TENVİN VE SAKİN NUN’UN HALLERİ

a. Tenvin ve Sakin Nun

Tenvin, ismin sonunu nunlu okumak anlamına gelir. Tenvin bazı kelime sonlarında bulunan,
“iki üstün: ً- ”, “iki esre: ٍ- ” ve “iki ötre: ٌ- ” dir. İki üstün, yuvarlak te ( ‫ ) ة‬ve hemze ( ‫) ء‬
dışındaki harflerde elif ( ‫ ) ا‬desteği üzerine yazılır.
Kelimenin ortasında ( ‫ )َاْنَعْم َت‬veya sonunda ( ‫ )ِم ْن‬bulunan cezimli “nun”a sakin nun denir.
Tenvin ve sakin nunla ilgili dört tane tecvit kuralı vardır. Bunlar; ihfa, izhar, ihfa ve idgamdır.
b. İhfa
Sözlükte gizlemek anlamına gelen ihfa, tenvin veya sakin nundan sonra, nun sesinin asıl
mahreci gizlenerek okunmasına denir. İhfa, izhar ile idgam arasında, gunneli ama şedde
yapılmayan bir okuyuştur. İhfa yaparken dil ucu üst diş etlerine değmemelidir. Aksi takdirde
izhar yapılmış olur. Ayrıca gunne sesi mutlaka ve özenle genizden çıkarılmalıdır.
İhfanın gerçekleşmesi için tenvin veya sakin nundan sonra şu harflerden birinin gelmesi
gerekir.
‫ش‬ ‫س‬ ‫ز‬ ‫ذ‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫ث‬ ‫ت‬
‫ك‬ ‫ق‬ ‫ف‬ ‫ظ‬ ‫ط‬ ‫ض‬ ‫ص‬
İhfa harfleri on beş tane olup, şu beytin kelimelerinin ilk harflerinde görülür:
‫ِص ْف َذ ا َثَنا ُجوَد َش ْخ ٍص َقْد َس َم ا َك َرًم ا‬
‫َض ْع َظاِلًم ا ِزْد ُتَقا ُد ْم َطاِلًبا َفَتَر ى‬
Örneğin, ‫ َم ْن ذَا اَّل ِذ ي‬ifadesinde sakin nundan sonra ihfa harflerinden olan ‫ ذ‬harfi gelmiştir.
Dolayısıyla okurken ihfa yapılır.
‫ ِقْس َم ٌة ضِيَزي‬örneğinde ise tenvinden sonra ihfa harflerinden ‫ ض‬harfi gelmiştir. Bundan dolayı
bu ifade de okunurken ihfa yapılmalıdır.
İhfanın çeşitleri şunlardır:
1. Harf’in İhfası
a. Dil İhfası: (İhfa-i Lisani): Eğer sâkin nûn veya tenvînden sonra bildiğimiz 15 ihfâ harfinden
biri gelirse buna “İhfâ-i Lisânî = Dil İhfâsı” denir.
b. Dudak İhfası: (İhfa-i Şefevi) Sakin mîm’den ( ‫ ) ْم‬sonra harekeli be ( ‫ ) ب‬harfinin gelmesi ile
oluşur. ( ‫) َتْر ِم يِه ْم ِبِح َج اَرٍة‬
2. Harekenin İhfası: Harekeyi zayıf sesle hızlıca okumak suretiyle yapılır. Buna ihtilas denir.
( ‫ )إختالس‬Zümer suresinin 7. ayetinde ( ‫ ) َيْر َض ُه َلُك ْم‬lafzında, He ( ‫ ) هـ‬harfinin altında bulunur
ve onun İhtilâs ile okunacağını gösterir. İhtilâs, harekenin sadece üçte ikisini telaffuz etmek
demektir.
İhfanın hükmü vaciptir. Bütün kıraat imamları 15 harften sonra tenvin veya nun-i sakin
gelince ihfa yapma hususunda ittifak etmişlerdir. İhfanın tutulma üresi 1,5 elif miktarıdır.
 İHFA ÇEŞİTLERİ
İhfâ, aynı kelimede veya ayrı kelimede olmasına göre de ikiye ayrılır.
İhfâ-i Ehass: ihfâ harfleri tenvînden sonra gelir veya sâkin nûn kelime sonunda yer alır ve ihfâ
harfleri ikinci bir kelimenin başında bulunursa bu tür ihfâya “İhfâ-i Ehass” denir.
( ‫)ُك ْن َفَيُك وُن‬
İhfâ-i Eam: İhfâ harfleri, sâkin nûndan sonra aynı kelimede gelirse buna da “İhfâ-i Eam”
denir. Böyle yerlerdeki ihfâ hem vakf (durma) hem de vasl (geçme) halinde belli olan bir ihfâdır.
( ‫)ُكْنُتْم‬
c. İzhar
Sözlükte “açığa çıkarmak” anlamına gelen izhar, iki harfin arasını birbirinden uzak tutarak
ayırmaktır. Harflerde aslolan onları zat ve sıfatlarına riayet ederek, izhar ile okumaktır. Yani
izhar yaparken, her harf aslî mahrecine ve sıfatına uygun bir şekilde ve gunne yapmaksızın
telaffuz edilir.
İzharın gerçekleşmesi için tenvin veya sakin nundan sonra (boğaz harfleri olan) ‫ا ح خ ع غ ه‬
harflerden birinin gelmesi gerekir. Aşağıdaki kelimelerin ilk harfleri izhar harfleridir.
﴾ ﴿ ‫﴾ َهاِد ًيا ﴾ َغاِنٌّي ﴿ َع ْد ٌل ﴾ ﴿ ﴿ َخ اِلٌق ﴾ ﴿ ُهّٰللَا ﴾ ﴿ َحٌّي‬
Örneğin, ‫حِمَيٌة‬ َ ‫ َناٌر‬ayetinde tenvinden sonra izhar harflerinden ‫ ح ; َاْنَعْم َت‬kelimesinde ise sakin
nundan sonra izhar harflerinden ‫ ع‬harfi gelmiştir. Dolayısıyla her ikisi de izhar yapılarak okunur.
İZHAR ÇEŞİTLERİ
1.Dil İzharı (İzhar-ı Lisani / Halkî): 6 izhar harfiyle yapılır.
2.İzhar-ı Kelime-i Vahide: Sâkin nûn, vav veya yâ harflerinden önce gelir ve onlardan biriyle
aynı kelimede olursa izhâr yapılarak okunur.
‫َألُّد ْنَيا _ ِقْنَو اٌن _ ِص ْنَو اٌن – ُبْنَياٌن‬
3.Mîm-i Sâkinin İzhârı “Dudak izhârı”: Sâkin mimden ( ‫ ) ْم‬sonra mîm ve be ( (‫ب‬harfleri
dışında bir harfin gelmesiyle yapılır.
‫َأْم ُهْم َض ُّلوا _ َع َلْيُك ْم َأْنُفَس ُك ْم _ ُيَبِّش ْر ُهْم َر ُّبُهْم‬
4.İzhar-i Kameriyye: Lam-i tarif denilen el (‫)أل‬takısından sonra kameri harflerden birisinin
gelmesiyle olur. İzhâr-ı kameriyye, lâm-ı tarifin, mahreçlerindeki uzaklıktan dolayı, kendisinden
sonra gelen kamerî harflerden ayırt edilmesi, açıkça lâm-ı tarifin okunması ve telaffuz edilmesi
demektir. Hükmü vaciptir.
Kamerî Harfler Şunlardır: ‫ِإْبِغ َح َّجَك َو َخْف َع ِقيَم ُه‬
‫ أْلُك َّفاُر‬، ‫ َأْلَقَم ُر‬، ‫ َأْلَفْج ُر‬، ‫ َأْلَغ ُفوُر‬، ‫ َأْلُع َلَم اُء‬، ‫ َأْلَخْيُر‬، ‫ َأْلَحْم ُد‬، ‫ َأْلَج َّنُة‬، ‫ َأْلَبَلُد‬، ‫أْ ِإل ْنَس اُن‬
İzhar harflerinden 4’ü üzerinde (‫ )أ _ ح _ ع _ هـــ‬bütün kıraat imamları ittifak ettikleri için
hükmü vaciptir. Ebu cafer dışındaki imamlar (‫ ) خ _ غ‬iki harfi izhar harfi saymışlar. Bundan
dolayı bu iki harfte izhar yapmak caizdir.
 ç. İklab
Sözlükte, “çevirmek, dönüştürmek” anlamına gelen iklab, Tenvin veya sakin nundan sonra ‫ب‬
harfi geldiğinde “nun” sesini “mim” sesine çevirerek okumaya denir. İklab yaparken dudakların
kapanması zorunludur.
‫ِمَس ِص‬
Örneğin, ﴾
‫ ) يٌع َب ٌري‬ayetinde tenvinden sonra, ‫ ﴿ ﴾ ِم ْن َبِنيۤ ٰا َد َم‬ayetinde ise sakin nundan
sonra ‫ ب‬harfi gelmiştir. Bu nedenle her ikisi de okunurken iklab yapılır.
Bütün kıraat imamları ba harfinden önce gelen “sakin nun” ve “tenvin”i iklab ile okumakta
ittifak etmişlerdir. Hükmü vaciptir.
İklab’ın müddeti (yapılırken tutulma süresi) ortalama bir buçuk elif miktarıdır.
d. İdgamlar
İdgam sözlükte, “bir şeyi başka bir şeye veya bir harfi diğer bir harfe katmak” anlamındadır.
Tecvit ıstılahında; İdgam, sakin bir harfi kendisinden sonra gelen harekeli harfe katarak şeddeli
okumaya denir.
İdğâmın Rükünleri
Müdğâm: İdğâmda, idğâm olunan birinci sâkin harfe müdğam denir.
Müdğâmün Fîh: İdğâmda, İdğâmın kendisinde icra edildiği ikinci ve harekeli olan harfe de
müdğâmün fîh denir.
İDĞÂMIN ŞARTLARI
1. Müdğâm ile müdğâmün fîh olan harflerin yazıda peş peşe gelmesi ve ikisinin arasına
idğâmı engelleyen bir harfin girmemesi gerekir. Müdğâm ve müdğâmün fîhin ( ‫ ) َي َو ُّد‬aynı
kelimede veya ( ‫ ) ِإْن َنِس يَنا‬ayrı kelimede olması durumu değiştirmez.
2. Müdğâm olan harfin kesinlikle sakin (cezimli), müdğâmün fîhin ise mutlaka harekeli
olması lâzımdır.
3. Müdğâm med harfi olmamalıdır. ( ‫ ) َأَّلِذ ي ُيَو ْس ِو ُس‬ve ( ‫ ) آَم ُنوا َو َع ِم ُلوا‬lafz-ı celîllerinde birinci
kelimelerin son harfleri med harfidir, idğâm yapılamaz.
Yapılış bakımından idğâmlar iki kısma ayrılır:
1.Tam İdğam (Kamil İdğam): Müdğam, zat ve sıfatlarıyla birlikte, müdğamın içinde tamamen
kayboluyorsa (ikisi şeddeli bir harfmiş gibi okunuyorsa) buna tam idğam denir.
( ‫ َو َّد ْت َطاِئَفٌة (َو َّد َّطاِئَفٌة ) ) ِإَّظَلُم وا‬, ) ‫ ُقْل َر ِّب ( ُقَّرِّب‬, ‫ِإْذ َظَلُم وا‬
2.Nakıs İdğam: İdğâm edilen iki harften birincisi olan müdğâm, çeşitli sıfat yönünden
müdğâmün fîh içinde tamamen erimiyor ve kaybolmuyor, sıfatlarından biri açıkta kalıyor ise
buna da nâkıs idğâm denir. ( ‫ ) َأَلْم َنْخ ُلْقُك ْم‬sâkin vaziyette bulunan kaf ( ‫) ق‬harfi, kendisinden sonra
gelen ve harekeli olan kef ( ‫) ك‬harfine idğâm edilmelidir.
 ALTI ÇEŞİT İDGAM VARDIR.
1. İdgam-ı Mea’l-gunne
Sözlükte gunneli idgam anlamına gelir. Sakin nûn veya tenvinden sonra “‫ ”َيْم ُنو‬harflerinden
biri ayrı ayrı kelimelerde gelirse idğâm-ı mea’l-gunne olur. İdamm-ı mea’l-gunnede, tenvin veya
sakin nun, kendinden sonraki harfe katılarak şeddelenir ve gunneli okunur.
Örneğin, ‫ َم ْن َيُقوُل‬ifadesinde sakin nundan sonra ‫ ي‬harfi; ‫ َو َر ْع ٌد وَ َبْر ٌق‬ayetinde ise tenvinden
sonra ‫ و‬harfi gelmiştir. Bu her iki ifade okunurken idgam-ı mea’l-gunne yaparak okunur.
Sakin nun ve “‫ ”َيْم ُن و‬harflerinden biri aynı kelimede olursa idgam mea'l-gunne olmaz. Bu
durumda olan kelime izhar gibi okunur. Örnek: ‫َألُّد ْنَيا _ ِقْنَو اٌن _ ِص ْنَو اٌن – ُبْنَياٌن‬
İdğâm-ı Mea’l-Ğunne İki kısımda incelenir:
1.Ğunneli Tam İdğâm: Tenvîn veya sâkin nûndan sonra “mim” ( ‫ ) م‬veya “nun” ( ‫ن‬
) harflerinden birisi geldiğinde ğunneli tam idğâm olur.
‫ َشْيٍئ ُنُك ْر = َشْيِئُّنُك ْر‬، ‫ ِم ْن ُنوٍر = ِم ُّنوٍر‬، ‫ِم ْن َم اٍء = ِمَّم اٍء‬
( ‫) َع َذ اٌب ُمِهيٌن‬
Burada tenvînden sonra mîm harfi gelmiştir. Tenvînin mîm’e çevrilmesi ve mîm harfinin
şeddelenerek okunması gerekmektedir. Böylece ( ‫) َع َذ اُبُّم ِهيٌن‬şekline çevrilerek okunmalıdır.
Ayrıca şeddeleme sırasında genizden hafif ve gizli bir nûn sesi çıkartılarak okunur.
2.Ğunneli Nâkıs İdğâm: Tenvîn veya sâkin nûndan sonra “Vav” ( ‫ ) و‬ve “ya”( ‫) ي‬
harflerinden birisi gelirse ğunneli nâkıs idğâm meydana gelir.
Bu tür idğâmlarda dikkat edilmesi gereken en önemli husus, nûn-i sâkin ile vav ve yâ
harflerinin ayrı ayrı kelimelerde olmasıdır.
Ğunneli nâkıs idğâmda müdğâm olan birinci harf, müdğâmün fîh olan ikinci harfe tamamen
çevrilmez, yani ikinci harf şeddelenmez.
‫ ِلَقْو ٍم ُيوِقُنوَن‬، ‫ َو َر ْعٌد َو َبْر ٌق‬، ‫ ِم ْن َو اٍل‬، ‫َم ْن َيُقوُل‬
Ğunnenin bâkî kalabilmesi için idğâmı nâkıs yapmamız gerekmektedir.
Bütün imamlar tenvin ve sakin nun’dan sonra “mim” ( ‫ ) م‬veya “nun”( ‫ ) ن‬harfi gelince
“idğam meal ğunne” yapma hususunda ittifak etmişlerdir ve burada “Ğunneli Tam
İdğam” yapmak vacip’tir.
“Vav” ( ‫ ) و‬ve “ya”( ‫ ) ي‬harfinde (Halef ğunnesiz idğam yaptığı için) “Ğunneli Nakıs
İdğam” yapılır ve hükmü caiz’dir.
2. İdgam-ı Bila-gunne
Sakin nûn veya tenvinden sonra “‫ ”ل‬veya “ ‫ ”ر‬harflerinden biri gelirse “idgam-ı bila-
gunne”(gunnesiz idgam) olur. Bu idgamda sakin nun veya tenvin, “lâm” veya “râ” harfine
dönüşür, bu harfler de şeddeli olarak ve gunnesiz okunur.
 Örneğin, ‫ ُم َح َّم ٌد َر ُس وُل ِهَّللا‬ifadesinde tenvinden sonra, ‫ ِم ْن َر ٍّب‬ifadesinde ise sakin nundan sonra
idgam-ı bila-gunne harflerinden “ ‫ ”ر‬harfi gelmiştir. Dolayısıyla bu ifadeler okunurken tenvin
veya sakin nun kendinden sonraki harflere katılarak şeddeli fakat gunnesiz okunur.
Bütün kıraat imamları “lam” ve “ra” dan önce gelen “tenvin” ve “sakin nun”u ğunnesiz
idğam “idğam bila ğunne” ile okuma hususunda ittifak etmişlerdir ve bu bakımdan
hükmü vacip’tir.
3. İdgam-ı Misleyn
Mahreçleri ve sıfatları aynı olan iki harften, sakin olan birincisinin, harekeli olan ikincisine
katılarak şeddeli okunur. Hükmü vaciptir.
Örneğin, ‫ َو َال َيْغ َتْب َبْعُض ُك ْم َبْعًض ا‬ayetinde sakin “be” harfi harekeli “be” harfine katılarak “be”
harfi şeddeli olarak okunur.
İdgam-ı misleyn harfleri mim ( ‫ ) م‬ve nun ( ‫ ) ن‬olursa bu durumda “idgam-ı misleyn mea’l-
gunne” olur. Örnek: ‫َو َم ْن ُنَعِّم ْر ُه‬
Mahrec ve sıfatları birbirinin aynı olan iki harfin (“mim” ve “nun” dışındaki harfler) ğunnesiz
bir şekilde birbirlerine idğâm edilmeleri demektir. Buna “idğam-ı misleyn bila ğunne” denir.
‫ َبْل َلُّج وا = َبَّلُّج و‬، ‫َك اَنْت َتْأِتيِهْم = َك انَّتْأِتيِهْم‬
4. İdgam-ı Mütecaniseyn
Mahreçleri aynı, sıfatları farklı olan iki harften, sakin olan birincisinin, harekeli olan
ikincisine katılarak okunmasına denir.
Asım kıraatinde mahreçleri aynı olup, sıfatları farklı olan sekiz harf vardır ve bu harfler üç
grupta toplanmıştır:
1. ‫ ت د ط‬Örnek: ‫َو َّدْت َطاِئَفة‬
Dâl ( ‫ ) د‬ve te ( ‫) ت‬harfleri arasındaki idğâm: Bu iki harf, ince harflerdendir. Birincisi sâkin,
ikincisi harekeli olarak peşpeşe geldiklerinde şeddelenerek birbirlerine “tam idğâm” edilirler.
‫ ُأِج يَبْت َدَعْو ُتُك َم ا = ُأِج يَبَّد َعْو ُتُك َم ا‬، ‫َأْثَقَلْت َدَع َو ا َهَّللا = َأْثَقَلَّد َع َو ا َهَّللا‬
‫ َقْد َتَبَّيَن = َقَّتَبَّيَن‬، ‫َع َبْدُتْم = َع َبُّتْم‬
Te ( ‫) ت‬ve Tı ( ‫) ط‬harfleri arasındaki idğâm: Bu iki harften te ince, tı ise kalın harflerdendir.
Bunlar da birbirlerinden önce veya sonra gelebilmektedirler. Te harfinin tı harfinden önce sâkin
olarak geldiği durumlarda “tam bir idğâm” yapılırken tı harfinin te harfinden önce sâkin olarak
geldiği durumlarda “nâkıs bir idğâm” yapılır.
‫ َو َقاَلْت َطاِئَفٌة = َو َقاَلَّطاِئَفٌة‬، ‫ َأَح ْطُت‬، ‫ َفَّر ْطُتْم‬، ‫َلِئْن َبَس ْطَت‬
2. ‫ث ذ ظ‬ Örnek: ‫ِاْذ َظَلُم وا‬
Se ( ‫ ) ث‬ve Zâl( ‫ ) ذ‬harfleri arasındaki idğâm: Kur’ân’da tek örneği A’râf 176.
âyetindedir ( ‫ ) َيْلَهْث ذِلَك‬Asım kıraatinde idğamlı ( ‫ ) َيْلَهّذ ِلَك‬veya izharlı ( ‫ )َيْلَهْث ذِلَك‬olarak iki şekilde
okunması da caiz’dir.
 Zâl ( ‫) ذ‬ve Zı ( ‫) ظ‬harfleri arasındaki idğâm: Bu iki harften zâl harfi sâkin olarak bir
kelimenin sonunda, zı harfi de ikinci kelimenin başında harekeli olarak bulundukları takdirde, zâl
harfi zı harfinin içine katılarak zı harfi şeddeli bir harf gibi birbirine “tam bir idğâm” ile idğâm
edilmiş olur. Hükmü vacip’tir.
‫ِإْذ َظَلُم وا = ِإَّظَلُم وا‬
3. ‫م ب‬ Örnek: ‫َيا ُبَنَّي اْر َك ْب َم َعَنا‬
Tek örneği Hûd 42. âyet-i kerîmesindedir.(‫ ) اْر َكْب َم َع َن ا‬Bu cümle okunurken idğâm
yapılacağından ( ‫ ) َيا ُبَنَّي اْر َك َّمَع َنا‬şeklinde be harfinin mîm harfine çevrilip, onun içinde tamamen
eritilerek kaybedilmesi ve mîm harfinin şeddeli bir şekilde tam bir idğâm ile okunmasıyla yapılır.
Burada idğâm yapılıp yapılmaması ihtilâflıdır. Asım kıraatinde hem idğamlı hem de izharlı
okunması caiz olan bu kelimenin idğam yapılarak okunması tercih edilmiştir ve 1.5 elif miktarı
tutulur.
5. İdgam-ı Mütekaribeyn
Mahreçleri veya sıfatları birbirine yakın olan (mütekarib) iki harften, sakin olan birincisinin,
harekeli olan ikincisine katılarak okunmasına “idğâm-ı mütekaribeyn” denir.
İdgam-ı mütekaribeyn harfleri dört tane olup, iki grupta toplanmıştır:
a) “‫ “ر‬- ” ‫”ْل‬ Örnek: ‫َبْل َر َفَع ُه هَّللا‬
Herhangi bir kelimenin son harfi sâkin bir lâm, hemen arkasından gelen ikinci kelimenin ilk
başındaki harf de harekeli bir râ olursa, lâm harfi, râ harfine “tam bir idğâm” ile idğâm
olunur. Hükmü ittifakla vacip’tir.
‫ َبْل َر َفَع ُه ُهَّللا = َبَّر َفَع ُه ُهَّللا‬، ‫َو ُقْل َر ِّب = َو ُقَّرِّب‬
b) “‫ “ك‬- ” ‫”ْق‬ Örnek: ‫َاَلْم َنْخ ُلْقُك ْم‬
Kaf harfi sâkin, kendisinden sonra harekeli bir kef gelirse olur. Tam veya nakıs olarak
yapılması caizdir. Kur’ân’da tek örneği vardır:( ‫ ) َأَلْم َنْخ ُلُّك ْم‬: ‫َأَلْم َنْخ ُلْقُك ْم‬
6. İdgam-ı şemsiyye
Lâm-ı tarif”in kendisinden sonra gelen on dört şemsî harften birine idgam edilerek
okunmasına “idgam-ı şemsiyye” denir.
‫ ت ث د ذ ر ز س ش ص ض ط ظ ل ن‬harflerine şemsi harfler denir. Bu harflerin biriyle başlayan
kelimelerin başına elif lam takısı gelirse lam harfi okunmaz. Lam’dan sonraki harf şeddeli olarak
okunur.
Örnek: ‫َالَّتاِلَياُت‬ ‫َالَّش ُك وُر‬ ‫َالَّرِح يُم‬
İdğâm-ı Şemsiyye iki kısımdır:
İdğâm-ı Şemsiye Mealğunne: Lâm-ı tariften sonra nûn harfi gelirse “İdğâm-ı
Şemsiye Mealğunne” olur. 1.5 elif tutulur.
İdğâm-ı Şemsiye Bilâğunne: Lâm-ı tariften sonra nûn dışındaki harfler geldiğinde “İdğâm-ı
Şemsiye Bilâğunne” olur.