Z historii polskiego ruchu narodowego

Wprowadzenie
Przeczytaj
Audiobook
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Roman Dmowski, Myśli nowoczesnego Polaka, 1989 r., dostępny w internecie:
encyklopedia.pwn.pl [dostęp 1.07.2020 r.].
 Z historii polskiego ruchu narodowego

Źródło: domena publiczna.

Koniec wieku XIX przyniósł wyraźne zmiany w społeczeństwach całej Europy. Już Wiosna
Ludów obudziła poczucie odrębności narodowej wśród wielu europejskich społeczności,
a w drugiej połowie XIX w. wiele z nich zaczęło dążyć do odbudowy własnej państwowości.
Również żyjący pod zaborami Polacy rozpoczęli pracę pozytywistyczną, której celem było
uświadomienie narodowe szerokich warstw społecznych. Wszystkie te działania i wzrost
świadomości sprzyjały narodzinom ruchów nacjonalistycznych. Poddawani przez rządy
państw rozbiorowych procesom germanizacyjnym i rusyfikacyjnym Polacy, zaczęli bardziej
świadomie budować poczucie własnej odrębności i rozwijać narodowa kulturę.
Równocześnie poczucie siły militarnej i gospodarczej Niemiec, zaostrzenie polityki Rosji
oraz stereotypowe postrzeganie ludności żydowskiej jako silniejszej ekonomicznie
pobudzało niechęć do ludności mówiącej obcym językiem. Te same czynniki, które sprzyjały
rozwojowi życia politycznego szerokich warstw, wpływały jednocześnie na nowoczesne
kształtowanie się świadomości narodowej Polaków opartej na wspólnocie języka, tradycji
i historii.
Twoje cele

Zdefiniujesz pojęcia: ruch narodowy, endecja, nacjonalizm.

Scharakteryzujesz uwarunkowania powstania polskiego ruchu narodowego.
Przeanalizujesz najważniejsze osiągnięcia i sukcesy polskiego ruchu narodowego.
Ocenisz wpływ ruchu narodowego na historię polskiej państwowości.
 Wskażesz zagrożenia wynikające z przyjęcia niektórych założeń ruchu.
Dla zainteresowanych

Nacjonalizm Roman Dmowski –

z dziejów polskiej myśli
narodowej
Przeczytaj

Maksymilian Gierymski, Patrol powstańczy, 1873 r.

Ruch nacjonalistyczny zaczął się kształtować w krajach europejskich na przełomie lat 80. i 90. XIX w. Zastanów
się, co mogło być tego przyczyną.
Źródło: domena publiczna.

Upadek powstania styczniowego i represje, jakie dotknęły Królestwo Polskie, sprawiły, że

wśród Polaków zapanowało przekonanie o konieczności odłożenia w czasie marzeń
o wyzwoleniu i odzyskaniu niepodległości. Sytuacja ta zaczęła się zmieniać w latach 80. XIX
w., wraz z upowszechnianiem się ruchów socjalistyczno‐niepodległościowych. Wśród
młodych działaczy politycznych, którzy wyżej niż jedność klasową stawiali naród i jego
tradycję, zaczęły dominować hasła niepodległościowe.

Od Ligi Polskiej do Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego

Początki polskiego ruchu narodowego związane są z Ligą Polską założoną w 1887 r. przez
osiadłego w Szwajcarii pisarza i publicystę Zygmunta Miłkowskiego. Program Ligi opierał
się na poglądach zawartych w jego książce Rzecz o obronie czynnej i Skarbie Narodowym.
Program ten był spójny z zapatrywaniami młodych działaczy, skupionych wokół Związku
Młodzieży Polskiej – ZET. Organizacja ta zrzeszała studentów warszawskich uczelni. Na jej
czele stanął Zygmunt Balicki. Była to organizacja konspiracyjna, a głównymi jej działaczami
byli Roman Dmowski i Ludwik Popławski.

Członkowie Związku Młodzieży Polskiej, zawiedzeni biernością Ligi Polskiej w 1893 r.,
utworzyli nową organizację – Ligę Narodową. Jej program, oparty na egoizmie narodowym
i krytyce walki „za naszą i waszą wolność”, został sformułowany przez Romana Dmowskiego
w Naszym patriotyzmie (1893).

W 1897 r. w elitarnej dotąd Lidze Narodowej

zaszły zmiany. Organizacja, chcąc dotrzeć do
szerokich mas, przekształciła się
w Stronnictwo Narodowo‐Demokratyczne
(nazywane potocznie endecją). Roman
Dmowski opublikował w 1903 r. Myśli
nowoczesnego Polaka, które stały się
podstawą ideologii polskiego ruchu
narodowego.

Początkowo Stronnictwo działało na wpół

legalnie, ale wraz ze zmianami polityki
rosyjskiej od 1905 r. w pełni rozwinęło swoją
aktywność na ziemiach Królestwa Polskiego.
Sprawiło to, że już w roku 1907 Roman
Dmowski został wybrany do II Dumy Roman Dmowski jest symbolem polskiego ruchu
Rosyjskiej, gdzie objął funkcję narodowego. W jednej ze swoich najważniejszych
prac pt. Myśli nowoczesnego Polaka, pisał: „ojczyzna
przewodniczącego Koła Polskiego.
to przede wszystkim naród, a potem państwo: bez
W rezultacie na początku XX w. endecja stała
narodu nie ma państwa”. Czy zgadzasz się z takim
się najsilniejszym, najbardziej wpływowym stwierdzeniem? Uzasadnij swoją odpowiedź.
i najlepiej zorganizowanym polskim ruchem Źródło: domena publiczna.
politycznym.

Narodowcy za podstawę swoich poglądów przyjęli uznanie narodu za najwyższą wartość

i podporządkowanie wszelkich działań jego dobru. Krytykując ideę powstań i wzywając do
międzyzaborowego solidaryzmu (wszechpolskość), uzasadniali walkę z aspiracjami innych
narodów mogących zagrozić polskiemu interesowi. W celu pozyskania rodaków dla idei
narodowej prowadzono szeroko zakrojoną akcję agitacyjną i werbunkową. Wydawano
„Przegląd Wszechpolski” i skierowanego do ludności wiejskiej „Polaka”, a także utworzono
Towarzystwo Oświaty Narodowej, którego celem miało być krzewienie oświaty
i umacnianie tożsamości narodowej.
W trakcie I wojny światowej ruch narodowy z Romanem Dmowskim na czele opowiedział się po stronie
państw ententy. Utworzony w 1917 r. Komitet Narodowy Polski (na zdj.), którego celem była odbudowa
państwa polskiego przy współudziale mocarstw zachodnich, został przez nie uznany za jedynego legalnego
przedstawiciela Polski. Jak myślisz, dlaczego w tych wyborach pominięto Józefa Piłsudskiego, uważanego za
najważniejszą postać w odzyskaniu przez Polskę niepodległości?
Źródło: domena publiczna.

Ruch narodowy w czasach rządów parlamentarnych II RP

W chwili odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. Stronnictwo
Narodowo‐Demokratyczne miało najsilniejszą pozycję na prawej stronie sceny politycznej.
Podjęło więc próbę zjednoczenia wokół siebie wszystkich prawicowych i centrowych
ugrupowań z trzech zaborów. Rezultatem tego było utworzenie po wyborach do sejmu
w 1919 r. Związku Ludowo‐Narodowego, przekształconego później w Stronnictwo
Narodowe (1928). Była to odpowiedź na potrzeby nowych warunków politycznych, czyli
legalnej działalności parlamentarnej. Główną rolę w związku do 1926 r. odgrywał Stanisław
Grabski, a samo ugrupowanie kilkukrotnie współtworzyło rządy z ludowcami i chadekami.

Przełomem w polityce i funkcjonowaniu ruchu narodowego był zamach majowy Józefa

Piłsudskiego z 1926 r. Związek Ludowo‐Narodowy wraz z Romanem Dmowskim
opowiedział się po stronie legalnie wybranego rządu Wincentego Witosa. Przejęcie władzy
w Polsce przez sanację wywróciło scenę polityczną kraju do góry nogami. Narodowcy
z powodu utraty możliwości uczestniczenia w pracach parlamentu dla poparcia swoich
interesów politycznych utworzyli w grudniu 1926 r. Obóz Wielkiej Polski (OWP). Na jego
czele stanął Roman Dmowski. Organizacja ta miała prowadzić pozaparlamentarną
działalność polityczną oraz stać na straży interesu narodowego, czego wyrazem było
głoszone hasło „Polska dla Polaków”. Główną grupą wpływającą na charakter Obozu Wielkiej
Polski byli młodzi działacze sympatyzujący z ideologią faszystowską. Odrzucali oni
demokrację i domagali się zorganizowania społeczeństwa na podobieństwo wojska.
Dopuszczali się jednocześnie agresywnych zachowań wobec polskich Żydów – napadali na
żydowskie sklepy, atakowali żydowskich studetnów, brali udział w antyżydowskich
zamieszkach ulicznych. Takie działania doprowadziły do delegalizacji tego ugrupowania
w 1933 r. przez władze sanacyjne.

Struktura narodowościowa II Rzeczypospolitej. Według danych Spisu Powszechnego w 1921 r. Polacy

stanowili 69,2%, a w 1931 r. 68,9% mieszkańców kraju.
Źródło: Krys an Chariza i zespół.

Mimo niesprzyjającej sytuacji politycznej Roman Dmowski podejmował kolejne próby

konsolidacji zwolenników idei narodowej. Do roku 1934 przewagę w Stronnictwie
Narodowym mieli „starzy”, czyli zwolennicy demokracji parlamentarnej z ograniczonymi
prawami mniejszości narodowych, prawami obywatelskimi i rządami elity narodowej. Po
delegalizacji Obozu Wielkiej Polski w skład stronnictwa weszła również część jego
działaczy, którzy od 1935 r. stali się głównymi decydentami. Wprowadzili oni
w stronnictwie zasady charakterystyczne dla organizacji, z której się
wywodzili: umundurowanie, odznakę w postaci Mieczyka Chrobrego i okres kandydacki.
Konsekwencją tego było przejecie metod OWP w sferze działań taktycznych. Członkowie
organizacji zaczęli posługiwać się bojówkami, pikietować sklepy żydowskie, wprowadzać
getto ławkowe na uczelniach. W swoich działaniach mieli poparcie Romana Dmowskiego,
który w wewnętrznych sporach stanął po stronie młodych. Ich celem było stworzenie
państwa, gdzie rządy sprawowałaby katolicko‐narodowa elita.
Członkowie Ruchu Narodowo-Radykalnego Falanga niosą trumnę Romana Dmowskiego, styczeń 1939 r.
Źródło: NAC, sygn. 1–P–156–2, domena publiczna.

II wojna światowa
Okres II wojny światowej przerwał
funkcjonowanie większości ugrupowań
narodowych. Ich działacze podjęli polityczną
i zbrojną walkę z okupantami. Stronnictwo
Narodowe, będące w momencie wybuchu
wojny największą polską partią polityczną,
aktywnie uczestniczyło w działaniach rządu
RP na uchodźstwie oraz w Delegaturze Rządu
na Kraj.

Mimo otwartej postawy antysemickiej,

w przeciwieństwie do innych
nacjonalistycznych ugrupowań w Europie,
Symbol Falangi. Czy znasz współczesne organizacje,
kolaborację z hitlerowcami podjęła tylko
które się nim posługują? Jaki jest ich charakter?
nieliczna grupa wywodząca się z Ruchu Źródło: domena publiczna.
Narodowo‐Radykalnego Falanga. Większość
nacjonalistów walczyła w podziemiu, dołączając do Armii Krajowej lub wstępując w szeregi
utworzonej w 1942 r. narodowej organizacji wojskowej – Narodowych Sił Zbrojnych. W jej
oddziałach w szczytowym okresie walczyło ponad 75 tys. osób.

Czasy Polski Ludowej

W powojennej Polsce organizacje o nurcie narodowym podzieliły się na skłonne do
współpracy z rządem i kontynuujące walkę zbrojną aż do momentu wyzwolenia i odbudowy
niepodległego kraju. Podobnie jak większość organizacji o nacjonalistycznym zabarwieniu,
Stronnictwo Narodowe zostało zdelegalizowane. Jedynym z liderów ruchu narodowego,
który podjął się współpracy z komunistami, był przywódca dawnego Ruchu
Narodowo‐Radykalnego Falanga – Bolesław Piasecki. Współtworzył on ruch katolików
świeckich, popierający władze komunistyczne, oraz stanął na czele Stowarzyszenia „Pax”,
za pomocą którego władza ludowa próbowała rozbić polski Kościół katolicki.

Zmiany zachodzące w PRL‐u sprawiły, że wśród sympatyków i działaczy ruchu narodowego

znalazła się grupa (Maciej i Jędrzej Giertychowie), która aktywnie krytykowała opozycję
demokratyczną, popierając decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego przez generała
Wojciecha Jaruzelskiego i jego politykę.

III RP
Po odzyskaniu przez Polskę niezależności
w 1989 r. również środowiska narodowe
starały się zaznaczyć swoją obecność na
scenie politycznej. Jeszcze w tym samym
roku została założona przez Romana
Giertycha Młodzież Wszechpolska –
organizacja o charakterze nacjonalistycznym,
odwołująca się do tradycji przedwojennej
endecji i myśli Romana Dmowskiego. Swoją
Logo Ligi Polskich rodzin. Początkowo par a
obecność w polityce zaznaczyło w swoim programie nawiązywała do dziedzictwa
Zjednoczenie Chrześcijańsko‐Narodowe przedwojennego obozu narodowo-
(ZChN), które na początku lat 90. brało udział demokratycznego. W 2006 r. ówczesny lider parii –
w sprawowaniu władzy, a jego Roman Giertych – zdystansował się od podejścia
przewodniczący, Wiesław Chrzanowski, nacjonalistycznego jako anachronicznego, deklarując
realizację postulatów społecznej nauki Kościoła jako
pełnił funkcję Marszałka Sejmu RP.
bardziej adekwatnych do XXI w.
W późniejszych latach największe poparcie
Źródło: domena publiczna.
zdobyła utworzona w 2001 r. Liga Polskich
Rodzin, współrządząca w latach 2005–2007, oraz mający być platformą organizacji
narodowych i nacjonalistycznych Ruch Narodowy, którego prezesem został Robert
Winnicki.

Słownik
endecja

Narodowa Demokracja, polskie prawicowe ugrupowanie polityczne utworzone pod

koniec XIX w.
nacjonalizm

pogląd głoszący wyższość jednego narodu nad innymi

paragraf aryjski

zapis prawny ograniczający lub uniemożliwiający Żydom wykonywanie pewnych

zawodów i członkostwo w organizacjach; był propagowany przez skrajne organizacje
nacjonalistyczne, np. Obóz Narodowo‐Radykalny
Audiobook

Polecenie 1

Zapoznaj się z nagraniem, a następnie wykonaj ćwiczenie.

Audiobook można wysłuchać pod adresem: h ps://zpe.gov.pl/b/P1Frh522T

Z historii przedwojennego ruchu narodowego

Kształtowanie się polskiego ruchu narodowego było próbą odpowiedzi na warunki

polityczne, jakie zaczęły kształtować się na ziemiach polskich pod koniec XIX wieku.
Był ruchem alternatywnym wobec budujących swoje struktury na jedności klasowej
socjalistach i ludowcach, stawiając na pierwszym planie przynależność narodową.

Jego początki nie są jednak związane z ziemiami polskimi. Zalążkiem późniejszej

endecji była utworzona w Szwajcarii przez Zygmunta Miłkowskiego w 1887 roku Liga
Polska i powstały z jej inspiracji Związek Młodzieży Polskiej Zet z Zygmuntem Balickim
na czele. To właśnie ci dwaj ideolodzy, do których już wkrótce dołączył symbol polskich
nacjonalistów – Roman Dmowski, stworzyli podstawy polskiego ruchu narodowego.

Jeszcze w XIX wieku stał się on ugrupowaniem politycznym – Stronnictwem

Narodowo-Demokratycznym, partią o charakterze masowym. Zyskał szczególnie dużą
popularność w zaborze pruskim, gdzie prócz haseł uznających naród za najwyższą
wartość, prezentował wyraźny antyniemiecki charakter.

Poglądy narodowe i nacjonalistyczne zostały najpełniej wyrażone w pracy Romana

Dmowskiego „Myśli nowoczesnego Polaka”. Stały się one wkrótce podstawą ideologii
całego polskiego ruchu narodowego. To tam Dmowski dowodził, jakie powinny być
obowiązki każdego Polaka i co powinna oznaczać przynależność do narodu polskiego.
W 1903 roku pisał:

„Jestem Polakiem – to słowo w głębszym rozumieniu wiele znaczy. Jestem nim nie
dlatego tylko, że mówię po polsku, że inni mówiący tym samym językiem są mi
duchowo bliżsi i bardziej dla mnie zrozumiali, że pewne moje osobiste sprawy łączą
mnie bliżej z nimi, niż z obcymi, ale także dlatego, że obok sfery życia osobistego,
indywidualnego znam zbiorowe życie narodu, którego jestem cząstką, że obok swoich
spraw i interesów osobistych znam sprawy narodowe, interesy Polski, jako całości,
interesy najwyższe, dla których należy poświęcić to, czego dla osobistych spraw
poświęcić nie wolno”.

W momencie odrodzenia się Polski po 123 latach niewoli endecja była najlepiej
zorganizowanym i najsilniejszym stronnictwem. Przewodziła prawej stronie sceny
politycznej, ale nie tylko. Ze względu na pozycję Romana Dmowskiego stojącego na
czele Komitetu Narodowego Polskiego, uznanego przez mocarstwa za jedyne, oficjalne
przedstawicielstwo Polski na arenie międzynarodowej, miała realny wpływ na kształt
naszego państwa w czasie obrad konferencji pokojowej.

Dmowski od samego początku próbował zjednoczyć pod swoim przewodnictwem

wszystkie siły polityczne o charakterze narodowym. Powołany w 1919 roku Związek
Ludowo-Narodowy aż do roku 1926 odgrywał jedną z najważniejszych ról w
parlamencie, a jego członkowie kilkukrotnie wchodzili w skład rządów II
Rzeczypospolitej.

Najpoważniejszym kryzysem, z jakim w pierwszych latach niepodległej Polski musieli

zmierzyć się działacze narodowi, była przegrana Maurycego Zamoyskiego w
pierwszych wyborach prezydenckich. Rozpoczęta przez radykalne grupy endeckie
kampania propagandowa przeciwko nowemu prezydentowi Gabrielowi
Narutowiczowi, oskarżająca go o wybór dzięki głosom mniejszości narodowych,
doprowadziła do jego zabójstwa dokonanego przez fanatycznego nacjonalistę. Część
opinii publicznej obarczyła wówczas obóz narodowo-demokratyczny moralną
odpowiedzialnością za ten czyn. Zresztą wielu działaczy narodowych nie kryło
sympatii dla mordercy, widząc w nim obrońcę narodu i otwarcie nazywając bohaterem.

Gruntowne zmiany zaszły w 1926 roku, kiedy to Związek Ludowo-Narodowy utracił

możliwość uczestniczenia w pracach parlamentu. Zamach majowy Piłsudskiego i
przejęcie władzy przez jego środowisko doprowadziły do powstania Obozu Wielkiej
Polski. Jego celem była działalność propagandowa i wychowawcza. Nastąpiła wtedy
również radykalizacja części środowiska endeckiego, skupionego wokół młodych
działaczy: Jana Mosdorfa i Bolesława Piaseckiego. W kolejnych latach stanęli oni na
czele najbardziej radykalnego ugrupowania Obozu Narodowo-Radykalnego i jego
odłamów, głosząc skrajne antykomunistyczne i antysemickie hasła. Prowadzili przy tym
działalność bojówkarską, a nawet terrorystyczną. Demolowali sklepy, organizowali
zamachy i podkładali bomby w czasie pokojowych manifestacji żydowskich.

Najbardziej widocznym przejawem aktywności narodowców były działania przeciwko

mniejszościom narodowym, a przede wszystkim przeciw Żydom. Już od początku lat
dwudziestych endecja domagała się ograniczenia odsetka młodzieży żydowskiej wśród
 studentów, czyli wprowadzenia zasady numerus clausus lub nawet całkowitego zakazu
studiowania dla niechrześcijan – numerus nullus. Część studentów sympatyzujących
ze Stronnictwem Narodowym zmuszała słuchaczy pochodzenia żydowskiego do
siadania z dala od Polaków, tworząc getto ławkowe, a nawet nie dopuszczała ich do
udziału w wykładach.

Podobne działania prowadzone były również na innych polach. Narodowa Demokracja

i jej sympatycy otwarcie nawoływali do bojkotu żydowskich sklepów i zakładów. Stan
ten pogłębił się jeszcze bardziej w latach trzydziestych w wyniku wielkiego kryzysu.
Często dochodziło do bójek między grupami polskimi i żydowskimi oraz
poważniejszych rozruchów. Sprzyjała temu zakrojona na szeroką skalę propaganda
nacjonalistyczna w imię hasła „Polska dla Polaków”.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 1

Opracuj trzyminutową wypowiedź, w której ocenisz wpływ ruchu narodowego na historię

polskiej państwowości.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Uporządkuj chronologicznie organizacje ruchu narodowego.

Obóz Wielkiej Polski 

Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne 

Liga Polska 

Związek Ludowo-Narodowy 

Liga Narodowa 

Ćwiczenie 2 輸

Wśród wymienionych polityków zaznacz tych, którzy byli związani z ruchem narodowym.

 Bolesław Piasecki

 Roman Dmowski

 Zygmunt Miłkowski

 Józef Piłsudski

 Gabriel Narutowicz

 Maurycy Zamoyski
Ćwiczenie 3 醙

Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe, czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Liga Polska, pierwsza polska organizacja o charakterze
 
narodowym, powstała w Szwajcarii.
Liga Narodowa była tajną organizacją polityczną założoną
 
w 1893 r.
Roman Dmowski był posłem na sejm wiedeński.  
Program ruchu narodowego i myśli nacjonalistycznej
w Polsce sformułował Roman Dmowski w broszurach  
Nasz patriotyzm i Myśli nowoczesnego Polaka.
Komitet Narodowy Polski z siedzibą w Paryżu, z Romanem
Dmowskim na czele, został uznany przez państwa ententy  
za oficjalne przedstawicielstwo Polski.
Narodowe Siły Zbrojne były tajną organizacją wojskową
 
obozu narodowego, której celem była walka z sanacją.
W 1989 r. Maciej Giertych założył Młodzież Wszechpolską,
powołując się na przedwojenne tradycje tej organizacji  
i ruchu narodowego.
Ćwiczenie 4 醙

Uzupełnij tekst właściwymi fragmentami.

Początki ruchu narodowego związane są z założoną w 1887 r. w Szwajcarii organizacją

. Jej twórcą i ideologiem był pisarz tworzący pod pseudonimem T.T. Jeż – .

Pod wpływem jej haseł stworzył konspiracyjny Związek Młodzieży Polskiej –

. Działał on w środowisku studenckim, a do jego najaktywniejszych członków należeli

Roman Dmowski i , którzy już kilka lat później dokonali rozłamu w szeregach

organizacji, tworząc w 1893 r. . Przybrała ona charakter kadrowy, elitarny, a jej

głównym celem było kształtowanie opinii poprzez publicystykę i edukację. W roku

przywódcy Ligi utworzyli Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, potocznie nazywane

, którego celem miało być prowadzenie działalności o charakterze masowym. W tym
celu wydawali pisma, jak , oraz prowadzili działalność edukacyjną wśród Polaków.

Temu zadaniu miało służyć utworzone w roku Towarzystwo Oświaty Narodowej.

Poglądy ruchu narodowego wyrażone zostały w pracach – Nasz Patriotyzm oraz

uznawanej za najważniejszą i w pełni wykładającą program nacjonalistów .

Ligę Narodową 1900 1897 sanacją 1899 Liga Polskich Rodzin

„Myśli Wszechpolaka” Myśli nowoczesnego Polaka Liga Polska 1905

Bolesław Piasecki Ludwik Popławski endecją Józef Piłsudski

„Przegląd Wszechpolski" Zygmunt Balicki „Zet” Zygmunt Miłoszewski ZMP

Romana Dmowskiego Zygmunt Miłkowski

Ćwiczenie 5 難

Zapoznaj się z fotografią i wykonaj polecenie.

Napisy na transparentach: Żądamy ghe a dla Żydów i obniżki opłat!, Blokada Uniwersytetu. Niech żyje
Wielka Polska!, Śmierć żydo-komunie!
Źródło: domena publiczna.
Rozstrzygnij, czy na zdjęciu zostały przedstawione postulaty formułowane przez zwolenników
endecji. Odpowiedź uzasadnij.

Rozstrzygnięcie: tak

Uzasadnienie:
Ćwiczenie 6 難

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.

“
Roman Dmowski

Myśli nowoczesnego Polaka

W tym nowoczesnym pojmowaniu patriotyzmu zmienia się całkowicie

stosunek jednostki do narodu. Polega on na ścisłym związku jednostki ze
swym społeczeństwem, na traktowaniu wszystkich jego spraw
i interesów jako swoje, bez względu na to, czy osobiście są one nam
bliskie, na odczuwaniu jego krzywd nie tylko tam, gdzie nam one
osobiście dolegają. Patriotyzm ten nie tylko obowiązuje do określonego
stanowiska względem rządów zaborczych, względem ciemięzców
narodu, ale nakazuje bronić dobra narodowego od uszczerbku przeciw
wszystkim, którzy na nie czynią zamachy, zajmuje on odporne
stanowisko względem uroszczeń ruskich lub litewskich, przeciwdziała
usiłowaniom rozkładowym żydowskim i tak dalej; zachowuje on się
wrogo względem kierunków, starających się interesom klasowym,
kastowym, wyznaniowym dać przewagę nad narodowymi; równolegle
zaś przejawiać się on musi w pracy twórczej, podnoszącej wartość
narodu na wszystkich polach, przede wszystkim w pracy około zdobycia
nowych sił narodowych przez wciągnięcie w sferę narodowego życia
tych warstw, które w nim dotychczas udziału nie brały, około
podniesienia wartości i wytwórczości narodu na polu ekonomicznym,
cywilizacyjnym, około pomnożenia sił jego umysłowych, podniesienia
poziomu moralnego itd.

Źródło: Roman Dmowski, Myśli nowoczesnego Polaka, 1989 r., dostępny w internecie: encyklopedia.pwn.pl [dostęp
1.07.2020 r.].

Podaj wynikające z tekstu najważniejsze obowiązki jednostki względem narodu.

Ćwiczenie 7 難

Zapoznaj się z materiałem źródłowym i wykonaj polecenie.

Indeks jednego ze studentów Uniwersytetu Warszawskiego z 1934 r.

Źródło: domena publiczna.
Rozstrzygnij, czy uczelnia stosowała działania dyskryminacyjne wobec swoich studentów.
Uzasadnij swoją odpowiedź na podstawie źródła.

Rozstrzygnięcie: tak

Uzasadnienie:
Ćwiczenie 8 難

Zapoznaj się ze źródłem i wykonaj polecenie.

Źródło: domena publiczna.

Wyjaśnij, jaki był cel tego typu publikacji.

Dla nauczyciela

Autor: Sebastian Górski

Przedmiot: Wiedza o społeczeństwie

Temat: Polski ruch narodowy i jego twórcy

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

VII. Rywalizacja o władzę.

Uczeń:

1) przedstawia proces ewolucji instytucjonalnej i ideologicznej partii politycznych;

charakteryzuje funkcje partii politycznych;

6) charakteryzuje etapy rozwoju systemu partyjnego w Rzeczypospolitej Polskiej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

charakteryzuje uwarunkowania powstania polskiego ruchu narodowego;

definiuje pojęcia: ruch narodowy, endecja, nacjonalizm, antysemityzm;
analizuje znaczenie ruchu narodowego na historię polskiej państwowości;
analizuje najważniejsze osiągnięcia i sukcesy polskiego ruchu narodowego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

 rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;
burza mózgów;
debata oksfordzka;
analiza materiałów źródłowych.

Formy zajęć:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Przedstawienie tematu i celów zajęć.

2. Wybrana osoba zapisuje na tablicy dwa hasła – nacjonalizm i naród. Uczniowie w trakcie
burzy mózgów podają skojarzenia dotyczące każdego z tych haseł. Po fazie twórczej
następuje weryfikacja pomysłów i utworzenie definicji tych pojęć.

3. Dyskusja na temat: „Czy nacjonalizm i naród mogą istnieć osobno?”. Wybrane osoby
przedstawiają wnioski.

Faza realizacyjna

1. Praca z audiobookiem. Zadaniem uczniów jest wynotowanie najważniejszych faktów,

zagadnień, osób i ugrupowań. Następnie na podstawie dostępnych materiałów tworzą
wspólnie na tablicy oś czasu dotyczącą ewolucji ruchu narodowego. Oś powinna być
widoczna przez cały czas trwania zajęć, gdyż może służyć uczniom podczas debaty
oksfordzkiej.

2. Nauczyciel dzieli klasę na trzy grupy zgodnie z zasadami przeprowadzania debaty

oksfordzkiej – zwolennicy tezy, przeciwnicy tezy i publiczność. Wybierani są też marszałek
i sekretarz. Temat debaty: „W XXI wieku nacjonalizm nie ma racji bytu”.

3. Uczniowie otrzymują czas na przygotowanie swoich argumentów, a następnie marszałek

rozpoczyna debatę. Po przeprowadzonej debacie, w której każda ze stron ma określony
czas na swoje wystąpienie, następuje głosowanie – publiczność decyduje, która ze stron za
pomocą swoich argumentów była bardziej przekonująca.
Faza podsumowująca

1. Nauczyciel wraz z uczniami podsumowuje debatę. Oceniają siłę argumentów obu stron
i sposób ich prezentowania.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne wskazane przez nauczyciela.

Materiały pomocnicze:

Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918‐1989, Warszawa 2011.

Natkowska M., Numerus clausus, getto ławkowe, numerus nullus, „paragraf aryjski”:
antysemityzm na Uniwersytecie Warszawskim 1931–1939, Warszawa 1999.

Kawalec K., Roman Dmowski, Wrocław 2002.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Audiobook może być wykorzystany do przygotowania się do lekcji powtórkowej.