ANG PANITIKAN AT MGA ANYO NITO

Ang Pilipinas

ay mayaman sa iba’t ibang anyo ng panitikang naglalarawan sa kulturang Pilipino.

 Sa kasalukuyang kaayusang pang-edukasyon, partikular sa antas-kolehiyo, ang pag-aaral ng literatura

ay nakabatay sa dalawang aspeto: kognitibo at kultural, bukod sa iba pa.

Artikulo XIV, Sek. 15,

“Dapat tangkilikin ng Estado ang mga sining at panitikan. Dapat pangalagaan, itaguyod, at ipalaganap ng estado
ang pamanang historikal, kultural, ang mga likha at mga kayamanang batis autistiko ng bansa.”

Panitikang Filipino

 Ang panitikan ay nagsasabi o nagpapahayag ng mga kaisipan, mga damdamin, mga karanasan,
hangarin at diwa ng mga tao.
 tuwiran o tuluyan at patula.

Ang salitang panitikan ay nanggaling sa salitang "pang- titikan" na kung saan ang unlaping "pang" ay
ginamit at hulaping "an".

At sa salitang "titik" naman ay nangunguhulugang literatura (literature), na ang literatura ay galing sa Latin
na littera na nangunguhulugang titik.

Nagsasalaysay -- kaugnay ng iba’t ibang uri ng damdamin

 pag-ibig
 kaligayahan
 Kalungkutan
 pag- asa, pagkapoot
 paghihiganti
 pagkasuklam
 sindak
 pangamba.

Lalic (2004)

ang panitikang Pilipino ay pahayag na pasalita o pasulat ng mga damdaming tungkol sa pamumuhay, pag-
uugaling, panlipunan, paniniwalang pampulitika, at pananampalaytayang niyakap ng mga Pilipino.
  Ang panitikan ng isang lahi ay ulat na nagpapakilala ng pagkukuro at mga damdamin ng lahi nito
isang matapat na paglalarawan ng buhay na isinasagawa sa paraang makasining.

Long (1917)

ay nasusulat na tala ng pinakamabubuting kaisipan at damdamin ng tao.

Dr. Rufino Alejandro (1949)

ang panitikan ay katuturang bungang-isip na isinatitik.

KAHULUGAN NG PANITIKAN AYOSA IBA’T-IBANG AWTORIDAD

1. Honorio Azarias-

nagpapahayag ng damdamin hinggil sa mga bagay-bagay

2. Webster-

anumang bagay raw na naisasatik

3. Maria Ramos-

kasaysayan ng kaluluwa ng mga mamamayan.

4. Atienza, Ramos, Zalazar at Nozal na "Panitikang Pilipino"-

ang tunay na panitikan ay walang kamatayan nagpapahayag ng damdamin ng tao

5. Arrogante (1983) –

isang talaan ng buhay ang panitikan kung saan nagsisiwalat ang isang tao

MGA URI NG PANITIKAN

1. KATHANG-ISIP (FICTION)

ang mga manunulat ay gumagawa ng akda mula sa kanilang imahanisyon. Ang mga kuwento ay hindi totoo
kagaya ng maikling kuwento, nobela at iba pa.
2. HINDI KATHANG -ISIP (NON- STOP)

ang mga panulat na batay sa tunay na pangyayari katulad ng talambuhay, awtobiyograpiya, talaarawan,
sanaysay ang mga akdang pangkasaysayan.

Ang bisa ng panitikan ay nanggaling sa kalawakan ng diwa nito.

MGA DAHILAN KUNG BAKIT MAHALAGA ANG PAG-AARAL NG ATING SARILING PANITIKAN

1. Malalaman ng mga tao ang kanilang kalinangan at kasaysayan.

2. Mababatid nila ang kalakasan o kahinaan ng kanilang paniniwala at pag- uugali.
3. Magiging matatag at matibay ang kanilang pagkalahi.
4. Makikilala ang mga kapintasan at kagalingang pampanitikan upang lalong mapayabong.
5. Magkakaroon ng pagmamalasakit sa ating sariling panitikan.

MGA PARAAN AT HANGARIN NG PANITIKAN

Paglalahad

kung nais magpaliwanag.

Paglalarawan

kung nais magpahiwatig ng hitsura, anyo, lagay, hugis, kulay, at iba pa.

Pagsasalaysay

kung nais magpakita ng pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari.

Pangangatwiran

kung nais magpaniwala, manghikayat, o mag-paganap.

MGA KALAGAYANG NAKAPANGYAYARI SA PANITIKAN

Klima

may kinalaman sa pag-iisip at pag-uugali ng tao.

Gawaing Pang-araw-araw

ang hanapbuhay at mga tungkulin ng karaniwang tao

Kinatitirahan

ang kinatitirhang pook ng isang lahi ay nagtatakda

Lipunan at Pulitika

mga ugaling panlipunan at mga simulating pampulitika Relihiyon Edukasyon

ang tayog, lalim, at lawak ng isang panitikan ay nakukuha rin sa pananampalatayang dala ng relihiyon

ANYO NG PANITIKAN AT MGA HALIMBAWA

DALAWANG ANYO NG PANITIKAN

A. Patula (Poetry) - may mga naratibo't lirikal at maingat ang pagsukat at tugma sa mga ito.

mga retorika sa mga taludtod na may mga sukat o bilang ng mga pantig at pagtutugma sa
bawat saknong.

B. Tuluyan o Prosa (Prose) - mga lipon ng mga salita't pangungusap na may mga kwento at
aral. Hindi limitado o kaya ay pigil ang mga paggamit ng mga pangungusap.

maikling kwento, nobela, dula, alamat, pabula, talambuhay, sanaysay, balita at editorial

MGA HALIMBAWA NG PROSA O TULUYAN

ALAMAT – isang uri ng panitikan na nagkukuwento tungkol sa mga pinagmulan ng mga bagay- bagay sa
daigdig.

ANEKDOTA – isang uri ng akdang tuluyan na tumatalakay sa kakaiba o kakatwang pangyayaring naganap sa
buhay ng isang kilala, sikat o tanyag na tao.

NOBELA O KATHAMBUHAY– isang mahabang kuwentong piksyon na binubuo ng iba’t ibang kabanata.

PABULA – isang uri ng kathang-isip na panitikan kung saan mga hayop o kaya mga bagay na walang-buhay
ang gumaganap na mga tauhan, katulad ng leon at daga, pagong at matsing, at lobo at kambing.

PARABULA- maikling salaysay na maaaring nasa anyong patula o prosa na malimit nangangaral o nagpapayo
hinggil sa isang pangyayari, na kadalasang isinasalarawan ang isang moral.

MAIKLING KUWENTO – binaybay ding maikling kwento – ay isang maigsing salaysay hinggil sa isang
mahalagang pangyayaring kinasasangkutan ng isa o ilang tauhan.

DULA – isang uri ng panitikan. Nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo.

SANAYSAY

isang maiksing komposisyon na kailimitang naglalaman ng personal na kuru- kuro ng may-akda.

ITO AY MAY DALAWANG URI: ANG PORMAL AT DI-PORMAL.

• Pormal- tumatalakay ito sa mga siryosong paksa na nagtataglay ng masusing pananaliksik ng

sumulat

• Di-pormal- ito naman ay tumatalakay sa mga paksang karaniwan, personal at pang araw-
araw na nagbibigay-lugod o mapang-aliw sa mga mambabasa.
MGA BAHAGI NG SANAYSAY

Mayroon itong tatlong bahagi: ang simula o panimula, gitna o katawan, at wakas.

• Simula/Panimula

Ang bahaging ito ang pinakamahalaga dahil dito nakasalalay kung ipagpapatuloy ng mambabasa ang kanyang
binabasa.

• Gitna/Katawan

Dito naman mababasa ang mahahalagang puntos tungkol sa paksang isinulat ng may- akda.

• Wakas

Ito ang bahaging nagsasara sa talakayang nagaganap sa gitna o katawan ng sanaysay.

TALAMBUHAY – isang anyo ng panitikan na nagsasaad ng kasaysayan ng buhay ng isang tao hango sa mga
tunay na tala, pangyayari o impormasyon.

TALUMPATI – isang buos ng kaisipan o opinyon ng isang tao na pinababatid sa pamamagitan ng pagsalita sa
entablado.

KUWENTONG- BAYAN – ay mga salaysay hinggil sa mga likhang-isip na mga tauhan na kumakatawan sa
mga uri ng mamamayan, katulad ng matandang hari, isang marunong na lalaki, o kaya sa isang hangal na babae.

Ang mga kuwentong-bayan ay bahagi ng ating katutubong panitikang nagsimula bago pa man dumating ang
mga Espanyol.

Uri ng Kuwentong- bayan

• Kuwentong-bayan Tagalog Si Mariang Makiling Si Malakas at Si Maganda Mga Kuwento ni

Juan Tamad

• Mga Kuwentong-bayan sa Bisaya Ang Bundok ng Kanlaon

Ang Batik ng Buwan

• Mga Kuwentong-bayan sa Mindanao Isang Aral Para sa Sultan

Si Monki, si Makil, at ang mga Unggoy

PATULANG ANYO NG PANITIKAN (MGA HALIMBAWA)

A. Tulang Liriko o Tula ng Damdamin

Ito ay tula matatawag ding tula ng puso. Nagsasaad ito ng marubdob na karanasan, guniguni, o damdamin ng
may-akda.

Mayroong iba’t ibang uri ang tulang liriko: Awit, Soneto, Oda, Dalit, Elehiya.

 AWIT (DALITSUYO)
Ito ay isang tula na may tig-aapat na taludtod bawat saknong. Ang bawat taludtod naman ay binubuo ng
labindalawang (12) pantig.

 SONETO (DALITWARI)

Ito ay isang mahabang tula na binubuo ng 14 na linya. Karaniwang tumatalakay naman ito sa kaisipan, diwa
ng makata.

 ODA (DALITPURI)

Nakatuon naman sa pagbibigay ng papuri o dedikasyon sa isang tao, bagay, o anumang elemento ang oda.

 ELEHIYA (DALITLUMBAY)

Isang uri naman ng malungkot at pagdadalamhating babasahin ang elehiya. Ito ay tulang damdamin na may
temang kamatayan o pagluluksa.

 DALIT (DALITSAMBA)

Tumutukoy naman ito sa isang uri ng tulang damdamin na nagpapakita ng luwalhati, kaligayahan, o
pagpapasalamat.


 PASTORAL (DALITBUKID)

Ang tunay na layunin ay maglalarawan ng tunay na buhay sa bukid.

MGA URI NG TULANG PASALAYSAY

A) EPIKO

Ito ay isang napakahabang tula, isang uri ng kuwento tulad ng mga nobela, na

nakasulat nang patula.

Binubuo ito ng tula; Kadalasang ito ay kinakanta o binibigkas ng paulit-ulit sa tonong pakanta.

Mga Halimbawa ng Epiko

1. Agyu : Ang Ilianon Epiko ng Mindanao (mula sa Manobos ng North Cotabato)

2. Hudhud hi Aliguyon (Awit ng Pag-aani ng Ifugao)

3. Kudaman (mula sa Palawan)

4. Lumalindaw (mula sa Ga’dang)

5. Ang Epiko ni Labaw Donggon (ng mga taga-Sulod ng Central Panay)

B) AWIT AT/O KORIDO

Ito naman ay karaniwang may walong sukat o kung minsan ay hindi sinusunod. Ito ay karaniwang
ginagawa sa ibang bansa tulad ng Europa, Espanya, Gresya, at Pransya.

Ang Awit ay sa bawat taludtod, may labing dalawang pantig, na itinutula/ binigbigkas nang pasalaysay ngunit
may himig na may bagal o tinatawag na adante, at mayroong makatotohanan at malapit sa katotohanang
kuwento at mga tauhan and kanilang pakikipagsapalaran. Ang sikat na hilambawa ng isang Awit ay ang
Florante at Laura.

Ang Korido naman ay nagmula sa impluwensiyang Kastila, may walong pantig kada linya at apat na linya
naman sa isang saknong.

Ang Awit at Korido ay mga akdang nasa anyong patula. Ang sa saknong ng mga ito ay may natatanging bilang
o sukat at may magkakasintunog o magkakatugmang mga pantig.

Pagkakaiba ng Awit sa Korido

1. Ang kaibahan ng awit at korido ay maaaring nasa sukat at anyo:

2. Mabilis ang bigkas ng korido, may kabagalan naman ang awit.

3. Ang korido ay may walong pantig at binibigkas sa kumpas ng martsa “allegro”, samantala ang

awit ay may labindalawang pantig at inaawit na mabagal sa saliw ng gitara o bandurya “allegro.

4. Ang ikinaganda ng awit ay sa mga aral na ipinahihiwatig samantala sa korido ang ikinawiwili
ng mga mambabasa ay ang kuwento o kasaysayang napapaloob dito Kategorya ng Awit at Korido

• Katangian ng awit at korido

• Ang korido ay isang tulang panrelihiyon. Ang awit ay isang tulang nagsasaad ng kabayanihan.
Mga Halimbawa ng Korido:

• Ibong Adarna

• Don Juan Tiñoso

• Mariang Kalabasa

• Ang Haring Patay

• Mariang Alimango

• Bernardo Carpio ni Jose de la Cruz

• Rodrigo de Villas ni Jose de la Cruz

• Buhay na Pinagdaanan ni Donya Maria sa Ahas

Mga Halimbawa ng Awit:

• Florante at Laura ni Francisco Balagtas

• Buhay ni Segismundo ni Eulogio Juan de Tandiona

• Doce Pares na Kaharian ng Francia ni Jose de la Cruz

• Salita at Buhay ni Mariang Alimango,

• Prinsipe Igmidio at Prinsesa Clariana

c) Balad- tulang inaawit habang may nagsasayaw.

C) TULANG PATNIGAN – Ang tulang patnigan ay isang uri ng pagtatalong patula na ginagamitan ng
pangagatwiran at matalas na pag-iisip.

Karagatan - uri ng sinaunang panitikang larong patula na kadalasang ginagawa sa lamayan.

Duplo - isa ring pagtatalo at pahusayan sa pagbigkas ng tula ang duplo na ginagawa sa lamayan.tinaguriang
punong halamanan

Batutian (Ingles: satirical joust) ay isang uri ng tulang patnigan na hinango sa balagtasan. Ipinangalan ito sa
kinikilalang " Unang Hari ng Balagtasan", si Jose Corazon de Jesus (Huseng Batute).

Balagtasan – sa isang pulong na dinaluhan ng mga makata sa Instituto de Mujeres sumilang ang uring ito ng
panulaang Tagalog.

Ensileda- isa pang paligsahan sa pagtula na ginagawa bilang pang-aliw sa namatayan. Ito ay ginagawa gabi-
gabi hanggang sa ika-siyam na gabi.

D) TULANG PANDULAAN- Ang tulang pandulaan ay naglalarawan ng mga dulang pangyayari na

karaniwang nagaganap sa araw araw nating pamumuhay o nangyayari sa tunay na buhay at layunin nito na
maitanghal.

Ang moro-moro ay isang uri ng "komedya" sa Pilipinas na isang adaptasyon mula sa dula sa Europa na
comedia de capa y espada. Ang moro-moro, ay natatangi sapagkat walang ibang bansa na nakaisip at
nakapagsagawa ng nasabing palabas na katulad nang sa Pilipinas.