MNIEJ ZNACZY

WIĘCEJ
TWOJE ZERO WASTE NA CO DZIEŃ
 01 ZERO WASTE OD ZERA

02 SKĄD SIĘ BIORĄ ŚMIECI CZYLI

ZERO WASTE NA ZAKUPACH

03 KUCHNIA BEZ RESZTEK

04 KOSZ NA ŚMIECI W ŁAZIENCE?

NIE, DZIĘKUJĘ!

05 CZYSTY DOM BEZ ODPADÓW

06 SZAFA GRA. . . W ZIELONE!

07 ZOSTAWIAJ TYLKO ŚLADY STÓP

– ZERO WASTE W PODRÓŻY

08 KOMPENDIUM PRAWIDŁOWEJ
SEGREGACJI

09 PODRĘCZNA BIBLIOTECZKA
ADEPTA ZERO WASTE

SPIS 10 JAK SIĘ WŁĄCZYĆ DO DZIAŁANIA?

TREŚCI
 ROZDZIAŁ 1

ZERO WASTE OD ZERA

1.1 GÓRA ŚMIECI ROŚNIE
Odpady, a szczególnie zanieczyszczenie
środowiska tworzywami sztucznymi, zostały uznane
przez naukowców za jeden z najbardziej palących
problemów, któremu ludzkość musi stawić czoło. I to
natychmiast. Co znajduje się na pierwszym miejscu
tego niechlubnego rankingu? Globalne zmiany
klimatyczne, które wbrew pozorom również mają
sporo wspólnego z naszymi śmieciami.
Płonące składowiska odpadów nie schodzące
z pierwszych stron gazet, fotografie morskich zwierząt
zaplątanych w śmieci czy coraz częstsze doniesienia
o martwych wielorybach z żołądkami wypełnionymi
plastikiem nie pozostawiają złudzeń – nasze odpady
są realnym problemem, z którym nie potrafimy sobie
poradzić. To trochę tak, jakbyśmy zorganizowali huczną
imprezę, która wymknęła się spod kontroli i nadal
nie wiemy, jak wyprosić bawiących się gości, którzy
już doprowadzili nasz dom do ruiny. A zabawa trwa
w najlepsze.
Szacuje się, że każdego roku do mórz i oceanów
trafia nawet 8 milionów ton odpadów z tworzyw
sztucznych. To nieco ponad 15 ton na minutę. Czyli
254 kilogramy na sekundę. Nic dziwnego, że przy
takim tempie śmiecenia już za 30 lat w morzach
i oceanach będzie więcej plastiku niż ryb. Według
Komisji Europejskiej, aż połowę morskich śmieci
- 04 -
stanowią przedmioty jednorazowego użytku –
plastikowe sztućce, kubeczki, patyczki do uszu,
butelki czy reklamówki foliowe. Rzeczy, które
zostały zaprojektowane tak, żeby służyć nam tylko
jeden raz, to największe marnotrawstwo zasobów
i największa bolączka naszych czasów.
Tworzywa sztuczne w morskiej toni mają się
natomiast doskonale – pchane morskimi prądami,
splątane porzuconymi rybackimi sieciami zbijają
się w gigantyczne śmieciowe konglomeraty zwane
oceanicznymi wyspami odpadów. Największa z nich,
pacyficzna, osiągnęła już powierzchnię trzykrotnie
większą od Francji i nadal rośnie karmiona zawartością
naszych śmietników. Z biegiem czasu, plastikowe
przedmioty pod wpływem oddziałujących na nie sił
i procesów, zaczynają rozpadać się na coraz mniejsze
fragmenty – mikroplastik. Naukowcy dopiero od
niedawna są świadomi tego zjawiska, a jego szerokie
konsekwencje nie zostały jeszcze dobrze poznane.
Wiadomo już, że fragmenty tworzyw sztucznych
znaleziono w organizmach 114 gatunków morskich
zwierząt, z których połowa ląduje na naszych talerzach.
Jedno jest pewne – kupując w sklepie rybnym makrelę
nie musicie brać reklamówki, ona jest już w środku.
Mikroplastik dzieli się na mikroplastik pierwotny
(trafia do wód jako mikrodrobiny) i wtórny (powstaje
z rozpadu większych części np. odpadów z tworzyw
sztucznych). Większość mikroplastiku trafiającego do
mórz i oceanów pochodzi z prania ubrań z tkanin
syntetycznych w pralkach automatycznych. Chcesz
ograniczyć mikroplastik w morzach i oceanach? Oprócz
weryfikacji składów kosmetyków z drogeryjnych półek,
zwracaj uwagę na metki kupowanej przez ciebie
odzieży!
Bez wątpienia to właśnie tworzywa sztuczne
spośród odpadów wytwarzanych w gospodarstwach
domowych są największym zagrożeniem dla środowiska
(i w konsekwencji, dla nas samych). Pokochaliśmy
plastik nie bez powodu – to lekkie, trwałe, tanie
i uniwersalne tworzywo. Cały szkopuł w tym, że to, za
co cenimy tworzywa sztuczne, jest jednocześnie ich
największą wadą. Czasami możemy przeczytać, że
foliowa reklamówka rozkłada się 400 lat, a butelka PET
450, ale w rzeczywistości nie wiemy jak długo trwa ten
proces, bo przecież żaden plastikowy przedmiot nie
został wyprodukowany tak dawno.
Nasza miłość do tworzyw sztucznych choć
przypomina gorący, intensywny romans, ma raczej
dość krótką historię. Na skalę przemysłową zaczęliśmy
produkować tworzywa sztuczne dopiero po II Wojnie
Światowej. Przykładowo, foliowe reklamówki zostały
objęte ochroną patentową w 1965 roku, a pierwsza
butelka PET osiem lat później. Przedmioty z tworzyw
sztucznych szybko osiągnęły niską cenę i gigantyczną
popularność, do której przyczyniła się… reklama.
Producenci żywności i napojów szybko odkryli, że
opakowanie produktu, poza spełnianiem funkcji
ochronnych i transportowych jest także wspaniałym
nośnikiem reklamy (a zwłaszcza logotypu producenta).
Pomyśl o tym, kiedy następnym razem kupisz
gigantyczne opakowanie zawierające mikroskopijną
ilość produktu.
Kiedy już pokochaliśmy tworzywa sztuczne,
niemal od razu przestawiliśmy się na masową ich
- 05 -
produkcję. W ciągu tych zaledwie kilkudziesięciu
lat wytworzyliśmy ponad 8 miliardów ton tworzyw
sztucznych – niestety zdecydowana większość z nich,
bo aż 79% trafiła do środowiska – na składowiska (te
bardziej i mniej legalne), ale również do lasów, mórz
i oceanów. Zaledwie 9% tego, co wytworzyliśmy do tej
pory udało się poddać recyklingowi, a pozostałe 12%
tworzyw sztucznych zakończyło swój żywot w spalarni.
Oczywiście tworzywa sztuczne – zwłaszcza
te, z których zrobione są opakowania - to tylko część
odpadów, które trafiają do naszych koszy. Oprócz
plastiku wyrzucamy papier, szkło, metale, opakowania
wielomateriałowe (takie jak popularne „kartony” na
sok czy mleko), odpadki kuchenne, zużyte artykuły
higienicznie, zniszczone ubrania, dziurawe garnki,
potłuczone szklanki i talerze, meble, zepsute zabawki,
sprzęt AGD… Długo można by wymieniać. Gdyby
spróbować opisać zawartość naszych koszy w skrócie, to
szybko okaże się, że każdy przedmiot, który wkładamy
do sklepowego koszyka ma potencjał, żeby któregoś
dnia stać się śmieciem. Pytanie tylko, jak bardzo
uciążliwym dla środowiska.
Jak wysoka jest zatem ta góra śmieci?
Statystyczny Polak produkuje ok. 315 kilogramów
odpadów rocznie, czyli ok. 0,9 kg dziennie.
Co prawda na tle innych mieszkańców Unii
Europejskiej wypadamy nieźle, to na naszą
niekorzyść przemawia zdecydowanie fakt,
że z roku na rok ilość wytwarzanych odpadów
komunalnych w naszym kraju rośnie. Więc ta wysoka
już skądinąd góra odpadów – rośnie i będzie rosła
w najlepsze.
No chyba, że spróbujemy coś z tym zrobić.
 W absolutnie każdej dyskusji o problemie

1.2 CZY RECYKLING ZBAWI ŚWIAT?

nadprodukcji odpadów prędzej czy później pada
sakramentalne stwierdzenie: „w takim razie trzeba poprawić
recykling”. Oczywiście, w samym tym twierdzeniu nie
ma absolutnie niczego złego, o ile tylko nasze myślenie
wybiega dalej niż wyłącznie przetwarzanie surowców
wtórnych, a efektywny recykling jest częścią systemu,
a nie jego jedynym elementem.
Nie brak jednak orędowników recyklingu
postrzegających go jako jedyne rozwiązanie
śmieciowego problemu. Dlaczego nie tędy
droga? Wyobraźmy sobie kran – to nie jest trudne,
większość z nas ma w domu przynajmniej jeden. Ale nasz
kran od dawna jest zepsuty i cieknie. Woda nieustannie
kapie, leje się coraz szerszym strumieniem, zalewa
podłogę w łazience i sufit sąsiada. Bierzemy więc szmatę
i z zapałem zbieramy wodę z podłogi. A kran dalej
cieknie. Próbujemy zbierać wodę szybciej. Kran cieknie
coraz bardziej. A my z uporem maniaka wycieramy
podłogę, zamiast naprawić kran. To samo dzieje się,
gdy postrzegamy recykling jako jedyną drogę wyjścia
z odpadowego kryzysu.
Tymczasem już samo wyprodukowanie opakowań –
zarówno tych z tworzyw sztucznych, jak i szkła czy papieru
pochłania ogromne ilości energii i surowców. Przykładowo
w ciągu zaledwie jednego roku do produkcji opakowań
z tworzyw sztucznych zużywa się aż 330 mld m³ wody,
a produkcja plastiku pochłania nawet 8 do 10% globalnego
zapotrze - bowania na ropę naftową. Niestety tych problemów
recykling nie rozwiąże w całości.
Absolutnie nie chcemy stworzyć wrażenia, że recykling
jest zbędny czy szkodliwy – wprost przeciwnie. Recykling

- 06 -
jest ogromnie ważnym procesem, ale pomoże odpadów, której udało się zainspirować i pociągnąć za
w rozwiązaniu globalnego problemu śmieciowego sobą prawdziwe tłumy.
jedynie jako dobrze zaprojektowany element No dobrze, ale jak udało się zmieścić całoroczne
większego, bardziej kompleksowego systemu. Systemu, śmieci czteroosobowej rodziny (i psa) w jednym słoiku?
w którym priorytetem jest właściwie projektowanie Jakimi nadludzkimi mocami trzeba dysponować aby
przedmiotów i ograniczanie wytwarzania odpadów, osiągnąć tak imponujący rezultat? Trzeba przyznać, że
zwłaszcza tych, które nie nadają się do ponownego Bea Johnson podporządkowała ograniczaniu odpadów
przetworzenia. praktycznie całe swoje życie, włącznie z tym, że zmieniła
dom na znacznie mniejszy. W swoich działaniach
1.3 CO ZMIEŚCI SIĘ W SŁOIKU? pozostawała bezkompromisowa, choć jak sama

Jak często zdarza Ci się wynosić śmieci? Raz przyznała, zbyt radykalne podejście niejednokrotnie

dziennie? Co drugi dzień? A może raz w tygodniu? Na sprowadziło ją na manowce. To również cenna lekcja

szczęście śmieciarki podjeżdżają regularnie (P.S.nie wierz dla nas, rozpoczynających przygodę z ograniczaniem

w miejskie legendy o jednej śmieciarce, w której mieszają odpadów – skupmy się na wdrażaniu tych zmian

się wszystkie uprzednio posegregowane frakcje i wyrabianiu tych nawyków, które są dla nas realne do

odpadów – to wierutna bzdura i często powtarzany mit) utrzymania w dłuższym horyzoncie czasowym.

i zawartość naszych śmietników „magicznie” znika nam Jedno jest pewne – nie musimy od razu

z pola widzenia. A gdyby śmieciarki przestały wywracać swojego życia do góry nogami, ale warto

przyjeżdżać, a w Twoim mieszkaniu zaczęłyby się poświęcić dłuższą chwilę na pogłębioną refleksję nad

piętrzyć góry odpadów?... Po ilu dniach zakiełkowałaby naszymi codziennymi wyborami, nawykami i decyzjami

w Tobie chęć natychmiastowego opuszczenia konsumenckimi. Pomogą Ci poniższe pytania:

domostwa? • Czy często ulegasz pokusom i zachciankom?

Wyobraź sobie, że można żyć inaczej. Bez • Czy reklamy mają wpływ na decyzje konsume-

ciągle przepełnionych koszy i codziennych wizyt nckie, które podejmujesz?

w altanie śmietnikowej. Bez nadmiaru otaczających Cię • Czy łatwo odróżniasz realne potrzeby od tych,

przedmiotów, bez wszędobylskiego plastiku. Wyobraź które kreują marketingowcy?

sobie, że Twoje śmieci z całego rok mogłyby się • Czy czujesz się przytłoczona / przytłoczony

zmieścić… w słoiku! ilością rzeczy, które Cię otaczają?

Tak, tak, to możliwe! Dokonała tego mieszkająca • Czy zdarza Ci się kupować rzeczy pod wpływem

z czteroosobową rodziną w Kalifornii Francuska, Bea impulsu, emocji, na poprawę humoru?

Johnson. Jej przygoda z ograniczaniem odpadów • Czy w Twoim domu wyrzuca się żywność?

rozpoczęła się w 2008 roku, a kolejne osiągnięcia (jak Jak często?

i porażki) dokumentowała w mediach społecznościowych • Czy przed wyjściem z domu robisz listę zakupów

szybko gromadząc pokaźne grono obserwatorów. czy raczej kupujesz spontanicznie?

Choć znalazło się już wielu jej naśladowców, • Co znajduje się na Twoim talerzu? Czy są

a sama Bea nie jest autorką terminu „zero waste” to produkty sezonowe i lokalne, czy raczej

(pl.: zero marnowania, zero śmieci), to właśnie ona egzotyczne i szklarniowe? Czego jest więcej

uchodzi za inicjatorkę i ikonę ruchu ograniczania - mięsa czy warzyw?

- 07 -
 • Czy zwracasz uwagę na to, skąd pochodzą Twoje butelek, jednorazowych papierowych kubków na
ubrania? Czy kupujesz tylko nowe rzeczy? kawę na wynos, plastikowych słomek czy foliowych
• Czy oszczędzasz zasoby – wodę, energię, papier? reklamówek. Żadna z tych rzeczy nie jest Ci niezbędna
• W jaki sposób podróżujesz? do życia.
Z pewnością zauważysz, że część z tych pytań
wcale nie dotyczy zawartości Twojego kosza na śmieci. R E D U C E ( o g r a ni cz aj )
Zastanawiasz się, dlaczego? Śmieci, które finalnie lądują – to czego nie możesz odmówić – ograniczaj. Warto
w naszym koszu to tylko część odpadów, które powstają ograniczać chociażby objętość garderoby, w taki sposób
w trakcie cyklu życia danego produktu. Wytworzenie by pozostały w niej trwałe i ponadczasowe ubrania, które
każdej rzeczy rodzi zapotrzebowanie na niewidoczne rzeczywiście nosimy (P.S. podobno regularnie nosimy
na pierwszy rzut oka zasoby – to chociażby woda, zaledwie 20% tego, co mamy w szafie! Reszta jedynie
nawozy czy środki ochrony roślin potrzebne do uprawy,
paliwa kopalne potrzebne do transportu, napędzania
maszyn rolniczych i linii produkcyjnych, ogrzewania
szklarni i chłodzenia lodówek w supermarketach.
Odpadami i pozostałościami z ich wykorzystania są
ścieki, zanieczyszczenia czy dwutlenek węgla.
Myśląc o ograniczaniu odpadów, czy szerzej –
ograniczaniu marnowania zasobów – warto spoglądać
nie tylko do kosza na śmieci, lecz przyjrzeć się całemu
cyklowi życia danej rzeczy.

1.4 5 REGUŁ
Bea Johnson całą swoją filozofię ograniczania
odpadów skoncentrowała w 5 syntetycznych regułach,
których ścisłe przestrzeganie ma zapewnić nam
zredukowanie zawartości śmietników do absolutnego
minimum. Ważne jest by zasady stosować dokładnie

w tej kolejności – nie odwrotnie!

R E F U S E ( od m aw iaj )
- zastanów się, jakie są Twoje realne potrzeby, a odsiej
te, które zakiełkowały w Twojej głowie tylko dzięki
zręczności specjalistów od marketingu. Odmawiaj
rzeczy, które nie są Ci niezbędne. Odmawiaj też
przedmiotów jednorazowego użytku – plastikowych

- 08 -

zajmuje miejsce). Ograniczanie wspaniale łączy się
z filozofią minimalizmu i upraszczania życia. W zamian
zyskujemy więcej miejsca, więcej czasu i oszczędzamy
pieniądze.
R E U S E (używaj p o n o w n ie )
– stara, dobra zasada filozofii zero waste mówi
o tym, że dla każdej jednorazowej rzeczy istnieje
wielorazowy zamiennik. Ponowne wykorzystanie
otwiera ocean możliwości i szans, na drugie (trzecie
i kolejne…) życie raz wyprodukowanej rzeczy. Do
wielorazowych przedmiotów należą bidony na wodę,
kubki wielokrotnego użytku, torby materiałowe na
zakupy, a nawet artykuły higieny osobistej takie jak
maszynki do golenia, płatki higieniczne czy podpaski!
Tym ostatnim poświęcimy osobny rozdział. Ponowne
użycie, to nie tylko przedmioty wielorazowego użytku,
ale także przedmioty używane – takie jak meble, odzież,
elektronika, książki. W ponowne użycie wpisuje się
także upcykling (czyli kreatywne przetwarzanie) oraz
naprawianie tego, co nam się zepsuło.
- 09 -
R E C Y C L E ( s e g r eguj )
– utarło się, że gdy myślimy o śmieciach, jako pierwsza
przychodzi nam do głowy prawidłowa segregacja.
I faktycznie, trudno się pozbyć wrażenia, że sortowanie
śmieci to wiodący wątek w dyskusji o odpadach.
Tymczasem prawidłowa segregacja jest dopiero
na czwartym miejscu! Zobacz, ile możemy zmienić
i zdziałać, zanim nasze myśli zaprzątnie pytanie:
„do którego kosza należy to wyrzucić?”. Oczywiście,
prawidłowa segregacja nie jest tematem, który
możemy pominąć lub zaniedbać, więc poświęciliśmy
mu cały rozdział 8.
R O T ( ko m po s tu j )
– to zdaje się najtrudniejszy punkt programu.
Kompostowanie obrosło mitami, z których większość
nie odnajduje potwierdzenia w rzeczywistości. Wbrew
obiegowym opiniom kompost nie śmierdzi, a mały
kompostownik można spokojnie założyć nawet… na
balkonie. Kompostowanie to wspaniała przygoda, pole
do eksperymentów oraz bezpośrednie doświadczenie
przekształcania odpadków kuchennych w życiodajną
materię organiczną, a ostatecznie… w nową żywność.
 ZASADY
ZERO WASTE
1.5 DLA KOGO JEST FILOZOFIA
ZERO WASTE?
Ekologiczny styl życia bywa (chociaż już coraz
rzadziej) postrzegany jako kosztowna i czasochłonna
fanaberia. Tymczasem upraszczanie, minimalizowanie
i ograniczanie może przynieść nie tylko mnóstwo
satysfakcji i poczucie odzyskania kontroli nad swoim
życiem, ale także realne oszczędności finansowe.
W końcu styl życia zero waste, to nie tylko wybieranie
produktów bez opakowań, ale szerzej – bardziej
świadoma konsumpcja i ukłon w stronę slow life.
Filozofia zero waste dość dobrze zakorzeniła
się już w świadomości społecznej – również za sprawą
publikacji prasowych, książek, materiałów telewizyjnych,
działalności blogerów, influencerów i organizacji
pozarządowych. Kryzys klimatyczny i zanieczyszczenie
plastikiem to zjawiska, które przestały już kogokolwiek
dziwić, a grono ich sceptyków i denialistów
systematycznie topnieje wraz z kolejnymi doniesieniami
ze świata nauki. Idąc na zakupy z własnymi woreczkami,
wybierając kosmetyki w szklanych opakowaniach czy
pijąc wodę z kranu mało kogo zszokujemy, ale to nie
znaczy, że ograniczanie odpadów to taka znowu bułka
z masłem. Zwłaszcza gdy na scenę wkracza rodzina.
Do zmian zmotywowało to, że zauważyłam, jak
szybko w ostatnich latach nasza planeta ulega
zmianie na niekorzyść. Jeśli nic nie zrobimy, nie
zaczniemy od małych zmian, to szybko ją zniszczymy.
Ograniczenie odpadów powinno być pierwszym
krokiem, który każdy z nas podejmie w kierunku
ochrony Ziemi.
Agnieszka z redakcji Czytamy Etykiety
- 11 -
Mnie do zmian w kierunku ograniczania odpadów
zmotywowała... dostępność, wygoda i oszczędność
wielu rozwiązań :) nie muszę już co chwilę kupować
wacików, bo mam kilka wielorazowych, a wiele
produktów zaczęłam nakładać dłońmi. Nie muszę
kupować reklamówek, bo mam swoje, ogrom
sklepów sprzedaje produkty sypkie na wagę taniej
niż gdybym kupowała pakowane, szampon w kostce
jest wygodny w użyciu i łatwy do zabrania w podróż,
maski w płachcie to po prostu bogata esencja
wsiąknięta w szmatkę, a do ubrań się przywiązuje,
dlatego wolę kupić te lepszej jakości i mieć
je przez lata. Zauważyłam też, że wiele produktów
jednorazowych to po prostu fanaberia, bez której
mogę się obyć (jak plastikowe rurki - w zasadzie
nie korzystam z rurek wcale!) i zostają mi pieniądze
w kieszeni!
Justyna z redakcji Czytamy Etykiety Kosmetyków
Chcąc nie chcąc, jeśli prowadzisz gospodarstwo
domowe w jakiejkolwiek innej konfiguracji osobowej
niż samodzielnie w pojedynkę, zmiany, które zechcesz
wprowadzić dotkną nie tylko Ciebie. Rodzina może być
w procesie wdrażania zmian Twoim najwierniejszym
sojusznikiem lub najzacieklejszym wrogiem, a układ
sił w tej rozgrywce zależy od tego, jaką przyjmiesz
strategię na samym początku. Dobrym pomysłem
jest zaangażowanie członków rodziny i wspólne
nakreślenie problemów i ich rozwiązań. Dobrze jest
nakreślić też nieprzekraczalne granice – w końcu każdy
jakieś ma. Włączanie partnera, dzieci czy rodziców
w podejmowanie decyzji, a nie autorytarne narzucanie
nakazów i zakazów zawsze jest bardziej efektywną
ścieżką działania, która oszczędzi Wam niepotrzebnych
konfliktów. Pamiętaj, że ograniczanie odpadów to sport
zespołowy, a jeśli wszystko spadnie na Twoje barki,
to prędko stracisz siły i motywację do działania.
 Czy zero waste jest dla każdego? Zdecydowanie tak,
jeśli tylko odnajdujemy w sobie motywację podejmowania
zmian, rozumiemy ich sens i przyjmujemy do wiadomości,
że „zero” jest pewną utopią do której dążymy, a niekoniecznie
konkretnym celem, który musimy zrealizować w krótkiej
perspektywie czasowej. Tak, „zero” onieśmiela nawet tych
najbardziej zuchwałych, a zbyt wysoko zawieszona poprzeczka
szybko może zniechęcić nawet największych entuzjastów
ograniczania odpadów. Jak sobie z tym poradzić? Stawiaj
przed sobą realistyczne cele, wprowadzaj zmiany począwszy
od tych najprostszych, by szybko móc cieszyć się z pierwszych
sukcesów i celebruj każde, nawet najmniejsze osiągnięcie. Daj
sobie czas i nie oceniaj się zbyt surowo.
W końcu każdy z nas zaczynał kiedyś od zera.

Od zawsze żyłam wg zasady: im mniej, tym lepiej. Ale czasem

zdarzyło mi się kupić coś zbędnego i niepotrzebnego.
I przyznam, że dopiero niedawno zaczęłam zastanawiać
się nad tym, jak dużo odpadów produkujemy.
Dowiedziałam się od znajomych (którzy również uważają,
że mniej znaczy więcej) o istnieniu inspirujących grup na
facebook’u o tematyce zero waste i do nich dołączyłam.
Z nich dowiedziałam się wielu ciekawych rzeczy, które
wprowadziłam w swoje życie.
Kamila z redakcji Czytamy Etykiety

Mnie do zmiany zmotywowały moje serwisy, czyli Ulica

Ekologiczna i Czytamy Etykiety i wszystkie artykuły które
publikujemy. Otworzyły mi oczy na wiele problemów
i uświadomiły, że każdy nasz mały krok może dużo
zmienić. Będąc młodszą żyłam po prostu korzystając
z życia, kupując co chcę i kiedy chcę (jeśli było mnie oczywiście
na to stać), ale od kiedy jestem w środowisku, obserwuję
i czytam, wiem, jakie są konsekwencje konsumpcjonizmu
i staram się sobie i moim najbliższym wytłumaczyć, że nie
POSIADANIE jest najważniejsze. Nasze praktyczne porady,
pokazanie jak prosto wprowadzić je do swojej codzienności
pozwoliło mi zmienić codzienne nawyki na lepsze.
Agnieszka Pocztarska, właścicielka serwisów
Czytamy Etykiety i Ulica Ekologiczna

- 12 -
 ROZDZIAŁ 2

SKĄD SIĘ BIORĄ

ŚMIECI CZYLI ZERO
WASTE NA ZAKUPACH
2.1 SKĄD SIĘ BIORĄ ŚMIECI
CZYLI ZERO WASTE NA
ZAKUPACH.
Każda rzecz, którą wkładamy do koszyka ma
potencjał żeby stać się odpadem. Kiedy uświadomimy
sobie, że źródłem śmieci wypełniających nasze kosze
są sklepy, które odwiedzamy i zakupy, których tam
dokonujemy, otworzy się przed nami zupełnie nowa
perspektywa. Warto uświadomić sobie również, że to
my, konsumenci ponosimy cenę opakowania, które
lada moment stanie się śmieciem (a później płacimy
jeszcze za ich wywóz i zagospodarowanie). Płacimy
za śmieci, które kupujemy i to dwa razy.
Tymczasem opakowania, poza tradycyjnymi
funkcjami transportowymi i ochronnymi, już
dawno zaczęły pełnić dodatkowe funkcje – na
przykład informacyjne i… reklamowe. Tak, tak,
opakowanie jest wspaniałym nośnikiem reklamy
(i to darmowym dla producenta, bo przecież
to my, klienci płacimy cenę produktu wraz
z opakowaniem), co często jest skrzętnie wykorzysty-
wane, a bywa, że nadużywane.
Zakupy, których dokonujemy najczęściej to te
spożywcze – wystarczy zlustrować zawartość naszych
koszy na odpady. W tej części zastanowimy się, jak
robić codzienne zakupy w taki sposób, żeby oprócz
produktów spożywczych nie przynosić śmieci.

- 14 -
2.2 10 ZASAD OGRANICZANIA
ODPADÓW NA ZAKUPACH
1. Idź na zakupy z własną torbą
Szacuje się, że Polacy zużywają nawet 400
reklamówek rocznie, co lokuje nas w mało chlubnej
czołówce Europy. Foliowa reklamówka ma dość krótki
żywot – służy nam średnio 20 minut, a jej wyproduko-
wanie trwa zaledwie sekundę. Na całym świecie
zużywa się od 500 miliardów do nawet 1 biliona
plastikowych torebek rocznie – to zatrważająca
liczba miliona reklamówek zużywanych każdej minuty!
Niestety, zaledwie 1 na 200 reklamówek jest poddawana
recyklingowi.
Rozwiązaniem tego problemu jest stosowanie
toreb wielokrotnego użytku wykonanych z trwałych
materiałów. Bawełniana torba nie zajmuje wiele miejsca,
jest mocna i pojemna (ręka do góry,komu choć raz zdarzyło
się podarcie foliowej reklamówki po drodze do domu...)
i może posłużyć nam długie lata – a nawet jeśli dno torby
się przetrze lub ucho urwie, z łatwością ją naprawimy.
Z reklamówką to raczej niemożliwe.
2. Używaj woreczków wielorazowych
na zakupy
Kupując jedną gruszkę czy dwa jabłka śmiało
możemy obejść się bez jakichkolwiek woreczków, a jeśli
produkty ważmy samodzielnie, naklejkę z ceną możemy
nalepić wprost na owoc czy warzywo. Przysłowiowe
schody zaczynają się jednak, gdy chcemy kupić pół
kilograma fasolki szparagowej albo kilogram cebuli.
Dla wygody naszej i personelu nas obsługującego
warto zaopatrzyć się w wielorazowe woreczki.
Taki woreczek możemy uszyć samodzielnie
(najlepiej z materiałów z odzysku – starych firanek czy
resztek tkanin, a jeśli nie dysponujemy takowymi, warto
rozejrzeć się w pobliskim sklepie z odzieżą używaną)
lub kupić od lokalnych wytwórców. W miarę możliwości
wybierajcie rodzime rękodzieło i tkaniny naturalne
- 15 -
(np. cienką bawełnę) lub z odzysku, a starajcie się
unikać woreczków szytych na odległych krańcach świata
w fabrykach o wątpliwej reputacji. Do wielorazowego
worka uszytego z lnu lub bawełny możecie również
spakować pieczywo!
P.S. Jeśli chcesz kupić miękkie owoce jagodowe na
wagę, weź lepiej koszyczek, słoik lub pojemnik. Niestety
woreczek z firanki nie sprawdzi się do tych produktów.
3. Przynoś własne pojemniki na
produkty na wagę
Niestety nie wszystko da się spakować do
wielorazowego woreczka, ale na sery, wędliny, ryby czy
wyroby garmażeryjne również znajdzie się sposób!
Idąc na zakupy zabierz swoje szczelnie zamykane
pojemniki – słoiki czy szklane lub plastikowe pudełka.
Coraz więcej sieci handlowych (Auchan, Carrefour czy
Kaufland) otwarcie oferuje możliwość zapakowania
żywności na wagę do opakowań przyniesionych przez
klienta, lecz na sukces możesz liczyć także w mniejszych,
lokalnych czy osiedlowych sklepach. Pamiętaj, że
w pierwszym odruchu sprzedawca może być
zaskoczony Twoją prośbą, ale nie poddawaj się, jeśli
spotkasz się z odmową. Pamiętaj, że sprzedawca
nie ma obowiązku pakowania żywności do Twojego
opakowania, mimo, że przepisy sanitarne nie zabraniają
takiego postępowania.
Swego czasu w Polsce dużą popularnością
cieszyły się mlekomaty – specjalne
automaty, w których można było napełnić
swoje butelki mlekiem. Niestety wiele
z tych punktów nie przetrwało próby czasu, ale warto
się zorientować czy w najbliższej okolicy nie zachował
się taki punkt.
P.S. Do własnego opakowania możesz kupić też takie
produkty jak kawę (w ziarnach), herbatę czy przyprawy!

4. Zrezygnuj z wody butelkowanej
W naszym społeczeństwie zakorzenionych
jest mnóstwo mitów na temat jakości wody z kranu –
część z nich ma swoje źródło jeszcze w czasach, gdy
woda w kranie faktycznie nie zachwycała parametrami.
Na szczęście od tego czasu sporo się zmieniło, a woda
w kranie jest bezpieczna do spożycia bez filtrowania czy
gotowania, a jakością (w tym mineralizacją) nie ustępuje
popularnym wodom butelkowanym.
Częstym powodem niechęci do wody z kranu
jest kamień, który osadza się np. w czajniku. Ale wbrew
naszym obawom, obecność kamienia to tylko dowód
na obecność w wodzie cennych i potrzebnych nam
minerałów takich jak wapń czy magnez, które naturalnie
wytrącają się w postaci kamienia w trakcie gotowania
wody.
Jeżeli wciąż jeszcze nie udało nam się Ciebie
przekonać do polubienia się z wodą z kranu, to
proponujemy dwa rozwiązania. Pierwsze to zbadanie
wody kranowej w pobliskim laboratorium - da nam
to pewność co do jej jakości i bezpieczeństwa.
Drugi sposób to filtrowanie wody za pomocą
dzbanków filtrujących. Niezależnie od drogi, na
którą się zdecydujesz, tę zmianę szybko odczuje
Twój portfel i ramiona, którym oszczędzisz
dźwigania zbędnych kilogramów. No i pamiętaj
o jednym - producenci wody butelkowanej nie
- 16 -
produkują wody - produkują jedynie butelki.
5. Wybieraj produkty w szklanych
i papierowych opakowaniach
W rozdziale pierwszym pokazaliśmy, że
opakowania z tworzyw sztucznych należą do tych
najbardziej problematycznych. A co jeśli danego
produktu nie da się kupić bez opakowania?
W takiej sytuacji warto wybrać produkt zapakowany
w szkło, papier lub metal. Przykładowo, w szklanych
opakowaniach możemy kupić mleko, jogurty, soki,
keczup, pasty do pieczywa i niektóre kosmetyki,
a w papierowych makaron lub ryż (unikaj tego
pakowanego w pojedyncze plastikowe woreczki).
Uważaj jednak na opakowania, które tylko „udają”
papier – niektóre naśladują zarówno kolor, jak i teksturę
papieru, a ostatecznie okazują się zręcznym, lecz jednak
plastikowym, zabiegiem marketingowym.
Ciekawym zbiegiem okoliczności jest fakt,
że żywność wysokoprzetworzona zapakowana jest
najczęściej w wiele warstw opakowań. Wybierając
żywność nieprzetworzoną pozbywamy nie tylko
konserwantów i szkodliwych dodatków, ale również...
plastiku! Wybieraj warzywa, owoce, kasze bez opakowań
lub w opakowaniach przyjaznych dla środowiska
(np. papierowych).
6. Wybieraj produkty bez zbędnych
opakowań
Obrana pomarańcza w plastikowym pudełku,
bakłażan zapakowany w foliowe opakowanie, pomidorki
w plastikowych kubeczkach albo pojedynczy banan
przytwierdzony folią do styropianowej tacki… Wiele
z tych produktów może się obyć bez opakowania. Mając
do wyboru mięso na styropianowej tacce lub na wagę
– wybierz na wagę. Mając do wyboru zielonego ogórka
w folii lub ogórki gruntowe nieco umorusane ziemią
– wybierz te drugie. Jeśli alternatywa dla produktu paragony i potwierdzenia płatności kartą, nie nadaje
w opakowaniu nie jest dostępna, postaraj się wybierać się do recyklingu. Jakkolwiek, zgodnie z prawem,
produkty, których opakowania nie składają się sprzedawca ma obowiązek wydać Ci paragon, to
z miliona różnych (zbędnych) warstw. kwestia potwierdzenia płatności kartą pozostawia
pewną dowolność. Jeśli tylko masz możliwość,
Czy wiesz, że?... odmawiaj drukowania potwierdzenia płatności kartą –
Polacy zużywają średnio 160 kilogramów opakowań twój kosz na odpady zmieszane będzie zapełniał się
rocznie i liczba ta ciągle rośnie! wolniej!

7. Unikaj produktów pakowanych 9. Wybieraj produkty sezonowe

pojedynczo w małe opakowania i lokalne
Pojedynczo pakowane śmietanki do kawy czy Choć ten punkt nie odnosi się bezpośrednio

popularne kawy 3 w 1 (a w świecie kosmetyków maseczki do zawartości naszego kosza na śmieci, to świadoma

„na jeden raz”) to tylko parę przykładów produktów, konsumpcja powinna obejmować zdecydowanie

które są pakowane w małe, pojedyncze opakowania. szersze spektrum zjawisk. Każdy wytworzony przedmiot,

Zawsze, gdy masz wybór, staraj się kupować produkty każdy produkt spożywczy, a nawet usługa mają swój

w zbiorczych, większych opakowaniach. Większe określony ślad ekologiczny. Na ślad ekologiczny składa

opakowanie ma również większą szansę na recykling! się ilość zasobów, które potrzebne są na każdym etapie
łańcucha dostaw od uprawy, transportu po logistykę

8. Odmawiaj drukowania potwierdzenia sprzedaży. Im bardziej skomplikowany proces i dalsza

p ł at n o ś c i k a r tą droga do przebycia, tym ślad będzie większy. Produkty

Papier termiczny, na którym drukowane są sezonowe wytworzone lokalnie będą miały mniejszy

- 17 -
ślad ekologiczny niż egzotyczne owoce importowane zwiększyć szansę na sukces?
z drugiego końca świata. Z kolei mięso będzie miało W ciągu ostatnich paru lat na mapie Polski
większy ślad ekologiczny niż produkty pochodzenia pojawiło się wiele sklepów dedykowanych osobom,
roślinnego. którym zależy na unikaniu zbędnych opakowań. Sklepy
w duchu zero waste znajdziemy w większości dużych
Zdrowa dieta to również taka, która jest spójna z porami miast:
roku. Tworząc listę zakupów i komponując posiłki staraj • POZNAŃ:
się wybierać produkty lokalne i sezonowe. Trudno BIOrę (ul. Kościelna 15, ul. Garbary 42)
szukać wartości odżywczych w bladych pomidorach Siejba (ul. Zwierzyniecka 32/36)
wyhodowanych w styczniu, a marcowym truskawkom • warszawa:
brakuje zarówno smaku, jak i witamin. Dieta oparta DekoZakupy (Włodarzewska 30 lok. U8),
na produktach sezonowych i lokalnych jest zdrowa Planetarianie (ul. Olkuska 12),
i najbardziej przyjazna dla środowiska. Odważnik (Namysłowska 6C)
• wrocław:
10. Stwórz swoją mapę miejsc Bez Pudła (ul. Grabiszyńska 55/2)

przychylnych zero waste • gdańsk:

Codzienne zakupy będą łatwiejsze, jeśli Avocado vegan shop (ul. Wajdeloty 24)

stworzymy sobie (również z pomocą innych miłośników • kraków:

bezodpadowego stylu życia zrzeszonych np. na Ekogram (plac Na Stawach 10)

lokalnych grupach na facebook’u) mapę miejsc • Łódź:

przyjaznych filozofii zero waste. Jeśli po drodze Nagramy (ul. Piotrkowska 34)

do pracy kupujesz kawę na wynos – sprawdź, która

kawiarnia zaserwuje ją do Twojego wielorazowego A co jeśli nie mieszkamy w żadnym z większych

kubka, dowiedz się, gdzie w najbliższej okolicy miast? Czy jesteśmy skazani na wszechobecny

kupisz herbatę na wagę, a w którym warzywniaku plastik? Absolutnie nie! Zarówno w większych, jak

maliny wciąż można kupić w poczciwym tekturowym, i mniejszych miejscowościach prawdziwym skarbem

a nie plastikowym, pudełku. Zaprzyjaźniony sprzedawca są małe osiedlowe warzywniaki, targowiska i bazarki

z warzywniaka i ekspedientka w sklepie rybnym, która – niestety coraz częściej wypierane przez wszechobecne

nie dziwi się na widok Twoich pudełek oszczędzą i wyrastające niczym grzyby po deszczu dyskonty. Takie

Ci stresu związanego z codziennymi zakupami! miejsca często oferują – oprócz warzyw i owoców
– wybór kasz, orzechów czy nasion roślin strączkowych.
Bez trudu uda nam się je zapakować do przyniesionych
2.3 GDZIE ROBIĆ DOBRE ZAKUPY? przez nas opakowań. Do własnych opakowań zrobimy

Kiedy zaczniesz zwracać uwagę na opakowania też zakupy w lokalnych sklepach mięsnych, rybnych

zauważysz, że w przeciętnym sklepie spożywczym oraz oferujących wyroby garmażeryjne, jeśli w takowych

oferta produktów bez opakowań jest raczej… skromna gustujemy.

i często ogranicza się do niektórych warzyw i owoców Zakupy w duchu „zero waste” zrobimy też w sklepach

oraz pieczywa. Gdzie w takim razie robić zakupy, żeby wielkopowierzchniowych należących do dużych sieci

- 18 -
handlowych. Coraz więcej z nich oferuje możliwość
sprzedaży serów czy wędlin do własnych opakowań,
a niektóre proponują coraz szerszy wybór „suchych”
produktów na wagę takich jak makarony, kasze, strączki,
ryż czy orzechy. Sprzedaż do własnych opakowań
klienta deklarują takie sieci jak Auchan, Kaufland czy
Carrefour!
Kooperatywy spożywcze (nieformalne grupy
zakupowe zaopatrujące się u okolicznych rolników)
choć nie zawsze są w 100% zero waste to oferują
zupełnie inną jakość żywności o znanym, lokalnym
i sezonowym pochodzeniu. Przyłączenie się do takiej
grupy zakupowej umożliwi nam dostęp do naturalnej,
ekologicznej żywności, a ponadto wesprzemy zamiast
korporacji – lokalnych rolników dbających o dobrostan
zwierząt i ziemi. Kooperatywy spożywcze znajdziecie
w Warszawie (Kooperatywa Dobrze posiada nawet dwa
sklepy stacjonarne), Krakowie, Wrocławiu czy Poznaniu.
2.4 CZY BEZODPADOWE
ZAKUPY INTERNETOWE
SĄ MOŻLIWE?
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie.
Z jednej strony sklepy internetowe stwarzają wspaniałe
możliwości zaopatrzenia się w niedostępne stacjonarnie
przedmioty ułatwiające życie bez generowania
śmieci, ale z drugiej strony, zakupy w sieci zawsze
- 19 -
oznaczają dodatkowe opakowania i wypełnienia
niezbędne do zabezpieczenia zawartości przesyłki
w transporcie. Na szczęście coraz częściej – i to nie
tylko sklepy dedykowane zero waste - dbają o to, by
w przesyłkach znalazło się jak najmniej folii i wypełnień
z tworzyw sztucznych i zastępują je skropakiem (to
takie chrupki ze skrobi, całkowicie kompostowalne),
tekturą czy papierowym wypełnieniem pochodzącym
z niszczarki do dokumentów, a plastikową taśmę klejącą
- papierową (ale uwaga, ani jedna, ani druga nie nadają
się do recyklingu!).
Jak zmniejszyć ilość śmieci wytwarzanych
przy zakupach online? Zawsze w komentarzu do
zamówienia proś o zapakowanie przesyłki „bez
plastiku” lub „w duchu zero waste”. Umieszczając
taką informację w zamówieniu co prawda nie masz
gwarancji, że sprzedawca uwzględni Twoją prośbę, ale
zawsze zwiększasz szanse na otrzymanie przesyłki, która
nie będzie spowita kilometrem folii bąbelkowej.
A co jeśli trafią do nas wypełnienia i kartony, których nie
wykorzystamy samodzielnie? Niektóre sklepy wysyłkowe,
takie jak drogeria ekologiczna Betterland prowadzą
zbiórkę niepotrzebnych opakowań i wypełnień,
a po zgromadzeniu określonej ich ilości pokrywają
koszty wysyłki od klienta. Mniejszą ilość wypełnień
i opakowań możesz zaoferować na lokalnych grupach
wymiankowych w mediach społecznościowych
– z pewnością ktoś z nich skorzysta.
 ROZDZIAŁ 3

KUCHNIA BEZ RESZTEK

 W poprzednim rozdziale skupiliśmy się na tym, jak robić
zakupy (głównie spożywcze), żeby nasz kosz w mgnieniu oka nie
wypełnił się odpadami – głównie opakowaniami po żywności.
Tymczasem odpady to nie tylko opakowania i paragony! Lwią
część odpadów, które wytwarzamy w domu stanowi… żywność.
W koszu na odpady bio lądują nie tylko skórki, obierki i ogryzki,
ale również resztki niedojedzonego obiadu lub żywność, która
zepsuła się zanim zdążyliśmy ją zjeść.
Powody marnotrawstwa są bardzo różne – wyrzucamy
części roślin, które postrzegamy jako niejadalne (na przykład
liście kalafiora), kupujemy za dużo jedzenia, nie potrafimy
zaplanować posiłków lub nie wiemy, w jaki sposób
zagospodarować resztki. Na każdy z tych problemów spróbujemy
znaleźć remedium w tym rozdziale.

3.1 NA KSIĘŻYC I Z POWROTEM

– KOSMICZNA SKALA
MARNOWAN IA.
Według FAO (Organizacji Narodów Zjednoczonych
do spraw Wyżywienia i Rolnictwa) na całym świecie w ciągu
jednego roku marnuje się aż 1,3 miliarda ton żywności. To ok
1/3 jej całkowitej, globalnej produkcji. 1,3 miliarda ton brzmi
bardzo abstrakcyjnie i raczej trudno nam sobie wyobrazić, jaka
ilość jedzenia za tym rzeczywiście stoi. Spróbujmy posłużyć się
wizualizacją.

Wyobraź sobie, że gdybyśmy całą tę zmarnowaną

w ciągu roku żywność zapakowali do TIR’ów (uwzględniając
ich maksymalną ładowność) to potrzebowalibyśmy aż 54
miliony pojazdów. Wypełnione po brzegi żywnością ciężarówki,
ustawione jedna za drugą, okrążyłyby Ziemię po równiku aż 22
razy. TIR’ów wypełnionych zmarnowaną żywnością starczyłoby

- 21 -
też, żeby wytyczyć drogę na Księżyc i z powrotem na
Ziemię.
No dobrze, ale gdzie i dlaczego w zasadzie
marnuje się żywność? Niestety odpowiedź na pierwsze
z pytań może być przygnębiająca. Według danych FAO
z 2012 roku, miejscem największego marnotrawstwa
żywności są… gospodarstwa domowe. To właśnie
w naszych domach marnuje się aż 53% żywności.
Na drugim miejscu jest przetwórstwo (19%), a dalej
gastronomia (12%), produkcja (11%), a stawkę zamyka
sprzedaż z wynikiem 5%. Potwierdzeniem tych smutnych
statystyk jest raport przygotowany na zlecenie Banków
Żywności w 2018 roku, który ujawnia, że nawet 42%
respondentów przyznaje się do wyrzucania żywności.
Wyrzucamy dużo, wyrzucamy powszechnie.
Żywność marnowana jest nie tylko
w istocie rzeczy chodzi o konkretne liczby? Czy istnieje
w naszych domach, ale również w sklepach - na
jakakolwiek ilość żywności, którą moglibyśmy zmar-
skutek wyśrubowanych norm jakości (na przykład
nować ze spokojnym sumieniem i machnąć na to ręką?
powierzchni rumieńca na jabłku) i nieprawidłowego
Za każdym jabłkiem, które zgnije zanim zostanie
przechowywania, a także na etapie produkcji, gdy koszt
zjedzone, za każdym niedojedzonym kotletem, który
zbiorów przewyższa cenę towarów w skupie - bardziej
wyląduje sromotnie na dnie śmietnika, za każdą
opłaca się zostawić niezebrane warzywa i owoce na
„brzydką” papryką nie spełniającą wymogów
polu, żeby zgniły, niż do nich dopłacać. W tym samym
supermarketu stoją zmarnowane zasoby wody,
czasie, każdego dnia z głodu umiera 25 000 osób.
nawozów, paliw kopalnych i ludzkiej pracy. Oraz gazów
Skalę naszego narodowego marnotrawstwa
cieplarnianych, które powstaną, jeśli zmarnowana przez
ilustruje ikoniczna już liczba 9 milionów ton żywności
nas żywność trafi na składowisko odpadów.
rocznie, wszędzie i przez wszystkich powtarzana jak
Przyjrzyjmy się więc temu, co w śmietniku jest
mantra. Tymi danymi posługują się Banki Żywności,
niewidoczne na pierwszy rzut oka – zmarnowanym
blogerzy, dziennikarze. Tymczasem prawda może być
zasobom. Weźmy pod lupę produkty, które są
zgoła odmienna, bo jak pisze Marta Sapała w „Na marne”
najczęściej wyrzucane w polskich domach, a do
źródłem tych danych była całkowita ilość bioodpadów
czołówki należą pieczywo, owoce oraz mięso i wędliny.
(w skład których wchodzą chociażby odpady zielone
Wyrzucając kilogramowy bochenek pszennego
z działek i ogrodów), a nie ilość faktycznie wyrzucanej
pieczywa dopuszczamy się marnotrawstwa 1600
żywności. W rzeczywistości nie mamy żadnych
litrów wody. Gdy w koszu ląduje zgniłe jabłko na
wiarygodnych danych na temat ilości marnowanego
sumieniu będziemy mieć kolejne 125 litrów, a jeśli
jedzenia w Polsce.
do peletonu dołączy jeszcze zepsute mięso wołowe
Liczby wspaniale przemawiają do wyobraźni,
starty wody możemy liczyć już w solidnych tysiącach
robią wrażenie, pomagają zwizualizować efekt. Ale czy

- 22 -
 i częściej sięgamy po żywność wysoko przetworzoną.
A żywność kupiona spontanicznie, bez planu i pomysłu
na konkretne posiłki trafi do kosza szybciej niż nam się
wydaje.
Do zakupów należy więc podejść strategicznie.
Bardzo przypadło nam do gustu to, co w wywiadzie dla
litrów - produkcja 1 kilograma wołowiny „kosztuje”
Ulicy Ekologicznej powiedziała Sylwia Majcher, autorka
aż 15 tys. litrów wody. Liczby, o których mowa to tzw.
książki „Gotuję, nie marnuję” – to lodówka powinna być
„ślad wodny”. Ślad wodny, to woda, której zużycia nie
zawsze sklepem pierwszego wyboru. My dodamy – nie
zobaczymy na naszym domowym wodomierzu, ale
tylko lodówka, ale także zawartość naszych kuchennych
jest miarą eksploatacji zasobów wody potrzebnych do
szafek, ze szczególnym uwzględnieniem ich
wyprodukowania danej rzeczy. To strumień, który płynie
najdalszych zakamarków. Zlustruj co już masz w domu
nieprzerwanie poza zasięgiem naszego wzroku.
i czego Ci brakuje, żeby z posiadanych już produktów
przygotować pełnowartościowe posiłki.
Jak zatrzymać tę karuzelę marnotrawstwa? O tym,
Planowanie posiłków z wyprzedzeniem
w kolejnych podrozdziałach.
i rozbijanie ich na konkretne listy potrzeb-nych produktów
to pierwszy krok do racjonalnego gospodarowania
żywnością w domu. Dzięki temu unikniesz sytuacji, gdy

3.2 PLANUJ, PRZECHOWUJ, w trakcie gotowania posiłku okaże się w domu zabrakło

KONSERWUJ – JAK NIE kluczowego składnika, albo przeciwnie - zepsuje się całe

MARNOWAĆ ŻYWNOŚCI? opakowanie jakiegoś produktu, który został otwarty, bo

potrzebna była go zaledwie odrobina, a cała reszta nie
Tak jak problem odpadów, również została uwzględniona przy planowaniu tygodniowego
problem zmarnowanej żywności rozpoczyna się na menu. Dobra lista to już połowa sukcesu – druga
zakupach. Zwłaszcza na tych, na które wybieramy się połowa to ścisłe trzymanie się jej na zakupach.
spontanicznie, nieprzygotowani i na dodatek… głodni. Zakupy zrobione – czas je rozpakować.
Głód nie jest dobrym doradcą – udowodniono, że gdy Przechowywanie produktów spożywczych, wbrew
głodni idziemy do sklepu, kupujemy więcej żywności pozorom, może nastręczać wielu nieoczywistych

- 23 -
trudności. Poniżej dzielimy się kilkoma trikami na
prawidłowe przechowywanie:
• produkty sypkie przechowuj w szczelnie
zakręconych słoikach. Kupując kasze czy mąki
nawet fabrycznie zapakowane, możesz nie
ustrzec się inwazji moli spożywczych. Jeżeli
zdarzy się „infekcja” to jest szansa, że ograniczy
się tylko do jednego produktu,
• półki w lodówce mają znaczenie! – najzimniej
jest na dolnych półkach – im wyżej tym cieplej,
• na dolnych półkach przechowuj produkty, które
psują się najszybciej – surowe mięso, ryby czy
owoce morza,
• górne półki zagospodaruj na nabiał, ugotowany
posiłek z poprzedniego dnia czy przetwory,
• w drzwiach lodówki temperatura jest najmniej
stabilna – to dobre miejsce na produkty, które
trudno się psują (oleje, sosy),
• warzywa korzeniowe najlepiej czują się…
przysypane piaskiem lub ziemią. Ale mało kto
ma w mieszkaniu ziemiankę, więc możesz śmiało
przechowywać je w dolnej szufladzie lodówki,
• MYJ LODÓWKĘ REGULARNIE (i pisząc
„regularnie” nie mamy na myśli częstotliwości
raz na rok),
• owoców i warzyw nie przechowuj w foliowych
workach (ale skąd miałyby się wziąć w Waszych
lodówkach, skoro w rozdziale 2 dowiedzieliście
się wszystkiego o zakupach bez odpadów?),
• stosuj zasadę „pierwsze przyszło, pierwsze
wyszło” – produkty o krótszym terminie ważności
przesuń na przód lodówki, żeby mieć je na oku i
zużyć zanim się zepsują,
• opisuj otwarte opakowania datą – będziesz
wiedzieć, czy otwarte mleko stoi tu drugi dzień,
czy drugi miesiąc,
• nie myj od razu owoców jagodowych, jeżeli
nie masz zamiaru ich zjeść od razu – wilgoć
spowoduje, że szybciej spleśnieją,
- 24 -
• pieczywo przechowuj w bawełnianym lub
lnianym worku – w plastikowej reklamówce
szybciej spleśnieje, a taki chleb nie nada się już
absolutnie do niczego,
W ograniczaniu marnowania żywności Twoim
cichym sprzymierzeńcem jest zamrażarka. Przynajmniej
u nas pełni ona niezwykle ważne funkcje, zwłaszcza gdy
wszystko wskazuje na to, że nie damy rady czegoś zjeść
(bo kupiliśmy za dużo, bo chorowaliśmy i nie mieliśmy
apetytu, bo przed nami nieoczekiwany wyjazd).
Do zamrażarki trafia pieczywo, jeśli jest go zbyt dużo
(możesz pokroić je na kromki i zjadać stopniowo w miarę
potrzeb), mleko roślinne rozlane na mniejsze porcje
czy świeże zioła (koperek, pietruszka – jeśli kupiliśmy
nadmiar). Co jeszcze możemy zamrozić? Surowe białka
jajek, masło, ciasta, zupy, wędliny i sery – i oczywiście
owoce jagodowe, takie jak maliny czy truskawki. Unikaj
mrożenia warzyw zawierających duże ilości wody – sałata
czy ogórek nie polubią się z zamrażarką. P.S. Staraj się
nie używać do mrożenia jednorazowych, foliowych
woreczków – jeśli to możliwe zamrażaj w wielorazowych
pojemnikach lub słoikach. Zamrażając płyny nigdy nie
wypełniaj pojemnika do pełna.
Doskonałą metodą konserwacji nadmiarowej
żywności jest wekowanie. Wekować można żywność
przyrządzaną na gorąco - zupy, gulasze, bigos,
leczo, kompoty. Do wekowania potrzebne są czyste,
niewyszczerbione słoiki z porządnymi, szczelnymi
zakrętkami. Jak wekować? Gorącą żywność wlej do słoika
pozostawiając ok. 2 centymetrów wolnej przestrzeni pod
zakrętką, zakręć szczelnie słoiki i odwróć do góry dnem.
Tak przygotowane słoiki nakryj ściereczką i pozostaw
do całkowitego wystygnięcia. Zakonserwowane w ten
sposób potrawy możesz przechowywać w chłodnym
miejscu nawet do kilku tygodni.
 Co jeszcze możemy zrobić, żeby utrwalić
żywność na dłużej? Pozbawić ją zbędnej wody! Suszenie
to metoda stara jak świat i w dodatku banalnie prosta.
Pokrojone w plasterki jabłka, pomidory (tak, tak, możesz
samodzielnie ususzyć pomidory!), śliwki, grzyby leśne…
Dzięki suszeniu i prawidłowym przechowywaniu
(w szczelnie zamkniętych pojemnikach) będzie cieszyć
się smakiem skarbów lata w długie zimowe wieczory.
Suszyć można na słońcu, można na domowym
grzejniku, albo w specjalnej suszarce zasilanej energią
elektryczną – wybór metody zależy od Ciebie.

3.3 LODÓWKA SKLEPEM

PIERWSZEGO WYBORU –
GOTOWANIE BEZ MARNOWANIA.
Bardzo mocno zapadły nam w pamięć słowa
Sylwii Majcher, autorki książki „Gotuję, nie marnuję”,
która w wywiadzie dla Ulicy Ekologicznej powiedziała,
że to właśnie lodówka powinna być zawsze sklepem
pierwszego wyboru. Pod kątem jej zawartości (oraz
okolicznych kuchennych szafek, spiżarni i zakamarków)
powinniśmy planować posiłki i zakupy (w dokładnie tej
kolejności, nie odwrotnie).
Jednym z powodów marnowania żywności
jest brak pomysłu na wykorzystanie danego produktu.
W tabelce poniżej zebraliśmy garść pomysłów na
wykorzystanie nadmiaru żywności, pieszczotliwie
zwanego resztkami. W końcu dla każdego produktu
znajdzie się jeszcze ostatnia deska ratunku.

- 25 -
• Ugotowane ziemniaki: • Ugotowany makaron:
- kotlety ziemniaczane - dodatek do zupy

- kopytka - zapiekanka makaronowa

- farsz do pierogów ruskich - sałatka z makaronem (np. z dodatkiem

- zapiekanka pasterska gotowanego brokułu i sera feta)

- dodaj do zupy kremu (np. brokułowego) • Pomarszczone, zwiędnięte warzywa

- tradycyjna sałatka jarzynowa i owoce:
- sałatka ziemniaczana - leczo (papryka, cukinia, bakłażan, pieczarki)

- krokiety ziemniaczane - kompot, smoothie

• Pieczywo: - pasty warzywne

- grzanki, tosty, zapiekanki - zupy kremy

- tosty francuskie - warzywne curry

- bułka tarta • Resztki czerwonego wina:

- wodzionka (śląska zupa z chleba) - wino możesz zamrozić i wykorzystać w kuchni

- brownie z czerstwego chleba później!

• Sery: - dodatek do bigosu

- serowe foundue - dodatek do sosu bolońskiego

- zupa serowa
- sos serowy np. do makaronu Brownie z czerstwego chleba
- dodatek do omletów, pizzy i zapiekanek (Sylwia Majcher dla Ulicy Ekologicznej)

warzywnych
- twaróg – sos smażony z kminkiem - 500 g czerstwego chleba,

- ser smażony w panierce - 1 l mleka – może być roślinne

• Warzywa z rosołu: - sok z połowy pomarańczy

- pasztet warzywny - 4 łyżki siemienia lnianego,

- pasta do chleba - 1, 5 szklanki daktyli,

- farsz do naleśników lub pierogów - 5 łyżek kakao,

- sałatka jarzynowa - 5 łyżek masła lub oleju

• Pulpa warzywna lub owocowa po - 2 łyżeczka przyprawy do piernika

wyciskaniu soku:
- pasztety i pasty warzywne Chleb pokroić w kostkę i zalać mlekiem. Siemię lniane

- ciasta, ciasteczka zmielić. Do miski z nasiąkniętym chlebem dodać

• Mięso, wędliny: siemię, sok z pomarańczy, daktyle, rozpuszczony tłuszcz,

- dodatek do bigosu lub leczo przyprawę i kakao. Całość zmiksować blenderem na

- dodatek do pizzy gładką masę. Ciasto przełożyć do formy wyłożonej

- zapiekanki lub sałatki (np. z ryżem lub papierem do pieczenia i piec przez 40 minut w 180

makaronem) stopniach.

- farsz do pierogów, naleśników lub kartaczy

- 26 -
 Równie ważne, co wykorzystywanie resztek, jeśli
3.4 ZAPROŚ DŻDŻOWNICE DO
nawet nie ważniejsze, jest wykorzystywanie tych części
SWOJEGO DOMU
produktów, które powszechnie (a niesłusznie!) uważane
są za niejadalne. Dzięki wykorzystaniu produktów Jednym z najpiękniejszych zjawisk w przyrodzie
w pełni unikniemy niepotrzebnego zapełniania się jest magiczna przemiana, której poddaje się materia
śmietnika. Trzymajcie się mocno – ta część może Was organiczna. Pod wpływem czynników atmosferycznych
zaskoczyć! i działania bezkręgowców, bakterii i grzybów, to co
• szypułki truskawek – truskawki możesz pozbawione już witalności powolnie przeobraża się
jeść w całości, razem z szypułką! Jeśli trudno Ci w drogocenną materię, która daje nowe życie -
się przemóc, spróbuj dodać całe truskawki do kompost. To co wczoraj było odpadkiem, jutro może
smoothie lub koktajlu. być jedzeniem.
• liście kalafiora – drobno posiekane będą
znakomitym dopełnieniem orientalnego stir-fry.
• obierki z warzyw korzeniowych i łupiny
cebuli – jeśli zgromadzisz pokaźną ilość (trzymaj
je w lodówce lub zamrażalniku) będą idealną bazą
do aromatycznego bulionu. I nic się nie zmarnuje.
• skórka z kiwi – choć pokryta meszkiem jest
jadalna! (ten trik podpowiedziała nam Jagna
Niedzielska).
• liście rzodkiewki – wspaniale nadają się
do sałatki, a zmiksowane z oliwą utworzą pyszne,
aromatyczne pesto.
• ogryzki z jabłek – wystarczy, że zalejesz
je wodą z odrobiną cukru, a już po kilku dniach
będziesz cieszyć się pysznym octem jabłkowym!
• obierki z ziemniaków – możesz usmażyć
z nich fenomenalne chipsy.
• skórka z cytrusów – skórkę z owoców
(najlepiej pochodzących z upraw ekologicznych)
możesz wykorzystać do ciast! Ponadto, jeśli zalejemy
skórki cytrusów octem, uzyskamy aromatyczny,
naturalny środek czyszczący (więcej na ten temat
w rozdziale 5).
• skórki twardych serów – zamiast wyrzucać
wykorzystaj jako idealny, aromatyzujący dodatek do
bulionów i sosu pomidorowego (wystarczy wrzucić
skórki do gotujących się potraw i wyłowić przed
podaniem).

- 27 -

Metod kompostowania jest kilka – szczęśliwi
posiadacze domów jednorodzinnych są na naturalnie
uprzywilejowanej pozycji, bo kompostowanie
w ogrodzie należy do najprostszych sposobów. Ale
spokojnie, mieszkańcy zabudowy wielorodzinnej nie
są wcale skazani na porażkę. Ponieważ kompostować
można również… w mieszkaniu! Co do zasady metody
kompostowania w warunkach domowych znane są
dwie:
• pierwsza z nich, Bokashi, polega na wykorzystaniu
mikroorganizmów napędzających
fermentacji,
• druga, wermikompostowanie, obejmuje ścisłą
współpracę z… dżdżownicami.
Ale jak to, zapytacie, dżdżownice w domu? Jak
najbardziej. Ale na początek rozprawmy się z mitami.
1. Kompost śmierdzi
To chyba najpopularniejszy mit dotyczący
kompostowania. Prawidłowo utrzymany kompostownik
(właściwa temperatura, napowietrzenie, wilgotność)
nie powinien wydzielać żadnych uciążliwych zapachów,
a gotowy kompost pachnie po prostu jak mokra ziemia
po deszczu.
2. Dżdżownice uciekają z kompostownika
Dżdżownice są bardzo wrażliwymi organizmami.
Dyskomfort może powodować zbyt wysoka lub zbyt
niska temperatura, zbyt mała lub zbyt duża wilgotność
albo obecność substancji drażniących (np. soli).
Jeśli tylko warunki w kompostowniku nie powodują
dyskomfortu tych uroczych skąposzczetów, to powodów
do ucieczki z kompostownika nie będą miały żadnych
(również dlatego, że preferują ciemność).
3 . Kompostowanie jest trudne i wymaga
dużo pracy
Wszystko, co robimy po raz pierwszy może
budzić nasz niepokój. Kompostowanie jest naturalnym
procesem, w którym należy przestrzegać kilku
podstawowych zasad, ale sam proces nie jest trudny.
Samo zajmowanie się kompostownikiem nie powinno
zająć więcej czasu niż regularne wynoszenie odpadów
do altany śmietnikowej lub do zsypu.
4 . Nie da się kompostować w mieszkaniu
Oczywiście potrzebujemy odrobiny przestrzeni
na postawienie kompostownika (optymalnie na
proces
balkonie), ale kompostowanie w mieszkaniu jest
absolutnie możliwe i coraz częściej praktykowane – bez
uciążliwości dla sąsiadów.
5. Nie wiadomo co zrobić
z kompostem
Jeśli sami nie jesteście orłami w uprawie kwiatów
– nic nie szkodzi. Zapytajcie okolicznych działkowców,
członków rodziny, którzy posiadają ogrody lub…
sąsiadów. Kompost nazywany często „czarnym złotem”
z pewnością łatwo znajdzie odbiorców.
Skoro udało nam się już rozprawić z mitami,
czas odpowiedzieć na zasadnicze pytanie – ale w czym
właściwie kompostować? Gotowe kompostowniki bez
trudu można znaleźć w sieci, ale jeśli macie smykałkę
do prac ręcznych, to samodzielne zbudowanie
kompostownika nie powinno być żadnym problemem.
- 28 -

Potrzebne są jedynie dwa pasujące do siebie
pojemniki (musimy mieć możliwość włożenia jednego
w drugi) z pasującą pokrywką. W dnie wewnętrznego
pojemnika należy wywiercić niewielkie otwory,
którymi będzie spływać tzw. „herbatka kompostowa”.
W dolnym pojemniku możemy zamontować kranik,
dzięki któremu spuszczanie płynnego humusu będzie
jeszcze łatwiejsze. Warto też zadbać o wywiercenie
otworów w pokrywce – dżdżownice również potrzebują
powietrza do oddychania. Wewnętrzny pojemnik
jest tym miejscem, gdzie faktycznie będzie toczyć
się przeobrażanie resztek roślinnych w drogocenny
kompost.
Jak zacząć? Przygotuj wnętrze kompostownika na
przybycie gości! Na start przyda się trochę tektury (bez
zadruku, mogą być np. podarte wytłoczki po jajkach),
kilka garści ziemi z lasu lub ogrodu oraz odrobina
wody. Tak przygotowane podłoże pozostaw na kilka
dni i dopiero wówczas zaproś nowych lokatorów do
kompostownika. Do kompostowania idealnie nadają
się dżdżownice kalifornijskie. Efektywnie przetwarzają
- 29 -
materię organiczną, a zarazem są bardziej odporne
na niesprzyjające warunki (np. niską temperaturę).
Na internetowych grupach sąsiedzkich lub portalach
ogłoszeniowych sprawdź, czy przypadkiem ktoś
nie chce pozbyć się nadmiaru dżdżownic – jeśli
nie, pozostaje Ci zakup dżdżownic od hodowców.
Ogłoszenia bez trudu znajdziecie w internecie.
Do domowego kompostownika o pojemności
kilkunastu litrów potrzebujecie na star ok 200 –
300 dżdżownic. Po wpuszczeniu dżdżownic do
kompostownika daj im kilka dni na aklimatyzację.
W tym czasie, dżdżownice – ze względu na nowe
warunki bytowania - mogą podejmować próby ucieczki.
Planując wermikompostowanie musimy zmienić nasz
sposób myślenia o kompostowaniu. Wydawać by
się mogło, że kompostownik to po prostu bardziej
wyrafinowany kosz na bioodpady wyposażony
w dodatkowe funkcje. Nic bardziej mylnego – od teraz
jesteśmy hodowcami dżdżownic, a naszym celem jest
zapewnienie im najbardziej komfortowych warunków
i smacznego, różnorodnego menu. Co dżdżownice
zjedzą chętnie, a co ominą szerokim łukiem – sprawdźcie
w tabelce na następnej stronie.
 TA K NIE
- surowe obierki warzyw korzeniowych - gotowane warzywa i owoce – mogą pleśnieć
- surowe skórki owoców - cebula (oprócz żółtych łupin), czosnek
- warzywa liściaste, liście kapustnych - sól, przyprawy
- fusy z kawy i herbaty - nabiał
- skorupki jajek - resztki mięsa i ryb (będą śmierdzieć i przyciągać
- łupiny orzechów (uwaga, długo się kompostują) nieproszonych gości)
- pestki i ogryzki - olej
- liście, gałązki, trociny, kartony – ich dodatek jest - skórki owoców cytrusowych (zawierają dużo
wręcz niezbędny dla zachowania równowagi środków ochrony roślin i naturalnych garbników)
węglowo-azotowej w kompostowniku

Kompostowanie może być wspaniałą przygodą, choć nie przyczyniamy się do powiększania składowisk
na stronach tego ebooka z pewnością nie uda nam się odpadów i wzmożonej emisji metanu spowodowanej
zgłębić wszystkich jego tajników. Warto jednak skupić beztlenowym, typowym dla składowisk, rozkładem
się na zaletach! Domowy kompostownik gwarantuje materii organicznej. Przy okazji, obserwowanie
uzyskanie kompostu wysokiej czystości, uzyskany procesów zachodzących w kompostowniku jest
kompost będzie wspaniałym bogactwem dla naszych wspaniałą przygodą i eksperymentem przyrodniczym –
roślin, a dzięki temu, że cały proces toczy się w domu, nie tylko dla najmłodszych.

- 30 -
 ROZDZIAŁ 4

KOSZ NA ŚMIECI
W ŁAZIENCE? NIE,
DZIĘKUJĘ!
 Filozofię zero waste, opierającą się na pięciu
4.1 WIELORAZOWE
regułach (odmawiaj, ograniczaj, używaj ponownie,
I KOMPOSTOWALNE –
segreguj, kompostuj) można z powodzeniem
zastosować do każdego obszaru życia. Dzisiaj na
NA CO ZAMIENIĆ
warsztat weźmiemy łazienkę! Odpady, których źródłem
JEDNORAZÓWKI
jest dbanie o higienę, to przede wszystkich zużyte
P ł at k i h i g i e n i c z n e
jednorazowe środki higieny osobistej, które nie
Chyba żadna z nas nie wyobraża sobie chyba
poddają się recyklingowi, oraz plastikowe opakowania
rytuału pielęgnacyjnego bez płatków higienicznych.
kosmetyków.
Pomocne przy demakijażu lub tonizowaniu skóry płatki
Jedną z naczelnych zasad filozofii zero waste
najczęściej mają formę bawełnianych krążków, które po
jest eliminowanie przedmiotów jednokrotnego użytku
jednokrotnym użyciu lądują w koszu. Rocznie zużywamy
i zastępowanie ich długowiecznymi, wielorazowymi
nawet kilka opakowań tego niezdatnego do recyklingu
zamiennikami. Choć na pierwszy rzut oka wydawać się
produktu. Doskonałą alternatywą są płatki higieniczne
może, że “wielorazowy” stoi w kompletnej opozycji do
wielokrotnego użytku, uszyte z delikatnej bawełny lub
“higienicznego”, rzeczywistość może nas zaskoczyć.
przyjaznej dla skóry, miękkiej tkaniny bambusowej.
Jeśli chodzi o zawartość łazienkowego kosza na odpady,
Stosujesz je identycznie jak jednorazowe, ale zamiast
prym wiodą przeważnie zużyte artykuły higieny kobiecej
do kosza, wrzucasz je do pralki z pościelą, bielizną lub
takie jak podpaski, tampony czy wkładki higieniczne.
ręcznikami.
Okazuje się, że ich wielorazowe zamienniki są nie tylko
Zalety? Zmniejszasz obciążenie środowiska
wygodne, ale i bezpieczniejsze dla naszego zdrowia.
związane z uprawą bawełny, eliminujesz plastikowe
opakowania i nie przyczyniasz się do powiększania
składowisk odpadów.

Pat yc z k i d o u s z u
Patyczki do uszu, czy też raczej – patyczki
higieniczne (wbrew potocznej nazwie wcale nie
powinniśmy używać ich do czyszczenia uszu,

- 32 -
ponieważ mogą powodować upychanie woskowiny
w głębi kanału słuchowego) są kolejnym niefortunnie
zaprojektowanym produktem. Plastikowy trzpień
patyczka higienicznego jest zbyt mały by nadawał
się do recyklingu, za to jego niewielkie rozmiary
„pomagają” mu znaleźć się w miejscu, w którym znaleźć
się definitywnie nie powinien (na przykład w rzekach,
morzach i oceanach) .
Czym więc czyścić uszy? Przedstawiamy oriculi!
Oriculi to wielorazowy „patyczek” o dalekowschodnim
rodowodzie dedykowany czyszczeniu uszu. Może być
wykonany z metalu lub bambusa. W przeciwieństwie
do jednorazowych patyczków nie powoduje ubijania
woskowiny w uchu, a w dodatku będzie nam służył
dłuuuugie lata.
A jak zastąpić patyczki higieniczne, które mają
u nas zastosowanie inne niż czyszczenie uszu? Otóż na
rynku pojawiły się już alternatywy wykonane z bardziej
przyjaznych dla środowiska materiałów niż plastik –
z papieru, drewna lub bambusa. Patyczki higieniczne
wykonane z naturalnych materiałów możemy
z powodzeniem kompostować, nawet w przydomowym
kompostowniku!
Depilacja bez śmiecenia
Większość kobiet nie wyobraża sobie, jak można
nie usuwać zbędnego owłosienia z nóg, pach czy okolic
bikini, choć jest i grupa pań, które hołdując naturze nic
sobie z tych kulturowych nakazów wykreowanych przez
wart miliardy rynek produktów do depilacji nie robi.
Największą zmorą wśród produktów służących
do usuwania owłosienia są bezdyskusyjnie jednorazowe
maszynki do golenia. Połączenie tworzyw sztucznych,
gumy i metalu powoduje, że takie odpady nie nadają
się do recyklingu. I choć tradycyjna stalowa maszynka
wyposażona w żyletkę może początkowo budzić
niepokój, to gwarantuję, że szybko się przekonasz,
że golenie z jej użyciem nie kończy się wcale krwawą
- 33 -
masakrą. Stalowa maszynka zastąpi nam kilkadziesiąt,
jeśli nie kilkaset, jednorazowych, plastikowych maszynek
i będzie nam służyć przez całe życie. Jedyne co trzeba
wymieniać, to żyletki, gdy stracą na ostrości.
A jeśli nie golenie, to co? W przypadku depilacji
zmorą są gotowe plastry z woskiem sprzedawane
w drogeriach. Jednorazowe i nienadające się do
ponownego przetworzenia. Bezodpadową alternatywą
może być pasta cukrowa – na przykład ta domowej
roboty. Dobrym wyborem może być również dobrej
jakości depilator elektryczny, o ile posłuży nam długie
lata.
4 . 2 H I G I E N A M E N S T R U A CYJ N A
Z E R O WA S T E
Pojawienie się na rynku jednorazowych środków
higienicznych, zwłaszcza tych dedykowanych kobietom
w czasie menstruacji, bez wątpienia zrewolucjonizowało
nasze życie. Jednak za komfort i wygodę przychodzi
nam płacić wysoką cenę. Jednorazowe środki
higieniczne są nie tylko obciążeniem dla środowiska,
ale i zagrożeniem dla naszego zdrowia!
Wystarczy wnikliwa obserwacja łazienkowego
śmietnika, żeby odkryć, że najwięcej odpadów
generowanych w naszych łazienkach to właśnie zużyte
jednorazowe produkty do higieny menstruacyjnej.
Nasze kosze szybko zapełniają się zużytymi tamponami i
podpaskami, a towarzyszące temu doznania estetyczne
i zapachowe raczej są odległe od przyjemności.
Szacuje się, że przeciętna kobieta w ciągu swojego
życia zużywa od 8 tys. aż do 17 tys. sztuk jednorazowych
podpasek i tamponów. Globalnie składa się to
na 45 miliardów sztuk środków higienicznych
zużywanych w ciągu zaledwie jednego roku. Zużyte
tampony i podpaski w żaden sposób nie poddają
się recyklingowi przyczyniając się do powiększania
składowisk odpadów, a w konsekwencji dokładają
swoją cegiełkę do pogłębiania zmian klimatycznych.
Co gorsza, komercyjne i szeroko reklamowane
produkty jednorazowe często wykonane są
z materiałów syntetycznych powodujących odparzenia
i podrażnienia oraz zawierają potencjalnie szkodliwe
związki takie jak styren, chlorometan, chloroetan,
chloroform czy aceton.
W ciągu ostatnich kilku lat rynek wielorazowych
produktów higieny menstruacyjnej rozrósł się do
rozmiarów umożliwiających dobór wygodnych
i skutecznych środków zgodnych z naszymi osobistymi
preferencjami. Wiele kobiet za rewolucyjny wynalazek
uznało kubeczek menstruacyjny – wielorazową
alternatywę tamponów wykonaną z bezpiecznego
i nieuczulającego silikonu medycznego. Jeden
taki kubeczek, prawidłowo dobrany i właściwie
pielęgnowany posłuży nam nawet 10 lat i radykalnie
produktami sterylnymi!). Po zakończonej menstruacji
zmniejszy ilość wytwarzanych przez nas odpadów.
kubeczek należy zdezynfekować (np. wygotować kilka
Do zalet kubeczka menstruacyjnego zaliczyć można
minut we wrzątku). Pomiędzy kolejnymi miesiączkami
przede wszystkim wygodę stosowania. Kobiety,
przechowuj go w przewiewnym bawełnianym woreczku
które ich używają często mówią, że zdarza im się
(przeważnie jest dołączony do zakupu).
w ogóle zapomnieć, że mają okres! Kubeczek można
Te z Was, które z kubeczkiem menstruacyjnym się
opróżniać rzadziej niż ma to miejsce w przypadku
nie polubią, mogą wybierać z szerokiego asortymentu
podpasek czy tamponów, a ponadto, ze względu na
podpasek szytych ręcznie w małych, rodzinnych
ograniczony dostęp powietrza, rozwój drobnoustrojów
manufakturach.Dzięki wykorzystaniu nieprzepuszczalnej
(i towarzyszących im „zapachów”) jest znacznie
warstwy PUL wielorazowe podpaski nie sprawią nam
powolniejszy. Po opróżnieniu kubeczek wystarczy
psikusa, a wykorzystanie naturalnych tkanin skutecznie
opróżnić i wypłukać wodą – bez konieczności sterylizacji
pomoże nam uporać się z podrażnieniami i infekcjami,
(pamiętajcie, że podpaski i tampony również nie są
o które łatwo przy produktach jednorazowych.

- 34 -

Korzyści? Już nigdy nie obleje Ci zimny pot na
myśl, że właśnie skończyły Ci się podpaski lub tampony,
przestaniesz tracić czas i pieniądze na kupowanie
jednorazówek, pozbędziesz się niezbyt estetycznej
zawartości kosza na śmieci, nie będziesz przyczyniać
się do powiększania składowisk odpadów i uporasz się
z uporczywymi infekcjami i podrażnieniami. Same
plusy!
4 . 3 Ż E BY M I E Ć Ś M I E C I
Z G Ł O W Y. . .
Pamiętamy jeszcze dobrze czasy „sprzed zero
waste” naznaczone systematycznym wyrzucaniem
kolejnych plastikowych butelek po kolorowych
szamponach. Wydawać by się mogło, że tradycyjny
szampon w butelce jest wręcz nie do zastąpienia – nic
bardziej mylnego! Przedstawiamy szampony w kostce!
Na początek warto wyraźnie zaznaczyć, że szampon
w kostce to nie to samo co „mydło do włosów”.
Ze względu na swoje stosunkowo wysokie pH mydło
- 35 -
nie jest produktem, który sprawdzi się do mycia
włosów, a konieczność stosowania kwaśnych płukanek
(np. z octem), które skutkują gwałtownymi zmiany
odczynu od zasadowego do kwaśnego – zdecydowanie
naszym włosom nie będą służyć na dłuższą metę.
Jak odróżnić te dwa typy produktów? W składzie
mydła do włosów znajdziemy zmydlone tłuszcze
np. sodium cocoate, sodium palmate (sole sodowe
kwasów tłuszczowych), natomiast w szamponach
natrafimy na detergenty takie jak sodium coco sulfate
(SCS), sodium laureth sulfate (SLS), sodium cocoyl
isethionate (SCI) czy cocamidopropyl betaine. Po
zastosowaniu szamponu w kostce nie ma konieczności
stosowania kwaśnych płukanek, a rezultat nie odbiega
od uzyskanego za pomocą szamponu w płynie.
Oprócz szamponów w kostce istnieje sporo
innych, mniej lub bardziej skutecznych, sposobów
mycia włosów, które generują mniejszą ilość odpadów
niż znane nam z drogeryjnych półek szampony
w plastikowych butelkach. Uznaniem cieszą się takie
metody jak: mycie włosów samą wodą, mąką żytnią,
sodą oczyszczoną, wywarem z orzechów piorących lub
kasztanów (tak, nasze polskie kasztany również zawierają
saponiny), glinkami czy ziołowymi naparami. I choć
czasem do głosu dochodzi dusza eksperymentatora,
to jednak pozostajemy wierne szamponom w kostce.
Ich zestawienie znajdziecie na portalu Czytamy Etykiety
Kosmetyków, a w sieci nie brakuje recenzji i rankingów
poszczególnych produktów. No i plastikowy problem
z głowy.

P.S. Uprzedzając pytania o odżywkę w kostce

– co prawda na rynku powoli pojawiają się pierwsze
produkty tego typu, ale jest jeszcze za wcześnie by móc
polecić konkretne rozwiązania. Trzymamy kciuki, aby
oferta poszerzyła się jak najszybciej!

Garść inspiracji, jak uczynić naszą

ł a z i e n k ę j e s z c z e b a r d z i e j p r z yj a z n ą
idei zero waste:

• wybieraj kosmetyki w szklanych lub metalowych

opakowaniach
• kupuj papier toaletowy z makulatury i bez
plastikowego opakowania – wbrew pozorom jest
znacznie przyjemniejszy w stosowaniu niż „szary
papier”, który kojarzymy z poprzedniej epoki
• rób kosmetyki własnoręcznie – wystarczy trochę
oleju kokosowego, skrobii i sody oczyszczonej by
w kilka minut ukręcić dezodorant, a olej kokosowy
z sodą i dodatkiem miętowego olejku eterycznego
wspaniale zastąpi pastę do zębów w plastikowej
tubce
• używaj bambusowej szczoteczki do zębów – gdy się
zużyje możesz wyrzucić rączkę do kompostownika.
Dekompozycja zajmie trochę czasu, ale warto
poczekać.
• zamiast żelu pod prysznic używaj mydła w kostce
• syntetyczną gąbkę zastąp gąbką naturalną lub
rękawicą z jutowego sznurka
• unikaj kosmetyków (żeli, peelingów, past do
zębów) zawierających mikroplastik - szacuje się, że
każdego roku do Morza Bałtyckiego trafia ok 40 ton
mikroplastiku
• postaw na kosmetyczny minimalizm i naturalne
piękno

- 36 -
 ROZDZIAŁ 5

CZYSTY DOM BEZ

ODPADÓW
 W supermarkecie dział chemii domowej oferuje bogactwo
produktów, od którego uginają się półki. Kolorowe, plastikowe
butelki, płyny, proszki, tabletki, kapsułki, żele, granulki… Wydaje
się, że każda powierzchnia w naszym domu ma specjalne
wymagania i precyzyjnie odpowiadający na nie, dedykowany
detergent. Na szczęście, za pomocą kilku naturalnych, bardzo
tanich i łatwo dostępnych produktów możemy zastąpić całą tę
imponującą armię środków czyszczących. I nadal możemy mieć
czysty dom. Domowi chemicy – do dzieła!

5.1 KOMPENDIUM DOMOWEGO

CHEMIKA
Bazą domowych środków czystości jest zaledwie kilka
uniwersalnych produktów, a o magii ich działania decyduje
określony sposób ich łączenia. Poniżej pełna lista:

OCET
Najzwyklejszy ocet spirytusowy w szklanej butelce dostępny
praktycznie w każdym sklepie. Jeżeli bardzo nie lubisz zapachu
octu możesz go śmiało zastąpić kwaskiem cytrynowym. Wspaniale
radzi sobie z kamieniem i osadem z mydła, niezastąpiony jako
płyn do płukania tkanin.

m y d ł o g o s p o d a r c z e l u b p ł at k i m y d l a n e
Staraj się wybierać mydło na bazie tłuszczów roślinnych. Jeśli
w składzie jest olej palmowy, zwróć uwagę, czy pochodzi ze
zrównoważonych upraw (świadczy o tym na przykład certyfikat
RSPO). Rolą mydła w domowych środkach czystości jest
zmniejszanie napięcia powierzchniowego wody i „rozpuszczanie”
brudu poprzez wciąganie cząsteczek tłuszczu do wnętrza miceli.

- 38 -
soda oczyszczona (wodorowęglan sodu)
Postaraj się o większe opakowanie niż to dostępne
w dziale produktów do wypieków. Soda jest
uniwersalnym środkiem czyszczącym o wielości
zastosowań, a jej właściwości ścierne i czyszczące
sprawdzą się zwłaszcza w łazience.

soda KALCYNOWANA (bezwodny węglan sodu)

Zwana potocznie sodą piorącą, baza proszków do
prania.

nadwęglan sodu
Środek znany z produktów do prania/wybielania firan,
jego dodatek do „białego” prania działa profilaktycznie
przeciw szarzeniu ubrań.

No niestety jest dokładnie odwrotnie. Powstająca

boraks (czteroboran sodu dziesięciowodny)
piana jest przejawem gwałtownej reakcji, w której ocet
Sól występująca w naturze, ma właściwości odwaniające,
(będący kwasem) neutralizuje działanie sody (która
dezynfekujące i czyszczące. W domowych środkach
jest zasadą). W wyniku reakcji powstaje octan sodu
czystości sprawdza się jako składnik płynów i past
(sól), woda i dwutlenek węgla. Receptury, które łączą
czyszczących oraz proszków do prania.
te dwa składniki to buble. Unikaj łączenia kwasów
z zasadami (zwłaszcza sody oczyszczonej i octu), dzięki
olejki eteryczne
czemu znacznie efektywniej wykorzystasz indywidualne
Oprócz naturalnych właściwości zapachowych olejki
właściwości czyszczące tych produktów.
eteryczne mają również właściwości bakteriobójcze
Uwaga: ta sama reguła dotyczy kwasku cytrynowego.
i dezynfekujące.
Nie łącz w jednej recepturze kwasku cytrynowego
z sodą oczyszczoną.
Tych 7 składników stanowi wystarczającą bazę do
stworzenia wszystkich potrzebnych w gospodarstwie
Ocet i mydło
domowym środków czystości. Kluczem do skuteczności
Połączenie równie niefortunne, jak poprzednie bazujące
ich działania, jest jedynie unikanie ich niekorzystnych
na tym samym mechanizmie. Ocet ma odczyn kwaśny,
połączeń. Zatem czego unikać?
podczas gdy mydło – zasadowy. Połączenie octu i mydła
poskutkuje powstaniem niejednorodnej, „serowatej”
Soda oczyszczona i ocet
i warzącej się mieszaniny. Wzajemną niechęć tych
To połączenie jest wręcz legendarne. Wydaje się,
dwóch składników wykorzystaj na swoją korzyść –
że skoro po połączeniu, ocet i soda oczyszczona
kwasek cytrynowy lub ocet wspaniale poradzi sobie
spektakularnie pienią się i syczą, to ewidentnie muszą
z mydlanym osadem w wannie, a stosowany jako płyn
tam zachodzić jakieś wspaniałe procesy czyszczące.

- 39 -
 5.2 A JEDNAK DZIAŁA
– RECEPTURY NASZYCH
BABĆ
Skoro podstawy teoretyczne są nam już znane –
pora na działanie! Poniżej mamy dla Ciebie sprawdzone
do płukania poradzi sobie z wypłukaniem pozostałości
receptury dzięki którym w kilka chwil stworzysz domowe
mydła i sody z ubrań.
środki czystości.

Często przy okazji domowych środków czystości

U n i w e r s a l n a pa s ta c z ys z c z ą c a
pojawiają się pełne niepokoju pytania o bezpieczeństwo
Czym wyszorować brudną wannę lub kuchenny
ich stosowania. Zauważ jednak, że zarówno ocet jak
zlew? Niezastąpiona jest uniwersalna pasta czyszcząca
i soda oczyszczona to produktami spożywcze, olejki
łącząca ścierne właściwości sody ze zdolnością mydła
eteryczne są pochodzenia naturalnego, nadwęglan
do rozpuszczania brudu i tłuszczu!
sodu występuje w przyrodzie, a boraks jest składnikiem
Jak ją wykonać? To bardzo proste! Płatki mydlane
płynu na afty. Jeżeli do tej pory nie wzbudzało Twojego
(lub mydło starte na tarce) rozpuść w wodzie, dodaj
niepokoju używanie komercyjnych środków czystości,
sodę, boraks i olejek eteryczny i blenduj blenderem
to te bazujące na naturalnych produktach tym
ręcznym do uzyskania puszystej konsystencji. Jeśli wolisz
bardziej nie powinny budzić wątpliwości. Oczywiście,
emulsję czyszczącą - dodaj więcej wody! Przechowuj
jak w przypadku każdej substancji należy zachować
w słoiku!
ostrożność, unikać przypadkowego spożycia i chronić
Składniki:
przed dostępem dzieci. Warto również zapoznać się
- 200 ml gorącej wody
z kartami charakterystyki danych produktów, by dobrze
- 3 łyżki płatków mydlanych
poznać niezbędne środki ostrożności.
- 1 łyżeczka boraksu
- 6 łyżek sody oczyszczonej
- 15-20 kropel olejku eterycznego

- 40 -
Wykonanie:
Mydło rozpuść w wodzie (wystarczy częściowo), dodaj
boraks i sodę, zblenduj całość blenderem ręcznym
do uzyskania konsystencji, gładkiego, gęstego kremu.
Dodaj olejek eteryczny. Przełóż do słoika i używaj do
czyszczenia łazienki.
U n i w e r s a l n y p ły n c z y s z c z ą c y
Gdy trzeba szybko przetrzeć zabrudzony stół,
kuchenny blat albo wnętrza szaf i szafek, warto sięgnąć
po preparat czyszczący o bezpiecznym składzie
i łagodnym działaniu.
Do wykonania uniwersalnego płynu czyszczącego
wystarczy ciepła woda (lub ulubiony hydrolat), odrobina
mydła i boraksu. Do tego kropla olejków eterycznych
i butelka z atomizerem i codzienne sprzątnie może być
już tylko (ekologiczną) przyjemnością!
Składniki:
- 500 ml ciepłej wody
- 1 płaska łyżka płatków mydlanych
- 1 łyżeczka boraksu
- 15 kropel olejku eterycznego
Wykonanie:
Mydło i boraks rozpuść w ciepłej wodzie delikatnie
mieszając. Na koniec dodaj olejek eteryczny i przelej
płyn do butelki z atomizerem. Najlepszy do usuwania
kuchennych zabrudzeń.
Odkamieniacz
Kamień osadzający się na armaturze kuchennej
i łazienkowej to nic innego jak wytrącające się z wody
minerały. Zmora sobotnich porządków.
Chcesz się pozbyć osadu i kamienia bez wysiłku?
Wystarczy roztwór octu lub kwasku cytrynowego.
Bawełnianą szmatkę zanurz w roztworze i szczelnie
owiń zakamieniony kran lub prysznic - jutro ramo po
kamieniu nie będzie śladu!
P.S. Ocet lub kwasek cytrynowy sprawdzą się
również do odkamienienia czajnika!
- 41 -
Składniki:
200 ml ciepłej wody
1 łyżka kwasku cytrynowego
10 kropel olejku eterycznego
Wykonanie:
Rozpuść kwasek cytrynowy w wodzie, dodaj olejek
eteryczny. Przelej do butelki z atomizerem i używaj do
usuwania kamienia z armatury łazienkowej.
Czego używać do sprzątania?
Same detergenty nie wystarczą, potrzebujemy jeszcze
utensyliów. Jeżeli dotąd w Twoim domu zastosowanie
miały głównie syntetyczne gąbki i ręczniki papierowe,
postaraj się je zastąpić naturalnymi i wielorazowymi
przedmiotami. Zamiast gąbki do zmywania naczyń
możesz używać luffy (pl. „trukwa”) lub myjki wykonanej
na szydełku z konopnego lub jutowego sznurka.
Znakomicie sprawdzają się też drewniane szczotki
z naturalnym włosiem (również roślinnym!), które znajdą
zastosowanie do szorowania większych zabrudzeń,
przypalonych garnków i… warzyw korzeniowych.
Ręczniki papierowe (które nie nadają się do recyklingu)
można zastąpić tradycyjnymi bawełnianymi lub lnianymi
ściereczkami, które posłużą długie lata.
5.3 PRANIE BEZ ODPADÓW
Podobnie jak w przypadku mycia włosów, praktycy
filozofii zero waste opracowali kilka receptur i sposobów
na pranie ubrań bez generowania zbędnych odpadów.
Sporą popularnością cieszą się orzechy piorące, które
w istocie są łupinami owoców pochodzących z drzew
gatunku sapindus mukoross rosnących na terenie Indii
i Nepalu. Zawierające saponiny (pianotwórcze,
naturalne substancje myjące) łupiny używane są tam
tradycyjnie od pokoleń.
Jak używać orzechów piorących? Kilka łupin
należy umieścić w bawełnianym, szczelnie zawiązanym
woreczku i tak przygotowane włożyć wraz z ubraniami
do wnętrza pralki. Jedna partia orzechów piorących
może posłużyć do prania nawet kilkukrotnie. Zużyte
orzechy piorące można wyrzucić do kompostownika lub
kontenera na bioodpady. Wywar z orzechów piorących
bywa stosowany do mycia włosów, ale również jako
łagodny, uniwersalny detergent w pracach domowych.

Proszek do prania
Składniki:
- 1 szklanka płatków mydlanych
- 1 szklanka sody kalcynowanej
- 1 szklanka boraksu
Wykonanie:
Wszystkie składniki wymieszać (najlepiej użyć do
tego celu kuchennego rozdrabniacza, który wszystkie
składniki zamieni w jednorodny pył) i przełożyć do
słoika. Stosować 1-2 łyżki na cykl prania w zależności od
wielkości załadunku i stopnia zabrudzenia. Uwaga, jeśli
ubrania są silnie zabrudzone i znajdują się na nich tzw.
„trudne” plamy, warto je najpierw zaprać specjalnym
mydłem do odplamiania.

P ły n d o p ł u k a n i a t k a n i n
Składniki:
- 100 ml octu 10%
- 10 kropel olejku eterycznego
pralki, neutralizuje resztki sody i mydła z proszku do
Wykonanie:
prania. Czy pranie ma zapach octu? Nie! Ale 10 kropel
Do podajnika na płyn do płukania tkanin wlej ocet
olejku eterycznego dodanego do podajnika zapewni
i olejek eteryczny. Polecane olejki: lawendowy,
tkaninom przyjemny zapach!
geraniowy, różany
P.S. Pamiętaj, że naturalne olejki eteryczne nie dadzą
Unikaj: cytrusowych (mogą plamić białe ubrania)
tak trwałego zapachu jak syntetyczne kompozycje
zapachowe obecne w drogeryjnych płynach do
Ocet sprawdza się znakomicie w roli płynu do
płukania. Jeśli zależy Ci na utrzymaniu przyjemnego
płukania tkanin. Zmiękcza tkaniny, utrwala kolory (to
zapachu, warto włożyć do szafy bawełnianie woreczki
częsta wątpliwość, czy ocet nie odbarwi ubrań – na
z ziołami, na przykład lawendą.
szczęście działa wręcz odwrotnie), dba o wnętrze

- 42 -
 ROZDZIAŁ 6

SZAFA GRA...
W ZIELONE!
 Czas zajrzeć do szafy. Choć pozornie szafę od śmietnika
dzieli daleka droga, to wpływ naszych wyborów modowych na
środowisko jest większy niż mogłoby się wydawać. Tym większy
im bardziej zyskuje na popularności trend „fast fashion” czyli
szybkiej, nieodpowiedzialnej mody. Czym jest „fast fashion”
i jak się przed nim bronić? Jakie są konsekwencje globalnego
przemysłu odzieżowego na środowisko i jak możemy uzdrowić
nasze garderoby?

6.1 JAK SZYBKO SZYBKA MODA

NISZCZY ŚWIAT
Jedynie przemysł paliwowy truje środowisko bardziej
niż moda. Brzmi strasznie? Niestety to prawda. Szacuje się, że
przemysł odzieżowy odpowiada za emisję 10% dwutlenku
węgla oraz składowanie niemal 100 milionów ton odpadów
każdego roku. To tak, jakby każdej sekundy na składowisko
trafiała śmieciarka pełna tekstyliów.
Gdzie leży przyczyna? Popularne sieciówki przerzucając
koszty pracy do krajów globalnego południa doprowadziły
do radykalnego obniżenia cen odzieży, a wprowadzając
kilkanaście czy nawet kilkadziesiąt kolekcji rocznie przyzwyczaiły
konsumentów do szybkiej rotacji towaru by stworzyć wrażenie
jego krótkiej dostępności – a presja czasu pcha nas do
kompulsywnych zakupów, bo przecież upatrzona rzecz może
zaraz zniknąć ze sklepowej półki. Zaczęliśmy kupować coraz
taniej i coraz więcej. Business Insider obliczył, że w 2014 roku
ludzie nabywali średnio o 60 proc. więcej ubrań niż w 2000
roku. Niestety oprócz nabywania, nasiliło się też pozbywanie –
aż 85% wszystkich tekstyliów rocznie trafia na składowiska.
Z lektury poprzednich rozdziałów z pewnością
pamiętasz, że odpady nie są jedynym zmartwieniem –
równie istotna jest ilość zasobów, które zostały zużyte do

- 44 -
wyprodukowania rzeczy, zanim te stały się odpadami.
Tutaj liczby również są bezlitosne. Przykładowo, bawełna
odpowiada na ok 50% światowego zapotrzebowania
na tekstylia. Jej konwencjonalna uprawa wiąże się
z ogromnymi nakładami wody (ok 29 tys. litrów
wody na kilogram bawełny) i środków ochrony
roślin. Szacuje się, że odpowiada ona za nawet 25%
światowego zużycia insektycydów. Ponadto, uprawy
bawełny przyczyniają się wyjałowienia gleby, skażenia
wód i niszczenia okolicznych ekosystemów.
Katastrofa Jeziora Aralskiego
Przemysł odzieżowy jest jednym
z najpotężniejszych konsumentów wody na świecie.
Wysoki pobór wody, w tym przypadku na potrzeby
uprawy bawełny, doprowadził do katastrofy
ekologicznej w rejonie Jeziora Aralskiego leżącego na
terenie Uzbekistanu i Kazachstanu.
Bezodpływowe Jezioro Aralskie zasilane było
wodami dwóch rzek – Syr-darii i Amu-darii. Na początku
XX wieku władze sowieckie zadecydowały, aby
pustynne obszary środkowej Azji wykorzystać właśnie
pod uprawę bawełny, która sowieckim republikom
miała zagwarantować ekonomiczny sukces. Niestety
pomysł okazał się fatalny w skutkach, ponieważ republiki
radzieckie nie osiągnęły spodziewanego sukcesu
w uprawie bawełny, a na domiar złego, na skutek dużego
poboru wody z rzek, powierzchnia jeziora zaczęła się
gwałtownie kurczyć. Wraz z kurczeniem się jeziora
wzrastało jego zasolenie i zanieczyszczenie, przesunęła
się linia brzegowa, a miasta dawniej budowane u jego
wybrzeży utraciły dostęp do wody. Gigantyczne szkody
wyrządzone zostały rolnictwu, przyrodzie i gospodarce
rybackiej, a na irracjonalnych pomysłach ucierpiało
zdrowie i dobrobyt milionów ludzi zamieszkujących
rejon Jeziora Aralskiego. Dziś, większość jego dawnego
obszaru pokrywa silnie zanieczyszczona pestycydami
pustynia.
- 45 -
Nie tylko aspekt środowiskowy uprawy bawełny,
ale również ten społeczny może budzić wątpliwości.
Uprawa bawełny angażuje ok 300 milionów
pracowników na całym świecie, jednak wielu z nich
stanowią dzieci, które szczególnie mocno narażone
są na negatywne skutki pracy w styczności ze środkami
ochrony roślin.
Niestety produkcja włókien poliestrowych
nie jest wcale bardziej przyjazna dla środowiska –
wręcz przeciwnie. Szacuje się, że produkcja poliestru
związana jest z dwu- a nawet trzykrotnie większą emisją
dwutlenku węgla niż produkcja bawełny, a na domiar
złego, mikrowłókna tkanin sztucznych przyczyniają
się do zanieczyszczenia mórz i oceanów. Więcej
o mikroplastiku pochodzącym z tekstyliów przeczytasz
w rozdziale 6.2.
Jak zauważa Fundacja Kupuj Odpowiedzialnie,
nawet 3/5 wszystkich wyprodukowanych ubrań
ląduje na składowiskach odpadów lub jest palone w
przeciągu roku od produkcji. Głośnym echem odbiła
się niedawno historia jednej z popularnych sieciówek,
gdy na jaw wyszły nieetyczne praktyki polegające na
paleniu niesprzedanych ubrań. W końcu ich utylizacja
okazywała się tańsza niż magazynowanie. Niestety, te
oszczędności być może odczuje portfel przemysłu
odzieżowego, ale z pewnością nie środowisko.
Jak wyzwolić się ze szponów szybkiej mody?
Czy szafa może być etyczna, ekologiczna i w duchu
zero waste? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz
w kolejnym rozdziale.

6.2 DEKALOG ETYC ZNEJ MODY
P o s p r z ąta j w s w o j e j s z a f i e
Nosimy zaledwie niewielki procent zawartości
naszch szaf. To oznacza, że większość to ubrania:
źle leżące, za duże za małe, niepasujące do innych,
nietrafione zakupy, albo posiadające trwałe defekty
(plamy, dziury), ale żal nam się ich pozbyć z przyczyn
sentymentalnych. Jest jeszcze jedna kategoria, którą
warto wyróżnić – rzeczy do pracy w domu/w ogrodzie/
- 46 -
do sprzątania (niepotrzebne skreślić). Przyznaj, ile masz
w szafie takich ubrań i jak często faktycznie w nich
sprzątasz? Dobrą drogą eliminacji jest pozbycie się
ubrań, które przez ostatni rok nie były noszone ani razu.
I tak więcej ich nie założysz.
Po co te porządki? Jest co najmniej kilka
powodów. Chaos w szafie utrudnia jasne określenie
naszego stylu, więc częściej zdarza nam się kupować
ubrania, które do niczego nie pasują. Stojąc przed
zabałaganioną szafą, z której wysypują się zmiędlone
ubrania powoduje wypowiedzenie sakramentalnego
„nie mam się w co ubrać”, a to również prosta droga
do nierozsądnych zakupów. No i na koniec – porządek
w szafie sprzyja dbaniu o nasze rzeczy – jest spora
szansa, że wisząc równo na wieszakach ubrania posłużą
nam dłużej. Rzeczy, których akurat nie nosisz z różnych
przyczyn (puchowej kurtki, bo jest lipiec, czy obcisłych
sukienek, bo akurat jesteś w ciąży) spakuj do worków
lub pudeł i odłóż w osobne miejsce.
Co zatrzymać? Ubrania w dobrym stanie, które
nosisz z przyjemnością, dobrze się w nich czujesz i leżą
na Tobie bez zarzutu. Idealnie, jeśli w szafie pozostaną
ubrania, które łatwo ze sobą połączyć. Jeżeli są
w Twojej szafie ubrania, które po drobnych poprawkach
krawieckich nadal mogą Ci służyć – zatrzymaj je, ale nie
zwlekaj ze zmianami!
Zyskujesz: miejsce w szafie, jasność co do jej zawartości,
bardziej zadbane ubrania i większą świadomość
swojego stylu.
Wymieniaj się ubraniami i eksploruj
szafy mam, sióstr i koleżanek
Jeżeli udało Ci zrealizować punkt pierwszy,
przed tobą leży prawdopodobnie góra ciuchów,
z którą nie wiesz co zrobić (i prawdopodobnie
odczuwasz niewyobrażalne wyrzuty sumienia i ból
serca na myśl o ich spisaniu na straty i wyrzuceniu do
pobliskiego śmietnika).
 Moja rada – daj im drugie życie. W wielu miastach
odbywają się tzw. „swap party” czyli imprezy, które służą
wymianie ubrań, książek czy innych przedmiotów.
W Twoim mieście nie ma takich imprez? Umów się ze
swoimi znajomymi (a przy okazji wciągniesz do zabawy
więcej osób).
Jeżeli w Twojej szafie przeważała pozycja
pt. „nietrafione zakupy / prezenty”, możesz spró-
bować sprzedać je na portalach aukcyjnych.
Dobrym rozwiązaniem jest również oddanie odzieży
potrzebującym.
Zyskujesz: Satysfakcję i fajne ciuchy, miejsce w szafie
i oszczędzasz zasoby.
Mam w szafie i latem noszę 2 bluzki mojej mamy –
ten oryginalny design, który uwielbiam, jest nie do
powtórzenia
Mam też 2 bluzki po mamie (lata 80te) które
idealnie pasują na karnawałowe imprezy (świecące
i z cekinami), które też często ponownie ubieram
w rożnych formach. Trudno jest mi rozstać się
z rzeczami, bo jestem do nich mocno przywiązana.
Agnieszka Pocztarska, właścicielka serwisów
Czytamy Etykiety i Ulica Ekologiczna
- 47 -
Kupuj ubrania z drugiej ręki
Kupując bezrefleksyjnie nowe ubrania, buty
i dodatki napędzamy naszym portfelem karuzelę
konsumpcjonizmu. Tymczasem, wszystko czego
potrzebujemy zostało już wyprodukowane. Wybierając
odzież z drugiej ręki zmniejszasz popyt na produkcję
nowych - produkcję, która często odbywa się
w warunkach urągających prawom człowieka i bez
poszanowania dla środowiska naturalnego.
Zawsze wydawało mi się, że ubrania w takich
miejscach są brzydkie, zniszczone i w ogóle…
okropne. Zmieniłam zdanie, kiedy czekając kiedyś
2 godziny na moją babcię przekonującą w tym
czasie lekarza, że jest absolutnie zdrowa, z nudów
weszłam do jednego z second-handów, a po 10
minutach wyszłam z niego dzierżąc w ręku nowiutki,
perfekcyjnie skrojony trencz, jakiego szukałam od lat,
a zapłaciłam za niego… 15 złotych. Płaszcz służy mi
od wielu lat, a ja przekonałam się, że zakupy z drugiej
ręki nie są wcale takie złe. Oprócz nieocenionych
korzyści finansowych, dajemy rzeczom drugie życie.
Agnieszka z redakcji Ulicy Ekologiczneja
Second handy jeszcze kilka, kilkanaście lat temu
nie kojarzyły się wcale pozytywnie. Nasze społeczeństwo
po latach spędzonych za żelazną kurtyną pragnęło
nasycić się nowymi dobrami, mającymi dotąd status
ekskluzywnych i trudno osiągalnych (starsi czytelnicy
z pewnością doskonale pamiętają jakim kultem
obdarzane były kupowane w Peweksach jeansy). Szybka
moda spowodowała, że tak szybko jak nabywamy
nowe ubrania, tak szybko też się ich pozbywamy. Sklepy
z odzieżą z drugiej ręki pełne są markowych ubrań
w doskonałym stanie, za ułamek ceny, który
zapłacilibyśmy w sklepie. Najwyższa pora odczarować
ubrania używane i nosić je z dumą!
Mam wspaniałą, małą torebeczkę z holenderskiego
lumpeksu, którą kupiłam za całe 1,5 EUR i służy mi
ona już ponad 8 lat! Zabieram ją na wyjścia, pasuje
do sukienki i do jeansów, a parę lat temu dorobiła
się naklejki z festiwalu piwnego, która o dziwo,
trzyma się mocno i zmieniła trochę jej charakter.
Lubię ją bo mieszczę w niej akurat wszystko co mi
trzeba - portfel, komórkę i pomadkę, dzięki czemu
nie pakuję zbędnych przedmiotów. Ma też osobną
kieszonkę w środku, do której pakuję klucze, żeby
łatwiej było wyjąć.
Lubię moje rzeczy i mocno się do nich przywiązuję,
dlatego wiele z nich używam latami i przeżywam,
gdy nie da się ich już uratować.
Justyna z redakcji Czytamy Etykiety Kosmetyków
Planuj zakupy
Spece od marketingu doskonale wiedzą, co
zrobić by przekonać nas do zakupu. Sklepy kuszą nas
wyprzedażami, promocjami, nowymi kolekcjami…
Asortyment sieciówek zmienia się bardzo szybko
właśnie po to żeby wzbudzić w nas trwogę, że jeśli
teraz, w tym momencie nie zdecydujemy się na zakup,
to za tydzień rzecz, która nam się spodobała nie będzie
dostępna. Temu służą również „trendy” – do zakupów
ma nas zmotywować świadomość, że coś jest aktualnie
w modzie. To nic, że pół Polski ubiera się jednakowo,
a za kwartał dzisiejszy hit będzie po prostu niemodny.
- 48 -
Jaki jest na to sposób? Identyfikuj swoje potrzeby
i precyzyjnie planuj zakupy jeszcze w domu. Idź do
sklepu tylko po to, co zaplanowałaś. Zanim pobiegniesz
do kasy z czymś, co wydaje Ci się konfekcyjną perełką
w świetnej cenie, 10 razy zastanów się czy ta rzecz jest
Ci potrzebna czy przypadkiem nie ulegasz impulsowi
kompulsywnego kupowania. Jeżeli dana rzecz Ci się
podoba, ale nie masz pewności, czy jest Ci potrzebna,
odłóż ją na miejsce i daj sobie kilka dni na przemyślenie
(w wielu sklepach możesz poprosić o rezerwację
danego towaru na jakiś czas – korzystaj z tej opcji).
I jeszcze jedno, staraj się konsekwentnie trzymać
reguł, które od czasu porządków (patrz punkt pierwszy)
panują w Twojej szafie. Kupuj ubrania, które pasują do
Twojego stylu i leżą perfekcyjnie (jeżeli masz jakąkolwiek
wątpliwość, nie kupuj – i tak potem ich nie ubierzesz).
Jeżeli mimo wszystko zdarzy Ci się kupić coś
w nagłym przypływie instynktu łowcy uaktywnionego
przez aurę centrum handlowego, a w domu orientujesz
się, że to zakup nietrafiony – zamiast rzucić ciuch w kąt
szafy („a może się przekonam”) po prostu go zwróć.
Zapewniam, że poczujesz ulgę.
Zyskujesz: pieniądze i minimalizujesz ryzyko
nietrafionych zakupów.
C z y ta j m e t k i
Kupując ubrania warto wyrobić sobie nawyk
czytania metek. Zwracaj uwagę na kraj pochodzenia
danej rzeczy (idealnie, gdyby na metce widniało „Made
in Poland”), ale również na materiał z którego została
wykonana. Staraj się wybierać włókna naturalne, takie
jak bawełna, len, konopie, wełna czy bambus. Przyjazne
dla środowiska są także modal, tencel i lyocell (włókna
wiskozowe nowszych generacji).
Mikroplastik – makro problem
Ubrania wykonane z tworzyw sztucznych
takich jak poliester w trakcie prania uwalniają
mikrowłókna, które omijając filtry oczyszczalni ścieków
trafiają do mórz i oceanów. Szacuje się, że pranie ubrań
z włókien syntetycznych jest największym źródłem uwalniania
mikroplastiku pierwotnego* do środowiska. Przykładowo,
w trakcie jednego cyklu prania bluza wykonana z polaru uwalnia
do wody nawet 250 tys. cząstek mikroplastiku. Mikroplastik jest
połykany i zjadany przez zwierzęta - bezkręgowce, ryby, ptaki
i morskie ssaki. Cząstki mikroplastiku znajdowane są w wodzie
butelkowanej, a nawet w wodzie z kranu. Wybieraj ubrania
z tkanin naturalnych takich jak bawełna, len, wełna, konopie,
bambus.

*Mikroplastik pierwotny to ten, który do środowiska trafia już

w postaci mikrocząstek. Mikroplastik wtórny to ten, który
pochodzi z rozbijania na mniejsze fragmenty np. butelek
plastikowych po napojach.

Wybieraj polskich producentów

Wybór ubrań produkowanych w Polsce zwiększa szansę
(choć niestety nie daje 100% pewności), że dana rzecz została
uszyta z poszanowaniem praw człowieka, w tym prawa pracy,
a osoba, która pracowała przy jej wytworzeniu została godziwie
wynagrodzona. W miarę możliwości wybieraj rodzinne
manufaktury, które są transparentne w kwestii warunków
produkcji i wynagrodzeń.
Jeżeli kupujesz w sieciówce, to są spore szanse, że na
metce zobaczysz Wietnam, Bangladesz, Laos, Kambodżę.
Na domiar złego, ubranie które trzymasz w ręku mogło
zostać wyprodukowane bez poszanowania praw człowieka,
w potwornych warunkach, w skwarze i w toksycznych oparach,
bez przerw w pracy i bez dostępu do toalety, a osoba która
je uszyła nie została godziwie wynagrodzona. Zastanów się,
do czyjej kieszeni trafiają pieniądze, które zostawiasz w kasie.
Ręczę, że do kieszeni bardzo bogatych ludzi. Więcej na ten
temat poczytasz tutaj: http://cleanclothes.pl/.

- 49 -
Dbaj prawidłowo o swoje rzeczy
Kluczową sprawą, jest zapewnienie naszym
ubraniom takich warunków, by służyły nam jak najdłużej
w niepogorszonym stanie. Utrzymywanie porządku
w szafie oraz pranie i prasowanie zgodnie z instrukcją na
metce to niezbędne elementy prawidłowej konserwacji
odzieży. Co jeszcze możesz zrobić by ubrania służyły jak
najdłużej? Oto garść wskazówek:
• usuwaj „kulki” i zmechacenia z wełnianych
swetrów. Po ogoleniu specjalną maszynką będą
wyglądały jak nowe
• dbaj o skórzane buty, paski, torebki i portfele
traktując je regularnie odpowiednimi
preparatami do konserwacji skóry
• wrażliwe miejsca – mankiety i kołnierzyki koszul
zapieraj ręcznie w mydle do odplamiania
• trudne plamy zapieraj od razu!
• przebieraj się po powrocie do domu, nie wykonuj
obowiązków domowych w „wyjściowych”
ubraniach
• zainwestuj w prawidła do butów
• zaprzyjaźnij się z szewcem i odwiedzaj go zawsze,
gdy zobaczysz pierwsze oznaki uszkodzeń
i zniszczeń obuwia – niewielkie defekty łatwiej
jest naprawić
Mam taką sukienkę, którą nosiłam jak byłam bardzo
mała. Chociaż moja mama twierdzi, że nie za bardzo
chciałam ją wtedy nosić. Odnalazłam ją ostatnio
w piwnicy i naprawdę nie rozumiem, dlaczego mi
się nie podobała. Teraz chodzi w niej moją 3-letnia
córka. Sukienka nadal wygląda jak nowa, chociaż
ma 30 lat.
Kamila z redakcji Czytamy Etykiety
Naprawiaj i przerabiaj
Nasze szafy często kryją prawdziwe bogactwo
ubrań, których z różnych powodów nie nosimy.
Zdarza się, że spodnie są za długie, spódnica za luźna
- 50 -
w pasie, a fason sukienki nie do końca nam odpowiada.
Zręczna krawcowa poradzi sobie ze wszystkimi tymi
trudnościami i pomoże dopasować odzież do naszej
sylwetki. Czasami nawet drobna korekta powoduje,
że odzież układa się na nas o niebo lepiej.
Swoją sukienkę na ślub kupiłam co prawda za
kilkaset złotych na portalu internetowym, ale potem
po niewielkiej przeróbce obskoczyła ze mną kilka
imprez, a nawet “wygrałyśmy” nagrodę za najlepszy
strój na imprezie tematycznej. Mam do niej ogromny
sentyment, bo nie dość, że jest ładna i wygodna,
to jeszcze nie wisi jak wyrzut sumienia w szafie bo
pewnie jeszcze się przyda.
Justyna z redakcji Czytamy Etykiety Kosmetyków
Nie mniej ważne jest naprawianie ubrań. Urwany
guzik czy przetarcie spodni (najczęściej w kroku lub
na udach) nie musi jednoznacznie skazywać ubrania
na śmietnik. Artystyczne cerowanie czy naszycie łat
spokojnie może przedłużyć życie naszych ulubionych
elementów garderoby.
6.3 CO ZROBIĆ Z NIEPOTRZEBNYMI
UBRANIAMI?
Zapewne doskonale wiecie, że wcale nie jest łatwo
pozbyć się niechcianych rzeczy, a jeszcze więcej wysiłku
kosztuje pozbycie się ich w sposób odpowiedzialny.
Co zrobić z niechcianymi i niepotrzebnymi ubraniami?
sprzedaj
Możesz spróbować sprzedać ubrania na portalach
ogłoszeniowych,internetowych grupach wymiankowych
lub grupach sąsiedzkich, o ile regulamin na to pozwala.
Niestety sprzedaż używanej odzieży w internecie to
żmudny i czasochłonny proces, który nie zawsze jest
zwieńczony sukcesem.
Wymień się Przerób
Wymiana co prawa nie zmniejszy objętości ubrań Ze starych swetrów możesz uszyć dekoracyjne poszewki
w Twojej szafie, ale być może pomoże zastąpić na poduszki lub spruć je na włóczkę i wydziergać
ubrania niekochane takimi, które chętnie będziemy z nich coś nowego, rajstopy pocięte w paski świetnie
nosić. Poszukaj swapu w Twojej najbliższej okolicy lub sprawdzą się jako gumki do włosów, z męskiej koszuli
zorganizuj samodzielnie w grupie znajomych. uszyjesz kilka woreczków na zakupy, a z tiszertu, bez
konieczności szycia na maszynie, stworzysz torbę
Przekaż potrzebującym wielorazową na zakupy
Zbiórki ubrań prowadzi Caritas, a także ośrodki
i inicjatywy wspierające osoby w kryzysie bezdomności Wyrzuć
(Zupa na plantach - Kraków, Zupa na Głównym Zużyte ubrania, których stan nie pozwala na przekazanie
– Poznań). O zapotrzebowanie na ubrania kobiece komuś lub ponowne wykorzystanie wrzuć do
pytaj w domach samotnych matek. specjalnego kontenera na odzież. PCK sortuje wrzucone
tam ubrania na takie, które nadają się do przekazania
P r z e k a ż n a d z i a ł a l n o ś ć c h a r y tat y w n ą potrzebującym lub do powtórnej odsprzedaży,
Ubrania w stylu biznesowym możesz z powodzeniem a pozostałą odzież przekazuje do recyklingu. Zarobione
przekazać inicjatywie Bank Ubrań, która wspiera w tej sposób środki organizacja przekazuje na pomoc
młode kobiety opuszczające ośrodki pieczy zastępczej potrzebującym. Dowiedz się więcej: https://pck.pl/
i przygotowujące się do startu na rynku pracy. Dowiedz tekstylia/
się więcej: https://www.facebook.com/bankubran/
Jak wygląda recykling tekstyliów?
Mimo, że w systemie selektywnej zbiórki
nie funkcjonuje odrębna zbiórka tekstyliów to ich
recykling jest możliwy. Takie tekstylia wykorzystywane
są jako czyściwo przemysłowe, wypełnienia,
bywają przetwarzane na dywany czy kompozyty,
a w ostateczności na paliwo alternatywne RDF.

- 51 -
 ROZDZIAŁ 7

ZOSTAWIAJ TYLKO
ŚLADY STÓP
-ZERO WASTE
W PODRÓŻY
 Są sytuacje, kiedy wyrobione w codziennym
życiu nawyki wystawiane są na próbę. I jedną z takich
sytuacji bez wątpienia jest podróż. Jak się przygotować
do wyjścia z domu, żeby nie dać się zaskoczyć
plastikowymi widelcami, jednorazowymi kubeczkami
i styropianowymi pojemnikami? Najważniejszy jest
plan uwzględniający zarówno aktywności, które
zaplanowaliśmy z wyprzedzeniem, jak i zdarzenia
niespodziewane, których nie przewidzieliśmy.
Pakowanie czas zacząć!
7.1 Z WŁASNYM KUBKIEM
Bywa, że wysiadasz z pociągu i masz poczucie,
że Twoja skóra jest sucha jak wiór? Niestety podróże
i związany z nimi nieregularny tryb życia nie sprzyjają
prawidłowemu nawodnieniu. Warto o to zadbać
z wyprzedzeniem i zaopatrzyć się w solidny bidon na
wodę, który w razie potrzeby uzupełnisz. Taka strategia
skutecznie wyeliminuje ryzyko sięgnięcia po wodę
w plastikowych butelkach jednokrotnego użytku.
UWAGA: wybierając się w odległą podróż do krajów
o niższym standardzie sanitarnym warto wyposażyć się
w porządny filtr do wody, który zatrzyma groźne dla
zdrowia drobnoustroje. Przefiltrowana w ten sposób
woda jest również smaczniejsza niż ta potraktowana
tabletkami do dezynfekcji.
- 53 -
Oprócz butelki dobrze jest mieć pod ręką kubek
wielorazowy. Sprawdzi się zwłaszcza jeśli jesteśmy
miłośnikami napojów na wynos lub planujemy
uczestniczyć w imprezie plenerowej, na której napoje
są serwowane w plastikowych lub papierowych
kubeczkach.
Papierowy czyli ekologiczny?...
Papierowe kubeczki często kojarzą się jako
ekologiczna alternatywa kubeczków plastikowych
lub styropianowych. Niestety, papierowe kubeczki
- dla zapewnienia szczelności i nieprzemakalności
- wyścielone są warstwą tworzywa (polietylenu), co
powoduje, że zużyty kubeczek staje się odpadem
praktycznie nie nadającym się do recyklingu. Szacuje
się, że zaledwie 1 z 400 takich kubeczków ulega
ponownemu przetworzeniu.
Na całym świecie zużywa się aż 9 miliardów
jednorazowych kubeczków rocznie.
Coraz więcej kawiarni i lokali gastronomicznych
oferuje możliwość sprzedania napoju na wynos
(zwłaszcza kawy) do wielorazowego kubka
przyniesionego przez klienta. Wiele takich miejsc
dodatkowo gratyfikuje proekologiczne postawy
klientów zniżką na zakup, a my możemy cieszyć się
smakiem ulubionej kawy bez wyrzutów sumienia, że
wytworzyliśmy kolejny nie nadający się do przetwo-
rzenia odpad. kształt. Jeśli woskowijka się pobrudzi wystarczy umyć ją
Polskie Stowarzyszenie Zero Waste, które letnią wodą i delikatnym detergentem (uwaga, nie myj
zainicjowało w Polsce akcję #zwłasnymkubkiem woskowijek w gorącej wodzie! Wysoka temperatura
w 2017 roku zgromadziło już ponad 1000 punktów spowoduje roztopienie się wosku!).
przychylnych filozofii zero waste. O akcji dowiesz się Woskowijki świetnie nadają się nie tylko jako
więcej na http://zero-waste.pl/z-wlasnym-kubkiem/. sposób zapakowania drugiego śniadania, ale znajdą
też szereg zastosowań w domu – możemy użyć ich
Festiwale bez śmieci do owinięcia pieczywa czy zabezpieczenia zawartości
Organizatorzy imprez plenerowych i festiwali miseczki przed wyschnięciem i nasiąknięciem
coraz częściej świadomie podejmują wyzwanie lodówkowymi aromatami – czyli wszędzie tam, gdzie
ograniczania odpadów generowanych sprzedażą użylibyśmy folii spożywczej.
napojów do kubków jednorazowych. Coraz
popularniejszą praktyką jest stosowanie naczyń Zrób sobie woskowijkę
wielorazowych za kaucją. Wówczas, opuszczając Do wykonania woskowijki w najbardziej
imprezę zwracamy naczynie otrzymując w zamian podstawowej wersji potrzebny będzie wosk pszczeli
zapłaconą wcześniej kwotę kaucji. oraz kawałek cienkiej bawełny (idealnie sprawdzają
się do tego celu męskie koszule), żelazko, drewniana
deska i dwa arkusze papieru do pieczenia.

7 . 2 KANAPKI BEZ PLASTIKU Na blacie roboczym ułóż kolejno: drewnianą

„Kanapki na drogę” chyba już zawsze będą
kojarzyć się ze szkolnymi wycieczkami i szelestem
odpakowywania bułek natychmiast po odjeździe. Co
prawda drugie śniadanie i prowiant na drogę wcale
nie musi mieć formy kanapek, ale zacznijmy właśnie od
nich.
Kanapki zwyczajowo pakujemy w folię spożywczą,
folię aluminiową lub papier śniadaniowy. To co łączy
te trzy opakowania to jednorazowość. Czy istnieją
wielorazowe alternatywy? Oczywiście - poznajcie
woskowijki. Trudno powiedzieć, kto po raz pierwszy
użył tego sformułowania by nazwać pokryte pszczelim
woskiem bawełniane serwetki, których oryginalna
nazwa brzmi „bee’s wrap”, ale nazwa zdecydowanie
przyjęła się i dobrze odzwierciedla funkcje tego
produktu. Woskowana serwetka jest nieprzepuszczalna
dla wilgoci, a pod wpływem ciepła dłoni nabiera
plastyczności, dzięki której możemy jej nadać pożądany
deskę, jeden arkusz papieru do pieczenia i kawałek
bawełny. Wosk zetrzyj na tarce na dużych oczkach
i ułóż wiórki na bawełnie (zacznij od mniejszej ilości,
w razie potrzeby dołożysz więcej). Do wykonania
jednej woskowijki o wymiarach ok 25x25 cm powinna
wystarczyć 1-2 łyżki wosku. Tak przygotowaną woskowijkę
nakryj drugim arkuszem papieru do pieczenia i zacznij
ostrożnie prasować. Obserwuj jak rozpuszcza się wosk
i czy pokrywa całą powierzchnię serwetki. Jeśli są
miejsca w których brakuje wosku – dołóż kilka wiórków
i ponownie zaprasuj. Gotową woskowijkę ostudź
i wysusz. Możesz jej używać od razu.
P.S. Bardziej zaawansowane receptury zawierają
oprócz wosku olej jojoba, który nadaje woskowijce
większej plastyczności.
P.P.S. Jeśli z czasem zauważysz, że wosk
się wykruszył z woskowijki, możesz spokojnie go
uzupełnić dodając kilka wiórków i ponownie prasując.
W ten sposób przedłużysz życie twojej woskowijki.

- 54 -
 Oprócz woskowijek świetnie sprawują się uszyte
z materiału typu PUL „kieszonki na kanapki”, lunchboxy,
a nawet… słoiki. Wielorazowe pojemniki sprawdzą się też
doskonale, gdy będziemy chcieli kupić posiłek na wynos, lub
gdy spożywając go w restauracji nie sprostamy mu w całości.
Wówczas, zamiast wyrzucać żywność lub zabierać niedoje-
dzony posiłek w styropianowym pojemniku dostarczonym
przez lokal, możemy wykorzystać własne opakowania wielokro-
tnego użytku. I nic się nie zmarnuje!

7 . 3 PRZEZORNY ZAWSZE
WYPOSAŻONY
Co jeszcze może nas zaskoczyć poza domem?
Jednorazowe sztućce. Miejsca ich wzmożonej obecności?
Bary szybkiej obsługi, street food, festiwale food trucków,
pikniki, samoloty oraz niektóre wagony restauracyjne (niestety
nie wszystkie oferują jeszcze tradycyjne sztućce wielorazowe).
Rozwiązanie? Turystyczny niezbędnik.
Wbrew pozorom nie musimy wcale dokonywać
specjalnych zakupów, kierując się zasadą, że najbardziej
ekologicznie jest korzystać z tych zasobów, którymi już
dysponujemy. Wystarczy, że przed wyjściem z domu do
torby lub plecaka wrzucimy zwykły widelec lub łyżkę. Jeśli
podróżujemy dużo i często możemy rozważyć zakup
specjalnego turystycznego niezbędnika (tzw. spork – połączenie
słów „spoon” i „fork”) lub zestawu sztućców podróżnych.
Te wykonane z metalu posłużą nam dożywotnio, ale
bambusowe będą znacznie lżejsze (i z pewnością nie wzbudzą
wątpliwości celników pracujących na lotnisku).

- 55 -
 Niezależnie od tego, dokąd zmierzamy – do pracy
w sąsiedniej dzielnicy, w podróż służbową na drugi
koniec Polski czy na wyprawę życia na kraniec świata -
warto pamiętać o tym, by zostawały po nas tylko ślady
stóp. Co jeszcze możemy zrobić by tak w istocie było?
Kilka końcowych porad poniżej:
No to lecimy • jeśli możesz korzystaj z biletów elektronicznych
Latanie samolotem nie jest ekologiczne, oraz aplikacji do ich zakupów, korzystając z
powiedzmy sobie to wprost. Jeżeli mamy tylko aplikacji Mobilet możesz też zapłacić za parking
możliwość skorzystania z innego środka transportu – w wielu miastach.
zróbmy to. Loty samolotem przyczyniają się do dużej • spakuj kosmetyczkę w duchu zero waste –
emisji gazów cieplarnianych w górnych warstwach szampon w kostce i własne mydło pomogą
atmosfery dokładając istotną cegiełkę do zmian Ci uniknąć korzystania z hotelowych
klimatycznych, a coraz niższe ceny biletów radykalnie „jednorazówek”.
zwiększyły ruch pasażerski. • weź ze sobą butelkę (bidon) na wodę,
Jeśli nie mamy wyboru i z różnych powodów kubek wielorazowy (może być składany,
musimy lecieć samolotem, warto zadbać o to, by żeby zaoszczędzić miejsce), własne sztućce
podróż w jak najmniejszym stopniu przyczyniła się i wielorazową słomkę, jeśli lubisz jej używać,
do generowania zbędnych śmieci. Najważniejsza woskiwijkę lub pojemnik na żywność.
informacja – w bagażu podręcznym możesz mieć
swoją wielorazową butelkę na wodę, ale w momencie
kontroli musi być pusta. Wówczas, po przejściu kontroli
bezpieczeństwa możesz napełnić ją wodą. Przykładowo,
na lotnisku Warszawa-Okęcie, w odpowiedzi na
potrzeby pasażerów, zainstalowano poidełka z wodą
pitną.

- 56 -
 ROZDZIAŁ 8

KOMPENDIUM
PRAWIDŁOWEJ SEGREGACJI
 Do tej pory każda gmina ustalała indywidualnie
zasady selektywnej zbiórki, co w praktyce oznaczało, że
zasady pomiędzy gminami, a co za tym idzie, również
kolory pojemników na odpady, mogły się znacząco
różnić. Na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska
zasady selektywnej zbiórki zostały ujednolicone dla
całej Polski, a dodatkowo pojawił się nieistniejący dotąd
obowiązek selektywnej zbiórki bioodpadów. Dzięki
temu wyjeżdżając do innego miasta będziemy mieli
pewność, że nie zaskoczą nas inne zasady segregacji.

Wspólny System Segregacji Odpadów

obowiązuje już od lipca 2017 roku, jednak niektóre
gminy związane są dotychczasowymi umowami
zawartymi z odbiorcami odpadów. Z tego powodu
nowy system zacznie obowiązywać stopniowo, wraz
z wygasaniem dotychczasowych umów, jednak nie
później niż do 30 czerwca 2021. Czas na wymianę
nego zbierania szkła białego i kolorowego mogą
pojemników na zgodne z nowymi zasadami samorządy
pojawić się dwa pojemniki, biały na szkło białe
mają do końca czerwca 2022. W niektórych miastach
i zielony na szkło kolorowe).
np. w Poznaniu, Krakowie czy Warszawie zmiany już
• żółty pojemnik – tworzywa sztuczne i metale
weszły w życie, choć dodatkowe kosze pojawiają się
• niebieski pojemnik – papier
stopniowo.
• brązowy pojemnik – bioodpady
• czarny pojemnik – zmieszane
Jak segregować “po nowemu”?
Zgodnie z nowymi zasadami segregować
będziemy na 5 różnych frakcji:
• zielony pojemnik – szkło (w przypadku oddziel-

- 58 -
 n i e D o z w o l o n e w ż ó łt y m k o n t e n e r z e s ą :
 opakowania po farbach, lakierach
 puszki po aerozolach
 plastikowe opakowania w których przechowywa-
ne były tłuste produkty
 plastikowe zabawki
 taśma klejąca
 płyty CD
 żarówki, świetlówki i sprzęt AGD

Dodatkowe wskazówki:

8 . 1 TWORZYWA SZTUCZNE - nie ma potrzeby mycia opakowań przed wyrzuce-

( Ż Ó ŁT Y P O J E M N I K / niem, ale dokładnie opróżnij je z zawartości

- zgniataj butelki
WOREK)
- jeżeli na butelce znajduje się etykieta z folii
To właśnie przy tworzywach sztucznych pojawia termokurczliwej - zdejmij ją.
się najwięcej wątpliwości odnośnie segregacji.
Również dlatego, że rodzajów tworzyw sztucznych jest
całe mnóstwo - LDPE, HDPE, polistyren, polipropylen,
polichlorek winylu, PET... ach plastikowy zawrót głowy!
8 . 2 PAPIER (NIEBIESKI
POJEMNIK/WOREK)
D o z w o l o n e w ż ó łt y m k o n t e n e r z e s ą :
Papier jest wdzięcznym surowcem do recyklingu
 puszki po żywności i napojach
- można go poddać temu procesowi nawet 6-krotnie.
 butelki PET
Aby recykling papieru był możliwy, do niebieskich
 opakowania tetra-pak
kontenerów powinien trafić on czysty i suchy.
 plastikowe kubeczki po jogurtach, nabiale oraz
ich wieczka
W niebieskim kontenerze dozwolone są:
 folia aluminiowa
 papier, tektura
 folie z tworzyw sztucznych, worki foliowe, folia
 kartony bez taśmy klejącej
bąbelkowa
 książki i zeszyty
 nakrętki, kapsle
 czyste opakowania papierowe po żywności
 styropian (często o niego pytaliście)
 broszury, katalogi (o ile nie są powlekane folią)
 opakowania plastikowe i metalowe po kosmety-
 wytłoczki po jajkach i rolki po papierze toaleto-
kach
wym
 opakowania po środkach czystości
 torby papierowe
 pudełka po pizzy (o ile nie są zatłuszczone)

- 59 -
W niebieskim kontenerze niedozwolone są:  porcelana, fajans
 papierowe worki po materiałach budowlanych  szkło okularowe
 wyroby papiernicze powlekane folią  stłuczone termometry
 ręczniki papierowe i chusteczki higieniczne  ceramika, doniczki
 paragony  opakowania po lekach i rozpuszczalnikach
 opakowania typu tetra-pak  znicze z zawartością wosku
 kubeczki jednorazowe „papierowe”
 brudny i zatłuszczony papier Dodatkowe wskazówki:
 zużyte środki higieniczne - nie musisz myć opakowań szklanych przed
wyrzuceniem, ale opróżnij je z zawartości.
Dodatkowe wskazówki: Przykładowo - jeśli w słoiku spleśniały przetwory,
- nie przejmuj się zszywkami, instalacje poradzą zawartość należy wyrzuć do kontenera na bioodpady,
sobie z ich usunięciem a słoik do kontenera na szkło.
- jeżeli część opakowania jest zabrudzona, oderwij - nakrętki wyrzucaj do pojemnika na tworzywa
ją i wyrzuć do odpadów zmieszanych a czysty papier sztuczne
wrzuć do niebieskiego pojemnika - nakrętki wyrzucaj do pojemnika na tworzywa
sztuczne
- dobrze jest zedrzeć papierową etykietę i wyrzucić
ją do niebieskiego pojemnika
8 . 3 SZKŁO (ZIELONY *w niektórych miejscach szkło może być zbierane
POJEMNIK/WOREK) oddzielnie ze względu na kolor - wówczas mamy
biały pojemnik na szkło białe i zielony na szkło
“Szkło” to nie zawsze znaczy to samo! Do
kolorowe
kontenera zielonego* trafić powinno wyłącznie szkło
opakowaniowe - słoiki, butelki czy opakowania po
kosmetykach. Co więc zrobić jeśli stłucze nam się
szklanka, talerz lub naczynie żaroodporne? Takie
odpady powinny trafić do kontenera na odpady
zmieszane.

Dozwolone w zielonym pojemniku są:

 butelki szklane, białe i kolorowe
 słoiki bez zawartości
 opakowania szklane po kosmetykach

nie dozwolone w zielonym pojemniku są:

 szyby, lustra
 kieliszki, szklanki, talerze

- 60 -
8 . 4 BIOODPADY (BRĄZOWY
POJEMNIK/WOREK)
W nowym Wspólnym Systemie Segregacji Odpadów
pojawiła się nowinka - selektywna zbiórka odpadów bio do
brązowego pojemnika. Jednak nie wszystko co organiczne
powinno się w nim znaleźć.

Dozwolone odpady to:

 resztki owoców i warzyw - obierki, ogryzki
 skorupki jaj
 zepsute przetwory
 fusy z kawy i herbaty
 nieimpregnowane drewno (np. jednorazowe drewniane
sztućce)
 trociny, słoma
 liście, trawa, części roślin

Niedozwolone odpady:
 popiół i kamienie
 odchody zwierząt
 kości, skóry, ości, mięso*
 biodegradowalne/kompostowalne pieluchy
 leki
 oleje jadalne
 gruz, płyty MDF
 odpady komunalne inne niż dozwolone powyżej

* Niektóre kompostownie są dostosowane do

kompostowania resztek pochodzenia zwierzęcego takich
jak mięso czy kości – szczegółowe zasady sprawdź w
Urzędzie Gminy, w Urzędzie Miasta lub u firmy, która
odbiera odpady z Twojego terenu.

- 61 -
I jeszcze kilka dodatkowych wskazówek:  opony
- bioodpady najlepiej wyrzucać bez żadnego  odpady budowlane
opakowania czy worka - worki, nawet kompostowalne,  żarówki, świetlówki
są rozrywane i usuwane mechanicznie  opakowania po środkach ochrony roślin
- jeżeli w Twoim mieście nie pojawiły się jeszcze
brązowe pojemniki - spokojnie. Gminy mają czas do Dodatkowe wskazówki:
do 2021 roku by zawrzeć nowe umowy na odbiór - zawsze, gdy masz wątpliwości do którego kontenera
odpadów, a wymiana pojemników na zgodne wyrzucić dany odpad skontaktuj się z Urzędem
z nowym systemem musi nastąpić do 2022 roku Gminy lub firmą, która odbiera odpady z Twojego
- pamiętaj, że najważniejsza jest prewencja! Pomyśl, terenu
jak możesz lepiej zarządzać żywnością w Twoim
domu, by marnowało się jej jak najmniej! Do PSZOK’u marsz!
Wydawać by się mogło, że wszystko co nie
nadaje się do recyklingu powinni trafić do czarnego

8 . 5 ZMIESZANE (CZARNY pojemnika. Są jednak odpady, które jednak nie

POJEMNIK/WOREK) powinny się tu znaleźć. Co zrobić z takimi odpadami?

Właściwym dla nich miejscem jest Punkt Selektywnej
Dozwolone w czarnym pojemniku są: Zbiórki Odpadów Komunalnych czyli PSZOK - adresu
 resztki żywnosci pochodzenia zwierzęcego szukaj na stronie swojej gminy.
(kości, mięso itd)
 zużyte środki higieniczne (pieluchy, podpaski itd)
 odchody zwierząt
 żwirek z kuwety
 stłuczka (szklanki, talerze, porcelana, ceramika)
 oleje jadalne
 zawartość worka z odkurzacza
 paragony
 ręczniki papierowe i chusteczki
 gąbki, szmatki, tekstylia
 zabawki
 maszynki do golenia
 piasek

Niedozwolone w czarnym pojemniku:

 odpady wielkogabarytowe np. meble
 akumulatory, baterie
 odpady medyczne
 leki

- 62 -
 ROZDZIAŁ 9

PODRĘCZNA BIBLIOTECZKA
ADEPTA ZERO WASTE
 Świat bezustannie podlega dynamicznym
9 . 2 DLA CYFROWYCH
zmianom. Pojawiają się nowe inicjatywy i badania
NOMADÓW
naukowe rzucające nowe światło na problemy
ekologiczne. W tej pozycji staraliśmy się przybliżyć • Ograniczam Się
czytelnikom podstawy filozofii zero waste – jeśli http://ograniczamsie.com
złapaliście bakcyla i chcecie dowiedzieć się więcej, Blog Katarzyny Wągrowskiej, autorki książki
sięgnijcie do sprawdzonych, inspirujących lektur „Życie Zero Waste”. Znajdziecie tu sporo
i blogów, które na bieżąco dostarczają nowej wiedzy. inspirujących porad na temat ograniczania
odpadów w różnych sferach życia.
• Na nowo śmieci
9 . 1 L I S TA L E K T U R http://www.nanowosmieci.pl
OBOWIĄZKOWYCH Julia Wizowska z charakterystyczną dla siebie
dociekliwością i reporterskim zacięciem
• Sylwia Majcher „Gotuję nie marnuję. Kuchnia
weryfikuje „śmieciowie mity”. Ekspertka
zero waste po polsku” wyd. Buchmann
upcyklingu, czyli dawania rzeczom drugiego
• Sylwia Majcher „Wykorzystuję nie marnuję. 52
życia.
wyzwania zero waste” wyd. Buchmann
• Green Projects
• Jagna Niedzielska „Bez resztek. Kuchnia zero
https://www.green-projects.pl
waste, czyli nie wyrzucaj pieniędzy i jedzenia”
Autor bloga Green Projects, Janusz Mizerny,
wyd. Pascal
to jeden z niewielu mężczyzn w ekologicznej
• Julia Wizowska „Nie śmieci”
blogosferze. Śledzi doniesienia naukowe
• Katarzyna Wągrowska „Życie Zero Waste” wyd.
i nowinki technologiczne oraz opowiada o zero
Znak
waste z męskiej perspektywy.
• Bea Johnson „Pokochaj swój dom. Zero Waste
• Paulina Górska
Home, czyli jak pozbyć się śmieci, a w zamian
https://paulinagorska.com
zyskać szczęście, pieniądze i czas” wyd. Agora
Paulina, choć w ekologicznej blogosferze
• Marcin Popkiewicz „Świat na rozdrożu” wyd.
działa stosunkowo krótko, zyskała dużą
Sonia Draga
rozpoznawalność i pokaźne grono czytelników.
• Marek Rabij „Życie na miarę. Odzieżowe
U Pauliny poczytasz o etycznej modzie
niewolnictwo” wyd. WAB
i ograniczaniu odpadów.
• Martín Caparrós „Głód” Wydawnictwo Literackie
• Ekologika
• Marta Sapała „Na marne” wyd. Czarne
http://ekologika.edu.pl
Blog autorki niniejszego ebooka, Agnieszki
Sadowskiej-Konczal, która wciąż sobie obiecuje
(i garstce najwierniejszych czytelników) bardziej
regularne aktualizacje)

- 64 -
• Vademecum Zero Waste
https://vademecumzerowaste.com
Małgosia Gęca w krótkich i rzeczowych tekstach
mierzy się z każdym wyzwaniem życia bez
odpadów. Wierzy, że w stosowaniu zero waste
90% to praktyka, a zaledwie 10% teoria.
• W drodze do Zero Waste
http://www.wdrodzedozerowaste.pl/
W ebooku „Więcej znaczy mniej” świadomie
ominęliśmy temat pieluch wielorazowych,
ponieważ autorka wie o nich tylko tyle, że
są. Na szczęście jest Sylwia Sikorska, która
o wielopieluchowaniu wie wszystko i potrafi
przekonać nawet najbardziej opornych.
• EkoEksperymenty
http://ekoeksperymenty.blogspot.com/
Na swoim blogu Dorota Czopyk zabiera
nas w świat Beskidu Niskiego, gdzie na co
dzień mieszka. Ekologiczne ogrodnictwo,
poruszanie się wyłącznie rowerem i niezwykle
trafne recenzje ekologicznych książek to znaki
rozpoznawcze EkoEkperymentów.
• Organiczni
http://baranowscy.eu/
Asia Baranowska, autorka Organicznych,
rzeczowo analizuje wszystkie aspekty
ekologicznego życia. Specjalistka
kompostowania, miłośniczka jazdy na rowerze,
pasjonatka mydlarstwa. Bez kompromisów
rozprawia się z ekościemą i greenwashingiem.
• Ekowyborca
https://www.facebook.com/ekowyborca/
Jeśli chcesz być na bieżąco z wydarzeniami
politycznymi, to jest właściwy profil do
obserwowania. Fakty, analizy i ekologiczny
latarnik przedwyborczy.

- 65 -
 ROZDZIAŁ 10

JAK SIĘ WŁĄCZYĆ DO

DZIAŁANIA?
 Mamy nadzieję, że po lekturze ebooka „Mniej
znaczy więcej” masz już wystarczająco dużo wiedzy
i motywacji, żeby rozpocząć swoją przygodę z filozofią
zero waste. A może czujesz niedosyt i chcesz się
dowiedzieć, co więcej można zrobić i jak działać, żeby
jeszcze więcej osób przyłączyło się do globalnego
ruchu ograniczania odpadów? Jeśli tak, to ten rozdział
jest właśnie dla Ciebie. W tej części dowiesz się, jakie
inicjatywy warto wspierać, jak promować skutecznie
ograniczanie odpadów i jak włączyć się do działania.
10.1 SAVOIR VIVRE ZERO
WASTE
Gdy stosujesz w swoim życiu zmiany spod znaku
zero waste, zaczynasz wzbudzać zainteresowanie
innych. Własna torba może wywołać miły uśmiech
sprzedawcy, a wielorazowe woreczki zaciekawienie.
Niestety, reakcje nie zawsze muszą być pozytywne,
a Twoje wysiłki mogą być komentowane obcesowo. Jak
sobie radzić w relacjach z innymi, by zachęcać ich do
pozytywnych zmian?
U p r z e j m o ś ć t o p o d s tawa .
Sprzedawca może być zaskoczony Twoją prośbą
o spakowanie produktów do Twojego pojemnika,
a z obawy przed potencjalnymi konsekwencjami
-67 -
ze strony odpowiednich instytucji może odmówić
sprzedaży w sposób jakiego oczekujesz. Mimo odmowy
postaraj się rzeczowo wytłumaczyć dlaczego zależy Ci
na ograniczaniu plastiku, a jeśli niczego nie wskórasz,
nie martw się tym i nie rezygnuj z kolejnych prób.
Nie oceniaj i nie krytykuj!
Surową oceną i krytyką nie zyskasz sobie
sojuszników. Znacznie lepiej działa dzielenie się
pozytywnymi doświadczeniami i inspirowanie własnym
przykładem. Świadomość globalnych problemów
ekologicznych rośnie, ale nie zakładaj, że wszyscy mają
ten sam zasób wiedzy i umiejętności. Wyjaśnij, z czego
wynikają Twoje postawy i dlaczego to dla Ciebie ważne.
Zaakceptuj, że porażki się zdarzają
Wcześniej już pisaliśmy, że zero waste to sport
zespołowy. Doceniaj każdy sukces (własny i osób
w Twoim najbliższym otoczeniu) i nie bądź zbyt surowy/
surowa, gdy przydarzy się wpadka.
P o s taw n a o t wa r t o ś ć
Niech Ci się nie wydaje, że otoczenie domyśli
się jakie masz intencje. Zamiast w duchu utyskiwać,
że w Twoim osiedlowym sklepie nie ma mleka
w szklanych butelkach, porozmawiaj ze sprzedawcą
i zapytaj go o możliwość wprowadzenia takiego
produktu do oferty.
Rozmawiaj 1 0 . 3 T O R BY B U M E R A N G I
Ze znajomymi na spotkaniu towarzyskim,
z rodziną przy obiedzie, z innymi rodzicami na Torby bumerangi to inicjatywa, której korzenie

szkolnych wywiadówkach i na placach zabawach, ze sięgają Australii, a w Polsce została rozpowszechniona

współpasażerami w pociągu i z kolegami z pracy. przez Polskie Stowarzyszenie Zero Waste. Polega

Pobudzaj do refleksji, ale uważaj – niech ograniczanie ona na umieszczeniu w sklepie kosza lub skrzynki na

odpadów nie stanie się jedynym tematem, na który torby wielorazowego użytku, które swobodnie rotują

można z Tobą porozmawiać. pomiędzy klientami. Masz za dużo bawełnianych toreb,

bo regularnie bywasz na konferencjach? Oddaj je do

Aktywnie wprowadzaj zmiany punktu z torbami bumerangami. Gdy ktoś przyjdzie na

Zostań lokalnym liderem zero waste. Może uda zakupy bez własnej torby, będzie mógł nieodpłatnie

Ci się zorganizować osiedlową Jadłodzielnię, a w pracy skorzystać z tej, która jest już w sklepie. A przy okazji,

zorganizujesz mały givebox do dzielenia się zbędnymi dobrze widoczny punkt z torbami bumerangami

przedmiotami? W pobliskim warzywniaku załóż zainspiruje innych do przychodzenia z własną torbą?...

punkt z torbami bumerangami (zerknij do rozdziału Dowiedz się więcej:

10.3), a kiedy poczujesz się już pewnie, zaproponuj, http://zero-waste.pl/torby-bumerangi/

że w grupie lub klasie Twojego dziecka przeprowadzisz

krótką pogadankę o ograniczaniu odpadów!

1 0 . 2 P O D N I E Ś 5 Z E R O WA S T E
Ograniczasz już odpady do minimum, ale
wkurza Cię, że Twoja okolica jest nieprawdopodobnie
zaśmiecona? Przyłącz się do akcji Podnieś 5 i każdego
dnia staraj się podnieść z ziemi pięć śmieci. Akcję
zainicjowało w Polsce Stowarzyszenie Wolnej Herbaty
z Katowic!
Pięć to dla Ciebie za mało? Zaproś innych
do wspólnego sprzątania okolicy, a doświadczysz
ogromnej satysfakcji, gdy zobaczysz rezultaty. Zdjęcia
„przed i po” bardzo zaśmieconych miejsc znajdziesz
w internecie pod hasłem #trashtagchallenge. Dobrą
okazją do wspólnego sprzątania jest Dzień Ziemi oraz
World Cleanup Day, którego inicjatorem jest ruch Let’s
Do It World.

- 68 -
1 0 . 4 PROMUJ, WSPIERAJ,
PODPISUJ – CO ROBIĄ
ORGANIZACJE
POZARZĄDOWE
W Polsce jak dotąd pierwszą i jedyną organizacją,
której działania w całości koncentrują się na prewencji
powstawania odpadów jest Polskie Stowarzyszenie
Zero Waste założone w 2017 roku. Misją stowarzyszenia
jest promowanie bezodpadowego stylu życia oraz
wdrażanie zasad gospodarki o obiegu zamkniętym,
a w portfolio organizacji znajdziemy wiele ciekawych
akcji i ogólnopolskich kampanii.
#zwłasnymkubkiem
Akcja zainicjowana w 2017 roku ma na celu
zachęcanie lokali gastronomicznych do sprzedaży
napojów na wynos do kubków wielorazowych
klientów. W ciągu dwóch lat zgromadzono ponad
1000 punktów całej Polsce. Dowiedz się więcej:
http://zero-waste.pl/z-wlasnym-kubkiem/
#Mobilny Givebox
Pierwszy Givebox powstał w Niemczech jako
odpowiedź na zalewającą świat nadprodukcję (i przez
to też ogromne zużycie zasobów przyrody) oraz zachętę
do tego, by to, czego nie potrzebujemy, ale jest nadal
w dobrym stanie – oddać innym. Mobilne Giveboxy
są prostym sposobem na niekłopotliwą wymianę
rzeczami, które mogą posłużyć innym. Wystarczy
przynieść do pracy, ulubionej kawiarni czy domu
kultury małą skrzyneczkę/ pudełko i tam włożyć zbędne
przedmioty, które komuś jeszcze mogą posłużyć.
Dowiedz się więcej:
http://zero-waste.pl/mobilny-givebox/
- 69 -
#Wrzucam, nie wyrzucam
System kaucyjny to funkcjonujący w wielu
krajach sposób na selektywną zbiórkę opakowań po
napojach. Kampania „Wrzucam, nie wyrzucam” to
zachęta do ogólnopolskiej dyskusji nad wdrożeniem
takiego systemu. Jeśli popierasz obowiązkowy system
kaucyjny wciąż możesz podpisać petycję skierowaną
do Ministerstwa Klimatu https://www.petycjeonline.
com/signatures/system_kaucyjny_w_polsce/
Dowiedz się więcej:
http://zero-waste.pl/system-kaucyjny/
#HelloWielo
To kolejna ogólnopolska kampania, tym razem
skierowana do rodziców małych dzieci. Jej celem
jest zwiększenie świadomości i motywacji młodych
rodziców do stosowania wielorazowych alternatyw dla
pieluch jednorazowych. W ramach zeszłorocznej edycji
akcji odbyło się ok. 40 bezpłatnych warsztatów dla
rodziców. Dowiedz się więcej:
http://zero-waste.pl/hellowielo/
Masz czas i umiejętności, którymi możesz się
podzielić? Włącz się do wolontariatu. Dowiesz się
więcej kontaktując się mailowo na adres:
wolontariat@zero-waste.pl
ZAKOŃCZENIE
Gdybyśmy chcieli szczegółowo zaadresować
każde „śmieciowe” wyzwanie, jakie napotkacie w swoim
życiu, to ten ebook musiałby mieć objętość pokaźnej
encyklopedii. Ale nie o to nam chodziło. Mamy nadzieję,
że ten ebook w łatwy i przystępny sposób wprowadził
Was w tajniki filozofii zero waste i zmotywował do
dalszego eksplorowania tego ekscytującego świata.
Głęboko wierzymy, że każda, nawet najmniejsza zmiana,
którą podejmiecie, uczyni świat odrobinę lepszym
miejscem, choć jednocześnie mamy świadomość, że
czasu na uratowanie Ziemi zostało nam już bardzo
niewiele. Potrzebujemy zaangażowania, współpracy
i ambitnych celów, a przede wszystkim zmiany myślenia
o naszej relacji z Ziemią.

Zacznijmy traktować to miejsce tak, jak byśmy

mieli zamiar zostać tu na zawsze.

- 70 -
Z każdego egzemplarza e-booka “Mniej znaczy więcej, Twoje zero waste na co dzień”

przekazuję 2zł na rzecz Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste.

Polskie Stowarzyszenie Zero Waste - od 2017 roku na rzecz promowania filozofii zero waste
i wdrażania gospodarki o obiegu zamkniętym. Swoje cele realizuje poprzez prowadzenie działań
edukacyjnych oraz ogólnopolskich akcji i kampanii wśród których najbardziej rozpoznawalne to:

• #zwłasnymkubkiem - kampania promująca używanie kubków wielorazowych przy zakupie

napojów na wynos.
• HelloWielo - ogólnopolska kampania edukacyjna na rzecz pieluchowania wielorazowego.
• Mobilny Givebox - idea promująca dawanie rzeczom drugiego życia poprzez tworzenie
punktów wymiany przedmiotów w szkołach, biurach, lokalach gastronomicznych.
• Wrzucam! Nie wyrzucam - kampania na rzecz wprowadzenia systemu kaucyjnego
obejmującego szklane, metalowe i plastikowe opakowania na napoje.

AUTOR EBOOKA:
Agnieszka Sadowska-Konczal - absolwentka Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu
Jagiellońskiego w Krakowie, w 2020 roku uzyskała stopień doktora nauk społecznych. Jej
zainteresowania badawcze koncentrują się wokół edukacji dla zrównoważonego rozwoju,
szczególnie w kontekście polityki edukacyjnej oraz roli organizacji pozarządowych. Specjalistka
ds. zrównoważonego rozwoju i społecznej odpowiedzialności biznesu, od wielu lat związana
z III-im sektorem. Współzałożycielka i członkini zarządu Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste
oraz inicjatorka akcji #zwłasnymkubkiem. Certyfikowana trenerka - prowadzi wykłady, warsztaty i
szkolenia o tematyce ekologicznej. Autorka bloga http://ekologika.edu.pl. Prywatnie miłośniczka
kotów, podróży, górskich wędrówek i kompostowania.