VỀ TÁC PHẨM “TÔI ĐI HỌC”

(Đoàn Ánh Dương)

[1] Với các nhà văn Việt Nam trước Cách mạng tháng 8 năm 1945, nhất là
những người được giáo dục bởi nền giáo dục Pháp Việt, trích đoạn “Ngày tựu
trường” của A-na-tôn Phrăng-xơ có lẽ là đoạn văn ảnh hưởng lớn tới tâm hồn.
Có lẽ đây là trích đoạn văn học có ảnh hưởng lớn tới tâm hồn họ. Xuân Diệu,
Huy Cận, Tố Hữu, Nguyễn Huy Tưởng,… đặc biệt là Thanh Tịnh, đã để lại những
vần thơ, trang văn ghi dấu sự ảnh hưởng ấy. Trong tác phẩm của họ, hình ảnh chú
bé A.France trong ngày tựu trường luôn khơi dậy những tình cảm trong sáng, bỡ
ngỡ và êm ái của tuổi thơ. Bởi hơn đâu hết, chính những thầy giáo vỡ lòng, thông
qua trang hồi kí tuyệt vời ấy, đã đánh thức ở họ những xúc cảm đầu đời: niềm đam
mê học hành và tình yêu văn chương nghệ thuật. Trong số đó “Tôi đi học” của
Thanh Tịnh là một truyện ngắn xuất sắc, ghi lại “những kỉ niệm mơn man của buổi
tựu trường. ”
[2] ... Có thể khẳng định thành công nổi bật của truyện ngắn là đã khắc họa
được chân thực và sinh động tâm lí của đứa trẻ ngày đầu chập chững bước tới
trường. Thanh Tịnh đã sống lại trong cảm xúc trong trẻo và thơ ngây của tuổi thơ,
bắt lấy những sự việc có tác động mạnh mẽ nhất đến tâm lí để thể hiện lên trang
giấy. Nhưng chỉ thế thôi thì chưa đủ, bằng bút lực tài hoa của mình, ông đã diễn tả
thấu đáo và đẹp đẽ những rung động tế vi ấy. Có lẽ chưa ở đâu, thủ pháp so sánh
lại được vận dụng triệt để như ở trong truyện ngắn Tôi đi học. Có điều ấy là do:
thứ nhất, tác giả đã đặt nhân vật vào thời điểm có sự biến động đột ngột và sâu sắc
về tâm lý, đang phải đi trên lằn ranh của cái đã biết và những điều không dự tưởng
hết; thứ hai, chỉ bằng cách so sánh, những rung cảm thơ trẻ, tinh khôi mới có thể
hiện hình một cách sáng sủa, rõ ràng. Hãy thử điểm qua một vài so sánh của Thanh
Tịnh. Để làm nổi bật ấn tượng của ngày tựu trường, ông viết: “những cảm giác
trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời
quang đãng”. Còn khi nhấn mạnh tính chất vô tư trong suy nghĩ bất chợt của trẻ
thơ: “ý nghĩ ấy thoáng qua trong trí tôi nhẹ nhàng như một làn mây lướt ngang trên
ngọn núi”. Và để làm sáng rõ sự lo lắng, phân hóa trong tâm tưởng của bọn trẻ,
ông dùng liên tiếp các so sánh: “Cũng như tôi, mấy cậu học trò mới bỡ ngỡ đứng
nép bên người thân, chỉ dám nhìn một nửa hay dám đi từng bước nhẹ. Họ như con
chim con đứng bên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e
sợ. Họ thèm vụng và ước ao thầm được như những người học trò cũ, biết lớp, biết
thầy để khỏi phải rụt rè trong cảnh lạ”. Nếu không xuất hiện những so sánh ấy,
người đọc khó lòng có thể hình dung và cảm nhận được hết tâm trạng của nhân vật,
dù cảm xúc trong ngày tựu trường đầu tiên không phải hoàn toàn xa lạ. Vì thế,
chúng ta càng phải cảm ơn Thanh Tịnh vì điều này: ông đã giúp chúng ta nói rõ (và
nói hay) xúc cảm của mình trong ngày tựu trường mà nhiều khi rất mong muốn,
chúng ta cũng không thể diễn đạt được.
 [3] Có điều, thủ pháp so sánh của Thanh Tịnh không chỉ dừng lại ở cấp độ so
sánh những sự vật, sự việc, tâm trạng thông thường như trên, so sánh còn là thủ
pháp để xây dựng kết cấu truyện ngắn. Đó trước nhất là sự phân đôi giữa hiện tại
và quá khứ làm thành tình huống của truyện. Từ trong hiện tại, tiếp xúc với cảnh
vật và lòng người của hiện tại, tác giả hình dung lại quá vãng của mình. Sau nữa,
trong ngày đầu đi học ấy, ở mỗi trường đoạn đến trường, tác giả lại đưa ra một
ngầm ý đối sánh giữa quá khứ với hiện tại và tương lai. Trong cái tương lai được
định đoạt từ giờ phút “tôi đi học”, quá khứ luôn ẩn hiện để hoặc trì níu hoặc thúc
đẩy sự lựa chọn trở nên dứt khoát, quyết định trở nên sáng rõ, quyết đoán. Đó là
con đường đến trường vừa quen vừa lạ, quen vì là con đường rong chơi của tuổi
thơ, lạ vì là con đường ngày đầu đến trường. Đó là sân trường vừa gần gũi vừa oai
nghiêm, gần gũi vì từng là nơi đi bẫy chim, lạ vì là nơi đến học chữ. Đó là bạn bè
vừa lạ vừa quen, lạ vì chưa từng chơi với chúng bao giờ, quen vì chúng cùng chăm
chỉ học hành như mình. Đó là cảm giác chưa bao giờ xa mẹ như lần này, bởi các
lần trước chỉ là đi chơi với chúng bạn, còn lần này là tự mình đến lớp. Đó là con
chim hôm nay đậu ngoài cửa sổ gọi về những kỉ niệm cũ đi bẫy chim giữa cánh
đồng lúa hay bên bờ sông Viêm… Bởi tất cả đang được đặt vào bước ngoặt - như
con chim con đứng bên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập
ngừng e sợ. Bởi “tôi” đã ý thức được rằng: “Tôi không lội qua sông thả diều như
thằng Quý và không ra đồng nô đùa như thằng Sơn nữa”. Bởi tiếng phấn của thầy
gạch mạnh trên bảng đã đưa tôi vào cảnh thật. Bởi tôi đã tìm được niềm vui trong
cảnh mới: Tôi vòng tay lên chăm chỉ nhìn thầy viết và lẩm nhẩm đánh vần: Tôi đi
học…
[4] Phần lớn các trang viết của Thanh Tịnh đều như được dệt thành bởi lời
văn nhẹ nhàng, du dương, đằm thắm và rất đỗi tinh tế. Kí ức về ngày tựu trường đã
hiện lên thật non tơ trong trí tưởng của nhà văn. Ông đã ấp iu những kỉ niệm ấy
suốt thời trai trẻ để giờ đây, khi đủ sức dùng ngôn ngữ diễn tả rành rọt cảm xúc của
mình, mới lọc lựa chi tiết và ngôn từ để ghi lại những kỉ niệm đầu đời ấy. Ông đã
hết sức thành thật khi chia sẻ: “Những ý tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi lên giấy, vì
hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết” nên tạo được tâm thế gần
gũi, chân thành với bạn đọc. Chỉ có điều, khi viết truyện ngắn này, dù đã ở tuổi
trưởng thành (truyện ngắn in trong tập Quê mẹ, được xuất bản năm 1941), có lẽ
ông cũng không ngờ được rằng mình lại có thể sống lại những rung cảm đầu đời
tinh khôi đến thế. Nói một cách khác, những cảm nhận trong trắng của tuổi thơ đã
tìm được sự hô ứng với cảm xúc của lần đầu tiên nhà văn dám viết ra những hồi ức
về chính những cảm nhận trong trắng ấy. Ngôn từ của truyện ngắn, vì vậy, trong
trẻo và thánh thiện, vẻ đẹp của chất trữ tình như phủ bàng bạc hầu khắp tác phẩm.
Cả truyện ngắn hầu như được cấu thành bởi chằng chịt những sợi tơ lòng, mà chỉ
cần một xúc tiếp nhỏ, nó sẽ ngân nga trong lòng người đọc, gọi về những kỉ niệm
thuở ấu thời để cùng cảm thông chia sẻ. Bởi ai cũng có một thời như thế!? Có lẽ,
đó là nguyên nhần sâu xa về sức sống của Ngày tựu trường của A. Phrăng-xơ và
Tôi đi học của Thanh Tịnh trong tầm hồn bạn đọc bao thế hệ.
(Nhiều tác giả - Giảng văn Văn học Việt Nam, NXB Giáo dục Việt Nam, 2001)

10 câu TN:
Câu 1: Phương thức biểu đạt chính của tác phẩm ‘Tôi đi học’ là:
A. Biểu cảm
B. Tự sự
C. Miêu tả
D. Nghị luận
Câu 2: Thể loại của tác phẩm trên là:
A. Nghị luận văn học
B. Nghị luận xã hội
C. Thơ tám chữ
D. Tiểu thuyết
Câu 3: Thể loại của tác phẩm ‘Tôi đi học’ là:
A. Truyện ngắn
B. Tiểu thuyết
C. Truyện lịch sử
D. Nghị luận văn học
Câu 4. Ở trong đoạn văn thứ 2, tác giả Đoàn Ánh Dương đã tập trung phân tích
chủ yếu biện pháp nghệ thuật nào sau đây:
A. Khắc họa tâm lý nhân vật
B. Phân tích biện pháp so sánh
C. Ca ngợi tác giả thanh tịnh
D. Liệt kê biện pháp so sánh
Câu 5. Đoạn:Phần lớn các trang viết.... tinh tế.’thuộc phần nào trong hệ thống nghị
luận của văn bản:
A. Luận đề
B. Luận điểm
C. Bằng chứng
D. Lí lẽ
Câu 6. Đoạn: ‘Hãy thủ điểm qua.... giữa bầu trời quang đãng.’thuộc phần nào
trong hệ thống nghị luận của văn bản:
A. Luận đề
B. Luận điểm
C. Bằng chứng
d. Lí lẽ
Câu 7. Xác định luận đề của văn bản trên:
 A. Bàn về giá trị nghệ thuật trong văn bản (phép so sánh, lời văn của tác
giả)
B. Làm nổi bật cảm xúc bồi hồi, xao xuyến của nhân vật trữ tình trong ngày
đầu đến trường
C. Bàn về nội dung của văn bản
D. Thể hiện giá trị của văn bản với những tác phẩm khác cùng chủ đề
Câu 8. Nội dung chính của đoạn 1 là:
A. Giới thiệu về trích đoạn " Ngày tựu trường " của A-na-tôn Phrăng - xơ
B. Liệt kê các nhà văn, nhà thơ
C. Lời bộc lộ cảm xúc của tác giả
D. Nêu các giá trị của tác phẩm
Câu 9. Ngôi kể được sử dụng trong tác phẩm trên là:
A. Ngôi thứ nhất
B. Ngôi thứ hai
C. Ngôi thứ ba
D. Cả A và C đều đúng
Tự luận ngắn:
Câu 1.
- Tìm, liệt kê, và nêu tác dụng của thành phần biệt lập trong đoạn văn sau:"Từ
trong hiện tại, tiếp xúc với cảnh vật và lòng người của hiện tại, tác giả hình
dung lại quá vãng của mình. Sau nữa, trong ngày đầu đi học ấy, ở mỗi
trường đoạn đến trường, tác giả lại đưa ra một ngầm ý đối sánh giữa quá khứ
với hiện tại và tương lai. "
- Thành phần biệt lâp chuyển tiếp. Dấu hiệu nhận biết: sau nữa. tác dụng: nêu
lên một ý chuyển tiếp giữa câu chứa nó với một câu, một đoạn đứng trước
hoặc sau nó
Câu 2. Cảm xúc, thái độ của tác giả Đoàn Ánh Dương thể hiện trong văn bản trên
là gì?
-Tác giả Đoàn Ánh Dương đã thể hiện tình cảm, thái độ chủ yếu là tác giả thể hiện
tình cảm , thái độ tôn trọng , nể phục tài năng của tác giả, yêu mến những kỉ niệm
đẹp của tác giả Thanh Tịnh.
Ngoài ra, bà còn thể hiện sự tiếc nuối đối với một tâm hồn văn chương tuy đã
không còn nữa nhưng những giá trị mà ông để lại vẫn mãi là nguồn cảm hứng to
lớn đối với những thế hệ mới sau này.
Câu 3. Văn bản “Tôi đi học” là một tác phẩm hay nói về tinh thần học tập. Hãy
viết một đoạn văn nghị luận về ý nghĩa của tinh thần tự học trong cuộc sống.
Bài làm
 Ông cha ta từ xưa đã rất coi trọng việc học tập, chẳng vậy mà có những câu tục
ngữ như: “Học ăn, học nói, học gói, học mở” hay “Đi một ngày đàng học một
sàng khôn”. Học hành luôn là một con đường gian nan. Trên con đường ấy, con
người cần tìm ra cho mình một phương pháp học tập đúng đắn. Và, tự học là một
phương pháp đúng đắn nhất. Tinh thần tự học là ý thức tự rèn luyện tích cực để
thu nhận kiến thức và hình thành kỹ năng cho bản thân. Cũng có rất nhiều
phương pháp tự học hiệu quả trong cuộc sống mà con người có thể áp dụng. Tự
học trong sách giáo khoa giúp nắm được lý thuyết và các dạng bài tập cơ bản. Tự
học trong sách tham khảo giúp ta luyện các dạng bài tập khó hơn và nâng cao sự
tìm tòi và ham muốn học tập. Tự học khi nghe giảng bài… Chắc hẳn, chúng ta sẽ
không quên được những tấm gương sáng về tinh thần tự học trong cuộc sống. Đó
chính là chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại của dân tộc Việt Nam. Suốt ba mươi năm
bôn ba tìm đường cứu nước. Người đã tự mình học hỏi để rồi có được một vốn
hiểu biết phong phú về văn hóa các nước. Cũng như am hiểu thông thạo nhiều
ngôn ngữ như Anh, Pháp, Hoa, Nga… Kế thừa tinh thần đó của Bác, trong xã hội
hiện tại, có rất nhiều bạn học sinh, sinh viên tự mình học hỏi, vượt qua hoàn
cảnh khó khăn để có được kết quả cao trong học tập…Tự học sẽ nâng cao ý thức
tự làm bài tập và giúp ta nắm chắc kiến thức qua nhiều dạng bài khác nhau. Tự
học thuộc lòng rèn luyện cho con người khả năng ghi nhớ lâu. Khi thực hành,
người học sẽ được trải nghiệm thực tế bài học. Những kiến thức trên sách vở sẽ
được cụ thể hóa giúp rèn luyện khả năng liên tưởng, tưởng tượng của con
người… Người có tinh thần tự học sẽ gặt hái thành quả xứng đáng, dễ dàng
thành công trong công việc và cuộc sống. Tuy vậy, vẫn còn nhiều người chưa
biết học sao cho đúng cách, điều này dễ gây mất thời gian. Vì thế, chúng ta cần
hiểu và thực hiện đúng với tinh thần tự học, không nên đùn đẩy, ỷ lại vào người
khác, bên cạnh đó cũng nên sẵn lòng giúp đỡ bạn bè để cùng nhau tiến bộ. “Kiến
thức là sức mạnh.” Đây là một câu nói của Francis Bacon – nhà triết học và nhà
văn Anh – cho thấy sự quan trọng của việc tích lũy kiến thức. Vì vậy, chúng ta
cần phải luôn tìm kiếm và học hỏi để có thể hiểu được những điều mới mẻ và
phát triển bản thân.