Ei̇ Tanitim 1-2024 3

BÖLÜM 1
TEK FAZ AC DEVRELERDE GÜÇ

BÖLÜM 1
TEK FAZ AC DEVRELERDE GÜÇ
TEK FAZ-AC SİSTEMLERDE GÜÇ
07
Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN




>
-
end-> ah!m
ger!de ger!l!m
onde fe ferk
Ger!l!m
Sena
> kap
-
.
-v
Merde Ta
ger!de akım
kap
I
-
10
-
Resistif Yükler (V-I)
3
Gerilim
Akim
-1
-2
-3
0 10 20 30 40 50 60
GUC
3
2.5
1.5
0.5
0
0 10 20 30 40 50 60

Enduktif Yukler (VI)
3
-1
-2
-3
0 10 20 30 40 50 60
Kapasitif Yuk (VI)

3
-1
-2
-3
0 10 20 30 40 50 60

BÖLÜM 2
FAZÖRLER
Fazörler
= IVI can
= #1 cos

Fazörler
Resistif Akım Endüktif Akım Kapasitif Akım

Fazörler

Fazörler
>
- Po >
-
que harcanmakta
PO > üret!l!r
que
-

Örnek Soru 1
120022
-kwelt
60 13463 42245
12000
Pz1
- Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN
-
4 2645
2010 2/
=
92263 28L45
Çözüm 1
S
*
= vI .
Çözüm 1

Cos -
32 -
Örnek Soru 2 22 10+ 7153 zee

↑1215236 -
&
2Af #716632
. ↳ 36
4
Zu
110 (31 9
Çözüm 2

Çözüm 2

Çözüm 2
Sebekeden Cekilen Akim
15
Kompanzasyon Öncesi
Kompanzasyon Sonras
10
-5
-10
-15
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500

Ödev Sorusu 1

BÖLÜM 3
DENGELİ ÜÇ FAZ DEVRELER
YILDIZ-ÜÇGEN BAĞLANTI VE DÖNÜŞÜMLER
Dengeli Üç Faz Devreler

Dengeli Üç Faz Devreler

Yıldız BağlıDevreler
fanetr2

Gestanent
IVPILO
S
-
>
-
Ivoteog Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

↓ ↓
fot
ne
Y-BağlıDevreler
yılde-yuldd
ev!l!m hat-fet
2
g
arası B katt
akımlar eş"t
arası
ger!l!mler
da # 30
-
derece fa forkl
var

Δ-BağlıDevreler

Δ-BağlıDevreler
hat ne falar arası arasında Eskat

tark vor Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN
Δ-BağlıDevreler

Δ-BağlıDevreler

3 Fazlı Devrelerde Güç A devrelerde
es!t
ger!t!mler
ama akım ler
arası Es kat
fark ver
derece
fer
austuruyor

3 Fazlı Devrelerde Güç

Örnek Soru
faem
Çözüm

Çözüm

Ödev Sorusu 2

Örnek 3000kW dengel! yük
0.8
ger! qu!t fak . üç fah
3 + 10 empedans!ng Sah!p hat sonu faler arası ger!l!m 22000 v!se
fa akım
, açısı ,
hat son far not
ger!l!m!---
fa -
fa ger!l!m! -v hatbası fa-netr , fact-fe ger!l!m!

fa-netr ger!l!m! >
Up
-
t =-
3 19 4
a) p= 3 .
Vef Ifcosy
-
.
53 22 103 DS
.
açısı y
.
.
= Cos as
c) not sonu ger!l!m! VRfon = Ro Follo

=
d) Vsfn =
VRfn Frf +
·2 >
-
17 98 1 4 36 .
(3 + 10 % ) =
13542216-
e) Vsff >
A
-mS
R XL
-
IAa a >
-
teme
edevres!
us
23455
Vstn -3 13542 - +
=
=
= .
E
H VR
E
f) g!t Kamb! 15 R
-
top >
-
Pr = 3 .
.
-
-
on
N
VAN =
Van+ Jaa EH .
A
RX)
IAa
>
-
temel
P 3000 kW
=
Ge
süt devres
ger!
-
08
ar
Et
us
-
- =
(3 + 10)j empedans
-
on
N
hat Sonu faler
VAN Van+ Jaa EH
ser!l!m ze
=
.
arası =
far akım p= r .
VL Ec
.
.
Cosy VL =
22000
son
5
-
Cos 08 =
36
V = 22 k v V = B VP-
Uptor
.
facler arası
↳
12701 + 98 1 426(3 + 185)

>Eğers!stem dengeseneb!l!r
-
hatt
zu =
s!mgel!ye
hat
> generate,
- >
-
yük
3
fel fa esdes
devres!
faller
Es Up LO -
arası v3
fa farkl
:
Katı ve 30
avch von
I
var
y
van
Tal-Vaneven
↳ Upl-VotRe
va Van
von "m
akum
yıldı baylamda
deg!smet
>
-
ger!de
akum
akım !ler!de
* Jab
Fa + Ica =
Jab-Ica
= 19
IctIb
sat
&
scal)
Tab
*
b
2
& a
ID
-
aum !rbe
akumger!de
3(Vpkp)(a-> G Ovoze
=
-
eşlen"k .
alzer
üaser veya yıldı boge

alması quat değ"şt"rmez (mutlak olarak
BÖLÜM 2
İLETİM HATTI PARAMETRELERİ
HAVAİ İLETİM HATLARI

!letken aras
Yautkanne
d!rek ve
>
-





2021-2022 BAHAR DÖNEMİ ENERJİ İLETİM DERS 2
Konu : HAVA HATTI İLETKENLERİNİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ
Prof. Dr.Nuran YÖRÜKEREN
Neden Hava Hatları ile Enerji İletiriz ?

• Havai hattın tercih ediliş sebepleri genel olarak şunlardır:
• Yer altı kablosu ile iletime göre maliyeti daha ucuzdur,
dolayısıyla daha ekonomiktir.
• Arıza yerinin tespiti ve onarımı daha pratiktir.
• İlave elemanları kullanarak tesisin kapasitesini artırmak her zaman mümkündür.
• Bakır iletkenlere göre daha hafif olduklarından direk
mekanik hesabı daha azdır.
• Köprü, nehir, vadi, demir yolu ve su geçişleri daha kolaydır.
Bunun yanında dezavantajlarını da şöyle sıralayabiliriz.

• Çevre ve doğa şartlarından etkilenir.
• Arızalar doğa şartları müsait değilse hemen yapılamaz.
• Ömürleri uzun değildir (30-40 yıl).
• Ormanlık alanlardan geçişlerinde yangınlara sebebiyet verebilir.
BÖLÜM 2 İLETKENLER
2.1 Hava Hattı İletkenleri
İletken Malzemesi
Hava hatlarında aranan başlıca özellik iletkenliğin iyi çekme dayanımın büyük olmasıdır. Bu nedenle enerji iletim
hatlarında kullanılan iletkenlerin hem enerjiyi iyi iletmesi hem de mekanik özelikleri bakımından uygun seçilmesi
gerekir. Mekanik mukavemetin ve elektriksel geçirgenliğin yüksek oluşu nedeniyle Cu malzeme tercih edilir.
Kopmaya karşı dayanıklı olması için soğuk haddeden geçirilerek mukavemeti artırılır. Bunun yanında Cu pahalı
ve özgül ağırlığı fazla olan bir malzeme olduğundan hava hatlarında yerini daha ucuz ve hafif olan alüminyum
iletkenlere bırakmıştır. Alüminyum, yeryüzünde oksijen ve silisyumdan sonra en çok bulunan üçüncü elementir.
Günümüzde enerji nakil hatları alüminyumdan yapılmaktadır. Pek çok ülkede alüminyumun iletim ve dağıtım
sistemlerinin tüm elemanları için bakırın yerine ana iletken malzemesi olarak kabul edilmesinde pek çok neden
bulunmaktadır. Alüminyum bakıra göre çok hafiftir, alüminyumun yoğunluğu, yaklaşık olarak bakırın % 30’u
kadardır. Özellikle hava hattı direk yapılarında hafiflik çok önemlidir. Çünkü ağır iletkenler kullanıldığında direk
tasarımı da ona bağlı olarak değişecektir. Ayrıca, alüminyum iletkenlerin taşınması, işlenmesi ve montajı, ağır
bakır iletkenlere göre daha kolaydır. Alüminyumun hafifliği, ağır bakır iletkenlere göre birçok avantaj
sağlamaktadır. Bunun yanında Alüminyum iletkenlerin mukavemeti daha az olduğundan küçük açıklıklarda ,alçak
gerilim şebekelerinde ve dağıtım hatlarında tercih edilirler.
Fikir vermesi açısından Cu iletkenin değerleri 1 kabul edilerek buna karşılık gelen eşdeğer yuvarlak çeşitli
Alüminyum iletken alınarak teknik özellikleri bakımından aşağıda verilen Tablo da karşılaştırılmıştır.
Tablo
Koşullar Bakır Alüminyum
Eşit Kesit Eşit Kesit Eşit
Kesit Ağırlık 1 0.3
İletkenlik 1 0.625
Akım Taşıma Kapasitesi 1 0.8
Eşit İletkenlik Eşit İletkenlik Eşit
İletkenlik Kesit Alanı 1 1.6
Çap 1 1.3
Ağırlık 1 0.49
Eşit Sıcaklık Artışı Eşit Sıcaklık Artışı Eşit Sıcaklık
Artışı Kesit Alanı 1 1.4
Çap 1 1.17
Ağırlık 1 0.42
Alüminyumun yoğunluğu 2.7 kg/dm3 , Bakırın yoğunluğu ise 8.9 kg/dm3 ‘dür.Alüminyumun kesiti bakır kesitinin
yaklaşık 1.6 katı kadar ‘dır.
Sal =
1, 6 XS Cu .
Pal =PcuX 05
oranda quş taşıyab"lmeler"
>
-
aynı
!n gerekl! kes!t alam
Elektriksel bir karşılaştırma yapabilmek için L uzunluğunda aynı direnç değerini her iki malzeme içinde eşitlemek için ,
iletken cinsi ne olursa olsun aynı gerilim düşümü değeri elde edilmelidir. Bu durumda bakır kesitinin yaklaşık 1.6 katı
kadar büyük alüminyum malzemeden kesit seçilmesi gereklidir. Ağırlık bakımından karşılaştırıldığında ise Alüminyum
Cu ‘nın ağırlığının yarısı kadar olmaktadır.
Örnek olarak 10 mm2 kesitli Cu iletken yerine eşit direnç elde etmek için 16 mm2 kesitli Alüminyum iletken
seçilmelidir.
Ekonomik olarak değerlendirmek gerekirse çıplak iletkende % 50 ‘ye varan bir ekonomi sağlanmaktadır. Ayrıca
Alüminyum malzeme hafifliğinden dolayı direk seçiminde taşıma ve montaj masrafları vs. de ek ekonomi
sağlamaktadır.
sar!mlar
e yönde
>
- mukavemet!
endüktansı azalter
Çelik-alüminyum iletkenlerde çekme dayanımını artırmak için, ortasında galvaniz som veya örgülü çelik tel veya
tellerden öz bulunur. Böylece, çelik-alüminyum iletkenlerin çekme dayanımı %55 ile %60 (Bakırın yaklaşık %80
i) arasında artırılır.
& Çelik-alüminyum iletkenlerde çelik ile alüminyum arasında pil oluşmasını önlemek için, özü oluşturan çelik teller
çinko kaplanır. Çok katman oluşturan alüminyum iletkenler çinko kaplı çelik telleri korozyona karşı korur. Bu
amaçla çelik teller yağlanır.
Son yıllarda, öz olarak alüminyum kaplı çelik teller de kullanılmaktadır. Böylece, çok iyi korozyon dayanımı
sağlandıktan başka, iletkenlik de artırılır.
Alüminyum iletkenlerin üzerinde oluşan oksit katmanı yalıtkan olduğu için eklerde sorun yaratırsa da, bu oksit
katmanı korozyon (Aşınma) dayanımı sağladığından, örneğin tuzlu deniz havasında alüminyum iletkenlerin de
bakır kadar dayanıklı olduğu görülür.
Büyük açıklıklı YG hava hatlarında, ülkemizde ACSR çelik-alüminyum iletkenler (aluminum conductor, steel-
reinforced) kullanılmaktadır.
TAM ALÜMİNYUM İLETKENLER AAC -ALL ALUMINIUM CONDUCTOR

ÇELİK ÖZLÜ ALÜMİNYUM İLETKENLER- ALUMINIUM CONDUCTOR STEEL REINFORCED
ACSR
ÖRGÜLÜ ALÜMİNYUM ALAŞIM İLETKENLER – AAAC
ÇELİK ÖZLÜ ALÜMİNYUM ALAŞIM İLETKENLER – AACSR
2.2 İletkenlerin Yapıları
Hava hattı iletkenleri örgülü yapılırlar. Örgülü iletkenlerde teller ortak eksen
dolayında bir veya bir kaç katman oluşturacak biçimde sarmal olarak sarılır. Çok
katmanlı örgülü iletkenlerde komşu katmanlar, dış katmanın sarılma yönü sağ
yönde olacak şekilde birbirine zıt yönde sarılırlar. (Şekil 1)
Şekil 1. Partridge çelik-alüminyum iletken.

Alüminyumteller
Ç e lik te ll e r
Sarım yönü
Örgülü iletkenlerde çapları eşit ortada bir tel ve bu telin çevresindeki katmanlarda
, her bir katmanda bir önceki katmandan 6 fazla olmak üzere ve n katman sayısı
olduğuna göre ;
3n2+3n+1 bağıntısının verdiği sayıda teller bulunur. Buna göre:
-1 telli (Som) iletken, 7
- 1+6=7 telli, bir katmanlı,
- 1+6+12=19
- 1+6+12+18=37
telli, iki katmanlı,
telli, üç katmanlı, 1937 6/
- 1+6+12+18+24=61 telli, dört katmanlı örgülü iletkenler yapılır.
Çelik-alüminyum iletkenlerde ise, ortasında 1 telli (Som) veya çapları eşit olan 7
ve 19 telli örgülü galvaniz teller, bunların çevresindeki her bir katmanda bir
önceki katmandakinden 6 fazla olmak üzere, çapları eşit olan alüminyum teller
bulunur. İlk alüminyum katmandaki tel sayısı çelik özün ve alüminyum tellerin
çapına göre 6 ile 12 arasındadır. Örneğin:
- 18 Al/7 St  6+12=18 Al ve 1+6=7 St,

- 26 Al/7 St  10+16=26 Al ve 1+6=7 St,
- 42 Al/7 St  8+14+20=42 Al ve 1+6=7 St,
- 54 Al/19 St  12+18+24=54 Al ve 1+6+12=19 St tellidir.
Şekil 2. Çelik Alüminyum iletkenlerin perspektif görünüşleri
Çelik-alüminyum iletkenlerde direnç hesaplanırken çelik özün iletkenliğe

katılmadığı düşünülür ve yalnız alüminyum iletkenin kesiti göz önüne alınır.
Örgülü iletkenlerde katmanların birbirine zıt yönde sarılmış olmaları, burulma
nedeniyle tellerin açılmasını önlediği gibi, zıt yönde sarılmış olan katmanlarda
doğan magnetik akılar birbirini hemen hemen yok edeceğinden, çelik-alüminyum
iletkenlerde çelik özde oluşacak kayıplar azalır ve iletkenin AA direnci küçülür.
Kayıplar iletkenin sarım adımına da bağlıdır. Sarım adımı küçüldükçe kayıplar
büyür. Sarım adımı örgünün sıkı veya gevşek olduğunu gösterir.
EKATY nin 43.a.iii. maddesine göre, hava hatlarında kullanılan her kesitteki
alüminyum iletkenlerle, kesiti 16 (içinde) mm2 den büyük olan bakır iletkenler
örgülü yapılırlar.
YG hava hatlarında bükülgenliği artırmak, rüzgarın gergi noktalarında
oluşturduğu titreşimler nedeniyle yorulmaları ve kopmaları önlemek için;
EKATY nin 43.a.v. maddesine göre, yalnız örgülü iletkenler kullanılır.
EKATY nin 43.a.vii. maddesine göre, hava hatlarında kullanılan örgülü
iletkenlerin kesitleri, bakır iletkenler için 16 mm2, çelik-alüminyum iletkenler için
21/4 mm2 den küçük olamaz.
Ülkemizde:
- 34,5 kV iletim ve dağıtım hatlarında 3 AWG (Swallow), 1/0 AWG (Raven), 3/0 AWG (Pigeon), 266,8
MCM (Partridge) ve 477 MCM (Hawk),
- 154 kV iletim hatlarında 477 MCM (Hawk) ve 795 MCM (Drake),
- 380 kV iletim hatlarında 954 MCM (Cardinal) ve 1272 MCM (Pheasant) iletken kullanılmaktadır.
kes!ttek!
MCM daha
-
büyük
Konu : HAVA HATTI İLETKENLERİNİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ St-Al Metkenle
Amer!kan tel tanter!
!na
Alçak G - 1-1000 helt AWG - -
0 , 001
> C!rcular m!le
olan
orta 1 CM- Egop,
G >
-
1000k- 35hnelt
da!re yüzey!ne eg!st!c /!ng = 2
1 54 Cm
yuksek G-35kV-154k -
çok yüksel 154 !ng da!re queel
>
0 , 001
-
1 CM =
Çizelge 4. Çelik-alüminyum iletkenli hava hatlarının yüklenme güçleri.

AWG Anma Yükle Gerilim [kV]
Anma
kesiti nme
adı ve 3 6 10 15 34,5
akımı
MCM
[mm2 [A] Yüklenme gücü [MVA]
]
Swallow 3 27/4 120 0,62 1,25 2,08 3,12 7,17
Raven 1/0 54/9 195 1,01 2,03 3,38 5,07 11,65
Pigeon 3/0 85/14 275 1,43 2,86 4,76 7,14 16,43
Partridge 266,8 135/2 345 1,79 3,59 5,98 8,96 20,62
2
Hawk 477 242/3 540 2,81 5,61 9,35 14,03 32,27
9
Çizelge 5. Çelik-alüminyum iletkenli bir devre hava hatlarına bağlanabilecek en büyük güç ve bu güce karşılık
gelen en büyük uzunluk(*).
İzin verilen gerilim düşümü: %5.
İzin verilen gerilim düşümü %7 ise, çizelgedeki uzunluklar %7/%5=1,4, %10 ise %10/%5=2 ile çarpılır.
Bağlanabilecek En büyük
güce karşılık gelen Güç momenti
Anma AWG Gerçek en büyük
en büyük [MWkm]
adı ve kesit güç [MW]
MCM uzunluk [km]
GK= GK= GK=
2 2
[mm ] [mm ] 1 0,90 0,80 1 0,90 0,80 1 0,90 0,80
Gerilim: 15 kV
Swallo 3 31,14 3,12 2,81 2,49 3,106 2,931 3,056 9,690 8,237 7,610
w
Raven 1/0 62,44 5,07 4,56 4,05 3,822 3,188 3,158 19,380 14,535 12,788
156/22 Pigeon 3/0 99,30 7,14 6,43 5,72 4,323 3,135 2,973 30,864 20,161 17,007
& Partridg 266,8 156,86 8,96 8,07 7,17 5,418 3,386 3,072 48,544 27,322 22,026
sekl!nde
2
e ↳ Çel!k kes!t! 22mm
-
Hawk 477 280,84 14,03 12,63 11,22 6,220 2,954 2,532 87,260 37,313 28,409
göster!n!Gerilim: 34,5 kV
Swallo 3 31,14 7,17 6,45 5,74 7,152 6,741 7,025 51,282 43,478 40,323
w
Raven 1/0 62,44 11,65 10,49 9,32 8,795 7,333 7,260 102,459 76,923 67,659
Pigeon 3/0 99,30 16,43 14,79 13,15 9,913 7,224 6,839 162,866 106,838 89,928
Partridg 266,8 156,86 20,62 18,55 16,49 12,49 7,790 7,068 257,732 144,509 116,550
e 9
Hawk 477 280,84 32,27 29,04 25,81 14,34 6,805 5,835 462,963 197,628 150,602
7
Bum 1000 kat
e
mm MC M
(*)
Güç Dağıtımı 5 - Yetkin Saner, çizelge 5.78 ve 5.79.
ICM
= 50b!t
↳ 0 , 5067 mm2
=
506 17 NÖ
antamadem
Örnek. 154/34,5 kV indirici merkezden, gücü 10 MW (12,5 MVA) olan DM 6,5 km uzunluğunda 3/0 AWG-
pigeon hava hattı ile beslenmektedir. İzin verilen gerilim düşümü %5 dir.
Çizelge 5 den, GK=10/12,5=0,80 için, 13,15 MW > 10 MW olduğundan, 3/0 AWG-pigeon iletken uygundur.
En büyük uzunluk 6,839 km > 6,5 km olduğundan, gerilim düşümü kurtarır.
Saptanan kesit için gerilim düşümü, güç momentlerinin oranından:
10.6,5
.%5  %3,614
89,928
hava hatt!n top d!ren
RTotal =
Perum Xe
↳ k!lometre bas!na
d!rens
2021-2022 BAHAR DÖNEMİ ENERJİ İLETİMİ BÖLÜM 2 -2.HAFTA
Konu :HAVA HATTI İLETKENLERİNİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ
Prof..Dr.Nuran YÖRÜKEREN
KONU
BÖLÜM 2 DEVAM
!yon!ze dayer
2.3 Demet iletkenler -hava
Hava hatlarında gerilim büyüdükçe ve iletken çapı küçüldükçe elektrik alan şiddeti büyüyeceğinden,
korona olayı yaşanır. 220 kV un üzerindeki gerilimlerde korona olayı önem kazandığından, önceleri
iletken çapını büyütmek amacıyla içi boş iletkenler kullanılmıştır. Daha sonra, her faz için bir yerine
birden çok demet iletken kullanılarak demet iletken çapının büyütülmesi yoluna gidilmiştir.
380 kV un üzerindeki gerilimlerde demet iletkenler kullanılmadan güç iletme olanağı yoktur.
Ülkemizde 380 kV gerilimde ikili, üçlü ve dörtlü demet iletkenler kullanılmaktadır.
Demet iletkeni oluşturan bileşen iletkenler genellikle, merkezleri arasında 400 mm açıklık bulunacak
şekilde ara tutucu (Spacer) larla birbirine bağlanırlar. Şekil 4. Çok büyük çaplı bileşen iletkenlerde
titreşimleri karşılamak için, bileşen iletkenler arasındaki açıklığın 18d (d : Bileşen iletken çapı) den
büyük olması önerilir. Kısadevre ve rüzgar nedeniyle bileşen iletkenlerin birbirine çarpmasını önlemek
için, ara tutucular arasında en çok 50 m açıklık bulunmalıdır.
400 mm 400 mm
400 mm
400 mm
400 mm
Yatay Dikey
İkili demet Üçlü demet Dörtlü demet
Şekil 4. Demet İletkenler
KONU
Demet iletkenler yüksek gerilimde tercih edilir.Yerleştirme şekillerine göre aralarındaki mesafeler eşit
olmadığı zaman endüktansları eşitlemek adına çaprazlama (transpozisyon) yapılır.
2.4 Hava Hattı İletkenlerinin Kesiti
- Amerikan tel kesit ölçüsü

Amerika’ da alan ölçümünde mil-kare (Square mil=mil2), tel kesiti ölçümünde mil-daire (Circular
mil=CM) birimi kullanılır.
Amerikan tel ölçüsü (American Wire Gage = AWG) ilk kez
Brown  Sharpe firması tarafından kullanıldığından, bu
isimle de anılır.
Alan birimi olan 1 mil2, kenarı 1 mil (1/1000 inch) olan
S
karenin alanıdır. Tel kesit birimi olan 1 CM ise, çapı 1 mil
olan dairenin alanıdır.
Yukarıdaki şekilde, 1 CM in /4=0,785398163 mil2 ye eşit

olduğu görülmektedir. Örneğin, çapı d mil olan telin kesiti
1 /10 0 0 in
KONU
d2/4 mil2=d2 CM dir. Buna göre, tel kesitini CM birimi cinsinden hesaplamak için, tel çapının karesini
almak yeterli olmaktadır.
1000 CM=1 MCM dir.
1 mil=0,001 in=0,0254 mm
1 CM=7,85398163.10-7 in
1 CM =5,06707479.10-4 mm2
#
AWG e göre, tel çaplarına 1 den 36 ya kadar sıra numarası verilmiştir. No 1 ile 36 arasından başka, No
anl a madem
1 den daha kalın olan ve daha önce gelen No 0000 veya 4/0 (4 tane sıfır), No 000 veya 3/0, No 00 veya
-
2/0 ve No 0 veya 1/0 dır. AWG de ilk sıradaki No 4/0 telin çapı 0,4600 inch, son sıradaki No 36 telin
çapı 0,0050 inch seçilmiş ve birbirini izleyen tel çapları arasındaki oran (Bir tel çapının bir
0,4600
sonraki tel çapına oranı) 39  39 92  1,1229322 olarak saptanmıştır.
0,0050
0000 (4/0) d= 0.46 in

000 (3/0)
00 (2/0)
0 (1/0)
1
0,4600
2 39  39 92  1,1229322
0,0050
3
. ..
..
36 d=0.005 in
Örnek 1. AWG 1/0 som telin çapı 0,4600/1,12293223=0,32486 in=8,2515 mm,
-
kesiti .8,25152/4=53,48 mm2.

AWG 1/0, 4/0 dan sonra gelen 3 üncü tel olduğundan 3 üncü kuvvet (Küp) alınmıştır.
!
2. 250 MCM=250000 CM=250000.7,85398163.10-7=0,196 in2
Örnek---
250 MCM=250000 CM=250000.5,06707479.10-4=126,67 mm2.
-
1000 MC = ICM
↳ 250K
↑
2 020-2021 BAHAR DÖNEMİ

ENERJİ İLETİMİ BÖLÜM 2 -2.HAFTA
Doç.Dr.Nuran YÖRÜKEREN
Örnek 3. Tek metalli örgülü bir iletkende öz hariç iki tabaka bulunmaktadır. Her bir damarın çapı 4.25
mm ‘dir , iletkenin çapını ve gerçek kesitini hesaplayınız. -
Çözüm: 3n2 +3n +1 n=2 3.4+3.2 + 1 = 19 damarlı (telli) iki tabakalı

-
19 tane
Bir telin kesiti Sd = 3.14 (4.25/2)2 = 14.18 mm2
-
İletkenin tamamı :19.14.18 = 269.54 mm2

⑳
İletkenin tamamının çapı d=5.425 =21.25 mm s= 354.65 mm2 --
--
2.5 Direklerin devre sayısına göre sınıflandırılması 412544

YG direklerinde üç faz iletkeni bir devre oluşturur. Bir direk üzerinde bir veya birden çok devre
↓
bulunabilir. Direkler devre sayısına göre dört sınıfa ayrılır: Bir, iki, dört ve altı devreli direkler.
a)
laevne b) devre c)
devre
d)
ederre
YG
3fa = Iderne
devre
zadevre
↳
g) h)
Şekil 8 a) Bir devre mesnet izolatörlü düz sıralı, b) Bir devre mesnet izolatörlü üçgen sıralı, c) Bir devre
zincir izolatörlü üçgen sıralı, d) Bir devre zincir izolatörlü yan üçgen sıralı, e) İki devre zincir izolatörlü çam

defre
!k!derre
-2
e) f)
sıralı, f) İki devre zincir izolatörlü fıçı sıralı, g) Dört devre zincir izolatörlü çam sıralı, h) Altı devre (Sondaki
izolatörler olmazsa, dört devre) zincir izolatörlü fıçı sıralı direkler.
Bir direk üzerinde farklı gerilimlerde devreler bulunabilir. Bu durumda, büyük gerilimler üst ve küçük
gerilimler alt travers/konsollara konur.

Kaynaklar:
1. Doç.Dr.Nuran YÖRÜKEREN –Eski Ders Notları
2. Yük.Müh.Yetkin SANER- Güç İletimi- Birsen Yayınevi
3. H.Hüsnü DENGİZ-Enerji Hatları Mühendisliği
4. Müştak CAYMAZ-Enerji İletim Hatları
5. Prof.Dr.Selim AY-Enerji İletim sistemleri Cilt 4 –Birsen Yayınevi
6. Glover-SARMA -Power System Analysis&Design
7. Henslay William Kabisama -Electrical Power Engineering
8. Atilla YUNUSOĞLU-Yüksek Gerilim Enerji Nakil Hatları Proje I-II
9. Prof.Dr.İrfan GÜNEY –Prof.Dr.Selim AY-Çözümlü Enerji taşıma Hatları ve Enerji Taşınması
Problemleri
10. Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği, ANKARA 2000.
11. Megep notla
KOÜ ELEKTRİK MÜH. BÖLÜMÜ ENERJİ İLETİMİ DERS 3-BÖLÜM 2
Prof.Dr.Nuran YÖRÜKEREN – 2021-2022 BAHAR DÖNEMİ
Konu : İletim Hattı Parametreleri
Bir iletim hattında akım, gerilim, güç, verim vb. gibi çeşitli elektriksel büyüklükler
arasındaki bağıntıları belirleyen ve bu büyüklükleri hesaplamaya yardım eden
iletim hatlarına ait bir takım büyüklükler vardır. Bu büyüklüklere iletim hattının
parametreleri veya elektriksel hat sabitleri denilir.
İletim hattının başlıca elektriksek sabitleri, direnç, endüktans, kapasite ve kaçak
geçirgenliktir. Hattın normal koşullarda yapılan hesaplamalarında direnç,
endüktans ve kapasitesi dikkate alınır, kaçak geçirgenlik ihmal edilir. Bazı hat
modellerinde kapasite de ihmal edilebilmektedir.
1 numaralı
2.1 DİRENÇ malceme bakır (tarla
bakr!
l
R =
f
·
A
↳ de d!rena
Feed!ren
bulurken 02
!le
.
Çarpılyar
e'y!
max Sıcaklya göre
m!n ak!m
2.1.1 Direncin Sıcaklıkla Değişimi
d!renç ısı katsayısı

>
-
Rt2 = Rt1 [ 1 + 𝛼t1 (t2 - t1) ]
Direnç ısı katsayısının tarifine göre 𝛼t1, t ısı derecesindeki 1
ohmluk bir direncin ısı derecesi 1 0 C değiştiği zaman direncin
ohm olarak değişen miktarıdır. O halde t ısı derecesindeki 1
ohmluk direncin değerinin sıfıra inmesi için iletkenin
soğutulması gereken ısı derecesi, direncin ısı derecesi ile lineer
şekilde değiştiği kabul edilmek şartı ile (Şekil-1) , 1/ 𝛼t 0C ‘dir.
Referans ısı derecesi yerine t 0C yerine 0 0C alınırsa, iletkenin
soğutulması gereken ısı derecesi ;
T0 = ϴ0 = ( − 𝑡 ) 0C olur. Mümkün olan en düşük ısı derecesi

-273 0C olduğuna göre, -T0 = -273 0C olacağı sanılır.
Gerçekte % 100 geçirgenliğe sahip tavlı bakırın 20 0C ısı
derecesindeki direnç ısı katsayısı 𝛼20 C = 0.00393 ohm / 0C dir.
Şekil 1. Özdirencin sıcaklıkla değişim eğrisi

Bu şekilde ;
T0 = ϴ0 = 234.5 0C ( Tavlı Cu için)
0
T0 = ϴ0 = 241 C ( Soğuk çekilmiş Cu için)
0
T0 = ϴ0 = 228 C ( Al ve St-Al için)
Olarak bulunmaktadır.
Denklemi farklı şekilde de düzenleyebiliriz.

= 1 + 𝛼 t1 ( t2 – t1 ) = 1 + ( 1/ T0 + t1 ). (t2 – t1)=
* Direncin hesaplanacağı ısı derecesi tabiatıyla karşılaşılan

probleme bağlıdır. İletim hatlarında hafif yüklerde ve ılımlı
·
havalarda iletken ısı derecesi 20 0C olarak alınabilir. Ağır
U yüklerde ve yaz günlerinde bu ısı derecesi 80-100 0C olabilir.
tas!ma
2.1.2. Direnci Etkileyen Diğer Faktörler -Ahm
Sıcak 19
2.1.2.1 Deri Olayı Etkisi (Skin Effect)
kapas!tes!
göre değ"ş"r
.
· kes!tt RM
İletken kesitinin som veya damarlı bir konstrüksiyona sahip

olması deri olayını etkilemez. Deri olayı normal iletim

frekanslarında küçük kesitlere göre büyük kesitteki
iletkenlerde kendisini daha çok belli eder. Bu olay frekansla
birlikte artar ve yüksek frekanslarda, örneğin yıldırım düşmesi
halinde özellikle önem kazanır.
Deri olayı nedeniyle direncin nasıl değiştiğini gösteren formül
vardır. Pratik olarak uygulanması kolay olan ARNOLD formülü
ile alternatif akımın direnç üzerindeki etkisini dikkate alalım.
+3 metrey! k!lometreye
3
çev!rerek kullam
y >
-
yerut
aksal
.
We
LRDC
↳ X/ 3'th buyuk dursa
-mm
anlamadım
kes!t
-
1 Gelece
C 9028626x(1000 -
. 1 .
02) - e
Y ard!vens 200 , 9 - A
.
X= = 0.854 ‹ 3
. . .
.
Rac = 0.1723.10 1+ 1+ x = 0.17 ohm /km
o nom!nal
Örnek : 150/25 mm2 lik kesite sahip olan St-Al iletkenin km -
başına 50 0 C deki ac direncini hesaplayınız.

2028623 R
278
=
& , 17
. =
-
20 C = = 0.19 ohm/km 248

. . be s"t" 019
E gerçek
= Rt2 = 1.02x0.213=0.217 ohm/km C
-ahm
Ima
.
X= . . .
= 0.76 ‹ 3
-
c!ns!nde105
!n em- 12-
dönüsüyer
.
Rac = 0.217.10 1+ 1+ x = 0.2174 ohm /km
-
Örnek : 50 mm2 kesitinde olan ve bakırdan yapılmış bulunan

bir havai hat iletkeninin doğru akım direnci ölçülmüş ve 0.36
ohm/km olarak bulunmuştur.
a) Hava hatlarında kullanılan Bakırın elektriksel
geçirgenliğinin % 97.5 olduğu bilindiğine göre, iletkenin ısı
derecesini bulunuz.
b) Elektriksel geçirgenliğin % 98 olması halinde iletken ısı
derecesinin yeni değeri nedir.?
Çözüm a) 𝛼 = 0.00393𝑥0.975= 0.00383 1 /0C

.
R20 C = = 0.35366 ohm/km
.
0
0.36 = 0.35366 ( 1 + 0.00383 ( t2 – 20)) t 2 = 24.68 C
.
Çözüm b) R20 C = = 0.3518 ohm/km
.
𝛼 = 0.00393𝑥0.98= 0.00385 1 /0C

0
0.36 = 0.352 ( 1 + 0.00385 ( t2 – 20)) t 2 = 25.9 C
KOÜ ELEKTRİK MÜH. BÖLÜMÜ ENERJİ İLETİMİ DERS 3-4 BÖLÜM 2
Prof. Dr.Nuran YÖRÜKEREN – 2021-2022 BAHAR DÖNEMİ
İletim hattının başlıca elektriksek sabitleri ,direnç ,endüktans, kapasite ve kaçak
2.2 ENDÜKTANS
Komşu akım etkilerinden uzak, boşluklu daire kesitli düz ve uzun bir iletken
parçası düşünelim. İletkenden geçmekte olan akım bu iletken etrafında bir
manyetik alan oluşturur.
∮ 𝑯. 𝒅𝒍 = 𝑰 𝑨MPER YASASI
↳ manyet!k Alan

ƛ = 𝐻𝑎𝑙𝑘𝑎𝑙𝑎𝑛𝑚𝑎 𝑎𝑘𝚤𝑠𝚤 = 𝐿. 𝑖
𝒅ƛ -2 endüklenme
L=
𝒅𝒊
İletkenin merkezinden x uzaklığındaki magnetik alan şiddeti Hx :
𝐻 . 𝑑𝑙 = 𝑖
2πx.Hx = ix
x yarıçaplı magnetik alan çizgisi boyunca Bx magnetik akı
yoğunluğu Bx = 𝞵0.Hx
𝜇 𝑖
𝐵 =
2𝜋𝑥
x yarıçaplı magnetik alan çizgisinin içinden geçen ix akımı, iletkenin

tüm kesitinden geçen i akımıyla karşılaştırılırsa:
x 2 x2
ix  2
i 2
i
r r
ales
-manyet!kgeç!rgenl!
𝜇 𝑥𝑖
𝐵 =
2𝜋𝑟
Burada, =0r ortamın magnetik geçirgenliği, r bağıl
magnetik geçirgenlik (1 kabul edilmiştir.)ve 0 boşluğun
magnetik geçirgenliğidir. Biz Magnetik alan çizgilerine dik
olarak iletkenin ekseni boyunca, uzunluğu 1 birim ve genişliği
dx olan sonsuz küçük dA=1.dx=dx yüzeyi alınırsa, bu yüzeyden
geçen magnetik akı:
dϴx = Bx .dx.1 = .dx
Bu magnetik akı i akımının x2/r2 kısmını sarar. Buna

göre, iletkenin tamamını saran magnetik akı:
dƛx = .dx = .dx =
∮ 𝑑 ƛx = ∫ 𝑥 .dx
ƛx =
𝜇 = 4. 𝜋. 10 H/m > başlyun
- manyet!k geç!rgenleg!
ƛ = 𝐻𝑎𝑙𝑘𝑎𝑙𝑎𝑛𝑚𝑎 𝑎𝑘𝚤𝑠𝚤 = 𝐿. 𝑖
L iç = = 10 H/m
.
X = 2 !
.

↓ tek b!r !letken!n
m!ndek! endüklere
en endüktens
=
1x17x M
L dış =
.
ln H/m &
D2 =D D1 = r
l!n
(d!s 2 t
In
=
.
g!de
alem
m
-denen
>
-
L! =1. 10
örgütü yapıda

alması we
d!zaynı
L'y!
etk!l!ye
L =
I
&
↳ sayısal yorlop
Ds = r = r.e-1/4 =0.7788r saymal yarıçap Ds = GMR =Geometric
Mean Radius (geometrik ortalama yarıçap – çok damarlı
iletkenler için)
r= 1 = 2x107
In A
+z = r
r!
dengehyse
ye
Sıkıntı
GMR'de !t-
kes!n kend!
yarıçapını
almuyoruz
2.2.2 Üç Fazlı İletim Hatlarında Endüktans

-Simetrik Düzen
=
2x1e7(endy Hm
↳ 100 km'l!k hatten

# end .
bulthak!ç!
100km'y! metreye
arp
sen! W e
r" = =14
r .
↳ Geometr!k ort You

.
op
L =
2x10tn
(STD
↳Demet Metkenl! her b!r fa endüktense
↳ = 2x107 Deg!le aym

-
M
In metre
far
endükte


-Asimetrik Düzen
GMD = Geometric Mean Distance = Geometrik Ortalama

Uzaklık
2.2.3 Üç Fazlı İletim Hatlarında Çaprazlama
2.2.4 Karma İletkenlerde Endüktans (Composite Conductors)

Prof. Dr.Nuran YÖRÜKEREN – 2021-2022 BAHAR DÖNEMİ sa!d
Konu : İletim Hattı Parametreleri youImas your
future
am I just now
past ?
your
So I
gave
you my &
everyth!ng
↳
Örnek Soru :
-

2.2.5 Karma İletkenlerde Endüktans (Composite Conductors)
-ikili demet Der GMD-Deg =
D!e Da 23
:
s
dereces!n
d!r Kak
-Üçlü demet
-e
DS
-Dörtlü demet
Kat &
say
!şlem! 3 ve 3'ün
-
çaprazlama
k! bastak!
katları şekl"nde yapılıyor
durumla ayrı sev!yeye gels!n


Konu : İletim Hattı Parametreleri -

hat uzunlugu
!k!l! demetter 150km
kullanıms -
Metten çapı jomm
a aynı demettek!
mesale
/Y"
Metkenler arası
-
= 45CM
· 3
a ve b aras!
=
brc" = 3
!s (he
a arars = 3
ra
Deg =
- somm - 3 6 3
.
.
↓
GMR =d
r! 2
.
45 cm
L = 2x157 .
In Beaum
-
GMR
De 556
3
3
=
.
= 3 779m
.
3
-
GMR=W!
.
d
GMR =
-
r! d .
945 21094 = = re40025X

pola
zx:
L =
en ) x 150x10 M
-m
km-m =2
a!t
k m!n!t
150
top endüktamst

2.2.6 Üç Fazlı Çift Devreli Hatlarda Endüktans
Örnek Soru :
26 AL/ 7 St 10+16 /1+6 iki katmanlı örgülü yapıdaki Ostrich iletkeninin çapı
çizelgeden alınmıştır. d=17.28 mm, GMR si de çizelgelerden bulunur.
GMR = 0.809 r = 6.99.10-3 m olarak elde edilir.
GMDab = 𝐷 𝐷 𝐷 𝐷 = √3.09.6.49.6.49.3.07 = 4.48 m

GMDbc = 𝐷 𝐷 𝐷 𝐷 = √3,09.6,49.6,49.3,07 = 4,48 m
GMDca = 𝐷 𝐷 𝐷 𝐷 = √6.5.5.6 = 5,47 m
GMD = 4,48.4,48.5,47 = 4,79 m
=Ö2 GMRE !letker!n

kend!
GMK's!
↳ 2 . A
.
f .
2 =
*2 - enduktans !n
empedans
def
KOÜ ELEKTRİK MÜH. BÖLÜMÜ ENERJİ İLETİMİ DERS 3-4 -BÖLÜM 2
İletim hattının başlıca elektriksek sabitleri ,direnç ,endüktans, kapasite ve kaçak
2.3 iletim Hatlarında Kapasite

Yalıtkan bir madde ile birbirinden ayrılmış bulunan herhangi iki iletken plaka bir
kondansatör oluşturmaktadır. Bu iki plak arasına bir gerilim uygulandığı zaman
plakalarda ters polaritede elektrik yükleri toplanır ve gerilim meydana gelir.
Bir iletim hattının iletkenleri arasına uygulanan alternatif gerilimin değişmesi,
iletkenlerdeki elektrik yükünün azalıp çoğalmasına neden olur. Elektrik yükünün
bu hareketi bir elektrik akımı demektir, bu akıma hattın şarj akımı denir. Sarj
akımı hattın gerilim düşümüne, verimine, güç faktörüne ve kararlılığına etki eder.
Q yükünü taşıyan, r yarıçaplı uzun yuvarlak kesitli bir iletken üzerinde elektriksel
alan çizgileri oluşur. İletken etrafındaki ortak merkezli silindirler aynı elektriksel
akı yoğunluğuna sahip eş potansiyel yüzeylerdir.
66 kv'dan
hatlarda
yüksek
d!kkate alter

3 fall
=
b!r hat Cn
!h!n hatten
Rapas!tans
GMD =
Deg =* Dest
S
İletim hattının kapasitesi, iletkenler arası potansiyel farktan dolayı oluşur. Bu

kapasite iletken cinsine, iletkenler arası mesafeye ve topraktan olan yüksekliğe
bağlıdır. 1 Coulomb ‘luk yükün D1 den D2 ‘ ye olan hareketi ile yaptığı iş D1-D2
arasındaki potansiyel farkı vermektedir. > Kapas!teye
göreg!g!ne
-
2.3.1 Tek Fazlı iletim Hatlarında Kapasite
>
- !k! !letken!n
arasındak!
kapas!te
3 fall demet
Konu : İletim Hattı Parametreleri Metken !ç!n kapas!tes
E
Cr =.
en()
D= ad
U
2
=>
.
.
9
1
Dsb =
- -
r d
.
2
&
r d" ad
O
-
-
4 I
D = 1 091
.
-
.
2.3.2 Üç Fazlı iletim Hatlarında Kapasite

-Simetrik Düzen Asimetrik Düzen
GMD = Deq
2.3.3 Üç Faz Demet Yapılı iletim Hatlarında Kapasite

.

2.3.4 Üç Fazlı Çift Devreli Hatlarda Kapasite
↑
!
:
↑
-
GMD =24 2 .
Cn =
2A E . .
-
GMD =
-24
en(
15,, 11 metre
& -
F D
1, 6CM
-
= 45cm
Ds!t
b
116cm 45Cm
= .
= 8148 cm
Cr = 1,
0729X km'ye Ger!
↳ 1, 0729x1

2020-2021 BAHAR DÖNEMİ ENERJİ İLETİMİ 3-4.HAFTA KONULARINA AİT SORU
ÇÖZÜMLERİ
İletim Hattı Parametrelerine Ait Çözümlü Problemler :
SORU 3.1. Üç fazlı transpoze Çelik alüminyum bir hattın (ACSR 159,000
CM) Örgü yapısı 54/19
Olan iletkenin dizilişi aşağıda Şekil 3.1 ‘de gösterildiği gibidir. GMR= 1.515
cm’dir.
a) Hat başına düşen endüktansı km-faz cinsinden hesaplayınız.
b) Bu hat aynı düzende ikili demet şeklinde yerleştirilecektir.(Şekil 3.2 )Demet

iletkenler arsı 40 cm dir. Bu durumda elde edilen km-faz başına endüktans
önceki durumun % 77 olursa , demet durumunda iletkenlerin GMR si ne
olacaktır.
Şekil 3.1
GMD = √8.8.16=10.0794 m .
.
L = 0.2 ln = 1.3 mH / km
. .
XL = 2.𝜋.f.L= 0.4084 ohm /km f=50 Hz
Şekil 3.2
Kaynaklar: Power System Analysis-Hadi Saadat-Mc Graw Hill

Yetkin SANER-Güç Dağıtımı 3-Birsen Yayınevi
ÇÖZÜMLERİ
𝐷𝑠 = 1.15 𝑐𝑚
SORU 3.2 Üç fazlı tranpoze edilmiş bir ACSR 1431 CM kesitli BOBOLİNK
iletkeninin örgü yapısı 47/7 şeklindedir. İletkenin çapı 3.625 cm ve GMR’si
1.439 cm olarak verilmiştir. Bu iletkenin dizilişi Şekil 3.3 de gösterilmiştir.
Aynı düzendeki yapıda 477MCM 26/7 örgü yapısına sahip HAWK iletkeni
kullanılmıştır.İletkenin çapı 2.1793 cm ve GMR ‘si 0.8839 cm’dir. İletkenler üçlü
demet halinde dizilmiştir.( Şekil 3.4) Demetler arası boşluk 45 cm’dir.
a) Her iki durumdaki endüktansı hesaplayarak değişim yüzdesini bulunuz.

b) Her iki durumdaki endüktansı hesaplayarak değişim yüzdesini bulunuz
Şekil 3.3
GMD = √11.11.22=13.859 m .
.
L = 0.2 ln = 1.374 mH / km
. .

ÇÖZÜMLERİ
Şekil 3.4
.
L = 0.2 ln = 0.9957 mH / km
. .

2020-2021 BAHAR DÖNEMİ ENERJİ İLETİMİ 3.ve 4. HAFTA KONULARINA AİT SORU ÇÖZÜMLERİ
SORU 3.3 Çift devre tranpoze edilmiş bir hattın dizilişi şekilde görüldüğü
gibidir.216.7 MCM kesitli 72/7 örgü yapısına sahip ACSR KİVİ iletkeni
kullanılmıştır. İletkenlerin çapı 4.4069 cm ve GMR ‘si 1.7374 cm’dir. Direk
üzerindeki yerleştirme şeklinde ikili demet şeklinde iletken kullanılmıştır.
a) Hat başına düşen endüktansı,

b) Hat başına düşen kapasiteyi hesaplayınız.
Şekil 3.5

Çift Devre üç Faz iletim Hatlarında Endüktans ve Kapasiteye Örnek:
Da1b12 = 102 + 42 = 10.77 m Da1b22 = 202 + 102 = 22.36 m vb.
Da2b1 = √20.52 +92 = 22.38 m Da2b2 = √3.5 2 + 92 = 9.65 m
a1 16m c2
10m 10 m
4m 16m 4m b2
b1
9m
9m
c1 16m
a2
0.5m 0.5m
Çaprazlama yapıyoruz :
İkili demet şeklinde olursa ;
SORU 3.4 3 telli (damarlı )örgülü iletken için GMR ‘yi hesaplayınız.
m=3
a12a13 2  2rt.2rt 2  2rt 4
a 223 (2rt ) 2 2
1 3
 rr0  2 rt 2
3 4
t t
 rt 3 0,7788.22  1,4605rt
 2 
r  1 rt  2,1547rt olduğundan:
 3 
r
r0 = 1,4605. = 0,6778r
2,1547
SORU 3.5 Swallow çelik-alüminyum iletkenin çelik telinin akım taşımadığı

varsayıldığından, bu çelik telin endüktif direnç üzerindeki etkisi yok sayılmıştır.
Buna göre, swallow çelik-alüminyum iletkenin saymal yarıçapını veya GMR’sini
hesaplayınız. Sonuç = GMR= 0.76795 r
Şekil 3.6
m=3
a12a13 2  2rt.2rt 2  2rt 4
a 223 (2rt ) 2 2
1 3
 rr0  2 rt 2
3 4
t t
 rt 3 0,7788.22  1,4605rt
 2 
 3 
r
r0 = 1,4605. = 0,6778r
2,1547

Şekil 3.6
m=3
a12a13 2  2rt.2rt 2  2rt 4
a 223 (2rt ) 2 2
1 3
 rr0  2 rt 2
3 4
t t
 rt 3 0,7788.22  1,4605rt
 2 
 3 
r
r0 = 1,4605. = 0,6778r
2,1547

Şekil 3.6
ENERJİ İLETİMİ DERS NOTLARI- Prof.Dr.Nuran YÖRÜKEREN
BÖLÜM 3
İLETİM HATTI MODELLERİ VE BAĞINTILARI
3.1 İletim Hattı Parametreleri
İletim Hatlarının parametreleri daha önceki derslerde anlatıldığı gibi, hat

iletkeninin malzemesine (iletken,özdirençi,yarıçapı,kesit), hattın uzunluğuna,
iletkenin örgü şekline,hatların direk üzerindeki dizilişlerine, demet iletkenli yapı
olmalarına, deri olayı etkisine, ortam sıcaklığına ve toprağa olan mesafelerine
bağlı olarak değişmektedir.
İletim hatlarını elektriksel yönden inceleyecek olursak, hat parametreleri ve

uzunluklar söz konusu olmaktadır. İncelemelerimiz genellikle alternatif akım
kullanılan iletim hatları olduğundan alternatif akımda kullanılan tüm
büyüklükler burada söz konusu olacaktır. İletim hatlarının bir omik direnci (R)
vardır. Bu direnç doğru akımdakine oranla deri olayı sebebiyle yaklaşık 1,5 katı
daha fazladır. Diğer taraftan komşu iletkenlerden akan akımların halkaladığı
akılar nedeniyle, faz iletkenlerinin self (öz) ve karşılıklı (ortak) endüktansları
meydana gelmektedir. Sinüzoidal akımlarla çalışıldığından endüktans deyimi
yerine şebeke frekansının bir fonksiyonu olan endüktif reaktans kullanılır. Hattın
omik direnci ve endüktif reaktansı birbirlerine seri bağlı olarak düşünülür ve
hattın karakterize edilmesi için bu iki büyüklüğün seri toplamı empedans
kullanılır.
Öte yandan yalıtkan ortam (hava) içinde bulunan hatlarının birbirlerine veya
toprağa göre kaçak kapasiteleri bulunacaktır. Sinüzoidal bir gerilimle çalışıldığı
için, frekansın bir fonksiyonu olan kapasitif reaktans deyimi kullanılır. Ancak
kapasitif reaktans yerine, bunun tersine eşit olan süseptans alınmaktadır.
İletkenlerin toprağa karşı olan kaçak dirençleri çok küçük olduğu için
Bu notlar KOÜ Müh.Fak.Elektrik Müh. Böl. İçin hazırlanmıştır, notlarda hatalar olması
kaçınılmazdır.
çoğunlukla ihmal edilir. Bu bakımdan hattın kapasitesi, hat ile toprak arasına
bağlanmış süseptans ile, daha genel anlamda ise admitans ile gösterilir. Şekil
4.1.’de görülen devre bir iletim hattının faz-toprak arası eşdeğer devresini
belirtmektedir. Burada tüm parametrelerin hat boyunca homejen dağıldığı kabul
edilmiştir;
L: İletkenin nötre göre birim uzunluk başına self endüktansı (H/km)

Seri Endüktans: İletkenlerden akan akımların halkaladığı akılardan dolayı oluşan
endüktif etkiyi gösteren parametredir.
C: İletkenin nötre göre birim uzunluktaki kapasitesini (F/km)

Paralel Kapasite:İletkenlerin birbirlerine ve toprağakarşı olan potansiyelinden
kaynaklanan kapasitif etkiyi gösteren parametredir.
r: İletkenin birim uzunluk ac direnci (ohm/km)

Seri Direnç : Hat boyunca akan akımdan dolayı I2R güç kaybına neden olan
parametredir.
R’: g=İletkenin birim uzunluktaki kaçak geçirgenliği (S/km)

Paralel Kondüktans: İletkenler arası ya da iletken ile toprak arası kaçak
akımlardan dolayı hat kayıplarına neden olan parametre -400kV’un altındaki
hatlarda genelde ihmal edilir.
Dağıtılmış parametreleri ile hatlar;

- Yüksek frekanslı iletimde (haberleşme hatları)
- Geçici olaylar sonucu oluşan yürüyen dalga analizlerinde
- Uzun mesafeli enerji iletiminde gözönüne alınırlar.
ℓ = Hattın uzunluğu (km)

z =Hattın birim uzunluk ve faz başına seri empedansı (ohm/km)
Z =z. ℓ Hattın faz başına toplam seri empedansı = R+jX (ohm)
Direnç ve seri endüktanstan oluşur. X=jwL
Z2=R2+X2
y =Hattın birim uzunluk ve faz-nötr başına paralel (şönt) admitansı (S/km)

Y=y.l Hattın faz-nötr başına toplam paralel admitansı ( S)
Hattın paralel kondüktansı ile kapasitif süseptansından oluşur.
Y=G+jB= ℓ.(g+ jwC) b=2πfC
Y2=G2+B2
kaçınılmazdır.
g!r!s 1
G!ve 22
Şekil 4.1
Şekil 3.1. Birhat
İşlemlerde kullanacağımız iletim hattının faz-toprakgirişe
parametrelerinin arsından
ait olanları 1 indisi ile ,
görülen eşdeğer devresi
çıkışa ait olanları ise 2 indisiyle göstereceğiz. Aşağıda bu parametreler ve
açıklamaları verilmiştir.
U1= Hat başı fazlar arası gerilim U2= Hat sonu fazlar arası gerilimi
V1= VS =Hat başı faz-nötr gerilimi V2= VR= Hat sonu faz-nötr gerilimi
I1= I S =Hat başı akımı I2= IR = Hat sonu akımı
P1= Hat başı aktif güç P2= Hat sonu aktif güç
Q1= Hat başı reaktif güç Q2= Hat sonu reaktif güç
S1= Hat başı kompleks güç S2= Hat sonu kompleks güç
ϴV1 = Hat başı faz –nötr gerilimi ile hatsonu faz-nötr gerilimi arasındaki açı
ϴV2 =Hat sonu faz-nötr gerilimi açısı (genellikle referans kabul edilir ve
dolayısıyla sıfır alınır.)
ϴI1 = Hat başı faz –nötr gerilimi ile akımı arasındaki açı > Z -
ϴI2 = Hat sonu faz-nötr gerilimi ile akımı arasındaki açı ( yükün durumuna göre
ömik –endüktif-kapasitif olmaktadır.
kaçınılmazdır.
3.2 İletim Hatlarının İki Kapılı Devreler Şeklinde

Transmission parametreleri : A, B, C, D Parametreleri
ile Modellenmesi
Bir enerji iletim hattına ilişkin iki kapılı devre gösterimi Şekil 4.2.’de
verilmiştir..
I1 I2
A İki
B
V1 kapılı V2
devre
C D
Şekil 4.2. ABCD parametreli iki kapılı devre
gösterimi
Şekilde görülen giriş ve çıkışlar arsındaki bağıntılar V1=A·V2 +B·I2 ve

I1=C·V2+D·I2 . Bu eşitlikleri matrissel formda aşağıdaki gibi yazabiliriz.
V1  A B V2 
I   C D   I  elde edilir.
1    2 
Buradaki A , B , C , D sabitlerine iletim hatlarının genel devre sabitleri denir.

Bunlar genel olarak kompleks sayılardır. Hattın herhangi bir ucundan
bakıldığında hat aynı , yani dört uçlu devre simetrik ise A ve D birbirlerine eşit
ve birimsizdir. B ve C nin birimleri sırasıyla Ω (ohm) ve S (Siemens = 1/Ω) dur.
Bu simetriliğin sağlanması koşuluyla
AD - BC = 1 dır ve sistem dengelidir.
Bu parametreler iki test ile bulunur:

- açık devre testi
- kısa devre testi
kaçınılmazdır.
3.2.1. Açık Devre Testi :

I1 I2=0
A İki
B
V1 kapılı V2
devre
C D
V1=A·V2 +B·I2 A = V 1 / V2 Açık Devre Ters Gerilim Kazancı

(birimsiz)
I1=C·V2+D·I2 C = I1 / V 2 Açık Devre Ters Geçiş Admitansı
(Siemens)
3.2.2. Kısa Devre Testi

I1 I2
A İki
B
V1 kapılı V2= 0
devre
C D
V1=A·V2 +B·I2 B = V1 / I2 Kısa Devre Ters Geçiş Empedansı ( ohm)

I1=C·V2+D·I2 D = I1 / I2 Kısa Devre Ters Akım Kazancı (birimsiz)
3.3 İletim Hattının Verimi

I1 I2
İletim
S1, P1,Q1 Hattı S2,P2,Q2
kaçınılmazdır.
Bir hattın verimi hat sonundan çekilen aktif gücün hat başından verilen aktif
güce oranıdır.Yani çıkış /giriş ya da hat sonu aktif gücünün hat başı aktif
gücü+hattaki aktif güç kaybına oranıdır. PK = 3. R.I22
3.4 İletim Hattı Gerilim Regülasyonu
Bir hattın gerilim regülasyonu, hat başı gerilimi sabit kalmak şartıyla hat
sonunda hattın yüksüz olduğu ve tam yüklü olduğu durumdaki gerilimler
arasındaki fark olarak tanımlanır.
Gerilim Regülasyonu = │ V2NL - V2FL │
V2NL = V2-0 = Yüksüz haldeki hat sonu faz-nötr gerilimi

V2FL = V2 = Yüklü haldeki hat sonu faz-nötr gerilimi
Gerilim regülasyonunun küçük olması istenir, bu ise ekonomik bir
problemdir.Gerilim regülasyonunun yüzde olarak tanımlanır.Gerilim
regülasyonu hesaplanırken gerilimin genlik değerleri alınmalıdır.
V2,NL - V2,FL
℅ GR = x100
V2,FL
3.5 İletim Hatlarının Sınıflandırılması

Enerji iletim hatları uzunluklarına göre üçe ayrılabilirler. 0-100 km’ye kadar
( 100 km dahil) olan hatlar kısa hatlar, 100-250 km (250 km dahil) arası olan
hatlar ise orta uzunluktaki hatlar olarak, 250 km ve daha fazla uzunlukta olan
hatlar ise uzun iletim hatları olarak adlandırılıp gerekli hesaplama yöntemleri ile
hat parametreleri ve gerilim-akım–güç ilişkileri hesaplanmaktadır.
3.5.1 Kısa Uzunluktaki Hatlar

Normal yapıda ve boyları 0-100 km arasında değişen hatlar için kapasite ihmal
edilebilir. Kapasitenin ihmal edilerek akım ve gerilim denklemlerinin
kurulabileceği iletim hatlarına kısa iletim hatları denilir. Şekil 4.3.’de bir kısa
iletim hattı genel gösterimi yer almaktadır. Görüleceği gibi hattın kapasitesi
ihmal edilmiştir ve hat seri bir empedansla ifade edilmiştir.
kaçınılmazdır.
am!l In =1/On
yah =

and
yük
=
Ic /ZOzB =
yüb Kop In I1121 z Z=R+jX

= =
1 I2 I1
Z=R+jX
I2
Z Z
∆V
V1 V2 V1 V2
Y Y=g+jb
Kısa hatlarda ihmal edilir.
Kısa iletim hattı eşdeğer devresi

Ser! bagland!gdevre Şekil 4.3. Kısa iletim hattı eşdeğer
Genel eşdeğer
devresi
başı defer!
!h!n hat
um
um
Bu empedansın değeri ; Z=R + jX = z·ℓ= r·ℓ + jx·ℓ Ω dur. Burada ;
bas! ve Z : Hattın faz başına toplam seri empedansını ,
-
z : Hattın birim uzunlukta ve faz başına ohm olarak seri empedansını ,

hat som X : Hattın faz başına toplam endüktif reaktansı
eş"tt"r x : Hattın birim uzunlukta ve faz başına ohm olarak endüktif reaktansı
-
ℓ : Hattın uzunluğunu göstermektedir.
↓
p
=
12Kısa iletim hattı eşdeğer devresi basit bir AC devresi olarak çözülür. Devrede
paralel kollar olmadığı için hat başı ve hat sonu akımları bir birine eşittir.
V1=V2 + ∆V=V2+Z·I2 |I1| = |I2|
O
↓
kayp
3.5.1.1 Kısa İletim Hatlarında Yüklenme Durumları ve Fazör Diyagramının
Oluşturulması
Çeşitli yüklenme durumları için fazör diyagramları oluşturulurken hat sonu faz-
nötr gerilimi (V2) ve hat sonu akımının ( I2) genellikle bilindiği kabul edilir.Hat
sonundaki omik-endüktif(geri)-kapasitif(ileri) yüklenme durumuna göre akım
çizilir.Çizim kolaylığı açısından hat sonu gerilimi referans ve açısı sıfır kabul
edilir. Sıfır olmadığı belli bir faz farkıyla alındığı durumlar da olabilir.Ayrıca
hat sonu akımının da referans kabul edildiği koşulda düşünülebilir.
Yüklenme durumuna göre hat sonu akımı çizilir.Referansla aynı açı

doğrultusunda omik gerilim düşümü fazörü hat sonu faz-nötr gerilim fazörüne
eklenir.90 derece saat yönünün tersine endüktif gerilim düşümü fazörüde omik
gerilim düşümüne eklenerek gerilim düşümü fazörü elde edilir.Bu fazörün bittiği
kaçınılmazdır.
nokta ile hat sonu faz-nötr gerilim fazörünün başladığı nokta birleştirilerek hat
başı faz-nötr gerilim fazörü grafiksel olarak elde edilir.
Aşağıda kısa iletim hattının farklı yük durumlarına göre oluşturulan fazör diyagramları
görülmektedir.
V1
> Fe .
∆V -
V2
δ = θv1 θ∆V
I2X O
Y
θ I2
θI1 t
θ I2
I2R
den
dolan
I2=I1 hat bas!) hat s
âm ger!de VIS Ve
Şekil 4.4.Endüktif yük için kısa iletim hattı fazör diyagramı
deg!seb!l!yor
Vasve >
-
V1
I2=I1
I2X
θ I1
I2Z
I2R
θ I2
δ= θv1 θ I2
θ∆V V2
Şekil 4.5.Kapasitif yük için kısa iletim hattı fazör diyagramı
Gehatbest
taç!s!
devee ne
Il 52
↑V -ge go
=
.
1 12 ∆V I2.X
δ= θv1 θ∆V
aym fada V!s Ve
E
>
I
-
>
-
Tz
O- V2 I2.R
am!ck hat
V! =
Ve + Ic .
Z s hat
başı sana
Şekil 4.6 Omik yük için kısa iletim hattı fazör diyagramı
kaçınılmazdır.
yük açısı
= Pg!rm
=
G, -
O
ENERJİ İLETİMİ DERS NOTLARI- Prof.Dr.Nuran YÖRÜKEREN P =
2 =
Ps
= - 11 fa ra!n)
3.5.1.2 Kısa İletim Hatlarının A,B,C,D Parametreleri İle
Modellenmesi
C 1
Kısa iletim hattı ifadesini matrisel formda oluşturursak ;
2
-B =
VS = A V2 + In t
.
.
V! 1 V2 +12 Z
= .
V1  1 Z V2 
 I   0 1    I  12 E,
=
1    2 
g"rts
hataymas
şeklinde elde edilir. Burada A=D=1 , B= Z Ω ve C = 0 1/Ω
3.5.1.3 Kısa İletim Hatlarında Verim
S1=3.V1.I1* = P1 +jQ1 P1 =3.V1.I1.Cos(ϴV1-ϴI1)
ϴV1-ϴI1 = ϴ1 Q1=3.V1.I1.Sin(ϴV1-ϴI1)
S2=3.V2.I2* = P2 +jQ2 P2 =3.V2.I2.Cos(ϴV2-ϴI2)
ϴV2-ϴI2 = ϴ2 Q1=3.V2.I2.Sin(ϴV2-ϴI2)
Düzenlersek ; ver!m
3 fa ra!n
Vete Costa
n
.
3.
53 .
V12Cos + R
P kay!p
3 fa doga
+3
!h!n
-
kaçınılmazdır.
3 fall kısa !let!m hatt!n not sonu
fa-fet ger!l!m! 23kv Top empedans

2148 + 61 57% ve qu!l 0 85 ger! que fak . !le
9 Mw'de > 3 forn toplam que -

faz-far
↳ VL
a) hat boss fa-notr ger!l!m!
fot net > up
b) yük açısı
-
c) yuede ger!l!m Regulasyonu -

-
VL =
hatsenn
23kv
yel > not sen 1 .

-
2007fentr referans
VRR LLo =
B d alurse
VRp
= Ta
-
31 1 79
hat sonu yuk akum >
-
IR
085
ofanat!
-
Vn V2 12 2
ger!
= + .
oldugu
265179((2 7L
h!nt(
132720 + 1 48 + 6 , 57%
69
V! = 13270 + 1860137
= 148021414 > not bas!
-
fa-not ger!l!m! >

-
up
+30
VoffXt =
W!fn = - .
14802(44
b) yük açısı hat başı -
hat sonu arasındak!

akl
8 = Gs -
GR4 4 -
0 0
, =
c)
GRUR .
Kısa !nt!m hatte z = 5126 + 1513
hatsone
hat başl ve
fa-nott erou
11 aralarındak! açı 315 hat sonu

ger!l!m!
30 KV 139
a) hat sonu akımı -not

↳ hat sonu fa notr ger!l!m! refale fal-fat
VP= 30kv
3.5.1.4 Kısa İletim Hatlarında Gerilim Regülasyonu

yaksut tam yut
↑ a
V2,NL - V2,FL
℅ GR = x100
V2,FL >
-
tam yat
V1= V2 + I2.Z V2NL= V1 I2=0
V1 - V2
℅ GR = x100
V2
3.6 İki Adet Dört Uçlu Devrenin Seri Bağlanması
Hat sabitleri A1 , B1 , C1 , D1 ve A2 , B2 , C2 , D2 olan iki adet kısa hat seri

olarak bağlandığı durumda ortak ABCD katsayılarını bulalım.
I1 I1′ I2
A1 B1 A2 B2
V1 V1′ V2
C1 D1 C2 D2
Şekil 4.7 İki adet dört uçlu devre bağlantısı
V1  ? ? V2 
I   ? ?  I   ? Matris işlemini yapabilmek için öncelikle her iki
1    2 
devrenin akım ve gerilim bağıntılarını yazalım. Birinci hat için;
V1  A1 B1  V1'  1'!n çıkışı 2'n!n
I   C D    
g!r!s! dur
1  1 1   I1 ' 
ve 2. hat için ;
V1 ' A 2 B 2  V2 
 '    olur. 1. hat için yazdığımız matriste
I1  C 2 D 2  I 2 
 V1 '
 I '  matrisinin bulunan değerini yerine yazacak olursak;
1 
v! =
Az Va + BL V2 .
I =
(212 + D2Ir
kaçınılmazdır.
matr!ssel çarpum
V1  A 1 B1  A 2 B 2  V2 
I   C D   C D   I  matris işlemini yapacak olursak ;
1  1 1  2 2  2 
V1  A 1  A 2  B1  C 2 A 1  B 2  B1  D 2  V2 
 I   C  A  D  C  bulunur. Burada ABCD katsayıları
1  1 2 1 2 C1  B 2  D1  D 2  I 2 
sırasıyla; A =A1A2+B1C2 , B=A1B2 +B1 D2 , C=C1A2+D1C2 ve

D=C1B2+D1D2 olur.
Örnek 4.1.
I1 Z=0+j8
I′ I′ I2
X
V1 V′ V′ Y=0-j0,2 V2
1.Devre 2.Devre
Çözüm:
Şekil de görülen devreler birbirlerine seri olarak bağlandıklarında A , B , C , D
hat sabitlerini bulalım. Birinci devreyi matrissel formda yazarsak ;
V1  1 j8 V '

 I   0 1    I '  (1)
1     
aynı şekilde ikinci devre içinde matris ifadesini yazacak olursak ;
V' 1 0 V2 
I'    j0,2 1   I  (2) + 12
     2 
elde edilir. 2 nolu denklemi 1 de yerine koyarsak;
V1  1 j8 1
&O 0 V2 
I   0 1    j0,2 1   I  bulunur. Bu işlemi yaparsak;
1      2 
V1  2,6 890 V2 

I   0,2  90 1   I  şeklinde buluruz. Burada ;
1    2 
#
kaçınılmazdır.
A  2,6
B  890 
1
C  0,2  90

D 1
eşit olur.
Örnek 4.2
&
Örnek 4.3
Örnek 4.4 (ÖDEV)
Seri bağlı Z1=10∟300 ohm değerinde olan elemana bir elemana paralel bağlı
olan Z2=40∟-450 ohm değerindedir.Eşdeğer devrenin A,B,C,D sabitlerini
hesaplayınız.
Çözüm: A=1.09∟12.80 B=10∟300 C=0.025∟450 D=1
kaçınılmazdır.
3.7 İki Adet Dört Uçlu Devrenin Paralel Bağlanması
A1 B1
I11 V21 I21
V11
I1 C1 D1 I2
V1 V2
I12 I22
A2 B2
V12 V22
C2 D2
Şekil 4.8 Paralel Bağlı İletim Hatları

Şekilden V1 = V11 = V12 (1) ,
V2 = V21 = V22 (2) ve
I1 = I11 + I12 (3) ,
I2 = I21 + I22 (4) yazılabilir. Birinci dört uçlu devrede
V11=A1·V21+B1· I21 (5) ve I11=C1· V21+D1· I21 (6) yazılabilir.
İkinci dört uçlu devrede ise
V12=A2· V22+B2· I22 (7) ve I12=C2· V22+D2· I22 (8) yazılabilir.
5 nolu denklemi B2 ile , 7 nolu denklemi ise B1 ile çarpıp taraf tarafa
toplayalım.
B 2  V11  A1  B 2  V21  B1  B 2  I 21
B1  V12  A 2  B1  V22  B1  B 2  I 22
B2  V11  B1  V12  A1  B2  V21  A 2  B1  V22  B1  B2  I 21  B1  B2  I 22
Burada V11=V12=V1 , V21=V22=V2 ve I21+I22=I2’ yerlerine yazarsak;
B1  B 2   V1  A1  B 2  A 2  B1   V2  B1  B 2  I 2
A  B  A 2  B1   V  B1  B 2  I
V  1 2
1 2 2
B1  B 2 B1  B 2
bulunur. Burada V1  A  V2  B  I 2 genel denklemine göre
kaçınılmazdır.
A
A1  B 2  A 2  B1  ve B
B1  B 2
olur.
B1  B 2 B1  B 2
V11=V12 eşitliğini yazacak olursak ( 1 nolu denklem);

A1  V21  B1  I 21  A 2  V22  B2  I 22 olur. Burada I22’ yi 4 nolu denklemden çekersek
I2 = I21 + I22 ise I22= I2 - I21 olur. I22’yi V11 = V12 eşitliğinde yerine koyalım
A1  V21  B1  I 21  A 2  V22  B 2  I 2  I 21 
A1  V21  B1  I 21  A 2  V22  B 2  I 2  B 2  I 21
B1  I 21  B 2  I 21  A 2  V22  A1  V21  B 2  I 2 V22  V21  V2
I 21  B1  B 2   A 2  A1   V2  B 2  I 2
I 21 
A 2  A1   V 
B2
 I2
2
B1  B 2 B1  B 2
şeklinde yazılabilir. Bulduğumuz bu I21 değerini 6 nolu denklemde yerine
yazalım.
I 11  C1 V21  D 1 I 21
 A  A 1   B2  
 C1  V21  D 1   2   V2     I 2 
  B 1  B 2   B 1  B 2  
 D  A 2  A 1  B2
I 11  C1  1   V2  I2
 B1  B 2  B1  B 2
Tekrar V11=V12 eşitliğini yazalım.

A1  V21  B1  I 21  A 2  V22  B2  I 22 Bu kez I21’i yerine koyalım. I2=I21+I22 den
I21=I2-I22 bulunur. Bunu yerine koyarsak ;
A1  V21  B1  I 2  I 22   A 2  V22  B 2  I 22
A1  V21  A 2  V22  B1  I 2  B 2  I 22  B1  I 22 V2  V21  V22
A1  A 2   V2  B1  I 2  B 2  B1   I 22
A1  A 2   V  B1  I  I
2 2 22
B 2  B1 B 2  B1
bulunur. Bulunan bu I22 denklemini 8 nolu denklemde yerine koyalım.

I12=C2· V22+D2· I22
 A  A 2  B1 
I12  C 2  V22  D 2   1   V2   I2 
 B1  B 2  B1  B 2 
 D  A1  A 2  B1
I12  C 2  2   V2   I2
 B 1  B 2  B1  B 2
kaçınılmazdır.
şeklinde bulunur.
I1=I11+I12’de bulunan denklemleri yerlerine yazarsak ;
 D  A 2  A 1   B2
I11  C1  1   V2   I2
 B1  B 2  B1  B 2
 D  A 1  A 2   B1
I12  C 2  2   V2   I2
 B1  B 2  B1  B 2
+
I11  I12  C1  C 2   V2 

D 2  D1   A1  A 2   V 
B 2  D1  B1  D 2
 I2
2
B1  B 2 B1  B 2
 D  D1   A1  A 2   V   B 2  D1  B1  D 2   I
I 1  C 1  C 2  2  2   2
 B1  B 2   B1  B 2 
bulunur. Bu denklemi I1=C·V2+D·I2 genel ifadesine benzetecek olursak.

 D  D1   A1  A 2   V  B D  B1 D 2
D   2 1

  I 2 şeklinde
C  C 1  C 2  2  2 ve
 B1  B 2   B1  B 2 
yazabiliriz.
Yazdığımız bu ifadeleri matris şeklinde aşağıdaki gibi düzenleyebiliriz.
 A1 B 2  A 2 B1 B1 B 2 
V1   B1  B 2 B1  B 2  V 
 2
I    D1B 2  D 2 B1  I 2 
 1  C  C (A1  A 2 )(D 2  D1 )
 1 2
B1  B 2 B1  B 2 

Örnek 4.5
20 km uzunluğunda üç fazlı kısa bir iletin hattının elektriksel hat sabitleri r =

0,295 Ω/km , x = j0,557 Ω/km ve hat sonu fazlar arası gerilim U2 = 30 kV , hat
sonu toplam güç S2 = 8 MVA , ve cos θ I2 = 0,9 (geri) olarak veriliyor. Hat başı
gerilim , akımını hesaplayınız.
kaçınılmazdır.
Çözüm:
Z=0,295+j0,557Ω
I1 I2
V1 V2
U2 30
V2  
 17,320 kv
3 3
Hat kısa bir hat olduğundan |I1|=|I2| ve V1=V2+I2·Z şeklinde yazabiliriz. V1 bulmak için
formülde I2 ve Z değerlerinin hesaplanması gerekir. I2 için
 S2 8  10 6
I2    154 A
3  U2 3  30  10 3
Z = ℓ·(r+jx)=20(0,295+j0,557) = 5,9 + j11,14Ω = 12.6∟62.090 ohm
cos θ I2 = 0,9 geri ise bu akım gerilime göre θ I2= -25,84° geri anlamına gelir. Bu şekilde;
I2= 154∟-25.840 A şeklinde yazılır. Şimdi V1’ i hesaplayabiliriz;
V1=17.32∟00 + 12.6∟62.090.0.154∟-25.840 = (17.32 + 1.56482511) + j1.147377242
V1 = 18.92 ∟3.470 kV
Bulunan bu değerleri fazör diyagramda aşağıdaki gibi gösterilir.
V1
I2·Z
I2X
δ=3,47° 36.25
0
θ I2
θ I2=25,84° V2
θ I1=25,84°+3,47°
I2·R
I2=I1
Örnek 4.6
kaçınılmazdır.
Hat sonu gerilimi 66 kV olan ℓ=80 km uzunluğundaki bir hattın r = 0,20 Ω/km
ve x = 0,40 Ω/km olarak veriliyor.
a) P2 = 21 MW , Q2 = 0 MVAr
b) P2 = 21 MW , Q2 = 12 MVAr
c) P2 =21 MW, Q2 =-12 MVAr olması durumlarında hat başı
parametrelerini bulunuz.
Çözüm:
a) Omik yükte:
U 2 66  10 3
V2    38,1 kV I2= 183.7∟00 A
3 3
Z  80  0,2  j0,4  16  j32  35,7763,42
V1 = 38.1 + 6.57095∟63.420 = 41.46 ∟8.140
I1= I2= 183.7∟00 A θ V1 = ẟ = 8.140
S1= 3.V1.I1*= 3.41.46.0.1837 ∟8.140 =22.85 ∟8.140=22.619 + j3.235 MVA
V1=41.46 kV ΔV=6,57 kV
I2·X
63,42°
δ=8.41°
I2·R
I1  I 2  183,72 A V2=38,1 kV
θ I2=0°
b) Endüktif yükte:
I1=I2 =0.211∟-29.740 kA
V1= 44.576∟5.380 kV
θ V1 = ẟ = 5.380
S1= 3.V1.I1*= 3.44.576∟5.38 0 .0.211∟+29.740 = 23.079 + j16.234 MVA
kaçınılmazdır.
V1
ΔV I2·X
δ=5,38°
θ I2=29,7° 29,7°
θ I1=5,38+29,74=35,12° V2 θ ΔV=63,43-29,74
I2·R =33,68
c)Kapasitif yükte:
S1= 3.V1.I1*= 3.38.43∟11.3 0 .0.211∟-29.740=24.32619 ∟-18.440 = 23.077-j7.694 MVA
V1
θ V1=29,74-11,3=18,44°
I2·X θ=63,42
∆V
I2·R
δ=11,3° V2 θ I2=29,74°
θ I2=29,74° 93,16°
Örnek 4.7 (ÖDEV)
220 kV, 3 fazlı bir iletim hattı 40 km uzunluğundadır.Faz başına direnci 0.15
ohm/km, faz başına endüktansı 1.3263 mH/km’dir.Kısa iletim hattı modelini
kullanarak,aşağıdaki şıklarda belirtilen yükleme durumları için hat başı
gerilimini ,gücünü, gerilim regülasyonunu ve verimini hesaplayınız.
a) 381 MVA, 0.8 endüktif , 220 kV hat sonu değerleri için,
b) 381 MVA, 0.8 kapasitif , 220 kV hat sonu değerleri için,
kaçınılmazdır.
KAYNAKLAR
1. ÇAKIR, H. , Enerji İletimi Elektrik Hesapları , Birsen Yayınları , İstanbul 1989
2. ARİFOĞLU, U., Güç Sistemlerinin Bilgisayar Destekli Analizi , Alfa Yayınları , İstanbul
2002
3. GÜNEY, İ., Çözümlü Enerji İletim Hatları Problemleri , sayfa 125-278 , Marmara
Üniversitesi Yayınları İstanbul 2001
4.Yetkin SANER –Güç Dağıtımı 5-Birsen Yayınevi
5.Power System Analysis-Hadi Saadat- McGraw Hill
kaçınılmazdır.
ENERJİ İLETİMİ DERSİ NOTLARI –PROF. DR.NURAN YÖRÜKEREN 2021-2022 BAHAR DÖNEMİ
5.ve 6..HAFTA DERSLERİNE AİT ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK PROBLEMLER
KISA İLETİM HATLARINA AİT PROBLEM ÇÖZÜMLERİ
SORU 1. Üç fazlı OG dağıtım hattından =0,90 geri GK ile P=60 MW etkin güç
iletilecektir. Hat sonu gerilimi 60 kV, hattın uzunluğu 20 km, hattın empedansı
Z 'h  0,117  j0,363 /km dir.
Hat başı gerilimi, hat başındaki etkin ve tepkin güç, hattaki etkin ve tepkin güç
kaybı, iletim hattının verimini hesaplayınız.
OG dağıtım hattının tek hat şeması:
Bir iletkenli şema:
Z'h=(0,117+j0,363) km
P/3=20 MW
~ cos=0,90
I
V0 V=60/ 3=34,641 kV
Düşünsel iletken
l=20 km
OG dağıtım hattı bir iletkenli düşünülecektir.
V hat sonu gerilimi gerçel eksen üzerinde alınır.
Hat başı gerilimi:
V 0  V  IZ h
Z h  Z 'h l  0,117  j0,363.20  7,628 72,14 
P/3 20 P 60
I   0,6415 kA (Veya, I    0,6415 kA)
 
V cos  60 / 3 .0,90 3U cos  3.60.0,90
60
V0  0  0,6415  25,84.7,628 72,14  34,641  4,893 46,30
3
 34,641 4,8930,691 j0,723  38,022  j3,538  38,186 5,32 kV
U 0  3.38,186  66,140  66 kV
Veriler ve sonuçlar aşağıdaki döner yöney çizgesinde gösterilmiştir.

Hat başından verilen etkin ve tepkin güç:
*
S0  3V 0 I
Ö: 1 cm  5 kV
V=4,893 kV

=5,32o V0=38,186 kV
46,30o
0
V=34,641 kV
S0  3.38,186 5,32.0,6415 25,84  73,489 31,16  73,4890,856  j0,517 MVA
Buradan:
Bu notlar KOÜ Müh.Fak.Elektrik Müh. Böl. İçin hazırlanmıştır, notlarda hatalar olması kaçınılmazdır. Sorular
için ,Sn. Yetkin SANER hocanın Güç Dağıtımı 5 (Kesit Hesapları ) kitabından faydalanılmıştır.
P0  73,489 .0,856  62 ,9 MW
Q 0  73,489 .0,517  38 MVAr
Hattaki etkin ve tepkin güç kaybı:

P=60 MW ve Q  Ptg  60.0,484  29 MVAr olduğundan:
P  P0  P  62 ,9  60  2,9 MW
Q  Q 0  Q  38  29  9 MVAr
Bu sonuç aşağıdaki yoldan da elde edilir:
P  3I 2 R h  3.0,6415 2.2,34  2,9 MW
Q  3I 2 X h  3.0,64152.7,26  9 MVAr
İletim verimi:
 P   2,9 
  1  .%100  1  .%100  %95
 P   60 
SORU 2. Üç fazlı OG dağıtım hattının uzunluğu 20 km, öz büyüklükleri R 'h  0,295

/km, X 'h  0,557 /km, hat sonu büyüklükleri U=30 kV, S=8 MVA ve cos=0,90
(endüktif ) dir.
Hat başı büyüklüklerini ve iletim hattının verimini hesaplayınız.
V hat sonu gerilimi gerçel eksen üzerinde alınırsa:
Z h  0,295  j0,557.20  12,606 62,09 
S/3 8/3
I   0,154 kA
V 30 / 3
I  0,154  25,84 kA
30
V0  0  0,154  25,84.12,606 62,09  17,321  1,94136,25
3
 17,321 1,9410,8064  j0,5913  18,886  j1,148  18,9213,48 kV
U 0  3.18,921  32,772  32,8 kV
P  S cos   8.0,90  7,2 MW
Q  S sin   8.0,4359  3,5 MVAr
S 0  3.18,9213,48.0,154 25,84  8,742 29,32  8,7420,872  j0,490 MVA
Buradan:
P0  8,742 .0,872  7,62 MW
Q 0  8,742 .0,490  4,28 MVAr
P  7,62  7,2  0,42 MW = 420 kW
Q  4,28  3,5  0,78  MVAr = 780 kVAr
I
Gerilim regülasyonu = R h cos   X h sin .%100
V
0,154
 5,9.0,90  11,14.0,4359.%100  %9
17,321
bulunur.
SORU 3. Üç fazlı OG dağıtım hattının uzunluğu 20 km, empedansı

Z 'h  0,263  j0,765 /km, hat başı gerilimi 33 kV, hat sonu etkin(aktif) gücünün
yüzdesi olarak hattaki etkin (aktif) güç kaybı %10, hat sonundaki güç katsayısı
0,90 (Geri) olduğuna göre:
a) Hat sonu gerilimini,
b) Hat sonundan çekilen akımı,
c) Hattan iletilen etkin(aktif) ve tepkin (reaktif) güçleri hesaplayınız.
Hat sonu etkin (aktif) gücünün yüzdesi olarak hattaki etkin (aktif) güç kaybı
3I 2 R h
p .%100
P
P  3VI cos  olduğundan:
3I 2 R h IR h
p .%100  .%100
3VI cos  V cos 
Buradan:
V cos  V.0,90
I .p  .10  0,0171V kA
%100R h %100.20.0,263
I  0,0171V  25,84 kA
V 0  V  IZ h
Z h  0,263  j0,765.20  16,1789 71,03 
33
  V 0  0,0171V  25,84.16,1789 71,03
3
 
19,053   V 1  0,2767 45,19  V1  0,27670,7048  j0,7094  V1,1950  j0,1963  1,211V 9,33
19,053 
V  15,733   9,33 kV
1,211 9,33
V hat sonu gerilimi gerçel eksen üzerinde alındığından, faz açısı sıfır olmalıdır. Bundan,   9,33  bulunur.
Hat sonu gerilimi:
U  3.15,733  27,25 kV
b) Hat sonundan çekilen akım:
I  0,0171V  25,84 kA
I  0,0171.15,733  25,84  0,269  25,84 kA
I  0,269 kA = 269 A
c) Hattan iletilen etkin ve tepkin güç:
*
S  3V I  3.15,733.0,269 25,84  12,697 25,84
 12 ,697 0,9  0,4359   11,427  j5,534  MVA
P  11,4 MW
Q  5,5 MVAr
bulunur.
SORU 4. Üç fazlı kısa iletim hattının uzunluğu 120 km, empedansı Z 'h  0,1  j0,4
/km, hat sonu gerilimi 154 kV, hattın sonunda iki paralel yük bağlıdır. A
noktasından iletilen güç S A  50  j40 MVA, kompanzasyon yapılan B noktasından
iletilen güç S B  50  j40 MVA dır.
a) Yük akımını ve faz açısı,
b) A noktasından çekilen akımı ve faz açısını,
c) Hat başı gerilimini ve açısını,
d) Hat başındaki etkin (aktif) ve tepkin (reaktif) güçleri ,
e) Hattaki etkin (aktif) ve tepkin (reaktif) güç kayıpları ile iletim hattının
verimini hesaplayınız.
a) U=154 kV barasından yükün çektiği güç, bu baraya A ve B noktalarından iletilen güçlerin karmaşık
toplamına eşit olduğundan:
S  S A  S B  50  j40  50  j40  100 MVA
Buradan:
P  100 MW ve Q  0 MVAr
olduğundan, faz açısı sıfırdır.

Yük akımı:
P/3 100 / 3
I   0,375 kA = 375 A
V cos  (154 / 3 ).1

I  0,375 0 kA
* S / 3 50  j40 / 3
b) I A  A   0,1875  j0,1500 kA
V 154 / 3
*
I A  0,240 38,66 kA
A noktasından çekilen akım ve faz açısı:
I A  0,240 kA = 240 A
 A  38,66  , cos  A  0,78
c) Hat başı gerilimi:

V0  V  I A Zh
Z h  0,1  j0,4.120  49,477 75,96 
154
V0  0  0,240  38,66.49,477  75,96  88,912  11,874 37,30
3
 88,912  11,874 0,7955  j0,6060   98,358  j7,196  kV
V 0  98,621 4,18 kV
U 0  3.98,621  170,8 kV
Sapma açısı:
  4,18 
d) Hat başındaki etkin ve tepkin güçler:

*
S 0  3V 0 I A  3.98,621 4,18.0,240 38,66  71,007 42,84
 71,007 0,7333  j0,6800   52 ,069  j48,285  MVA
P0  52 ,1 MW
Q 0  48,3 MVAr
e) Hattaki etkin ve tepkin güç kayıpları:

P  P0  P  52 ,1  50  2,1 MW
Q  Q 0  Q  48,3  40  8,3 MVAr
İletim hattının verimi:
 P   2,1 
  1  .%100  1  .%100  %96
 P   50 
bulunur.
I A  0,240 kA = 240 A
 A  38,66  , cos  A  0,78

V0  V  I A Zh
Z h  0,1  j0,4.120  49,477 75,96 
154
V0  0  0,240  38,66.49,477  75,96  88,912  11,874 37,30
3
 88,912  11,874 0,7955  j0,6060   98,358  j7,196  kV
V 0  98,621 4,18 kV
U 0  3.98,621  170,8 kV
Sapma açısı:
  4,18 

*
S 0  3V 0 I A  3.98,621 4,18.0,240 38,66  71,007 42,84
 71,007 0,7333  j0,6800   52 ,069  j48,285  MVA
P0  52 ,1 MW
Q 0  48,3 MVAr

P  P0  P  52 ,1  50  2,1 MW
Q  Q 0  Q  48,3  40  8,3 MVAr
 P   2,1 
  1  .%100  1  .%100  %96
 P   50 
bulunur.
I A  0,240 kA = 240 A
 A  38,66  , cos  A  0,78

V0  V  I A Zh
Z h  0,1  j0,4.120  49,477 75,96 
154
V0  0  0,240  38,66.49,477  75,96  88,912  11,874 37,30
3
 88,912  11,874 0,7955  j0,6060   98,358  j7,196  kV
V 0  98,621 4,18 kV
U 0  3.98,621  170,8 kV
Sapma açısı:
  4,18 

*
S 0  3V 0 I A  3.98,621 4,18.0,240 38,66  71,007 42,84
 71,007 0,7333  j0,6800   52 ,069  j48,285  MVA
P0  52 ,1 MW
Q 0  48,3 MVAr

P  P0  P  52 ,1  50  2,1 MW
Q  Q 0  Q  48,3  40  8,3 MVAr
 P   2,1 
  1  .%100  1  .%100  %96
 P   50 
bulunur.
ENERJİ İLETİMİ DERS NOTLARI - Doç.Dr.Nuran YÖRÜKEREN- 2019-2020 BAHAR
DÖNEMİ 5.HAFTA DERSİ
BÖLÜM 3
İLETİM HATTI MODELLERİ VE BAĞINTILARI
3.5.2 Orta Uzunluktaki İletim Hatları

Uzunlukları 100-250 km arasında değişen hatlar orta uzunluktaki iletim hatları
olarak tanımlanırlar.Genellikle, tamamen kapasite olan şönt admitans orta
uzunluktaki hatların hesaplanmasında dikkate alınır.
Z=R+jX
I1 I2
Z
V1 Y V2
Y=g+jb
İhmal
ediliyor.
Şekil 4.10. Orta Uzunluktaki Hattın Eşdeğer Devresi
Bu tür hatların çözülmesinde π ve T eşdeğer devrelerinden yararlanılır. Hattın

şönt admitansı hattın baş ve sonlarında iki eşit parçaya bölünerek yerleştirilirse ,
elde edilen devreye nominal π devresi ; hattın toplam şönt admitansı hattın
ortasına , seri empedans da eşit iki parçaya bölünerek bu şönt admitansın sağına
ve soluna yerleştirildiğinde elde edilen devreye T devresi denilir.
Ih I1 I2
I1 I2 V′
Z Z Z
V1 i1 Y Y i2 V2 V1 i V2
2 Y 2
2 2
π eşdeğer devre T eşdeğer devre
adm!tans sağa ve
adm!tans
Şekil 4.11. π ve T Eşdeğer Devreleri
ortaya yerles-
Sola yer kes!rse A
H!r!!rse
kaçınılmazdır.
3.5.2.1.Nominal π devresi (ABCD Parametreleri ile Modellenmesi)

Ih
I1 I2
V1 i1 Y Y i2 V2
2 2
I1 V1′ I1′ I1′ Z I2′ I2′ V2′ I2

i1 i2
V1 Y V1′ V1′ V2′ V2′ Y V2
2 2
V1  V1 '0I1 ' V1 '  V2 ' Z  I 2 ' V2 '  V2  0I 2

Y I1 '  0V2 ' I 2 ' Y
I1   V1 ' I1 ' I2 '   V2  I 2
2 2
1 0 V1 ' 1 Z V2 ' 1 0 

V1     V1 '  I '   0 1    I '  V2 '   V2 
I    Y   1     2  I '    Y   I 
1 1   I1 '   2  1  2 
2  2 
(2) (1)
Şekil 4.12. π Eşdeğer Devre Parametrelerinin Bulunması
 ZY 
1 Z 
V1   2 V2 
I     
 1  Y(1  ZY ) 1  ZY  I 2 
 4 2 
ZY  ZY 
A  D  1 C  Y  1   BZ
2  4 
kaçınılmazdır.
* nom!nal devres!
↓
E
S 1-
- > hat bası ger!l!m! :
↑ T[412
VIYN
↑
V Vn 1 + Ve
V =
↓ 1 = 12 + [42 = 12 + V Y
.
(12 +
Ya
vey
Is = +1- = 2 + Ve
yr
.
[
v Y .
Ve Y
.
12
(17)
+ +
Ic Y 12
I
Z z + V2 V2 +
-
.
.
-
~
=
um
V2
I
Iy! A
v, deger!n! yer!ne yot
* T Ve + = +
V) +
Ve + 1
↓( (y(vZ
+ + 2 .
(2) +
V +
2
In =
(y 1)v + +
(2)
[) ]]
3.5.2.1.1. π Eşdeğer Devrenin Klasik Yöntemle Çözülmesi

Ih
I1 I2
Z
S 2  P2  jQ 2
V1 i1 Y Y i2 V2
Z  Z 
2 2
I 2  I 2  2 
V2  V2 0
Y Y Y Y
i2   V2   V2 90 i1   V1   V1 90  
2 2 2 2
I h  i 2  I 2  I h  h  I1  i 1  I h
V  Z  I h  I h  Z    h  I1  I1 1 
V1  V1  1     0
V1
IhZ
IhX
δ θ
φ2 φ 1 φ0 V2 φh
I1 IhR
i1 φh
Ih i2
I2
Şekil 4.13. π Eşdeğer Devre Fazör Diyagramı
kaçınılmazdır.
3.5.2.2 Nominal T Devresi (ABCD Parametreleri ile

Modellenmesi) AV2
-
hat bası I1 I1′ -
V′ I2′ I2
akımını Z Z
bul-hat V1
2
i Y 2
V2
sonu akım
c!ns!nden
I1 I1′ I1′ V1 I2′ I2′ I2
yet i′
Z *
Z
V1 2 V1′ V1 V2′ V2′ 2 V2
V V + 12
= .
2 ′
Z
Z V1 '  V2 '0  I 2 ' V2 '  V2   I2
V1  V1 '  I1 ' 2
2
I1  0  V1  I1 '
I1 '  Y  V2 ' I 2 ' I 2 '  0  V2  I 2 '
 Z  Z
V1  1 V1 ' 1 0 V2 ' V2 ' 1  V2 
 V1 ' I '   Y 1   I '  I '    2   I 
I    2   I '  1     2 
1 1   2   2 
0 1  0 1 
(1)
(2)
Şekil 4.14 T Eşdeğer Devre Parametrelerinin Çıkarılması
 ZY ZY 
1 Z(1  )
V1   2 4  V2 

I   
 1  Y Z  Y  I 2 
1
 2 
ZY ZY
A  D  1 B  Z(1  )
2 4
CY
kaçınılmazdır.
T devres! !ç!n hat
parametreler!n!n
matr!sler!n!n youmas
712 212
Il 22
1->
>
17
-
↓ !s
VIY
Y I
>
-
Y V2
Vp
&V! =
E T +
2
.
12
. + V
[1 =
12+ 14
IVy-
V) .
+
In = 1 Y .
(12 + (2) + 12
Te m
A
-
B
hat bas! In
(12
akım
(2) + 12
:
= 1 Y
+
.
(1
In Y V +
Y2)12
=
.
+
um
C zu
D
y = 0 !ç!n kısa !let!m hattı !ç!n
Va = Ve + 52 22
.
nom!nal 7 devres! !ç!n

genel devre parametres!
187 =
[3]]
E
3.5.2.2.1 T Devresinin Klasik Yöntemle Çözülmesi

21 [y +-2& =
>
-
empedans
Z Z
I1 2 I1′ V′ I2′ 2 I2 !k!ye
5 bütünüyor
ΔV1 ↓ ΔV2
V1 i Y V2
Z Z 
V2  I 2   I 2   2    I 2  Z 2    2 
2 2
V'  V2  V2  V ' '
I1  i  I 2  Y  V'I 2  Y  V' (90  ')  I 2  2 

Z Z Z
V1  I1   I1 ( 0 )    I1     0 
2 2 2
V1  V' V1
VI = 1 .. Z
52
.
+
yer!ne ↑
-
+ V
2
not
~
↓ V2
Iy 12
-
+ Z
I1   V1
Iy = y .
Vy = Y = (Ir
. + Vc) V′ θ-φ0 I1 
X
2
φ0 2
Vy =
12 . + v) δ
δ′ θ-φ2
I2 
Z
2
 V2I  R
1
2
X
φ0 φ1 V2 φ2 I2 
2
φ2 I1 R
i I2 
2
51 12 +
(Y (E
Vz) Y & ra!n Kısa
=
.
+ =
I2
!let!m hatt
Şekil 4.15 T Eşdeğer Devre Fazör Diyagramı V! = V2 + z 52 .
V -
=(2
!let!m
=
+
Y( . +v
)) =2 KIS9
.
+
+ V hatt
hat bag kaçınılmazdır.
(52
> 11
ak"m- 12
VR)
+
Y
=
+ .
3.5.2.3 Orta Uzunluktaki İletim Hatlarında Verim
3.5.2.4 Orta Uzunluktaki İletim Hatlarında Gerilim

Regülasyonu
Örnek 4.8
Üç fazlı 345 kV luk 130 km uzunluğundaki iletim hattının faz başına direnci
0.036 ohm/km, faz başına endüktansı 0.8 mH/km, paralel kapasitesi 0.0113
mikrofarad/km’dir.Hat sonundan 325 kV ‘da 0.8 (endüktif) Güç faktöründe 270
MVA lık bir yük çekilmektedir.Orta uzunluktaki PI hat modelini kullanarak ;
f=60 Hz için hesaplanmıştır.
a) Hat başı gerilimini,
b) Hat başı akımını,
c) Hat başı aktif ,reaktif gücünü,
d) %Gerilim regülasyonunu,
e) Hattın verimini hesaplayınız.
R=0.036.130=4.68 ohm X=2.3.14.60.0.8x10-3.130=39.207 ohm
B=2.3.14.60.0.0112x10-6.130 = 5.489x10-4 S
Z=4.68+j39.207 ohm
Y=j5.489x10-4 S
 ZY 
 1 Z 
 1
V 2 V2 
I       
 1  Y(1  ZY ) 1  ZY  I 2 
 4 2 
kaçınılmazdır.
A= D= 0.9892+j0.001284
B=4.68+j39.207 ohm
C=-3.5251x10-7 + j5.4595x10 -4 siemens
o
V2= 187.64∟0 kV I2 =479.64∟-36.87o
a) V1= 199.19∟4.01o kV
b) I1 = 421.13 ∟-25.570 A
c) S1 = 251.65 ∟29.580 MVA
d) V2 NL = 345 / A =348.75 kV % GR = % 7.31
e) Verim % 98.7
Örnek 4.9
180 km uzunluğundaki bir iletim hattının sonundaki gerilim 154 kV olup
sabittir. Hat sonunda 80 MW ve 45 MVAr değerinde aktif ve reaktif güçler
çekilmektedir. Hattın birim uzunluk başına empedans ve reaktans değerleri r =
0,12 Ω/km ve x = j0,41 Ω/km’dir. Hattın kapasitansından dolayı oluşan
admitans değeri ise 2,78·10-6 S/km dır. Bu hattın π ve T eşdeğer devrelerini
kullanarak hat başı işletme koşullarını bulunuz.
a) T eşdeğer devreyi kullanarak çözüm:

Z Z
I1 2 I1 V′ I2 2 I2
ΔV1 ΔV2
V1 i V2
Y
Z=ℓ.(r+jx)= 180.(0.12+j0.41)= 21.6 +j 73.8 ohm=76.9 ∟73.680 ohm

U 154  103
V2  2   89 kV
3 3
S 2  P  jQ  80  j45  91,7829,35 MVA
S2 91,7829,35  106
I2*    34429,35 A
3  U2 3  154  103
I 2  344(29,35) A
Z
T eşdeğer devrede V1 gerilimini V1  V' I1  ifadesinden bulabiliriz.
2
kaçınılmazdır.
Z 76,9
V2  I 2   344(29,35)  73,68
2 2
 13,2344,33 kV
V'  V2  V2  89  103  13,2344,33  103
 89  9,46  j9,24  98,46  j9,24
 98,895,36 kV
Y=y.ℓ=2,78.10-6.180 = 500,4.10-6∟900 S
İ = V’.Y =98.89.500.4.10-6 = 0.05∟90o+5.36o kA
İ = 0.05∟95.36o kA
I1 = I2 + i = 0.344 ∟-29.35o + 0.05∟95.36o = 0.295-0.1188j=0.318 ∟-21.930 kA
V1= V’+ I1.(Z /2) =98.89∟5.360 +0.318∟-21.930.(76.9/2∟73.680) = 106.02+j18.84

= 107.68 ∟10.070 kV
 ZY ZY 
1 Z(1  )
V1   2 4  V2 
I    
Z  Y  I 2 
 1  Y 1
 2 
A= D= 0.9814+j5.4066.10-3 = 0.9815 ∟0.31560

B= 76.189 ∟73.83 ohm
C= 500,4.10-6∟900 S
V1 = 0.9815 ∟0.31560. 89∟00 + 76.189 ∟73.83.0.344∟-29.35

=87.3535 ∟0.31560 + 26.209∟44.480 = 107.7 ∟10.070 kV
kaçınılmazdır.
V2=107,68 kV
V1  12,3 kV
V′=98,89kV θ∆V =52,68°

δ= 10.07 ° V2  13,23 kV
δ′=5,36°
φ - θI2=44,33°
V2=89 kV
I1=318A
i=50A
θ I2=29,35°
φ0=21°
I2=344A
Şekil 4.16 Örnek Soruya Ait T Devresinin Vektör Diyagramı
S1=3.V1.I1*= 3.107.68∟10.070. 0.318 ∟+21.930 = 102.72 ∟320= 87.11 + j54.43 MVA
b) π eşdeğer devre ile çözüm:

Ih
I1 I2
Z
V1 i1 Y Y i2 V2
2 2
V1 =V2+Z.Ih ve Ih =I2+i2 dır. Yani V1’ i hesaplamak için Ih değerini hesaplamamız

gerekmektedir. Bunun içinde i2 değerinin hesaplanmasına ihtiyaç vardır.
i2= V2.(Y/2) = 89∟00.(500.4.10-6/2) ∟900 =0.02226 ∟900 kA
Ih=I2 + i2 = 0.344 ∟-29.35o + 0.02226 ∟900 = 0.3 – j0.14635 = 0.333∟-260 kA

V1=89∟00 + 0.333∟-260. 76.9 ∟73.680 = 106.24 +j 18.934 = 107.9 ∟10.100 kV
i1=V1.(Y/2) = 107.9∟10.100.(500.4.10-6/2) ∟900 =0.027∟100.100 kA
I1= Ih + i1 = 0.2946 – j0.1194 = 0.317∟-22.060 kA
S1=3.V1.I1*= 3. 107.9 ∟10.100. 0.317∟+22.060 = 102.61 ∟32.160 MVA
P1 = 86.86 MW Q1 = 54.61 MVAr
kaçınılmazdır.
V1=107,9 kV
∆V=25,6 kV
θ I1=32.16° δ=10,10°
θ I0=22,06° θ∆V =47,68°
V2=89 kV
i1=27 A
θ I2=29,35° θ h=26 °
I1=317 A
Ih=333A i2=22,26 A
I2=344 A
Şekil 4.17 Örnek Soruya Ait PI Devresinin Vektör Diyagramı

 ZY 
 1 Z 
 1
V 2 V2 
I     
 1  Y(1  ZY ) 1  ZY  I 2 
 4 2 
A= D= 0.9815 ∟0.31560
B= 76.9 ∟73.680 ohm
C= 4.954.10-4 ∟90.156 0 S
V1= A.V2 + B.I2 = 107.9 ∟10.110 kV

I1 = C. V2 + D.I2 =0.318 ∟-22.100 kA
kaçınılmazdır.
ENERJİ İLETİMİ DERSİ 2021-2022 DERS NOTLARI –
7.ve 8. HAFTA Prof.Dr.Nuran YÖRÜKEREN
3.5.3 Uzun İletim Hatları
I1 I2
I+dI
dv
V1 V+dv dI V V2 yük
Genaratör
x
dx
Şekil 4.16. Uzun iletim hattı
250 -300 km den büyük iletim hatlarının kesin çözümü ve hesaplamaların tamamen doğru
yapılabilmesi için hat sabitlerinin gerçekte olduğu gibi hat boyunca düzgün yayılı olduğunu
düşünebiliriz.
Üç fazlı bir hattın tek faz ve nötr bağlantısı Şekil 4.16 ‘da görülmektedir. Hattın çözümü için
empedans ve admitansın eşit dağılmış olduğu düşünüldüğünden toplu parametreler gösterilmemiştir.
Diferansiyel eşitlikleri yazabilmek için hat üzerinde sonsuz küçük bir eleman dx elemanı kabul edelim
ve bu elemanın başlangıç ve son noktalarındaki akım ve gerilimdeki değişmeleri hesaplayalım.
Seçtiğimiz sonsuz küçük eleman hat sonundan x mesafede olsun.
Buradan,
z·dx : Hattın elemanter uzunluğunun seri empedansı
y·dx : Hattın elemanter uzunluğunun şönt admitansı
Olur.
Elemanın yüke doğru olan ucunda gerilim V’dir ve kompleks gösterilmiştir. V’ nin değeri hat boyunca
değişir. Elemanın generatöre doğru olan ucunda gerilim V+dv’dir. Hat üzerindeki elemanter uzunlukta
artan gerilim x’in artış yönünde dv’dir. Dolayısıyla elemanın generatöre doğru olana ucunda gerilim,
yük ucundaki gerilim artı dv olacaktır. x’in artış yönünde artan gerilim aynı zamanda x’in artış yönüne
ters yönde akan akım üretecek ve bu akım elemanın empedansı üzerinde I·z·dx gerilim artışını
meydana getirecektir. Diğer taraftan bu gerilim artışının değeri dv olduğundan;
dv
(1) dV=I·z·dx veya  Iz
dx
Yazılabilir.
Benzer şekilde elemandan yüke doğru akan akım I’dır. Paralel admitans hat boyunca düzgün yayılı
olduğundan hat boyunca akımın fazı ve değeri de değişir. Elemanın generatöre yakın kısmında akım
I+dI olur. Generatörden sonsuz küçük elemana giren akım elemandan ayrılan akımdan yük yönünde dI
kadar büyüktür. Aralarındaki bu fark elemanın paralel admitansından geçen akım yani V·y·dx tir.
Böylece,
dI
(2) dI=V·y·dx veya  Vy
dx
Yazabiliriz.
1 ve 2 nolu eşitliklerin x’e göre diferansiyelini alırsak;
d2V dI d2I dV
2
 z (3) ve 2
y (4)
dx dx dx dx
1 ve 2 nolu eşitliklerdeki dI/dx ve dV/dx ifadelerini sırasıyla 3 ve 4 nolu eşitliklerde yerine koyarsak,
d2V
 y  z  V (5)
dx 2
d2I
ve  y  z  I (6)
dx 2
Elde edilen 5 ve 6 denklemler ikinci dereceden lineer diferansiyel denklemler olduğu için bu
denklemlerde gerilim ve akımın çözümü üstel formda olduğu düşünülebilir.
Gerilim için:
V=A·ekx çözümünü ele alalım. V= A.eγx
dV d2V
Ve bu fonksiyonu 5 nolu denklemde yerine koymak için ve
dx dx 2
dV
türetilir. V  A  e kx   A  k  e kx idi. Bu ifadenin ikinci kez diferansiyelini alırsak;
dx
d2V
2
 A  k 2  e kx bulunur. Bu elde edilen sonuçları 5 nolu denklemde yerine koyalım.
dx
A  k 2  e kx  y  z  A  e kx
k2  z  y
k   zy
Buradaki k’ya propagasyon (yayılma) sabiti adı verilir. Kompleks bir büyüklük olan Propogasyon
sabiti ɣ ile tanımlanır.
ɣ = k  z  y    j şeklinde yazılır.
Propagasyon sabitinin reel kısmı olan α azalma (zayıflama )sabiti olarak adlandırılır ve birim
uzunlukta NEPER olarak ölçülür. Propagasyon sabitinin imajiner kısmı olan β ise faz sabiti olarak
adlandırılır ve birim uzunlukta radyan olarak ölçülür.
Yukarıdaki denklemlerden üretilen genel çözüm ;
V  A1e kx  A 2 e  kx veya
(7)
yz )x
V  A1e (  A 2 e ( yz )x
yazılabilir. (7) nolu eşitlik ile verilen V değeri (1) nolu eşitlikte yerine konulursa,
dV dV
 Iz  A 1  k  e k x  A 2  k  e k x
dx dx
I  z  A 1  k  e  A 2  k  e k x
k x
 
I  z  A  z  y  e  zy x  A  z  y  e  zy x
1 2  
I
A1   zy   e   A2 
z y  x  zy  e   
z y  x
z z
I
A1   zy   e   A2 
z y  x  
z  y  e  
z y  x
z2 z2
 y   zy x  y   zy x

I  A1   e
  A 2   
 z e
 z   
 e  zy x  A 2   e  zy x
1 1
I  A1 
 z z
 
 y y
 
I  A1 
ZC
1
 e  zy x  A 2 
ZC
1  zy x
e 
ZC
1

 A1  e    A  e 
z y  x
2

z y  x

z
 Z C =Karakteristik empedans Ohm
y
A1 ve A2’ yi hat sonundaki şartları kullanarak belirleyebiliriz.
x = 0 için (hat sonu koşulları) V = V2 ve I=I2 olacaktır. Bu değerleri 7 ve 8 nolu denklemlerde yerine
koyarsak
V2  A 1  e 0  A  2 e 0
V2  A 1  A 2 (9) ve
I2 
1
ZC

 A1  e 0  A 2  e 0 
1
I2   A 1  A 2  (10)
ZC
V2  A1  A 2
9 ve 10 ifadelerini taraf tarafa toplarsak
Z C I 2  A1  A 2
V2  Z C I C  2A1
V2  Z C I 2
A1 
2
ve taraf tarafa çıkarırsak
V2  Z C I 2
A2  şeklinde yazabiliriz.
2
z z2 z
  ZC 
zy zy k
k zy zy y 1 1
    
z z z2 z ZC k
Hat başı değerlerini bulmak için x = ℓ diyelim ve bulmuş olduğumuz A1 ve A2 değerlerini 7 ve 8 nolu
denklemlerde yerlerine koyarsak;
 V  Z c  I 2  kx  V2  Z c  I 2   kx
V1   2 e   e
 2   2 
1  V2  Z c  I 2  kx  V2  Z c  I 2  kx 
I1   e  e 
Z C  2   2  
Bu iki eşitlikte gerekli düzenlemeleri yapalım.
V1 
1
2

 V2  e kx  Z C  I 2  e kx  V2  e  kx  Z C  I 2  e kx 

1
2
   
V2  e kx  e kx  Z C  I 2  e kx  e kx 
 e kx  e  kx   e kx  e  kx 
V1  V2     Z c  I 2  
 2   2 
coshkx sinhkx
1
V1  V2  cosh kx  I 2  Z C  sinh kx ve I1  V2 sinh zy  I 2 cosh zy
Zc
V1  V2  cosh zy  I 2  Z C sinh zy D
C
A B
V1  A  V2  B  I 2 I1  C  V2  D  I 2
1
A  D  cosh zy B  Z C  sinh zy C  sinh zy
Zc
şeklinde hat sabitlerini yazmış oluruz. Buradaki hiperbolik fonksiyonların genel açılımları;
Uzun iletim hatları için akım ve gerilim ifadeleri hat sonundan alınan bir x mesafesi için
genelleştirilmiş halde ;
V(x) = Cos h(ɣx).V2 + Zc. Sin h (ɣx).I2

I (x) = (1/Zc ) Sin h (ɣx). V2 + Cos h (ɣx).I2
x mesafesi hattın ℓ uzunluğuna eşit olduğunda hat başı gerilimi elde edilir.
V1 = Cos h(ɣℓ).V2 + Zc. Sin h(ɣℓ).I2

I1 = (1/Zc ) Sin h(ɣℓ).V2 + Cos h(ɣℓ).I2
Ek Bilgi :
Bir başka şekilde ;

x2 x4 x6 x 2n
cosh x  1      
2! 4! 6! 2n!
x 3
x 5
x 7
x ( 2 n 1)
sinh x  x      
3! 5! 7! (2n  1)!
İfadelerini seriye açarsak ilk iki terim dışında kalanları ihmal ettiğimizde ;
zy zy zy  zy 
cosh zy  1  sinh zy  zy   zy 1  
2 6  2
zy zy
A  D  cosh zy  1  B  Z C  sinh zy  z.(1  )
2 6
1 zy
C  sinh zy  y  (1  )
Zc 6
V1 = (1 + ZY/2)V2 +Z(1 + ZY/6).I2

I1 = Y ( 1+ ZY/6).V2 + (1 +ZY/2).I2 Hat başı akım ve gerilim ifadeleri oluşturulur.
3.5.3.1 Uzun İletim Hatlarının (ABCD Parametreleri ile Modellenmesi)
V1 = A.V2 + B.I2 A  D  cosh zy B  Z C  sinh zy
1
I1 = C.V2 + D.I2 C  sinh zy
Zc
3.5.3.2 Uzun İletim Hatlarında Verim
3.5.3.3 Uzun İletim Hatlarında Gerilim Regülasyonu
3.6. Uzun İletim İletim Hatlarında Eşdeğer PI Devresi Modeli

I1 I2
Zπ
V1 Yπ/2 Yπ/2 V2
Bu modelde parametreler toplu halde gösterilmiştir. Bu parametreleri bulmak için

Orta uzunluktaki iletim hattı hat başı gerilim ve akım denklemlerine bakmak gerekir.
V1 = Cos h (ɣℓ).V2 + Zc. Sin h (ɣℓ).I2

 ZY 
1 Z 
V1   2 V2 
I     
 1  Y(1  ZY ) 1  ZY  I 2 
 4 2 
Bu iki denklemden hat sabitleri eşitlenerek parametreler hesaplanır.
A= D = Cos h(ɣℓ).= (1+Z πY π/2) C= (1/Zc ) Sin h(ɣℓ)=Yπ (1+Z πY π/4 )

B= Zc. Sin h(ɣℓ)= Z π
Z π = Z* Y π/2 = Y*/2 diye tanımlanabilir
tanh(ɣℓ/2) = [ Cosh(ɣℓ) -1] / [Sinh(ɣℓ) ] Zc = ( Z/ Y)1/2 = [Z.Z / Z.Y]1/2 = Z / ɣ
şeklinde basitleştirdiğimizde ;
Z π = Z. (sinh(ɣℓ) /ɣℓ) şeklinde bulunur. Zc = ( Z/ Y)1/2 = [Z.Y / Y.Y]1/2 = ɣ / Y
Bu kez Y π/2= Y/2 [ tanh(ɣℓ /2) / (ɣℓ /2)]

3.6. Uzun İletim İletim Hatlarında Eşdeğer T Devresi Modeli
I1 I2
ZT/2 ZT/2
V1 YT V2
Bu modelde parametreler toplu halde gösterilmiştir. Bu parametreleri bulmak için

Orta uzunluktaki iletim hattı hat başı gerilim ve akım denklemlerine bakmak gerekir.
V1 = Cos h(ɣℓ).V2 + Zc. Sin h(ɣℓ).I2

 ZY ZY 
1 Z(1  )
V1   2 4   V2 
I    
Z  Y  I 2 
 1  Y 1
 2 
Bu iki denklemden hat sabitleri eşitlenerek parametreler hesaplanır.
A= D = Cos h(ɣℓ).= (1+Z TY T/2) C= (1/Zc ) Sin h(ɣℓ)=YT
B= Zc. Sin h(ɣℓ)= Z T(1+Z TY T/4 )
Z T /2= Z*/2 YT = Y* diye tanımlanabilir
tanh(ɣℓ/2) = [ Cosh(ɣℓ) -1] / [Sinh(ɣℓ) ] Zc = ( Z/ Y)1/2 = [Z.Z / Z.Y]1/2 = Z / ɣ
şeklinde basitleştirdiğimizde ;
Z T/2= Z/2 [ tanh(ɣℓ /2) / (ɣℓ /2)] şeklinde bulunur. Zc = ( Z/ Y)1/2 = [Z.Y / Y.Y]1/2 = ɣ / Y
YT = Y. (sinh(ɣℓ) /ɣℓ)
Örnek 4.9.
400 km uzunluğundaki bir iletim hattının empedansı z = 0,1+j0,5 Ω/km , y=j3,2.10-6 S/km olarak
veriliyor. Hat sonunda U2 = 215 kV altında güç katsayısı 1 olan 150 MVA lik bir güç çekilmektedir.
a) Hat başına ilişkin akım ve gerilim değerlerini ABCD katsayıları ile,
b) Uzun iletim hattı gerilim değerini hiperbolik uzun iletim hattı denklemleri ile hesaplayınız.
Çözüm:
a) ABCD katsayıları ile hat başı parametrelerinin hesaplanması:
V1  A B V2 
I   C D   I  V1  A  V2  B  I 2 I1  C  V2  D  I 2
1    2 
Z = z.ℓ= (0.1 +0.5 ).400 = 40 +j200 = 204∟78.680 Ω

Y = y. ℓ =j. j3,2.10-6.400 = 1.28.10-3 ∟900 S
A=D= ( 1+ ZY/2 ) = ( 1+ 0.13056∟168.690) = 0.871975 + j0.0256 = 0.8723 ∟1.680
B= Z( 1+ ZY/6) =195.289 ∟79.190 Ω
 ZY   20478,68.1,28.10 3 90 

C  Y  1    1, 28 .10 3
90   1  
 6   6 
1
 1,225.10 3 90,508

ABCD katsayıları bulduktan sonra genel matris formülünden yararlanarak giriş parametrelerini
bulunur.Burada bilmediğimiz değer I2 değeridir. I2’yi bulmak için
* * S2 150  10 6
S2  3  U 2  I 2  I 2    402,80A
3  U2 3  215  10 3
V1 = 0.8723 ∟1.680.124.13∟00 + 195.289 ∟79.190.0.4028∟00
V1 =146.95 ∟33.180 kV
I1 = 0.3857∟24.890 kA
b) Hiperbolik fonksiyonlarla çözüm:

1
A  D  cosh ZY B  Z c sinh ZY C sinh ZY
Zc
Bu yoldan gitmek için Zc ve k değerlerine ihtiyacımız vardır. Bunlar aşağıdaki şekilde hesaplanır.
Z 204 78,69
ZC    399,217   5,655
Y 1,28  10 3 90
γ =k  Z  Y  204 78,69  1,28  10 3 90  0,5109 84,345 
k  0,0503  j0,5084    j
3,14 180 
0,5084 x
x    29,14 bulunur.
Cosh  Cosh.Cos  jSinh.Sin

Sinh  Sinh.Cos  jCosh.Sin
Cosh(0.0503 + j0. 5084)= Cosh(0.0503).Cos(29.14) +Sinh(0.0503).Sin(29.14)=0.87453+j0.0245
= 0.8748∟1.60
Sinh(0.0503 + j0. 5084)= Sinh(0.0503).Cos(29.14) +Cosh(0.0503).Sin(29.14)=0.04395+j0.48756
= 0.4895∟84.850
A= D = 0.8748∟1.60 B = 399.217 ∟-5.6550. 0.4895∟84.850 = 195.416 ∟79.1940 ohm

C=(1/399.217∟-5.655 ). 0.4895∟84.850=1.214.10-3∟90.5050 S
0
SORU 4.10. Tek devreli 60 Hz üç -faz iletim hattının uzunluğu 150 km dir. Hat sabitleri;
r=0,1858 Ω/km, L=2,60 mH/km, C=0,012 µF/km olduğuna ve hat sonundan 138 kV gerilim altında
50 MVA ‘lık 0,85 geri (endüktif) güç faktörü ile çekildiğine göre :
a) A, B, C ve D sabitlerini,
b) Hat başı ve fazlar arası gerilimler,
c) Hat başı akımını,
d) Hat başı güç faktörünü,
e) Hat başı aktif gücünü,
f) Hat sonu aktif güç ve Hattaki aktif güç kaybını,
g) Hattın verimini,
h) Yüzde gerilim regülasyonunu,

i) Yüksüz halde hat başı şarj akımını,
j) Hat başı gerilimi sabit tutulduğunda yüksüz halde hat sonu gerilimindeki artışı hesaplayınız.
ÇÖZÜM:
Z= 0,1858+ j2π.60.2,6.10-3=0,9977∟79,27° Ω/km
y = j2π.60.0,012.10-6=4,5239.10-6∟90°S/km
ɣ=(yz)1/2= (4,5239. 10-6∟90°.0,9977∟79,27°)1/2= 0,002144∟84,63°
ZC= ( Z/Y )1/2 = 469,62∟-5,37° Ω
V2= (138 /√3) = 79,67∟0° kV, referans alınırsa
Ƴℓ =0,002144∟84,63°.150=0,0301+j 0,3202
I2 = 50.106 /√3.138.103 = 209,18 ∟-31,8° A bulunur.
a) A, B, C ve D sabitleri
A=Cosh(γ ℓ) =Cosh( + J β)ℓ =1/2 (e ℓ e jβℓ+ e- ℓ e-jβℓ)
=1/2 (e ℓ∟βℓ+ e- ℓ∟-βℓ) =1/2 (e 0,0301.e 0,3202+ e -0,0301.e -0,3202)
=1/2 (e 0,0301∟18,35° + e -0,0301 ∟-18,35°)
=1/2 (1,0306 ∟18,35° + 0,9703 ∟-18,35°)
=0,9496 + j 0,0095 = 0,9497 ∟0,57°
Cosh(0.0301 + j0.3202)= Cosh(0.0301).Cos(18.346) +Sinh(0.0301).Sin(18.346)=0.9496 +j9.475.10-3

= 0.9496∟0.5710
B= Zc .Sinh(γ ℓ)= Zc [1/2 (e ℓ e jβℓ- e- ℓ e -jβℓ]

=1/2 ZC (e ℓ∟βℓ - e- ℓ∟-βℓ)
=1/2. 469,62 ∟-5,37° (e 0,0301.ej 0,3202-e -0,0301.e -j0,3202)
=234,81∟-5,37° (1,0306 ∟18,35° - 0,9703 ∟-18,35°)
=234,81∟-5,37°.(0,0572 +j 0,6300) =148,54 ∟79,440 Ω
C= Sinh(γ ℓ ) = 0,3163 ∟84,81° = 0,00067∟90,18 S
Zc 469,62∟-5,37°
Sinh(0.0301 + j0.3202)= Sinh(0.0301).Cos(18.346) +Cosh(0.0301).Sin(18.346)=0.02857 +j0.315

= 0.316∟84.810
D=A =Cosh(γ ℓ)=0,9497 ∟0,57°
b) Hat başı ve fazlar arası gerilimler
Hat başı gerilimi:

. + .
V1 = 99,47∟13.790 kV
Fazlar arası gerilim: √3. 99470,05=172,28 kV
c)Hat başı akımı
I1 = . + .
0
I1=176,8084 ∟-16.3 A
d) Hat başı güç faktörü : CosƟ1 =Cos (13.790 + 16.30 )=0,8653
e) Hat başı aktif gücü= √3.U1.I1 .CosƟ1

= √3.172287,18. 176,8084 0,8653
= 45.65446 kW = 45,65 MW
f) Hat sonu aktif güç ve Hattaki aktif güç kaybını,
Hat sonu aktif güç = √3.U2.I2 .CosƟ2
= √3.138000.209,18.0.85
= 42.499 kW = 42,499 MW
Buradan aktif güç kaybı=45,65446-42,499=3155,46 kW
g) Hattın verimi: Ƞ=(42,499/45,65446).100=%93,1
h) Gerilim regülasyonu: (99470,05/0.9497) –(79.674)

% GR =0,31 (%31)
i) Yüksüz halde hat başı şarj akımını,
Verilen iletim hattını orta uzunlukta kabul edersek hat nominal π devresi ile çözülebileceğinden,
Şarj Akımı :IC=1/2 Y.V1=339,2925.10-6.99470,05 103,79
IC=33,75∟103,790 A
j) Hat başı gerilimi sabit tutulduğunda yüksüz halde hat sonu gerilimindeki artış
V2 = V1 - ZIc= 99470,05 ∟13.790 -149.66∟79.22 0 33,75∟103,790
= 104436,74 ∟13.270
Fazlar arası gerilim ise =√3. 104436,74=180889,74 V= 180.88 kV
Y'n!e R!s!(G)
Hat sonundaki gerilim artışı=180889,74-138000=42889,74 V bulunur.
3.5.4 Kayıpsız Hatlar

En!n R's! ve
Direnci ve Kondüktansını ihmal edilebilecek kadar küçük olan hatlardır. Hat parametrelerinin hat
parametrelerinin hat boyunca düzgün yayılı olduğu kabul edilir. Aşağıda verilen Şekil 4.17 de iletim
hattının bir faz eşdeğer devre modeli görülmektedir.
Şekil 4.17
Z= R + jwL = 0 +jwL Ohm
Y =AG +jwC = = +jwC S
3.5.5 DOĞAL GÜÇ ( Doğal Yüklenme )
Kayıpsız bir hattın sonuna ZC karakteristik empedansa eşit bir yük bağlanınca hat doğal yüklenmiş
olur.
Ec
V
I
KAYIPSIZ V2
I2 -I =V /Z Karakter! t!k
2 2 C
HAT empedans
yük'e es !t
anner
Kayıpsız bir hat için ZC tamamen rezistiftir. Bu durumdaki yüklenme, doğal yüklenme olarak
isimlendirilir. (surge empedans denir)Burada C elemanında üretilen reaktif güç L tarafından emilen
reaktif güce eşittir. Kayıpsız bir hatta doğal yüklenme durumunda hattın herhangi bir noktasındaki
↓
kompanzasyon
gerilim ve akım değeri sabittir. (Her noktada eşittir.) Bu durumda iken, hat endüktansının reaktif
kayıpları ile paralel kapasitesinin (kaçak) reaktif gücü birbirini dengeler.
Doğal Güç.( Surge Impedance Loading) (SIL) = S=3 Vx.Ix* = 3V2∟ẞx.I 2*∟-ẞx
= 3.V2. I2 = 3.V2.(V2 /ZC ) = 3.V22./ZC
w.L.I22 = w.C.V22
ZC=(L/C)1/2
Doğal yüklenme, hattın iletim kapasitesine ilişkin kullanışlı bir ölçüttür. Hattın kapasitesine göre
üretilen güç ile tüketilen güç arasında bir denge varsa hat doğal güç ile yüklenir. Bu durumda hattın
tamamında akım ile gerilim aynı fazda olduğu görülür. Bununla birlikte hat sonunda
L
ZC  gibi bir karakteristik empedans varmış gibi düşünülür.
C
Şayet hattan çekilen güç doğal güçten büyük ise hat başı akımı gerilimden geridedir. Bu durumda ise
devre endüktif özellik gösterir. Bir enerji iletim hattının doğal güçle yüklenmesi en iyi işleme
koşullarından biridir. Genellikle iletim hattının tam yüklendiği durum, doğal yüklenme değerinin çok
üstündedir. Doğal yüklenme değerinin üstünde bir yüklenme varsa şönt kapasitörler, (C) gerilim
düşünümü azaltmak için kullanılabilir. Yüklenme, doğal yüklemenin altında ise şönt reaktörler(L)
devreye girer.
Yüklenme > SIL ise C kullanılabilir.
Yüklenme < SIL ise L kullanılabilir.
Genelikle yüklenme >>SIL
Hatbaşı ve hatsonu gerilimleri arasındaki değişimi farklı yüklenme durumları için Şekil4.18’de
özetleyebiliriz.
!let!m hattında saç !let!m! V
yat
v! =
=, 28 v = LC #↳2
V P V
Emax S!ng
=O
=
Companzasyon Bob!n
paralel Kompanzasyon (Reaktör
hat yüklend!nde önlemek !ç!n
-
az
, aşırı ger!l!m!
paralel kapas!törz yaum yüklendes!nde
-Ser! Kapas!törler (
örnek
U1 =
765kV A,D = 0, 93132209 B =
97187
hat sonu
ger!l!m! hat başı C = 1, 374103290 03
,
ger!l!m!n!s % 95't oldegans göne

a) !let!leb!lecek max g!s ?
b) hat başı ve hat Sonra Ser! kap. bağlayarak

%30
kompanze ed!lmekte (Kayıp sız hat deg!l
Ul = 765kV
=
12 = 419158
=ev!s ( l
P max
P2
a
=
max
95
= 54651 69 Fe!ß
L
↑
F!zkop zep
↳
52
[ ↓
972 3
:
B = =
2
97XCoS871 2 + 197 S!n 8712 B

A
-
Ra ** -> Xn =
97xS!n8712
-
~
2 tane Kenden Safer = 961887 Bu reak
tansı % 30
E
E
begl! cag!met !ç!n 1 kop
en
. azaltacak
şek"lde
deger!-j14 1 53 - hat bas
hat sonuna tek
veya
kop denseyd! d!rekt
06'yı
3
29
, alıcaktık
. 96 , 88 - 29 , 964 =
69 / 7
-
Yen! B
parametres!
Son kayıpsız not
>
ekr 3 fa !let!m hatt A =
D = 0 1 80 B =
1250
C jaca2s hot sonu as end Katsay
=
f!s .
500 MW'lk yük verder
.
a) hat başı ve hat sonu ger!l!m slot tutul
ması !ç!n yapılması gereken paralel komp.
3
parametrelerden
-(En v! A Ve + B 12
T
--
E
=
v
. .
pas
(v Las 500MW IV
, 13 Ve
end
S = 500MW + 375 MVAR
↳
=
20 su
p
-
e
Q
B3 S2 =
3 Ve
.
.*
12 =
1c +
22y
> yüksüz oldugu
!n
San
ve cas laB
#
↳ P2 Ve Cas
(68)
.
=
-
IB) IBI d
=
90 -
Emax
sos =
500 MW
p 500
/ &
Cos(ab-8) 500x10"
=
-
500? =
7
250
Coscaps
5
T
AB =
y
2 D deg!sm!ne
2
Pr
-
->
-
500 Mw 30
500
-
=
-
L
66 1 925 9 ↓ 375 MVAR
]-yük
=
M
: G&
px =
Dy -
92
- 308
=
375 -
661 06
egen hall
66 , 025 akışı e
doğru
alsaydın guşnotts
yüke değ"l yüklen degru olucaktı
↳ aşırı kompanzasyon durumu

reaktansı
b) Aym hattın başına 501 deger!nde deger!nde
kap. eklen!rse(ser!) hat başı ve hat sonn
ger!l!mler! 500kv Sab!t tutulmaktadır

. Bu durumda
hat Sonuna !nt!leb!lecek en
büyük akt!f
gate hesaplayout
Cos(-)
.
+ 50190=
>
-
Pmax
IBI
.
- +
/
1
metre
Therm
austurur .
VI 500KV
=
yen! parametreler
[]
288 .67
Fz
=
cok
15 3 288,67
-
=
-↳
esk! ABCD parametres!
18 ] = ce
1
500x500
Pe
50009 cas (90
max
= =
210
· kml hattakaybedalt!nsen
hat O Be
gut
sonu
fuel .
, god
a) hat sonu ger!lm! b) hot san akem
C) hat so reakt!f
#16 , 72
akt!f ve
güçler!n!
017 [2 11
=
z 4172 j15 3
333 [12][]
+
v
=
, =
23 kv = 19 ,
05kv =
ve + 1, (161 72)
33
Il
-
R
m
X-
52
>
Pray!p =
3 R
.
.
=2 .
10
I
D
Ne
100
v2 B .
47h . It = .
V2 .
2 .
0 , 906
471.
=ada
-
=
2
V! =
V2 + z 12 .
v! = v+ a, 019 .
Va (16 2
(2) 0 , 307 (72 + 1)

1 , 094 + 29 , 19
e 29 , 287
Qvn =
-
87
ENERJİ İLETİMİ DERSİ 2020-2021 BAHAR DERS NOTLARI – 3.DÖKÜMAN
9.HAFTA Doç.Dr.Nuran YÖRÜKEREN
İLETİM HATLARINDA KOMPANZASYON (DEVAM)

Doğal yüklemenin üzerindeki yüklemelerin hat sonu gerilimini aşağıya çekeceğini, altındaki
hafif yüklemelerin ise hat sonu geriliminde artışa neden olacağını bilinmektedir. İletim
hatlarında şönt reaktörlerin (L) gerilim artışlarını engellemek, şönt kapasitörler (C) ise gerilim
düşmelerini iyileştirmek amacıyla kullanılmaktadır. Hattın gerilimini dengelemek ( kompoze
etmek ) için bu gibi şönt yada seri elemanların kullanılmasına kompanzasyon diyoruz.
İletim hatlarının performansını arttırmak amacı ile hatlarda kompanzasyon yapılır.Amaç .,
-Hat yüklenebilirliğini arttırma ,
-Hat gerilim düşümünü azaltma ,
-Hatlarda bu amaçla paralel ve seri kompanzasyon yapılmaktadır.
-İLETİM HATLARINDA PARALEL KOMPANZASYON (REAKTÖR İLE )
-Hattın az yüklendiği durumlarda hat sonu gerilim yükselmeleri oluşmaktadır
-Anahtarlama sırasında hatlarda aşırı gerilimler oluşmaktadır.
Bu nedenle hat boyunca belirli noktalarda faz-nötr arası paralel reaktör yerleştirilir. Dikkat
edilecek kısım ;hat tam yüklü olduğu durumda reaktörler devre dışı bırakılmalıdır.
Kayıpsız devre
Hat sonu Akımı:
IR = VR / jXL
VS = cosßℓ .VR +J. ZC . sinßℓ . IR
IS = j.1/ZC . sinßℓ . VR + cosßℓ .IR
VS = cosßℓ .VR +J. ZC . sinßℓ . (VR / jXL )
𝑆𝑖𝑛𝛽ℓ
𝑋= 𝑍𝑐
𝑉𝑠
𝑉𝑟 − 𝐶𝑜𝑠 𝛽ℓ
Eğer VS=VR ise; istenen reaktans değeri

ℓ
𝑋= 𝑍𝑐 şeklinde bulunur.
ℓ
ÖRNEK SORU;
300 km uzunluğunda,500 kV’ luk kayıpsız bir enerji iletim hattının parametreleri;
L= 0,97 mH/km, C = 0,0115 µF/km ,ZC = 290,43 ohm ve βℓ=21,641° verildiğine göre;
a) Hat sonu açık devre ve hat başı gerilimi 500 kV olduğu durumda, hat sonu gerilimini
hesaplayınız.
b) Hat sonu ( no load- yüksüz) gerilimini nominal değerde tutmak için ,tesis edilecek şönt
reaktörün reaktansını ve MVAr değerini belirleyiniz.
ÖRNEK Çözüm;
a) Hat başı gerilimi 500 kV ise , faz-nötr gerilimi
Hat açık ve IR=0, hat sonu yüksüz (no load) gerilimi
Yüksüz durumda hat sonu faz- faz gerilimi;
b) VS=VR için, reaktans değeri;
Üç fazlı şönt reaktör için;
-İLETİM HATLARINDA PARALEL KOMPANZASYON (KAPASİTÖR İLE )

Endüktif güç faktörüne (GF) sahip, fazla yüklenmiş hatlarda hat sonundaki gerilim düşmesini
önlemek için uygulanmaktadır. Gerekli kapasitör, doğrudan baraya yada transformatörün
tersiyer (üçüncü) sargısına bağlanabilmekte ve güç hesapları yapılarak gerekli reaktif güç ve
buna bağlı olarak gerekli kapasite (C) değeri bulunmaktadır.
İLETİM HATLARINDA SERİ KOMPANZASYON (KAPASİTÖR İLE )

Seri kapasitörler, genellikle hattın orta noktasına tesis edilmekte ve hattın yük-kaynak arası
endüktif reaktans değerini düşürmektedir. Böylece geçici ve sürekli durum kararlılığı
iyileşmekte, daha ekonomik yükleme elde edilebilmekte ve yük baralarındaki gerilim
düşümeleri azaltılabilmektedir.
Şekilde seri ve paralel kompanzasyon bir arada gösterilmiştir.
.
P= 𝑆𝑖𝑛 𝞭
Bu durumda, kayıpsız bir hat için hatttan aktarılan güç transferi :

VS -Hat başı faz-nötr gerilimi VR- Hat sonu faz-nötr gerilimi
XCser /X’ oranı % kompanzasyon olarak anılır. Bu oran %25-%70 arasında değerler alır.
Dikkat edilecek noktalar;
1) Beraberlerinde, özel koruma düzeneklerine ihtiyaç duyarlar. (Kısa devreden korunmak
için)
2) Seri kapasitör eklendiğinde, senkron frekansın (Şebeke frekansı altındaki bir frekans
için rezonans devresi meydana getirebilirler. Bu problem sub-senkron (senkron altı )
rezonans (SSR) olarak isimlendirilir. Kritik frekans değerleri için türbin ve generatörde
ciddi hasar meydana getirebilir.
ÖRNEK SORU;
300 km uzunluğunda, 500 kV’ luk kayıpsız bir enerji iletim hattının parametreleri;
L=0,97 mH/km, C=0,0115 µF/km ,ZC= 290,43 ohm ve βℓ=21,641° verilmiştir.
Bu iletim hattı,500 kV’ ta 0,8 GF (endüktif) ‘ndeki 1000 MVA ‘lık bir yükü beslemektedir.
a) Hat başı 500 kV ile enerjilendirildiği zaman, hat sonu geriliminin de 500 kV ‘da
kalmasını sağlayacak şönt kondansatörlerinin MVAr cinsinden gücünü ve kapasite
değerlerini belirleyiniz.
b) Hattın tam ortasında % 40 kompanzasyon ile seri kapasitör tesis ediliyor.Hat başı
gerilimini ve GF ‘nü bulunuz.
ÖRNEK Çözüm;
a) Örnekten bilinenler; ZC= 290,43 ve βℓ=21,641°
O halde , kayıpsız hat için eşdeğer hat reaktansı:
Hat sonu gücü:
Yük açısını bulmak için ;

eşitliğinden açı; 20,044 derece olarak bulunur.
Hat sonundaki reaktif güç;
İstenen Kapasitörün MVAr değeri: SC= j.23,15-j.600=-j.576,85 MVAr

Kapasitif reaktans ve kapasite değerleri ise ;
olarak bulunur.
b) % 40 kompanzasyon için faz başına seri kapasitör reaktansı;

Yeni eşdeğer ∏ devresi paremetreleri ;
Yeni B sabiti ;
Yeni A sabiti ;
Hat sonu faz-nötr gerilim;
Hat sonu akımı;
O halde hat başı Faz-nötr gerilimi,
Ve faz-faz gerilim genliği;
Gerilim regülasyonu ;
Yeni eşdeğer ∏ devresi paremetreleri ;
Yeni B sabiti ;
Yeni A sabiti ;
Hat sonu faz-nötr gerilim;
Hat sonu akımı;
O halde hat başı Faz-nötr gerilimi,
Ve faz-faz gerilim genliği;
Gerilim regülasyonu ;
ENERJİ İLETİMİ DERSİ 2021-2022 BAHAR DERS NOTLARI –
10.-11.HAFTA Prof.Dr.Nuran YÖRÜKEREN
TRANSFORMATÖRLER
 Güç Transformatörleri
12,5MVA ve 72,5kV ve üstü, yağ dolu trafolar Güç Trafoları olarak

tanımlanır. Güç trafoları, özellikle izolasyon ve soğutma konularında ayrı
bir uzmanlık ve tecrübe gerektirir. Ülkemizde çeşitli trafo imalatı yapan
firmalar, 1000 MVA, 750 kV’a kadar güç trafolarının tasarım, üretim ve
testlerini gerçekleştirebilecek donanıma sahiptir. Temelde benzer yapıya
sahip olsalar da, özellikle müşteri talepleri ve şartnamelerindeki
-I
farklılıklar, her trafo için yeni bir tasarımı mecbur kılar.

İletim ve dağıtım şebekelerinde görülen başlıca trafolardır. Sanayi
tesislerinde, üretim merkezlerinde ve iç ihtiyacı beslemede kullanılan
trafolar da bu gruptadır. Uluslararası standartlar ve müşteri şartnameleri
dikkate alınarak tasarlanan güç trafoları, prensipte benzer olsalar da
bünyelerinde güç, gerilim, ayar, özelliklerinde en geniş yelpazeyi
barındırır.
 Dağıtım Transformatörleri ( Yağlı tip –Kuru Tip)
Dağıtım transformatörleri elektrik enerjisini orta gerilimden (3.3-36 kV),
alçak gerilime (≤1000 V) indirmekte kullanılır. Çeşitli firmaların
katologlarında farklı değerler verilebilir. Örneğin bir firma ; 25 kVA’dan
4000 kVA’ya kadar yağlı tip dağıtım transformatörleri üretebilmektedir.
 Ölçü Transformatörleri
Ölçü transformatörleri; alternatif akım tesislerinde, gerek akım, gerekse
gerilimi, belli oranlarda küçültmeye yarayan, özel trafolardır ve
transformatörlerin, akım veya gerilimi ölçmek amacıyla tasarlanmış özel
bir uygulamasıdır.
 Özel Tasarım Transformatörler
 Faz Kaydırıcı Transformatörler
Güç sistemlerinde gerilim düzenleyici transformatörler kullanılarak aktif
ve reaktif güç akışı kontrolü sağlanmaktadır. Gerilim düzenleyici
transformatörler içerisinde kademe ayarını değiştirerek bara gerilimini
istenilen değerde tutup reaktif güç akışını düzenlemek için kademe
değiştirici transformatörler ile hat sonundaki gerilimin faz açısını
ayarlamak suretiyle aktif güç akışını düzenleyen çeşitli cihazlar
kullanılmaya başlamıştır. Bu transformatörlerden biri de Faz Kaydırıcı
Transformatörlerdir. Bu tip transformatörler, iletim hattı üzerinde güç
akışı kontrolünü sağlamaya yarayan özel tip transformatörlerdir.
-
mutlaka
AC'de çalışır
frekds 11.1. TEMEL DENKLEMLER

-
deg!sm!ger Üç fazlı transformatör bir iletkenli düşünülürse, bir fazlı transformatörler için
-
elde edilen temel denklemler üç fazlı transformatörler için de geçerli olur.
Bir fazlı transformatörün üst ve alt gerilim sargıları aynı yönde sarılmıştır. Ortak
magnetik akının yönüne bakılırsa, sağ el avuç içi kuralına göre, üst ve alt gerilim
devresinde akım ve buna bağlı olarak gerilim yönleri şekil 11.1a daki gibidir.
d
Üst gerilim devresinde endüklenen EMK eü  nü dir. Buradaki - işaret,
dt
endüklenen EMK in yönünün kendini doğuran vü gerilimine zıt yönde olduğunu
belirtmek içindir. eü EMK i gerilim okları dolaşıldığında görüleceği gibi,
gerçekten vü gerilimine zıt yönde olduğundan - işaret kaldırılmıştır.
d
ea  na EMK i ise eü EMK ine zıt yönde oklandırıldığından, bunda -
dt
işaret göz önüne alınmıştır.
Üst ve alt gerilim sargılardan geçen akımlar iü ve ia, bu
sargıların dirençleri Rü ve Ra ise, üst ve alt gerilim devreleri
için:
 d ü &
vü  Rü iü  nü
dt
(1) 
uygun çekmes!n! da
↑ Standartlara
güç >
.
an
 va   Ra ia  na dt
çekt!ğ! deg!l
Suztransformatörün nom!na gücü

SN =
Ek!n. E!n =
53 Van En
.
:
ser!l!m değ"ş"m" öneml! olduğu durumlarda % 4-6 arası
kısa devre ger!l!m!n

öneml" olduğu s"z transformatörw!nde 3 fall yaplar
arası du
ENERJİ İLETİMİ DERSİ 2021-2022 BAHAR DERS NOTLARI – oldugu

% -20 we
!ç!n f!rts
10.-11.HAFTA Prof.Dr.Nuran YÖRÜKEREN çıkışlarıder ger!l!mler
-
arası
ver!l!r.
falr de
yazılır. ü ve a magnetik akımları iki kısıma ayrılır: 1. Üst ve
↑ alt gerilim sargılarında eü ve ea EMK lerini doğuran  ortak
Um =
Bogulanma magnetik akısı, 2. Magnetik devrenin dışında kapanan kü ve
kısa devre ger"l"m" ka kaçak magnetik akılarıdır.
Ur =
Bogel etk"n
kısa devne
ger!l!m! a)
Ux =
Bagul tepk"n kısa

devre ger!l!m!
iü ia
Un =N
100 . =Ny00+ +
usa
Un
= vü kü nü ü eü ea a na ka va Yük
=
2
uk x Ur +
S
Üst gerilim Alt gerilim
sargısı sargısı
= --
V
-
Il
b)
Rü Xü=Lü Ra Xa=La
+ +
iü ia
vü d d
eü=nü ea=-na va Yük
dt dt
Şekil 11.1. a) Bir fazlı transformatör ve b) Eşdeğer devresi.
a     ka
 ü     kü
Po =
Bosta Golsma gre
(Dem!r
Pr =
k"so devre çalışma geçü (Baker kayıpları
Po =
PFe +
Peu < 10 , 1 SN
Pr =
3 .
Ry I .
olduğundan, (1) den:
d d d
vü  R üi ü  n ü  n ü kü  R ü i ü  e ü  n ü kü
dt dt dt
d d d
 va  R a i a  n a  n a ka  R a i a  ea  n a ka
dt dt dt
Kaçak magnetik akılar magnetik çekirdeğe kıyasla

magnetik geçirgenliği çok küçük olan ortamda, genelde
havada kapandığından, bu magnetik akıların akımlarla
orantılı olduğu varsayılabilir. Üst ve alt gerilim
sargılarının kaçak özendüklem katsayıları Lü ve La ise:
 di ü
(2) v ü  R ü i ü  e ü  L ü
dt

dia
 v a  R a i a  ea  La
dt
 ortak magnetik akısını yaratan MMK her iki sargıdan
birden magnetik devreye uygulandığından:
n ü i ü  n a i a  ℛ
Transformatörün üst gerilim devresine gerilim
uygulandığında, eğer transformatör boşta ise alt gerilim
devresinde ia=0 olacağından, üst gerilim devresinden i0
boşta çalışma akımı geçer.  ortak magnetik akısının
değeri gerilime bağlı olduğundan, boşta çalışmada aynı
 ortak magnetik akısını bu kez nüi0 MMK i yaratır.
n ü i 0  ℛ
ve:
(3) n üiü  n aia  n üi0

olur.
Karmaşık sayılarla yazımda, (2) ve (3) den:
 V ü  E ü  R ü I ü  jL ü I ü  E ü  R ü I ü  jX ü I ü  E ü  Z ü I ü
(4)  V a  E a  R a I a  jL a I a  E a  R a I a  jX a I a  E a  Za I a
 n ü I ü  n a Ia  n ü I0
Arı transformatörde:
d
vü  eü  n ü
dt
d
v a  e a  n a
dt
olduğundan:
vü eü n
   ü  t
va ea na
Karmaşık sayılarla yazımda:

Vü Eü n
   ü  t
Va Ea na
Arı transformatörde (ideal transformatörde), ayrıca etkin ve tepkin güç kaybı

olmadığından:
V ü Iü  V a Ia
En son şekliyle dönüştürme oranı :

Vü I a E ü n ü
   t ü= t1
Va I ü E a n a
Vat  Va t Vüt  Vü / t
I at  I a / t I üt  I ü t
2
R at  R a t R üt  R ü / t 2
Xat  Xa t 2 Xüt  Xü / t 2
Zat  Za t 2 Züt  Zü / t 2
Son bağıntıları bellekte tutmak için, daha büyük olan üst gerilimi alt gerilime
indirgemek için t(ü) ye bölmek, üst gerilim devresinden geçen akımı daha büyük
olan alt gerilim devresinden geçen akıma indirgemek için t (ü) ile çarpmak
gerektiği düşünülür. Üst gerilim devresine ilişkin empedans alt gerilim devresine
ilişkin empedanstan daha büyük olduğundan, empedansı üst gerilim devresine
indirgemek için t2 (ü2) ile çarpmak, alt gerilim devresine indirgemek için t2 (ü2)
ye bölmek gerekir.
& R2 x
-
-
-
- 7
1
=
↓
-
W 1
52
6 7 Gg
Rah E
- !deal T
Xun
=
LD
-
-
-
Ez
L↓
-
for motor
basta ades 140559

es nem!
deger
~
a
-
devre G"zerken
çık fala demen olduğundan !nd!rgeme !şlem! sırasında yok
sanch
tek for
.
2 tarafta bulunan devren!n b!r!nc! tarafa
göre !nd!rgenmes! esdeger
ü?Re Üz 52 !
Er tes
R! .
Ü :1
I2 I
R E
X14 bu yüzden
T
>
- -7
V
- -
-
Ü Ve fa notr
!C V2 VI
.
-
I -- - - kullerleyer
.
R!v = R! + Rz UR Una =
.
1 tarafın !k!nc!l gere !nd!rgenm!s

-
Sargıya Sn
.
X, k = X2 + ! = x =
Ux - W!n
esdeger devres! Rak R2 + R! Ur
-
= =
SN
um
X2k Tr
LI2 En
Sn =
X2k
-WHE
X2 +
Volt Y
=
=
2
En X"
-
↳ ayruss
devre
1 ye :
!nd!rgenm!s
Ü !nd!rgenm!s devre
Z Sargıya
V = .
V + 2 .
11 = 1 = V2 + 22 12.
U ü
I - -
U ↓1 & = 52
Um =
Bogulanma UX Bagul tepk"n kısa
100
=
kısa devre ger"l"m" devre ser!l!m! Ur = Pr ·
Ur =
Bogel etk"n
N UKEN Su
Un = 100 y00
kısa devne
ger!l!m! =
.
usa
Un
=
uk =
x Up +
10MVA ger!l!m!
ru Anma gücü anma
33kv/3 45kV .
3fa transformatore uygular
test sonucu adışma
başta g!tu Po =
5, 75 kW
kısa devre f!ct Pr =

76114 kw bege ama k!ss
ger!l!m! UK = % 12 32 .
a) 1 .
Sog!ya gone !nd!rgeme

b) 2 .
Sorguya göre !nd!rgeme
=
Kısa
&UR 100 =%
devre
SN = 10 MVA çansma
gren
Un 2 + 4x + 11,74
1 33kV 9. 56 ! .
= =
= -
-
=
V
3145kv
R Han
R!k =
1.
Sarguya göne !nd!rgeme .
Sn
R!c
=UN6x (35kv = 1829
COMVA
11 74 (354v)
Un + 12 , 78
XIk =
.
=
COMVA
2 .
Sorguya göne !nd!rgeme

11.2 EŞDEĞER DEVRE
Üst gerilim devresi için elde edilen bağıntısı şekil 11.2 deki eşdeğer devreyi
belirler.
Zü Zat Zü+Zat
Rü jXü Rat=Rat2 jXat=jXat2 RTü=Rü+Rat jXTü=j(Xü+Xat)
Iü=Iat=Ia/t Iü=Iat=Ia/t
Vü Vat=Vat Vü Vat=Vat
Şekil 11.2. Üst gerilim devresi büyüklüklerine ilişkin eşdeğer devre.

Şekil de üst gerilim devresindeki gerilim düşümü Z ü  Z at .I ü olduğundan,
üst gerilim devresine uygulanan gerilim V ü  V at  Zü  Zat .I ü bağıntısını
doğrulamaktadır.
Alt gerilim devresi büyüklüklerine ilişkin eşdeğer devre şekil 11.3 da
gösterilmiştir.
V a  V üt  Za  Z üt .I a
Za+Züt
RTa=Ra+Rüt jXTa=j(Xa+Xüt)
Ia=Iüt=Iüt
Vüt=Vü/t Va
Şekil 11.3. Alt gerilim devresi büyüklüklerine ilişkin eşdeğer devre.

Bu eşdeğer devrelerde I0=0 alındığı bilinmektedir.
11.3 OMİK VE ENDÜKTİF GERİLİM DÜŞÜMÜ
Yüzde omik ve endüktif gerilim düşümü ister üst gerilim devresi, ister alt
gerilim devresi için yazılsın, değişmez. Bu yüzden, uR ve uX için alt simge
yazmaya gerek kalmadığından:
u R U 2nü
RTü  [/faz]
%100Sn
[5]
u X U 2nü
XT ü  [/faz]
%100Sn
Alt gerilim devresine ilişkin büyüklükler alınırsa, U na  U nü / t ve

R Ta  R Tü / t 2 , XTa  XTü / t 2 olduğundan:
u R U 2na
RTa  [/faz]
%100Sn
[6]
u X U 2na
XT a  [/faz]
%100Sn
bulunur. Un faz-faz anma gerilimidir.

Transformatörün direncinin ve endüktif direncinin hangi gerilim devresine
ilişkin değerinin hesaplanması isteniyorsa, 5 ve 6 bağıntılarında o
gerilim devresinin anma gerilimi alınır.
5 ve 6 bağıntılarında Un nin birimi kV alınırsa, (1 kV)2=1 MV olduğundan,
Sn nin birimi MVA dir.
11.4. KISADEVRE GERİLİMİ
Transformatörün alt gerilim devresi kısadevre edildikten sonra üst gerilim

devresine, bu devreden Inü anma akımını geçirecek olan gerilim uygulanırsa,
uygulanan gerilim:
2 2 2 2
Vkü  I nü R Tü  X Tü  VRü  VXü  Vü
Vkü gerilimine kısadevre gerilimi denir. Kısadevre gerilimi alt gerilim devresi
için:
Vka  Va
Kısadevre geriliminin Şekil 11.4 de ABC üçgeninin hipotenüsüne eşit olduğu

görülmektedir.
Yüzde kısadevre gerilimi, üst gerilim devresi için:
2 2
3Vkü  3VRü   3VXü 
u kü  .%100   .%100    .%100   u 2R  u 2X
U nü  U nü   U nü 
   
dir. Alt gerilim devresi için de:
u ka  u 2R  u 2X
olur ve aynı sonuç elde edilir.

Yüzde kısadevre gerilimi ister üst gerilim devresi, ister alt gerilim devresi
için yazılsın, değişmez. Bu nedenle alt simge yazmaya gerek kalmadığından:
[7] u k  u 2R  u 2X
dir.
uX
uk
Şekil 11.4. Kısadevre gerilimi üçgeni.

k
A uR B
Kısadevre gerilimi In anma akımı için verildiğinden, kesirli yüklü transformatörden

çekilen akım Ix ise, yüzde kısadevre gerilimi:
3Vkx 3Z T I x 3Z T S x
u kx  .%100  .%100  .%100
Un Un U 2n
Yüzde anma kısadevre gerilimi:
3Vkn 3Z T I n 3 Z T Sn
u kn  .%100  .%100  .%100
Un Un U 2n
olduğundan:
Ix S
[8] u kx  u kn  u kn x
In Sn
dir.
uk yüzde kısadevre gerilim düşümleri :
Anma 5 ... 20 30 60 110 220 400

primer
gerilimi
(kV)
uk 3,5 ... 8 6 ... 9 7 ... 10 9 ... 12 10 ... 14 10 ... 16

(%)
uR yüzde omik gerilim düşümleri:
Anma 0,25 0,63 2,5 6,3 12,5 31,5

gücü
(MVA)
uR (%) 1,4 ...1,7 1,2 ...1,5 0,9 ...1,1 0,7 ..0,85 0,6 ... 0,7 0,5 ... 0,6
NOT: anma gücü 31,5 MVA dan büyük olan güç transformatörleri için u kr<%0,5 alınır.
11.5. GÜÇ KAYIPLARI
Transformatörde güç kayıplarını magnetik devredeki demir kayıpları ile

sargılardaki bakır kayıpları oluşturur. Histeresiz ve fuko kayıplarından oluşan
demir kayıpları normal işletmede gerilim ve frekans değişmediği sürece
değişmez. Transformatör yükte veya boşta çalışsa da değişmeyen demir
kayıplarına P0 boşta kayıp denir. Bakır kayıpları ise, sargılardaki I2R kaybı ile
sargılardan geçen AA ın neden olduğu fuko kaybından oluşur. AA da her iki
kayıp birlikte oluştuğundan, bu kayıpların toplamı olan bakır kayıpları anma
akımındaki kısadevre deneyiyle belirlenir. Bakır kayıplarına kısadevre kaybı
veya yük kaybı denir. Transformatörün yükü azalırsa bakır kayıpları da azalır.
3VR
uR  .%100
Un
ve bakır kayıpları Pk  3VR I n , ayrıca Sn  3U n I n olduğundan:
Pk
[9] uR  .%100
Sn
dür. Burada Pk nın birimi kW, Sn nin birimi kVA dir.

11.6 BAĞLANTI KÜMELERİ

Üç fazlı transformatörlerin faz sargıları üçgen, yıldız veya zigzag bağlanır. Bu
bağlantılar sırasıyla, üst gerilim sargılarında D, Y, Z büyük harfleriyle ve alt
gerilim sargılarında d, y, z küçük harfleriyle gösterilir. Yıldız veya zigzag
sargıların nötr noktası dışarıya çıkarılmışsa bu harflere ayrıca, üst gerilimde N,
alt gerilimde n harfi eklenir.
Üst ve alt gerilim döner yöneyleri arasındaki kayma açısını belirlemek için saat
kadranından yararlanılır. Saat sayılarının arası kayma açısının 30 olduğunu
gösterir. Üst gerilimde 1. faz sargısına ilişkin döner yöney saat kadranında 12
sayısının üzerine oturtulduğunda, alt gerilimde aynı 1. faz sargısına ilişkin döner
yöneyin gösterdiği sayıya tanıma sayısı denir. Tanıma sayısı 30 ile çarpılarak
üst ve alt gerilim döner yöneyleri arasındaki kayma açısı belirlenir. Tanıma
sayısı, bağlantıyı belirten harf simgeden sonra yazılır. Şekil 11.5
a)  b) 
1U 1U
2U
12 0 12 0
1 11 1
1U 1U
2 10 2
30o
2V 2W 2U 2V
150 o 3 9 3
2N
2U
1W 1V 2W
1W 1V
4 8 4
5 7 5
6
2U
Şekil 11. 5 Bağlantı kümelerini belirleyen şekiller. a) Dyn5, b) Dzn11.

Üç fazlı transformatörlerin bağlantı kümeleri.
Faz Tanıma Tanıma Bağlantı Döner yöney çizgesi Bağlantı şeması

kayması sayısı kümesi simgesi Üst gerilim Alt gerilim Üst gerilim Alt gerilim
1U 2U 1
U 2
U
Dd0 1
V
1
W
2
V
2
W
1W 1V 2W 2V
1U 2U 1
U 2
U
0 0 I Yy0 1
V
1
W
2
V
2
W
1W 1V 2W 2V
1U 2U 1
U 2
U
Dz0 1
V
1
W
2
V
2
W
1W 1V 2W 2V
2V 2W
1U 1
U 2
U
Dd6 1
V
1
W
2
V
2
W
2U
1W 1V
2V 2W
1U 1
U 2
U
180 6 II Yy6 1
V
1
W
2
V
2
W
2U
1W 1V
2V 2W
1U 1
U 2
U
Dz6 1
V
1
W
2
V
2
W
2U
1W 1V
2W
1U 1
U 2
U
2V
Dy5 1
V
1
W
2
V
2
W
1W 1V 2U
2W
1U 1
U 2
U
2V
150 5 III Yd5 1
V
1
W
2
V
2
W
2U
1W 1V
2W
1U 1
U 2
U
2V 1
V
Yz5 1
W
2
V
2
W
1W 1V 2U
1U 2U
1
U 2
U
Dy11 2V 1
V
1
W
2
V
2
W
1W 1V 2W
1U 2U
330 1
U 2
U
11 IV Yd11 2V 1
V 2
V
(-30) 1W 1V 2W
1
W 2
W
1U 2U
1
U 2
U
Yz11 2V 1
V
1
W
2
V
2
W
1W 1V 2W
Çoğunlukla 4 tanıma sayısı kullanıldığından, bağlantılar 4 küme oluşturur.
Küme I : Tanıma 0, kayma 0

sayısı açısı
 II :   6,   180

 III :   5,   150

 IV :   11,   330 (-30)

I. kümede kayma olmadığından üst ve alt gerilim sargıları aynı yönde
bağlanmıştır. II. kümede ise kayma açısı 180 olduğundan alt gerilim
sargılarının giriş-çıkış uçlarına yer değiştirilmiştir. III. ve IV. kümelerde de
durum aynıdır. I. kümeden II. kümeye ve III. kümeden IV. kümeye geçişte
kayma açıları 180 olduğundan, üst ve alt gerilim sargılarının / veya Y/Y
bağlanmaları gerekir. Kayma açısının 150 veya 330 olabilmesi için üst ve alt
gerilim sargıları /Y veya Y/ bağlanmak zorundadırlar.
Bağlantı kümelerinin seçimini paralel çalışma, nötr noktasının olması ve nötr
noktasının yüklenmesi gereği gibi işletme koşulları ve transformatörün tasarımı
ile yapımında en az malzemenin kullanılması belirler.
Çoğunlukla üç fazlı dağıtım transformatörleri 40 ile 160 (içinde) kVA
arasında Yzn11, 200 ile 2500 (içinde) kVA arasında Dyn 11 bağlantı
kümesinde yapılmaktadır.
En çok kullanılan bağlantı kümeleri:
Tanıma Bağlantı kümeleri

sayısı Nötr dışarı çıkarılmamış Nötr dışarı çıkarılmış
0 Yy0 Yyn0
5 Dy5 Yd5 Yz5 Dyn5 Yzn5
11 Dy11 Yd11 Yz11 Dyn11 Yzn11
Bağlantı kümelerinden en uygununun belirlenmesinde kimi bilgilere gereksinme vardır:
1. Yıldız bağlantı, dışarıya çıkarılmış nötr noktasının bulunması istenirse gereklidir. Nötr
noktasının bulunması faz-faz geriliminden başka faz-nötr geriliminin kullanılmasına
olanak verir.
2. Yıldız bağlantıda sargı gerilimi hat geriliminden, üçgen bağlantıda ise sargı akımı hat
akımından 3 kat küçük olduğundan, yıldız bağlantı yüksek gerilimler, üçgen bağlantı
ise büyük akımlar ve bu nedenle çok yüksek olmayan gerilimler için uygundur. Üçgen
bağlantı çok yüksek gerilimler için kullanıldığında, bu bağlantıda %73 daha fazla sarım
sarılmasına karşılık kesitin de bu oranda küçüleceği düşünülebilirse de, sargı daha geniş
yer kaplayacağından iletken ağırlığı artar.
3. Üçgen bağlantıda sargılar her iki ucundan birden şebekeden gelecek olan aşırı
gerilimlerle zorlanacağından, üçgen sargıların birbiçim yalıtılmalarına karşın, yıldız
bağlantıda sargılar hat ucundan nötr doğru basamaklı yalıtılabilir. Bu durum üçgen
bağlantının, yüksek gerilimlerde fazla iletken kullanılmasından başka, yalıtım giderleri
nedeniyle de pahalı olmasına yol açar.
4. Bağlantı kümelerinin belirlenmesinde, mıknatıslanma akımında ortaya çıkan
harmonikler önem taşır.
Boşta çalışan transformatöre sinüsoidal gerilim uygulandığında, magnetik akı ve buna
bağlı olan magnetik endüksiyon da sinüsoidal olarak değişir. Fakat çekirdeğin doyması
nedeniyle mıknatıslanma akımının sinüs biçimi bozulur. Mıknatıslanma akımı
harmoniklerine ayrılırsa, tek sayılı tüm harmonikleri içerir. Bu harmonik akımlarının,
besleyen şebeke üzerindeki kötü etkileri önemlidir. Sargıların bağlantılarıyla ilgisi
olduğundan, burada yalnız 3. harmonik ve 3 ün katları olan harmonikler incelenecektir.
3. harmoniğin frekansı 3 kat olduğundan, her faza ilişkin harmonik akımları:
i(1)  I(1) sin 3t
i (2)  I (2) sin 3t 120  I (2) sin 3t
i (3)  I (3) sin 3t  240  I (3) sin 3t
dir. Burada, her faza ilişkin 3. harmonik akımlarının genliklerinin eşit ve aynı fazda
oldukları görülmektedir. 3 ün katları olan tek sayılı harmonikler için de aynı sonuç elde
edilir.
- Transformatörün primeri yıldız (Sekonderi de yıldız) bağlıysa, nötr noktasında öbür
harmonik akımlarının yöneysel toplamının sıfır olmasına karşın, 3. (ve 3 ün katları olan
tek sayılı) harmonik akımları aynı fazda olduğundan cebirsel toplanır. Yıldız bağlantıda
nötr hattı yoksa, nötr noktasında cebirsel toplanan 3. harmonik akımları nötr noktasından
akma olanağı bulamaz. Böylece, 3. harmonikten yoksun kalan mıknatıslanma akımı
magnetik akının sinüs biçimini bozar ve magnetik akı 3. harmonik içerir. Bu 3. harmonik
akıları cebirsel toplandıkları için, çekirdek tipi transformatörlerde çekirdek içinde
devresini kapatamayacağından yağ ve kazan üzerinden devresini kapatarak kazanın
ısınmasına yol açar. Bundan başka, aynı fazda olan 3. harmonik akıları sargılarda yine
aynı fazda olan gerilimler doğuracağından, nötr noktasında cebirsel toplanan bu
gerilimler nötr noktasını gerilim altına sokar.
Burada üç faza ilişkin 3. harmonik akımlarının eşit oldukları düşünülmüşse de, gerçekte
çekirdek tipi transformatörlerde orta bacağın magnetik yolu yan bacaklara kıyasla daha
kısa olduğundan, bu akımlar eşit olmaz ve nötr noktasından küçük değerde de olsa 3.
harmonik akımı akar.
a)
B B
B
B=f(i)
0 0
t i
b) i
i
Ana harmonik
5. harmonik
(+ alternansla başlıyor)
+
3. harmonik _
(- alternansla başlıyor)
Şekil 11.6 Çekirdeğin doyması nedeniyle mıknatıslanma akımının sinüs biçimi bozulur.
a) Mıknatıslanma akımının değişim eğrisi, b) Mıknatıslanma akımının tek sayılı
harmonikleri.
Transformatörün primeri üçgen (Sekonderi üçgen veya yıldız) bağlıysa, 3. harmonik
akımları kapalı devre oluşturan üçgen sargıda akma olanağı bulacağından, mıknatıslanma
akımının içereceği 3. harmonik nedeniyle magnetik akı sinüs biçimini korur.
- Transformatörün primeri yıldız, sekonderi üçgen bağlıysa 3. harmonik akımları bu kez
sekonder sargıda kapalı devre oluşturarak akma olanağı bulurlar. Bu 3. harmonik
akımları karşıt olarak magnetik akıda 3. harmoniklerin varlığını gerektirdiğinden,
magnetik akı yine sinüs biçimini korur.
- Yıldız-yıldız bağlı transformatörlerde dengeleme sargısı (Tersiyer sargı) denen üçgen
bağlı üçüncü bir sargı kullanılarak magnetik akının yine sinüs biçimini koruması sağlanır
ve nötr noktasının gerilim altına sokulması önlenir.
5. Transformatörlerde, örneğin dengesiz yükleneceklerse veya toprak kısadevre bobini
bağlanacaksa nötr noktasının yüklenebilmesi gereği aranır.
İnceleme için dönüştürme oranı t=1 olan transformatör göz önüne alınırsa:
- Bağlantı kümesi Yyn olan transformatörde yalnız bir faz yüklenmişse, yüklenen fazın
primer akımı devresini yüksüz öbür iki faz üzerinden tamamlar. Şekil 11.7 Çekirdek tipi
transformatörde magnetik dengenin sağlanabilmesi için her üç bacaktaki bileşke MMK
lerin eşit olması gerektiğinden, primer akımlar yüklü fazda 2I/3, yüksüz fazlarda I/3 olur.
Bu durumda, her üç bacakta oluşan ve fazları aynı olan magnetik akılar devresini
boyunduruklar üzerinden kapatamayacağından, yağ ve kazan üzerinden kapatarak
kazanın ısınmasına yol açar. Bu yüzden Yyn bağlı transformatörlerde nötr noktasının
anma akımının ancak % 10 uyla yüklenmesine izin verilir.
I/3 I/3
L1 l1
I/3 I/3
L2 l2
2I/3 I I/3
L3 l3
I
n
Şekil 11.7 Yyn bağlı transformatörlerde kaçak magnetik akı oluştuğundan, nötr
noktasının anma akımının ancak %10 uyla yüklenmesine izin verilir.
Yyn bağlı transformatörde her üç bacağa sarılan üçgen bağlı dengeleme sargısı ile, her
üç bacaktaki bileşke MMK lerin sıfır olması sağlanarak kaçak magnetik akının oluşması
önlenir. Şekil 11.8 Böylece, dengeleme sargısı bulunan Yyn bağlı transformatörlerde
nötr noktası anma akımıyla yüklenebilir.
I/3 I/3
Sıfır
L1 l1
I/3 I/3
Sıfır
L2 l2
2I/3 I/3 I
Sıfır
L3 l3
Dengeleme I
sargısı n
Şekil 11.8 Dengeleme sargısı bulunan Yyn bağlı transformatörlerde kaçak magnetik
akı oluşmadığından, nötr noktası anma akımıyla yüklenebilir.
Dengeleme sargısında I/3 olan dengeleme akımı sargı içinde kısadevre olur.
- Bağlantı kümesi Dyn olan transformatörde yalnız bir faz yüklenmişse, yüklenen
bacaktaki bileşke MMK sıfır olduğundan ve öbür bacaklara MMK uygulanmadığından
kaçak magnetik akı oluşmaz. Şekil 11.9 Bu nedenle Dyn bağlı transformatörlerde nötr
noktasının anma akımıyla yüklenmesine izin verilir.
Sıfır
L1 l1
I
Sıfır
L2 l2
I I I
Sıfır
L3 l3
I
n
Şekil 11.9 Dyn bağlı transformatörlerde kaçak magnetik akı oluşmadığından, nötr
- Bağlantı kümesi Yzn olan transformatörde de nötr noktası anma akımıyla
yüklenebilir. Şekil 11.10 Zigzag bağlantıda her faza ilişkin sekonder sargılar iki ayrı
bacağa bölünmüş olduğundan, yalnız bir fazın yüklenmesi durumunda bile yük akımı iki
ayrı bacağa bölünen sargılardan geçeceğinden, bu bacaklardaki MMK ler sıfır olur ve
kaçak magnetik akı oluşmaz.
Sıfır
L1 l1
I I
Sıfır
L2 l2
I I
Sıfır
L3 l3
I
n
Şekil 11.10 Yzn bağlı transformatörlerde kaçak magnetik akı oluşmadığından, nötr
Sonuç olarak, ekonomik nedenlerle üçgen bağlantı büyük akımlar için, yıldız bağlantı ise
basamaklı yalıtılmış YG sargıları için yeğlenir. Ayrıca, yıldız bağlantı yükte basamak
değiştirici transformatörler ve bağlama yönünden nötr noktasına gerek görülen durumlar
için uygundur. Zigzag bağlantı genellikle dengesiz yüklü küçük güçlü transformatörlerin
AG sargılarında kullanılır. AG sargıları üçgen bağlı olan transformatörlerle uygulamada
ender olarak, özel durumlarda karşılaşılır. Şebekelerin dengeli yüklenmelerine çalışılırsa
da, faz-nötr arasına bağlanan yükler nedeniyle bu gerek tam yerine getirilemediğinden,
dağıtım transformatörlerinde nötr noktasının yüklenebileceği düşünülerek Dyn ve Yzn
bağlantı kümelerinden biri yeğlenmelidir. Nötrü dışarı çıkarılmış transformatörlerde nötr
noktası, Yyn0 bağlantı kümesinde anma akımının % 10 uyla, Dyn5, Dyn11, Yzn5 ve
Yzn11 bağlantı kümelerinde ise anma akımıyla yüklenebilir.
11.7 TRANSFORMATÖR EŞDEĞER DEVRESİ
t=ü=1 (ideal Transformatör)
Şekil 11.11
Up = Primer sargıya ( birincil sargıya ait ) ait anma gerilimi
Us = Sekonder sargıya ( ikincil sargıya ait ) ait anma gerilimi
Ip = Primer sargıya ( birincil sargıya ait ) ait anma akımı
IS = Sekonder sargıya ( ikincil sargıya ait ) ait anma akımı

Rp, Xp = Primer sargı ( birincil sargı) direnci ve kaçak reaktansı
RS, XS = Sekonder sargı ( ikincil sargı) direnci ve kaçak reaktansı
RFe = Demir kaybını temsil eden direnç
XM = Mıknatıslanma akımının akmasına neden olan endüktif reaktans
İdeal transformatör kaçak akı,sargı direnci ve kayıpları olmayan
transformatördür.Çevirme oranı 1 kabul edilir.
Eşdeğer devrenin çok fazla eleman içermesi akım, gerilim ve güç hesaplarının farklı
çalışma koşullarında karışık ve zaman alıcı olmasından dolayı daha sadeleştirilmiş
eşdeğer devreye ihtiyaç duyulur.
Transformatörün sekonder (ikincil sargısı) sargısı kısa devre edilerek primer
(birincil sargıya ) sargıya göre indirgenmiş eşdeğer devre : ( Şekil 11.12)
-Paralel koldaki akımlar çok küçük olduğundan ihmal edilmiştir.
I1=Ip R1k = Rpk X1k =Xpk I2=IS=IS / t
V1=Vp V 2=VS= VS.t
Şekil 11.12
R1k = Rpk =Rp + t2.RS X1k = Xpk =Xp + t2.XS
Akım-Gerilim Bağıntılarının ABCD Parametrelerine Göre Bulunuşu

VP = Vs.t + Zpk. ( IS / t) V1 = V2.t + Z1k. ( I2 / t)
IP = ( I S / t ) I 1 = I2 / t
A= t B = Z1k / t C=0 D = 1/ t
Transformatörün primer (birincil sargısı) sargısı kısa devre edilerek
sekonder(ikincil sargıya ) sargıya göre indirgenmiş eşdeğer devre : ( Şekil 11.13)
-Paralel koldaki akımlar çok küçük olduğundan ihmal edilmiştir.
tI1=tIp R2k = RSk X2k =XSk I2=IS
V1.(1/t)=Vp.(1/t) V2=VS
Şekil 11.13
R2k = RSk =RS + (1/t2).Rp X2k = XSk =XS + (1/t2).XP
Akım-Gerilim Bağıntılarının ABCD Parametrelerine Göre Bulunuşu
VP .( 1/t ) = Vs + ZSk. IS V1 .(1/t) = V2 + Z2k. I2

IP.t = IS I1.t = I2
A= t B = Z2k.t C=0 D = 1/ t
KAYNAKLAR
1.Prof.Dr.H.ÇAKIR, Enerji İletimi Elektrik Hesapları, Birsen Yayınları , İstanbul 1989.
2.Prof.Dr.U.ARİFOĞLU, Güç Sistemlerinin Bilgisayar Destekli Analizi, Alfa Yayın., İstanbul 2002.
3.Prof.Dr.İ.GÜNEY,Prof.Dr.S.AY,Çözümlü Enerji İletim Hatları Problemleri, Marmara Üniversitesi
Yayınları İstanbul 2001.
4.Yük.Müh.Yetkin SANER –Güç Dağıtımı 5-Birsen Yayınevi.
5. Hadi Saadat- Power System Analysis-McGraw Hill.
6. siemens.com, eltaş.com, sönmez.com, abb.com
7. J.D .Glover, M. SARMA,J.S. Overbye,Power System Analysis and Design ,2012.
8.Yük.Müh.Yetkin SANER –Güç Dağıtımı 2-Birsen Yayınevi.
ENERJİ İLETİMİ DERSİ 2021-2021 DERS NOTLARI – Stator :
11.-12 HAFTA Prof.Dr.Nuran YÖRÜKEREN -
dengel! a fal
endüv!
Rater :
Staterda ger!l!m end
ger!l!m! üret!ld!ğ!
!ç!n
gerekl! manyet!k alan sağlayan sagılarımı yerleşt"r"ld"ğ"
uyarma SENKRON GENERATÖRLER daregen yopu
.
sogler!n
barınderen
dönen yapı
Senkron generatörler veya alternatörler,mekanik gücü AA akım elektrik

gücüne dönüştürmek için kullanılan senkron makinalardır.Senron
generatörler AA ürettikleri için alternatör olarak da
bilinmektedirler.Senkron generatörler, buhar, su ve gaz türbini ile
döndürülürler.Senkron generatörler hakkında detaylı bilgiler Elektrik
Makinaları derslerinde detaylı şekilde verilmiştir,burada Enerji İletimi
dersi sadece gerekli hatırlatmalar yapılmıştır.
Senkron Generatörün Yapısı :
Bir senkron generatorde rotor sargısına DA akım uygulandığında ,bu

akım rotor manyetik alanı oluşturur.Rotor bir hareket kaynağı ile
döndürüldüğünde ,döner bir manyetik alan meydana gelir ve stator
sargılarına üç fazlı gerilim uygulanır.Senkron generatorun yapısında iki
kısım bulunur.
 1. kısım stator (Durağan yapı) : Alan sargıları veya endüvi sargılarının

yerleştirildiği, ana gerilimin endüklendiği kısımdır.Duran endüvi
sargıları merkezkaç etkisinde olmayacağından kısadevrenin mekanik
etkilerine karşı daha dayanıklıdırlar ve YG ‘e karşı yalıtımları daha
kolay olur.
 2. kısım rotor (Hareketli yapı ) : Statorda gerilimin endüklenmesi için

gerekli manyetik alanı sağlayan uyarma sargılarının yer aldığı bir
noruz
D!n
yapıdır.Aslında büyük bir elektro mıknatıstır.
Rotor üzerindeki manyetik kutuplar ya çıkık ya da yuvarlak kutuplu

olarak dizayn edilir.Rotor manyetik alanı oluşturulabilmesi için türbin
tarafından sabit hızla döndürülür. Devresinden doğru akım
geçirildiğinde ( yani doğru akımla uyarıldığında) ve rotor
döndüğünden alan sargılarına DA gücünü aktarmak için iki yöntem
kullanılır.
1.yöntem : Bilezik ve fırçalarla rotora harici bir DA kaynaktan güç

sağlamak
2.yöntem : Senkron generatörün rotoru üzerinden doğrudan monte

edilen AA generatörü.
 Uyarma sistemi ile generatör çıkış gerilimi ve buna bağlı olarak

reaktif güç denetimi yapılabilir. s!stem!yle
uyarma DC'y!
Buhar
he
- Reakt!f
gece
Kaltrel
edeb!l!yoruz .
Senkron generatör de LFC (yük frekans kontrolu) ve AVR ( otomatik gerilim

kontrolu) kontrolu gösteren blok diyagramı
Senkron Genratörün rotor hızı ve frekansı :
• Buradaki senkron kelimesinin anlamı elektriksel frekansın,

mekanik dönme hızı ile senkron veya kilitli olması
demektir.Rotorun manyetik alanı rotorun hangi yönde döneceğini
de gösterir.
• fe= elektriksel frekans Hz
• nm=manyetik alanın mekanik hızı,dev/dak(senkron makinalar için

rotor hızına eşit)
• P=kutup sayısı
• fe=nm.p/120
• p=çift kutup sayısı olursa fe=nm.p/60 olur.
Buhar türbiniyle döndürülen Senkron generatörlerde, buhar

türbininin devir sayısı yüksek olduğundan rotor silindirik şekilde
yapılır ve uyarma sargılarına rotora açılan oluklara yerleştirilir.Bu
rotor yapısına sahip olan senkron generatörlere dolu kutuplu
senkron generatör veya buhar türbinüyle döndürüldükleri için
türbo-generatör denir.Türbo generatör lerin devir sayıları yüksek
S olduğundan ( 1500-3000 devir/dakika), rotor çapları küçük, eksenel
K boyları büyüktür.
-
roter Su türbiniyle döndürülen senkron generatörlerde su türbini düşük

Gap devir sayısıyla döndürüldüğü için çok sayıda kutup
künüle bulunur.Kutuplar rotor üzerine çıkık olarak bağlanır.Bu yapıdaki
senkron generatörlere çıkık kutuplu senkron generatör denir,
eksen dev!r ↓
büyük eksenem boy
11.-12 HAFTA Prof.Dr.Nuran YÖRÜKEREN
rotorunda çok sayıda kutup bulunduğundan devir sayısı

düşük,(örneğin Gökçekaya 16 kutuplu 187.5 devir/dakika) rotor
çapları çok büyük , eksenel boyları küçüktür.
Senkron Generatörün Büyüklükleri :
Sn = Generatörün anma ( nominal ) gücü

Un = Generatörün uç gerilimi ( fazlar arası gerilim)
Çoğunlukla 6.3 kV-25 kV arası
n = Rotor nominal hızı
Verim ,Güç katsayısı
Senkron Generatörün Eşdeğer Devresi :
sekreter
↳ hat başı ger!l!m! g!b!
eger anma
↓ deger!nde
↳ kısa çalışıyorsa
Sorg deure
Burada ; d!renc test!
ver!len ger!l!m!
Vf = Uyarma Gerilimini (dc), "n V3'e beter!z
E = Statorda Endüklenen Gerilimi, Kaynak Gerilimini,
Ia = Stator akımı, Endüvi Akımını,
V = Stator Uç gerilimini,
Ra = Endüvi direncini,
Xd = Senkron Reaktansı gösterir. Bu reaktans değeri endüvi
reaktansı ile endüvi kaçak reaktansının toplamıdır.
Senkron Reaktansın Belirlenmesi :
-
-
Xd =
Xa[
Sn
-
Xd > Ra
Senkron reaktans Xs = Xd ile gösterilir.

-
Senkron reaktansın belirlenmesi için senkron generatörün kısadevre

eğrisinden yararlanılır.Kısadevre eğrisi için,denenecek senkron
generatörün uçları kısadevre edildikten sonra senkron devir sayısına
yakın devir sayısıyla döndürülür,uyarma akımı endüviden nominal
akımın 1.5- 2 katını geçinceye kadar yavaş yavaş
yükseltilir.Kısavdevre eğrisi elde edilir.Senkron reaktansın
belirlenmesi için senkron generatörün kısadevre eğrisinden başka
boşta çalışma eğrisi de gereklidir.Bu eğrinin elde edilebilmesi için
senkron generatör senkron devir sayısında döndürülür ve boşta
çalışmada uyarma akımı değiştirilerek buna bağlı eğri çizilir.
Doyma nedeniyle, değişik uyarma akımları için değişik Xd değerleri

hesaplandığından, bunlardan hangisinin esas alınması gerektiğine
karar verilmelidir.Bunun için, boşta çalışma eğrisinin alt kısmının
uzantısı olan hava aralığı doğrusu çizilir.Bu doğru üzerinde okunan
Edoymamış değeri ile her uyarma akımı için sabit olan doymamış
reaktans tanımlanır.
Endüvi direncini ihmal ettiğimiz zaman senkron generatörün

eşdeğer devresi aşağıdaki şekilde olur.
reaktans
> senkron
-
C- yak
qua
- dest açısı
-
&
Kat - -ayn endüklenen ger!l!m!

say açısı
Vektör diyagramını çizecek olursak ;
bel!rleyen
açı
--
-
&
O
↳end
b!leşen
>
-
s!nge-max gut
Generatör tarafından üretilen aktif güçün yük açısına göre değişimi

ver
t!k!ekesen!
yakaçısınaakt!f
bag!
ar
-
85
!
9 Relaktans güct
Generatör yüklenme durumları :
-düşük Kep
KAYNAKLAR
1.Prof. Dr. H. ÇAKIR , Enerji İletimi Elektrik Hesapları, Birsen Yayınları , İstanbul 1989.
2.Prof.Dr. U.ARİFOĞLU, Güç Sistemlerinin Bilgisayar Destekli Analizi , Alfa Yayınları , İstanbul 2002.
3.Yük.Müh.Yetkin SANER –Güç Dağıtımı 1- Dağıtım Dizgeleri ve Senkron Generatörler -Birsen Yayınevi.
4. Hadi Saadat- Power System Analysis-McGraw Hill. -
5. J.D .Glover, M. SARMA,J.S. Overbye,Power System Analysis and Design ,2012.
6.Prof.Dr. Tarık DURU, Elektrik Mak. Ders notları, KOÜ.
-
akımı
3 bularak
>
-
fa notre dönm!s
-
9
phetbes' not sonu
>
-
P 3 E V
=
-
.
.
S!ng
XR
s!ng
- SE yer!n
un& alması
!!r
90c
sorusuz
nav
3 fa sohz 400kv'luk 1 =
300km
:
Zc = 205
Bl = 15 hat Sounda 400Kv
100 MA casy = 21 8 (end) g!e çek!lmene
0 =
x j5
kayıpsız hat
a) hat sonu akımını

fotorel olarak hesap-
layruz-
b) het bası ger!l!m!n! hospayet .
1000 mvA= I 1144336

*
ka
-
13 400kv
.
C) hat beg ! we hat sonu

ger!l!m!n yok
tutab!lmek
ta!n not sonuna perala
başı
kapas!ter yerlest!r!lecekt!r hat
ger!l!m!z!n açısını hesaplayınız

v! =
225 ,
94314 83 ,
(80-8) Coscop-a
-
Pr =
ve Cas .
800-2000 cos10 2) :
.
-
96
cos1 !
0
V3 -
,
-
531058
:
400
92
B
S!n!es30010196 s!n(90 -
d)
53, 058 53 , 058
-
- 5 , 52 MVAR
&c =
(5 1 52 -
600 =
94/48MVA
=
Xc =
= j269 1422 ,
594 484
, C =
↓
estr!k
d) kayıpsız hattın ortasına 150
kompazasyan sylaması !ç!n Ser!
kapas!tör beylamıştır
. A esdeger derres! derck
düşününce .
za
A
=
=
ze
A
.
s!nh(1)
=S!n
De
Cosh(1) = 1+ ZYa
2
53 , 259
hatte model! olarak tanımlarsakz-B -
=
↑
a
↓ To kompenz-
-
L -
↓ R
kayıpsı
* asya yapmasa
I
* E = 26 1 53 /
-T
--
T

Ei̇ Tanitim 1-2024 3

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ei̇ Tanitim 1-2024 3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BÖLÜM 1

TEK FAZ AC DEVRELERDE GÜÇ

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Kapasitif Yuk (VI)

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Resistif Akım Endüktif Akım Kapasitif Akım

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Örnek Soru 2 22 10+ 7153 zee

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Ivoteog Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

hat ne falar arası arasında Eskat

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

3 + 10 empedans!ng Sah!p hat sonu faler arası ger!l!m 22000 v!se

fa ger!l!m! -v hatbası fa-netr , fact-fe ger!l!m!

c) not sonu ger!l!m! VRfon = Ro Follo

12701 + 98 1 426(3 + 185)

üaser veya yıldı boge

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Doç.Dr. Nuran YÖRÜKEREN

Neden Hava Hatları ile Enerji İletiriz ?

Bunun yanında dezavantajlarını da şöyle sıralayabiliriz.

TAM ALÜMİNYUM İLETKENLER AAC -ALL ALUMINIUM CONDUCTOR

ÇELİK ÖZLÜ ALÜMİNYUM ALAŞIM İLETKENLER – AACSR

2.2 İletkenlerin Yapıları

Şekil 1. Partridge çelik-alüminyum iletken.

- 18 Al/7 St  6+12=18 Al ve 1+6=7 St,

Şekil 2. Çelik Alüminyum iletkenlerin perspektif görünüşleri

Çelik-alüminyum iletkenlerde direnç hesaplanırken çelik özün iletkenliğe

Çizelge 4. Çelik-alüminyum iletkenli hava hatlarının yüklenme güçleri.

hava hatt!n top d!ren

2.4 Hava Hattı İletkenlerinin Kesiti

- Amerikan tel kesit ölçüsü

Yukarıdaki şekilde, 1 CM in /4=0,785398163 mil2 ye eşit

0000 (4/0) d= 0.46 in

kesiti .8,25152/4=53,48 mm2.