4

Anadolu-Türk buluşmasının evrensel çiçeği

Divriği Ulu Camisi ve şifahanesi

Ali R. Bilginer anıt yaratıp Divriği Ulu Camisi ve Şifahanesi
canpol@netone.com.tr cennet Anado­
lu'ya layık ol­
ivriği Ulu Camisi ve Şifahanesini, benzersiz bit­ maya çalışmış­

D
ki bezemeleriyle işlenmiş taş işçiliğinin ününü, lardır.
ilk ne zaman ve kimden duyduğumu bilemiyo­
rum! Bildiğim, bu eşsiz anıta açıklayamadığım C e n n e te
bir ilgi ve sevginin uzun yıllardan beri benli­ giriş
ğimde varoluşuydu. Yaşam koşulları bu yolculuğa 2000 yılı­ Caminin
nın haziranı için geçit verdi. Kuzey taç kapı­
Bu sevginin kaynağını orada bir hafta kadar kalıp ca­ sının nişinde
mi ve şifahaneyle yaşayarak biraz olsun anlayabildim! Şöyle sağlı sollu iki
ki, çocukluğumun önemli bir bölümünü yaşadığım bir Ana­ yandan kat kat
dolu kasabasında Orta-Asya pagan geleneklerini hâlâ koru­ yükselen hayat
yabilmiş insanlar tanımıştım. Kasabanın çiçekli kırlarında, ağacım güneş-
iki yanından sular akan eski kesmetaş döşeli ıssız sokakların­ ay, yaprak, dal,
da üzerlerinde otlar bitmiş, insanların ilgisizliğinden doğa­ çiçek süslemele­
nın koruyucu teslimiyetine sığınmış çoğu Selçuklu ve Ana­ ri oluşturur. Ha­
dolu Beylikleri döneminden kalan mezar taşları, kümbetler, yat ağacının iki
tekkeler, yatırlar, hamamlar, küliiyeler arasında gezinir, kolu kapı nişinin
oyunlar oynardık arkadaşlarımızla. üstünde ve or­ güzelliğini hem de hayat ve ölüm arasındaki belirsiz süreci
Geceleri uykuya dalmadan önce komşu ninelerden ve tasında güneş-lotüs işlemelerinde birleşerek bir bütünlüğe yansıtması açısından felsefi bir anlam yüklüdür.
annemden kuşaktan kuşağa taşınmış, sonradan birçoğunun kavuşur. Artık burası cennetin giriş kapısı olmuştur. İçeride­ Hayal ürünü bezemelerindeki düşünce kurgusu ve uy­
Dedem Korkut ve 1001 Gece Masalları olduğunu kavradı­ ki cennete ona yakışan ancak böyle görkemli bir kapıdan gulamadaki benzersizlik, yapı ustalarının kimlikleriyle ilgili
ğım çok renkli, efsanevi söylenceler dinlerdim. Orta çağın geçilerek girilecektir. Hayal ürünü bitkisel bezemelerin süs­ hemen hiçbir şeyin bilinmemesi, ortaçağın karmaşık siyasal
sultanları, melike ve cariyeleri, yoksul insanları, şehzadeleri, lendiği kuzey taç kapısı bu düşüncenin ürünü olarak yapının ortamındaki geniş coğrafya Divriği gibi sapa bir yerin se­
ağaçlar, hiç solmayan çiçekler, atlar, arabalar, saraylar, züm- sanatsal kimliğine egemen olmuş, artık cami mimarisinin çimi, yaptıranların kimlik sorunları gibi bilinmezlerle dolu
rüd-ü ankalar süslerdi çocukluk düşlerimi. Ninemin, anne­ fazla bir önemi kalmamıştır. Başka bir deyişle doğa, insan esrarengiz, evrensel bir bilmecedir Divriği Ulu Camisi ve
min, komşu kadınların bembeyaz bezlere içten doğaçla­ yapısı mimarinin önüne geçmiştir. Şifahanesi. Ortaçağ karanlığından günümüze ulaşan bir
mayla çizdikleri çiçek, dal, yaprak ve çiçek çeşit gövdeler­ Şifahane taç kapısı ise kuzey taç kapısı gibi yarım kal­ ışıktır aynı zamanda! Ona sahip çıkmak, gerçek değerini ön­
den oluşan değişik bitki örneklerini renk renk ipliklerle bü­ mıştır. İç içe iki kemerden oluşur. Taç kemerle, hareketli de­ ce kendi sonra bütün dünya insanlığına gösterebilmek yeri­
yük bir heves ve özen içinde işlediklerine tanık olurdum. rin bir nişle birbirinden ayrılır. İnce sütunlar, çiçek demetle­ ne günümüzde inanılmaz bir ilgisizlik ve bağımsızlığa ter­
Bu işlemelerin yapıldığı mendil, hamam bohçası, kar­ ri ve geometrik şeritlerle bezelidir. Şifahane taç kapısının kedilmiş bu eşsiz anıtın bir duyarsız mirasçıları onu kendi
yola eteği, yastık başı, başörtüsü, namaz bezi, gecelik, sa­ kemerlerinin kesintisizliği, bir yandan yükselerek eşsiz bir haline bırakmış gibiyiz.
bahlıkların içleri ferahlatan, gönülleri aydınlatan gizemli uyum içinde diğer yandan sonlanması eşine pek rastlanma­
görüntüleri doldururdu duygu dünyamızı! yan mimari bir tasanmdır. Bezemeli giriş duvarı ortada pen­ Yorum
Büyük Selçuklu Devleti Sultanı Alparslan, 1071'de Bi­ cere, pencereyi ikiye ayıran süslü sütun birer mucizeyi yan­ TUrklerin Anadolu'yu yeni bir yurt olarak seçim­
zans'a karşı Malazgirt Savaşını kazandıktan sonra çeşitli sıtır. Geçen yüzyılda bağnazlarca tahrip edilen cephedeki iki lerinde Malazgirt Zaferi askeri alanda nasıl bir önem
Türk Boyları Anadolu'ya yeniden yerleşmeye başladılar. Al­ insan figürü klasik Selçuklu dönemi şapka ve saç örgüsüyle taşıyorsa kültür ve sanat alanında da Divriği Ulu Cami­
parslan, yönetimindeki komutanlarından Mengücek Bey'e yapının kurucularını düşündürür. Şifahane taç kapısı genel si ve Şifahanesi aynı öneme sahiptir. Bir başka deyişle
Erzincan, Kemah Divriği'yi içine alan bölgenin yönetimini anlamda yapıldığı çağların dünya mimari kültürünün izleri­ TUrkler Ortaasya'dan Anadolu'ya son kez ve bir daha
verdi. Mengücek Be/in torunlarından Alper Şah zamanın­ ni taşıyan özgün bir yaratımdır. çıkmamacasına Malazgirt Zaferiyle girip sahip olduk­
da, Malazgirt Savaşı'ndan 157 yıl sonra 1228'de tamamla­ Yapının batı kapısındaki yırtıcı kuş desenleri Orta As­ ları kültür birikimiyle yaptıkları Divriği Ulu Camisi ve
nan Divriği Ulu Camisi Ahmet Şah'ın, Şifahanesi ise Ah­ ya Türk geleneklerinin totem anlayışına bağlanır. Doğu Şifahanesi'nin kuzey taç kapısından geçerek cennet
met Şah'ın eşi olduğu sanılan Turan Melek'in adlarını taşır. penceresi ise Konya ve Orta Anadolu Selçuklu bölgesinin Anadolu yurdunun gerçek anahtarına sahip olabilmiş­
Cami ve Şifahane'nin taç kapılarının olağanüstü bir düşün­ özelliklerini taşır. Cami mihrabı Kuzey taç kapı ve şifahane lerdir. Biz torunlara düşen görev bu bilincin ışığında, bir
ce ve estetik anlayışıyla yapılan bezemeleri ve mimarisi açı­ taç kapısının özgür tasarım ve olağanüstülüğü gibi apayrı doğa, tarih ve kültür cenneti olan son yurt Anadolu'muzu
sından günümüzde bu eser UNESCO tarafından dünya Kül­ bir olaydır. Süslemelerinin yarım kalmışlığı hem sadeliğin ve onun doğal değerlerini her şeyin üstünde tutarak koru­
tür mirası listesine alınmıştır. mak ve gerçek değer­
Bezemelerinin ve mimarisinin yaratıcısı Ahlat'tı HUr- leri düzeyine yükselt­
remşah'tır. Usta Hürremşah, yapıda gerçek doğada varol­ mektir. Dünyada yal­
mayan, tamamen hayal ürünü, masalsı yaprak, dal, çiçek, nızca Anadolum uzun
sarmaşık gibi bitkisel motifleri taç kapıların taşlarına oy gi­ Divriği'sinde bir kez aç­
bi işleyerek onlara üç boyutlu bir heykel anlamı kazandır­ mış olan bu muhteşem
mıştır. çiçeğimizi ulusumuzun
Kuzey taş kapısından camiye giren insanların camiye başında bir taç gibi sol­
değil de sanki cennete girişleri anlatılmak istenmiştir. Aslın­ durmadan yaşatmak,
da bu kapıdan geçilerek girilen yer, yeni cennet yurt bizler için ulusal ve
Anadolu'dur. Bugünlere gelene değin şimdi bile koskoca kutsal bir görevdir.
Avrupa kıtasında toplam 12.000 olan bitki türüne karşılık
3000'ini dünya gezegeninde yalnızca kendisinde bulundu­ KAYNAKLAR
rarak 10.000'e yakın bitki çeşiti barındıran mucize yurt Ana­ 1. D o ğ a n Kuban, Divriği
dolu! Hem de o 1200'lü yılların başlarındaki el değmemiş Mucizesi, YKY Yayınları,

Anadolu'yu bir düşünün! O günleri, doğa, tarih ve kültür Sanat-58, 1. Baskı, İstanbul,
Ağustos, 1999.
değerlerini çok iyi değerlendirebilen eşsiz bir sanat ve fel­
2. Necdet Sakaoğlu, Divriği
sefe yüklü doğu insanları olan atalarımız, Anadolu'ya artık
.- >> Ulu Cam isi ve Şifahanesiyle
dönmemek üzere son olarak adım attıktan yani 1071 Ma­
ilgili çeşitli gazete ve der­
lazgirt Zaferi'nden yalnızca 157 yıl sonra Anadolu'nun gilerde yayım lanan yazılar.
eşsiz güzelliğini keşfederek böylesine anlam dolu bir

540/16

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği

Taha Toros Arşivi