium podmiotowe
Należ rozróż i iędz ki a ki za hodzi stosu ek pra , z iędz obywatelem, a
o atele z iędz pa st e a o atele .
Warto zau aż , że jeżeli za hodzi stosu ek iędz pa st e a o atele to pa st o
jest trakto a e jako i st tu ja pu li z a, przestaje i periu i stoso a e jest pra o
publiczne

 Kryterium przedmiotowe
Określe ie jaki za hodzi harakter pra iędz stro a i:
-stosu ek podporządko a ia
-stosunek koordynacji
-stosu ek ró oś i stro

 Kryterium ochrony procesowej

Pra o pu li z e od pra a pr at ego rozróż ia się ró ież t , która stro a sz zyna
pro es. Jeśli orga to pu li z e, jeśli oso a to pr at e.

 Kr teriu podziału or pra h

-iuris cogentis – ają harakter pra a pu li z ego ale stępują też pra ie pr at
or ez zględ ie iążą e hodzi o z iąza ie pod iotu treś ią or , ie dają
o atelo i ożli oś i ego ja ji stosu ku pra ego z de zji, rak ożli oś i
t orze ia łas h or
-iuris dispositivis – zględ ie iążą e, pod iot oże zade do a o treś i

Normy semi imperatywne – zęś iuris oge tis i iuris dispositivis – or za zają e a .
O o iązkó i i . Upra ie .

NIE JESTEŚMY W STANIE LOGIC)NIE SKLASYFIKOWAD PRAWA PUdLIC)NEGO I PRYWATNEGO

7
II )AWĘŻNIE

Prawo podmiotowe – postrzegane z perspektywy podmiotu, wyprowadzone z norm

pra h. Jest to ogół upra ie , które a róż h zasada h prz pisuje jed ost e.

Poz t iś i – jed ostka ie oże ie żad h i h upra ie poza t i, które prz z ało
jej pa st o.
Nie pozyt iś i – jed ostka a pe e upra ie ia ez zględu a to z pa st o jest
goto e je uz a z ie

Prawo przedmiotowe – pra o za arte przepisa h, które oż a odrę i z or ogółu

aktó or at h o o iązują h pa st ie.

III )AWĘŻENIE

Prawo wew ętrz e – pra o o o iązują e e ątrz da ego pa st a, regulują e stosu ki

na danym terenie

Prawo iędz arodowe-publiczne – pra o regulują e stosu ki iędz pa st a i,

orga iza ja i i orga a i iędz arodo i. ) a e ró ież pra e umó , traktató
iędz arodo h o po staje głó ie a drodze u ó , ko e ji d ustro h lu
wielostronnych.
# Pa st a u a iają się k estii stosu kó iędz so ą, że ędą stoso a się do jakiś
zasad
# Wspól e pro adze ie regula ji kraju
# Traktat iędz arodo e ie t lko zo o iązują pa st a do regula ji e ętrz h, ale
po ołuje ró ież orga , które ędą to pra o t orz i ędzie o o o o iąz ało e
sz stki h t h pa st a h. Jest to pra o tór e, o po oła e przez orga ut orzo a
mocy traktatu, a nie traktat.

Pra o e ętrz e Pra o iędz arodo e

Podmioty prawa Osoby fizyczne, prawne, Pa st a, orga iza je iędz arodo e ON),
NATO , ko tekś ie iektór h traktató –
osoby fizyczne

*ródła Kreowane jednostronnie przez Po stają drodze u ó d ustro h lu

orga pa st o e usta , wielostronnych (konwencje lub traktaty)
pre ede s sądo e

Sankcje Przymus Dobrowolne i wzajemne wykonywanie

prz jęt h zo o iąza ; sz zegól h
prz padka h sa k je gosp., uż ie sił
zbrojnych

8
Multi e tr z oś prawa – oż a do hodzi s oi h pra e ątrz kraju ale i a ze ątrz
p. od ołują się do Tr u ału Europejskiego

Prawo iędz arodowe pr wat e – gałąź pra a e ętrz ego, or rozstrz gają e
kolizje iędz pra e e ętrz , a ze ętrz , ge eral ie na gruncie prawa
cywilnego, s tua ja h gdzie stępuje tz . element obcy p. ślu z udzozie e . Jego
zada ie jest skaza ie łaś i ego s ste u, którego pa st a ędzie regulo ał s ste
rosz ze z tego ikają .

2.2 Funkcje prawa

 Ko troli za howa regula ja za howa

 normatywne – normy prawne - or oddziałują a za ho a ie, działają przez
ludzką ś iado oś , or a ie oże pł a a asze za ho a ie jeżeli ie z a
jej treś i
 pozanormatywne – oddział a ia poprzez odpo ied ie kształto a ie s tuacji
fizycznych (bariery, pola minowe, infrastruktury – drogi, linie elektryczne,
telefoniczne, systemowe – z iększe ie pop tu, i fla ji, prz ję ie określo ej struktur
administracyjnej , środki poza or at e ogą pł a a as ez aszej iedz .

Podstawowa funkcja normy – takie pł a ie a za ho a ie podej o a e działa ie ło

pożąda e przez or oda e po strz a ie się od działa iepożąda h

Sankcja – dolegli oś , która po iesie adresat or a padek iestoso a ia się do or .

Gratyfikacja – agroda, która otrz a s tua ji za ho a ia się zgod ie z or ą.

N. Bobbio – podział s ste ó :

 represyjne – operują zakaza i i sa k ja i, asta io e a o hro ę porządku i

ezpie ze st a
 promocyjne – od ołują się do akazó i agród, i h zada ie jest realizacja
progra ó społe z h roz ój gospodar z , opieka so jal a
 Rozdziału dó r i iężarów – rozdziela ie dó r, iężaró , upra ie , o o iązkó iędz
zło kó da ego społe ze st a. Usta oda a jest ogra i zo poprzez to, że
 zło iek a kru hą egz ste ję
 zło iek a ogra i zo ą zdol oś do składa ia i dotrz a ia o iet i
 pra o po i o przepro adza d str u ję dó r

Sprawiedliwoś – poję ie sko eptualizo a e za zasó Ar stotelesa, jest to pe a

artoś , którą oże realizo a pra o. Ge eral ie ie jest to artoś a zel a. Jest to
aj ższa ota pra a.

Należ zią pod u agę kr teriu realiza ji spra iedli oś i.

 Sprawiedliwoś for al a – Oso sta , rze z , które są pod istot i zględa i podo e
po i trakto a e tak sa o ró o .

 Spra iedli oś aterial a :

9
 o Spra iedli oś d str ut a – spra iedli oś rozdziału dó r g określo h
kr terió p. pra , u z kó , poz ji społe z ej, każde u to sa o spra iedli oś
egalitar st z a . Należ z udo a hierar hię a propor jo al ie rozłoż do ra.

o Spra iedli oś ie a ko utat a – dot zą a u ó , pa ta su t ser a da

z li u ó ależ dotrz a . Rozdział dó r każde u o e zo o iąza , które a
sie ie prz jął – po stałe a gru ie ko ep ji li eralist z ej, zgod ie z zasadą
volenti non fit iniuria – h ą e u ie dzieje się krz da.

 Spra iedli oś ró a za, ró ują a – iąże się z te at ką odszkodo a zą

o Szkoda realna – p. auto stłu z e
o Szkoda psychiczna

 Spra iedli oś pro edural a – u z i oś pro esó pra h, trz a ie się zasad
pro esó , uczciwej procedury podejmowania decyzji. Proces jest sprawiedliwy gdy:
o Sędzia jest ezstro
o Stro są ró o traktowane
o Ko trad ktor j oś stro ożli oś odpo iedzi a argu e t jed ej stro
o Prawo do obrony

 Regula ja ko fliktów
Konflikt - s tua ja której jed a ze stro stępuje z żąda ia i, rosz ze ia i,
t ierdze ia i, które druga stro a k estio uje.

Rodzaje ko fliktó :

1. ze wzgl. na strony:
o dwubiegunowe – 2 strony
o wielobiegunowe – ię ej stro
2. ze wzgl. na rodzaj strony:
o indywidualne - osoby
o kolektywne - grup osó , i st tu je repreze tują e grup osó

 Roz iąz a ie ko fliktó :

o tryb kontraktowy (bezpośred ia etoda regula ji ko fliktó – same strony

roz iązują ko flikt, auto o ia stro de dują o zasada h, pro edurze roz iąza ia
sporu), dobrowolne porozumienie – umowa (konsensus)
o mediacyjno – koncyliacyjny ( mediator, koncyliator – pomocnik i doradca stron, nie
a upra ie ład z h , peł a auto o ia o do oru ediatora, a także o do
pro edur pro adze ia roko a oraz zasad roz iąz a ia ko fliktu taki sposó
ł o do zaak epto a ia przez o ie stro
o ar itrażow – stro ają pł a ór ar itra, pro edur roko a oraz zasad
roz iąza ia sporu le z de zja ar itra a harakter ład z i jest iążą a dla stro
oraz oże prz uso o egzek o a a
o adjudykacyjny – postępo a ie g określo h pro edur i zasad, strony nie mają
pł u a ór adud katora, któr a harakter ład z pro esie – generalnie
postępo a ie sądo e, ale postępo a ie sądo e za iera też ele e t
postępo a ia edia j o-koncyliacyjnego a nawet kontraktowego.

10
 3. Prawo a oral oś
3.1 Uwagi ogól e

Poza or at e s ste ko trolują e ludzkie za ho a ia:

 Religia
 Obyczaj
 Moral oś
 Etykieta

Etos – ogół or społe z h regulują h za ho a ie zło kó da ego społe ze st a

PRAWO (norma prawna) MORALNŚD or a oral a

Stopie for aliza ji i b. sformalizowane i zinstytucjonalizowane; System niesformalizowany i

instytucjonalizacji specjale procedury tworzenia i stosowania
or , sko pliko a e układ i st tu ji i
pro edur parla e t, ad i istra ja, sąd ,
ięzie ia ; oże t orzo e, z ie ia e i
u h la e; Nor p są ardziej precyzyjne i
określo e.
niezinstytucjonalizowany; brak
ożli oś i z ia ; pro es
powstawania norm moralnych
– spontaniczny; nie podlega
dekreto a iu; ardzo ogól e
wskazania;

O o iąz a ie or Uzasadnienie tetyczne – źródłe jest akt Uzasadnienie aksjologiczne;

ładz ko pete t ego orga u
*ródła or pa st o ego usta a-sejm,
rozporządze ie - rada i istró ;
za z a o o iąz a , gd
upo sze h i się przeko a ie,
że określo e za ho a ie jest
do re złe , słusz e
iesłusz e , z iązku z t
or a oral a określa sposó
za ho a ia; źródło –
spo ta i z ie roz ijają e się
o e , oparte o apro atę
społe z ą;

Sankcje sformalizowane i zinstytucjonalizowane, Niesproceduralizowane i

ierza e przez spe jal e orga sąd , zerpują się róż ego
specjalnym trybie (proces), po rodzaju akta h społ. potępie ia
zastosowaniu procedury; i dezaprobaty; sankcje rozsiane

sankcje skupione

Przedmiot regulacji )e ętrz e za ho a ia ludzi; Odpo iedzial oś do at z a –

odpo iedzial oś za ot ,
wina – podstawowa forma i te je i przeko a ia ie ż z
odpo iedzial oś i pra ej; liź ie u o to ie ie iłe

Podmioty Osoby fizyczne; organizacje, instytucje Osoby fizyczne

(osoby prawne)

Stosu ek do pa st a Struktural ie po iąza e z pa st e ; Nie jest strukturalnie

orga pa st . t orzą, z ie iają i u h lają po iąza a z pa st e ;
normy prawne;

11
Rela je iędz prawe a oral oś ią:

Powiąza ia prawa z oral oś ią:

 Gdy prawo jest tworzone, z ra a się u agę a zgod oś z zasada i oral oś i
 Gdy prawo jest wykorzystywane.
 Gd su a się rosz ze ia oral e a te at tego, jak to pra o jest stoso a e.

 Prawo jest niemoralne, gdy:

Fuller:

o Jest iez t ogól e

o Jest niejasne
o Działa ste z
o Kied żąda od zło ieka rze z ie ożli h

Rela je prawa z o zaj oś ią:

 K estia ardziej elast z a iż ko flikt z oral oś ią
 Może udzi zgorsze ie, a ie e ide t ko flikt z oral oś ią
 Łat iej uz a , że oś ie powi o ie iejs a, bo nie jest to kwestia moralna.

 Przedmiotowe – jaki za hodzi stosu ek regula ji iędz pra e a oral oś ią:

o Pra o to i i u oral oś i – zakres z ó regulo a h przez pra o ieś i się
zakresie z ó regulo a h przez oral oś , każd z uregulo a przez
prawo ma odpowiednik w regulacji moralnej;
o Krz żo a ie się oral oś i i pra a – ist ieją takie za ho a ia, które reguluje
oral oś , a ie reguluje pra o; regulo a e łą z ie przez pra o, a ie przez
oral oś oraz za ho a ia regulo a e i przez pra o i przez oral oś ;
Sfera regula ji spól a dla pra a i oral oś i o ej ują a s tua ję:

 gdzie pra o i oral oś regulują za ho a ia tak sa o – sfera regula jiz ież ej

 gdzie regulują za ho a ia od ie ie – sfera regula ji roz ież ej (gdy dochodzi do
z iegu t h s ste ów uważa się, iż prawo powi o respektowa przeko a ia oral e
większoś i społe ze stwa o to daje legit iza ję prawa)
 Walidacyjne – jak iezgod oś pra a z or a i oral i pł a a o o iąz a ie or
pra h. spór poz t istó z ie poz t ista i
Poz t iś i – rozdział pra a i oral oś i, d a róż e i iezależ e s ste or at e;
iespra iedli oś pra a ie a pł u a jego o o iąz a ie – (Dura Lex sed Lex jeśli
pra idło o je usta o io o i ie u h lo o. Pra o jest sta o io e zgod ie z olą społe z ą,
for uła poz t ist z a g ara tuje po zu ie pe oś i i ezpie ze st a.

Nie poz t iś i – do odzą, że też poz t istó poz ala pro adza akt ar arz st a jeśli
zat ierdzo o je pra ie. ) iązek pra a i oral oś i – pra o po i o respekto a artoś i
oral e, razie raku sza o a ia pra o oże przesta o o iąz a . (lex iniustissima non est
lex)

M śl Rad ru ha:
Jeżeli ustawa jest sprze z a z oral oś ią,
to ależy postępowa zgod ie z prawe ,
hy a, że ta sprze z oś i ustawy z prawe
dąży do rażą ej iesprawiedliwoś i.

Prz kład :

12
  Ustawa niemiecka zakładała, że kto został iezio poza gra i e Nie ie pod zas
oj tra i o atelst o, jed o ześ ie ie oże do hodzi spadku. Jede z roku
sądu po ołał się a tezę Rad ru ha.
 Kolej ą spra ą ła usta a, że straż i derli ie ogli strzela do u ieki ieró z
derli a Ws hod iego. W lata h dzie ię dziesiąt h od ł się pro es straż ikó . W
orze ze ia h sądu od oła o się do tez Rad ru ha.

 Funkcjonalne – jak or oral e pł ają a treś or pra h i od rot ie jak

pra o pł a a treś przeko a oral h

Te h iki łą za ia artoś i oral h: Pra oda a a ś iado oś , że a pra o ło skute z e

usi się opiera a legit iza ji ze stro społe ze st a, usi zai tereso a e jego
przeko a ia i, a et jeśli jest to s ste totalitar

o dezpośred ia i korpora ja – pe e or oral e stają się z oli pra oda

or a i pra i zakaz za ójst a, uszkodze ia iała, kradzież
o Przepis ods łają e – ods łają do i h przepisó , reguł, zasad;
klauzule generalne – taki fragment tekstu normatywnego, ustanowiony przez
pra oda ę elo o, a adresat szedł poza s ste pra a poz t ego i
system pozaprawny. przepis , które ods łają do ogól h sta dardó postępo a ia
z o e określo h za ho a - pozaprawnie, głó ą klauzulą jest
nzasada spółż ia społe z ego stosu ki iędz ludzkie KC Art. 5 ówi że jeśli ktoś
adużywa prawa jeśli używa go iezgod ie z zasada i życia społecz ego.,
powszechnie akceptowane reguł oral oś i pu li z ej – az a po stała okresie
PRL, i h kraja h az a a zasadą słusz oś i. Inne klauzule generalne (przepisy)
– do ustalo h z zajó , społe z o – gospodarczego przeznaczenia prawa,
ależ tej stara oś i, i teresu społ. – gosp.

o Ter i artoś iują e o iążo e aksjologi z ie – artoś i p. do ra iara, iskie

po udki, rażą a ie dzię z oś , sz zegól e okru ie st o, zaje a po o ,
ier oś ałże ska itd. Mają za zada ie prz po i a , że i terpretują przepis ie
oże a straho a od or oral h.

AKSJOLOGIA – ogól e poję ie, auka o szelki h artoś ia h (estetyka – teoria pięk a, et ka –
teoria dobra)

) iązek pra a i z zaju:

COMMON LAW – trad ja pra a o o la , s ste prz jęt Wielkiej Brytanii, gdzie nie
doko ała się re ep ja kod fika ji just ia skiej. W Europie o o iązuje trad ja pra a rz skiego –
prawo kontynentalne.

Anglia i Walia – sędzio ie t orzą pra o – prawo precedensowe – roki sądo e są pre ede sa i.
Mó i się też pra o z zajo e ho iaż to szersze poję ie . Sa k jo o a ie z zajó . Judge -
made law.

U nas – pra o ko t e tal e, pra o sta o io e, usta o e. Stoso a ie pra a i t orze ie pra a są
oddzielone, prawo jest t orzo e przez orga upo aż io e przez sa o pra o do sta o ie ia
pra a. Pra ot ór ze u o jesz ze – da pa st ie oże ist ie taka for a że sa o pra o
upo aż ia pod iot że t orz ł pra o poprzez u o , ale ie jest to pra o po sze h ie
o o iązują e, p. z ioro e układ pra .

13
Pra o t orzo e przez sędzió ie „pra o sędzió ”/”pra o pra ikó ” – prawo tworzone przez
sędzió o ają duż pł jak to pra o de fa to gląda, doko ują i terpreta ji. W pra ie
rz ski ł o e t że jur ś i ieli prz ileje, upo aż ie i li do da a ia opi ii, które iał
iążą harakter dla sądó . Od za sze ist iała arst a pra a która jest iezależ a od
pra oda ó , t lko od sa h sędzió . do pra o igd ie ędzie tak dosko ałe, a sędzio ie
ie dokładali zegoś od sie ie. Ale to ie a z iązku z pra e pre ede so . W prawie
precedensowym – sędziowie wprost, a o trad ji, ają prawo tworz prawo. Historia to
w jaś ia – Normanowie po zdobyciu wysp brytyjskich nie narzucali swojego prawa, ale
kontrolowali – sędziowie rozstrz gali w opar iu o w ześ iejsze w roki jakie zapadał a t
terenie.

Ratio decidendi/Ober dictum

Precedens – de zja sądu tworzą a prawo

Ratio decidendi – pre ede s, reguła ogól a ędą a podsta ą de zji sądu da ej spra ie ędą a
iążą ą podsta ą prz kolej h orze ze ia h podo ej spra ie (w prawie anglosaskim zwana
ruling i holding)
Ratio decidendi – argmunety, przyczyny, sa o rozstrz g ię ie spra opiera się a t h ele e ta h.
Obiter dictum – ie iążą a zęś pre ede so ego roku sądo ego Mogą to sugestie, któr i
sędzia się dzieli toku spra , ie iążą e. Prakt ka pokazuje jed ak, że sędzio ie iższ h
i sta ji, zęsto sugerują się s oi h roka h sędzia i sądó ższ h i sta ji. Te elementy
spra które ie są istot e dla spra – o iter di ta. o jest ra e pod u agę prz rozstrz g ię iu.
Sędzio ie ogą de do a o jest istot e o ie. Może tak że jest stare ra io de ide ti i rok
a jej podsta ie, ale jeżeli sędzia uz a że jego spra ie trze a jesz ze oś uz a za istot e.
Distinguishing – rozsz zepie ie a li ie głó ą i a o z ą – to o kied ś ło o iter di tu teraz jest
istotne.
Niepra da, że te s ste jest elast z , że sędzia oże dostoso a da ą spra ę do pre ede su,
z ie ia . Tak apra dę jest sztywny, bardziej elastyczny – stanowiony. Precedensowy –
kazuist z , przez to szt . Ale t lko kilka % rozstrz g ię to pra o pre ede so e, iększoś to
usta . Cho trad ja ta a duż pł – p. kład a podsta ie kazusó są pro adzo e
głó nie.

Czasa i ó i się że orze ze ie jakiegoś sądu jest pre ede so e p. sądu aj ższego Pols e, po
raz pier sz jakaś spra a , ale to ie a z iązku z pra e pre ede so , o ta de zja ie jest
dla i h sądó iążą a. W Pols e ie a s tua ji że sąd iższe ł z iąza e de zja i sądó
ższ h. Nie a s tua ji precedensu de iure, jest precedens de facto – hierarchizacja instancji
z a z że sąd ższe są „lepsze”, ają iej spra , ardziej doś iad ze i sędzio ie, przez to sąd
ższe ają autor tet. Sędzia z iższego sądu dają rok u zględ ia li ie orze z i t a ższego
zazwyczaj, czasami nie – h e skło i sąd ższ do zasta o ie ia się ad rozstrz g ię ie . Wię
orze z i t o sądu ższego pł a a sąd iższ , ale a zasadzie autor tetu, ie są i i z iąza e
sąd iższe.
Wada: Sąd iższe, zasa i realizują li ię orze z i t a sądu ższego, ez głę ia ia się spra ę.
Czasa i sąd dają roki p. ze zględó polit z h – ie ezpie ze st o „pra a sędzió ”.
Podczas rewolucji francuskiej – h ia o st orz takie pra o że sąd ie po oł ał się a roki
i h sądó . We Fra ji iągle tak jest - ie tuje się rokó i h sądó . Sędzio ie są
iezależ i – ie a od iesie do doktr i do orze ze i h sądó . W Nie ze h p. tują
szeroko i e orze z i t a i doktr tu się ukuło „pra o pra ikó ” .

14
 4. Normy prawne i przepisy prawne

Zdanie– po iedź oz aj ują a, której oże prz pisa artoś pra d lu fałszu. )da ia i są
t lko zda ia oz aj ują e, o któr h oż a orze , iż są pra dzi e lu fałsz e.

Normy – ależą do szerszej grup po iedzi d rekt h o ej ują ej róż ego rodzaju zale e ia,
rad , ż ze ia, skazó ki itd. Nor ie ają harakteru opiso ego deskr pt ego , ie
odpo iadają a p ta ie „jak jest”, le z a p ta ie „jak po i o” – jak ktoś po i ie się
za ho a . Podsta o ą fu k ją or jest sfor uło a ie określo ej d rekt postępo a ia.
Nor ą ie oż a prz pisa artoś i logi z ej, a zate ie oż a o i h po iedzie , że są
pra dzi e lu fałsz e. Może o i h po iedzie iż są słusz e lu ie słusz e, skute z e lu ie
skute z e, o o iązują e lu ie o o iązują e. Pogląd od a iają or ą artoś i logi z ej
nazywamy STANOWISKIEM NORM KOGNITYWISTYCZNYM.

Dyrektywy - ie oż a prz pisa i artoś i logi z ej, skazuje określo e u pod ioto i,
określo h okoli z oś ia h, określo sposó postępo a ia. le z ist ieje sz zegól a kategoria
d rekt i o e , któr oż a prz pisa artoś pra d lu fałszu p. d rekt or
te h i z e „jeżeli h esz dopro adzi odę do rze ia to po i ie eś ją podgrza do te p. o
”.

Wypowiedzi performatywne – służą do doko a ia róż ego rodzaju z oś i i aktó

s oli z h, ołuje skutek ie ist ieją przed i h uż ie . Np. da ie usta , roku,
za ar ie u o , ałże st a, ia o a ie i od oła ie kogoś ze sta o iska.W prawie – nie
o o iązuje rok, któr ie jest od z ta , też akt otarial ie aż , o ieod z ta .

Przepisem prawnym ędzie az ali aj iejszą jed ostkę s ste at zują ą tekst pra .W
usta a h jed ostką s ste at zują ą jest art kuł. Usta dzielą się a ustęp , a kodeks a
paragraf . Dalej są pu kt , podpu kt , liter . Moż a dzieli akt pra ró ież a zda ia. Np. zda ie
drugie paragrafu trzeciego.

Norma prawna – zreko struo a a z tekstu pra ego d rekt a postępo a ia, która
ajprostsz prz padku usi odpo iada zerpują o a prz aj iej d a p ta ia:

 Kto i jaki h okoli z oś ia h?

 Jak po i ie się za ho a ?
 Jakie ędą ko sek e je? ie usi or ie
Reko struuje się je z przepisó pra h, prz z z kle do reko struk ji jed ej or potrze a
wielu przepisó . Nor a pra a jest to reguła pe ego za ho a ia się, która została z udo a a z
ele e tó z ajdują h się przepisa h pra a edług pe ego zoru. Przepis dla zło ieka
ieo tego z ter i ologią pra i zą oże trud do zi terpreto a ia, o ie posiada reguł
za ho a ia się. W kodeksie kar p. sz stkie kro ze ia są do rze opisa e. Są o e opise
pe h zdarze . W opiso ej for ie ukr te są reguł postępo a ia. „Kto za ija podlega karze...” –
ależ iąg ą iosek, że ie ol o za ija . W do ie or z jęz ka ie posiadają ego i h
aga od as pra .Kied ut orz or ę oże odt orz sz stkie składo e ele e t
or z li: hipotezę, d spoz ję, sa k ję.Wsz stkie ele e t składo e or ie są za arte
jed przepisie. Nor są zakodo a e tekś ie pra .

15
Trójelementowa struktura norm:
1. HIIPOTE)A. Jest to zęś or skazują a adresata i okoli z oś i, któr h się te
adresat z ajduje. ) iązek iędz adresate , a okoli z oś ią jest taki, że a or a
o o iąz ała adresat usi z aleź się okoli z oś ia h jakie or a określa. Ist ieją
or , które działają e sz stki h okoli z oś ia h.
2. DYSPO)YCJA. Jest to zęś or , która składa się z d ó h ele e tó : za ho a ia,
które jest przed iote regula ji i akazu ądź prz z ole ia.
3. SANKCJA. Jest to zęś or , która posiada trz rodzaje:
I. Sa k ja ie aż oś i. Le perfe ta . Jeśli oś zostało zro io e iezgod ie z
pra e to jest ie aż e. Polega a t , że ie speł i o a aru kó
aż oś i. Dot z przede sz stki pra a il ego, p. d ie osoby nie
dopeł ią aru kó u o . Może też jed a oso a arusz sa k ję
ie aż oś i, p. zro i to oso a iepo z tal a, jeśli apisze testa e t.
Narusz ted sa k ję ie aż oś i, a testa e t uz a ędzie za ie aż .
- ezwzględ ie ieważ a – np. akt notarial aj ię ej aga for al h, jeśli
prze iesie ie łas oś i ie a for aktu otarial ego to ie aż e
- Względ ie ieważ a – zależ od reak ji oso , jeśli zgłosi ją jako ie aż ą to jest
ie aż a, jeśli i ie zro i to ie ędzie uz a a za ie aż ą. Np. groź a. Jeśli sąd
st ierdzi, że iał ra ję te , kto się po oł ał a groź ę to…
Nie są ko t tut e t lko deklarator j e roki sądu.
- ezskute z oś zawieszo a – p. oso a iepeł olet ia kupuje sa o hód, okazuje
się, że jest iepeł olet ia. Jeśli rodzi e pot ierdzą – to ok. Jeśli ie – to ie aż a
- ezskute z oś względ a – jeśli ktoś jest dłuż ikie i daro uje ał ajątek ko uś
z rodzi ie, ktoś ie oże odz ska długu. Wted oże dłuż ik egzek o a dług z
t h daro a h rze z też

II. Sankcja repres j a. W prz padku arusze ia or pra a kar ego sa k ją

jest dolegli oś . Dolegli oś oże róż a: poz a ie ie ol oś i, kara
grzywny, pozbawienie praw, zakaz wykonywania zawodu. Sankcja ta nie
prz ra a ładu i z przed popeł ie ia przestępst a. Prawo karne od zawsze
iało kłopot ustale iu łaś i ej kar .
III. Sa k ja egzeku j a. Sa k ja polega a usza iu speł ie ia jakiegoś
o o iązku. Jak ie uda się usi tego od i ego to peł ia te
o o iązek pa st o, o iążają i ego. Jeżeli ktoś arusza pra o egzeku ji
ędzie kara p. grz a , ale ie z ol io od speł ie ia tego o o iązku.

Lex perfecta – sa k ja ie aż oś i
Lex imperfecta – brak sankcji
Lex minusquam perfecta – sankcja egzekucyjna i represyjna
Lex plusquam perfecta – sa k ja ie aż oś i i repres j oś i raze

dudowa aktów or at w h:
1) Data uchwalenia

2) Nazwa rodzajowa aktu normatywnego

o Ustawa
o Rozporządze ie

3) T tuł: rodzaje t tułó :

 Ustawy:

16
 o Kodeks – jest jed i zerpują akte or at da ej dziedzi ie
prawa
o Ordynacja – np. podatkowa – sz zegóło e pra o
o Pra o….. p. o sto arz sze ia h, far a eut z e – usta a też roz udo a a ,
zerpuje te at , ale doś ąski zakres
o O…. p. podatku do hodo od osó fiz z h - o z ś ko kret

 Rozporządze ia ają jede t tuł: „W spra ie….” zegoś

4) Prea uła – r s usta oda dot zą aktu, ie a o o o iązują ej, a a elu

ułat ie ie i terpreta ji

5) Częś er tor z a:
 Częś ogól a – usta a h zaz zaj te „przepis ogól e” – krótkie, tak apra dę t lko

 Częś sz zegóło a:
w kodeksie rozbudowane, generalnie prawa

- przepis z ie iają e – dotyczy zmiany w innych aktach normatywnych – ędą ie io e

usta któr h za hodzą z ia dzięki tej o ej usta ie kreśle ie, z ia a rz ie ia,
dodanie)
- przepis przejś io e /dostoso ują e– problemy na styku starego i nowego prawa, kiedy
stosuje się tę o ą usta ę, kied pe e pro es już się za zęł itp.
- przepis ko o e – kied hodzi ż ie usta a, tra ą o przepis które ta usta a
zastępuje

6) Przepisy – zda ia, ogą przepis e ętrz ie podzielo e

o Ciągła u era ja – usta ie są art kuł , rozporządze ia h – paragrafy
o Art kuł usta ie ogą e ętrz ie roz ite – ustęp
o Art kuł dzielą się a paragraf rodzaj ustępu, też ustęp ale jest z a zek ię
ó i paragraf kodeksie, rozporządze ia h paragraf są podzielo e a ustęp .
jak się po ołuje – ez prze i kó posz zegól e zęś i
o Grupo a e dział i rozdział – dot z to każdej usta . W kodeksa h i
ordynacjach – t tuł , księgi, zęś i

Pu lika ja aktó or at h – źródła poz a ia pra a:

Oficjalne publikatory:
 Dziennik Ustaw RP
 Dzie ik Urzędo RP „Mo itor Polski”
 Dzie ik Urzędo RP „Mo itor Polski” d

 Lex, Orega
Informatory prawne:

 Wydawnictwa Prawnicze

Uregulo a e to usta ą, gdzie się pu likuje. Akt or at – poję ie ęższe od aktó pra h
te akt pra e które ie są or at e – takie z któr h ie oż a iąg ą pra o .

Sytuacje te zęsto się ko plikują. A zrozu ie jakąś or ę trze a prze z ta iele przepisó . A
z udo a jed ą or ę potrze o ali ś st orz ogro ą strukturę. Charakter st z ą e hą tej
struktur jest jej uło oś . Trud o jest razi z iązek iędz hipotezą, d spoz ja a sa k ją.
drakuje słó do raże ia tej zależ oś i. Na podsta ie tej ko struk ji iejas e jest skąd się ta

17
sa k ja ierze. Struktura tej ko struk ji potrze o ała słó taki h jak: „ o prze i razie…”,
ale ted rz iała ie jak or a prawna, ale jak przepowiednia.

A eli i o a łęd struktur trójele e to ej st orzo o strukturę norm sprzężonych.

Posiada o a d ie or : or ę sa k jo o a ą i or ę sa k jo ują ą. Nor a sa k jo o a a
składa się z hipotez i d spoz ji. Nor a sa k jo ują a ró ież składa się z hipotez i d spoz ji.
dędą o e się jed ak od sie ie róż ił . Hipoteza or sa k jo o a ej ó i do kogo skiero a a jest
or a, ato iast d spoz ja określa z działa ie pod iotu . W hipotezie or sa k jo ują ej
jest wymienio orga pa st a, któr jest zo o iąza do określo ej reak ji jeśli or a
sa k jo o a a ie została speł io a oraz st ierdze ie „ or a ie została speł io a”

Norma sankcjonowana (HD) (hd) Nor a sa k jo ują a

|_____|

Norma sankcjonowana:

H – określa adresata or sa k jo o a ej

D – sposó po i ego za ho a ia adresata

Nor a sa k jo ują a:

h – określa adresata or sa k jo ują ej orga stosują pra a

d – sposó po i ego za ho a ia się przez te orga

Sankcja w tym prz padku ie jest przepo ied ią. Nor a st ierdza, że określo orga a oś zro i .
Sa k ja stała się o o iązkie ikają z or pra ej. )esta ie ie or sa k jo o a ej i
or sa k jo ują ej asu a pe e refleksje:

1. Niedopuszczalna jest sytuacja, a o ie or ie ł speł io e. ktoś iał ie kraś a

ukradł, orga iał ś iga /ukara , ale ie ś igał/ukarał
2. Niedopusz zal a jest s tua ja, a o ie or ł speł io e. ktoś iął ie kraś i ie
ukradł, orga iał ś iga /ukara i ś igał/ukarał
Filozofi z e st ierdze ie: „al o ja speł ię or ę, al o speł ią ją i i”

Art.: 415 kc

Kto z i s ej rządzi drugie u szkodę o o iąza jest do jej apra ie ia

Jeżeli arusz d spoz ję or sa k jo o a ej pra ie kar , to uru ha ia działa ie

aparatu pa st o ego. W pra ie il ie a do z ie ia z t zja iskie :

(HD) (hd h’d’

(HD) (hd) h’d’

Nikt nie powinien ze swej winy Jeżeli rządzi szkodę po i ie Jeżeli ie apra i szkod , to

18
 rządza szkodę drugie u ją apra i Sąd zasądza poszkodo a e u
zło ieko i odszkodowanie

Podział or praw h:

1)Norma generalna a indywidualna

Generalna: adresat określo sposó ogól , a za ho a ie sposó a strak j (tworzenie

prawa)

Naz pod az ą ogól ą wskazują ą Określo e poprzez po tarzal e e h

e h adresata ie i d idualizują go
atka, sędzia, u ze et .

Indywidualna: Adresat określo jest jed ostko o, a za ho a ie określo e ko kret ie

(stosowanie prawa)

Z imienia, nazwiska Wiadomo co, gdzie, kiedy.

lub nazwa firmy

Precedens: orze ze ie, które po iąga za so ą kolej e orze ze ia li ia orze z i za . I pre ede s
starsz , t aż iejsz .

Lex specialis a lex generalis

w jątek (zasada)

Kied ó i o le spe ialis i ge eralis:

1) Zakres hipotez LS jest podrzęd zględe hipotez LG zakres hipotez LS ieś i się
zakresie hipotezy LG)
treś aru ku LS jest ogatsza, ale zakresza ężo

2) Muszą dot z tego sa ego za ho a ia. LS regulują LG

19
 3) Muszą róż sposó określa odal oś pra ą sposó za ho a ia
Mogą róż i się d spoz ja i, ale ogą jed ie sa k ja i się róż i o. )a ójst o
afek ie a iejszą sa k ję repres j ą iż z zaj e za ójst o

Przepis akazują e/zakazują e/prz zwalają e

Podział te dot z d spoz ji za artej przepisa h zależ oś i od tego z akazuje/zakazuje z
prz z ala a pe e działa ie.

3) Przepisy kompletne, a przepisy niekompletne

Podział te dot z spra , z da przepis jest star zają do udo a ia or pra ej czy
zawiera wsz stkie el. iez ęd e do udow hipotez , d spoz ji i sa k ji)

Nieko plet ods łają , az a przepis, któr aga uzupeł ie ia o i przepis a

oż a ło z udo a or ę.

Przepis ods łają e dzieli a:

1) ods łają e s ste o o –
odniesienia)
agają e uzupeł ie ia o ist ieją przepis pra a przepis
ś isł tego sło a z a ze iu se su stri te
po
ja ia się „adres” przepisu, do którego ods ła as przepis
ods łają

Ods łają e s ste o o

la kieto o ods łają e - przepis pra e, które wydawane

rozstrz g ię ia uzależ iają od
posta o ie i h
ge eral h aktó pra h,
czasami in blanco, czyli przed
ich jeszcze wydaniem.

Przepis odniesienia – przepis, do którego jesteś ods ła i

2) ods łają e poza s ste o o – agają a aliz reguł ędą h „poza pra e ”. Np. art.
KC, któr ods ła ró ież do zasad spółż ia społe z ego oraz ustalo h z zajó .

Art. 65. § 1. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na
okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

§ 2. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać
się na jej dosłownym brzmieniu.

)asada słusz oś i odesła ie do zasad spółż ia społe z ego łagodzi suro oś pra a.Np. spra a:
Matka pija zka ro iła pija kie i prez do u, jej órka założ ła spra ę o eks isję atki. Sąd
orzekł, że ie dopuś i do eks isji atki, o ta ie a gdzie za ieszka i ło to re zasadą
spółż ia społe z ego.Przepis ods łają e poza s ste o o az a klauzula i ge eral i.

20
4)Przepisy dyspozytywne/imperatywne

Przepisy dyspozytywne – ius dispositi u , or d spoz t e, które są zględ ie iążą e a i h

przestrzeganie jest zależ e od uregulo a ia i h przez stro

Przepisy imperatywne – ius oge s, or i perat , któr h przestrzega ie jest iezależ e od

stro i ez zględ ie iążą e dla i h.

5)Przepisy kompetencyjne

Do przepisó ko pete j h zali za się z kle przepis , które upo aż iają orga pa st o e do
sta o ie ia określo h or , ko a ia określo h de zji lu doko a ia oz a zo h
z oś i. Mogą określi pod iot łaś i e da ej spra ie p. ładzę usta oda zą spra ują
Sej i Se at, pro edurę i h działa ia p. usta u h ala e z kłą iększoś ią głosó oraz zakres
przed ioto i h ko pete ji p. prz z ia ie I, II, XII rozdziału Ko st tu ji pod iot upo aż io
a pra o ieś do Marszałka Sej u o przepro adze ie refere du zat ierdzają ego .

6) Normy programowe

Nor progra o e z a e są ró ież or a i fi al i, elo oś io i. Nie skazują o e jak

po i ie za ho a się adresat, a skazują jed ie el, któr po i ie osiąg ą do ol i
środka i. T róż ią się od d rekt te h i z h posiadają h artoś logi z ą p. Władze
pu li z e popierają roz ój kultur fiz z ej, z łasz za śród dzie i i łodzież – generalnie wiele
tych norm jest w Konstytucji.

Zasady prawne, a normy prawne

Teoria R. Dworkina:

Zasady prawne – ie ają jas o, do it ie spre zo a ego zakresu stoso a ia. Jest o określa o
do agi i do iosłoś i prz padku ko kret ej spra . Nie ist ieje sprze z oś po iędz
zastoso a ie zasad, ie klu zają się o e, zęsto prz padku ko fliktu są stoso a e
jed o ześ ie z za ho a ie agi i do iosłoś i. Większoś zasad a harakter opt aliza j ,
ają a elu realiza ję za artego i h sta u, aj iększ ożli stop iu. Np. „Nikt ie
oże od ieś korz ś i z rządzo ego zła”.

Nor pra e ają zaś o o spre zo a zakres działa ia, od oszą się do ko kretnej sytuacji.
D spoz ja skazuje jaki sposó da a jed ostka po i a się za ho a , jeśli tego ie zro i to
astąpi odpo ied ia sa k ja. W prz padku kolizji iędz or a i grę hodzą reguł koliz j e.

5.O owiąz wa ie prawa

W uję iu filozofi z uję iu pro le u: - „dla zego pra o o o iązuje?” – ze ętrz aspekt
o o iąz a ia dot z ałoś i pra a

- „ o z a z dla pra ikó , że or a o o iązuje

ależ do s ste u ?” – pro le e ętrz ego
aspektu o o iąz a ia

21
I. Aspekt zewnętrzny obowiązywania

- z punktu widzenia socjologii uję iu eha ioral e pir st z , polega na

obserwacji zachowan, to że pra o jest przestrzega e z a z że o o iązuje, bo ludzie
chca tego prawa. Jest to teoria nieprzydatna dla prawnikó .

- z punktu widzenia aksjologii. Pra o t orzo e przez zło ieka poz t e jest
od i ie pra a atural ego i o o iązuje jeśli jest zgod e z aturą. - > z artoś ia i,
które zło iek repreze tuje.

-Stanowisko tetyczne – jest oparte a ko e ji społe znej

Akt tetyczny – pra o po staje akta h tet z h. Ist ieje fik ja u o społe z ej,
która po ołuje do ż ia pra o. System konwencji – tworzenie, nadanie prawa

II. Aspekt wewnętrzny obowiązywania

Jest to pro le o o iąz a ia or pra ej ie ó i o pra ie ale o or a h .

O o iąz a ie e ętrz e, to o o iąz a ie s ste o e, o o iąz a ie or
danym systemie prawa.Systemowe – sta dardo e śle ie o o o iąz a iu or
prawnej. Norma prawna wprowadzona przez kompetentny organ, na podstawie prawa
(innych norm – kolistoś , usi ależ ie ogłoszo a

Musi speł io te algor t , jak jest – to pra o o o iązuje

Waru ki ko ie z e do speł ie ia a or ę uz a za o o iązują ą e ętrz ie:

1. Jeśli ła usta i o a przez ko pete t orga drodze ustawowej przez

pra o pro edur . Kied orga ją dają e ł upo aż io e do da ia jej
(zasada ta jest logiczna, bo system jest zbudowany delegacyjno-kompetencyjnie).
W sprawie procedury – pro es pra ot ór z usi pro edural ie pra .

2. Norma pra a została ogłoszo a i eszła ż ie.

Aspekt kolej oś i:

1) Ogłosze ie
2) Wejś ie ż ie po zątek o o iąz a ia
- Akt or at oże sa określi kied hodzi ż ie tak jest
aj zęś iej . Sej głosują ad usta ią, głosuje jed o ześ ie ad tą datą.
Datę ustala się prze aż ie jako okres zasu od o e tu ogłosze ia.

- Jeśli akt ie posiada treś i takiej dat , to ejś ie ż ie jest

regulo a e usta ą i osi d i.

- Vacatio legis – wakacje ustawy okres a zapoz a ie się z treś ią usta

iędz ogłosze ie , a ejś ie ż ie

- Może akt or at hodzą ż ie z d ie ogłosze ia rak

vacatio)

22
 - Obowiazuja nie tylko normy ustanowione, ale rowniez konsekwencje tych
ustanowionych norm - Zasada nie retroakcji – lex retro non agit. Zasada
ta ie jest rażo a Ko st tu ji, ale jest i terpreto a a z zapisu że
Polska jest pa st e pra a TK to zat ierdził . Jed prz padkie
dopusz zal przez doktr e pra i zą zastoso a ia retroak ji jest
działa ie retroak ji a korz ś o atela. Działa ie pra a ste z ie
jest arusze ie zasad , że usta a hodzi ż ie po pu lika ji.

3. )a o o iązują ą e ętrz ie ależ uz a taką or ę, która ie została

uchylona .
Uchylenie - s tua ja jeżeli akt or at zastępuje i . p. t tuł
usta : „usta a z ie iają a usta ę o… z d ia…”; treś i oże
za iera : „skreśla się akt…”

) ia a oże dot z treś i rz ie ia usta .

DEROGACJA WYRAZNA:– to uchylenie normy lub aktu normatywnego

przez i a or ę praw ą azywa ą przepise lu klauzulą
deroga yj ą – klauzule zawarte są w przepisa h ko owy h aktu
or atyw ego, ają o e treś : „tra i o ustawa z d ia… o …”,
„u hyla się rozporządze ie…”

Przepisy derogacyjne (sensu stricte) – Wskazuje I przepis, któr

uchyla (tzw. Uchylenie wprost)

Generalne klauzule derogacyjne – u h lają i e przepis , ale ie

skazują które. p. „u h la się przepis regulują e spra
regulo a e da ą usta ą astępują o”, „u h la sie przep). Generalne
klauzule deroga j e stoso a e są przez pra oda ę kied
spodzie a się o pro adze i sprze z oś i z ia usta a h
poprzednich. (jest to zapisanie w prawie reguł koliz j ej
temporalnej).

DEROGACJA MILCZACA: derogacja przez sam fakt odmiennego

uregulowania – normodawca wprowadza nowe przepisy i nie uchyla
poprzednich.

Reguł koliz j e do odzą, że doszło do deroga ji il zą ej :

 reguła hierar hi z a (Lex superior derogat legi inferiori) –

or a hierar hi z ie ższa u h la iezgod ą z ią or ę
hierarchi z ie iższą,
p. usta a u h la rozporządze ie; ta reguła a aj ższą
moc; to uchylenie jest bez wzgledu na czas i ogolnosc.

 reguła hro ologi z a (Lex posterior de rogat legi prori) – akt

da póź iej u h la akt da ześ iej, ale t lko
wtedy, gd akt póź iejsz a o pra ą ie iższą ią akt
ześ iejsz ,

23
  reguła er tor z a (Lex specialis de rogat legi generali) –
stosuje się ją do or stosu ku za iera ia się
adrzęd oś i, podrzęd oś i ; Le spe ialis – norma
sz zegóło a; Le ge eralis – or a ogól a;
Nor a spe jal a ie u h la poz a ia o o o iązują ej
or ę ogól ą, a jed ie łą za jej zastoso a ie
przypadku zbiegu obu norm.

Reguła Le spe ialis de rogat legi ge erali ie jest regułą deroga ., a

jed ie regułą skazują ą, jak stoso a przepis ogól e i spe jal e
przypadku kolizji.

UWAGA!

Jeśli do hodzi do z iegu reguł hierar hi z ej z pozostał i reguła i

to stosuje się za sze regułę hierar hi z ą h a, ze ist ieje spe jal e
upowaznienie ustawowe normy hierarchicznie wyzszej w stosunku do
wydania normy lex specialis)

Jeśli dojdzie do kolizji reg. hro ologi z ej i er tor z ej to ted

ależ zastoso a or ę er tor z ą śl zasad Lex posterior
generalis non de rogat legi priori speciali – or a póź iejsza ogól a ie
u h la or ześ iejszej spe jal ej; ależ zastoso a zględ
eloś io e.

Sąd oże od ó i zastoso a ia da prz padku jed ej z or

kolizuja h ze so ą:

4. Nie astąpiło po sze h e i tr ałe odz zaje ie się od jej stoso a ia.
Sytuacja: dostrzega , że orga pa st a zo o iąza e do stoso a ia pra a,
ie stosują go. Nie a ko sek e ji, za ła a ie pra a s sposó tr ał i
powszechny. Pa stwo daje o watelo do zrozu ie ia, że ie jest
zai teresowa e przestrzega ie da ego prawa. Następuje trwałe i
powszechne zaniechanie stosowania danego prawa (desuetudo . Prz kład: ilet
peronowy.

O o iąz a ie fakt z e or : o o iąz a ie s ste o e + pk .

5. Jeśli ie jest sprze z a z uz a i or a i et z i.

O o iąz a ie aksjologi z e - or a o o iązują a s ste o o, o o iązują a
faktycznie i niesprzeczna z normami moralnymi. Jest ono oparte na ocenie, a nie
na normie

6.Nor a oże o owiąz wa , o przepis ogłoszo e przez prawodaw ę oż a

łatwo w do e pli ite , ale praw i powołują się też a or w prowadzo e z przepisów w

24
sposó w rozu iał są o e ukr te – indicite).– albo ta norma jest wprost w przepisach (ex plicite),
al o jest z i h iedzio a. Ró ież uz a a a za o o iązują ą. i pli ite . W sposó rozu ia ,
trze a ją do . Jest ikiem pewnego rozumowania (logika, logika prawnicza). Logika
prawnicza – pew e for uł rozu owa praw i z h ie są oparte a for uła h logiki, a a
retoryce argu e t retor z e ogą służ do ko sek e ji or . Nie jest to odli oś
logiczna, a retoryczna – argumentacyjna

Reguł retor z e do pro adza ia or z or argu e t retor z e

- A fortiori przez poró a ie poz alają uz a , że ist ieją ie t lko or

prost, ale ró ież or rozu ia e ko sek e je or

- A contrario (przez prze i ie st o

- Per analogiam (as simili)

• Argumentum a fortiori - prze iega edług s he atu „jeżeli A to t ardziej d”

stępuje od ia a h:

฀ Argumentum a maiori ad minus – iosko a ie z iększego a iejsze; podsta ą

wnioskowania jest przepis upra iają o strukturze „ko u ol o jest ię ej, te u t
ardziej ol o jest iej”

฀ Argumentum a minori ad maius – iosko a ie z iejszego a iększ ; podsta ą

iosko a ia jest przepis zakazują o s he a ie „jeżeli zakaza e jest iej to t
bardziej zakaza e jest ię ej”;

• Argumentum a contrario – iosko a ie z prze i ie st a. Prze i ie st o

wnioskowania z analogii. Zabronione jest zastosowanie podobnych lub takich samych
ko sek e ji pra h do s tua ji podo h.Jeżeli or a pra a iąże ko sekwencje
prawne k z faktem f i dany fakt nie jest identyczny z faktem f, to nie wolno do niego
zastoso a ko sek e ji k i to a et ted gd ł o pod istot i zględa i do
faktu f. iosko a ie z prze i ie st a stosuje , gd ko tekś ie da ego przepisu
stępują z rot „ łą z ie”, „jed ie”, „t lko”.

W prz padku gałęzi prawa podo h do prawa wil ego ależ stosowa a alogię, a
w prz padku gałęzi prawa podo h do prawa kar ego i fi a sowego podstawą
w ioskowa ia powi o argu e tu a o trario. W od iesie iu do przepisów
prz z ają h o watelo upraw ie ia i korz ś i ależ stosowa a alogie, ato iast
w od iesie iu do przepisów akładają h a ie o owiązki i o iąże ia ależ opiera
się a argu e tu a o trario a alogia jest ie dopusz zalna).

• Argumentum a simile – iosko a ie z podo ie st a lu a alogi;

1. analogii z ustawy (analogia legis) – podsta ą jest za sze jakiś ko kret przepis
pra , któr usi zosta skaza e iosko a iu orga u stosują ego pra o;

Trzy podstawowe etapy wnioskowania z analogii:

25
 o ustale ie, iż określo fakt ie został u or o a przez przepis pra e

o ustale ie, że ist ieje przepis pra , któr reguluje s tua je pod istot i
zględa i podo e do faktu ie or o a ego

o po iąza ie z fakte pra nieunormownym podobnych lub takich samych

ko sek e ji pra h, o z fakte ezpośred io uregulo a przez przepis pra e

Ubi eaden legis ratio, ibi eadem legis dispositio – gdzie taki sam cel tam taka sama
d spoz ja usta . Od osi się to zaró o do fiz z ego podo ie st a faktó jak i
poró a ia eló regula ji.

2. analogii z prawa (analogia iuris) – rak ś iśle skaza h przepisó pra a, ale
ardzo ogól e określe ie zasad z idei, a któr h opiera się pra o; daje dużą s o odę
ioskują e u.

Obowiąz a ie e ętrz e: - O o iąz a ie s ste o e

- O o iąz a ie fakt z e

- O o iąz a ie aksjologi z e

Aspekt czasowy, terytorialny i personalny obowiązywania:

I. aspekt czasowy – norma obowiązuje w okresie od jej wejścia w życie do uchylenia. Norma
wchodzi w życie z momentem jej ogłoszenia w oficjalnym dzienniku promulgacyjnym albo w
momencie późniejszym, który sama określa – vacatio legis. Stosowane po to by przygotować się do
stosowania aktu i dać organom stosującym możliwość zapoznania się z jej treścią. Trwa od 2 tygodni
do roku.

Ustawy czasowe (epizodyczne) – akty normatywne podające datę, z która przestają obowiązywać.

Moc wsteczna (retroaktywna) – akty normatywne stosuje się do wydarzeń mających miejsce przed
wejściem ich w życie. Jest to wyjątek od zasady - prawo nie działa wstecz.

II. aspekt terytorialny – akty prawa wewnętrznego obowiązują tylko na terytorium danego
państwa,

Do terytorium państwa zalicza się:

฀ obszar lądowy (razem z tym co pod)

฀ pas powietrzny

฀ wody przybrzeżne

฀ statki morskie, powietrzne i kosmiczne

฀ wyłączone są placówki dyplomatyczne obcych państw

III. aspekt personalny – obowiązuje wszystkie podmioty znajdujące się na terytorium danego
państwa (również obcokrajowców) z wyłączeniem osób z immunitetami dyplomatycznymi, obejmuje
obywateli także za granicą.

26
6.System prawa
System prawa – z iór uporządko a h dostate z sposó elementow (norm prawnych)
pozostają h ze so ą pe ej stałej rela ji, posiadaja ko kret e e h .

Każd s ste jest z iore , ale ie każd z iór jest s ste e .

Mó ią o s ste ie pra a śli o uporządko a s ste ie or .

R. David wymienia astępują e podsta o e t p spół zes h s ste ó pra h:

Ci il la = pra o ko t e tal e = s ste ro a sko – ger a skie
Common law = prawo anglosaskie
System prawa socjalistycznego
S. prawa Dalekiego Wschodu – Korea Płd., Japo ia
S. prawa Islamu
S. prawa hinduskiego
S. pra a afr ka skiego

Kapitalizm Socjalizm

Włas oś pr at a i gospodarka wolnorynkowa Podst. ustroju ekonomicznego jest łas oś

jako podstawa ustroju ekonomicznego pa st o a łas oś społe z a lu
ogól o arodo a i gospodarka planowana

Demokracja parlamentarna – podstawa ustroju Podst. ustroju jest dyktatura partii

politycznego ko u ist z ej dla której pra o i i st tu je
pa st o e to pas tra s is j do ko a ia
działa

S ste pra i ol oś i o atelski h z Daleko posu ięta ega ja pra i ol oś i

ol oś ią sło a i zrzesza ia się jako podst. obywatelskich, sz zegól oś i ol oś i sło a i
porządku społe z ego zrzesza ia się

Instrumentalizacja – zreduko a ie pra a do i stru e tu polit ki partii ko u ist z ej, która za

pośred i t e pra a kiero ała ałoś ią ż ia eko o i z ego, polit z ego i społe z ego.
Pra o so jalist z e ie iosło żad ego kładu do kultur ilizo a h społe ze st .

Systemy civil law i common law:

27
 Civil law Common law

Zasada prymatu ustawy Zasada prymatu ustawy

Oddzielenie tworzenia i stosowania prawa drak rozdziału t orze ia od stoso a ia pra a

)akaz t orze ia pra a przez sąd Sąd ogą t orz pra o

Histor z e źródło – prawo rzymskie Brak recepcji prawa rzymskiego

Naj ższa for a legislacji – kodeks Naj ższa for a legisla ji – ustawa

Cechy systemu prawa w sensie abstrakcyjnym:

1) Hierar hi z oś - ist ieje porządek hierar hi z

2) Niesprze z oś – or pra a ie hodzą ko flikt iędz so ą, a a et jeśli to
marginalnym stopniu
3) )upeł oś

Ad.1Hierarchiczność

Nor są ułożo e g sz ze la aż oś i, stop ia autor tetu pod iotu dają ego

or ę. Róż i a hierar hii or stępuje po ie aż, ist ieje hierar ha aktó
pra h or at h, któr h się te or posta i przepisó pra h
z ajdują.

)ależ oś i iędz or a i ższ i i iższ i hierar hii:

a) Po iąza ia stat z e, aterial e, Treś io e

b) Po iąza ia d a i z e, for al e, delegacyjno- kompetencyjne

Ad a) Po iąza ia stat z e: prz j uje się, że z or hierar hi z ie ższ h oż a

pro adzi or ę hierar hi z ie iższą

 Nor ższe przesądzają treś or iższ h

 Nor iższe sta o ią uzupeł ie ie or ższ h
Cał s ste za iera się aj ższ h or a h oże aj ższej or ie .

(Aksjomat – s ste roz ija się drodze rozu o a

Ad Polegają a t , że or ższe określają orga iższe, które ają da

jakieś or i upo aż iają te orga do da ia da h or astępuje

28
 delega ja ko pete ji, aż do or er tor z ej; przekaza i ko pete ji
orga o iższ do da ia or – hierar hia orga ó pa st ie.

O e s ste pra Pols e a po iąza ia stat z e i d a i z e.

a) Statyczne, bo: normy wydawane przez orga iższe uszą ś zgod e z akta i
ższ i rozporządze ie z usta ą, usta a z ko st tu ją
b) D a i z e, o: przepis usta a h, któr h przekaz a e są ko pete je
dawania przepisu danym organom

Ad. 2Niesprzeczność

Pra o jest tak z udo a e, że sprze z oś jeśli i stąpią to oż a je usu ą .

Nor a pra a a ot a ją dla działa ia adresata. Jeśli d ie or

akazują e działa ie tej sa ej s tua ji a d a róż e sposo , pod iot ie ie jak
a się za ho a . Niesprze z oś jest atural postulatem, nie tylko w
odniesieniu do systemu prawa.

Klas fika ja sprze z oś i:

 Abstrakcyjna( analityczna) – iędz jed z ele e tó or pra ej –

iędz hipoteza i, sa k ja i, d spoz ja i. Niezgod e ądź zęś io o
iezgod e hipotez , dają iezgod e sankcje lub dyspozycje.„Goł okie ”
oż a je dostrze p. jed a or a oś zakazuje druga akazuje.
 Konkretna (aksjologiczna)konfliktowa – zakres hipotez d ó h or za hodzi
na siebie – ida to dopiero ko kret ej s tua ji, a ie od razu. Np. ależ
ó i pra de o ika h lekarski h i ie zada a ierpie .
 Prakseologiczna - polega na tym, że zachowanie zgodne z jedną normą lub skutek
takiego zachowania unicestwia całkowicie lub w części skutek zachowania zgodnego
z drugą normą. np. tzw. normy syzyfowe np. „Otwórz drzwi jeśli są zamknięte” i i
„Zamknij drzwi jeśli są otwarte”.

*ródła sprze z oś i pra ie:

 Charakter techniczny – efekt wad techniki legislacyjnej, efekt nadmiaru

ateriału pra ego, ieko pete ji orga ó usta oda z h. Są
usuwalne w procesie stosowania prawa. Usu al e za pośred i t e reguł
koliz j h al o kład i pra a. Sprze z oś i sfor uło a pra a – pozorne
a pozio ie jęz ka.
 Charakter polityczny – elo o, ś iado ie pro adzo a do s ste u pra a,
efekt ko pro isó polit z h ie przestrzega h przez orga iższe
usi poja i się prz or ie sprze z ej stoso ko e tarz . Nieusu al e
w procesie stosowa ia pra a. Usu al e przez o ą or ę. Sprze z oś
samego prawa – realne.

Reguł koliz j e:

29
 I. Reguła hierar hi z a - lex superior derogat legi inferiori – norma
ższa usu a or ę iższą
II. Reguła zaso a te poral a – lex posterior derogat legi priori –
or a póź iejsza usu a or ę ześ iejszą – wyraz aktualnej woli
prawodawcy
III. Mer tor z a treś io a – lex specialis derogat legi generalis

Może zaist ie s tua ja, kied prz padek sprze z oś i ie jest o jęt żad ą z or
kolizyjnych.

Może zaist ie s tua ja, kied jest ad iar reguł koliz j h do da ego prz padku
sprze z oś i i astępuje ko flikt reguł koliz j h reguł koliz j e dają sprze z e
rezultaty):

1) Reguła koliz j a hierar hi z a a pier sze st o przed regułą

te poral ą
2) Ko flikt reguł hierar hicznej i merytorycznej
Jeżeli orga iższ sa o ol ie dał or ę, to a pier sze st o
reguła hierar hi z a, jed ak jeśli orga iższ dostał d spoz ję da ia
or upo aż ie ie za arte or ie ższej , to reguła treś io a a
pier sze st o

3) Konflikt międz reguła er tor z ą a te poral ą le spe ialis da e

ześ iej iż le ge eralis to:
Lex posterior generalis non derogat legi priori speciali – norma generalna
póź iejsza ie usu a or spe ialis ześ iejszej, ewentualnie
rozpatr a e są k estie elo oś io e.

I i sło a i:

- kr teriu er tor z e jest aż iejsze od hierar hi z ego pod aru kie , że

or a le spe ialis została da a a podsta ie upo aż ie ia za artego
or ie ższej

Z praktycznego pu ktu idze ia każda sprze z oś jest usu al a, gd ż sąd a

o o iązek da ia roku usi upora się z każdą sprze z oś ią

Z teoretycznego jed ak pu ktu idze ia, to ie astąpi usu ię ie sprze z oś i, jeśli

reguł koliz j e ie ędą sta ie jej usu ą . W rok sądu ie po aga usu ię iu
sprze z oś i i to pra oda a usiał z ie i sprze z e or – sprze z oś i
ieusu al e za po o ą reguł koliz j h z kład i pra a to sprze z oś i real e.

Sprze z oś pozor a – sprze z oś usu al a za po o ą kład i pra a lu reguł

kolizyjnych.

30
Ad 3.Zupełność systemu prawa- System prawa powinien być zupełny i nie zawierać luk.
Oznacza to, że powinien regulować wszystkie kwestie, które uznaje się za istotne. Zupełność
oznacza, że prawodawca przewidział unormowanie dla każdej sytuacji wymagającej
rozstrzygnięcia na gruncie prawa. Zupełność systemu prawnego polega na tym, że na każdą
okoliczność przewiduje on odpowiednią normę prawną.

I. Zupełność obowiązywania alida ji, aż oś i

Mó i : „s ste zupeł se sie zupeł oś i o o iąz a ia”, al o „s ste
zupeł alida j ie s ste za k ięt ”

Kied o do ol ej or ie oż a po iedzie z jest o a or ą pra ą, z

ie jest z ależ do s ste u pra a, z o o iązuje s ste ie pra a .

Kiedy samo prawo daje kryteria, z po iada a or a jest or ą pra ą.

Kr teria o o iąz a ia s ste o ego.

II. Zupełność materialna (kwalifikacyjna)

)asta a ia się ad ożli i za ho a ia i, S ste ędzie zupeł , jeśli
daje k alifika ję pra ą do każdego ożli ego za ho a ia jed oz a z ą
odpo iedź – np. zachowanie zakazane).

W róż i oże doz ole ie:

- sła e – ie za arte dosło ie or ie

- mocne – uregulowane prawnie (chronione)

Jeżeli ię jest za ho a ie, o któr pra o il z , to i tak pra o je reguluje –

jest ono dozwolone – il ze ie pra a ie jest iezupeł oś ią aterial ą
luką .

Niezupeł oś aterial a to luka w prawie iezupeł oś pra a se sie

materialnym).

Luka to „ iała pla a", pustka a pe od i ku o szaru pra ego; rak

regula ji pra ej. Nie każd rak przepisó ależ trakto a jako lukę. Wielu
dziedzi ż ia or oda a elo o ie reguluje. O lu e ó i jed ie
ted , gd rakuje or dla takiego stosu ku społe z ego, któr - iorą pod
u agę ałokształt o o iązują ego usta oda st a- po i ie
uregulowany. Prz z stąpie ia luk pra ie są roz aite. Pra o ie
adąża zęsto za prze ia a i, jaki ulegają stosu ki iędz ludzkie.
Usta oda a t orzą przepis ie jest sta ie prze idzie sz stki h
e e tual oś i. W rezulta ie za hodzą s tua je, któr h o o iązują e pra o
ie or uje, i o że potrze a regula ji jest o z ista. )darza się też, że
or oda ą elo o pozosta ia lukę t orzo zespole przepisó .
) łasz za, gd od oszą się o e do o h dziedzi . Dopiero po pe
zasie, gd działal oś orga ó stosują h pra o dostar z prakt z h
doś iad ze , peł ia się tę lukę przez da ie odpo ied iego aktu.

Rodzaje luk:

31
 b) Luki konstrukcyjne – opiso e i h e hą jest, że i h st ierdze ie jest
k estią o iekt ego osądu
1) Intra legem – a ątpli oś i od oś ie uregulo a ia za ho a ia,
o przepis są sfor uło a e z t ogól iko o luź o . Ma
ątpli oś i od oś ie: s tua ji, kogo dot z , lu jakiego za ho a ia
określe ia, to ieostre az ogól e – ątpli oś i od oś ie zakresu
stoso al oś i az . Lukę nazywamy Intra legem tylko, gdy
ogól iko oś przepisu traktuje egat ie.
2) Techniczna – a et jak regula ja jest kazuist z a, to ie oże
zerpa sz stki h ożli oś i. zasada: i ardziej kazuist z a
regula ja, t iększa ożli oś popeł ie ia luki technicznej).
Dot z regula ji sz zegóło ej, a przez łaś ie jej sz zegóło oś
idzi jej ieko plet oś pozor a sz zegóło oś or pra ej
Np. Ma usta ę, ale ie a o do iej jesz ze przepisó
wykonawczych.
3) Swoista – jest delegacja ustawowa (upo aż ia i zo o iązuje orga do
da ia rozporządze ia ko a zego , a te orga p. i ister go
nie wykonuje.
c) Luki aksjologiczne – od oszą e się do artoś i
2) Extra legem (poza prawem) – po staje, gd pe ie rze z ie po iąga
za so ą żad h skutkó pra h jest dla pra oda o ojęt e, a
zda ie pe h osó , da e za ho a ie po i o oła skutki
prawne).
3) Contra legem – ktoś u aża, że pe e za ho a ie ie po i o ie
konsekwencji prawnych – a pra o ie iązało skutkó pra hz
danym zachowaniem p. sa k ja za za ójst o euta az j e , al o że
skutki ł iej lu ardziej suro e.
Luki realne – techniczne, swoiste

Luki pozorne – intra legem, contra legem, extra legem

III. Zupełność proceduralna(decyzyjna)

Stosunek systemu prawa do wydawania decyzji przez sąd , z orga
administracji.

Wedle da ego s ste u pra a ist iał o o iązek rozstrz g ię ia każdej

pra idło o iesio ej spra . Niezupeł oś pro edural a za hodziła kied
orga ie usi rozstrz g ą spra iesio ej sta sprzed re olu ji
fra uskiej, kodeks apoleo a iósł zupeł oś pro edural ą .

W Pols e jest uregulo a ie, że spra a usi zako zo a, jeśli została

iesio a pra idło o. Przepis pro edur ó ią, że usi się doko z , jeśli
ła iesio a, ie ó ią jed ak prost, że usi rozstrz g ięta po ie aż
zako ze ie jest ró ież ofa ie pra z po odu iepra idło ego
wniesienia.

Zasady systemu prawa

Nor , które doktr a pra a u aża za or sz zegól ego z a ze ia. Nie a jed ej
odpo iedzi, ze u or te ają sz zegól e z a ze ie.

32
 1) Są Ko st tu ji
2) Przesądzają treś or iższ h
Według Rola da D orki a są or o iększ z a ze iu zasad , oraz o iejsz
znaczeniu.

O mniejszym znaczeniu – speł ia je, al o ie. Nie usi za arta przepisa h

O iększ znaczeniu – ie za sze ó i o speł ie iu i h al o ie, ó i ró ież o a

prz kład arusze iu. )god oś z i i oż a stop io a poz ala a to i h ogól oś

)asad ogą ie za arte przepisa h.

)asad ogą podsta ą zasądze ia roku rozstrz g ię ia spra .

9. W kład ia prawa
1) W kład ia prawa i terpreta ja prawa – zespół z oś i z ierzają h do ustale ia
pra idło ego z a ze ia przepisu pra ego prag at z e rozu ie ie . W se sie aprag at z
kład ia pra a to po prostu rezultat tego procesu.
W kład ia prawa = pro es rozu ie ia przepisów prawa
Nie oż a zastoso a przepisu pra ego ie i terpretują go ie rozu ieją go .
Clara non sunt interpretanda – or , które są jas e ie agają i terpreta ji.

Interpretacja prawnicza, jest t sa o i terpreta ja teksó ogól ie. Gatu ek filozofii –

her e eut ka zaj uje się siłka i i terpreta j i.
Cele pra ikó jest u z ie ie tekstu aktu pra ego jas – clara non sunt
interpretanda
Mó i o oli usta oda , pra oda .
Za prawodaw ę pra i u ażają: określo orga ają ko pete je do t orze ia pra a
ie io e ko st tu ji, ale ie że te orga
składają się z ko pete t h ludzi.
W z a ze iu so jologi z : fakt z e pogląd , ele
jakie sta iają so ie posz zegól e oso t orzą
prawo.
Praw i stosują w kład ię ie ają a śli fakt z ego (socjologicznego) prawodawcy!

Pra i od ołują się do pra oda jako do pe ego ko struktu prz pisują u e h ,
któr h ie posiada. Prz pisują u for ę jed ego
ieist ieją ego pod iotu.

2)Domniemanie (Zasada )racjonalnego prawodawcy: prz j uje że pra oda a apisał przepis
ajlepsz ożli sposó .
Domniemania (Zasady) iez ęd e dla zrozu ie ia pra oda :

1. pra oda a posługuje się jęz kie pra idło o, sposó

zdyscyplinowany
2. pra oda a a peł ą iedzę a te at spra , które podaje
regulacji
3. pra oda a a el przepro adzają da ą regula je (aprobowany
społe z ie
4. prawodawca nie stanowi norm sprzecznych
5. pra oda a ie sta o i or z ęd h

33
 6. pra oda a li z się z ko sek e ja i empirycznymi swoich
działa
Ko struk ja zasad ra jo al ego pra oda jest założe ie u ożli iają
stoso a ie kład i, daje to zo iekt izo a ie pra a.

Pro es kład i za z a się o e ie jak a ątpli oś .

Jeżeli przepis podlegają przekształ e iu or ę pra ą to przepis takie podlegają

kład i pra a. jeśli uduje or ę z przepisó to podlegają o e kład i –
ko ep ja der a j a kład i pra a – kład ia taki h prz padka h jest
uż a a za sze

) kład ią a do z ie ia gd oże skaza pe e ątpli oś i a te at

rozu ie ia pra a. Są to ątpli oś i, które oże udo od i uargu e to a .
Wedle tej ko ep ji ie za sze do hodzi do kład i, ale jed ie gd za hodzą
ątpli oś i – podejś ie klas fika j e.

Interpretacja zmierza do w jaś ie ia tekstu.

Relacje:

 Li g ist z e gra at z a i jęz ko a - raże ie j. pra ego są ardzo zęsto ieostre,

iejas e, ieloz a z e, se a t z ie iedookreślo e ot arte ; zali z do iej te sz stkie
d rekt , które harakter zują z a ze ie or ze zględu a jej łaś i oś i jęz ko e;
ależą tutaj d rekt jęz ka poto z ego i pra ego stro ,
 Systemowe – przepis pra zaj uje określo e iejs e ak ie or at , a z kolei te
akt or at jest skład ikie określo ej gałęzi pra a. Każd przepis pozostaje ielu
sko pliko a h rela ja h z i i przepisa i. Rozu ie ie każdego przepisu usi ra pod
u agę i zhar o izo a e z rozu ie ie i h przepisó ;
 Funkcjonalne – kład ia pra a ie oże się ogra i za do ko tekstu jęz ko ego
i s ste o ego da ego przepisu, usi rozu ie ko tekst fu k jo al – z iki społe z e,
eko o i z e i oral e i te ja or oda , ele jakie so ie sta iał, rei terpreta ja
przepisó o o iązują h przeszłoś i .

Podział w kład i:

.)e zględu a o iążą ą:

 Autentyczna - doko a a przez te sa orga , któr usta o ił da ą or ę, prz j uje się,

że a o a o pra a ró ą o pra ej aktu or at ego, któr został podda
i terpreta ji; d ie for kład i aute t z ej:
W kład ia ofi jal a zawarta w autor zowa i ają for al ie o
wiążą ak ie, której pra oda a po iada się o do z a ze ia
ustanowionych przez siebie norm;
W kład ia ieofi jal a, której i te je pra oda poz aje róż sposó
ateriał prz goto a ze, deklara je, pr at e oś iad ze ia pra oda ,
które for al ie ie iążą.
 Legalna – kład ia doko a a przez orga upo aż io przez sa o pra o do
i terpreta ji określo h przepisó pra a stąd jej az a , przepis pra e określają
pro edurę doko a ia kład i oraz zakres jej o iążą ej; a harakter a strak j ,
doko uje się jej za po o ą u h ał lu t z h podej o a h z kle a spe jal h

34
 posiedzeniach sądu lu i ego orga u stosują ego sprawę, a nie w toku rozstrzygania
konkretnych, indywidualnych spraw;
 Operatywna – kład ie doko a e przez sąd i i e orga stosują e pra o toku
rozpoz a a ia i d idual h spra kar h, il h i i h. Ma ię harakter
ko kret a ie a strak j . Wiąże jed ie tej spra ie, której jej doko a o – nie ma
o po sze h ie o o iązują ej. )ali za tu ró ież kład ię doko a ą przez sąd
od oła z , która da ej spra ie jest iążą a dla sądu iższego.

 Doktrynalna(naukowa) – dokonywana przez przedstawicieli doktryny prawniczej,

dokonywana w glosach do orze ze aj ższ h i st tu ji sądo h, jak ró ież
ko e tarza h do tekstó pra h i opra o a ia h auko h. Nie a o iążą ej
jed ak jej pł jest z a z i stale ros ą . Np. przeszłoś i iała o iążą ą
kład ia pra ikó rz ski h, któr prz z a o prz ilej doko a ia iążą ej
i terpreta ji zagad ie pra h Ius respondendi).

UWAGA!!! RÓŻNICA MIĘD)Y WYKŁADNIĄ OPERATYWNĄ A LEGALNĄ

W kład ia operat a z iąza a jest t lko z rozpatrze ie ko kret ej spra .

Sąd oże da ró ież kład ię a strak j ą legal ą ie z iąza ą z ko kret a

spra ą

ożli oś i ś ieżki, tr , które pro adzą, że skład sądu aj ższego zaj ują się
zagadnieniem prawnym – kład ią pra a iąże to łą z ie roki sądu aj ższego :

I. Skład sędziów Sądu Najw ższego

Sąd do hodzi prz rozpatr a iu spra , że k estie pra e ołują
ątpli oś i a t le po aż e, że sąd te ie zuje się ko pete t . Wted
te skład oże przekaza kład ie pod sąd ższego składu sędzió .
Sąd składzie sędzió oże podją u h ałę, a pote skład oso o
ędzie dalej pro adzi spra ę opar iu jed a o kład ie przepro adzo ą
przez skład sędzió .

Jeżeli podej ują dają u h ałę jaś iają ą posta o ią ada jej o
zasad pra ej, to ędzie o a iążą a dla sz stki h sądó hierar hi z ie
iższ h.

Skład sędzió rozpatruje jed ie spra ę kład i, a ie ałą spra ę

sądo ą.

Jeżeli ato iast skład sędzió uz a się za ieko pete t , o zagad ie ie

jest z t po aż e, to oże da u h ałę przekazują ą pra ę nad
kład ią odpo ied iej iz ie.

Iz a prz padku uz a ia się za ieko pete t ą przekazuje pra e do składu

ższego –iz połą zo e.

Jeśli iz połą zo e uz ają się za ał gre iu to spra a kład i trafia

przed zgro adze ie ogól e sędzió Sądu Naj ższego.

35
 Wsz stkie skład Sądu Naj ższego od górę doko ują kład i ie
z iąza ej z roz iąza ej da ej spra – kład i a strak j ej doko ują.

II. Pier sz Prezes Sądu Naj ższego zo a z , że róż e sąd róż ie rozpatrują
podobne sprawy, to kieruje wniosek o po oła ie skład -dmio osobowego
Sądu Naj ższego.

III. Postępo a ie zai i juje prokurator ge eral , rze z ik pra o atelski h,

rzecznik ubezpieczonych – postępo a ie a alogi z e do pu ktu II

W roki sądu aj ższego są ie iążą e dla sądó iższ h, ale ają duż pł a
i h orze z i t o fakt z pł

Podział kład i ze zględu a zakres:

 W kład ia literal a imperatio declarativa) – zgod a z literą pra a; prz j uje z a ze ie

jęz ko e to o po iedział or oda a pokr a się z t zego h iał -idem dixit quam
voluit
 W kład ia rozszerzają a imperatio extensiva) – daje ik szersz od kład i jęz ko ej;
przyjmujemy szersze znacze ie przepisu od z a ze ia jęz ko ego, gd ż or oda a
po iedział iej iż za ierzał – minus dixit quam voluit
 W kład ia z ężają a imperatio restrictiva) – daje z a ze ie ęższe; prz j uje
z a ze ie ęższe od jęz ko ego, po ie aż or oda a po iedział ię ej iż za ierzał
– plus dixit quam voluit
dada ie rela ji iędz kład ią jęz ko a a kład ią i te jo al ą kład ią przepisu zgod ą z
olą i i te ja i pra oda .

Stoso a ie spo ia h rodzajó kład i zasad – strona 167, 168.

Podział kład i ze zględu a jej stosu ek do o o iązują ego pra a:

1. W kład ia se u du lege
2. W kład ia praerter lege
3. W kład ia o tra lege – kład ia pra ot ór za – to taka, która z ie ia zakres z ó
nakazanych, zakazanych lub dozwolonych w stosunku do tego, któr ika z dot h zas
o o iązują h or pra h, a t zase sa t orz o e or . I terpretator ie
oże t orz pra a.
Tekst pra a ardzo rzadko for ułują d rekt kład i pra a. Większoś d rekt
i terpreta j h to t ór ają e ieraz ielo ieko ą historię trad ji i kultur pra i zej,
której korze ie sięgają pra a rz skiego.

)asad stoso a ia spo ia h t pó kład i:

 Ge eral akaz stoso a ia kład i se u du lege

 Ge eral zakaz stoso a ia kład i o tra lege

Dyrektywyw kład i:
W kład ia pra a jest zo iekt izo a a, prze i ie st ie do kład i literatur , po ie aż a
reguł d rekt jak oże działa kład ia, a jak ie.

36
D rekt kład i pra a rodzaje :
. Jęz ko e
2. Systemowe
. Celo oś io e fu k jo al e

Ad 1.Językowe

1) Do ie a ie jęz ka poto z ego – prz jaś ia iu z a ze ależ da sło o

znaczenie potoczne.
No h a, że pra oda a to defi iuje. Np. oso a aj liższa g kodeksu
kar ego to: stęp i, zstęp i, rodze st o oraz oso a ędą a stał
faktyczne poż iu ko ku i at

2) Do ie a ie jęz ka pra ego – ada ie da e u sło u z a ze ia jęz ka

pra ego przed jęz kie i h auk jęz k spe jal i ej dziedzi iedz ,
h a zę pra oda a h iał a ada o u z a z ie i ego jęz ka spe jal ego
określił to)
Od ołują e się do pe ej d s pli pra oda .

Ge eral a zasada: jęz k pra – jęz k spe jalist z – jęz k poto z

3) Jeżeli tekś ie pra uż a się d ó h róż h raże to ie oż a

prz pisa i jed ego z
4) Jeżeli sło o jest uż te
5) Żad e sło o ie jest z
– brak retardacji.
Definicja legalna – prz pis
a ze ia zd s pli o a pra oda a .
ielokrot ie to za sze a to sa o z a ze ie
ęd e tekś ie pra sz stkie sło a są iez ęd e
o jaś iają e z a ze ie słó uż t h przez pra oda ę.

Zasady jęz ko e:

 Nor ie ależy przypisa takie z a ze ie jakie a o a w języku poto z y , hy a że

waż e względy prze awiają za odstąpie ie od tego z a ze ia
 Jeżeli a gru ie języka poto z ego oż a przypisa or ie kilka róż y h z a ze , to
ależy wy ra to z i h, które jest aj ardziej o zywiste
 Jeżeli prawodaw a adał określo y wyraże io z a ze ie swoiste, to ależy je
rozu ie właś ie w taki z a ze iu dyrektywa języka praw ego
 Jeżeli określo y ter i ależy do ter i ów spe yfi z y h w określo ej dziedzinie
wiedzy lu praktyki społe z ej, to ależy przyją , iż ter i te a takie z a ze ie, jak


w tych dziedzinach (dyrektywa znaczenia specjalnego)
Ustalają z a ze ie językowe przepisu ależy ra pod uwagę i e przepisy praw e,
wolę prawodaw y oraz el regulacji prawnej
 Jeżeli awet odstępuje y od z a ze ia językowego, to i terpreta ja da ego
wyraże ia powi a pozostawa w ra a h ożliwego z a ze ia słow ikowego
 Róż y zwroto ie ależy adawa tego sa ego z a ze ia
 Ty sa y zwroto ie ależy adawa róż y h z a ze
 Nie wol o tak i terpretowa przepisów praw y h y pew e i h frag e ty okazały się
z ęd e
 Ta gdzie rozróż ie ie wprowadza sa prawodaw a ta ie wol o i h
wprowadza i terpretatorowi.

37
 Ad 2. Systemowe subsydiarna wobec językowej

Dyrekt jej kład i polegają a t , że jaś iają ątpli oś pra i

od ołują się do ko tekstu opar iu o:

- aj liższe przepis

- s ste at ka e ętrz a aktu pra ego kodeks dzielą się aj zęś iej a dział
tematyczne)

1) Nie oż a tak przepro adzi kład i a doszło do sprze z oś i iędz

przepise or a iego pro adzo ą , a i i przepisa i
2) Jeżeli or są sprze z e to uzgad ia je z s ste e pra a
3) W jątki o harakterze le spe ialis i terpreto a e z ężają o ś ieś iają o,
ś iśle - nie rozszerzają o.

 Wszystkie normy prawne powi y y i terpretowa e zgod ie z zasada i prawa

 I terpretują or y praw e ależy ie a względzie przede wszystki or y ko stytu yj e
 I terpreta ja or prawa polskiego powi a y zgod a z or a i prawa
iędzy arodowego publicznego
 Nor y prawa wew ętrz ego powi y y zgod e z or a i prawa europejskiego
 Nie ależy i terpretowa przepisów prawa w sposó prowadzą y do i h sprze z oś i z i y i


przepisami
Nie ależy i terpretowa przepisów prawa w sposó prowadzą y do luk
 Przepisy praw e ależy i terpretowa iorą pod uwagę i h iejs e w syste aty e
zew ętrz ej i wew ętrz ej aktu or atyw ego

Ad 3. Celowościowe funkcjonalne subsydiarne w stosunku do językowej

Pra o ależ i terpreto a tak a przepis iku tej i terpreta ji uz skał el

za ierzo przez pra oda ę.

Sposoby przedstawienia:

Celo oś io a: a or posiadał ele założo e przez pra oda ę, w

opar iu o ko tekst społe z , eko o i z , aksjologi z .

Funkcjonalna: aby funkcje prawa (skutki działa ia pra a, polega a t a

klu z to, o przez pra oda ę ie ło za ierzo a, a zi terpreto a
sposó ł zgod z olą pra oda .

Postępuje odkąd pra o peł i akt ą rolę róż h progra a h społe z h p.

i ter e jo iz . dudzi to o a ę, bo nadawanie normie kontekstu politycznego czy aksjologicznego
oże rad kal ie pł ą a jej i terpreta ję.

Prz kład i ie oże ó i o hierar hii tak jak jest prz reguła h koliz j h, po ie aż
doko ują kład i za z a pra dzie z jęz ko ej, ale ro ią to ierozdziel ie zadaje
sobie trud interpretacji normy.

Efekte stoso a ia kład i s ste o ej i fu k jo al ej jest ustale ie z a ze ia ałej

or , a ie posz zegól h słó iej za art h.

38
  Przy i terpreta ji przepisów praw y h ależy ra pod uwagę powsze h ie ak eptowa e
or y oral e, zasady sprawiedliwoś i i słusz oś i
 I terpretują or ę praw ą ależy wzią pod uwagę ko sekwe je społe z e i eko o i z e
do jaki h prowadzi ędzie określo a i terpreta ja i wy ra taką, która prowadzi do


konsekwencji najbardziej korzystnych
I terpretują przepisy praw e ależy ra pod uwagę el regula ji praw ej ratio legis
 Przepis praw y ależy i terpretowa z wolą history z ego prawodaw y / Przepis praw y
ależy i terpretowa z wolą aktual ego prawodawcy
 Przepis praw y ależy i terpretowa zgod ie z zasada i i terpreta ji podo y h przepisów
w innych krajach.

Normatywne teorie(koncepcje)wykładni.

Po stał a przeło ie XIX i XX ieku. Poz t iz pra i z z iąza z kład ią stat z ą

za zął kr t ko a . Ko ep je te są or at e, po ie aż sta o ią przepis a
kład ie – ó ią jak korz sta z kład i s ste o ej, jęz ko ej i fu k jo al ej . Pogląd
a te at aż oś i kład i są u aru ko a e et z ie i ideologi z ie.

W róż ia posta :

2. Ce ią a kład ie su iekt ą, stat z ą jęz ko ą – pra o traktuje się jako oś

stałego. Teoria głosi, że e ią kład ie jęz ko ą pra o staje się g ara te porządku i
pra o stoi a straż o atela. Ta posta a prefero a ia kład i jęz ko ej iąże się z
przeko a ie że ajlepiej ło gd od o i ole pra oda histor z ego.

3. Ce ią a kład ie d a i z a o iekt ą fu k jo al ą – adąża za z ia a i

odz ier iedlają s tua ję społe z ą, gospodar zą i polit z ą kraju. adek at oś pra a
i ż ia

12. Stosunek prawny

Stosunek prawny – to stosu ek społe z uregulo a przez or ę pra ą. Może prz ra for ę
stosu ku fakt z ego uś iada ia ego so ie przez strony, np. zawarcie umowy, wymierzenie
a datu, łoże ie rodzi ó a utrz a ie dzie i i stosu ku z sto or at ego, tet z ego ie
uś iada ia ego so ie przez stro .

Przepis pra e akładają a as o o iązki, a fakt, że ie ie o i h treś i nie zwalnia nas od

odpo iedzial oś i ignoratia iuris nocet, non excusat . Stosu ki pra e ogą ie harakter
d ustro ałże st o lu ielostro spółka .

Elementy stosunku prawnego:

 Fakty prawne – każde zdarze ie po odują e po sta ie, usta ie ądź z ia ę treś i stosu ku
pra ego, z li zdarze ie ołują e jakieś skutki pra e. Od ołuje się do tego sz zegól ie
prawo cywilne.

39
Zdarzenie prawne – kategoria faktó pra h iezależ h od oli zło ieka p. ś ier ,
urodze ie, klęska ż ioło a, upł zasu.

Działa ia – kategoria faktó pra h zależ h od oli zło ieka – ludzkie zachowanie. Obejmuje
działa ia takie jak: pła e ie podatku, odda ie długu jak i za ie ha ia ieudziela ie po o ,
iezapła e ie podatku, ieodda ie długu . Kategoria działa o ej uje ardzo zróż i o a ą grupę
ludzki h za ho a jak: za ar ie u o , popeł ie ie przestępst a, da ie roku sądo ego z
uchwalenie konstytucji.

Czyny – działa ia, które ie z ierzają do oła ia skutkó pra h, ale je z o pra a
ołują. Dzielą się a: zgod e z pra e = fakt pra e ołują skutki pra e i z
niezgodne z prawem = czyny niedozwolone (delikty cywilne – odpo iedzial oś , ex delicto).

Akty prawne – działa ia, które podej uje oła skutki pra e, p. za ar ie u o .

Akty prawne:

1. akty tworzenia prawa

2. akty stosowania prawa
akty konstytutywne – akt t orzą e o sta pra ; p. rok roz odo ;
akty deklaratoryjne – akt pot ierdzają e ist ieją sta pra ; p. rok
ustalają treś u o
3. z oś i pra e – oś iad ze ie oli prz aj iej jed ej stro , z ierzają e do
oła ia skutkó pra h;
jednostronne – p. testa e t, porzu e ie rze z , prz ję ie lu odrzu e ie
spadku;
dwustronne – np. umowy;
wielostronne – np. umowy;

 Podmioty stosunku prawnego

W róż ia się d a podsta o e pod iot stosu ku pra ego:
Osoby fizyczne
Oso pra e arto z ró i u agę a gałąź pra a p. pra ie iędz arodo
pu li z rela ja stosu ku pra ego za hodzi iędz orga a i iędz arodo i

Ad 1.Osoby fizyczne

Oso fiz z e, z li ludzie posiadają:

 )dol oś pra ą – zdol oś do ia stro ą stosu ku pra ego, posiada ia

pra i o o iązkó , a przed iote pra a.
)dol oś pra ą oso fiz z e a ierają:

- przed 1993 - od urodzenia

- po 1993 – od po zę ia as iturus

Ustaje o a z h ilą ś ier i, a podsta ie aktu zgo u.

Może zaist ie ró ież s tua ja, gd ie oż a st ierdzi zgo u, ale pe e

okoli z oś i skazują a to, że da a oso a ie ż je – astępuje tz . uz a ie
za z arłego. Jeżeli oso a zagi ie, a od o e tu od o e tu, gd idzia o
ją po raz ostat i ostat i s g ał ż ia – kartka po zto a i ie określo

40
 prawnie czas ( lat od ko a roku kale darzowego, w któr uz a o go za
zaginionego , to oż a stąpi do sądu z ioskie o z a ie oso za
z arłą. Czas te jest dłuższ , jeśli oso a jest iepeł olet ia uz a ie za
z arłego ie oże astąpi przed ko e roku kale darzo ego, któr
zaginiony uko z ł lat d adzieś ia trz , a krótsz gd zagi io a ponad
lat okres pię iu lat lu oso a zagi ęła katastrofie lot i zej lu orskiej
iesię . Jest to do ie a ie ś ier i.

Jeżeli ałżo ek oso , która została uz a a za z arłą eszła po o ie

z iązek ałże ski to ted , gd oso a uz a a za z arłą się poja i, to o e
ałże st o jest aż e, h a, że ałżo ek elo o ukr ał, że a ko takt z
oso ą uz a ą za z arłą i udo od i to przed sąde , to ted ałże st o
staje się ie aż e.

Do ie a ie pra , az a or ę taką, że zaist iał fakt a

podstawie tego, że zaist iał i e fakt iez iąza e z oso ą e pir z ie.

Poza do ie a ie ś ier i róż ia ró ież:

- domniemanie ojcostwa

- do ie a ie ie i oś i – oso a jest uz a a a za ie i ą dopóki jej

i się ie udo od i.

- domniemanie faktyczne – gd a podsta ie pe h faktó ustala się i e

fakt p.: jeżeli oso a jest Sz ze i ie to pe e jest, że ie ło jej t
czasie w Londynie

 )dol oś do z oś i pra h – zdol oś do a a ia pra ądź

o o iązkó drodze łas ej z oś i pra ej.
)dol oś do z oś i pra h jest ielostop io a:

1) Peł a zdol oś do z oś i pra h uz skuje się ko zą lat

2) Ogra i zo ą zdol oś do z oś i pra h a oso a fiz z a
iędz a rokie ż ia. U o przez ią za iera e są ie aż e,
ale ogą aż e jeśli zosta ą pot ierdzo e. Cz oś i oso
fiz z ej o ogra i zo h zdol oś ia h do z oś i pra h są
aż e ez pot ierdze ia prz padka h:
 Kied da a oso a rozporządza s oi zaro kie
 Kied da a oso a rozporządza rze za i da i jej do
s o od ego uż tku
 Kied z oś i są doko a e dro h ieżą h
spra a h ż ia odzie ego kup o iletu, hle a
3) Oso , które ie uko z ł lat ie ają zdol oś do z oś i
pra h. U o za arte przez takie oso są ie aż e, z jątkie
dro h ieżą h spra ż ia odzie ego, a tra sak ja ie ędzie
krz dzą a dla tej oso jeżeli tra sak ja zosta ie ko a a, a
groszki ie ędą koszto ał zł
Osoby fizyczne ogą u ez łas o ol io e:

1) ałko i ie – ie ają zdol oś i do z oś i prawnych poprzez

horo ę ps hi z ą, pija st o, arko a ię. Usta a ia się opiekuna.

41
 2) zęś io o – oso a u ez łas o ol io a a ogra i zo ą zdol oś do
z oś i pra h i jest trakto a a jak iała -18 lat.
Dzieję się tak aj zęś iej z oso a i uzależ ionymi od alkoholu czy
arkot kó , które sko z ł lat. O u ez łas o ol ie iu orzeka
sąd. U ez łas o ol ie iu ie ogą podlega oso które ie są
peł olet ie o i tak ie ają peł ej zdol oś i do z oś i pra h.
Usta a ia się kuratora – z oś i pra e takiej oso agają jego
zgody.

Ad 2. Osoby prawne

Są to ko strukt , t pra e, które ist ieją dzięki te u, że pra o je kreuje, tz .

poz ala st orz oso ę pra ą. S oje ele oso pra e realizują za
pośred i t e orga ó z li osó , które ogą działa i ie iu oso pra ej i
za iąga jej i ie iu zo o iąza ia z a a upra ie ia.

W róż ia d ie kategorie osó pra h:

a) Korporacje (stowarzyszenia)- i h istot ele e te są ludzie, jako

zło ko ie, de dują o jej działal oś i i poprzez s oje udział z składki
t orzą jej ajątek – p. partia polit z a, spółdziel ia
b) )akład fu da je – i h istot ele e te są określo e do ra ajątko e,
z li do i h ist ie ia fu dator odrę ia ajątek i określa ele a jakie a
przez a zo , p. uniwersytet – skar pa st a drodze usta
odrę ił ajątek a działa ie u i ers tetu, szpitala itp.

Po sta ie osó pra h

 Akt erekcyjny – usta a po ołują a do ż ia oso ę pra ą.

 Tryb normatywny (rejestrowy)- pra o określa aga ia, które uszą
speł io e przez oso fiz z e, które h ą ut orz oso ę pra ą,
po sta ie ie zależ od aktu ładz pu li z ej- pro adzo e są rejestr
przedsię ior ó
 Tryb koncesyjny - do zarejestrowania osoby prawnej wymagana jest zgoda
orga u ładz pu li z ej- np. banki- zezwolenie prezesa NBP

Ustanie osoby prawnej – oso tra ą s ój t z o e te pisa ia z

odpowiedniego rejestru.

Usta ie oże astąpi przez:

 Lik ida je roz iąza ie – osoba prawna i a spła i s e długi i ś iąg ą

ależ oś i, spie ięż ajątek i go rozd spo o a .W kreśle ie z rejestru.
 Połą ze ie osó pra h jed a tra i t – t lko iektóre oso pra e
ogą się łą z
 Upadłoś - ajątek oso pra ej ie star za a pokr ie zo o iąza
sta ie pła al oś i . Ogól a egzeku ja – sąd ko troluje jaki sposó
ajątek spółki jest rozdzielo iędz ierz ieli.

42
 Ce h osó pra h

Od za ar ia statutu spółki, już przed zarejestro a ie spółki z skują oso o oś

pra ą – taki sta jest od . Są to spółki orga i z e. Mają o e zdol oś
pra ą, a ie zdol oś do z oś i pra h.

Oso pra e ają zdol oś do z oś i pra h taki zakresie jak zdol oś

pra ą, z li:

- ie ogą zosta spadko ier a i, a i hodzi ałże st o

- w prawie – t lko a ki ogą udzieli i poż zki kred tu

Ad 3Ułomne osoby prawne

. W pra ie il ó i się o uło ej oso a h pra h

Mogą pod iot ie ają e oso o oś i pra ej, ale pe e e h t h

t oró po odują, że są o
spółka ja a, part erska,
oso a pra a p. kupują
jako spółka, a ie oso pr
ie jej zło ko ie.
e podo e do t oró ają h oso o oś pra ą
ko a d to a et . Takie oso ogą działa jako
ieru ho oś , ted pisa e są księgi ie z ste
at e. Kied poz a a jest spółka to jako spółka, a

. Uż a się tez określe ia – jed ostki orga iza j e ie posiadają e oso o oś i

pranej.

Jed ostki orga iza j e ie posiadają e oso o oś i pra ej

Prz z aje się oso o oś pra ą t oro , które jej ie posiadają, pod iot
ogą e podat ika i VAT, podatku od ieru ho oś i a ie oż a t h
jed ostek prz pisa do t oró o uło ej oso o oś i pra ej.

 Przedmioty stosunku prawnego:

 rzeczy – przedmioty materialne

o ruchome
o ieru ho e = ieru ho oś i – gru t , ud ki, zęś i ud kó , superficies
solo cedit – to o z ajduje się a gru ie sta o i jego zęś składo ą i ie
oże sta o i odrę ego przed iotu łas oś i;
Róż i ą iędz ru ho oś ia i i ieru ho oś ia i jest to iż u o a zo o iązują a do prze iesie ia
łas oś i ieru ho oś i oraz u o a prze oszą a łas oś ieru ho oś i po i a zawarta w
formie aktu notarialnego.

43
  inne przedmioty materialne – ie ze, gaz i kopali , ie są u aża e przez
pra ikó za rze z , gd ż ie posiadają dostate z ie zi d idualizo a ej i
odrę io ej posta i;
 przedmioty niematerialne – zali za się do ra o charakterze intelektualnym
(utwory artystyczne, naukowe, dobra osobiste – god oś zło ieka, do re
i ię, pie iądze jako ier ik artoś i, papier artoś io e ;
 za ho a ia się

 treś stosu ku praw ego – upra ie ia i o o iązki tego stosu ku, o e t orzą
iędz stro a i ięź pra ą vinculum iuris)
Więź pra a polega a t , że jed a ze stro oże zegoś żąda , a druga jest zo o iąza a do
zegoś. ) a alit z ego pu ktu idze ia upra ie ia i o o iązki s harakter zo a oż a jako d a
odrę e rodzaje odal oś i or at ej. Upra ie ia raża się teksta h pra h za
pośred i t e z rotu: „ ol o”, „jest doz olo e”, „ a pra o”, „ oże”, „zez ala się”. Upra ie ia
ogą :

oProste – upra ie ie łaś i iela do korz sta ia z rze z lu upra ie ie ierz iela
pożąda ia dłuż ik speł ił ś iad ze ie.
o )łożo e – ko pleks upra ie prost h;
Prawa podmiotowe – sz zegól ie istot e ko pleks upra ie prost h, p. pra o łas oś i, do
pr at oś i, do o ro .

Roszczenie – do aga ie się od określo ej oso , za ho ała się określo sposó – speł iła
s ój o o iązek.

O o iązki ogra i zają sferę ol oś i adresata or pra ej. Dzieli się je a o o iązki poz t e
(nakazy) i negatywne (zakazy).o owiązki są z reguł sprzężo e z sa k ja i. Takie o owiązki
sprzężo e z sa k ja i az wa się o owiązka i dosko ał i. O o iązka i iedosko ał i są
ato iast te o o iązki, które ie są sprzężo e z sa k ja i. Są to o o iązki, które są usta a ia e
i teresie jed ostki, którą iążą i dlatego ie trze a i h sa k jo o a iężar . Ciężar odgr ają
sz zegól ą rolę pra ie pro eso p. iężar do odu.

) o o iązka i ie dosko ał i spot ka się zęsto prz padka h pra so jal h, gd ie

i plikują żad h rosz ze po stro ie adresató t h pra , o ó zas z kle ikają e z t h
pra o o iązki orga ó pa st o h ie są za ezpie zo e żad ą sa k ją.

Kategorie upra ie :

a. Uprawnienia pozytywne – korelat ie sprzężo e z akaze , pod iot podjął określo e

działa ie.
b. Uprawnienia negatywne – korelat ie sprzężo z zakaze po stro ie jed ego po iotó .
c. Zezwolenia (dozwolenia) – ie są sprzężo e z o o iązka i. St ierdze ie, że jakiś z ie
jest zakaza i akaza . )ez ole ia są upra ie ia i do łas h za ho a .
I podział upra ie :

1. uprawnienia in personam – uprawnienie wobec konkretnej osoby; są skute z e t lko iedz

stronami (in partes) określo ego stosu ku pra ego.
2. uprawnienia in rem – upra ie ia skute z e o e każdej oso erga omnes , która
narusza dane uprawnienia.
3. uprawnienia in rem publicam – upra ie ia prz sługują e adresato i or pra ej
łą z ie o e pa st a.

44
Klas fika ja upra ie edług W. Ho hfelda:



Roszczenia
Wol oś i – odpo ied iki zez ole .
 Kompetencje – upra ie ia do t orze ia upra ie lu o o iązkó a rze z i h
osó .
 Immunitety – uprawnienia spro adzają e się do tego, ze jakiś pod iot jest łą zo spod
ko pete ji określo ego orga u. Jest to for a prz ileju dla róż io ej grup osó .

Kategorie do iosł h upra ie az a się pra a i i ol oś ia i zło ieka i o atela.

Istota pra ol oś io h polega a o hro ie pe h sfer ludzkiego ż ia i akt oś i przed

i gere ją pa st a i osó trze i h. Naz a się je ró ież pra a i egat i, po ie aż z i h
ist ie ie iąże się zakaz i gere ji osó trze i h sferę hro io ą przez pra o. Tutaj zali za się:
pra o do ż ia, pra o łas oś i, ol oś sło a i ol oś zrzesza ia się oraz z iąza e z t i
ol oś ia i ol oś i polit z e i religij e, a z łasz za ol oś przeko a , su ie ia i ol oś
wyznania (prawa I generacji).

Prawa II generacji to prawa socjalne, ekonomiczne, kulturalne: prawo do pracy, prawo do opieki
so jal ej i zdro ot ej, do auki, pra o do po z ku i ieszka ia. Pra a so jal e ają harakter
poz t e, o zo o iązują orga i służ pa st o e do zape ie ia o atelo określo h
usługi ś iad ze .

Pra a III ge era ji to pra a posz zegól h jed ostek ludzki h, pra a ał h grup – narody,
iejszoś i et i z e, religij e, jęz ko e, a a et ała społe z oś iędz arodo a. Należa tutaj
prawa: prawo do samostanowienia, do pokoju, do cz stego środo iska, pra a do za ho a ia
spól ego dziedzi t a iologi z ego i kulturo ego, pra o do po o hu a itar ej.

8.Stosowanie prawa

Stosowanie prawa a przestrzeganie – przestrzega pra a oże każd – znaczy to tyle, co

postępo a zgod ie z pra e , ato iast stoso a ie to ustala ie iążą sposó a
podsta ie pra a skutkó określo h aktó pra h. Doko ują tego sąd lu orga
administracyjne.

Stosowanie prawa to dostosowanie normy prawnej (w sensie indywidualnie-konkretnym) do

określo ego prz padku przez upra io orga .

Ma ię postępo a ie:

 Sądo e – sąd jest eztro i ieza isł , podlegają t lko usta ie, oże od ó i
zastosowania w przypadku konfliktu aktu podsta o ego z usta ą. Nie oż a sądo i
arzu i roku, E . a zastoso a się do de zji sądu od oła zego. Po sze h ie u aża
się, że daje o o g ara ję ajlepszego i ajspra iedli szego roku.
 Administracyjne – opiera się a zasadzie hierar hi z ego podporządko a ia – organ
dają de zję jest zo o iąza de zja i s ojego z ierz h ika, orga te ie są ie
za isłe, ie oże podda polit z pł o . Tre d uz aje, że sąd po i
ko trolo a de zje ad i istra j e.

45
  Quasi-sądo e – p. postępo a ie przed róż i sąda i i ko isja i d s pli ar i


korporacjach zawodowych
Quasi – administracyjne – pe e zada ia ad i istra ji pu li z ej są ko a e przez
i st tu je pozapa st o e p. a ki, age je u ezpie ze io e.

Elementy dyskursu stosowania prawa:

1) polega a ustale iu o o iązują ej or pra ej, która a stoso a a oraz ustale ie jej
kład i z a ze ia –ustalenie podstawy prawnej
2) Ustale ie faktó z pra a, t h faktó , które z pu ktu idze ia pra a ają z a z ie –
ustalenie podstawy faktycznej
3) Ustale ie że or a pra a dot z da h faktó s tua ji
4) Ustale ie stosu kó ikają h z pu ktu poprzed i t a. Ustale ie sa k ji, ieko ie z ie
skutki usza ie h ia e represje .

Ad . a a elu odt orze ie pe h zdarze , za ho a , które iał oła da e skutki. Orga

ustalają fakt a podsta ie do odó .

Teoria legalnej oceny dowodowej (legalna teoria dowodowa) – historyczna

Teoria swobodnej oceny dowodowej – sędzia ustala o oże do ode , z da a okoli z oś

oże do iedzio a określo do ode , jaka jest hierar hia aż oś i do odó kr teria
aż oś do odó

Współ zes e pra o ie hierar hizuje aż oś i do odó .

Sędzia sa doko uje do oru do odó kierują się doś iad ze ie i łas ą iedzą.

)asadą jest że ie z a się a ś iadka o du ho h, a oso a aj liższa oskarżo ego, al o

po oda oże od ó i zez a

Opi ia iegłego jest t lko źródłe do odo podlegają de zji sądu.

Ad . Ustalo e fakt są o jęte łaś ie tą or ą

Subsumcja – po iąg ię ie faktó spra pod su a ą or ę pra ą.

S he at rozu o a :

Sylogizm – polega a przesła e i iosku s logist ka . Np. każd pies jest ssakie , każd ssak
jest kręgo e, ię każd pies jest kręgo e .

Rozu o a ie sędziego jest podo e, ale przesła ka i jest or a prawna, stwierdzenie

zdarzenia i dopiero wniosek.

Su su ja to ię ej iż s logiz i ie da się jej o ją s logiz e .

46
 Skutki prawne w procesie subsumcji:

- sędzia a pe ą s o odę orze kar przedział określo kodeksie

- kara a ie harakter odstraszają lu z ie hę ają dla jed ostki ądź ogółu

- kara jest iejsza jeśli oskarżo razi skru hę

W Kodeksie Cywilnym:

- oże astąpi ustale ie ie aż oś i u o

- ustale ie o o iązku jako zasądzo ego roku

Sędzie u podlega ór ielkoś i zo o iąza ia, oże o iarko a karę u o ą za artą

umowie – miarkowanie kary.

Sąd a ór o e ustale ia o o iązku prz zadoś u z ie iu.

)adoś u z ie ie a odszkodo a ie

)adoś u z ie ie ie jest odszkodowa ie za szkodę, ale za krz wdę, tak wię jest
ie ożliwe do z ierze ia fi a sowego. Podlega mu:

- uszkodze ie iała – każd fiz z ól

- poz a ie ie ol oś i

- arusze ie dó r oso ist h

- k alifiko a e u iedze ie przełożo – pod ład , au z iel – u ze , et

Ustale ie skutkó pra h zamyka proces stosowania prawa.

Sąd dają roki, a ad i istra ja de zje.

Model decyzyjny

Kied sędzia za z a już przepro adza postępo a ie ustalają fakt to ie oże to

próż i pra ej. )az a za o ra pro adze ia spra ra a h pra a. z określo
pra ie i odpo iadają e u postępo a ie oraz kara prze idzia a kodeksie kar

Ko ep ja agi h faktó histor z a ko ep ja – stwierdzamy fakty bez teorii (przed

t orze ie teorii . Ko ep ja ta okazała się ie ożli a, o o ser uje się sz stko z poziomu
stoso a ia jaki hś ko ep ji.

Sędzia fakt i or ustala jed o ześ ie.

W każd o e ie stoso a ia pra a sędzia doko uje oru podej uje de zje – nie ma
ś isłego algor t u postępo a ia.

Decyzje:

- ustale ie o o iąz a ia

47
 - ustalenie znaczenia

- udowodnione fakty

- konsekwencje

Subsumcja jest skutkiem poprzednich decyzji.

Uzasad ie ie de zji postępo a iu sądo :

W rok jest ogłasza , ted sędzia podaje ust ie ot de zji. uzasad ia każd z oró
– o o iąz a ie or itp. .

[Przy wyrokach administracyjnych uzasadnienie jest pisemne]

Istnieje schemat uzasadnienia decyzji. Uzasadnienie nie jest odzwierciedleniem toku

ślo ego sędziego.

Jeżeli de zja jest uzasad io a, to jest to de zja ra jo al a.

W jaś ie ie ie jest uzasad ie ie . W jaś ie ie – „ o tak jest!”, uzasad ie ie – podanie racji.

„ z pra oda a a zupeł ą s o odę t orze iu pra a”

„ z pra o się t orz , z odt arza”

Koncepcja praw natury i koncepcja pozytywizmu prawniczego

Współ ześ ie u aża się, że pra o ie jest t ore zło ieka, le z zęś ią tu zło ieka.

Teoria Harta – tworzenie prawa musi być oparte na pewnej rzeczywistości (truizmy) i prawodawca nie
może być swobodny w procesie tworzenia prawa.

Truizmy:

1. Człowiek ma kruchą egzystencje

2. Dobra potrzebne człowiekowi nie są dostępne wszystkim ludziom
(są dostępne w ograniczony sposób)
3. Ludzie mają ograniczona zdolność do wypełniania swoich
zobowiązań
Prawo musi pomóc poszkodowanym.

Przedstawiciel pozytywizmu – prawo jest czymś autonomicznym w stosunku do moralności.

Model racjonalnego tworzenia prawa.

Aby do zamierzonych celów dobierać właściwe środki – racjonalność instrumentalna (jedna z

racjonalności – wąsko rozumiana).

48
49