‫کتاب مع ّلم‬

‫(راهنماى تدرىس)‬

‫فارسی‬
‫ششم دبستان‬

‫وزارت آموزش و پرورش‬

‫سازمان پژوهش و برنامه رىزى آموزشى‬

‫برنامه رىزى محتو و نظارت بر تألىف‪ :‬دفترتألىف کتاب هاى درسى ابتدایی و متوسطه نظری‬
‫نام کتاب‪ :‬کتاب معلّم فارسی ششم دبستان ـ‪74/2‬‬
‫مؤلفان‪ :‬دکتر فریدون اکبری شِ لدَره‪ ،‬دکتر حسین قاسم پورمقدّم‪ ،‬نازیال بهروان‪ ،‬مرجان سجودی‪ ،‬راحله محمّدی و مهتاب میرایی آشتیانی‬
‫ناظر ن محتو یی‪ :‬حمیدرضا شرف بیانی‪،‬زهراسادات یاسینی‬
‫آماده سازى و نظارت بر چاپ و توزىع‪ :‬ادارۀ کلّ چاپ و توزىع کتاب هاى درسى‬
‫سیداحمد حسینی‬
‫مدیر مور فنی و چاپ ‪ّ :‬‬
‫صفحه آر ‪ :‬شهرزاد قنبری‬
‫حروفچین‪ :‬کبری اجابتی ‪ ،‬فاطمه باقریمهر‬
‫مصحح‪ :‬رعنا فرجزادهدروئی‪ ،‬زهرا رشیدیمق ّدم‬
‫مورآماده​سازی خبر‪ :‬فریبا سیر‬
‫مور فنی ر یان ​ه ی‪ :‬حمید ثابت​کالچاهی‪ ،‬پیمان حبیبپور‬
‫ناشر ‪ :‬ادارۀ کلّ چاپ و توزىع کتاب هاى درسى‬
‫تهران‪:‬خیابان ایرانشهرشمالی ـ ساختمان شمارۀ ‪٤‬آموزش و پرورش (شهید موسوی)‬
‫   تلفن‪9 :‬ـ‪ ،88831161‬دورنگار‪ ،88309266 :‬کدپستی‪،1584747359 :‬‬
‫  وب سایت‪www.chap.sch ir :‬‬
‫چاپخانه‪ :‬شركت افست «سهامی عام» (‪)www.Offset ir‬‬
‫اول ‪13٩1‬‬
‫سال نتشار و نوبت چاپ‪ :‬چاپ ّ‬

‫حق چاپ محفوظ است‪.‬‬

‫‪ISBN 978-964-05-2068-0‬‬ ‫شابک ‪978- 964-05- 2068-0‬‬

‫‪1391‬‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫پیشگفتار‬
‫مقدمه‪ ،‬سخنی با همکاران ارجمند ‬
‫‪1‬‬ ‫ ‬ ‫بودجه بندی پیشنهادی آموزشی فارسی ششم‬
‫‪2‬‬ ‫ ‬‫(پایه ششم)‬
‫جدول مواد و کار افزار های آموزشی ٔ‬
‫‪10‬‬ ‫ ‬ ‫پایه ششم‬
‫نامه ارزشیابی درس فارسی ٔ‬
‫شیوه ٔ‬

‫بخش اول ‪ :‬کلیات‬

‫‪15‬‬ ‫ ‬ ‫اصول برنامۀ درسی زبان و ادبیات فارسی دورۀ ابتدایی‬

‫‪15‬‬ ‫ ‬ ‫ماده درسی‬
‫فلسفه وجودی‪ ،‬ماهیت و ساختار ٔ‬
‫‪15‬‬ ‫ ‬ ‫برنامه درسی زبان و ادبیات فارسی‬
‫مبانی ٔ‬
‫‪15‬‬ ‫ ‬ ‫دوره ابتدایی‬
‫برنامه درسی فارسی در ٔ‬‫اصول حاکم بر ٔ‬
‫‪16‬‬ ‫ ‬ ‫تبیین رویکرد برنامۀ درسی فارسی ابتدایی‬
‫‪16‬‬ ‫ ‬ ‫ضرورت ها‬
‫‪16‬‬ ‫ ‬ ‫برنامه درسی‬
‫رویکردهای حاکم بر ٔ‬
‫‪18‬‬ ‫ ‬ ‫برنامه درسی فارسی ششم‬‫ویژگی های مخاطبان ٔ‬
‫‪19‬‬ ‫ ‬
‫اهداف کلی برنامه درسی زبان و ادبیات فارسی دورۀ ابتدایی‬
‫‪19‬‬ ‫ ‬ ‫برنامه درسی ملی‬
‫اهداف ٔ‬
‫‪19‬‬ ‫ ‬ ‫دوره ابتدایی‬
‫برنامه درسی فارسی ٔ‬
‫اهداف کلی ٔ‬
‫‪20‬‬ ‫ ‬ ‫اهداف کلی کتاب فارسی ششم‬
‫‪20‬‬ ‫ ‬ ‫‪ )١‬مهارت گوش دادن‬
‫‪20‬‬ ‫ ‬ ‫‪ )٢‬مهارت سخن گفتن‬
‫‪20‬‬ ‫ ‬ ‫‪ )٣‬مهارت خواندن‬
‫‪20‬‬ ‫مهارت های زبان آموزی ‬
‫‪21‬‬ ‫ــ اهمیت تفکّر انتقادی در مهارت خواندن ‬
‫‪22‬‬ ‫ــ هوش های چندگانه از منظر زبان آموزی ‬
‫‪28‬‬ ‫‪ )4‬مهارت نوشتن ‬
‫‪31‬‬ ‫ ‬ ‫ساختار و محتوای فارسی ششم‬
‫‪32‬‬ ‫ ‬ ‫کتاب مهارت های خوانداری‬
‫‪32‬‬ ‫کتاب مهارت های نوشتاری ‬
‫‪34‬‬ ‫ ‬
‫شاخه ها ‪ ،‬الگوها و روش های یاددهی ـ یادگیری‬
‫‪34‬‬ ‫ ‬ ‫شاخه الگوهای اجتماعی‬ ‫ٔ‬
‫‪35‬‬ ‫ ‬ ‫شاخه الگوهای اطالعات پردازی‬ ‫ٔ‬
‫‪36‬‬ ‫ ‬ ‫شاخه الگوهای فردی‬‫ٔ‬
‫‪36‬‬ ‫ ‬ ‫شاخه الگوهای سیستم رفتاری‬
‫ٔ‬
‫‪37‬‬ ‫ ‬ ‫ارزشیابی پیشرفت تحصیلی در پایه ششم‬
‫‪37‬‬ ‫ ‬ ‫ارزشیابی پیشرفت تحصیلی‬
‫‪38‬‬ ‫ ‬ ‫توصیه های اجرایی‬

‫بخش دوم ‪ :‬بررسی درس به درس‬

‫عنوان درس‬ ‫شماره درس‬ ‫فصل‬
‫ای یادتو بر دل و زبان ها (احمد جام)‬ ‫ستایش‬ ‫تحمیدیه‬
‫معرفت آفریدگار‬ ‫درس ا ّول‬ ‫اول‬
‫فصل ّ‬
‫پنجره های شناخت‬ ‫درس دوم‬ ‫آفرینش و زیبایی‬
‫داستان من و شما‬ ‫درس سوم‬ ‫فصل دوم‬
‫هفت خان‬ ‫درس چهارم‬ ‫زبان و ادب‬
‫زنگ انشا‬ ‫درس پنجم‬ ‫فصل سوم‬
‫اخالق پسندیده‬ ‫درس ششم‬ ‫دین و اخالق‬
‫دوستی و مشاورت‬ ‫درس هفتم‬
‫فصل چهارم‬
‫درس آزاد‬ ‫درس هشتم‬
‫آداب زندگی‬
‫راز زندگی‬ ‫درس نهم‬
‫رنج هایی کشیده ام که مپرس‬ ‫در س دهم‬ ‫فصل پنجم‬
‫الدین ّ‬
‫محمد‬ ‫عطار و جالل ّ‬ ‫درس یازدهم‬ ‫نام آوران‬
‫ای وطن‬ ‫درس دوازدهم‬
‫فصل ششم‬
‫درس آزاد‬ ‫درس سیزدهم‬
‫ایرانِ من‬
‫دریا قلی‬ ‫درس چهاردهم‬
‫میوه هنر‬ ‫درس پانزدهم‬
‫فصل هفتم‬
‫کتاب خوانی‬ ‫درس شانزدهم‬
‫فرهنگ و هنر‬
‫ستاره روشن‬
‫ٔ‬ ‫درس هفدهم‬
‫خدایا جهان پادشاهی توراست‬ ‫نیایش‬

‫‪137‬‬ ‫ ‬
‫کتاب نامه‬
 ‫به نام پروردگار پاک و مهربان‬

‫پیشگفتار‬
‫«اللهم اعطنی کل سؤلی‪ ،‬و اقض لی حوائجی و ال تمنعنی االجابه و قد ضمنتها لی »‬
‫بارخدایا هر چه از تو خواهم‪ ،‬عطایم کن و هر نیاز که دارم‪ ،‬برآورده ساز و اجابتی را که خود ضمانت آن را‬
‫صحیفه سجادیه‪ ،‬دعای بیست و پنجم )‬
‫ٔ‬ ‫کرده ای از من دریغ مفرما‪(.‬‬
‫دوره ابتدایی؛ با شما‬
‫برنامه درسی زبان آموزی ٔ‬
‫آفریننده مهربانیم که توفیق عطا فرمود تا در تحقق ٔ‬
‫ٔ‬ ‫ِ‬
‫سپاسدار یگانه‬
‫معلمان فرهیخته و دلبستگان آموزش عمومی​در سراسر ایران عزیز‪ ،‬همراه باشیم‪.‬‬
‫به نزد سخن سنج فرخ مهان‬ ‫ز نیکو سخن به‪ ،‬چه اندر جهان ؟‬
‫تحول در آموزش و پرورش به عنوان اساسی​ترین نهاد آموزشی ــ تربیتی کشور‪ ،‬با تعامل اثربخش و جامع نگر‪،‬‬
‫همسو با دیگر ارکان فرهنگی ــ تربیتی‪ ،‬به صورت بنیادین آغاز گردیده است‪ .‬تعیین ساختار آموزشی کار آمد؛ منطبق بر‬
‫همه اهداف ساخت های نظام تعلیم و تربیت‪ ،‬به منظور قوام بخشی فرهنگ تعالی بخش عمومی‪ ،‬با تأکید بر شایستگی ها‪،‬‬ ‫ٔ‬
‫به صورت نظام مند‪ ،‬همگانی و عادالنه؛ استقرار طرح ‪3‬ــ‪3‬ــ‪ 6‬را در نظام آموزشی کشور رقم زد‪ .‬شورای عالی‬
‫مصوبه استقرار این نظام جدید را به تصویب رساند‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫جلسه خود‬
‫ٔ‬ ‫آموزش و پرورش در هشتصد و پنجاه و یکمین‬
‫همگام با این تحول‪ ،‬زبان فارسی که همیشه به عنوان میراثی ارجمند‪ ،‬حافظ وحدت و رمز هویت ملی بوده است؛‬
‫برنامه درسی‬
‫امروز نیز نقش خود را به عنوان تکیه گاه رشد و اعتالی فرهنگ و ارزش ها بیش از پیش داراست و البته ٔ‬
‫زبان آموزی فارسی بزرگ​ترین رکن این تداوم و غناست‪.‬‬
‫برنامه درسی ملی؛ در راستای‬
‫از سال تحصیلی گذشته کتاب های درسی و از آن جمله کتاب فارسی نیز همسو با ٔ‬
‫دستیابی دانش​آموزان به مراتبی از حیات طیبه با رویکرد فطرت گرایی توحیدی‪ ،‬متناسب با موقعیت ها و نیاز های جدید‪،‬‬
‫دوره ابتدایی ادامه خواهد یافت‪.‬‬
‫پایه اول تغییراتی یافت و این روند طی سال های آینده برای دیگر پایه های ٔ‬
‫از ٔ‬
‫دوره‬
‫پایه ششم‪ ،‬ارمغان این طرح جدید‪ ،‬برای تکمیل‪ ،‬تعمیق و تثبیت مهارت های زبان آموزی در ٔ‬ ‫کتاب فارسی ٔ‬
‫برنامه درسی ملی است که با عنایت خدای مهربان و همکاری جمعی از معلمان و عالقه مندان زبان  و‬ ‫ابتدایی و همسو با ٔ‬
‫ادبیات و فرهنگ فارسی تنظیم شده است‪ .‬امیدواریم این رهنورد فرهنگی ــ آموزشی با هدایت شما اندیشمندان؛ به‬
‫قله نیک فرجامی؛ بینجامد‪.‬‬
‫فتح ٔ‬
‫رنهنمد با داشن و دادرگ‬ ‫مباناد تا اجودان انی رهگ‬
 ‫مقدمه‬
‫سخنی با همکاران ارجمند‬
‫زبان فارسی‪ ،‬برای ما جایگاه و اهمیت بسیار ارجمندی دارد‪ .‬چون از سویی هویت فرهنگی ما را سامان می​دهد و از دیگر‬
‫درگاه رفتن به دنیای آموزش و یادگیری دیگر علوم و فضایل است‪.‬‬ ‫سوی‪ِ ،‬‬
‫جوهره آثار حکیمان و فرزانگان‬ ‫جالل فکر و فرهنگ ایران اسالمی​در طول روزگاران است‪.‬‬ ‫درس فارسی‪ ،‬پیام آور شکوه و ِ‬
‫ٔ‬
‫سرچشمه زالل معارف باورشناختی دین اسالم‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫پهنه علم و ادب فارسی‪ ،‬همواره از دو آبشخور گوارا و روح پرور‪ ،‬مایه ور است‪:‬‬ ‫ٔ‬
‫بن مایه های فرهنگی‪.‬‬
‫ستارگان َرخشان آسمان فرهنگ و ادب‪ ،‬همچون فردوسی‪ ،‬سعدی‪ ،‬مولوی‪ ،‬حافظ و مالصدرا و‪ ،...‬حکیمان الهی و‬ ‫ِ‬ ‫بزرگان و‬
‫رگ وجودشان از آن دو آبشخور‪ ،‬بارور و سیراب شده است و به همین سبب است‬ ‫انسان های فرهنگمند و دین باوری بوده اند که رگ ِ‬
‫جانمایه وحدت آفرین‬
‫ٔ‬ ‫که آثار این ادیبان و عالمان‪ ،‬روایتگر معارف قرآنی و ظرایف حکمی​زبان فارسی است‪ .‬زبان فارسی‪ ،‬روح ملت و‬
‫ایرانیان‪ ،‬در سراسر عالم است‪.‬‬
‫«برنامه درسی ملی جمهوری اسالمی​ایران »‪ ،‬رویکرد شکوفایی فطرت‬ ‫ٔ‬ ‫کتاب مهارتهای خوانداری فارسی ٔ‬
‫پایه ششم‪ ،‬مبتنی بر‬
‫برپایه‬
‫الهی و با توجه به عناصر پنجگانه (علم‪ ،‬ایمان‪ ،‬اخالق‪ ،‬عمل‪ ،‬تفکر) و جلوههای آن در چهار پهنه (خود‪ ،‬خلق‪ ،‬خلقت و خالق) و نیز ٔ‬
‫دوره ابتدایی»‪ ،‬سازماندهی و تألیف شده است‪.‬‬
‫«برنامه درسی فارسی ٔ‬
‫ٔ‬ ‫چهارچوب‬
‫برای آنکه آموزش محتوای این کتاب‪ ،‬به فراخور شأن و جایگاه درس فارسی و همسو با اصول و اهداف برنامه و انتظارات‬
‫مؤلفان‪ ،‬انجام گیرد؛ توجه به نکات زیر‪ ،‬ضروری است‪:‬‬
‫‪1‬ــ رویکرد عام تدوین و سازماندهی محتوا و تألیف کتاب‪،‬شکوفایی فطرت با تکیه برنگرش فرهنگی ــتربیتی است‪.‬‬
‫‪2‬ــ رویکرد خاص آموزشی بر مهارت آموزی یا آموزش مهارت های زبانی و فرا زبانی‪ ،‬استوار است‪ ،‬به همین روی‪ ،‬همزمان به‬
‫مهارت های خوانداری و نوشتاری و نیز مهارت های فرازبانی (تفکر‪ ،‬نقد و تحلیل) پرداخته​ایم‪.‬‬
‫پایه ششم‪ ،‬حرکتی از زبان به سوی ادبیات است‪.‬‬ ‫برنامه درسی فارسی‪ ،‬جهت گیری زبان آموزی از اول دبستان تا ٔ‬ ‫برپایه ٔ‬
‫‪3‬ــ ٔ‬
‫به همین دلیل است که درفارسی اول دبستان‪ ،‬همه چیز در خدمت آموزش و یادگیری نشانه های زبانی است‪ ،‬هرچه از پلکان زبان آموزی‬
‫پایه اول‪ ،‬زبان خود موضوع و هدف آموزش بوده است ولی در پایه های‬ ‫باالتر می​آییم به بار فرهنگی ــ ادبی آن افزوده می​شود‪.‬یعنی در ٔ‬
‫باالتر مثل ششم‪ ،‬زبان‪ ،‬گذرگاهی است برای رفتن به دنیای معانی ومفاهیم علوم گوناگون‪ .‬همین مسئله سبب شده است کتاب فارسی‬
‫ششم‪ ،‬پرمایه تر و ژرف تر به چشم آید‪ .‬پس انتظار داریم نگرش روش آموزشی نیز از سطح به ژرفا گرایش یابد‪.‬‬
‫‪4‬ــ کتاب فارسی مهارت های خوانداری به قلمرو شفاهی زبان و به بیان دیگر به قلمرو دریافتی یا ادراکی زبان مربوط می​شود؛‬
‫بنابراین‪ ،‬الزم است در فرایند یاددهی ــ یادگیری‪ ،‬عناصر و ریزمهارت های خوانداری (دیدن و گوش دادن انتقادی‪ ،‬بهره گیری از دیگر‬
‫ِ‬
‫خوانش متن و تقویت خواندن انتقادی)‬ ‫حواس ظاهری در پرورش ذهن و زبان‪ ،‬رعایت آهنگ‪ ،‬لحن کالم‪ ،‬تکیه‪ ،‬مکث و درنگ در‬
‫آموزش داده شوند تا زبان آموز را پس از درک و دریافت درست‪ ،‬به تفکر در الیه های زیرین متن درس و نقد و تحلیل وادارد‪.‬‬
‫‪5‬ــ در تدوین کتاب مهارت های خوانداری‪ ،‬به موضوع تقویت فرهنگ مطالعه و کتاب خوانی‪ ،‬پژوهش‪ ،‬اندیشه ورزی و پرورش‬
‫تفکر‪ ،‬نقد و تحلیل‪ ،‬توجه کافی شده است‪.‬‬
‫پهنه مهارت های تولیدی زبان مربوط‬‫‪6‬ــ کتاب مهارت های نوشتاری به قلمرو نوشتار و نمادهای خطی زبان و به دیگر سخن‪ ،‬به ٔ‬
‫می​شود؛ یعنی در کتاب مهارت های خوانداری فارسی‪ ،‬زبان آموز‪ ،‬اطالعات و معارف را از طریق متن درس ها و آموزه ها‪ ،‬دریافت‬
‫دامنه واژگان و تقویت تفکر و تحلیل دانش​آموز می​شود که در گفتار و بیان‬ ‫می کند و این کار‪ ،‬سبب پرورش ذهن و زبان‪ ،‬گسترش ٔ‬
‫دیدگاه ها و حضورفعال در کارهای گروهی و نقد و تحلیل شفاهی‪ ،‬قابل مشاهده و ارزشیابی است؛ اما در کتاب مهارت های نوشتاری‬
‫فارسی‪ ،‬آموخته ها در قالب نوشته‪ ،‬نمایان می​شوند‪.‬‬
‫‪ )7‬کتاب مهارت های نوشتاری‪ ،‬در اصل به چهار قسمت‪،‬بخش می​شود‪:‬‬
‫هدف سنجش و ارزشیابی از آموخته های کتاب خوانداری و‬ ‫الف) فعالیت های درس‪ ،‬نخستین تمرین های نوشتاری هستند و با ِ‬
‫پایه متن درس‪ ،‬طراحی شده اند‪.‬‬‫بر ٔ‬
‫ب) امال‪ ،‬در این قسمت‪،‬پرسش هایی با تکیه برمتن درس فارسی آمده که ماهیت امالیی دارند‪ ،‬بنابراین ضروری است به ٔ‬
‫بهانه‬
‫پاسخ به پرسش ها‪ ،‬آموزه های امالیی نخست آموزش داده شوند‪.‬‬
‫پ) نگارش‪ ،‬در این قسمت‪ ،‬نوشتن اولیه و ساده‪ ،‬آموزش داده می​شود و ِ‬
‫سیر از کلمه تا کالم را دنبال می​کند‬
‫یعنی نخست انتخاب و کاربرد کلمه‪ ،‬سپس گسترش واژه و ترکیب سازی‪ ،‬در پی آن‪ ،‬عبارت نویسی‪ ،‬پس از آن‪ ،‬جمله نویسی و‬
‫همه این کارها به طور پنهان و غیرمستقیم و در قالب پرسش های نگارشی سازماندهی‬ ‫سرانجام بندنویسی مورد توجه قرار می​گیرد‪ .‬البته ٔ‬
‫شده است ولی در آموزش‪ ،‬الزم است همکاران محترم به فراخور شکل گیری مهارت های نگارشی توجه داشته باشند‪.‬‬
‫ت) کارگاه نویسندگی‪ ،‬در حقیقت‪ ،‬اصلی​ترین بخش کتاب مهارت های نوشتاری‪ ،‬همین قسمت است‪ .‬به بیان دیگر‪ ،‬سه قسمت‬
‫نخست‪ ،‬مراحل تکرار‪ ،‬تمرین‪ ،‬دست ورزی‪ ،‬نرمش ذهن و زبان و قلم است برای دستیابی به مهارت نوشتن و روی آوردن به یک‬
‫کارخالقانه و آفرینشی‪.‬‬
‫کارگاه نویسندگی خود به چهار پاره‪ ،‬بخش می​شود‪:‬‬
‫‪1‬ــ آموزش‪ ،‬اولین چیزی که در کارگاه نویسندگی آمده‪ ،‬آموزش و یادگیری نکات مهمی​است که دانستن آن ها برای نویسندگی‬
‫الزم است‪ .‬در این بخش برخی از هنجارهای درست نویسی و شگردهای پرورش ذهن‪ ،‬به کوتاهی بیان شده است‪.‬‬
‫‪2‬ــ کاربست‪ ،‬یعنی به کارگیری نکاتی که در آموزش بخش نخست گفته شده‪ ،‬برای این کار معموال ً یک یا دو پرسش طرح شده‬
‫است که دانش​آموزان گرامی​در تولید انشای خود باید از آن آموزه ها بهره بگیرند‪.‬‬
‫‪3‬ــ ضرب المثل‪ ،‬در هر کارگاه نویسندگی‪ ،‬یک ضرب المثل‪ ،‬هماهنگ با محتوای فصل انتخاب شده است‪ .‬ضربالمثلها‬
‫جملههای کوتاه و معموال ً تصویری و سرشار از معانی و مفاهیم وحکمت هستند و ذهن زبان آموز را بارور و سیراب می​سازند‪ ،‬به همین سبب‬
‫در این قسمت هر کسی فهم و دریافت خود را از ضرب المثل می​نویسد‪ .‬این کار باعث می​شود هم ضرب المثل در ذهن‪ ،‬جایگیر شده و به‬
‫حافظه سپرده شود و هم دست مایه​ای در گفتار و نوشتار باشد‪.‬‬
‫‪4‬ــ تحلیل‪ ،‬در این بخش‪ ،‬یک پرسش تحلیلی با رویکرد واگرا آمده که فقط در پایان فصل ها قرار گرفته است و هدف از این‬
‫تمرین نوشتاری‪ ،‬یادآوری آموخته ها‪ ،‬پرورش حافظه و یادسپاری دراز مدت‪ ،‬تقویت توانایی درک و دریافت‪ ،‬رشد قدرت جمع بندی‬
‫و تحلیل نهایی دانش​آموزان است‪.‬‬
‫گروه زبان و ادب فارسی‬