Türkiye'de Dağların Oluşumu

---------------

Türkiye, jeolojik açıdan hareketli bir bölgede yer almaktadır. Bu nedenle,

Türkiye'deki dağlar iç kuvvetlerin etkisiyle oluşmuştur.

İç kuvvetler, yer kabuğundaki hareketlerden kaynaklanan kuvvetlerdir. Bu kuvvetler,

yer kabuğunda kıvrılma, kırılma ve yükselme gibi şekil değişikliklerine neden olur.

Türkiye'deki dağlar, oluşum şekillerine göre üç gruba ayrılır:

* Kıvrım dağlar: Levhaların çarpışması sonucu oluşan dağlardır. Türkiye'deki kıvrım

dağları, Anadolu Levhası ile Arap Levhası'nın çarpışması sonucu oluşmuştur. Bu
dağlar, genellikle yüksek ve engebelidir.

* Kırık dağlar: Yer kabuğunun kırılıp yükselmesi sonucu oluşan dağlardır.

Türkiye'deki kırık dağları, genellikle volkanik dağlarla birlikte bulunur.

* Volkanik dağlar: Lav, kül ve gazların yeryüzüne püskürmesiyle oluşan dağlardır.

Türkiye'deki volkanik dağları, genellikle Anadolu Platosu üzerinde yer alır.

Türkiye'deki dağlar, ülkenin iklimine, bitki örtüsüne ve yerleşim özelliklerine

önemli etkilerde bulunur. Dağlar, ülkeyi kuzeyden ve güneyden soğuk hava
akımlarından korur. Ayrıca, dağlarda kar ve buzullar eriyerek akarsulara ve göllere
su sağlar. Dağların eteklerinde ise ılıman iklim koşulları ve zengin bitki örtüsü
görülür.

/////

deprem fay hatları

----------

Türkiye, jeolojik açıdan oldukça hareketli bir bölgede yer almaktadır. Bu nedenle,
Türkiye'de depremler sık görülür. Depremler, yer kabuğunda meydana gelen ani ve
şiddetli sarsıntılardır. Bu sarsıntılar, yer kabuğunun kırılıp yer değiştirmesi
sonucu oluşur.

Türkiye'de deprem fay hatları, başlıca üç grupta toplanır:

* Kuzey Anadolu Fay Hattı: Türkiye'nin kuzeyinde, Karadeniz kıyısı boyunca uzanan
bir fay hattıdır. Bu fay hattı, doğrultu atımlı bir fay hattı olup, kuzeye doğru
hareket etmektedir. Kuzey Anadolu Fay Hattı, Türkiye'de en aktif fay hatlarından
biridir.

* Doğu Anadolu Fay Hattı: Türkiye'nin doğusunda, Güneydoğu Anadolu Bölgesi boyunca
uzanan bir fay hattıdır. Bu fay hattı, doğrultu atımlı bir fay hattı olup, kuzeye
doğru hareket etmektedir. Doğu Anadolu Fay Hattı, Türkiye'de en büyük fay
hatlarından biridir.

* Batı Anadolu Fay Hattı: Türkiye'nin batısında, Ege Bölgesi boyunca uzanan bir fay
hattıdır. Bu fay hattı, doğrultu atımlı bir fay hattı olup, batıya doğru hareket
etmektedir. Batı Anadolu Fay Hattı, Türkiye'de depremlerin sık görüldüğü bir başka
fay hattıdır.

/////

Akarsuyun hem aşındırma hem biriktirme şekileri

------------------------

Akarsuların hem aşındırma hem biriktirme şekilleri şunlardır:

Aşındırma şekilleri:
+++

* Vadi: Akarsuların aşındırma ve taşıma faaliyetleri sonucunda oluşan ve akarsuyun

geçtiği alanı daraltan ve derinleştiren çukurluklardır. Vadilerin derinlikleri ve
genişlikleri akarsuyun hızına, taşıdığı malzemeye ve akarsu yatağının yapısına göre
değişiklik gösterir.

* Kanyon: Akarsuların aşındırma faaliyetleri sonucunda oluşan ve çok derin olan

vadilerdir. Kanyonlar genellikle sert kayaçlar üzerinde oluşan vadilerdir.

* Menderes: Akarsuların aşındırma ve taşıma faaliyetleri sonucunda oluşan ve

kıvrımlı bir yapıya sahip olan vadilerdir. Menderesler genellikle eğimi az olan
alanlarda oluşan vadilerdir.

* Dev kazanı: Akarsuların aşındırma faaliyetleri sonucunda oluşan ve büyük bir

çukurluk oluşturan vadilerdir. Dev kazanları genellikle akarsuyun yatağına düşen
büyük kayaların aşınması sonucu oluşur.

Biriktirme şekilleri:
+++

* Delta: Akarsuların taşıdığı malzemeleri deniz veya göl tabanına bırakması sonucu
oluşan, alüvyonlardan oluşan üçgen şeklindeki arazilerdir. Deltalar, akarsuyun
taşıdığı malzemenin miktarına ve akarsuyun hızına göre değişiklik gösterir.

* Irmak adası: Akarsuların taşıdığı malzemelerin birikmesi sonucu oluşan, akarsu

yatağında bulunan adalardır. Irmak adaları, genellikle akarsuyun hızının azaldığı
yerlerde görülür.

* Ova: Akarsuların taşıdığı malzemelerin birikmesi sonucu oluşan, geniş ve

düzlüklerden oluşan arazilerdir. Ovalar, akarsuyun taşıdığı malzemenin miktarına ve
akarsuyun hızına göre değişiklik gösterir.

* Taşkın ovası: Akarsuların taşkınları sonucunda oluşan, geniş ve düzlüklerden

oluşan arazilerdir. Taşkın ovaları, genellikle akarsuyun yatak genişliğinin dar
olduğu yerlerde görülür.

/////

Dış kuvvetlerin oluşturduğu şekiller

-------------------

Dış kuvvetler, yerkabuğunda meydana gelen aşındırma ve biriktirme faaliyetleri ile

yeryüzü şekillerini değiştiren kuvvetlerdir. Dış kuvvetler, yerkabuğunun üst
kısmındaki malzemeleri hareket ettirir ve bu malzemeleri başka yerlere taşır.

Dış kuvvetlerin oluşturduğu şekiller şunlardır:

* Aşındırma şekilleri: Akarsuların, rüzgarın, buzulların ve dalgaların aşındırma

faaliyetleri sonucunda oluşan şekillerdir.

Akarsuların aşındırma şekilleri:

+++
Vadi
Kanyon
Menderes
Dev kazanı

Rüzgarın aşındırma şekilleri:

+++
Kum tepeleri
Ufka doğru ilerleyen tepeler (yardang)
Peri bacaları

Buzulların aşındırma şekilleri:

+++
Sirk
Uvala
Boğaz
Akarsu vadilerinin genişlemesi ve derinleşmesi

Dalgaların aşındırma şekilleri:

+++
Falez
Kumsal
Lagün
Alüvyal delta

* Biriktirme şekilleri: Akarsuların, rüzgarın, buzulların ve dalgaların biriktirme

faaliyetleri sonucunda oluşan şekillerdir.

Akarsuların biriktirme şekilleri:

+++
Delta
Irmak adası
Ova
Taşkın ovası

Rüzgarın biriktirme şekilleri:

+++
Kum tepeleri
Loess

Buzulların biriktirme şekilleri:

+++
Moren
Buzul gölü
Alüvyal düzlükler

Dalgaların biriktirme şekilleri:

+++
Kumsal
Lagün
Taşkın ovası

/////
Delta Ovalarının Yerleri ve isimleri
-------------------

Türkiye'deki delta ovaları, akarsuların taşıdığı alüvyonları deniz veya göl

tabanına bırakması sonucu oluşur. Delta ovaları, genellikle akarsuyun taşıdığı
malzemenin miktarına ve akarsuyun hızına göre değişiklik gösterir.

Türkiye'deki delta ovaları, şunlardır:

Çukurova: Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin oluşturduğu, Türkiye'nin en büyük delta

ovasıdır. Adana ve Mersin illeri arasında yer alır.

Bafra: Kızılırmak nehrinin oluşturduğu, Karadeniz kıyısında yer alan bir delta
ovasıdır. Samsun ilinde yer alır.

Menemen: Gediz nehrinin oluşturduğu, Ege kıyısında yer alan bir delta ovasıdır.
İzmir ilinde yer alır.

Gediz: Gediz nehrinin oluşturduğu, Ege kıyısında yer alan bir delta ovasıdır. İzmir
ilinde yer alır.

Çarşamba: Yeşilırmak nehrinin oluşturduğu, Karadeniz kıyısında yer alan bir delta
ovasıdır. Samsun ilinde yer alır.

Karasu: Karasu nehrinin oluşturduğu, Karadeniz kıyısında yer alan bir delta
ovasıdır. Düzce ilinde yer alır.

Dikili: Küçük Menderes nehrinin oluşturduğu, Ege kıyısında yer alan bir delta
ovasıdır. İzmir ilinde yer alır.

/////

Türkiyenin akarsularının genel özellikleri

-------------------------

* Boyları kısadır. Türkiye'deki akarsuların çoğu, 300 kilometreden daha kısadır. Bu

durum, Türkiye'nin jeolojik olarak genç bir ülke olmasından kaynaklanmaktadır.

* Akış yönü genelde doğu-batı doğrultusundadır. Türkiye'nin dağları, genel olarak

kuzey-güney doğrultusunda uzanmaktadır. Bu nedenle, akarsular bu dağların arasından
doğu-batı doğrultusunda akarlar.

* Akış hızları yüksektir. Türkiye'nin akarsuları, genellikle eğimli arazilerden

akarlar. Bu nedenle, akış hızları yüksektir.

* Akış rejimleri düzensizdir. Türkiye'nin akarsuları, genellikle kar ve yağmur

sularıyla beslenir. Kar ve yağmurların mevsimsel olarak değişmesi nedeniyle,
akarsuların akış rejimleri düzensizdir.

* Akarsuların çoğu kapalı havzalara dökülür. Türkiye'nin akarsularının yaklaşık

yarısı, kapalı havzalara dökülür. Bu durum, Türkiye'nin jeolojik olarak genç bir
ülke olmasından kaynaklanmaktadır.

Türkiye'deki akarsuların en önemlileri şunlardır:

+++
Fırat ve Dicle nehirleri:
Türkiye'nin en uzun akarsuları olan Fırat ve Dicle nehirleri, doğudan batıya doğru
akarlar.

Kızılırmak:
Türkiye'nin en büyük akarsuyu olan Kızılırmak, Karadeniz'e dökülür.

Yeşilırmak:
Türkiye'nin ikinci büyük akarsuyu olan Yeşilırmak, Karadeniz'e dökülür.

Sakarya:
Türkiye'nin üçüncü büyük akarsuyu olan Sakarya, Karadeniz'e dökülür.