1

SPRAWOZDANIE

Ćwiczenie nr 15
Temat: Wyznaczanie współczynnika tarcia tocznego.

Tarcie statyczne i dynamiczne.

W każdym ruchu występuje tarcie które przeciwdziała każdemu ruchowi dlatego
w ośrodkach materialnych występuje ruch opóźniony. Druga zasada dynamiki
przyjmie postać:
Ma=Fz-T
gdzie: m – masa ciała

przyspieszenie liniowe ciała, równe zmianie prędkości ciała w czasie,

Fz zewnętrzna siła działająca na ciało.
Powstawanie oporu w płaszczyźnie zetknięcia podczas ruchu względnego
dwóch stykających się ciał nazywamy tarciem zewnętrznym. Siła tarcia podczas
ruchu jednostajnego ciała Tk=fkN, tarcie statyczne Ts=fsN; gdzie N nacisk ciała
na podłoże, fk kinetyczny współczynnik tarcia, fs statyczny współczynnik tarcia.
fs>fk współczynnik tarcia zależy od siły nacisku (proporcjonalnej do ciężaru
ciała), od rodzaju powierzchni stykających się (gładkość powierzchni,
temperatura, wilgotność, zanieczyszczenia itp.).

W tarciu kinetycznym rozróżniamy tarcie suwne i tarcie toczne.

Wartość współczynnika tarcia tocznego zależy od rodzaju materiałów trących,
od prędkości, chropowatości powierzchni, temperatury itp. Tarcie toczne f t
charakteryzujemy

Przy dostatecznie dużych rozmiarach powierzchni stykających materiały

występuje ślizganie wywołujące także tarcie suwne.

2. Ruch harmoniczny tłumiony.

Cechą charakterystyczną jest to, że pewne wielkości fizyczne powtarzają się co

pewien odstęp czasu a tym odstępem czasu jest okres. Ruch ten zachodzi
wówczas gdy siła jest proporcjonalna do wychylenia i jest przeciwnie
skierowana do wychylenia.
Fs=-kx, k – współczynnik sprężystości, x- wychylenie ciała o masie m z
położenia równowagi.
 2

Drugą zasadę dynamiki dla ruchu harmonicznego zapiszemy:

gdzie: k=m02; 0=2 - częstotliwość kołowa drgań własnych;

v-częstotliwość liniowa, czyli liczba pełnych drgań wykonanych przez układ w

jednostce czasu. Rozwiązaniem powyższego równania różniczkowego są
funkcje okresowe sin(0t) oraz cos(0t)
x=A cos(0t+0)
gdzie A- amplituda drgań (stała, A=xmax),
(0t+0) faza ruchu
0 faza początkowa drgań.
Przyspieszenie w ruchu harmonicznym definiuje się a=-0x.
Dowolne drgania okresowe można traktować jako złożenie, czyli superpozycję
drgań harmonicznych. Rozkład dowolnego drgania na drgania harmoniczne
nazywa się analizą Fouriera i przedstawia się jako:

X= An cos(n0t+n)
n=1

Energia mechaniczna ciała w ruchu harmonicznym jest sumą energii

potencjalnej i kinetycznej czyli
E=Ek+Ep=1/2mA22

Ruch drgający tłumiony zachodzi wtedy gdy drgania nie są zachowawcze

(energia drgań jest rozpraszana). Ruch drgający jest tłumiony wskutek oporów
ośrodka. Siła tarcia Ft, która powoduje tłumienie jest proporcjonalna do
prędkości ciała i jest skierowana przeciwnie Ft=-, to powstanie różniczkowy
wzór ruchu drgającego tłumionego:

W przypadku tłumienia słabego rozwiązaniem tego równania jest:

X=Ae-bt cos(0t+)
gdzie:
Ae-bt amplituda drgania tłumionego malejąca z czasem, przy czym b=/2m stała
zaniku
 3

Dla danego drgania tłumionego wielkością stałą jest , czyli logarytmiczny

dekrement tłumienia. Jest to logarytm naturalny ilorazu dwóch kolejnych
amplitud w tę samą stronę, czyli po czasie równym okresowi:

3. Ruch obrotowy bryły sztywnej.

Bryła sztywna to układ o nieskończonej liczbie punktów materialnych sztywno

ze sobą powiązanych; w bryle sztywnej można zaniedbać wszystkie
odkształcenia jakich może ona doznać podczas ruchu.
Dowolny ruch bryły sztywnej można traktować jako złożenie ruchu
postępowego i obrotowego. W przypadku ruchu obrotowego wokół stałej osi
wszystkie punkty ciała poruszają się w płaszczyznach równoległych, opisując
okręgi o różnych promieniach, których środki leżą na prostej, czyli na osi
obrotu.
Wszystkie punkty ciała mają tę samą prędkość , lecz różne prędkości liniowe
v. I moment bezwładności

dla układu n punktów materialnych gdzie:

mi oznacza masę i-tego punktu,
ri odległość tego punktu od osi obrotu

I=m r2dm – dla bryły sztywnej gdzie jest ciągły rozkład masy,

gdzie r odległość elementu masy od osi obrotu.

Prędkość i przyśpieszenie kątowe:

prędkość kątowa to zmiana położenia kątowego w czasie;

przyspieszenie kątowe to zmiana prędkości kątowej w czasie.

Moment pędu, czyli kręt K=rp, p=mv p-pęd, v-prędkość liniowa.

Moment siły M=rF, F-siła, r-ramię.
 4

Jeśli wypadkowy moment siły względem osi obrotu jest równy zeru, tzn. gdy
M=0, to wówczas mamy dK/dt=0 to K=const, co oznacza, że moment pędu
układu odosobnionego jest stały w czasie.
Energia kinetyczna w ruchu obrotowym wokół stałej osi obrotu wyraża się
następująco:

Ek=1/2I2

Tabelka z wynikami pomiarów:

Lp. 2R  n 0 n t f f
0 0 0
[m] [ ] [ ] [ ] [s] [m] [m]
1 0,02 m 10 O
10 5O
2,5 16,44 70810 -5
6610-5
2 0,02 m 10O 10 5O 2,5 16,43 70810-5 6610-5
3 0,02 m 10O 10 5O 2,5 16,44 70810-5 6610-5
4 0,02 m 10O 10 5O 2,5 16,46 70810-5 6610-5
5 0,02 m 10O 10 5O 2,5 16,42 70810-5 6610-5
6 0,02 m 10O 10 5O 2,5 16,44 70810-5 6610-5
7 0,02 m 10O 10 5O 2,5 16,46 70810-5 6610-5
8 0,02 m 10O 10 5O 2,5 16,45 70810-5 6610-5
9 0,02 m 10O 10 5O 2,5 16,50 70810-5 6610-5
10 0,02 m 10O 10 5O 2,5 16,47 70810-5 6610-5
1 0,02 m 15O 10 5O 2,2 16,57 52210-5 1910-5
2 0,02 m 15O 10 5O 2,2 16,55 52210-5 1910-5
3 0,02 m 15O 10 5O 2 16,63 55910-5 2010-5
4 0,02 m 15O 10 5O 2 16,59 55910-5 2010-5
5 0,02 m 15O 10 5O 2 16,59 55910-5 2010-5
6 0,02 m 15O 10 5O 2,2 16,59 52210-5 2010-5
7 0,02 m 15O 10 5O 2,2 16,53 52210-5 2010-5
8 0,02 m 15O 10 5O 2,2 16,55 52210-5 2010-5
9 0,02 m 15O 10 5O 2 16,58 55910-5 2010-5
10 0,02 m 15O 10 5O 2,2 16,56 52210-5 2010-5
1 0,02 m 20O 10 5O 2 16,79 41210-5 3410-5
2 0,02 m 20O 10 5O 2 16,77 41210-5 3410-5
3 0,02 m 20O 10 5O 2 16,77 41210-5 3410-5
4 0,02 m 20O 10 5O 2 16,83 41210-5 3410-5
5 0,02 m 20O 10 5O 2 16,82 41210-5 3410-5
6 0,02 m 20O 10 5O 2 16,79 41210-5 3410-5
7 0,02 m 20O 10 5O 2 16,85 41210-5 3410-5
8 0,02 m 20O 10 5O 2 16,57 41210-5 3410-5
9 0,02 m 20O 10 5O 2 16,49 41210-5 3410-5
10 0,02 m 20O 10 5O 2 16,85 41210-5 3410-5
1 0,02 m 30O 10 5O 1 17,33 13810-5 1610-5
2 0,02 m 30O 10 5O 1 17,32 13810-5 1610-5
3 0,02 m 30O 10 5O 1,5 17,42 30310-5 2610-5
4 0,02 m 30O 10 5O 1,5 17,35 30310-5 2610-5
5 0,02 m 30O 10 5O 1,5 17,31 30310-5 2610-5
6 0,02 m 30O 10 5O 1 17,34 13810-5 1610-5
7 0,02 m 30O 10 5O 1,5 17,33 30310-5 2610-5
8 0,02 m 30O 10 5O 1 17,39 13810-5 1610-5
9 0,02 m 30O 10 5O 1 17,36 13810-5 1610-5
10 0,02 m 30O 10 5O 1,5 17,39 13810-5 1610-5
 5

Lp. 2R  n 0 n t f f
0 0 0
[m] [ ] [ ] [ ] [s] [m] [m]
1 0,02 m 30 O
10 10 O
2,5 17,55 64910 -5
3410-5
2 0,02 m 30O 10 10O 2,5 17,56 64910-5 3410-5
3 0,02 m 30O 10 10O 2,5 17,54 64910-5 3410-5
4 0,02 m 30O 10 10O 2,5 17,56 64910-5 3410-5
5 0,02 m 30O 10 10O 2,5 17,54 64910-5 3410-5
6 0,02 m 30O 10 10O 2,5 17,55 64910-5 3410-5
7 0,02 m 30O 10 10O 2,5 17,56 64910-5 3410-5
8 0,02 m 30O 10 10O 2,5 17,53 64910-5 3410-5
9 0,02 m 30O 10 10O 2,5 17,54 64910-5 3410-5
10 0,02 m 30O 10 10O 2,5 17,55 64910-5 3410-5
1 0,02 m 40O 10 5O 0,5 18,52 26810-5 2510-5
2 0,02 m 40O 10 5O 0,5 18,38 26810-5 2510-5
3 0,02 m 40O 10 5O 0,5 18,53 26810-5 2510-5
4 0,02 m 40O 10 5O 0,5 18,54 26810-5 2510-5
5 0,02 m 40O 10 5O 0,5 18,68 26810-5 2510-5
6 0,02 m 40O 10 5O 0,5 18,61 26810-5 2510-5
7 0,02 m 40O 10 5O 0,5 18,54 26810-5 2510-5
8 0,02 m 40O 10 5O 0,5 18,35 26810-5 2510-5
9 0,02 m 40O 10 5O 0,5 18,51 26810-5 2510-5
10 0,02 m 40O 10 5O 0,5 18,45 26810-5 2510-5

Wzór wyznaczający współczynnik tarcia tocznego:

[mm]

R- promień kuli
0- kąt wychylenia początkowego wahadła
n- kąt odczytany po n okresach drgań wahadła
n- liczba pełnych wahnięć
- kąt nachylenia wahadeł w skali bocznej

Współczynnik tarcia f jest uzależniony od nachylenia powierzchni czyli kąta 

oraz od wychylenia początkowego kulki względem układu pomiarowego.
Współczynnik tarcia zależy od powierzchni trących, masy ciała od kształtu od
temperatury, wilgotności i zanieczyszczenia. Współczynnik tarcia możemy
zmniejszyć poprzez stosowanie smarów.