SISTEMA ENDOKRINOA

AURKIBIDEA
1- Oinarrizko ideiak
1.2-Funtzioa
1.3- Atal garrantsitsuak
1.4- Funtzionamendua
2-Bitxikeriak
3-Gaixotasunak
4-Informazioa gehigarria

DEFINIZIOA:
Oganismoaren organoen eta ehunen multzoa da, hormonak sortzen dituena. Hormonak
gorputzaren mensajero kimikoak dira, hauek informazioa zelula batetik bestera bidaltzen
dute. Eta gorputzaren koordinazioa lantzen du nerbio-sistemarekin batera, gorputza mugituz
aparte kanpoko estimulei erantzuna ematen die.

1.2 Funtzioa
Hiru funtzio ditu, Homeostasia, erreprodukzioa eta gorputzaren garapena.
Homeostasia: organismoaren propietate bat da baldintza iraunkor bat mantentzeko barne
giroaren erregulazioari dagokiona, kanpoko aldaketak konpesatzen, hau da autorregulazioa.
Adibidez, termorregulazioa kanpoko temperaturei aurre egitea. Honek erlazio funtzioarekin
lotura du.
Erreprodukzioa: obuluen madurazioa eta espermatozoideen erreprodukzioa bermatzen du.
Biak bearrezkoak ondorengoak edukitzeko. Emakumearen kasuan umetokia prestatzen du
ernalketarako, eta umea jaiotzerakoan ama-esnea eman ahal izatea.
Gorputzaren garapena: Giza gorputzaren garapena bermatzen du, ernalketaren
momentutik, hil arte.
1.3 Atal garrantsitsuak eta funtzioak (organoak…)
Hormonak: hauek sisteman endokrinoaren funtzioak bermatzen ditu, gorputzaren
garapena, organoen funtzionamendua, erreprodukzioa, energia gordetzen du, eta odolan
dauden likidoak, gatza eta glukosa kontrolatzen ditu.
Hormona endokrinak eta exokrinak:
Endokrinak: hormona hauek odol korrontera doaz organoetara adibidez giltzurrunetara
doazen hormonak, renina adibidez. (Hormona mota bat) Sistema endokrinoaren glandula
bereizgarrienak hauek dira: tiroidesa, hau lepoan dagoen glandula da traqueren goikaldean
dagoena. Honek egiten duena da gorputzaren metabolismoa kontrolatu. Hipofisia, hau
garunean dago, eta homeostasia eta garapena kontrolatzen du. Eta suprarrenalak, hauek
giltzurrunen goiko aldean daude, glandula hauek estresa kontrolatzen dute, eta kortisola eta
adrenalina.

Exokrinak: hormona hauek gorputzaren kankopo aldera botatzen dute sekrezio konduktuen
bidez, salibaren glandulak, edo izerdiarena adibidez. Baita ere izan daiteke huaek nerbio
sistemara joatea eta gero ateratzea kanpoaldera

1.4 Funtzionamendua (prozesuak…)

Sistema endokrinoa, nerbio sistemak kontrolatzen du, konkretuki eje edo sistema
hipotalamo-hipofisiarioa. Hipotalamoa garunean dago, eta aktibatzen denean neuro
hormonak askatzen ditu eta hauek hipofisian aktuatzen dute, hau hipotalamoaren beheko
aldean dagoen glandula txiki bat da.
Hipotalamoa aktibatzen denean faktore aktibadoreak banantzen dizkio hipofisiari, eta honek
hormona hipofisiarioak banatzen ditu, eta hauek bi bide jarrai dezakete. Bat organo diana
deiturikoa aktibatzea, honi hormona hipofisiarioa eltzen zaionean eta aktibatzen denean
jarduera konkretu bat egiten duena. Baita ere kanpo eta barne estinuluei erantzuna ematen
die, baina organo guztiak ez diete estimulu berari etantzuna ematen.
Hauek dira Hormona hipofisiaria batzun eta haien menpe dauden organo dianak:
Hazkunde-hormona (GH): hormona hau hezurretan aktibatzen da, haurtzarotik nagusiak
garen arte funtzionatzen du altuagoak izateko, baina pubertaroa eta gero hormona honen
nibela jaitsi egiten da eta prosezua askoz astiroago joaten da. Gainera hezurrak momentu
batean hazteari usten diote eta hazkundea geltditzen da, baita ere hormoan horren flata
baldin badaukazu nanismoa eragin dezake eta gehiegi baldin badaukazu gigantismoa.
Hormona antidiuretikoa (ADH): hormona honek giltzurrunei laguntzen die. Egiten duena
da likidoak giltzurrunutetan biltzea eta honela txis kontzentratuagoa egiten dugu.
Hormona folikuloestimulantea: hormona hau era ezberdinetan
lan egiten du gizonetan zein emakumeetan. Gizonetan
espermatozoideen eraketa aktibatzen du testikuluetan. Baina
emakumeetan bi funtzio edukiko ditu. Batetik obuluak heltzea
 Eta bestea glandula endokrino batetik aktibatzen da, estrogenoak erabilita ezaugarri sexual
femeninoen garabena sustatzen du, baita ere obuluaren heltzean laguntzen du, eta
progesteronarein batera ziklo menstruala regulatzen du, eta uteroa preparatzen du
haurtzaro baterako.
https://www.youtube.com/watch?v=LP-2RkOjiTM
Hauek organo dianetan lan egiten duten hormonak dira, baina hormona hipofisarioak
baita ere beste bide bat jarraitu ahal dute, honetan glandula endokrina aktibatuko dute.
Hauek egiten dutena da beste hormona batzuk askatzea da. Honakoak dira glandula
endokrino batzuk:
Hormona adrenokortikotropiko (ACTH): hau glandula suprarrenaletan lan egingo du,
eta hau aktibatzean odolera kortikoidesa eta adrenalina isuriko du.
Glandula suprerrenalak giltzurrunen goiko aldean daude. Kortikodiesa, gluzidoen eta
proteinen metabolismoa regulatzen du. Eta gatz mineraleen nibelak regulatzen ditu
Hormona tirotropoa (TSH): Hormona hau tiroidesan egiten du lan, hau tximeleta formako
glandula da trakearen aurreko partean dagoena. Honek bi hormona askatzen ditu,tiroxoina
eta kalzetonina. Tiroxinak metabolismoa zelularra eta hazkundea estimulatzen du, eta
energia sortzen dute. Eta kalzitozina kaltzio nibelak jaisten ditu odolean, eta hezurrak
kalzifikatzen ditu.
Tiroidesaren barruan beste glandula bat dago paratiroidesa honek parathormona isuritzen
du eta kaltzioaren nibelak igotzen ditu.

2-BITXIKERIAK

1- Beldurra sentitzen dugunean gorputza burmuinari aginduak bidaltzen dizkie eta honek
sistema endokrinoan dauden hormona suprarenaletara (glandula txiki batzuk giltzurrunetan
kokatuta daudenak).
Hauek OXITOCINA homonak deitzen dira eta hipotalamoan daude kokatuta. Egiten dutena
da adrenalina produzitu eta gorputza prestatu beldurra dugun egoeretan geldirik ez egoteko
eta gai izatea aurre egiteko

2- Hormonak odol zirkulazioaren bidez mugitzen dira gorputzetik.

Gorputzak mina eragiten duen alerta-sistema bat du min har dezakegun puntura iristen
garenean, eta horrelako egoeretan, adibidez, asko maite dugun norbait arriskuan
dagoenean, gure gorputzak, adrenalina bat sortzen du, alerta-sistema inhibitzen duena.
Beraz, hori egin badezakegu ere, pisua altxatzen ari garenean ere, gorputzak ez du jakiten
eta indarra handitzen jarraitzeko aukera ematen du, eta, azkenean, hori egingo dugu, baina
beste gauza batzuen artean min handia eragingo digu.
Kasu bat; emakume batek ikusi zuen bere semea kotxean harrapatuta zegoela orduan
beldurra eta shock egoeran sartu zenez adrenalina asko produzitu zuen eta egoera hori
eman zion indarra bi tonelada baino gehiago altxatzeko indarra. Baina gero lesionatuta
geratu zen, bi bertebra baino gehiago frakturatu zituen

3- Gure gorputzeko hondakin toxikoen kolorea jaten dugunaren araberakoa da. Gero
pigmentu horiek digestibo aparatura heltzen dira eta han besikula biliarrak heldu zaizkien
kanporaketa guztiak sintetizatzen ditu hau da; hondakinak hasiera batean berdeak dira
baina sinetizazio prosezuaren bidez marroiak.

4-Urduri, depresioarekin edo antsietatea badaukazu medikuek OGIA jatea gomendatzen

dizute. Jaterako orduan intsulinak ogiaren aminoazidoak metabolizatzen ditu, triptofanoa
izan ezik (serotoninaren prepursorea).
Hau egiten duena da logure eta lasaitasun sentzasioa eragitea gorputza hobeto sentitzeko.

3-HIRU GAIXOTASUN

2.1 Azalpena
2.2 Nola ekidin
2.3 Nola sendatu/Tratamendua

1)AMENORREA
Zer da?
Gaixotasuna: Amenorrea, emakumeen hileko falta da. Normalean edo gertatzen diren kausa
gehienak dira LEPTINA hormona falta delako eta hau gertatzen da: pisua galtzea
anorexiagatik edo bulimiagatik, estresagatik, droga-kontsumoagatik, gehiegizko ariketa
fisikoagatik, hipofisiaren edo hipotalamoaren tumoreek eragindako desoreka
hormonalengatik, tuberkulosiagatik edo kimioterapiagatik.
Hau gertatzen da zeren eta gorputzezko organoak egoki funtzionatzeko koipe indize minimo
bat behar dute eta hori ez badaukate ezin dute hormonak generatu eta orduan gorputza
bakarrik arduratzen da arnastera, bihotza egoki funtzionatzera eta burmuinari aginduak
bidaltzera eta edozein beste betebeharrak ahazten ditu.
Beste batzuetan amenorrea agertu daiteke “kausa naturalengatik” hau da; emakumeei
menopausia heltzen zaienean edo haurdunaldi prozesua eta gero. Eta beste batzuetan
heredatu egiten den gaixotasun bat da hau da; zure familiako emakumeen bat eduki edo
badauka heredatu egin dezakezu.
Nola ekidin?
Ekiditzeko egin behar dena da bizitza modu osasuntsu bat eramatea, gutxienez sei ordu lo
egitea, alkohola eta drogen kontsumoa ekiditzea, denetarik jatea eta kirola egitea baina
obsesionatu gabe zeren eta gero anorexia edo bulimia bezalako gaixotasunak erakar
daiteke eta bihurtzea amenorrearen kausantea.

Tratamenduak
Sendatzeko tratamendu “sinpleak” daude, baina lehenik jakin behar da zein izan den kausa,
horretarako ginekologoarengana eta endokrinoarengana joan behar da eta beraiek aginduko
dizkizute laborategiko analisiak hau da; haurdunaldi probak, ekografiak, resonantzia
magnetikoak eta gizonezkoen hormonen azterketa bat. Hori eta gero ez bada ezer
ikusten hartu behar dira hormonak generatzen dituen medikamendu bat denbora txiki batez,
seitik hamar egunera. Baita ere beste modu errazago batzuk daude baina bakarrik
kausanteak ikuste badira, adibidez; dieta osasuntsu bat eramatea, horretarako bi mota
daude: pisu falta eta gehiegizko pisuarentzat baina beti nutrizioan aditua den pertsona
egintzen dizuna jarraituz. Pisu gutxi badaukazu hoberena da koipe osasuntzu dituzten
janariak jatea adibidez; fruitu lehorrak, arrain urdinak, aguakatea, aove…
Eta pisu gehiegizkoentzat koipedun janariak fruta eta barazkiengaitik ordezkatzea eta
proiteina duten alimenduak gehiegitzea.
Kausantea estresa bada oso gomendagarria da yoga edo pilates bezalako ariketak egitea
eta amaitzeko gehiegizko ariketa fisikoak izan badira kausatu dutenak medikuak
gomendatzen dute intentsitate edo presio hori murriztea.
Prosezu guzti hau gomendatzen da psikologoekin batera egitea.
2) DIABETESA
Zer da?
Diabetesa gaixotasun kroniko bat da, pankreak ez duelako sintetizatzen giza gorputzak
behar duen intsulina-kantitatea, kalitate txikiagoan egiten duelako edo eraginkortasunez
erabiltzeko gai ez delako. Intsulina pankreasa sortzen duen hormona da.
Gaixotasun hau odoleko glukosa-maila (azukre-maila) oso altua duten pertsonak dituzte hau
da; hiperglucemia. Glukosa hori jaten ditugun elikagaietatik hartzen du gorputzak eta gero
odolean daudenean eta energia emateko intsulina behar da. Diabetesa eukitzeko ez dago
kausa justifikatu bat, gaixotasuna bakoitza dituen sintomen eta motaren araberakoa da.
Sintomoa komunenak dira; egarri handia, txisa egitea momenturo, ikusmen txarra, pisua
galtzea nahiz eta asko jan, logurea eta ahultasuna.

Hiru mota daude; Diabetes mota 1, diabetes mota 2 eta diabetes gestazionala.
Mota 1: Normalean ume eta nerabeetan agertzen da modu oso gogorrean eta gertatzen
dena da gorputza ez duela intsulina hormona produzitzen antigorputzengatik hau da;
organismoak zelulei atakatzen die arrotzak balira bezala.
Mota 2: Adin nagusiagoetan eta obesitatea duten pertsonetan agertzea da normalena.
Gertatzen dena da gorputza ez duela produzitzen edo ez dakiela intsulina erabiltzen modu
egoki batean obesitatearen ondorioz. Obesitatea egiten duena da gantz-ehunak intsulinaren
hartzaileen sentikortasuna gutxitzen duten substantzia jakin batzuk sortzen dituelako.
Diabetes gestazionala: Emakumeei haurdunaldian gertatzen zaien diabetesa da. Hau
gertatzen da zeren eta haurdunaldian intsulina handitu egiten da energia-erreserbak
areagotzeko. Kasu batzuetan erdibitu eta gero desagertu daiteke baina urteak pasa ahala
emakume batzuk arriskua dute diabetes mota 2 garatzeko.

Nola ekidin?
Diabetes mota 1 zientifikoki frogatuta dago ezin dela ekidin baina bigarren mota bai,
horretarako obestitatearekin loturiko gauza guztiak ekiditu
behar dira hau da; sedentarismoa, azukre kantitate handiko
janariak eta edariak, osasuntsua ez den janaria…
Mediku batek afirmatu du bizi kalitate osasuntsu bat duten
pertsonek diabetesa ekiditzeko %80 dute.
Baina behin gaixotasuna badaukagu egin dezakeguna da
konplikazioak ez agertzeko medikuak jarritako tratamendua
jarraitu eta gomendio dietetiko eta jarduera fisikoak egitea.
Baita ere, berriluspenak egin behar dira hau da; begi-hondoak, oinak aztertzea,
elektrokardiogramak eta odol neurketak.

Tratamendua:
Insulina da diabetes mota 1ean hartu behar dena eta gaur egun injektatuta bakarrik eman
daiteke eta dosi hori pertsona egiten duen ariketa fisikoari, jarraitzen duen dietari eta duen
glukosari egokitzen da, horregatik pazienteak neurtu behar du glukometroa erabiliz (hatzan
ziztatuz) edo glukosa sentsorekin, modu errazago bat dena.
Diabetes mota 2an ezin da insulina administratu, bizitza modu osasuntsu bat eta pisua galdu
eta gero glukosa neurriak hobetu daitezke nahiz eta gaixotasuna ezin sendatu.
Endokrino batzuen arbera, intsulinak hobeto funtzionatzeko botika bat edo gehiago
erabiltzea izango da tratamendurako aukerarik onena baina hori pazientearen ezaugarri
klinikoen araberakoa izango da.

3) NANISMOA (enanismo)
Zer da?
Nanismoa gaixotasun genetiko batek eragindako altuera baxua da. Normalean nanismoa
duten pertsonek 91cm-tik 122cm-ra bakarrik neurtzen dute.
Gaixotasun hau hainbat faktore eragin daitezkenez bi kategoria baude; nanismo neurrigabea
eta emandako nanismoa.

Neurrigabea: hemen gorputzaren atal guztiak ez dute tamaina berdina, batzuk oso txikiak
eta beste batzuk ordea oso handiak eta hori gorputz berdinean. Enanismo neurrigabea
eragiten duten nahasmenduek hezurren garapena eragozten dute.
Emandakoa: kasu honetan gorputzaren atal guztien tamaina proportzionaltasun batean
berdinak dira; oso txikiak. Jaiotzean agertzen diren edo haurtzaroan agertzen diren
gaixotasunek hazkuntza eta garapen orokorra mugatzen dute.
Sintomak:
·Nanismo neurrigabearen kausa ohikoena akondroplasia izeneko nahasmendu bat da,
altuera oso baxua eragiten duena. Nahasmendu horrek, oro har, honako hau eragiten du:
Hankak eta besoak motzak, besoen goiko aldea eta hankak bereziki motzak
Hatz laburrak, askotan erdiko hatzaren eta baliogabetutako hatzaren artean tarte handia
dutenak

Ukondoen parean mugatutako mugikortasuna

Buru neurrigabea, bekoki handia eta sudur-zubi lautua dituena
Zango arkeatuen garapen progresiboa
Kurbaduraren garapen progresiboa gerrialdean

Enanismo neurrigabearen beste arrazoi bat, displasia espondiloepifisarioa deituriko

nahasmendu bat da. Zeinu horien artean, honako hauek sar daitezke:
Bular zabal eta biribildua
Pixka bat laututako masailak
Irekidura bat ahosabaian (pitzadura palatinoa)
Aldakaren deformazioak, femurra barnerantz jirarazten dutenak
Oin okertu edo deformatu bat
Lepoko hezurren ezegonkortasuna
·Emandako nanismoa jaiotzean agertzen diren edo lehen haurtzaroan agertzen diren
gaixotasunek eragiten dute, eta hazkundea eta, oro har, garapena mugatzen dute.
Hazkunde-hormonaren urritasuna nanismo proportzionatuaren kausa nahiko ohikoa da.
Hipofisia-guruinak hazkundearen hormona behar bezala hornitzen ez duenean gertatzen da,
eta hori funtsezkoa da haurtzaroko hazkunde normalerako. Zeinu batzuk honako hauek dira:
Hirugarren pertzentilaren azpiko altuera, pediatriako hazkunde-taula estandarretan
Adinerako aurreikusitakoa baino hazkunde-indize motelagoa
Nerabezaroan garapen sexuala atzeratzea edo garapen sexualik ez izatea
Kausak:
Nanismo kasu gehienak aitaren esperman edo amaren obuluan gertatzen den nahasmendu
genetiko baten ondorio dira, bietako edozeinen konposizio genetiko osoan gertatu
beharrean. Baina beste kasuetan ez dira kausak ezagutzen.

Tratamenduak:
Nanismoa tratatzeko tratamendu gehienek ez dute altuera handitzen, baina konplikazioek
eragindako arazoak zuzendu edo arindu ditzakete horiek izan daitezke: tratamendu
kirurgikoak, terapia hormonalak, gorputz-adarrak luzatzea.

Tratamendu kirurgikoak eta gero lortu dezakegu; hezurrak hazten diren norabidea
zuzentzea, zutabearen forma egonkortzea eta zuzentzea, bizkarrezurreko hezurrak (ornoak)
irekitzeko tamaina handitzea, bizkarrezur-muinaren gaineko presioa arintzeko eta deribazio
bat jartzea gehiegizko likidoa ateratzeko garunaren inguruan (hidrozefalia)
Terapia hormonaletan; injekzio baten bidezko tratamenduak amaierako altuera areagotu
dezake. Kasu gehienetan, haurrek hainbat urtez jasotzen dituzte injekzioak egunero, altuera
normal batera iritsi arte.
Gorputz-adarrak luzatzea; prozedura hau eztabaidagai da nanismoa duten pertsona
askorentzat, kirurgia guztiekin gertatzen den bezala, arriskuak dakartzalako. Enanismoa
duen pertsonak gorputz-adarrak zabaltzeko kirurgia egiteko erabakian parte hartzeko adina
izan arte itxarotea gomendatzen da, prozedurek eragiten duten estres emozional eta
fisikoagatik.

4-INFORMAZIO BEREZIA

10 urtez behin hezurrak renobatzen dira

Lo egiten dugun bitartean hazten gara,
hazkunde hormonari esker
XX.menderarte hormonak ez ziren deskubritu
Landareak erreproduzitzeko gai dira nahiz eta ez izan endokrino sistemarik
Diabetesa lehen aldiz diagnostikatzeko mediku batek txisa bastatu behar izan zuen