F.Y.LL.

B (Semester-I)

Subject: - Contract-I

Assignment

Topic – Revocation of contract

(Deciding factor of liability)
करार रद्द करणे (निर्णायक घटक आणि दायित्व)

SUBMITTED TO. SUBMITTED BY.

Subject teachers Stu. Name –Chetan A Ban
Name. Prof. Reenu Mam Semester: - Sem-1
Signature __________ Roll No. 01 Dt.__/__/____
Date -___/____/____ Signature __________

Session 2023-24
 INDEX
Sr. No. Title Page No.
1 परिचय 1
2 करार रद्द करण्याची व्याख्या 1
3 करार कायद्याचे संक्षिप्त अवलोकन 1
4 कराराच्या संबंधांमध्ये रद्द करण्याचे महत्त्व 2
5 करार रद्द करण्याची कायदेशीर चौकट 2
6 कराराचे घटक आणि त्यांचे महत्त्व 3,4
7 वैध करारासाठी अटी 4
8 करार रद्द करण्याचे नियमन करणाऱ्या कायदेशीर 4,5
तरतुदी
9 कराराच्या दायित्वांचे प्रकार 5,6
10 करार रद्द करणे समजून घेणे 7
11 निरस्तीकरण वि. समाप्ती 8
12 कायदेशीर संकल्पना म्हणून रद्दीकरणाचे गंभीर 8,9
विश्लेषण
13 नुकसान आणि उपायांवर परिणाम 9
14 न्याय्य तत्त्वाचा विचार 9
15 करार रद्द करण्याचे कारण 10,11
16 उत्तरदायित्वावरील रद्दीकरणाचे परिणाम 12,13
17 के स कायद्याचे विश्लेषण 13,14,15
18 निष्कर्ष 15
19 भविष्यातील कायदेशीर विकासासाठी सूचना 16
20 भेटलेल्या माहितीचा संदर्भ (Reference) 16
 Acknowledgment

मला विशेष आभार आणि कृ तज्ञता व्यक्त करायला आवडेल

माझे प्राध्यापीका रीनू मॅडम ज्यांनी आम्हाला हे अद्भुत कार्य करण्याची
सुवर्ण संधी दिली.

विषय :- करार रद्द करणे (निर्णायक घटक आणि दायित्व)

ज्याने मला खूप संशोधन करण्यात मदत के ली आणि मला बर्‍

याच नवीन गोष्टींबद्दल माहिती मिळाली. मी त्यांचा खरोखर आभारी
आहे. मी माझ्या मित्रांचे आभार मानू इच्छितो ज्यांनी मला हा प्रकल्प
तयार करण्यात मदत के ली.

१.० परिचय :-
 करार रद्द करणे हा करार कायद्याचा एक महत्त्वाचा पैलू आहे जो
पक्षांना विशिष्ट परिस्थितीत करार संपुष्टात आणण्याची किं वा रद्द करण्याची
परवानगी देतो. कायदेशीर करारांच्या क्षेत्रात, करार हा दोन किं वा अधिक
पक्षांमधील बंधनकारक करार आहे, ज्यामुळे परस्पर जबाबदाऱ्या निर्माण होतात.
तथापि, अशी परिस्थिती आहे जिथे एक पक्ष करार रद्द करण्याचा किं वा संपुष्टात
आणण्याचा प्रयत्न करू शकतो, ज्यामुळे करार रद्द करण्याच्या संकल्पनेचा शोध
लागतो.

२.० करार रद्द करण्याची व्याख्या :-

करार रद्द करणे म्हणजे सहभागी पक्षांपैकी एकाने करार रद्द करणे किं वा
समाप्त करणे. हे निरस्तीकरण विविध कारणांमुळे होऊ शकते, जसे की कराराचा
भंग, परस्पर संमती, कार्यप्रदर्शनाची अशक्यता किं वा निर्दिष्ट स्थितीची घटना. रद्द
करण्याची प्रक्रिया करार कायद्याच्या तत्त्वांद्वारे नियंत्रित के ली जाते, जे
करारामध्ये प्रवेश करणार्‍
या पक्षांचे अधिकार आणि दायित्वे दर्शवितात.

३.० करार कायद्याचे संक्षिप्त अवलोकन:-

करार कायदा ही नागरी कायद्याची एक शाखा आहे जी करारांची
निर्मिती, अंमलबजावणी आणि व्याख्या यांच्याशी संबंधित आहे. करार हा एक
कायदेशीर बंधनकारक करार आहे जो गुंतलेल्या पक्षांमधील अधिकार आणि
दायित्वे स्थापित करतो. भंग झाल्यास कायदेशीर उपाय उपलब्ध आहेत हे
जाणून, व्यक्ती आणि संस्थांना आत्मविश्वासाने व्यवहार करण्यासाठी करार
कायदा एक फ्रे मवर्क प्रदान करतो.

कराराच्या मुख्य घटकांमध्ये सामान्यत: ऑफर, स्वीकृ ती, विचार, कायदेशीरपणा,

क्षमता आणि अटींची निश्चितता समाविष्ट असते. करार कायद्याचा उद्देश
कराराच्या संबंधांमध्ये निष्पक्षता आणि न्याय सुनिश्चित करणे आहे आणि तो
कराराची निर्मिती आणि कार्यप्रदर्शन नियंत्रित करण्यासाठी नियम आणि
तत्त्वांचा संच प्रदान करतो.
४.० कराराच्या संबंधांमध्ये रद्द करण्याचे महत्त्व :-
करार रद्द करण्याचे महत्त्व कराराच्या संबंधांमध्ये गुंतलेल्या पक्षांना
दिलेल्या लवचिकतेमध्ये आहे. जेव्हा काही अटी पूर्ण के ल्या जातात तेव्हा करार
संपुष्टात आणण्यासाठी हे कायदेशीर यंत्रणा प्रदान करते, ज्यामुळे पक्षांना
कराराची पूर्तता होऊ शकत नाही किं वा करू नये अशा परिस्थितीत सतत
कार्यप्रदर्शन टाळता येते.
रद्द करण्याची कारणे भिन्न असू शकतात, ज्यामध्ये एका पक्षाचे दायित्व
पूर्ण करण्यात अयशस्वी होणे, परिस्थितीतील मूलभूत बदल किं वा करार संपुष्टात
आणण्यासाठी पक्षांमधील परस्पर करार यांचा समावेश आहे. करार रद्द के ल्याने
करारातील संबंधांमध्ये शक्ती संतुलन राखण्यात मदत होते, पक्षांना उल्लंघन
किं वा अनपेक्षित घडामोडींचे निराकरण करण्याचा मार्ग आहे याची खात्री करून.

५.० करार रद्द करण्याची कायदेशीर चौकट:-

करार रद्द करण्याची कायदेशीर चौकट करार कायद्याच्या व्यापक संदर्भात
स्थापित के ली आहे. करार निरस्तीकरण समजून घेण्यासाठी, कराराचे मुख्य घटक,
वैध कराराच्या अटी आणि रद्दीकरण नियंत्रित करणाऱ्या कायदेशीर तरतुदी
समजून घेणे आवश्यक आहे.

६.० कराराचे घटक आणि त्यांचे महत्त्व:-

1) ऑफर आणि स्वीकृ ती :- ऑफर म्हणजे एका पक्षाने के लेला प्रस्ताव आणि
स्वीकृ ती म्हणजे ऑफरच्या अटींशी दुसऱ्या पक्षाचा करार. हे घटक
कराराचा आधार बनवतात, जे पक्षांची परस्पर संमती दर्शवतात.

2) विचार करणे :- विचार करणे ही पक्षांमधील मूल्याची देवाणघेवाण आहे,

अनेकदा वस्तू, सेवा किं वा पैशाच्या स्वरूपात. हा एक महत्त्वाचा घटक
आहे, जो कराराला कायदेशीररित्या अंमलात आणण्यायोग्य बनविणारा
सौदा-विनिमय दर्शवतो.
 3) कायदेशीर संबंध निर्माण करण्याचा हेतू :- करार वैध असण्‍यासाठी, पक्षांनी
त्यांचा करार कायदेशीररित्या बंधनकारक असण्‍याचा हेतू असल्‍याची आवश्‍
यकता आहे. काही प्रकरणांमध्ये, सामाजिक किं वा घरगुती करारांमध्ये हा
हेतू नसू शकतो.

4) उद्देशाची कायदेशीरता :- कराराचा उद्देश कायदेशीर असणे आवश्यक आहे.

बेकायदेशीर उद्दिष्टे असलेले किं वा सार्वजनिक धोरणाचे उल्लंघन करणारे
करार सामान्यत: लागू करण्यायोग्य नसतात .

७.० वैध करारासाठी अटी :-

करार वैध मानला जाण्यासाठी, त्याने काही अटी पूर्ण के ल्या पाहिजेत :-

1) परस्पर संमती :- दोन्ही पक्षांनी दबाव किं वा बळजबरी न करता स्वेच्छे ने

कराराच्या अटींशी सहमत असणे आवश्यक आहे.
2) कायदेशीर ऑब्जेक्ट :- कराराचा उद्देश कायदेशीर असणे आवश्यक आहे
आणि ते कोणत्याही कायद्याचे किं वा सार्वजनिक धोरणाचे उल्लंघन करून
3) विचार करणे:- पक्षांमध्ये मौल्यवान देवाणघेवाण असणे आवश्यक आहे, जे
दुसर्‍या पक्षाच्या वचनांच्या बदल्यात दिलेले किं वा वचन दिलेले काहीतरी
दर्शविते.

८.० करार रद्द करण्याचे नियमन करणाऱ्या कायदेशीर तरतुदी:-

करार रद्द करण्याचे नियमन करणार्‍या कायदेशीर तरतुदी
अधिकारक्षेत्रानुसार बदलतात आणि सामान्य कायदा किं वा वैधानिक कायद्याने
प्रभावित होऊ शकतात. करार रद्द करण्यासाठी काही सामान्य कारणे समाविष्ट
आहेत
 करारभंग :- जर एक पक्ष त्याच्या कराराच्या जबाबदाऱ्या पूर्ण करण्यात
अयशस्वी झाला तर, दुसऱ्या पक्षाला करार रद्द करण्याचा अधिकार असू
शकतो
  परस्पर करार :- पक्ष परस्पर संमतीने करार रद्द करण्यास सहमत होऊ
शकतात. हे सहसा नवीन कराराद्वारे किं वा औपचारिक प्रकाशनाद्वारे के ले
जाते
 वैधानिक तरतुदी :- काही अधिकारक्षेत्रांमध्ये विशिष्ट कायदे असू शकतात
जे काही विशिष्ट परिस्थितींमध्ये करार रद्द करण्यास संबोधित करतात

९.० कराराच्या दायित्वांचे प्रकार :-

1) करारभंग:-
 व्याख्या: कराराचा भंग तेव्हा होतो जेव्हा एखादा पक्ष करारात नमूद
के ल्याप्रमाणे आपली जबाबदारी पार पाडण्यात अयशस्वी ठरतो,
एकतर जे वचन दिले होते ते पूर्ण न के ल्याने किं वा अपुरी
कामगिरी करून
 उल्लंघनाचे प्रकार :-
1) मटेरियल ब्रीच: कराराच्या गाभ्यापर्यंत जाणारे कार्य करण्यात
लक्षणीय आणि मूलभूत अपयश, जे उल्लंघन न करणाऱ्या पक्षाला
करार संपुष्टात आणण्याचा आणि नुकसान भरपाई मिळविण्याचा
अधिकार देते.
2) किरकोळ उल्लंघन: कराराच्या मुळाशी न जाणारे काम करण्यात
कमी लक्षणीय अपयश. उल्लंघन न करणारा पक्ष अद्याप नुकसान
भरपाई मागू शकतो परंतु त्याला करार संपुष्टात आणण्याचा
अधिकार असू शकत नाही

2)आगाऊ उल्लंघन :-
१.० : याला खंडन म्हणूनही ओळखले जाते, जेव्हा एखादा पक्ष
प्रत्यक्ष कामगिरी देय होण्यापूर्वी त्याच्या कराराच्या जबाबदाऱ्या पूर्ण
न करण्याचा आपला हेतू शब्द किं वा कृ तीद्वारे व्यक्त करतो तेव्हा
आगाऊ उल्लंघन होते.
 २.० परिणाम: गैर-भंग करणारा पक्ष आगाऊ उल्लंघनास तात्काळ
उल्लंघन मानू शकतो आणि वास्तविक कामगिरी तारखेची वाट न
पाहता नुकसान शोधणे किं वा करार संपुष्टात आणणे यासारख्या
उपायांचा पाठपुरावा करू शकतो.

3) कामगिरीची अशक्यता :-

१.० व्याख्या: कार्यक्षमतेची अशक्यता अशा परिस्थितींचा संदर्भ देते जिथे

पक्षाला त्याच्या कराराच्या जबाबदाऱ्या पूर्ण करणे वस्तुनिष्ठपणे अशक्य
होते. अप्रत्याशित घटना किं वा पक्षांच्या नियंत्रणाबाहेरील परिस्थितीमुळे ही
अशक्यता उद्भवू शकते .

२.० अशक्यतेचे प्रकार:-

उद्दिष्ट अशक्यता: जेव्हा कार्यप्रदर्शन वस्तुनिष्ठपणे अशक्य होते,
जसे की कराराच्या विषयाचा नाश किं वा कामगिरीसाठी आवश्यक
असलेल्या व्यक्तीचा मृत्यू.

३.० व्यक्तिनिष्ठ असंभाव्यता:

अशा परिस्थितींचा समावेश होतो जिथे कामगिरी अद्याप
शारीरिकदृष्ट्या शक्य आहे, परंतु विशिष्ट पक्ष आजारपण किं वा अक्षमता
यासारख्या कारणांमुळे कामगिरी करू शकत नाही.

४.० कायदेशीर परिणाम :-

अशक्यतेच्या स्वरूपावर अवलंबून, करार सोडला जाऊ शकतो
आणि पक्षांना पुढील कामगिरीपासून माफ के ले जाऊ शकते. "अव्यवहार्यता"
किं वा "उद्देशाची निराशा" यासारखे सामान्य कायद्याचे सिद्धांत लागू होऊ
शकतात.
१०.० करार रद्द करणे समजून घेणे :-
१.० व्याख्या आणि संकल्पना:- करार रद्द करणे म्हणजे सहभागी
पक्षांपैकी एकाने करार रद्द करणे किं वा समाप्त करणे. ही समाप्ती
विविध कारणांमुळे होऊ शकते, जसे की कराराचा भंग, परस्पर संमती,
कार्यप्रदर्शनाची अशक्यता किं वा निर्दिष्ट स्थितीची घटना. रद्दीकरणाची
संकल्पना करार कायद्यात आधारित आहे, जी कराराची निर्मिती,
अंमलबजावणी आणि समाप्तीसाठी कायदेशीर चौकट प्रदान
करते.रद्दीकरणाचा अर्थ असा होतो की एक पक्ष करारातून माघार
घेण्याचा अधिकार वापरत आहे, कराराच्या अंतर्गत पुढील कार्यप्रदर्शन
आणि दायित्वे थांबवत आहे. ही कायदेशीर कृ ती सहसा करारामध्ये
निर्दिष्ट के लेल्या अटी आणि शर्तींद्वारे किं वा लागू कायद्यांद्वारे
निर्देशित के ली जाते.

२.० करार संपुष्टात आणण्याच्या इतर प्रकारांपेक्षा फरक :-

रद्दीकरण वि. रद्दीकरण:-
1. निरस्तीकरण: एका पक्षाद्वारे करार रद्द करणे किं वा संपुष्टात आणणे
समाविष्ट आहे, अनेकदा विशिष्ट परिस्थितीमुळे किं वा दुसर्‍या पक्षाद्वारे
कराराचे उल्लंघन के ल्यामुळे

2. रद्द करणे: सामान्यतः पक्षांना त्यांच्या पूर्व-कराराच्या स्थितीवर

पुनर्संचयित करण्याच्या उद्देशाने करार रद्द करणे किं वा रद्द करणे होय.
फसवणूक, चुकीचे चित्रण किं वा इतर कारणास्तव रद्द करणे परस्पर
किं वा न्यायालयाने आदेश दिलेले असू शकते
११.० निरस्तीकरण वि. समाप्ती :-

1. रद्दीकरण: अनेकदा करारामध्ये निर्दिष्ट के लेल्या विशिष्ट घटना किं वा

अटींच्या आधारावर किं वा लागू कायद्यानुसार, एका पक्षाद्वारे करार रद्द
करण्याची एकतर्फी कृ ती सूचित करते.
2. समाप्ती: एक व्यापक संज्ञा ज्यामध्ये करार समाप्त करण्यासाठी
परस्पर आणि एकतर्फी दोन्ही क्रिया समाविष्ट असू शकतात.
कार्यप्रदर्शन पूर्ण करणे, कराराची मुदत संपणे किं वा पक्षांनी के लेला
करार यासह विविध कारणांमुळे समाप्ती होऊ शकते.

१२.० कायदेशीर संकल्पना म्हणून रद्दीकरणाचे गंभीर विश्लेषण:-

कं त्राटी संबंधांमध्ये लवचिकता:-

 सामर्थ्य: निरस्त करणे पक्षांना करारातून बाहेर पडण्यासाठी एक यंत्रणा

प्रदान करते जेव्हा विशिष्ट परिस्थिती किं वा घटना समाप्तीची हमी
देतात. ही लवचिकता डायनॅमिक व्यावसायिक वातावरणात महत्त्वपूर्ण
असू शकते जेथे परिस्थिती बदलू शकते.

 आव्हान: निरस्तीकरणाच्या एकतर्फी स्वरूपामुळे विवाद होऊ शकतात,

विशेषत: जर निरस्त करण्याची कारणे व्यक्तिनिष्ठ असतील किं वा
स्पष्टीकरणासाठी खुले असतील. निष्पक्षतेसाठी दोन्ही पक्षांच्या
हितसंबंधांचा समतोल राखणे महत्त्वाचे आहे.

अंमलबजावणी आणि कायदेशीर स्पष्टता:-

 सामर्थ्य: रद्द करण्याबाबत स्पष्ट करारातील तरतुदी अंमलबजावणीक्षमता

वाढवू शकतात आणि संदिग्धता कमी करू शकतात. सु-मसुदा तयार
 के लेले करार अनेकदा अटींची रूपरेषा दर्शवितात ज्या अंतर्गत रद्द करणे
परवानगी आहे.

 आव्हान: स्पष्ट कराराच्या अटींच्या अनुपस्थितीत, रद्द करण्याचा

कायदेशीर आधार सामान्य करार कायद्याच्या तत्त्वांवर अवलंबून असू
शकतो, ज्यामुळे संभाव्य अनिश्चितता आणि मतभेद निर्माण होतात.

१३.० नुकसान आणि उपायांवर परिणाम:-

 सामर्थ्य: रद्द करणे पक्षांना करार संपुष्टात आणण्यास आणि उल्लंघन

किं वा गैर-कार्यक्षमतेसाठी नुकसान किं वा इतर उपाय शोधण्याची परवानगी
देते. उल्लंघन न करणार्‍
या पक्षाकडू न झालेल्या हानीचे निराकरण करण्याचे
हे एक प्रभावी माध्यम असू शकते.

 आव्हान: हानीची व्याप्ती आणि योग्य उपाय निश्चित करणे जटिल असू
शकते आणि कायदेशीर प्रणाली नुकसानीची गणना आणि प्रदान
करण्याच्या त्यांच्या दृष्टिकोनात भिन्न असू शकतात.

१४.० न्याय्य तत्त्वाचा विचार :-

 सामर्थ्य: रद्दीकरणाच्या वैधतेचे मूल्यांकन करताना, निष्पक्षता सुनिश्चित

करताना आणि अन्यायकारक समृद्धी रोखताना न्यायालये न्याय्य तत्त्वांचा
विचार करू शकतात.
 आव्हान: कायदेशीर तत्त्वांसह समतोल राखणे आव्हानात्मक असू शकते
आणि प्रत्येक प्रकरणातील विशिष्ट तथ्यांवर आधारित निकाल बदलू
शकतात.
१५.० करार रद्द करण्याचे कारण :-
१.० परस्पर संमती:

 व्याख्या: रद्द करण्याच्या प्राथमिक कारणांपैकी एक म्हणजे परस्पर संमती,

जेथे दोन्ही पक्ष स्वेच्छे ने करार संपुष्टात आणण्यास सहमती देतात.

 प्रक्रिया: पक्ष परस्पर संमतीने करार रद्द करण्यासाठी त्यांच्या कराराशी

औपचारिकपणे संवाद साधू शकतात. हे नवीन कराराद्वारे, लेखी
पुष्टीकरणाद्वारे किं वा स्पष्ट कराराच्या इतर प्रकारांद्वारे के ले जाऊ शकते.

 अंमलबजावणीक्षमता: परस्पर संमतीने के लेले करार सामान्यत: अंमलात

आणण्यायोग्य असतात आणि दोन्ही पक्षांनी सहमती दर्शवल्यानंतर रद्द
करणे प्रभावी होते.

२.० एका पक्षाकडू न कराराचा भंग:

 व्याख्या: जर एक पक्ष त्याच्या करारातील जबाबदाऱ्या पूर्ण करण्यात

अयशस्वी झाला तर, उल्लंघन न करणाऱ्या पक्षाला करार रद्द करण्याचा
अधिकार असू शकतो.

 प्रक्रिया: उल्लंघन न करणार्‍

या पक्षाला सामान्यत: चूक करणार्‍
या पक्षाला
उल्लंघनाची सूचना देणे आवश्यक आहे, त्यांना उल्लंघन बरा करण्याची
संधी देणे. जर उल्लंघन दुरुस्त के ले नाही तर, उल्लंघन न करणारा पक्ष
निरस्तीकरणासह पुढे जाऊ शकतो.

 अंमलबजावणीक्षमता: कराराच्या उल्लंघनाच्या आधारावर रद्द करणे

कायदेशीररित्या समर्थित आहे आणि उल्लंघन न करणारा पक्ष
उल्लंघनामुळे झालेल्या नुकसानास पात्र असू शकतो.
३.० एकतर्फी चूक किं वा फसवणूक:
 एकतर्फी चूक:

 व्याख्या: जर एका पक्षाने कराराच्या संदर्भात महत्त्वपूर्ण चूक के ली असेल

आणि दुसर्‍
या पक्षाला त्रुटीची जाणीव असेल, तर चुकलेल्या पक्षाकडे रद्द
करण्याचे कारण असू शकते.

 प्रक्रिया: चूक झालेल्या पक्षाला सामान्यत: हे दाखवणे आवश्यक आहे की

चूक भौतिक होती, त्यांनी चुकीची जोखीम गृहीत धरली नाही आणि
कराराची अंमलबजावणी करणे बेकायदेशीर असेल.

 अंमलबजावणीक्षमता: जर चूक आवश्यक कायदेशीर निकष पूर्ण करत

असेल तर न्यायालये रद्द करण्याची परवानगी देऊ शकतात.

 फसवणूक:-

 व्याख्या: जर एका पक्षाने फसव्या चुकीच्या सादरीकरणाद्वारे दुसर्‍याला

करारात प्रवेश करण्यास प्रवृत्त के ले, तर फसवणूक झालेल्या पक्षाकडे रद्द
करण्याचे कारण असू शकते.

 प्रक्रिया: फसवणूक झालेल्या पक्षाला सहसा हे दाखवून देणे आवश्यक

असते की चुकीचे सादरीकरण भौतिक होते, फसवण्याच्या उद्देशाने के ले गेले
होते आणि निर्दोष पक्षाने त्यावर अवलंबून होते.

 अंमलबजावणीक्षमता: फसवणुकीद्वारे प्रेरित करार रद्द करण्यायोग्य असू

शकतात आणि फसवणूक के लेल्या पक्षाला करार रद्द करण्याचा अधिकार
असू शकतो.
१६ .० उत्तरदायित्वावरील रद्दीकरणाचे परिणाम :-
 कराराच्या दायित्वांमधून पक्षांची मुक्तता:

 मागे घेणारा पक्ष: निरस्तीकरण सुरू करणार्‍

या पक्षाला त्याच्या कराराच्या
दायित्वांच्या पुढील कामगिरीपासून मुक्त के ले जाते. एकदा करार
प्रभावीपणे रद्द झाल्यानंतर, रद्द करणारा पक्ष यापुढे कराराच्या अटींना
बांधील राहणार नाही.

 नॉन-रिव्होकिं ग पार्टी: नॉन-रिव्हॉकिं ग पार्टी देखील कराराच्या अंतर्गत

त्याच्या जबाबदाऱ्यांमधून मुक्त होते. तथापि, रद्द न करणार्‍
या पक्षाने
के लेल्या उल्लंघनामुळे रद्दीकरण झाले असल्यास, रद्द करणारा पक्ष काही
उपायांसाठी किं वा उल्लंघनामुळे होणार्‍
या नुकसानास पात्र असू शकतो.

 ब्रीचिंग पार्टीसाठी आर्थिक परिणाम:

 रद्द करणारा पक्ष: जर निरस्तीकरण दुसर्‍

या पक्षाने के लेल्या उल्लंघनावर
आधारित असेल तर, रद्द करणारा पक्ष उल्लंघनाच्या परिणामी झालेल्या
कोणत्याही नुकसानीची भरपाई करण्यासाठी आर्थिक उपाय शोधू शकतो.

 नॉन-रिव्हॉकिं ग पार्टी: उल्लंघनामुळे रद्द करण्याचा सामना करणार्‍

या पक्षाला
रद्द करणार्‍
या पक्षाला देय संभाव्य नुकसानासह आर्थिक दायित्वे लागू
शकतात. नुकसानीची रक्कम अनेकदा उल्लंघनाचा थेट परिणाम म्हणून
रद्द न करणार्‍
या पक्षाला झालेल्या नुकसानीद्वारे निर्धारित के ली जाते.
  कायदेशीर परिणाम आणि संभाव्य नुकसान:

 रद्द करणार्‍
या पक्षाचे कायदेशीर परिणाम:

 अंमलबजावणीक्षमता: जर रद्दीकरण कायदेशीर कारणास्तव (उदा. कराराचा

भंग) आधारावर न्याय्य असेल तर ते अंमलात आणण्यायोग्य असण्याची
शक्यता आहे. तथापि, रद्द करणार्‍
या पक्षाने करारामध्ये किं वा लागू
कायद्याद्वारे निर्दिष्ट के लेल्या कोणत्याही प्रक्रियात्मक आवश्यकतांचे
पालन करणे आवश्यक आहे.

 संभाव्य नुकसान:

 नुकसान भरपाई: उल्लंघन न करणार्‍

या पक्षाला उल्लंघनाचा थेट परिणाम
म्हणून झालेले वास्तविक नुकसान भरून काढण्यासाठी नुकसान भरपाई
दिली जाऊ शकते.

 परिणामी नुकसान: काही प्रकरणांमध्ये, पक्षांना परिणामी नुकसानीस पात्र

असू शकते, जे उल्लंघनाचा थेट परिणाम नसलेले नुकसान आहेत परंतु ते
अगोदरच आहेत आणि जेव्हा त्यांनी करारात प्रवेश के ला तेव्हा पक्षांच्या
विचारात होते.

१७.० के स कायद्याचे विश्लेषण :-

करार रद्द करण्याशी संबंधित महत्त्वाच्या प्रकरणांची तपासणी:

 प्रकरणे ओळखा: करार रद्द करण्याशी संबंधित लँडमार्क प्रकरणे ओळखा

आणि त्यांचे विश्लेषण करा. कायदेशीर युक्तिवाद आणि निर्णयांमध्ये
 निरस्तीकरणाशी संबंधित समस्या कें द्रस्थानी असलेल्या प्रकरणांचा शोध
घ्या.

 कायदेशीर तर्क : प्रत्येक प्रकरणातील न्यायालयाच्या निर्णयामागील

कायदेशीर तर्क तपासा. रद्द करण्यासाठी विशिष्ट कारणे आणि न्यायालयाने
करार कायद्याची तत्त्वे कशी लागू के ली हे समजून घ्या.

 पूर्ववर्ती आणि कायदेशीर व्याख्यांवर त्यांचा प्रभाव:

 बंधनकारक उदाहरणे: प्रकरणांनी अधिकारक्षेत्रात बंधनकारक उदाहरणे

स्थापित के ली आहेत की नाही हे ओळखा. बंधनकारक उदाहरणे हे असे
निर्णय आहेत ज्यांचे पालन समान अधिकारक्षेत्रातील खालच्या
न्यायालयांनी के ले पाहिजे.

 प्रेरक उदाहरणे: इतर अधिकारक्षेत्रातील प्रकरणे एक्सप्लोर करा जी

कायदेशीर व्याख्यांवर प्रभाव पाडणारी असू शकतात. बंधनकारक नसताना,
न्यायालये त्यांच्या निर्णयापर्यंत पोहोचण्यासाठी प्रेरक उदाहरणांचा विचार
करू शकतात.

 आंतरराष्ट्रीय प्रकरणांसह तुलनात्मक विश्लेषण:

 आंतरराष्ट्रीय प्रकरणे ओळखा: करार रद्द करण्याच्या कायदेशीर

दृष्टीकोनांची तुलना करण्यासाठी विविध अधिकारक्षेत्रातील प्रकरणे
एक्सप्लोर करा. निरस्तीकरण समस्या वेगवेगळ्या कायदेशीर प्रणाली कशा
हाताळतात यामधील समानता किं वा फरक पहा.

 कायदेशीर चौकट: करार रद्द करण्यावर प्रभाव टाकणाऱ्या विविध

अधिकारक्षेत्रातील कायदेशीर चौकट समजून घ्या. विशिष्ट वैधानिक तरतुदी
 किं वा सामान्य कायद्याची तत्त्वे करार रद्द करण्यावर नियंत्रण ठे वतात
की नाही याचा विचार करा.

 अलीकडील घडामोडींसह अद्ययावत रहा:-

o कॉन्ट्रॅक्ट कायद्यातील ताज्या घडामोडींसाठी कायदेशीर डेटाबेस,

न्यायालयाचे निर्णय आणि कायदेशीर बातम्या नियमितपणे तपासा,
विशेषत: करार रद्द करण्याबाबत.
१८.० निष्कर्ष:-
सारांश, करार रद्द करण्यावरील चर्चेत अनेक महत्त्वाचे मुद्दे समाविष्ट होते:

1. व्याख्या आणि संकल्पना: परस्पर संमती, कराराचा भंग किं वा एकतर्फी चूक
यासारख्या विविध कारणांवर आधारित, करार रद्द करणे किं वा पक्षांपैकी
एकाने करार रद्द करणे किं वा संपुष्टात आणणे यांचा समावेश होतो.

2. कायदेशीर फ्रे मवर्क : करार रद्दीकरणाची कायदेशीर चौकट करार कायद्याच्या

व्यापक संदर्भात स्थापित के ली जाते, ज्यामध्ये परस्पर संमती, कराराचा
भंग आणि रद्दीकरण नियंत्रित करणाऱ्या कायदेशीर तरतुदी यासारख्या
घटकांचा समावेश होतो.

3. रद्द करण्याचे कारण: पक्ष परस्पर संमतीवर आधारित करार रद्द करू
शकतात, एका पक्षाद्वारे कराराचे उल्लंघन किं वा एकतर्फी चूक किं वा
फसवणूक यासारख्या परिस्थिती.

१९.० भविष्यातील कायदेशीर विकासासाठी सूचना:-

1. कायदेशीर फ्रे मवर्क मधील स्पष्टता: अधिकारक्षेत्रे करार रद्द करण्याशी
संबंधित कायदेशीर फ्रे मवर्क ची स्पष्टता वाढविण्याचा विचार करू शकतात.
सु-परिभाषित कायदे आणि सातत्यपूर्ण न्यायिक व्याख्या संदिग्धता कमी
करू शकतात आणि कायदेशीर अंदाज वाढवू शकतात.

2. आंतरराष्ट्रीय मानकांचे सामंजस्यीकरण: रद्दीकरणासह, करार कायद्यावरील

आंतरराष्ट्रीय मानकांशी सुसंवाद साधण्याचे प्रयत्न, सीमापार व्यवहार
सुलभ करू शकतात आणि करार विवादांसाठी अधिक एकत्रित दृष्टीकोन
प्रदान करू शकतात.

3. ADR यंत्रणांवर भर: करार रद्द करण्याच्या प्रकरणांमध्ये लवाद किं वा

मध्यस्थी यासारख्या पर्यायी विवाद निराकरण (ADR) यंत्रणेचा वापर
करण्यास प्रोत्साहन देणे विवादांचे निराकरण करण्यासाठी अधिक कार्यक्षम
आणि किफायतशीर मार्ग देऊ शकते.

4. तांत्रिक प्रगती: व्यवसाय व्यवहारांमध्ये तंत्रज्ञान महत्त्वपूर्ण भूमिका

बजावत असल्याने, कायदेशीर घडामोडींनी करार रद्द करण्याच्या प्रक्रियेवर
स्मार्ट करार आणि ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानाच्या परिणामांचा विचार के ला
पाहिजे.

5. ग्राहक संरक्षण: भविष्यातील कायदेशीर घडामोडी करार रद्द करण्याच्या

परिस्थितींमध्ये ग्राहक संरक्षणावर अधिक जोर देऊ शकतात, ज्यामुळे
व्यक्तींना उल्लंघन किं वा विवादांचे निराकरण करण्यासाठी निष्पक्ष आणि
पारदर्शक यंत्रणांमध्ये प्रवेश आहे याची खात्री होईल.
२०.० भेटलेल्या महितीचा संदर्भ (Reference)
सादर के लेली माहिती मुकुं द प्रकाशन यांचे लेखक श्री. आर. आर.
टिपणीस(वकील) व दर्शना रा. टिपणीस (वकील) यांचे पाठ्यपुस्तकातून
घेतलेली आहे. (पान क्रं १६१ ते १७२ व २१५ ते २१७)