AUTOMATYKA

1. PRĄD ELEKTRYCZNY
Ładunki elektryczne - cząstki, które potrafią wytwarzać pole elektryczne. Prąd tworzyć mogą ładunki dodatnie (np. jony
dodatnie) i ujemne (np. elektrony lub jony ujemne).

· elektrony – w metalach,

· dziury lub elektrony – w półprzewodnikach,

· jony dodatnie lub ujemne – w elektrolitach.

Prąd elektryczny - uporządkowany ruch ładunków elektrycznych (ładunki poruszają się w określoną stronę).

Najczęściej wyróżnienie kierunku w ruchu ładunków odbywa się poprzez przyłożenie pola elektrycznego

Po przyłożeniu pola elektrycznego na ładunki zaczyna działać siła elektryczna –

na ładunki dodatnie siła o zwrocie zgodnym z kierunkiem pola, a na ładunki

ujemne siła o zwrocie przeciwnym.

Po przyłożeniu pola elektrycznego na ładunki zaczyna działać siła elektryczna – na ładunki dodatnie siła o zwrocie zgodnym z
kierunkiem pola, a na ładunki ujemne siła o zwrocie przeciwnym.

Napięcie (symbole: U lub E) jest różnicą potencjału elektrycznego między dwoma wybranymi punktami i jest wyrażane w
woltach (V)

Napięcie jest pracą przypadającą na jednostkowy ładunek.

Napięcie zawsze występuję pomiędzy dwoma punktami !

Natężenie prądu (oznaczane jako I) - oznacza szybkość przepływu ładunku przez element, materiał. Wyrażane w amperach (A).
Prąd o natężeniu 1 A oznacza, że przez przekrój jakiegoś elementu w ciągu 1 sekundy przepływa 1 C ładunku.

Rezystancja to właściwość elementu mówiąca o tym jak dany element „opiera

się” przepływowi prądu elektrycznego.

Element o małej rezystancji dobrze przewodzi prąd.

Element o dużej rezystancji słabo przewodzi prąd – trzeba podać większe

napięcie aby popłynął prąd o odpowiednim natężeniu.

Metale, które są dobrymi przewodnikami prądu elektrycznego: srebro, złoto,

miedź i aluminium

Prawo Ohma

Natężenie prądu płynącego w obwodzie jest wprost proporcjonalne do

napięcia zasilającego obwód i odwrotnie proporcjonalne do oporu tego

obwodu.

Prąd okresowy

Prąd nazywamy okresowym w przedziale T, jeżeli istnieje taka chwila zawarta

w tym przedziale, mająca tę własność, że po jej przejściu wartości prądu się

powtarzają.

Wartości prądu okresowego powtarzają się w równych przedziałach

Czasowych

Prąd stały

Oznaczany DC lub ⎓

Jego wartość w czasie nie zmienia się i ładunek płynie tylko w jednym

Kierunku

Prąd przemienny (ang. alternating current, AC)

Prąd przemienny to taki prąd, który okresowo zmienia kierunek, a jego

natężenie jest okresową funkcją czasu.

Jego natężenie naprzemiennie wzrasta i maleje w stałym porządku i stałych

odcinkach czasu.

Prąd sinusoidalny

Największe znaczenie praktyczne mają prąd i napięcie o przebiegu

sinusoidalnym. Dlatego też, w żargonie technicznym często nazwa prąd

przemienny oznacza po prostu prąd sinusoidalny. Jeśli zakłócenia lub

nieliniowość powodują zdeformowanie sinusoidalnego kształtu, wówczas taki

niesinusoidalny przebieg nosi nazwę przebiegu odkształconego.

Układy trójfazowe

Układem trójfazowym nazywamy układ trzech obwodów elektrycznych, w

których istnieją trzy źródła napięć sinusoidalnych o jednakowej częstotliwości

przesunięte względem siebie o określony kąt fazowy i wytworzone w jednym

generatorze zwanym generatorem trójfazowym

Napięcie fazowe

jest to napięcie panujące między jednym z przewodów

fazowych i przewodem neutralnym. W skrócie pomiędzy przewodem, w

którym jest 230V i tym, w którym napięcie wynosi 0.

Napięcia te mają takie same wartości skuteczne i są przesunięte względem

siebie o kąt równy 120 stopni. Suma tych napięć w dowolnej chwili czasu jest

równa 0.

Napięcie międzyfazowe

jest to napięcie pomiędzy dwoma (z trzech)

przewodów fazowych, w których wartość napięć jest taka sama (230V), ale ich

przebieg przesunięty jest względem siebie o 1/3. Wartość napięcia

międzyfazowego wynosi 230𝑉 · √3 ≈ 400𝑉.

W Polsce częstotliwość prądu dostarczanego z elektrowni wynosi 50Hz, czyli

jego wartości zmieniają się 50 razy na sekundę. Wartość napięcia fazowego

wynosi 230V, a międzyfazowego (tzw. siły) 400V. Taki prąd płynie w

instalacjach w naszych domach.

1. AUTOMATYKA ZABEZPIECZENIOWA

Czas przepływu prądu rażeniowego

Przy przepływie prądów rażeniowch w czasie poniżej 0.2 s wystąpienie migotania komór

sercowych zdarza się bardzo rzadko, przy czasach powyżej 1 s bardzo często.

Częstotliwość prądu rażeniowego

Prądy o częstotliwościach 40 ÷ 60 Hz – najgroźniejsze dla człowieka

Prądy stałe powodują rozkład krwi (zjawisko elektrolizy) i mogą spowodować zablokowanie

krwioobiegu.

Prądy o wysokich częstotliwościach, nawet przy niezbyt dużych natężeniach prądu, powodują

dotkliwe oparzenia naskórka i skóry.

Droga przepływu prądu przez człowieka

Najniebezpieczniejsze są prądy rażeniowe przepływające przez serce i obręb klatki piersiowej (na

drodze ręka – nogi).

Rezystancja ciała człowieka oraz jego naskórka

Rezystancja ciała człowieka zależy od rezystancji skóry wraz z naskórkiem oraz rezystancji

wewnętrznej.

Rezystancja wewnętrzna ciała zawiera się granicach 500 ÷ 1000 Ω.

W przeciętnych warunkach przyjmuje się rezystancję wewnętrzną równą 1000 Ω.

Przy suchym i nieuszkodzonym naskórku przy napięciu kilku woltów, rezystancja skóry wynosi od

10 kΩ do 1 MΩ.

Rezystancja skóry zmniejsza się m.in. przy wzroście wilgotności i dłuższym czasie przepływu
 prądu.

Napięcia rażeniowe powyżej 250 V powodują częściowe lub całkowite przebicie skóry

Awaryjne stany pracy

ZWARCIE PRZECIĄŻENIE

Przypadkowe lub celowe połączenie dwóch punktów sieci
elektroenergetycznej, które w
normalnych warunkach pracy znajdują się na różnych
potencjałach za pomocą elementu o
znikomo małej rezystancji. Jest to połączenie punktów
obwodu elektrycznego należących do
różnych faz lub połączenie jednego lub większej liczby takich
punktów z ziemią.
W wyniku zwarcia płynie tzw. prąd zwarciowy o dużym
natężeniu (kilkuset, a nawet kilku tysięcy
amperów). Wielkość tego prądu zależy od wielkości oporu w
punkcie zwarcia. Prąd zwarciowy
powoduje wydzielenie w przewodach instalacji elektrycznej
dużych ilości ciepła w bardzo krótkim
czasie.
Przeciążenie elektryczne to zjawisko przepływu przez
element większego prądu elektrycznego (o
kilkadziesiąt procent) niż prąd znamionowy tego elementu
(obwodu elektrycznego).
Przeciążenie może być niebezpieczne, jeśli ma charakter
długotrwały.
Przepływ zbyt dużego prądu powoduje wydzielenie się
ciepła.
Przeciążenie może być spowodowane np.
- obciążeniem silnika zbyt dużym momentem hamującym –
mówimy wtedy o przeciążeniu
urządzenia,
- podłączeniem do obwodu zbyt dużej liczby odbiorników
lub odbiornika o zbyt dużej mocy –
mówimy wtedy o przeciążeniu instalacji.

Rodzaje zwarć:

zwarcie jednofazowe – przewodu fazowego z przewodem neutralnym,

zwarcie wielofazowe – dwóch lub trzech przewodów fazowych,

zwarcie doziemne – przewodu fazowego z ziemią lub uziemionym przedmiotem metalowym

(potocznie zwane przebiciem)

Zanik napięcia w jednej fazie

Zanik napięcia zasilającego

Metody zabezpieczeń i urządzenia zabezpieczające

Uziemienie

Uziemienie polega na połączeniu metalowych konstrukcji budynku, w tym także innych

pozostałych części metalowych nie stanowiących jego konstrukcji (np. balustrady) z ziemią,

poprzez metalowy element zwany uziomem. Uziemienie stosuje się w celu ochrony

przeciwporażeniowej.

Uziomy

Element lub zestaw połączonych elementów przewodzących osadzonych w gruncie lub betonie,

tak aby zapewnić dobry elektryczny styk z ziemią na jak największej powierzchni.

Dlaczego to działa?

Można przyjąć, że ziemia posiada potencjał elektryczny na poziomie 0V. Przewód połączony z

metalowym elementem znajdującym się w ziemi też ma potencjał 0V. Przewód ten jest połączony
 z urządzeniem elektrycznym w taki sposób, że łączy się go z metalową obudową albo innym

metalowym elementem, którego może dotknąć użytkownik (a element ten nie powinien być pod

napięciem).

W ten sposób elementy te też mają potencjał 0V.

Człowiek ma potencjał 0V więc jeśli dotknie takiego elementu to nie przepłynie prąd.

Jeśli na skutek przebicia, na obudowie pojawi się napięcie np. 230V, połączenie obudowy z ziemią

uniemożliwia długotrwałe utrzymywanie się na niej potencjału elektrycznego.

Bezpieczniki

Bezpiecznik elektryczny jest urządzeniem, które zabezpiecza instalację elektryczną i odbiorniki

elektryczne przed ich uszkodzeniem z powodu wystąpienia nadmiernego natężenia prądu.

Bezpieczniki topikowe

Wyłącznik różnicowoprądowy Wyłącznik różnicowoprądowy zabezpiecza przed porażeniem prądem (dotyk bezpośredni i pośredni).
Jest to drugi stopień ochrony przeciwporażeniowej (pierwszym jest izolacja przewodów). Przez wyłącznik różnicowoprądowy
przechodzą przewody fazowe i przewód neutralny. Dodatkowo w instalacji jest przewód ochronny. W czasie normalnej pracy prąd
płynący w przewodach fazowych ma taką samą wartość, jak prąd w przewodzie neutralnym. W przypadku zwarcia doziemnego
(potocznie „przebicia”) na obudowach urządzeń elektrycznych pojawia się wysokie, niebezpieczne dla życia napięcie. Na skutek
różnicy potencjałów między ziemią a obudową, prąd jest odprowadzany do ziemi przewodem ochronnym.

Bezpieczniki automatyczne (wyłączniki nadmiarowo-prądowe)

W bezpieczniku tym przez termiczno-mechaniczne zadziałanie elementów następuje przerwanie

ciągłości obwodu elektrycznego.

Elementami aktywnymi są dwa wyzwalacze: zwarciowy oraz przeciążeniowy.

Wyzwalacz zwarciowy reaguje na zmianę pola magnetycznego - elektromagnes wewnątrz

wyłącznika zwalnia naciąg sprężyny, która rozwiera styki i przerywa obwód.

Wyzwalacz przeciążeniowy to bimetal, który reaguje przy przekroczeniu dopuszczalnej wartości

prądu w obwodzie. Blaszka bimetalowa po nagrzaniu wygina się i zwalnia zestyk, który

automatycznie przerywa obwód.

W przeciwieństwie do bezpieczników topikowych, po zadziałaniu wyłącznika nadmiarowego

można go ponownie włączyć.

Wyłącznik nadmiarowo-prądowy nie służy do zabezpieczenia człowieka przed

porażeniem prądem elektrycznym

Bezpieczniki termiczne

Bezpieczniki termiczne reagują na temperaturę otoczenia i przerywają obwód, gdy temperatura przekroczy pewną granicę. Dzięki
temu są przydatne do zabezpieczania większości urządzeń elektrycznych lub elektronicznych przed ich przegrzaniem. W odróżnieniu
od tradycyjnych bezpieczników, które uaktywniają się podczas przepływu przez nie nadmiernego prądu, bezpieczniki termiczne
uaktywniają się w zależności od temperatury otoczenia. Dlatego też bezpieczniki te stosuje się do sygnalizacji nienormalnej
temperatury pracy sprzętu elektrycznego i elektronicznego.

Wyłącznik różnicowoprądowy
 Wyłącznik różnicowoprądowy zabezpiecza przed porażeniem prądem (dotyk bezpośredni i

pośredni).

Jest to drugi stopień ochrony przeciwporażeniowej (pierwszym jest izolacja przewodów).

Przez wyłącznik różnicowoprądowy przechodzą przewody fazowe i przewód neutralny. Dodatkowo

w instalacji jest przewód ochronny.

W czasie normalnej pracy prąd płynący w przewodach fazowych ma taką samą wartość, jak prąd

w przewodzie neutralnym.

W przypadku zwarcia doziemnego (potocznie „przebicia”) na obudowach urządzeń elektrycznych

pojawia się wysokie, niebezpieczne dla życia napięcie.

Na skutek różnicy potencjałów między ziemią a obudową, prąd jest odprowadzany do ziemi

przewodem ochronnym.

Występuje więc różnica między prądem płynącym w przewodach fazowych a prądem w

przewodzie zerowym. Wartość tej różnicy nosi nazwę prądu różnicowego.

Prąd różnicowy (zwany też znamionowym) jest podstawowym parametrem wyłącznika

różnicowoprądowego – w instalacjach domowych 10mA lub 30mA.

Wyłącznik różnicowoprądowy, w przypadku zwarcia doziemnego, odłącza zasilanie po ok. 0,1-0,3

s. Czas przepływu prądu przez organizm krótszy niż 0,2-0,4 s zazwyczaj nie jest szczególnie

groźny dla człowieka

Stycznik

Stycznik jest to łącznik, którego zestyki robocze są zamykane przy pomocy elektromagnesu i utrzymywane w takim stanie, dopóki
napięcie cewki jest odpowiednio wysokie.

Przekaźnik termiczny

Przekaźnik termiczny - urządzenie zabezpieczające przed przeciążeniem. Wykorzystywany jest do ochrony urządzenia (silnika) przed
jego przeciążeniem. Podstawowym elementem przekaźnika jest płytka bimetaliczna z nawiniętym na niej drutem oporowym przez
który płynie na prąd główny.

2. STEROWANIE I REGULACJA

Automatyzacja przemysłowa sterowanie, pomiary, kontrola, sygnalizacja, rejestracja

· automatyzacja częściowa - sterowanie i regulacja zastosowane do pojedynczych maszyn,
· automatyzacja kompleksowa - zautomatyzowanie procesów technologicznych,
· automatyzacja pełna - zautomatyzowanie zakładu przy zastosowaniu maszyn cyfrowych wyznaczające optymalne
programy procesów produkcyjnych.

Podział układów automatyki ze względu na zadanie

· układy regulacji stałowartościowej (stabilizujące),

· układy programowe (w których wartość regulowana zadana jest określoną (z góry znaną) funkcją czasu),
· układy nadążne (zadaniem układu jest powodowanie nadążenia wielkości sterowanej za zmianami wielkości
zadanej, np.: serwomechanizmy),
· układy sterowania optymalnego (zadanie układu polega na maksymalizacji lub minimalizacji funkcji wielu
zmiennych).

Sterowanie - oddziaływanie na dany obiekt w sposób zamierzony, mające doprowadzić do osiągnięcia określonego
celu. Rozróżniamy dwa zasadnicze sposoby sterowania:

1. w układzie otwartym,
2. w układzie zamkniętym – czyli regulacja.

Obiekt regulacji

Obiekt regulacji to urządzenie, zespół urządzeń lub proces technologiczny, w którym w wyniku zewnętrznych
oddziaływań realizuje się pożądany algorytm działania.
Na obiekt regulacji oddziałują zmienne wejściowe nazywane sygnałami nastawiającymi u(t) oraz zmienne szkodliwe
nazywane sygnałami zakłócającymi z(t).
Sygnały wejściowe wpływają na sygnały wyjściowe nazywane zmiennymi regulowanymi y(t).
Regulator

Regulator to element w układzie regulacji, którego zadaniem jest wytworzenie sygnału sterującego wpływającego
na przebieg wielkości regulowanej.

Sygnałem wejściowym regulatora jest uchyb regulacji e(t), a sygnałem wyjściowym wielkość sterująca u(t).

Uchyb regulacji e(t) otrzymuje się w regulatorze w wyniku porównania wartości zadanej w(t) oraz wartości
wielkości regulowanej

1. REGULATORY

Właściwości dynamiczne układu określają zachowanie się elementów w stanach

nieustalonych po zmianie wartości sygnałów wejściowych oraz zależności czasowe
między sygnałami wejściowymi i wyjściowymi.
Przed zmianą wartości sygnału wejściowego sygnały x i y są w stanie ustalonym.
Po zmianie sygnału wejściowego i upływie odpowiednio długiego czasu układ ponownie
znajdzie się w stanie ustalonym

Podstawowe rodzaje regulatorów o działaniu ciągłym

Regulatory o działaniu ciągłym (analogowym) zmieniają wartość wielkości sterującej

obiektem w sposób ciągły, tzn. wielkość ta może przyjmować wszystkie wartości z
założonego zakresu zmienności.

Regulator P – proporcjonalny
Proportional Controller
W regulatorze tym sygnał wyjściowy jest proporcjonalny do wejściowego. Regulator
charakteryzuje jeden parametr: wzmocnienie (współczynnik proporcjonalności).
Regulatory P wzmacniają uchyb regulacji ze współczynnikiem proporcjonalności Kp
W regulatorze typu P nie można wyeliminować uchybu ustalonego

Regulatora P można używać w prostych układach regulacji z obiektami o średniej wartości inercji (bezwładności),
niedużym opóźnieniu i stałej wartości sygnału zakłócającego

Regulator PI – proporcjonalno całkujący

Proportional-Integral Controller
 Składa się z członu proporcjonalnego P o wzmocnieniu Kp oraz całkującego I o czasie
zdwojenia Ti.

Regulator PI w stanie ustalonym sprowadza uchyb regulacji do zera.

Im jest większe wzmocnienie Kp oraz krótszy czas zdwojenia Ti, tym szybciej działa
regulator ale posiada też skłonności do oscylacji.
W regulatorze tym jeśli występuje uchyb regulacji, podawane jest sterowanie w celu
wyeliminowania tego uchybu. Regulatory PI wzmacniają i całkują odchyłkę regulacji.
Regulatory PI stosuje się przy szybkich zmianach wartości zadanej czyli przy regulacji nadążnej.

Regulator PD - proporcjonalno – różniczkujący

Proportional-Derivative Controller Składa się z członu proporcjonalnego P o wzmocnieniu Kp oraz różniczkującego D o czasie
wyprzedzenia Td.

Działanie członu różniczkującego przeciwdziała szybkim zmianom sygnału błędu, co

wpływa stabilizująco na działanie układu regulacji.

Element różniczkujący reaguje na prędkość zmian uchybu regulacji, a nie na wartość

tego uchybu.

Dlatego sterowanie różniczkujące nigdy nie występuje samodzielnie w układach

sterowania – zawsze z członem proporcjonalnym lub proporcjonalnym i całkującym.

Regulatory typu PD, tak jak regulatory typu P dają niezerowy uchyb ustalony - tym

większy im większe jest wzmocnienie regulatora.

Zaletą wykorzystania elementu, że poprzez reakcję na zmiany uchybu regulacji,

zabezpiecza przed powstaniem zbyt dużej amplitudy oscylacji sygnału sterującego

Regulator PID - proporcjonalno - całkująco – różniczkujący

Proportional-Integral-Derivative Controller
Regulator składa się z członu proporcjonalnego P o wzmocnieniu Kp, całkującego I o
czasie zdwojenia Ti oraz różniczkującego D o czasie wyprzedzenia Td.

Regulatory proporcjonalno - całkująco - różniczkujące są regulatorami uniwersalnymi -

wzmacniają, całkują i różniczkują odchyłkę regulacji.
Odpowiedź regulatora PID na skok jednostkowy
Regulator PID stosuje się zazwyczaj do obiektów poddawanych wpływom zakłóceń o
dużych i gwałtownych zmianach.
Regulator ten stosuje się przy stałej wartości wielkości zadającej – czyli do regulacji
stałowartościowej.

Dobór nastaw regulatora

Metoda Zieglera- Nicholsa

Należy zbadać zamknięty układ regulacji z regulatorem typu P. Współczynnik
wzmocnienia zwiększamy aż do wartości, przy której układ znajdzie się na granicy
stabilności (Kgr) (w odpowiedzi skokowej występują niezanikające oscylacje). Mierzymy
okres uzyskanych oscylacji.

5. METROLOGIA
 Obserwacja a pomiar

Pomiar według Międzynarodowego słownika podstawowych terminów w metrologii – VIM: Zbiór operacji mających na celu
wyznaczenie wartości wielkości. Pomiar jest to proces polegający na porównaniu wielkości mierzonej z wartością tej wielkości
przyjętą za jednostkę miary (z odpowiednią dokładnością).

Wynikiem pomiaru jest przyporządkowanie wartości liczbowej mówiącej ile razy wielkość mierzona jest większa lub mniejsza od
wzorca.

Pomiar

Według Międzynarodowego słownika podstawowych terminów w metrologii – VIM: Zbiór operacji mających na celu wyznaczenie
wartości wielkości.

Pomiar jest to proces polegający na porównaniu wielkości mierzonej z wartością tej wielkości przyjętą za jednostkę miary (z
odpowiednią dokładnością).

Wynikiem pomiaru jest przyporządkowanie wartości liczbowej mówiącej ile razy wielkość mierzona jest większa lub mniejsza od
wzorca.

Wzorce

są to narzędzia pomiarowe odtwarzające jednostki miary lub ich wielokrotności. Od wzorców wymaga się niezmienności w czasie,
dużej dokładności, łatwego odtwarzania i stosowania.

Jednostka miary jest umownie przyjętą i wyznaczoną z dostateczną dokładnością wartością danej wielkości, która służy do
porównania ze sobą innych wartości tej samej wielkości.

Wielkość mierzalna to każda wielkość, którą da się zmierzyć czyli taka, która posiada jednostkę miary.

Wielkości fizyczne mierzalne mogą być ciągłe (analogowe) lub ziarniste (dyskretne).

Wielkości fizyczne ciągłe w danym przedziale mogą przybierać w tym przedziale nieskończenie

wiele wartości, różniących się o nieskończenie małe przyrosty.

Wielkości dyskretne przyjmują w danym przedziale tylko określone wartości. Najmniejszy możliwy przyrost wielkości dyskretnej to
kwant (ziarno)

Sposób przeprowadzenia pomiaru nazywa się metodą pomiaru.

Jeśli wynik pomiaru wartości wielkości otrzymano metodą bezpośredniego porównania z inną wartością tej wielkości obranej za
jednostkę, to mówi się o metodzie bezpośredniej pomiaru (długość).

Często stosuje się pomiar pośredni, polegający na zmierzeniu wielkości fizycznych nie będących głównym celem pomiaru - wynik
otrzymuje się w wyniku obliczeń w oparciu o wzory (temperatura).

Wynik pomiaru na ogół różni się od wartości prawdziwej (rzeczywistej) wielkości mierzonej. Różnica między wynikiem a wartością
prawdziwą nazywana jest błędem pomiaru.

W praktyce wartość prawdziwa nie jest znana i zastępowana jest wartością umownie prawdziwą (poprawną) akceptowalną w danych
okolicznościach. W tej sytuacji należy oszacować niepewność pomiarową

W praktyce pomiarowej wyróżnia się trzy rodzaje błędów:

· błędy systematyczne,

· błędy przypadkowe,
· błędy nadmierne.

Błąd systematyczny - występuje zawsze - jest nim obarczony każdy pomiar - jego źródłem jest niedokładność przyrządów
pomiarowych i obserwator - jest stały co do znaku i wartości jeśli pomiar wykonuje się tą samą metodą i w tych samych warunkach

Niedokładność przyrządu jest związana z klasą przyrządu.

Klasa przyrządu - w przypadku urządzeń mechanicznych, np. linijka jest to dokładność urządzenia, często przyjmowana jako jedna
działka - w przypadku urządzeń elektronicznych klasę przyrządu podaje się w procentach zakresu pomiarowego

Wśród błędów systematycznych wyróżnia się trzy ważne grupy:

Błędy podstawowe - są to błędy przyrządów pomiarowych występujące podczas stosowania ich w tzw. warunkach odniesienia (lub
inaczej znamionowych) podanych przez producenta. Głównymi ich przyczynami są: niedokładność wzorcowania i niedokładności
konstrukcyjne oraz technologiczne narzędzi pomiarowych. Błędy podstawowe są błędami stałymi.

Błędy dodatkowe - są to błędy, których źródłem są zmiany właściwości przyrządów pomiarowych i obiektu pomiaru pod wpływem
zmian warunków pomiaru w stosunku do przyjętych jako warunki odniesienia. Cechą charakterystyczną błędów dodatkowych jest to,
że ich wartości zmieniają się przy ustalonej wartości wielkości mierzonej, według znanego prawa jako funkcje wielkości wpływowych.
Normalne warunki wpływowe i wartości błędów dodatkowych podawane są przez producentów aparatury pomiarowej.

Błędy metody - wynikają głównie z oddziaływania przyrządów pomiarowych na obiekt pomiaru, np. powodowane poborem energii
przez przyrząd ze źródła sygnału mierzonego. Wśród błędów metody ważną grupę stanowią błędy związane ze stosowaniem
przybliżonych modeli badanych zjawisk lub wzorów empirycznych. Błąd systematyczny można częściowo lub całkowicie
wyeliminować dodając do wyniku pomiaru poprawkę. Poprawka jest równa błędowi systematycznego i przeciwna co do znaku

Błąd przypadkowy - zmienia się w sposób nieprzewidziany (co do znaku i wartości) przy wykonaniu serii pomiarów w warunkach
pozornie niezmiennych - jego przyczyną jest obserwator, przyrząd i metoda pomiaru Ograniczenie wpływu błędów przypadkowych
uzyskuje się przez wielokrotny pomiar tej samej wartości wielkości i przyjęcie średniej arytmetycznej jako wyniku ostatecznego.

Błąd nadmierny (pomyłka lub błąd gruby) - wynik obarczony takim błędem jest niewiarygodny - jego źródłem może być: niewłaściwe
zastosowanie przyrządu, błąd przy odczycie wartości, błąd obliczeniowy itp.

Błąd bezwzględny

Różnica pomiędzy rzeczywistą a zmierzoną wartością

Błąd względny

Stosunek błędu bezwzględnego do wartości rzeczywistej mierzonej wielkości

6. POMIAR TEMPERATUR

Temperatura jest miarą stanu cieplnego danego ciała. Wartość temperatury zależy od średniej energii kinetycznej molekuł.

Jeśli dwa ciała mają tę samą temperaturę, to w bezpośrednim kontakcie nie przekazują sobie ciepła. Jeśli temperatura ciał jest różna,
to następuje przekazywanie ciepła z ciała o wyższej temperaturze do ciała o niższej – aż wyrównają się temperatury obu ciał.

Pomiar temperatury jest możliwy na skutek przepływu ciepła między ciałami znajdującymi się na różnych poziomach molekularnych
energii kinetycznej.

W przeciwieństwie do innych wielkości fizycznych (długość, masa) temperatury nie można zmierzyć bezpośrednio.

Pomiar temperatury polega na pomiarze wielkości fizycznych, których zależności funkcyjne temperatury są jednoznaczne, nie zależą
od wpływu innych czynników i mogą być stosunkowo łatwo określone.

Pomiar temperatury obiektów polega na doprowadzeniu termometru do poziomu temperatury obiektów (do stanu
termodynamicznej równowagi między nimi), a następnie na odczytaniu temperatury własnej termometru. Pośrednia metoda
pomiaru pozwala wyznaczyć różnicę między temperaturą mierzonego ośrodka a temperaturą umownie uznaną za zero skali
temperatur. Skończona prędkość przekazywania ciepła oraz niepewność założenia, że termometr jest w stanie równowagi
termodynamicznej z mierzonym obiektem są głównymi przyczynami błędów w pomiarach temperatury.
 Do określenia skali temperatur potrzebne są stałe punkty termodynamiczne, np. zmiana stanu skupienia pewnych substancji.

Punktom tym przypisano pewne wartości liczbowe. Jednostką temperatury termodynamicznej układu SI jest Kelwin (K). Jej podstawą
jest temperatura równowagi wody w stanie gazowym, ciekłym i stałym, tzw. punkt potrójny wody.

Punktowi temu przyporządkowano temperaturę 273,16 K. 1 K to 1/273,16 część temperatury termodynamicznej punktu potrójnego
wody.

W zerze absolutnym (0 K) molekuły jakichkolwiek substancji nie posiadają energii kinetycznej

W skali Fahrenheita przyjęto jako stałe punkty termometryczne: temperaturę mieszaniny lodu, wody i chlorku amonu (0°F) oraz
temperaturę mieszaniny lodu i wody (32°F).

Temperatura wrzącej wody w skali Fahrenheita wynosi 212°F.

W skali Celsjusza przyjęto temperaturę wrzenia wody za 100°, a temperaturę mieszaniny lodu i wody za 0°.

W zależności od interakcji pomiędzy badanym obiektem pomiarowym a czujnikiem pomiarowym wyróżnić można:

pomiar dotykowy (pomiar kontaktowy) - czujnik (termometr) styka się z obiektem, którego temperaturę się mierzy.

pomiar bezdotykowy (pomiar bezkontaktowy) - wykorzystuje się zjawisko wysyłania promieniowania temperaturowego (cieplnego)
przez ciało lub ośrodek, którego temperaturę się mierzy.

Termometry rozszerzalnościowe

cieczowe Termometry cieczowe wykorzystują zależność zmiany objętości cieczy termometrycznej od zmian temperatury.

Zmiana temperatury powoduje zmianę objętości cieczy. Dokładność termometrów tradycyjnych zależy od jakości kapilary (jej
przekrój musi być idealnie równy na całej długości) oraz od rzetelności producenta - każde urządzenie powinno być osobno
skalowane.

Czułość termometru jest tym większa im większa jest objętość zbiorniczka i im mniejsza jest średnica kapilary.

W praktyce zwiększenie pojemności zbiorniczka powoduje zwiększanie bezwładności cieplnej termometru. Zbyt mała średnica
kapilary sprawia trudności wykonawcze i może powodować przerwanie słupka cieczy termometrycznej.

Jako ciecz termometryczna jest stosowana przede wszystkim rtęć oraz wybrane ciecze organiczne.

Rtęć:

· nie przylega do ścian kapilary, · słabo się utlenia, · ma dużą różnicę między temperaturą zamarzania (-38,86°C) i wrzenia (+356,6°C).

Alkohol:

· zamarza w -112°C, · wrze w 78°C, · zwilża szkło, · wymaga barwienia.

Termometr rtęciowy

Wykorzystywany do pomiaru temperatur w wąskim zakresie około 37°C.

Kapilara zwęża się nad bańką z rtęcią utrudniając przepływ rtęci z kapilary do bańki. Podczas ogrzewania termometru, rtęć w bańce
rozszerza się, przepychając się przy tym przez przewężenie. Przy schładzaniu termometru, rtęć w bańce ulega ochłodzeniu,
zmniejszając tym samym swą objętość. Rtęć z kapilary nie może przez przewężenie spływać z powrotem do bańki, słup cieczy
pozostaje tam, dokąd wspiął się podczas ogrzewania.

Dzięki temu można odczytać maksymalną temperaturę, jaką termometr zanotował.

Termometry wykorzystujące zjawisko rozszerzalności ciał stałych - dylatacyjne i bimetalowe

Termometry te wykorzystują różnice cieplnej rozszerzalności liniowej dwóch rożnych materiałów.

Dokładność pomiaru wynosi 1-2%. Termometry te są rzadko stosowane.

 Termometry bimetaliczne

Bimetal to taśma wykonaną z dwóch rożnych metali: o dużej i małej rozszerzalności cieplnej. Połączenie obu metali wykonuje się
przez zgrzewanie lub zwalcowanie na gorąco. Spirala wykonana z bimetalu wraz ze zmianami mierzonej temperatury zmienia
położenie wskazówki poprzez ruch pręta Na podziałce odczytywana jest temperatura. Spirala jest umocowana w rurce osłonowej.
Zakres pomiarowy termometrów bimetalowych wynosi od -40 do +400 C. Dokładność pomiaru wynosi 1-2%.

Stożki Segera

Stożki pirometryczne, stosowane jako wskaźniki temperatury.

Są to trójścienne ostrosłupy ścięte o określonych wymiarach, z tak dobranego materiału, że przy

ogrzaniu ich do określonej temperatury, zwanej temperaturą zgięcia stożka, zginają się dotykając wierzchołkiem podstawy.

Elektryczne czujniki temperatury

Rezystancyjne (oporowe)

metaliczne (Pt-100)

termistory (półprzewodnikowe)

Termoelementy

Termometry rezystancyjne

W termometrach rezystancyjnych wykorzystuje się zjawisko zmian rezystancji przewodników lub

półprzewodników prądu elektrycznego wraz z temperaturą.

Oporność elektryczna metali w pewnym zakresie rośnie liniowo wraz ze wzrostem temperatury na

skutek hamowania ruchu elektronów. Jest to wywołane wzrostem amplitudy drgań jąder atomów i

wzrostem prawdopodobieństwa zderzeń elektronów swobodnych i jonów.

W półprzewodnikach liczba swobodnych elektronów szybko rośnie ze wzrostem temperatury, więc

na ogół rezystywność maleje ze wzrostem temperatury.

Pomiar temperatury termometrami rezystancyjnymi polega na pomiarze rezystancji rezystora

termometrycznego. Można to zrobić za pomocą omomierza wyskalowanego w jednostkach

temperatury.

Termistory

Termistor (thermally sensitive resistor) - rezystor czuły na ciepło

Termistory są pasywnymi elementami półprzewodnikowymi.

Termistory występują w dwóch wersjach:

o ujemnym współczynniku temperaturowym (Negative Temperature Coefficient - NTC)

o dodatnim współczynniku temperaturowym (Positive Temperature Coefficient - PTC)

Rezystancja termistorów NTC maleje wraz ze wzrostem temperatury.

 Rezystancja termistorów PTC wzrasta wraz ze wzrostem temperatury

Czujniki termoelektryczne

(termoelementy, termopary) Termoelementy otrzymuje się łącząc trwale przez zespawanie, zlutowanie lub zgniecenie końców
drutów z odpowiednich metali, np.:

· miedź-konstantan · platyna-platynorod

Termopary odznaczają się dużą niezawodnością, dokładnością i elastycznością konstrukcji.

Zakres pracy termoelementów:-2500C ÷ +23000C

Działanie termopar opiera się głównie na zjawisku Seebecka.

Zjawisko Seebecka, polega na powstawaniu siły elektromotorycznej i przepływie prądu elektrycznego w zamkniętym obwodzie
termoelektrycznym w miejscu styku dwóch metali lub półprzewodników o różnych temperaturach

1. POMIAR PRZESUNIĘĆ

Czujniki pojemnościowe

Pojemnościowym czujnikiem przesunięcia jest kondensator, w którym pojemność jest zmieniana poprzez zmianę
położenia jednego z elementów.

Zmiany pojemności czujników są mierzone w układach mostkowych

Czujniki pojemnościowe mogą mierzyć przesunięcia od mniejszych od mikrometra do kilkunastu centymetrów

Czujniki indukcyjne wykorzystują zmiany indukcyjności własnej (czujniki dławikowe) lub wzajemnej (czujniki
transformatorowe) pod wpływem działania wielkości mechanicznej. Umożliwiają pomiary przesunięć w zakresie od
setnych części do kilkudziesięciu milimetrów

Potencjometr

(rezystor nastawny) to rezystor, którego oporność można regulować. Potencjometr najczęściej posiada 3
wyprowadzenia: dwa wyprowadzenia są podłączone do ścieżki o stałej rezystancji (ścieżka oporowa), trzecie
wyprowadzenie zakończone jest ślizgaczem, który przesuwa się po ścieżce oporowej

Enkoder

Enkoder to urządzenie przetwarzające przesunięcie i pozycję kątową na sygnał elektryczny. Enkodery powszechnie
wykorzystuje się w maszynach i liniach produkcyjnych do precyzyjnego pomiaru prędkości, przesunięcia, odległości czy
przebytej drogi. Za pomocą enkodera można zmierzyć obrót dokonany przez dany element, liczbę wykonanych obrotów,
oraz przebytą odległość w ruchu postępowym (za pośrednictwem przekładni mechanicznych). Sygnał wyjściowy
enkodera wytwarzany jest przez układ optyczny. Na układ ten składa się nadajnik, odbiornik oraz przemieszczająca się
pomiędzy nimi tarcza – przysłona.

W enkoderze inkrementalnym na tarczy znajdują się na przemian ułożone przezroczyste i nieprzezroczyste prążki. Gdy
tarcza się obraca, pomiędzy nadajnikiem a odbiornikiem znajdzie się raz czarny a raz przezroczysty prążek. Jeśli prążek
jest czarny to do odbiornika (fototranzystora) nie dotrze sygnał z nadajnika. Jeżeli prążek będzie przezroczysty to
odbiornik odbierze sygnał optyczny

Enkoder inkrementalny generuje na wyjściu sygnał impulsowy. Każdemu przesunięciu kątowemu przyporządkowana
jest konkretna liczba impulsów wyjściowych. Rozdzielczość enkodera decyduje o tym ile impulsów wyjściowych
 odpowiada danemu przesunięciu. Im większa rozdzielczość tym mniejsze przesunięcia kątowe można mierzyć a więc
również tym większa dokładność pomiaru

Enkoder inkrementalny nie pamięta aktualnego położenia. Generuje jedynie impulsy, które zliczane przez
wchodzący w skład układu sterowania maszyną licznik dają informację o wykonanym przez układ wykonawczy
przesunięciu lub aktualnym położeniu.

Enkodery absolutne

Enkoder absolutny generuje na wyjściu sygnał kodowy.

Każdemu kątowi obrotu odpowiada konkretna wartość kodowa na wyjściu.

Enkodery absolutne dzieli się na jednoobrotowe i wieloobrotowe.

Enkodery jednoobrotowe rozróżniają pozycje tylko w ramach jednego obrotu a więc efektem

obrotu wału takiego enkodera dokładnie o kąt 360° będzie taki sam sygnał na wyjściu.

Rozdzielczość enkodera określana jest za pośrednictwem ilości bitów w jakich przedstawiany jest

wynik.

Enkodery absolutne pamiętają aktualną pozycję nawet po wyłączeniu napięcia zasilania.

Czujniki mechaniczne Są oparte na zasadzie mechanicznego przenoszenia przesunięcia końcówki pomiarowej na człon wskazujący
(wskazówkę)

Czujniki optyczne

W czujnikach optycznych znajdują się przekładnie złożone z układów soczewek, pryzmatów i zwierciadeł, w których wykorzystano
geometryczne prawa rozchodzenia się promieni świetlnych. Przeniesienie ruchów końcówki pomiarowej na urządzenie wskazujące
odbywa się przy współdziałaniu elementów przekładni mechanicznych (np. dźwigni lub śrubowo skręconej taśmy) i optycznych (np.
układy soczewek, pryzmatów, lusterek, źródła światła).

Czujniki zbliżeniowe – bezkontaktowe wykrywanie obecności obiektu Czujniki zbliżeniowe należą do podstawowych elementów
wielu systemów automatyki. Służą przede wszystkim do wykrywania obecności obiektów, ich zliczania, a nawet do określania
niektórych cech fizycznych. W zależności od budowy i zasady działania czujniki zbliżeniowe mogą wykrywać obiekty o określonych
cechach, np. wykonane z określonych materiałów

Gdy obiekt metalowy przesuwa się przez pole detekcji, są w nim generowane prądy wirowe. Na skutek wygenerowania prądów
wirowych, obiekt staje się źródłem pola magnetycznego. Pole to jest skierowane przeciwnie do pola wytwarzanego przez cewkę.
Przez interakcję pól amplituda oscylacji zmniejsza się, co wykrywają obwody detekcji sensora. Sygnał z oscylatora jest kierowany na
przerzutnik Schmitta, który zapewnia zerojedynkowe przełączanie, z zachowaniem odpowiedniej histerezy, która konieczna jest w
praktycznie wszystkich zastosowaniach czujników indukcyjnych.

Czujnik pojemnościowy

Czujniki pojemnościowe pozwalają na wykrywanie elementów wykonanych z praktycznie dowolnych materiałów. Zwykle mają
mniejszy zasięg niż czujniki indukcyjne. Ich wadą jest duża wrażliwość na zabrudzenia, przeszkody pomiędzy nimi a elementami
wykrywanymi oraz wilgotność powietrza.

Elementem detekcyjnym jest kondensator, którego okładziny znajdują się wewnątrz czujnika. W przypadku gdy w obszarze
generowanego przez niego pola elektrycznego znajdzie się element obcy, następuje zmiana pojemności kondensatora.

Wtedy zmienia się też częstotliwość rezonansowa obwodu, którego jest on elementem. Wykrywają to obwody wyjściowe czujnika i
generują sygnał wyjściowy.
Czujniki fotoelektryczne

Czujniki fotoelektryczne reagują na obiekty, które znajdą się na drodze przebiegu wiązki światła. Odbicie promieni świetlnych przy
małych odległościach lub ich przerwanie przy dużych odległościach powoduje załączenie wyjścia czujnika.

Czujniki optyczne odbiciowe (zbliżeniowe)

Nadajnik i odbiornik zamknięte są w tej samej obudowie. Wiązka promieni emitowana przez nadajnik, napotykając na swojej drodze
przeszkodę. Światło jest odbijane w formie rozproszonej i tylko jego część wraca do odbiornika. Jeżeli natężenie światła jest
wystarczające to stan wyjścia sygnałowego czujnika zmienia się. Czujnik reaguje na obiekty wprowadzone w strefę działania, może
też dawać sygnał analogowy zależny od odległości od przedmiotu.

Czujniki optyczne refleksyjne (bramka refleksyjna)

Czujniki refleksyjne składają się z nadajnika i odbiornika umieszczonych w jednej obudowie. Światło emitowane z nadajnika odbija
się od specjalnego lustra (reflektora) i odbierane jest przez odbiornik. Obiekt zostaje wykryty w momencie przerwania wiązki
świetlnej.

Czujniki optyczne typu bariera (bramka jednokierunkowa)

Czujniki optyczne typu bariera składają się z dwóch niezależnych elementów: nadajnika i odbiornika. Usytuowane są wzdłuż jednej
osi wyznaczonej przez wiązkę nadajnika. Czujniki wykrywają obiekty pojawiające się między nadajnikiem a odbiornikiem. Strefa
działania czujnika wynosi do 50m

2. POMIAR SIŁ I CIŚNIEŃ

Siła jest wielkością fizyczną, którą mierzy się pośrednio poprzez pomiar skutków jej działania.

Dynamicznym skutkiem działania siły jest ruch ciała z odpowiednim przyśpieszeniem lub odkształcenie ciała zmienne w czasie.
Statycznym skutkiem działania siły jest odkształcenia stałe w czasie.

Do pomiaru sił wykorzystuje się obiekty, które mogą ulegać odkształceniom sprężystym a sam pomiar wykonuje się czujnikami
odkształceń lub czujnikami przyśpieszenia

Przetwornik tensometryczny

(tensometr) Tensometr jest przetwornikiem pomiarowym przeznaczonym do pomiaru naprężeń mechanicznych. W tensometrach
wykorzystuje się zmianę rezystancji drutu metalowego w wyniku odkształcenia

Tensometr zbudowany jest z cienkiej sprężystej warstwy izolacyjnej, na którą naniesiono warstwę metaliczną – drut oporowy lub
folię metalową.

Przetwornik przykleja się do badanego obiektu odpowiednim klejem. Warstwa izolacyjna wraz z klejem przenosi naprężenie
badanego obiektu na element rezystancyjny.

Pomiar tensometrem wykonuje się na ogół z zastosowaniem czteroramiennego mostka niezrównoważonego.

Przetworniki piezoelektryczne

Zjawisko piezoelektryczne polega na tym, że: 1. pod wpływem siły mechanicznej działającej na piezoelektryk, na jego powierzchni
pojawiają się ładunki elektryczne, 2. piezoelektryk umieszczony w polu elektrycznym odkształca się.

Przetworniki piezoelektryczne wytwarza się najczęściej w formie cienkiego krążka ceramicznego umieszczonego między dwiema
metalowymi okładzinami. Przetworniki te wykorzystywane są m.in. w pomiarach drgań i przyspieszeń.

Przetwornik piezoelektryczny mocowany jest do elementu mechanicznego, który podlega badaniu.

Przetwornik magnetosprężysty
 Przetwornik magnetosprężysty wykorzystuje zjawisko Villariego: W skali makroskopowej w wielu materiałach ferromagnetycznych
przy stałym natężeniu pola magnetycznego H można zaobserwować zmianę całkowitej indukcji magnetycznej B pod wpływem
zmiany naprężenia.

Czyli przetworniki te wykorzystują zależność przenikalności magnetycznej od siły działającej na rdzeń.

Pomiar ciśnień

Ciśnienie jest jednym z podstawowych parametrów określających termodynamiczny stan ciała.

W międzynarodowym układzie jednostek miar SI podstawową jednostką ciśnienia jest paskal 1 Pa = N/m2

Generalnie rodzaj ciśnienia uwarunkowany jest układem odniesienia, względem którego jest ono mierzone.

Ciśnienie absolutne pa (bezwzględne) - punktem odniesienia jest próżnia.

Ciśnienie względne - punktem odniesienia jest ciśnienie atmosferyczne pat.

Ciśnienie różnicowe Δp – punktem odniesienia jest inne ciśnienie (niebędące ciśnieniem atmosferycznym ani próżnią).

Ciśnienie względne - jeśli mierzone ciśnienie jest wyższe od ciśnienia atmosferycznego to mówimy o ciśnieniu manometrycznym pm
(nadciśnieniu) - jeśli mierzone ciśnienie jest niższe od ciśnienia atmosferycznego to mówimy o ciśnieniu wakuometrycznym pw
(podciśnieniu)

Manometr cieczowy dwuramienny (U – rurkowy)

Jest to najprostszy manometr cieczowy. Jest to rurka szklana, wygięta w kształcie litery U, posiadająca pionowe ramiona częściowo
wypełnione cieczą manometryczną o znanej gęstości ρc.

Minimalna wysokość słupa cieczy manometrycznej to 10 mm. Poniżej tych wartości wskazania manometru są mało dokładne

Manometry tłokowe

Manometry tłokowe to przyrządy czułe i o dużej dokładności (klasy dokładności 0,01; 0,02; 0,05; 0,1; 0,2). Zakres stosowanych
ciśnień jest bardzo duży i wynosi 0,2-3000 MPa. Tłok umieszczony w pionowym cylindrze stanowi zamknięcie oleju, na który
oddziałuje mierzone ciśnienie. Ciśnienie to równoważone jest zewnętrznymi siłami działającymi na tłok

Tłok jest stalowym wałkiem i znajduje się w cylindrze wykonanym ze stopów metali nieżelaznych (brąz lub mosiądz). Tłok i kanał
wewnętrzny cylindra mają kształt walca i są tak do siebie dopasowane, aby luz pomiędzy nimi był rzędu kilku mikronów.
Powierzchnie te powinny być starannie wypolerowane. Manometry tłokowe są wyposażone w pompę olejową i zbiornik oleju

Manometr sprężynowy

Budowa i zasada działania przykładowego manometru sprężynowego (typ rurkowy)

Manometry te stosuje się do pomiaru nadciśnienia, podciśnienia (wakuometry) albo podciśnienia i nadciśnienia (manowakuometry).
Przy właściwym doborze materiału sprężystego na rurkę, a także jej przekroju poprzecznego, można realizować pomiar ciśnienia do
ok. 2000 MPa. Jeden koniec rurki jest zamknięty, drugi jest połączony z przestrzenią, w której panuje mierzone ciśnienie. Jeżeli do
rurki doprowadzi się płyn o ciśnieniu różnym od ciśnienia atmosferycznego, to krzywizna rurki zmieni się (zmniejszy się przy
nadciśnieniu a zwiększy przy podciśnieniu). Jeden koniec rurki jest sztywno zamocowany więc zmiana krzywizny powoduje
przemieszczenie swobodnego końca, który oddziałuje na przekładnię zębatą i dzięki temu obraca się wskazówka manometru

3. Wskaż prawidłowe informacje dotyczące zasilania trójfazowego w Polsce.

a). Napięcie fazowe 230 V, napięcie międzyfazowe 400 V
b). Napięcie fazowe 400 V, napięcie międzyfazowe 230 V
c). Napięcie fazowe 110 V, napięcie międzyfazowe 350 V
2. Przy sterowaniu w układzie zamkniętym ?
a). Regulator generuje sygnał sterujący na podstawie uchybu regulacji.
 b). Nie można w pełni uwzględniać roli zakłóceń.
c). Nie realizuje się pomiaru wielkości regulowanej
3. Aby zaprogramować dobowe zmiany temperatury w inteligentnym budynku należy zastosować
a). Układ programowy
b). Układ nadążny
c). Układ regulacji stałowartościowej
4. Regulator jest urządzeniem które,
a). Wytwarza sygnał sterujący wpływający na wielkość regulowaną
b). Mierzy zakłócenia w układzie sterowania
c). Zmienia wartość zadanego na sygnał cyfrowy
1 Regulator jest urządzeniem które ?
a). Wytwarza sygnał sterujący, wpływający na wielkość regulowaną.
b). Mierzy zakłócenia w układzie sterowania.
c). Zamienia wartość sygnału zadanego na sygnał cyfrowy.

2. Wskaż prawdziwe stwierdzenia dotyczące regulacji dwuwartościowej.

a). Sygnał sterujący ma charakter ,,włącz” lub ,,wyłącz”
b). Nie można jej stosować w układzie zamkniętym.
c). Jakość sterowania jest bardzo wysoka

3. W metodzie Zieglera-Nicholasa doboru nastawy regulatora PID

a). Zwiększamy wzmocnienie regulatora P do osiągnięcia granicy stabilości
b). Obniżamy czas zdwojenia do zera
c). Zwiększamy czas zdwojenia w nieskończoność

4. W jaki sposób na pracę regulatora PID wpływa element różniczkujący

a). Tłumi oscylacje po zmianie wymuszenia
b). Spowalnia proces regulacji
c). Niweluje uchyb ustalony
1. Napięcie na zaciskach termopary
a). Zależy od różnicy temperatur
b). Jest stałe
c). Nie zależy od materiału z którego jest wykonane
2. Jeśli pomiar temperatury ma być wykonany bardzo szybko najlepiej jest wykorzystać czujnik
a). Termoparę ( bo nie ma obudowy )
b). PT100
c).Ni100
3. Zmiany jakiego parametru wykorzystuje się w pośrednim pomiarze temperatury?
a). Rezystancji
b). Natężenie światła
c). Siły
4. W termometrze dylatacyjnym
a). Rurka zmienia swoją długość ( przez zmienną rozszerzalność materiałów )
b). Rurka ma stałą długość
c). Zmiana położenia pręta przekłada się na zmianę położenia rurki
3. Dlaczego prąd przemienny o częstotliwości 50 Hz jest traktowany jako najbardziej niebezpieczny dla człowieka ?
a). Ponieważ, może spowodować migotanie komór serca
b). Przy małym natężeniu powoduje dotkliwe oparzenia
c). Przy małym natężeniu powoduje uszkodzeniu płuc.
4. Do jakiej awarii dochodzi w przypadku dotknięcia przez człowieka obudowy urządzenia będącego pod napięciem ?
a). Zwarcie doziemne - przebicie
b). Zwarcie jednofazowe
c) Przeciążenie instalacji
5. Wskaż prawdziwe twierdzenie
a). Przeciążenie instalacji może być niebezpieczne jeśli jest długotrwałe.
 b). Przy przeciążeniu instalacji płynie prąd rzędu kilku tysięcy amperów.
c). Przy zwarciu doziemnym może łatwo dojść do pożaru.
6. Porażenie jest najbardziej niebezpieczne jeśli prąd przepływa na drodze ?
a). Dłoń-dłoń
b). Stopa-stopa
c). Dłoń-łokieć
7. W doprowadzeniu do połączenia przewodu fazowego z neutralnym dochodzi do ?
a). Zwarcia jednofazowego
b). Napięcia instalacji
c). Zwarcia doziemnego
8. W wyłączniku nadmiarowo-prądowym
a). Są dwa wyzwalacze : zwarciowy i przeciążeniowy
b). Dochodzi do stopienia topika
c). Przy zbyt dużym napięciu zadziała przekładnik Ferratiniego
9. Jakie urządzenie stosuje się do ochrony przeciwporażeniowej w przypadku przebcia ?
a). Wyłącznik różnicowo-prądowy
b). Bezpiecznik termiczny
c). Przekaźnik termiczny
1. Na czym polega pomiar pośredni ?
a). Na pomiarze innej wielkości i wykonaniu odpowiednich obliczeń
b). Na porównaniu wartości mierzonej ze wzorcem
c). Na pomiarze kilku wielkości i uśrednieniu wyników
2. Który z wymienionych błędów da się wyeliminować lub ograniczyć prze wprowadzenie poprawki dla wyniku ?
a). Wynikające z używania przyrządu, w warunkach innych niż znamionowe
b). Wynikające z awarii przyrządu pomiarowego
c). Wynikające z nieprawidłowego zapisu wyniku przez użytkownika.
3. W jaki sposób można ograniczyć wpływ błędów przypadkowych ?
a). Przez wykonanie serii pomiarów
b). Przez wykorzystanie bardzo dokładnych przyrządów pomiarowych
c). Przez korzystanie ze specjalnego oprogramowania
1. W potencjometrze
a). Rezystancja zależy od mierzonego przesunięcia
b). Napięcie doprowadza się do czterech wyprowadzeń (są tylko 3)
c).Opór właściwy zależy od mierzonego przesunięcia