Professional Documents
Culture Documents
Olej Z Nasion Czarnuszki Siewnej (Nigella Sativa) Jako Produkt Immunomodulujący
Olej Z Nasion Czarnuszki Siewnej (Nigella Sativa) Jako Produkt Immunomodulujący
review papers
Borgis Post Fitoter 2019; 20(1): 35-40 DOI: https://doi.org/10.25121/PF.2019.20.1.35
1
Katedra i Zakład Fizjopatologii, Wydział Lekarski, Gdański Uniwersytet Medyczny
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. med. Jacek M. Witkowski
2
Zakład Patologii i Reumatologii Doświadczalnej, Wydział Lekarski, Gdański Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Ewa Bryl
SUMMARY
The paramount function of the immune system is to constantly defend our bodies against foreign antigens. This extraordinary
achievement of evolution actively combats pathogens (viruses, bacteria and fungi) as well as toxins found in the external environment.
At the same time, immunity disorders may cause various conditions such as autoimmune diseases, cancers and immunodeficiencies.
Hence, scientists are actively seeking immunomodulating substances. Plant oils hold a special place among substances having im-
munostimulating or immunosupressive properties. This review presents the current state of knowledge about the immunomodulating
effects of black carraway (Nigella sativa) seeds oil.
Keywords: oil from seeds of Nigella sativa, immunomodulation, lymphocytes, cytokines, inflammation
STRESZCZENIE
Nadrzędnym zadaniem układu odpornościowego jest ciągła obrona naszego organizmu przed antygenami zidentyfikowanymi jako
obce. W każdej minucie to niezwykłe osiągnięcie ewolucji aktywnie zwalcza drobnoustroje patogenne (wirusy, bakterie i grzyby) oraz
substancje toksyczne pochodzące ze środowiska zewnętrznego. Jednak w wyniku zaburzeń immunologicznych mogą rozwijać się
różne choroby, np. autoimmunologiczne, nowotwory czy niedobory odporności. W związku z tym naukowcy poszukują substancji
o potencjale immunomodulującym. W obrębie substancji obdarzonych właściwościami immunostymulującymi czy też immunosu-
presorowymi, szczególne miejsce zajmują oleje roślinne. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie dotychczasowej wiedzy na temat
immunomodulującego działania oleju z nasion czarnuszki siewnej (Nigella sativa).
Słowa kluczowe: olej z nasion Nigella sativa, immunomodulacja, limfocyty, cytokiny, zapalenie
Wyżej wymienione prace przedstawiają wpływ na- oraz określano poziom markerów stresu oksydacyjne-
sion N. sativa na ludzkie limfocyty in vitro w różnych go, takich jak dialdehyd malonowy (MDA) i azotany,
modelach doświadczalnych. Należy jednak pamiętać, a także oceniano liczbę limfocytów krwi obwodowej.
że obecnie nasiona i olej z czarnuszki są powszechnie Okazało się, że olej z nasion N. sativa wykazuje
dostępne na rynku jako dodatek do żywności. Poniżej działanie podobne do zredukowanego GSH, tzn.
więc zostały przedstawione wyniki badań, które miały znacząco obniża poziom markerów stresu oksyda-
na celu przeanalizowanie, jak olej i ekstrakty z czar- cyjnego, a jednocześnie zapobiega zmniejszaniu się
nuszki wpływają na układ odpornościowy zwierząt liczby limfocytów krwi obwodowej pod wpływem na-
i ludzi in vivo. promieniowania. Otrzymane wyniki świadczą o tym,
Islam i wsp. (14) opublikowali wyniki badań doty- że olej z nasion czarnuszki ma potencjalne działanie
czących lotnej frakcji oleju z nasion czarnuszki pod przeciwutleniające, co jest zgodne z obserwacjami in
względem jego właściwości immunomodulujących vitro uzyskanymi przez Daradka i wsp. (13). Wydaje
i cytotoksycznych. W tym celu użyto szczurów, które się, że olej z nasion N. sativa może ochraniać komórki
były immunizowane antygenem duru brzusznego. przed uszkodzeniem wywołanym promieniowaniem
Następnie analizowano poziom swoistych przeciwciał jonizującym, które jest często stosowane w radiote-
w surowicy krwi oraz oceniano liczbę obwodowych rapii nowotworów ludzkich.
komórek układu odpornościowego. Okazało się, że Kolejne badania miały na celu określenie wpływu
u zwierząt poddanych działaniu frakcji lotnej z ole- tymochinonu (jednego ze składników oleju z nasion
ju czarnuszki miano swoistych przeciwciał spadło. Nigella sativa) na liczbę białych krwinek (WBC) (17).
Ponadto obserwowano spadek liczby neutrofilów, Świnki morskie, u których zostały wywołane zmiany
któremu towarzyszył wzrost liczby limfocytów oraz w płucach poprzez podanie albuminy jaja kurzego,
monocytów. Na podstawie uzyskanych wyników ba- otrzymywały kolejno wodę pitną oraz wodę zawie-
dań autorzy doszli do wniosku, że lotną frakcję oleju rającą różne stężenia tymochinonu. Następnie oce-
z N. sativa można uznać za potencjalny środek im- niano liczbę białych krwinek w wysiękowym płynie
munosupresyjny. płucnym. Autorzy wykazali, że pod wpływem tymo-
Inny zespół przeprowadził badania na chomikach chinonu dochodzi do zmniejszenia zmian patologicz-
z cukrzycą eksperymentalną (15). Celem ekspery- nych w płucach, co było związane ze spadkiem liczby
mentu było wyjaśnienie mechanizmów wywołujących eozynofilów w tkance oraz mniejszą produkcją śluzu,
efekt hipoglikemiczny po podaniu oleju z nasion którym towarzyszył spadek stężenia IL-4 i wzrost
N. sativa oraz udowodnienie jego potencjalnego IFN-γ we krwi. Wyniki te dowiodły, że tymochinon
działania immunomodulującego. Cukrzycę wywo- wchodzący w skład oleju z nasion N. sativa może
łano wstrzyknięciem dootrzewnowym streptozoto- być czynnikiem zmniejszającym stan zapalny w obrę-
cyny w dawce 65 mg/kg masy ciała. Następnie po bie tkanki płucnej. Ponadto podwyższenie poziomu
6 tygodniach od wywołania cukrzycy chomikom za IFN-γ we krwi może świadczyć o wzmaganiu od-
pomocą sondy żołądkowej podawano olej z czar- powiedzi immunologicznej związanej ze wzrostem
nuszki w dawce 400 mg/kg masy ciała. Po pierwsze limfocytów T h1 odpowiedzialnych za odpowiedź
wykazano, że olej ma działanie hipoglikemizujące. typu komórkowego. Kolejne badania tego samego
Ponadto autorzy udowodnili, że podawanie oleju zespołu potwierdziły, że w popłuczynach oskrzelo-
z nasion N. sativa znacząco zwiększyło aktywność wo-pęcherzykowych uczulonych świnek spada ilość
fagocytarną makrofagów otrzewnowych oraz licz- eozynofilów i neutrofili, przy jednoczesnym wzroście
bę limfocytów we krwi obwodowej w porównaniu liczby limfocytów i monocytów (18). Badania zostały
z chomikami kontrolnymi, co by z kolei świadczyło następnie powtórzone z użyciem ekstraktu wodno-
o działaniu immunostymulującym. -etanolowego z nasion N. sativa (19). Wykazano, że
Obiektem kolejnych badań in vivo prowadzonych ekstrakt ten zmniejsza stan zapalny w obrębie płuc
przez Cemek i wsp. (16) były szczury poddawane ra- uczulonych świnek (19) i podobnie jak tymochinon,
dioterapii. Celem tego badania było określenie dzia- powoduje spadek stężenia IL-4 oraz wzrost IFN-γ we
łania przeciwutleniającego i radioochronnego oleju krwi tych zwierząt (20). Powyższe wyniki sugerują,
z nasion Nigella sativa i porównanie go z działaniem że to najprawdopodobniej tymochinon, który może
zredukowanego glutationu (GSH). Zwierzętom po- stanowić 3-48% oleju z czarnuszki, jest czynnikiem
dawano olej z czarnuszki w dawce 1 ml/kg masy ciała, immunosupresyjnym.
a także wstrzykiwano GSH w dawce 150 mg/kg masy Również Duncker i wsp. (21) potwierdzili, że
ciała przez kolejnych 30 dni. Następnie zwierzęta ekstrakt z nasion czarnuszki siewnej może łago-
poddawano działaniu promieniowania w dawce 6 Gy dzić alergie. Myszy, które zostały uwrażliwione za
pomocą albuminy jaja kurzego i otrzymywały eks- czarnuszki w kapsułkach wpływa na objawy oraz
trakt z nasion N. sativa lub tymochinon, charak- parametry kliniczne u pacjentek z RZS. Ich wyniki
teryzowały się mniejszą liczbą komórek tucznych udowodniły, że produkt ten może mieć działanie
w jelicie, czemu towarzyszyło zmniejszenie objawów immunosupresyjne, ponieważ po kilku tygodniach
alergii pokarmowej. Ponieważ otrzymano podobne doszło do spadku liczby białych krwinek, a pacjentki
wyniki bez względu na to, czy użyto ekstraktu czy przestały skarżyć się na poranną sztywność stawów,
samego tymochinonu, wydaje się to potwierdzać zmniejszyła się też liczba bolących stawów. Ponadto
tezę o immunosupresyjnym działaniu właśnie tego doszło do obniżenia wskaźnika aktywności choroby
związku. Z kolei Michel i wsp. (22) udowodnili, według skali DAS-28 (ang. disease activity score 28).
że frakcja białkowa wodnego ekstraktu z nasion W kolejnym badaniu klinicznym (26) wykazano, że
Nigella sativa wykazuje efekt hepatoochronny, któ- u pacjentów otrzymujących olej z nasion N. sativa
ry był związany ze zmniejszeniem stężenia cytokin doszło do wzrostu stężenia IL-10 w surowicy krwi,
sprzyjających procesom zapalnym (TNF-α, IL-1β natomiast poziom TNF-α, który odgrywa istotną
czy INF-γ) zarówno we krwi badanych zwierząt, rolę w rozwoju objawów stawowych w przebiegu
jak i w samej wątrobie (22). Wyniki te potwierdza- RZS, nie uległ zmianie. Poza tym wykazano, że
ją immunosupresyjne działanie oleju z czarnuszki, pod wpływem oleju z nasion czarnuszki u pacjentów
przy czym zwracają uwagę na fakt, że w ekstrakcie z RZS dochodzi do obniżenia poziomu MDA oraz
białkowym również mogą znajdować się czynniki tlenku azotu, co potwierdza, że olej ten wykazuje
hamujące reakcje zapalne. działanie przeciwutleniające.
Gholamnezhad i wsp. (23) badali poziom różnych Ten sam zespół badawczy (27) opublikował rów-
cytokin, w tym prozapalnych, u szczurów podda- nież wyniki badań immunologicznych u pacjentów
nych wysiłkowi fizycznemu. Szczury obciążone dużym z RZS, które wskazują, że doustne podawanie pa-
wysiłkiem charakteryzowały się wysokimi stężenia- cjentom oleju z nasion N. sativa po 2 miesiącach
mi IL-6 i TNF-α, którym towarzyszył wzrost IL-10. doprowadziło do znacznego obniżenia poziomu
U szczurów poddanych umiarkowanemu wysiłkowi nie białka C-reaktywnego o wysokiej czułości (hs-
obserwowano zmian w poziomie cytokin, ich wzrost CRP) oraz wskaźnika DAS-28, a także zmniejsze-
ujawnił się dopiero po podaniu etanolowego ekstrak- nia obrzęku stawów w porównaniu z pacjentami,
tu z nasion N. sativa. Z kolei u szczurów poddanych którzy w tym samym czasie otrzymywali placebo.
dużemu wysiłkowi fizycznemu podanie ekstraktu O ile u osób otrzymujących placebo nie stwierdzono
znacząco zmniejszało stężenie TNF-α. Ponadto olej żadnych zmian w parametrach immunologicznych,
nasion czarnuszki zmniejszał znacząco stosunek cy- to u otrzymujących olej z nasion czarnuszki po
tokin Th1 do Th2 u szczurów poddawanych wysiłkowi 8 tygodniach doszło do obniżenia liczby limfocytów
umiarkowanemu, co było związane przede wszystkim CD8+, czego efektem bezpośrednim był wzrost sto-
ze wzrostem stężenia IL-4. Tutaj warto zaznaczyć, że sunku CD4+/CD8+. U tych pacjentów doszło także
przy dużym wysiłku fizycznym obserwowano podobny do wzrostu liczby limfocytów Treg. Jest to jedno
efekt, który był związany z jednoczesnym spadkiem z interesujących badań wykonanych z udziałem
IFN-γ i wzrostem IL-4. Na tej podstawie sprecyzowa- ludzi, które pokazuje potencjał immunomodulu-
no stwierdzenie, że podawanie oleju lub ekstraktów jący olejku z nasion czarnuszki, choć nie wyjaśnia
z nasion N. sativa może zmienić profil cytokin pro- mechanizmu obserwowanego efektu na poziomie
i przeciwzapalnych. komórkowym.
Jak wynika z powyższego przeglądu, zdecydo-
wana większość prac opiera się na modelach zwie- Podsumowanie
rzęcych, trudno więc uzyskane wyniki odnieść do Przedstawione powyżej wyniki badań wskazują, że
immunologii człowieka. Jednak niedawno ukazała olej z nasion czarnuszki siewnej zawiera substancje
się praca (24), w której opisano wyniki stosowania o właściwościach prozdrowotnych. Nie dysponujemy
oleju z nasion czarnuszki siewnej u pacjentek cier- jednak wynikami badań, które pozwoliłyby na ocenę,
piących na reumatoidalne zapalenie stawów (RZS). w jakim stopniu produkt ten, a także jego składniki
Jest to przewlekła, zapalna choroba tkanki łącz- mogą oddziaływać na ludzki organizm. Lepsze po-
nej, uwarunkowana immunologicznie (25). Ma ona znanie właściwości immunomodulacyjnych oleju oraz
charakter systemowy i wynika z nieprawidłowości ekstraktów z nasion N. sativa mogłoby być bardzo
w funkcjonowaniu limfocytów T CD4 +. Gheita pomocne przy opracowywaniu terapii chorób o pod-
i Kenawy (24) w swoich badaniach skupili się na tym, łożu zapalnym czy autoimmunologicznym na drodze
jak doustne podawanie przez miesiąc oleju z nasion modyfikacji układu odpornościowego.
Piśmiennictwo
1. Samochowiec L. Lek roślinny w świetle nowoczesnej farma- 16. Cemek M, Enginar H, Karaca T i wsp. In vivo radioprotec-
koterapii. Post Fitoter 2001; (1):2-6. tive effects of Nigella sativa L oil and reduced glutathione
2. Kumar V, Cotran R, Robbins S. Patologia Robbinsa. Elese- against irradiation-induced oxidative injury and number of
vier Urban & Partner, Wrocław 2005; 114. peripheral blood lymphocytes in rats. Photochem Photobiol
3. Niedźwiecka-Rystwiej P, Tokarz-Deptuła B, Deptuła W. 2006; 82(6):1691-6.
Charakterystyka subpopulacji limfocytów T. Post Hig Med 17. Keyhanmanesh R, Boskabady MH, Khamneh S i wsp. Effect
Dośw 2013; 67:371-9. of thymoquinone on the lung pathology and cytokine levels
4. Świst K, Pajtasz-Piasecka E. Wpływ czynników transkrypcyj- of ovalbumin-sensitized guinea pigs. Pharmacol Rep 2010;
nych na różnicowanie limfocytów T CD4+. Post Hig Med 62(5):910-6.
Dośw 2011; 65:414-26. 18. Keyhanmanesh R, Boskabady MH, Eslamizadeh MJ i wsp.
5. Kopeć-Szlęzak J. Nowe subpopulacje limfocytów T pomoc- The effect of thymoquinone, the main constituent of Nigella
niczych CD4+. Post Nauk Med 2016; 2:126-31. sativa on tracheal responsiveness and white blood cell count
6. Lewkowicz P, Lewkowicz N, Tchórzewski H. Limfocyty re- in lung lavage of sensitized guinea pigs. Planta Med 2010;
gulatorowe CD4+ CD25+ w patofizjologii i terapii chorób 76(3):218-22.
o podłożu immunologicznym. Post Hig Med Dośw 2005; 19. Boskabady MH, Keyhanmanesh R, Khamneh S i wsp. The
59:371-6. effect of Nigella sativa extract on tracheal responsiveness and
7. Zaleska I, Wawrzyszyn M, Chełmońska-Soytau A. Rola lim- lung inflammation in ovalbumin-sensitized guinea pigs. Cli-
focytów T regulatorowych (Treg) w chorobach autoagresyw- nics (Sao Paulo) 2011; 66(5):879-87.
nych. Alerg Astma Immun 2012; 17(4):190-6. 20. Boskabady MH, Keyhanmanesh R, Khameneh S i wsp. Po-
8. Kontny E, Maśliński W. Limfocyty B – funkcje fizjologiczne tential immunomodulation effect of the extract of Nigella
i udział w patogenezie reumatoidalnego zapalenia stawów. sativa on ovalbumin sensitized guinea pigs. Univ Sci B 2011;
RU 2006; 44(3):150-61. 12(3):201-9.
9. Borusiewicz M, Janeczko Z. Nigella sativa L. – roślinny su- 21. Duncker SC, Philippe D, Martin-Paschoud C i wsp. Nigel-
rowiec o właściwościach plejotropowych. Post Fitoter 2015; la sativa (black cumin) seed extract alleviates symptoms of
16(4):223-36. allergic diarrhea in mice, involving opioid receptors. PLoS
10. Mańkowska D, Bylka W. Nigella sativa L. – związki czynne, One 2012; 7(6):e39841.
aktywność biologiczna. Herba Pol 2009; 55:109-25. 22. Michel CG, El-Sayed NS, Moustafa SF i wsp. Phytochemical
11. Haq A, Abdullatif M, Lobo PI i wsp. Nigella sativa: Effect on and biological investigation of the extracts of Nigella sativa L.
human lymphocytes and polymorphonuclear leukocyte pha- seed waste. Drug Test Anal 2011; 3(4):245-54.
gocytic activity. Int Immunopharmacol 1995; 30(2):147-55. 23. Gholamnezhad Z, Boskabady MH, Hosseini M. Effect of
12. Galhena BP, Samarakoon SSR, Thabrew MI i wsp. Protec- Nigella sativa on immune response in treadmill exercised rat.
tive effect of a polyherbal aqueous extract comprised of Ni- BMC Complement Altern Med 2014; 7(14):437.
gella sativa (seeds), Hemidesmusindicus (roots), and Smilax 24. Gheita TA, Kenawy SA. Effectiveness of Nigella sativa oil in
glabra (rhizome) on bleomycin induced cytogenetic damage the management of rheumatoid arthritis patients: a placebo
in human lymphocytes. Biomed Res Int 2017; 1856713. controlled study. Phytother Res 2012; 26(8):1246-8.
13. Daradka HM, Khabour OF, Alotaibi MK. Potent antioxi- 25. Bryl E, Witkowski JM. Układ odpornościowy a reu-
dative DNA damage of selected Saudi medicinal plants in matoidalne zapalenie stawów. Forum Med Rodz 2008;
cultured human lymphocytes. Pak J Pharm Sci 2018; 31(4, 2(3):196-207.
Suppl):1511-7. 26. Hadi V, Kheirouri S, Alizadeh M i wsp. Effects of Nigella
14. Islam SN, Begum P, Ahsan T i wsp. Immunosuppressive and sativa oil extract on inflammatory cytokine response and
cytotoxic properties of Nigella sativa. Phytother Res 2004; oxidative stress status in patients with rheumatoid arthritis:
18(5):395-8. a randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial.
15. Fararh KM, Atoji Y, Shimizu Y. Mechanisms of the hypogly- Avicenna J Phytomed 2016; 6(1):34-43.
caemic and immunopotentiating effects of Nigella sativa L. 27. Kheirouri S, Hadi V, Alizadeh M. Immunomodulatory effect
oil in streptozotocin-induced diabetic hamsters. Res Vet Sci of Nigella sativa oil on t lymphocytes in patients with rheuma-
2004; 77(2):123-9. toid arthritis. Immunol Invest 2016; 45(4):271-83.
Konflikt interesów
Conflict of interest
Adres/address:
Brak konfliktu interesów *Katarzyna A. Lisowska
None Katedra i Zakład Fizjopatologii
Gdański Uniwersytet Medyczny
otrzymano/received: 22.11.2018 ul. Dębinki 7, 80-210 Gdańsk
zaakceptowano/accepted: 29.01.2019 e-mail: katarzyna.lisowska@gumed.edu.pl