TARİH
ÜNİTE
İskitler (MÖ VIII.-MÖ III. Yüzyıl)
Bilinen ilk Türk topluluğudur. İran
kaynaklarında Sakalar olarak geçmektedir.
Bilinen en önemli hükümdarı Alp Er
Tunga’dır. Heredot tarihinde Alp Er Tunga,
Modova olarak geçmektedir.
Asya Hun Devleti (MÖ 220-MS 216)
Ötüken merkezli kurulmuş olup, bilinen
teşkilatlı ilk Türk devletidir.
Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır.
Devletin en parlak dönemi Mete Han
Dönemi’dir.
Mete Han Orta Asya’da Türk siyasi birliğini
sağlayan ilk hükümdar olmuştur.
İlk düzenli ordu Mete Han zamanında
kurulmuştur.
İkiye ayrıldıktan sonra Batı Hunlar Çin
hakimiyetine girdiler. Güney Hunları ise MS
216’da yıkıldı.
Avrupa Hun Devleti (374-469)
Avrupa’da kurulan ilk Türk devletidir.
Balamir tarafından Orta Macaristan’da
kurulmuştur.
Devletin en parlak dönemi Attila dönemidir.
Attila, Margos Antlaşmasıyla Doğu Roma’yı
vergiye bağlamıştır.
Batı Roma üzerine önce Galya ardından
İtalya Seferi olmak üzere iki sefer
düzenlemiştir.
Attila Tanrı’nın Kamçısı (Kırbacı) ve Cesur
Kavimlerin Efendisi olarak bilinmektedir.
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ
I. Kök Türk Devleti (552-630)
Tarihte Türk adını ilk kez kullanan devlettir.
Asya Hun’dan sonra Türk birliğini sağlayan
ikinci büyük Türk devletidir.
Avarlara karşı başlatılan mücadele sonucunda
Bumin Kağan tarafından Ötüken merkezli
kurulmuştur.
İkili teşkilat uygulanmış olup, devletin batı
kanadını İstemi Yabgu yönetmiştir.
Mukan Kağan zamanı Göktürklerin en parlak
zamanıdır.
İstemi Yabgu Sasanilerle anlaşarak Akhunları
ortadan kaldırdı. Daha sonra Bizans ile
anlaşarak Sasanileri zayıflattılar.
Tapo Kağan zamanında Budizm kabul
edilmiştir.
II. Kök Türk Devleti (682-742)
Elli yıllık Çin esaretinden sonra İlteriş
(derleyen/toplayan) Kutluk Kağan
liderliğinde bağımsız oldular.
Bilge Kağan, Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk
önemli kişilerdir.
II. Göktürkler, Basmil, Karluk ve Uygurlar
tarafından yıkılmıştır.
Türk adını kullanmaları milliyetçi bir yapıya
sahip olduklarını gösterir.
On İki Hayvanlı Türk Takvimini
kullanmışlardır.
Ergenekon ve Bozkurt Destanı ile Orhun
Kitabelerini oluşturmuşlardır.
Orhun Yazıtları Türk tarihinin ve
edebiyatının ilk yazılı eserleridir.
Uygur Devleti (744-840)
İlk kez yerleşik yaşam geçen Türk
devletidir.
Türk tarihinde bilinen ilk kütüphaneyi
kurmuşlardır.
Kültür-sanat alanında en büyük ilerlemeyi
sağlayan İslamiyet öncesi Türk devletidir.
Kendilerine özgü alfabeleri bulunmaktadır.
Maniheizm dinini seçmişlerdir. Böylece
yerleşik yaşama geçmişler ve savaşçı
özelliklerini kaybetmişlerdir.
Hükümdarlarına Ay Tengri ve Kün Tengri
unvanını vermişlerdir.
Evler ve tapınaklar inşa etmişlerdir.
Macarlar
IX. yüzyılın başlarında Hazar egemenliği
altında olan Macarlar, Peçeneklerin
baskısıyla batıya doğru göç etmiştir.
896’da Macaristan’a yerleşen Macarlar,
Hristiyanlığı benimseyerek Türk kimliğini
kaybetmiştir.
Karluklar
Karluklar, II. Kök Türk Devleti’nin yıkılmasında ve
Uygur Devleti’nin kurulmasında etkili olmuştur.
751 Talas Savaşı’nda Çinlilere karşı Müslüman
ordusunun yanında yer almıştır.
Türgişler
Emevilerle mücadele ederek Arapların, Orta
Asya’da hâkimiyet kurmasını
engellemişlerdir.
Kendi adlarına para bastırmışlardır.
KPSS 1.
Hazarlar (630-968)
Göktürklerin yıkılışıyla bağımsız oldular.
Musevilik inancını benimseyen tek
Türk devletidir.
Hazarların dönemine Hazar Barış Çağı
(Pax Hazarika) denilmektedir.
Avarlar (562-805)
Bayan Han liderliğinde Orta Avrupa’da
kurulmuştur.
İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir.
Kırgızlar (840-1207)
Uygur Devleti’nin yıkılmasıyla bağımsız
oldular.
Manas Destanı ve Yenisey Yazıtları
Kırgızlara aittir.
Kumanlar - Kıpçaklar (1050-1239)
Kıpçaklardan kalan en önemli eser dil ve
alanında Codex Cumanicus adı verilen
sözlüktür.
Başkırtlar
Ural Dağları çevresinde Türk boylarına
bağlı olarak varlıklarını sürdürdüler.
Peçenekler
IX-XII. yüzyıllarda Karadeniz’in
kuzeyindeki steplerde yaşamışlardır.
Bizans ordusunda paralı askerlik
yapan Peçenekler, Malazgirt
Savaşı’nda Bizans ordusundan
ayrılarak Alp Arslan’ın ordusuna
katılmıştır.
TARİH İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ KPSS 1. ÜNİTE

Türk Adının Anlam ve Önemi Kavimler Göçü

Türk adına, gerek kaynaklarda gerekse araştırmalarda çeşitli anlamlar verilmiştir.

Asya Hun Devleti’nin zayıflaması ve yıkılış sürecine girmesiyle Orta Asya’nın geniş bozkırlarında
Çin kaynaklarına göre ‘‘Miğfer’’ yaşayan bazı Türk boyları bağımsız hareket etmeye başlamıştır.

Kaşgarlı Mahmut’a göre ‘‘Olgunluk çağı’’ Zamanla nüfusu artan bu boylar, Çin’in baskısı ve ekonomik nedenler sebebiyle I. yüzyıldan
itibaren batıya doğru göç etmeye başlamışlardır.
A. Wambery’e göre ‘‘Türemek’’
Hun Türkleri, bu göç hareketi önlerine çıkan Germen, Ostrogot ve Vizigot gibi kavimleri batıya
Ziya Gökalp’e göre ‘‘Kanun ve nizam sahibi’’ doğru sürükleyerek yerlerinden etmişlerdir.

Türk adına, çeşitli anlamlar verilmesine rağmen 1911’de yayınlanan eski bir Türkçe Hunlardan kaçan kavimler, Roma sınırlarına yığılmış ve bu topluluklar 376 yılında kitleler
metinden ‘‘güç, kuvvet’’ anlamına geldiği anlaşılmıştır. hâlinde Roma İmparatorluğu topraklarına girmiştir.

552 yılında bağımsızlığına ilan Kök Türk Devleti’yle Türk adı ilk defa bir devlet adı olarak Tarihte bu büyük nüfus hareketine ‘‘Kavimler Göçü’’ denilmektedir.
kullanılarak resmiyet kazanmıştır.

Türkiye kelimesi, ilk olarak VI. yüzyılda Bizans kaynaklarında “Orta Asya” için kullanmıştır. Kavimler Göçünün Sonuçları

Bizans kaynakları, IX ve X. yüzyıllarda Volga’dan, Orta Avrupa’ya kadar uzanan sahaya Günümüz Avrupa milletlerinin temelleri atıldı.
da Türkiye adını vermiştir.
Roma İmparatorluğu, Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
XI-XIII. yüzyıllarda Mısır ve Suriye’ye, Türkiye denmiştir. Anadolu ise XII. yüzyıldan itibaren
Türkiye olarak tanınmaya başlanmıştır. Avrupa Hun Devleti kuruldu.

Avrupa’da feodalite güç kazandı ve skolastik düşünce gelişti.

Avrupalılar, Türk kültürünü tanıdı.

Orta Asya Kültür Merkezleri

Anav Kültürü (MÖ 4000-MÖ 1000)

Türklerin Göç Nedenleri
Anav, günümüzde Aşkabat’ın güneydoğusunda bir yerleşim bölgesidir. Türk kültürünün
önemli bir unsuru olan at, ilk defa bu kültürde görülmüştür. Orta Asya’nın en eski
kültürüdür. Türk toplumunun yaşam tarzına da Türklerin Ana Yurttan Göç Nedenleri
yaşadığı bölgenin coğrafi özellikleri
Afanesyevo Kültürü (MÖ 2500-MÖ 1700) şekil vermiştir.
Türklere ait en eski kültür bölgesi olarak kabul edilmektedir. Çakmak taşından ok uçları,
bıçaklar, kemik iğneler, bakır eşyalar, basit çömlekler bu kültürün belli başlı eserleridir. Tarımın sınırlı, otlakların geniş yer
tuttuğu Orta Asya’da, Türk boyları Ekonomik Siyasi
Andronova Kültürü (MÖ 1700-MÖ 1200) zorunlu olarak geçimlerini hayvancılık Sebepler Sebepler
Afanesyevo kültürünün daha geniş bir alana yayılmış ve gelişmiş şeklidir. Afanesyevo ve üzerine kurmuştur.
Andronova kültürü, Ön Türkler yani Türklerin ataları tarafından meydana getirilmiştir. Nüfusun artması Türk boyları
Türklerin büyük çoğunluğu, konar- arasındaki
Karasuk Kültürü (MÖ 1200-MÖ 700) göçer bir yaşam tarzını benimserken Otlakların yetersizliği mücadeleler
Bu kültürün en önemli özelliği, dünyanın pek çok bölgesine göre demiri daha erken bir kısmı da yerleşik yaşam sürmüştür.
işlemeye başlamasıdır. Kuraklık Çin ve Moğol
Türk boylarından bazıları, uygun tarım baskısı
Tagar Kültürü (MÖ 700-MÖ 300) alanlarında hem tahıl hem de Ağır kış şartları
Tagar kültürü, kendinden önceki Türk kültürlerinin bir sentezi ve gelişmiş şeklidir. Tunçtan meyve-sebze yetiştirmiştir. Yeni ülkeler elde
bıçak, ok uçları, küçük hayvan heykelleri bu kültürün belli başlı eserleridir. etme düşüncesi
TARİH İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ
Devlet Yönetimi
Göçebe yaşam nedeniyle devlet boylar
federasyonu şeklinde örgütlenmiştir.
DEVLET (İL)
MİLLET (BUDUN)
BOY (OK)
AİLELER (URUG)
AİLE (OĞUŞ)
Kut: Devleti yönetme yetkisinin hükümdara Tanrı
tarafından verilmesi anlamına gelmektedir.
Ülüg/Ülüş: Tanrı’nın verdiği iktisadi güç
Kut: Kağanın siyasi iktidara sahip olması
Küç: Tanrı’nın verdiği askeri güç
Türk devletleri dört temel unsura dayanır.
Bağımsızlık (Oksızlık), Teşkilat (Teşkilat), Ülke ve
Halk (Kün)
Türk devletlerinde merkezi yönetim; kağan,
ayukı ve kurultay olmak üzere üç unsurdan
oluşur.
Kurultay (toy); siyasi, kültürel, hukuki ve
ekonomik konularda genel kararlar alan ve
devlet yönetiminin temelini oluşturan en yüksek
kuruluştur.
Kağan, hanedan üyeleri, hatun, aygucı ve boy
beylerinden oluşan kurultayın üyelerine
“toygun” denilirdi.
Yönetim’de ‘‘ikili teşkilat sistemi’’ uygulanmıştır.
(doğu-batı)
Kağan doğuda otururken, batının yönetimi
genelde kağanın kardeşine bırakılmıştır. (Yabgu)
Hükümdar unvanları; Tanhu, Han, Erkin, Şanyü,
İlteber, Tutuk, Kağan, İdikut, İlteriş, Hakan, Başbuğ
ve Yabgu
Hükümdarlık sembolleri; Otağ, Kotuz, Tuğ, Örgin,
Davul, Toy, Kemer, Kılıç, Yay, Yarlığ, Kama, Kamçı
ve Ordu
KPSS 1. ÜNİTE
Sosyal Hayat Ordu
Türklerin yaşadığı coğrafyadaki sert iklim koşulları,
Orta Asya’daki diğer milletler ve Türk boyları
DEVLET (İL) arasındaki mücadeleler savaşçı bir kimliğin
MİLLET (BUDUN) oluşmasında büyük bir etken olmuştur.
BOY (OK)
Tarihte ilk düzenli Türk ordusu, Mete Han tarafından
AİLELER (URUG) MÖ 209’da kurulmuştur. (Onlu Teşkilat)
AİLE (OĞUŞ)
Türkler ‘‘at’’dan daha iyi faydalanabilmek için
pantolon, deri kuşak, üzengi, nal, gem ve eyeri icat
Toplum yapısında sınıfsal farklılıklar bulunmamaktadır. etmişlerdir.
Toy adı verilen şölenler yapılmıştır. Yaşam tarzından
dolayı ordu-millet anlayışı gelişmiştir.
Ticaret
Hukuk Eski Türk topluluklarında ve devletlerinde ticaret, büyük
ölçüde “değiş-tokuş” esasına dayanmaktaydı.
İlk Türk devletlerinde hukukun kaynağını töre oluşturmaktadır. Türkler, değiş tokuş için en çok atı ve kıymetli
madenlerden yapılmış çeşitli kap kacakları
Yaşam tarzı nedeniyle kısa süreli hapis cezası uygulanmıştır.
kullanmışlardır.
Türk tarihinde hukuk kuralları ilk kez Uygurlar tarafından yazılı
hale getirilmiştir.
Yazı, Dil ve Edebiyat
Dini İnanış Yazılı Sözlü
Türklerde dini inanışın temelini Gök Tanrı inancı oluşturmuştur.
Gök Tanrı inancı dışında ise Tabiat kuvvetleri, Atalar Kültü, Orhun Kitabeleri Alp Er Tunga Destanı
Budizm, Şamanizm, Totemizm, Maniheizm, İslamiyet,
Hristiyanlık ve Musevilik inançları bulunmaktadır. Bugut Yazıtları Oğuz Kağan Destanı
Yenisey Yazıtları Ergenekon Destanı
Karabalgasun Yazıtları Bozkurt Destanı
Manas Destanı
Şine Usu Yazıtları
Şu, Göç ve Türeyiş Destanları
Ölülerini mezarlarına eşyaları ile gömmeleri
Cennet ve cehennem olgularının olması
Uygur alfabesini kullanan devletler;
Uygurlar, Karahanlılar, Moğollar, Timur
Mezar taşlarının dikilmesi ahiret inancının
olduğunu göstermektedir.
Göktürk alfabesini kullanan devletler;
Kırgızlar, Hazarlar, Bulgarlar, Peçenekler