I.

Khái niệm

-Chất độc da cam (viết tắt: CĐDC, tiếng Anh: Agent Orange—Tác nhân da cam), là
tên gọi của một loại chất thuốc diệt cỏ và làm rụng lá cây được quân đội Hoa Kỳ sử
dụng tại Việt Nam trong Chiến dịch Ranch Hand, một phần của chiến tranh hóa học
của Hoa Kỳ trong thời kỳ Chiến tranh Việt Nam. Chất da cam là một chất lỏng màu
nâu đỏ hay màu nâu, không tan trong nước, tan trong dầu diezen và các dung môi hữu
cơ, có tỷ trong riêng ở 25°C là 1,28 kg/lít. Thành phần gồm 50% chất diệt cỏ 2,4 - D
và 50% chất diệt cỏ 2,4,5 - T.Chất này không có màu và được chứa trong các thùng
màu da cam (do vậy trong vụ kiện hậu quả của nó được gọi nhầm là chất độc màu da
cam).

-Cụm từ chất độc da cam/dioxin được Văn phòng Ban Chỉ đạo 33 đề xuất và sử dụng
lần đầu tiên vào năm 1999 khi xây dựng chương trình cấp Quốc gia về nghiên cứu
khắc phục hậu quả chiến tranh hóa học do Mỹ gây ra ở Việt Nam. Cụm từ này được
dùng để chỉ đích danh nguồn gốc dioxin ở Nam Việt Nam là chất độc da cam mà quân
đội Mỹ đã phun rải trên lãnh thổ Nam Việt Nam trong thời gian chiến tranh. Chất da
cam mà quân đội Mỹ sử dụng ở Nam Việt Nam chứa một lượng tạp chất dioxin rất
cao, trung bình là 10 miligram (mg) trong 1 kg chất da cam (được gọi tắt là 10ppm).

-Chất này đã được Hoa Kỳ sử dụng quy mô lớn trong những năm từ 1961 đến 1971,
khiến nhiều vùng ở Việt Nam bị nhiễm độc nghiêm trọng. Các cơ quan y tế ở Việt
Nam ước tính khoảng 400.000 người đã bị giết hoặc tàn tật, khoảng 500.000 trẻ em
sinh ra bị dị dạng, dị tật bởi chất độc hóa học này[1]. Hội Chữ Thập đỏ Việt Nam ước
lượng khoảng 1 triệu nạn nhân Việt Nam đã bị tàn phế hoặc bệnh tật vì chất độc da
cam[2]

-Đến năm 1971, CĐDC không còn được dùng để làm rụng lá nữa; 2,4-D vẫn còn được
sử dụng để làm diệt cỏ. 2,4,5-T đã bị cấm dùng tại Hoa Kỳ và nhiều quốc gia khác do
sự độc hại của nó tới môi trường và sinh vật.

II Thực trạng

1.Ảnh hưởng đến con người

Ngày 10/8/1961 ghi dấu việc Mỹ bắt đầu rải chất độc da cam, một trong những hóa
chất độc hại nhất với con người từng được biết đến, ở Việt Nam.

Ngày 10/8/1961 ghi dấu việc Mỹ bắt đầu rải chất độc da cam, một trong những hóa
chất độc hại nhất với con người từng được biết đến, ở Việt Nam nhằm giành ưu thế
trong chiến tranh.
Vào năm 1961, tình hình chiến tranh Việt Nam diễn tiến theo chiều hướng khiến
chính quyền Việt Nam Cộng hòa (VNCH) và Mỹ vô cùng lo ngại. Tổng thống VNCH
Ngô Đình Diệm là người đầu tiên đề nghị Mỹ dùng chất độc da cam làm vũ khí đẩy
lui lực lượng vũ trang giải phóng miền Nam Việt Nam.

Ngày 12/4/1961, Tổng thống Mỹ John F. Kennedy nhận được một bản kiến nghị về
hoạt động quân sự tại Việt Nam, bao gồm cả đề xuất sử dụng chất độc da cam

Ngay sau đó, Phó Tổng thống Mỹ B.Johnson tới Sài Gòn và cho thành lập Trung tâm
nghiên cứu quân sự nhằm phát triển các loại vũ khí mới, trong đó có việc sử dụng hóa
chất này để hủy diệt những khu rừng, chặn đường ẩn náu và cung cấp lương thảo, vũ
khí của quân đội miền bắc Việt Nam.

Người ta đã tìm thấy chất độc da cam có chứa chất độc dioxin, nguyên nhân của nhiều
bệnh như ung thư, dị dạng và nhiều rối loạn chức năng ở cả người Việt lẫn các cựu
quân nhân Hoa Kỳ.

Dioxin tích tụ chủ yếu tại các mô mỡ theo thời gian (tích lũy sinh học), vì vậy ngay cả
tiếp xúc nhỏ cũng có thể đạt mức độ nguy hiểm. Trong năm 1994, EPA Hoa Kỳ báo
cáo rằng dioxin là một chất gây ung thư, và lưu ý rằng các hậu quả khác (về sinh sản
và phát triển tình dục, hệ thống miễn dịch) có thể gây ra một mối đe dọa lớn đối với
sức khỏe con người. ctx là độc nhất của thuốc , được phân loại như một chất gây ung
thư nhóm 1 do Cơ quan Nghiên cứu Quốc tế về Ung thư (amin). tcx có chu kỳ bán rã
khoảng 8 năm ở người, mặc dù ở nồng độ cao, tỷ lệ loại bỏ được tăng cường bởi sự
trao đổi chất[3] Các ảnh hưởng sức khỏe của dioxin được trung gian bởi tác động lên
thụ thể tế bào, (AHR)[4] Điều này giúp dioxin xâm nhập, phá thủng hệ thống phòng
thủ của tế bào và làm biến dạng DNA. Đó là nguyên nhân tại sao dioxin gây ra quái
thai ở động vật.

Các hiệu ứng khác ở người (ở các mức liều cao) có thể bao gồm:

● Bất thường phát triển trong men răng của trẻ em.
● Bệnh lý tại khu trung ương và ngoại vi của hệ thần kinh
● Rối loạn tuyến giáp
● Tổn hại cho hệ thống miễn dịch
● Lạc nội mạc tử
● Bệnh tiểu đường

-Các khảo sát ở Mỹ trong thập niên 1980-1990 có những kết quả mâu thuẫn nhau
(nguồn thì khẳng định dioxin gây dị tật thai nhi, nguồn thì cho rằng chưa đủ cơ sở kết
luận) do mẫu khảo sát ở các cựu binh Mỹ có sự khác biệt lớn về độ phơi nhiễm dioxin.
Để tìm ra kết luận chung, năm 2006, 4 nhà nghiên cứu (gồm 2 người gốc Việt) đã tiến
hành tổng kết tất cả các khảo sát về tác động của dioxin tới dị tật thai nhi. Nghiên cứu
sử dụng 13 khảo sát ở những cựu binh Việt Nam (những người phơi nhiễm lâu và
nặng nhất) và 9 khảo sát ở cựu binh nước ngoài. Các kết luận rút ra như sau.

● Sự tranh cãi về mối liên quan giữa chất độc da cam (hay dioxin) và dị tật bẩm
sinh là do dữ liệu của các khảo sát không phù hợp với nhau (có sự khác biệt
đáng kể về thời gian, lượng phơi nhiễm của các ca nghiên cứu).
● Tổng hợp số liệu từ các nghiên cứu cho thấy rằng việc tiếp xúc của cha mẹ với
dioxin và chất độc da cam làm tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh và quái thai.
● Trong khi nguy cơ gia tăng quái thai hiện diện ở cả cựu binh Mỹ và cựu binh
Việt Nam, các cựu binh Việt Nam có một sự gia tăng rõ rệt hơn do mức độ
phơi nhiễm của họ cao hơn lính Mỹ (lính Mỹ chỉ ở Việt Nam khoảng 1 năm, ít
khi đi vào rừng và họ chỉ ăn uống đồ hộp, trong khi lính Việt Nam ở trong rừng
suốt nhiều năm và luôn sử dụng lương thực, nước uống lấy tại chỗ bị nhiễm
dioxin).

Để biện minh cho việc rải chất da cam, Hoa Kỳ đã yêu cầu chính phủ Sài Gòn ra
tuyên bố rằng chất da cam không gây hại gì cho sức khỏe con người Trong thời kỳ
chiến tranh, Hoa Kỳ đã cho rải các tờ truyền đơn tuyên truyền, trong đó viết rằng sự
độc hại của chất diệt cỏ chỉ là "tuyên truyền xuyên tạc của Việt cộng", và rằng chất
diệt cỏ "tuyệt nhiên không gây độc hại cho người, vật, cũng như nước uống, hít phải
hàng ngày cũng không sao". Điều này càng gây thêm hậu quả tàn phá vì nhiều người
dân miền Nam tin theo lời tuyên truyền này và đã không có những biện pháp di tản,
phòng độc... Người dân cứ tiếp tục sống tại những ngôi làng đã bị rải chất da cam mà
không biết nguồn nước, không khí và thực phẩm của họ đã bị nhiễm độc nghiêm
trọng.

2.Tác hại đối với người Việt

Tất cả diện tích bị rải chất da cam đều ở miền Nam Việt Nam. Chất da cam phát tán
qua không khí và nước nên nó lan rộng rất nhanh, không chỉ những chiến sỹ quân Giải
phóng mà cả dân thường miền Nam, quân Mỹ và quân lực Việt Nam Cộng hòa cũng
đều bị nhiễm độc nếu có mặt ở khu vực bị rải độc. Nhưng các nạn nhân người Việt
thường bị nhiễm độc nặng hơn lính Mỹ do họ sống định cư, uống nước và trồng cây
lương thực tại khu nhiễm độc, còn lính Mỹ thì chỉ ở đó một thời gian ngắn rồi hành
quân đi chỗ khác hoặc trở về nước.

-Bác sĩ Nguyễn Thị Ngọc Phượng là một nhân chứng sống. Trong những năm 1960,
bà đã hộ sinh cho nhiều trăm đứa trẻ khỏe mạnh ở bệnh viện Từ Dũ, nhà hộ sinh lớn
nhất ở Sài Gòn. Rồi đến năm 1968, hai năm sau khi lực lượng Mỹ tăng gia trải chất
diệt cỏ lên đến nhiều triệu lít, lần đầu tiên bác sĩ Phượng đã chứng kiến một hài nhi
không có óc và xương sống. Trong những tháng tiếp theo, Bác sĩ Phượng liên tục đỡ
ra nhiều hài nhi dị dạng, 3 hoặc 4 đứa trong một tuần lễ - những hài nhi sinh ra với
những cơ quan ở ngoài thân, không có tay, không có chân, không có mắt. Vấn đề nay
đã trở nên rõ ràng là, con người – đặc biệt là phụ nữ - bị nhiễm ngay chỉ một chút chất
dioxin, dù chỉ là 1/1 tỷ gram, cũng có khả năng cao là sinh ra những đứa con dị tật
bẩm sinh. Từ năm 1968, bác sĩ Phương bắt đầu thu thập hàng chục thai nhi và trẻ sơ
sinh bị dị dạng đã chết, lưu trữ ở bệnh viện Từ Dũ trong các lọ lớn chứa chất bảo
quản.

-Một số nhà hoạt động như ông Ngô Thanh Nhàn, nhà nghiên cứu tại Đại học New
York, đã kêu gọi những người Mỹ gốc Việt khởi kiện những nhà sản xuất chất độc da
cam để đòi bồi thường, nhưng đã bị các tổ chức người Mỹ gốc Việt ngăn cản. Nhiều
cựu binh quân lực Việt Nam Cộng hòa và con cháu họ đang bị mắc những chứng bệnh
mà các cựu binh Hoa Kỳ từng bị nhiễm chất độc màu da cam mắc phải, nhưng không
có vụ kiện nào được thực hiện. Những người Mỹ gốc Việt này "vẫn rất trung thành
(với nước Mỹ)", họ vẫn tin vào những tờ truyền đơn của Mỹ thời thập niên 1960 nói
rằng "chất diệt cỏ không độc hại", rằng sự nguy hại của chất độc màu da cam "chỉ là
một sự lừa bịp của Đảng cộng sản", và việc khởi kiện chất độc da cam là sự tiếp tay
cho hành động chống lại nước Mỹ. Ông Ngô Thanh Nhàn nói rằng "Chỉ còn một
nhóm người không chịu thừa nhận vấn đề chất độc da cam - đó chính là người Mỹ gốc
Việt". Ông Nhàn khuyên người Mỹ gốc Việt phải dẹp bỏ định kiến chính trị để thừa
nhận những khổ đau mà chất da cam gây ra cho họ, có như vậy thì mới có thể đứng
lên đấu tranh đòi quyền lợi cho chính họ

3.Tác hại đối với người Mỹ

-Tại Hoa Kỳ, các cơ quan y tế có thẩm quyền ước tính có khoảng 250.000 cựu binh
Mỹ đã hoặc sẽ chết sớm do hậu quả của chất độc Da cam và các biến chứng từ nó[24].

+ Stephen Price, nhân viên kỹ thuật tại căn cứ không quân Mỹ tại Đà Nẵng vào năm
1967, nơi Mỹ có kho chứa chất da cam, bị nhiễm dioxin cao gấp 365 lần so với
ngưỡng mà Tổ chức Y tế Thế giới cho là an toàn. Ông chết năm 2008 do bệnh bạch
cầu và tiểu đường, các con gái ông đều bị dị tật hệ thần kinh do tật nứt đốt sống.[25]

+ Ted Hutches bị phơi nhiễm chất độc da cam ở Việt Nam vào năm 1965, khi ông làm
nhiệm vụ bơm nước vào các bồn hóa chất và dùng làm nước tắm. Một năm sau khi trở
về Mỹ, chân Hutches bắt đầu sưng và tê liệt. Hai con gái ông, được sinh ra vào năm
1968 và năm 1970, đều bị dị tật bẩm sinh: dị dạng hông và khớp gối, liệt chân và
không có khả năng lao động. Ở tuổi 70, Ted Hutches bị viêm mô tế bào, ung thư và
rối loạn thần kinh khiến chân bại liệt. Ông nộp đơn đòi bồi thường từ năm 1978,
nhưng phải sau 24 năm mới được xét duyệt và nhận đền bù, nhưng hai con ông thì
không được đền bù (vì chính phủ Mỹ từ chối công nhận dioxin gây dị tật thai nhi)[26]
+ Mike Ryan, một bác sĩ quân y Mỹ, sau 13 tháng ở Việt Nam đã trở về Mỹ. Con gái
ông sinh năm 1971 đã chịu dị tật nghiêm trọng: tim bị hở van, hệ tiêu hóa bị mất phần
dưới, thận rối loạn, cánh tay và ngón chân dị dạng... tổng cộng là 22 dị tật. Con gái
Mike đã chết khi chỉ 35 tuổi. Suốt đời mình, Mike đã đấu tranh để ông và những cựu
binh khác được bồi thường

+ Heather Bowser là con của một cựu binh Mỹ tham chiến tại Việt Nam năm 1968-
1969. Cô và em ruột có hình hài bị dị tật kinh khủng: không có đoạn chân phải từ gối
trở xuống, nhiều ngón tay, ngón chân cái trên bàn chân trái cũng không có, những
ngón chân còn lại thì đan chéo nhau[28].

+ Tổ chức Pro Publica (nơi hỗ trợ các cựu quân nhân Mỹ) đã ghi lại bằng video nhiều
trường hợp lính Mỹ có con bị dị tật sau khi bị nhiễm chất da cam ở Việt Nam. Hiệp
hội Trẻ em của Hội cựu chiến binh Việt Nam, gồm gần 4.000 thành viên là các cựu
binh Mỹ đã trao đổi những câu chuyện hoặc thông báo với các bác sĩ về hàng loạt
những chứng dị tật mà con họ phải gánh chịu: khiếm khuyết ống thần kinh, chân tay
ngắn hoặc bị cụt, ngón tay chân dị dạng, thiếu đốt sống, rối loạn miễn dịch.... danh
sách các chứng dị tật cứ ngày một dài thêm

+ Bác sĩ quân y Mỹ, Allen Hassan, ghi lại: "Trong suốt cuộc chiến, các báo cáo về
tình trạng trẻ em bị dị dạng bẩm sinh xuất hiện trên báo chí Sài Gòn đều bị gạt bỏ vì
liên quân cho rằng điều đó chỉ giúp tuyên truyền cho Cộng sản... Là một bác sĩ, tôi đã
nhìn thấy hàng trăm cựu chiến binh Mỹ mắc chứng vô sinh, ung thư, tiểu đường loại 2
và nhiều vấn đề về sức khỏe khác có liên quan đến việc phơi nhiễm chất da cam tại
Việt Nam. Tôi từng chứng kiến những người vợ của họ mang thai chết lưu (bào thai bị
chết trong bụng mẹ), hoặc sinh con dị dạng. Vợ của một cựu chiến binh tôi từng gặp
đã sinh ra một đứa con không có đầu. Tôi tin thảm họa của gia đình này là hệ quả trực
tiếp vì sự phơi nhiễm của người cha với chất da cam.

-Trẻ em của các cựu binh Mỹ ở Việt Nam được báo cáo đã gặp một loạt các khuyết
tật bẩm sinh, kể cả bệnh khớp, rối loạn đường ruột và bàng quang, bất thường về
xương, mất thính lực, các vấn đề sinh sản, rối loạn hành vi và điều kiện da bất thường.
Betty Mekdeci, giám đốc điều hành của Viện nghiên cứu dị tật trẻ em Florida, nơi lưu
giữ dữ liệu về thai nhi từ các cựu binh đến Việt Nam cho biết: trẻ em của các cựu
chiến binh tới Việt Nam có tỷ lệ cao hơn bị mắc bệnh ung thư, các bệnh trí tuệ và rối
loạn hành vi. Để chứng minh và đòi bồi thường thì sẽ đòi hỏi phải nghiên cứu toàn
diện, nhưng từ lâu nay nó đã bị trì hoãn. Betty Mekdeci cho rằng: "Vấn đề này không
phải là về khoa học, đó là về kinh tế và chính trị" - nếu được chứng minh dioxin gây
dị tật thì khoản đền bù cho trẻ em dị tật sẽ rất lớn, nên chính phủ và các công ty hóa
chất không muốn chi tiền cho những nghiên cứu như vậy
-Theo tài liệu của hội cựu chiến binh Hoa Kỳ, chính phủ Mỹ chỉ công nhận chất da
cam gây ra dị tật nứt đốt sống ở con của các cựu binh Mỹ, còn những người mắc các
chứng dị tật khác thì chính phủ Mỹ không công nhận và không bồi thường. Theo đó,
những người bị dị tật nứt đốt sống là con đẻ của cựu chiến binh Mỹ sau khi họ từng
tiếp xúc với chất diệt cỏ ở Việt Nam trong khoảng thời gian từ 09/1/1962 tới 7/5/1975,
hoặc gần khu phi quân sự Triều Tiên từ 1/9/1967 tới 31/8/1971, thì sẽ được nhận bồi
thường của chính phủ Mỹ. Hội cựu chiến binh Hoa Kỳ vẫn đang đấu tranh để chính
phủ Mỹ chịu bồi thường cho nhiều người con các cựu binh Mỹ bị mắc những chứng dị
tật khác[31].

Theo nghiên cứu của Pro Publica dựa trên dữ liệu của Cơ quan Cựu Chiến binh Hoa
Kỳ, các cựu chiến binh Mỹ từng phơi nhiễm chất da cam ở Việt Nam có tỷ lệ sinh con
bị dị tật cao gấp gần 6 lần so với tỷ lệ sinh con dị tật trước chiến tranh (13,1% so với
2,8%)