BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)

Department of Mechanical Engineering

Makine Elemanları 2

KAYMALI YATAKLAR-II

RADYAL YATAKLAR

Doç.Dr. Ali Rıza Yıldız

13.06.2015
13.06.2015 1
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Bu Bölümden Elde Edilecek Kazanımlar Kaymalı Yataklar

 Radyal yataklama türleri

 Sommerfield Sayısı
 Sonsuz Genişlikte Radyal Yatak Hesabı
 Basınç Dağılımı
 Yük Taşıma Kapasitesi

Doç.Dr. Ali Rıza YILDIZ 13.06.2015

13.06.2015 2
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Radyal Kaymalı Yataklar Kaymalı Yataklar

Endüstride sıkça karşılaşılan, yüke radyal doğrultuda direnç gösteren hidrodinamik yatak
tipidir.

Doç.Dr. Ali Rıza YILDIZ 13.06.2015

13.06.2015 3
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Radyal Kaymalı Yataklar Kaymalı Yataklar

 Mil desteklenmesinin bu tip yataklarla gerçekleştirilmesinde, genelde iyi bir yağlama

temini için, yatak bronz gibi iyi kayma özelliğine sahip malzemeden yapılır.

 Yatağa genelde yatak zarfı ya da sadece zarf, mile de muylu denir.

 Yatağın mili tam sarıp sarmamasına göre bu tür yataklar tam radyal, yarım radyal
yataklar diye sınıflandırılırlar.

Doç.Dr. Ali Rıza YILDIZ 13.06.2015

13.06.2015 4
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Radyal Kaymalı Yataklar Kaymalı Yataklar

 Tam radyal yatak veya 360° yatağı mili (muyluyu) çepeçevre sarar.
 Yatak çapı muylu çapından pek az büyüktür. Yatak yükü (yatağa etkiyen kuvvet ) muyluya
veya yatağa etkiyebilir.
 Yağ, yatağın uygun bir yerinden bir yağ deliği veya bir yağ kanalı vasıtasıyla sevk edilir.
 Dönmekte olan muylu tarafından çevresel yönde sürüklenen yağ, yağ kamasını teşkil
eder.

13.06.2015
13.06.2015 5
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Radyal Kaymalı Yataklar Kaymalı Yataklar

Mil ve yatağın değişik izafi konumlarında yağ filminin oluşumu:

Doç.Dr. Ali Rıza YILDIZ 13.06.2015

13.06.2015 6
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Radyal Kaymalı Yataklar Kaymalı Yataklar

 Mil ve yatak merkezleri arasında eksantrikliğin mevcut olması halinde iki yüzey arasında
oluşan daralan- genişleyen yağ kamasına benzeyen açıklıklar film kalınlığı olarak
değerlendirilir.

 Hidrodinamik basınç oluşumuna katkı yapan daralan bölge sonunda ℎ0 minimum film
kalınlığı kadar radyal boşluk doğar.

Doç.Dr. Ali Rıza YILDIZ 13.06.2015

13.06.2015 7
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Yağ Filmi Kalınlığı Kaymalı Yataklar

Minimum film kalınlığı: Maksimum film kalınlığı:

ℎ0 = 𝑐 − 𝑒 ∆𝑟 = 𝑅 − 𝑟 = 𝑐 ℎ𝑚𝑎𝑥 = 𝑐 + 𝑒

Yatakta basınç dağılımı için çok önemli olan h film kalınlığı, yatak geometrisi büyüklükleri ve
bağıntıları kullanılarak genel ifade olarak:

ℎ = 𝑅 − 𝑟 + 𝑒𝑐𝑜𝑠𝜃 = 𝑐 + 𝑒𝑐𝑜𝑠𝜃

13.06.2015
13.06.2015 8
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Yağ Filmi Kalınlığı Kaymalı Yataklar

Minimum film kalınlığı: 𝜃 = 0

𝑑ℎ
= −𝑒𝑠𝑖𝑛𝜃 = 0
𝑑𝜃 Maksimum film kalınlığı: 𝜃 = 𝜋

ℎ = 𝑐(1 + 𝜀𝑐𝑜𝑠𝜃)
𝑂𝐴 = 𝑅
𝑂′ 𝐵 = 𝑟
𝑂𝑂′ =e
𝜀: mevcut yağ filmini belirten boyutsuz büyüklük
𝑅 − 𝑟 = ∆𝑟 = 𝑐

𝑒 𝑒
𝜀= = Boyutsuz minimum film kalınlığı
𝑐 ∆𝑟

Metal-metal teması var ise: 𝜀 = 1 ℎ0

=1−𝜀
13.06.2015
𝑐 13.06.2015
9
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Radyal Kaymalı Yataklar Kaymalı Yataklar

 Radyal yataklarda basınçlı, yani hidrodinamik yağ tabakası eğik düzlemde olduğu gibi mil
ile yatak arasındaki boşluğun tamamında oluşmaz.

 Bu nedenle, radyal kaymalı yataklardaki sıvı sürtünmesinin genel denklemindeki, 𝜃

açısının sınır değerleri yani hidrodinamik yağ tabakasının başlangıç ve bitiş noktaları
kesin değildir.

Doç.Dr. Ali Rıza YILDIZ 13.06.2015

13.06.2015 10
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Basınç Dağılımı Kaymalı Yataklar

𝜕 3
𝜕𝑃 𝜕 3 𝜕𝑃 1 𝜕ℎ
ℎ + ℎ = 6𝜂𝑈
𝑟 2 𝜕𝜃 𝜕𝑥 𝜕𝑧 𝜕𝑧 𝑟 𝜕𝜃

Yağ tabakasındaki basıncın başlangıç ve bitiş değerleri

için;
 Sommerfield 𝜃𝑖 = 0 𝑣𝑒 𝜃𝑓 = 2𝜋

 Yarı Sommerfeld 𝜃𝑖 = 0 𝑣𝑒 𝜃𝑓 = 𝜋
𝑑𝑃
 Reynolds 𝜃𝑖 = 0 𝑣𝑒 𝑃 = 0 𝑣𝑒 =0
𝑑𝜃

Doç.Dr. Ali Rıza YILDIZ 13.06.2015

13.06.2015 11
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Radyal Kaymalı Yataklar Kaymalı Yataklar

Her üç varsayımda uygulanan matematiksel işlem aynı olduğundan, daha basit olduğundan
yağ filminde
 Basınç yayılışı
 Yük taşıma kapasitesi
 Sürtünme katsayısı
gibi büyüklükler Sommerfeld yaklaşımına göre hesaplanacaktır.

Doç.Dr. Ali Rıza YILDIZ 13.06.2015

13.06.2015 12
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Basınç Dağılımı Kaymalı Yataklar

Teorik olarak sonsuz genişlikte olan yataklarda;

 Hareket yönüne dik doğrultuda yağ debisi ihmal edilir.
𝜕𝑃
 z doğrultusunda basınç değişmez yani 𝜕𝑧 = 0

Hidrodinamik sıvı sürtünmesi genel denklemi:

𝜕 3
𝜕𝑃 𝜕 3 𝜕𝑃 1 𝜕ℎ
ℎ + ℎ = 6𝜂𝑈
𝑟 2 𝜕𝜃 𝜕𝑥 𝜕𝑧 𝜕𝑧 𝑟 𝜕𝜃

Sommerfeld sınır şartları yazıldığında, basınç ifadesi;

𝜂𝑈𝑟 6𝜀𝑠𝑖𝑛𝜃(2 + 𝜀𝑐𝑜𝑠𝜃) 𝑃0 : 𝑎𝑡𝑚𝑜𝑠𝑓𝑒𝑟𝑖𝑘 𝑏𝑎𝑠𝚤𝑛ç

𝑃 = 𝑃0 + 2
𝑐 (2 + 𝜀 2 ) 1 + 𝜀𝑐𝑜𝑠𝜃 2
13.06.2015
13.06.2015 13
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Basınç Dağılımı Kaymalı Yataklar

Basınç Dağılımı

Sommerfeld Yarı Sommerfeld Reynolds

13.06.2015
13.06.2015 14
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Yük Taşıma Kapasitesi Kaymalı Yataklar

Yük Taşıma Kapasitesi

2𝜋 2𝜋
𝑊𝑥 = 𝐵 𝑟𝑑𝜃𝑃 𝑐𝑜𝑠𝜃 𝑊𝑦 = 𝐵 𝑟𝑑𝜃𝑃 𝑠𝑖𝑛𝜃
0 0

Sommerfeld sınır koşulları yazılırsa: 𝑊𝑦 = 0

𝜂𝑈𝐵𝑟 2 12𝜋𝜀
𝑊= 𝑊 𝑛 12𝜋 2 𝜀
𝑐2 2 + 𝜀2 1 + 𝜀2 1/2 = 2
𝐵𝐷 𝑐/𝑟 2 + 𝜀2 1 + 𝜀2 1/2

Bu denklem düzenlenirse:
𝑊
𝑃𝑚 =
𝐵𝐷
𝑃𝑚 : Ortalama yatak yüzey basıncı:

İzafi yatak boşluğu Δ𝑟 𝑐 Δ𝐷

𝜓= = =
𝑟 𝑟 𝐷 13.06.2015
13.06.2015 15
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Yük Taşıma Kabiliyeti Kaymalı Yataklar

Sommerfeld Sayısı:

𝜂𝑛
𝑆=
𝑃𝑚 𝜓 2

Boyutsuz Sommerfeld Sayısı:

𝜂𝑛 2 + 𝜀2 1 + 𝜀2 1/2
𝑆= =
𝑃𝑚 𝜓 2 12𝜋 2 𝜀

𝑃𝑚 𝜓 2
𝑛 = 𝑤/2𝜋 𝑆0 =
𝜂𝑛

Sommerfeld sayısı olan yataklar tamamen benzer olarak çalışırlar.

13.06.2015
13.06.2015 16
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Sürtünme Katsayısı Kaymalı Yataklar

Mil yüzeyindeki sürtünme kuvveti dikkate alınırsa

𝐹𝑠𝑚 Δ𝑟 1 + 2𝜀 2
𝜇= =
𝑊 𝑟 3𝜀

𝜇 1 + 2𝜀 2
𝜓 = Δ𝑟/𝑟 =
𝜓 3𝜀

13.06.2015
13.06.2015 17
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Sonlu Genişlikte Radyal Yatak Hesabı Kaymalı Yataklar

 İki boyutlu Reynolds diferansiyel denklemleri geçerlidir.

 Sonlu genişlikteki yataklarda z ekseni doğrultusunda yağ kaçağı vardır.
 Basınç azalır ve yük taşıma kapasitesi azalır.

13.06.2015
13.06.2015 18
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Sonsuz Genişlikte Radyal Yatak Hesabı Kaymalı Yataklar

 Sommerfield sayısı yatağın yük taşıma kabiliyeti ile ilgilidir.

 Yatağın sürtünme hesabı ve termik denge için 𝜇 ve 𝜇/𝜓 değerlerinin bilinmesi gerekir.

B/D 𝜺 𝟏/𝑺𝟎 𝜇/𝜓 B/D 𝜺 𝟏/𝑺𝟎 𝜇/𝜓

0 ∞ - 0 ∞ -
0,1 8,478 26,5 0,1 27,0 85,9
0,2 3,969 12,9 0,2 12,62 40,9
0,3 2,399 8,04 0,3 7,756 25,7
0,4 1,639 5,8 0,4 4,929 17,11
1 0,5 1,124 4,31 1/2 0,5 3,121 11,95
0,6 0,753 3,21 0,6 2,01 8,08
0,7 0,480 2,36 0,7 1,162 5,48
0,8 0,281 1,71 0,8 0,577 3,25
0,9 0,120 0,120 0,9 0,196 1,59
0,95 0,0537 0,675 0,95 0,0747 0,869
13.06.2015
13.06.2015 19
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Sonsuz Genişlikte Radyal Yatak Hesabı Kaymalı Yataklar

 Sommerfield-izafi minimum yağ tabakası (Boyutsuz)

 Sommerfield-izafi eksantre (Boyutsuz)

13.06.2015
13.06.2015 20
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Sonsuz Genişlikte Radyal Yatak Hesabı Kaymalı Yataklar

 Sommerfield-Sürtünme Faktörü 𝜇/𝜓

13.06.2015
13.06.2015 21
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Pratik Parametreler Kaymalı Yataklar

 Boyutsuz Sommerfield sayısı radyal kaymalı yatağın bütün karakteristiklerini içerir.

Ortalama Yatak Basıncı (𝑷𝒎 ) : 𝑃𝑚 = 𝑊/𝐵𝐷 şeklinde tanımlanmakta olup değişik

yatak ve mil malzeme yüzeyleri için aşağıdaki çizelgeden seçilebilir.

Sentetik
Malzeme Beyaz
GG/Çelik Bronz/Çelik malzeme/
Yatak/Mil maden/Çelik
Çelik
𝑃𝑚 = 𝑁/𝑚𝑚2 0,2…1 1…2 2…40 0,2…2

Doç.Dr. Ali Rıza YILDIZ 13.06.2015

13.06.2015 22
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Pratik Parametreler Kaymalı Yataklar

Hidrodinamik yağ filmi oluşması için gerekli yağ miktarı:

𝑮 = 𝝁𝑫𝟐 𝑩𝒏 / 𝟑𝟐𝟎𝜷 𝒍𝒕/𝒅𝒌

Burada n: milin dönme hızı (d/dk)
𝜇: sürtünme katsayısı
𝛽: yağ debi faktörü (𝜀 ′ 𝑎 bağlı olarak aşağıdaki çizelgeden seçilir.)

𝜀 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5

B/D=1 8 12 18 25 33
B/D=1 6 14 25 45

Doç.Dr. Ali Rıza YILDIZ 13.06.2015

13.06.2015 23
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Pratik Parametreler Kaymalı Yataklar

Genişlik/çap oranı: B/D= 0,5 … 1,5 arasında değişir.
B/D=1 tavsiye edilir.

İzafi yatak boşluğu (𝚿): Yük, hız ve malzeme durumuna göre değişir. Beyaz maden (WM) ve bronzlar
4
için 𝜓 ≅ 0,810−3 𝑈 bağıntısı kullanılır. Burada U 𝑚/𝑠 cinsinden çevresel hızdır. Sentetik yatak
malzemeleri için 𝜓 = 0,004 alınabilir.

Minimum film kalınlığı 𝒉𝟎 : Pürüzler toplamından fazla olmalıdır. Geçiş dönemi için ℎ0 = 0,01 mm
alınabilir. Çevresel hızı 𝑈 ≥ 12 𝑚/𝑠 olunca pompalı yağlama yapılabilir.

Isı Kontrolü: Isı hesabı eksenel yataklar için verilen eşitlikler kullanılır. Yatak ısı geçiş alanı yatak
büyüklüğüne göre seçilir.
Sommerfield sayısına göre: 𝑆0 < 1 ise 𝜇/𝜓=3/𝑆0

𝑆0 > 1 ise 𝜇/𝜓=3/ 𝑆0 değerleri kullanılabilir.

Doç.Dr. Ali Rıza YILDIZ 13.06.2015
13.06.2015 24
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Konstrüksiyon Esasları Kaymalı Yataklar

a b c

Tam radyal yatak (a)

Kısmi radyal yatak (b,c)

Doç.Dr. Ali Rıza YILDIZ 13.06.2015

13.06.2015 25
 BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering

Konstrüksiyon Esasları Kaymalı Yataklar

Hidrodinamik radyal kaymalı yataklar:

 Basit bir burç
 Bağımsız bir sistem olarak makinelere takılırlar

Doç.Dr. Ali Rıza YILDIZ 13.06.2015

13.06.2015 26