PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

SAMOOCENA
Afektywna reakcja na samego siebie i ma dwoistą naturę procesu i cechy. Z jednej strony ma
własności cechy, czyli trwałego ustosunkowania się jednostki do samej siebie (samoocena
pozytywna lub negatywna). Jest procesem bieżącego warunkowania własnej osoby
ukierunkowanym na cel (pozytywny wniosek na własny temat)
SAMOOCENA:
 DEKLARATYWNA – świadome przekonanie na temat ogólnej wartości własnej
osoby mierzone za pomocą słownych deklaracji. Deklaracje cechują się dużą
stabilnością czasową i zgodnością wewnętrzną.
NAJPOPULARNIEJSZA MIARA SAMOOCENY: SKALA SAMOOCENY
ROSENBERGA
Oparta na wartościowaniu siebie.
 UKRYTA – bezwiedny stosunek do samego siebie, który wynika nie ze świadomych
opinii na własny temat, lecz z wartościowości obiektów skojarzonych z ja. Np.
samoocena nieświadomie spadnie jeżeli oglądamy zdjęcia szczupłych
nierealistycznych modelek, co aktywizuje problem naszej nadwagi i związane z nią
negatywne emocje. Jest niestała w czasie i nierzetelna.
MIARA SAMOOCENY:
POMIAR POZYTYWNOŚCI OBIEKTÓW SKOJARZONYCH Z JA
Niska stabilność czasowa – trudności z pomiarami
WYZNACZNIKI SAMOOCENY:
 Uwarunkowania genetyczne,
 Samoocena a cechy osobowości (wpływają: neurotyzm, ekstrawersja i sumienność),
 Osiągane przez jednostkę rezultaty działań
 Zdanie osób dla nas znaczących na nasz temat
SAMOOCENA A NARCYZM
Nierealistycznie wysokie mniemanie o sobie połączone z domaganiem się niezasłużonego
podziwu od innych i agresywną krytyką na wszelką krytykę. – KONSEKWENCJA
IMPULSOWNOŚCI.
MECHANIZMY ODBUDOWYWANIA SAMOOCENY:
 POCHLEBNE SĄDY O SOBIE: człowiek ma skłonność do przeceniania siebie
 WYJAŚNIANIE WŁASNYCH PORAŻEK I SUKCESÓW
 PESYMISTYCZNY STYL WYJAŚNIANIA – skłonność do tłumaczenia własnych
porażek przyczynami wewnętrznymi, stałymi i globalnymi
 EGOCENTRYZM ATRYBUCYJNY – skłonność do bardziej wewnętrznego
wyjaśniania sukcesów, zaś bardziej zewnętrznego -porażek. Jest bardzo duży u osób
 skoncentrowanych na sobie i osób o wysokiej samoocenie, a także takich, które
znajdują się w silnym stanie emocjonalnym.
PORÓWNANIA SPOŁECZNE – porównanie siebie z innymi.
MODEL UTRZYMANIA SAMOOCENY( MUS)
Jeżeli inna osoba uzyskuje wyniki wyższe od jednostki, ta ostatnia traci na samoocenie.
DYSONANS POZNAWCZY (Leon Festinger)– stan nieprzyjemnego napięcia, jakie
powstaje w skutek wykrycia rozbieżności między różnymi własnymi przekonaniami albo
między przekonaniami a własnym zachowaniem
AUTOAFIRMACJA – potwierdzenie integralności, czyli ogólnej wartości własnej osoby
jako kogoś „dobrze przystosowanego i moralnego, a więc sprawnego, dobrego, wewnętrznie
spójnego, zdolnego do dokonywania wolnych wyborów itd.
SAMOOCENA JAKO MOTYW
MOTYW EGOTYSTYCZNY – motyw obrony, utrzymania i podwyższenia dobrego
mniemania o sobie (strategie autoprezentacji, zjawiska identyfikacji z własną grupą)
Każdy motyw działa w pewnych warunkach, w innych zostaje nieaktywny – albo dlatego
że kontrolę nad zachowaniem przejmują inne motywy.
Najsilniejszym czynnikiem włączającym motyw samooceny jest koncentracja świadomej
uwagi na sobie i wysoka samoocena jako cecha.
Osoby o wysokiej samoocenie bardziej bronią swojej wartości na wszelkie sposoby, np.
obniżają wartość cudzych sukcesów przerastające ich własne, a także sukcesów osób je
krytykujących, negatywnie myślą o członkach grup obcych, pozytywnie – grupy
własnej; unikają porównań z lepszymi od siebie itd.
EFEKT FAŁSZYWEJ POWSZEFCHNOŚCI – przekonanie ludzi o wysokiej samoocenie,
że inni ludzie myślą tak samo jak one. Jest to jednocześnie przykrywka niepewności ale i
obrona przed tym stanem.
 Intensywne bronienie pozytywności własnej osoby pojawia się ze szczególną mocą
u jednostek o samoocenie wysokiej, ale niestabilnej, czyli takiej, która silnie się
zmienia pod wpływem bieżących zdarzeń oraz wtedy, gdy deklaratywnej
samoocenie pozytywnej towarzyszy względnie niska samoocena ukryta mierzona
np. za pomocą testu ukrytych skojarzeń. U takich osób wysoka deklaratywna
samoocena ma charakter obronny i wykazują się one stosunkowo większą
skłonnością do narcyzmu oraz redukowania dysonansu poznawczego.
 Czynniki nasilające egotyzm wiążą się z zagrożeniem poczucia własnej wartości
wywoływanym na różne sposoby:
PERSPEKTYWA AKTOR – OBSERWATOR
Egotyzm atrybucyjny występuje jedynie wtedy, kiedy ludzie wyjaśniają wyniki
własne (aktor), ale nie cudze (obserwator), tylko te pierwsze wiążą się z ich
poczuciem wartości.
KOMPENSACYJNA REAKCJA NA ZAGROŻENIE SAMOOCENY – polega na
zabiegach podwyższających chwilową samoocenę poprzez:
 Odrzucenie zagrażającej informacji, np. podważanie jej wiarygodności bądź
zaatakowanie źródła.
 Skierowanie uwagi na zupełnie inne informacje pozwalające podbudować samoocenę,
np. wdawanie się w pochlebne dla siebie porównania w dól, odwołanie się do
własnych sukcesów w innej dziedzinie.
W ten sposób reagują osoby z wysoką samooceną.
REAKCJA ZAŁAMANIA – faktyczne obniżenie oczekiwań związanych z własną osobą i
dososowanie (akomodacja) samooceny do zagrażającej informacji, np. spadek oceny swoich
zdolności, porównania w górę.
W ten sposób reagują osoby z niską samooceną.
SAMONAPRAWA – faktyczne podniesienie wartości własnej osoby, np. podnoszenie
własnej kompetencji.
Dowolny sposób utwierdzenia się przez człowieka we własnej wartości powoduje czasowy
zanik skłonności do angażowania się w inne sposoby jej potwierdzania. To zaś wskazuje, że
ludzie nie maksymalizują poczucia własnej wartości, lecz jedynie podtrzymują je na
zadowalającym poziomie. (egotyzm podobny do „ugaszonego pragnienia”)
FUNKCJE SAMOOCENY:
 OCHRONA PRZED LĘKIEM (teoria opanowywania trwogi)
Wzmocnienie samooceny osłabia lęk
 ZAPOBIEGANIE WYKLUCZENIU SPOŁECZNEMU
Koncepcja samooceny jako SOCJOMETRU, czyli wskaźnika bieżącej akceptacji jednostki
przez jej otoczenie społeczne. Ludziom zależy nie na samoocenie jako takiej, ale na
przynależności do wspólnoty.
 WSPOMAGANIE REALIZACJI CELÓW
Jeden z kluczowych wyznaczników bieżącej siły motywu stanowi subiektywne
prawdopodobieństwo sukcesu – motywacja jest tym silniejsza, im większe przekonanie
jednostki o możliwości osiągnięcia celu. Ponadto samoocena może odzwierciedlać faktycznie
większe możliwości własnego działania.
Ludzie pragną by inni widzieli ich jako wysoce moralnych (i tak też chcą widzie©
samych siebie), nie chcą jednak ponosić kosztów własnej moralności. Bardziej chcą na
moralnych ( i wspólnotowych w ogóle) wyglądać, niż takimi być.

AUTOPREZENTACJA
Kształtowanie wizerunku własnej osoby w oczach innych pozostaje w służbie trzech
motywów:
  Osiąganie materialnych i społecznych korzyści, których pozyskanie jest uzależnione
od innych ludzi,
 Dowartościowania, czyli utrzymywania i/lub podwyższania poczucia własnej
wartości,
 Kształtowania pożądanej tożsamości osobistej.
Pozytywna opinia innych pozostaje cenna, ponieważ pozwala utrzymywać jednostce
pochlebne zdanie na własny temat.
Wg Marka Leary’go i Andrzeja Szmajke:
 Skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest tym większa, im mocniej wierzymy,
że sposób postrzegania nas przez innych decyduje o osiągnięciu naszych celów.
 Skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest tym większa im bardziej zależy nam
na celu kontrolowanym przez innych ludzi.
 Skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest tym większa, im mocniej zależy nam
na aprobacie innych.
 Skłonność do autoprezentacji jest tym większa, im większa rozbieżność między
pożądanym a rzeczywistym obrazem naszej osoby, jaką mają inni.
 Skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest nasilona u osób o dużej skłonności
do obserwacyjnej samokontroli zachowania i samoświadomości publicznej
TAKTYKI AUTOPREZENTACJI
TAKTYKI OBRONNE – zachowania ukierunkowane na ochronę, utrzymanie lub
obronę zaatakowanej bądź zagrożonej tożsamości i wartości naszej osoby. Zachowania te
motywowane są pragnieniem uniknięcia autoprezentacyjnej porażki i pozostają
charakterystyczne raczej dla osób o niskiej samoocenie. Należą do nich:
 SAMOUTRUDNIENIE – angażowanie się w działania, które obniżają szanse
sukcesu, ale zwalniają z osobistej odpowiedzialności za porażkę, nasilają również
osobistą chwałę w wypadku powodzenia. Samoutrudnianie wyraża się także
odczuwaniem i demonstrowaniem własnych słabości, np. lęk przedegzaminacyjny.
Samoutrudnieniowy charakter może mieć również hipochondria, czyli skłonność do
nasilonego odczuwania dolegliwości somatycznych. Przejawia się również jako
pewien sposób postrzegania i interpretacji sytuacji – skłonność do spostrzegania zadań
jako trudnych.
 WYMÓWKI – zaprzeczanie intencji wyrządzenia szkody i/lub przekonywanie, że nie
miało się kontroli nad przebiegiem szkodliwego zachowania, co ma na celu
pomniejszenie osobistej za niego odpowiedzialności, np. „To nie moja wina”, czy
przekierowywanie winy na alkohol. Wymówki przynoszą ulgę osobie, która je stosuje,
ale z reguły szkodzą jej wizerunkowi w ochach innych.
 SUPLIKACJA – prezentowanie własnej bezradności, w nadziei uzyskania pomocy
od innych dzięki odwołaniu się do normy odpowiedzialności społecznej zakazującej
pomagać tym, których losy od nas zależą. Ponadto „udawanie głupka”
 USPRAWIEDLIWIENIA – akceptowanie własnej odpowiedzialności przy
jednoczesnych próbach redefinicji czynu jako mało szkodliwego lub dotyczącego w
stocie czegoś innego niż szkoda. Odmiany taktyki:
 1. Zaprzeczenie szkodliwości czynu (np. oszukiwanie na egzaminie nikomu nie
szkodzi).
2. Zaprzeczanie krzywdzie ofiary lub przekonywanie, że zasłużyła sobie na swój los.
3. Odwoływanie się do powszechności postępku i usprawiedliwień porównawczych
(„wszyscy kradną”).
4. Redefinicja czynu jako dotyczącego nie tyle szkód, ile spełnienia rozkazów (brudna
robota, ale ktoś ją musi wykonać)
 PRZEPROSINY – akceptowanie własnej odpowiedzialności za szkodę i okazanie
żalu osobie, której się ją wyrządziło. Są najskuteczniejszym sposobem przywracania
własnego pozytywnego obrazu w oczach innych.
TAKTYKI ASERTYWNO - ZDOBYWCZE – Zachowania ukierunkowane na
zbudowanie, pozyskanie i utrwalenie jakiejś nowej tożsamości naszej osoby. Zachowania
te motywowane są pragnieniem osiągnięcia sukcesu autoprezentacyjnego i pozostają
charakterystyczne dla osób o wysokiej samoocenie. Należą do nich:
 INGRACJACJA – wkradanie się w cudze łaski, pozyskiwanie sympatii poprzez:
 Prezentowanie własnych niekoniecznie istniejących cech wzbudzających
sympatię
 Schlebianie innym i prawienie im komplementów
 Konformizm, czyli prezentowanie opinii podobnych do poglądów partnera
 Wyświadczanie przysług
 ZASTRASZANIE – przedstawienie siebie jako „twardego człowieka”, osoby
agresywnej, nieprzyjemnej, groźnej, która może narobić kłopotów i od której niczego
nie sposób uzyskać.
 AUTOPROMOCJA – przedstawienie siebie jako osoby kompetentnej, podkreślanie,
że nasze dokonania są większe niż się wydaje. Występuje tu problem zwany
dylematem skromności – który mówi, że więcej sympatii w cudzych ochach raczej
pomniejsza znaczenie własnych sukcesów niż chwalenie się nimi.
Dylemat autentyczności – im bardziej pożądany jest w oczach innych obraz naszej
osoby, tym bardziej odbiega on od przekonań, jakie mamy na swój temat.
 AUTOPROMOCJA PRZEZ SKOJARZENIE – polega na kojarzeniu własnej
osoby z pozytywnymi zdarzeniami lub osobami. Zjawisko pławienia się w cudzej
chwale polegające na nasilaniu związku z osobami odnoszącymi sukces i podbijaniu
znaczenia ich sukcesu. Np. kibice utożsamiający się ze swoją drużyną.
 ŚWIECENIE PRZYKŁADEM – przedstawienie siebie jako osoby moralnej.
Skłonność ta jest powszechna wśród ludzi – prawie wszyscy uważają się za
moralnych. Badania wskazują, że ludzie przejawiają tu sporo hipokryzji moralnej –
pragną za moralnych uchodzić, ale nie chcą ponosić nawet niewielkich kosztów
moralnego postępowania.
Autoprezentacja, szczególnie publiczna, prowadzi też do zmian w przekonaniach o
samym sobie. Szczególnymi skłonnościami i umiejętnościami autoprezentacji cechują
się osoby o nasilonej obserwacyjnej samokontroli zachowania. Osoba o silnej
samokontroli obserwacyjnej potrafi swoje zachowanie obserwować i celowo nim
manipulować, tak by dostosować je do wymogów sytuacji, szczególnie oczekiwań i
zachowań innych ludzi. (Mark Snyder)
 STEREOTYPY, UPRZEDZENIA I DYSKRYMINACJA
UPRZEDZENIA
Uprzedzenia są nie tylko szeroko rozpowszechnione, ale także nie bezpieczne. Zwykła
niechęć do danej grupy może prowadzić do jej znienawidzenia, do myślenia o jej członkach
jako podludziach, a w skrajnych sytuacjach do torturowania ich, mordowania, a nawet do
ludobójstwa.
Uprzedzenie jest postawą. Składa się ono z 3 komponentów: afektywnego (emocjonalnego),
który reprezentuje zarówno typ emocji powiązany z postawą np. złość, serdeczność, jak i
nasycenie postawy np. umiarkowany niepokój, otwarta wrogość); poznawczego –
obejmującego przekonania lub myśli tworzące postawę; behawioralnego – odnoszącego się
do czyichś działań – nie jest tak, że ludzie po prostu przyjmują postawy, lecz również działają
zgodnie z nimi.
„uprzedzenie: wędrująca opinia bez widomych dowodów na swe poparcie”
UPRZEDZENIE – Wroga bądź negatywna postawa wobec osób w wyróżnionej grupie,
oparta wyłącznie na tym, że są one jej członkami.
STEREOTYPY – generalizacja odnosząca się do grupy, w ramach której identyczne
charakterystyki zostają przypisane wszystkim bez wyjątku jej członkom, niezależnie od
rzeczywistych różnic między nimi.
STEREOTYPIZOWANIE NIEKONIECZNIE JEST TYLKO EMOCJONALNE I NIE MUSI
PROWADZIĆ DO ZAMIERZONYCH AKTÓW OBRAŻANIA. CZĘSTO
STEREOTYPIZOWANIE JEST WYŁĄCZNIE SPOSOBEM NA UPROSZCZENIE
NASZEGO SPOJRZENIA NA ŚWIAT.
STEREOTYPY, ATRYBUCJA A PŁEĆ
Role związane z płcią. Kobietom tradycyjnie przypisuje się rolę twórców domowego ogniska.
W pewnym eksperymencie Małe dziewczynki winę za swoje niepowodzenia przypisywały
sobie, natomiast chłopcy chronili własne ego „brakiem szczęścia”. Atrybucje związane z płcią
mogą działać w obie strony, co oznacza, iż od mężczyzn oczekuje się sukcesów, lecz kiedy im
się nie powiedzie, traktowani są surowiej niż kobiety, którym się nie udało.
DYSKRYMINACJA – nieusprawiedliwione negatywne lub szkodliwe działanie skierowane
przeciwko członkom jakiejś grupy tylko dlatego, że do niej należą.
CO POWODUJE UPRZEDZENIA?
 Uboczny efekt sposobu, w jaki przetwarzamy i organizujemy informację. Tendencja
do kategoryzowania i grupowania informacji w schematy, wykorzystywane następnie
do interpretowania nowej lub niezwykłej informacji, do polegania na potencjalnie
nieprawdziwych heurystykach (skrótach w procesie myślenia) i uzależnienia się od
tego, co jest często wadliwym procesem pamięci.
 Kategoryzacja społeczna: my a oni. Wykreowanie grup jest pierwszym krokiem
tworzenia się uprzedzeń.
 GRUPA WŁASNA – grupa z którą jednostka się identyfikuje i czuje się jej
członkiem
GRUPA OBCA – grupa, z którą jednostka się nie identyfikuje.
STRONNICZOŚĆ WOBEC GRUPY WŁASNEJ – szczególnie pozytywne
odczucia i uprzywilejowane traktowanie ludzi, których określamy jako część
naszej własnej grupy, negatywne odczucia i nieuczciwe traktowanie innych tylko
dlatego, że określiliśmy ich jako należących do grupy obcej.
GRUPY MINIMALNE – nic nie znaczące grupy utworzone przez zgrupowanie
obcych ludzi na podstawie trywialnych kryteriów; jednak owo minimalne
członkostwo nadal przejawia się w stronniczości wobec grupy własnej.
JEDNORODNOŚĆ GRUPY OBCEJ – spostrzeganie tych, którzy należą do
grupy obcej, jako bardziej do siebie podobnych (jednorodnych) niż w
rzeczywistości, a zarazem bardziej do siebie podobnych niż członkowie grupy
własnej.
Dlaczego tak trudno zmienić czyjeś uprzedzenia?
 Emocjonalny składnik postaw, który powoduje, że osoba uprzedzona jest odporna na
argumentacje.
 Poznawczy komponent tendencyjnej postawy sam w sobie stwarza trudności osobie,
która usiłuje zredukować czyjeś uprzedzenia.
AKTYWIZACJA STEREOTYPÓW
Wszystko jest aktywizowane przez stereotyp, może mieć krańcowo odmienne konsekwencje
dla sposobu spostrzegania poszczególnych członków grupy obcej.
Poprzez automatyczne przetwarzanie informacji (takie nad którymi nie mamy kontroli).
Polega to na tym, że nawet jeśli lokujesz się bardzo nisko na skali uprzedzeń, z pewnością
znasz takie stereotypy, które istnieją w danej kulturze. Wówczas stereotypy są uruchamiane w
określonych warunkach – po prostu się pojawiają. Można jednak te procesy kontrolować. –
kontrolowany poziom przetwarzania.
KORELACJA POZORNA – tendencja do spostrzegania związków lub korelacji pomiędzy
zdarzeniami, które nie są powiązane. Pozorne współzależności mają tendencje do pojawienia
się wówczas, gdy zdarzenia bądź ludzie wyróżniają się szczególną cechą.
Im mniej informacji posiadasz o grupie tym bardziej jest prawdopodobne, że padniesz
ofiarą pozornej zależności.
ZMIENIANIE STEREOTYPOWYCH PRZEKONAŃ
Renee Webber i Jeniffer Crocker stwierdzili, że zależy to od tego w jaki sposób zostaje
przedstawiona owa niezgodna z przekonaniami informacja. Modele umożliwiające zmianę
stereotypowych przekonań:
 MODEL BUCHALTERYJNY – informacja niezgodna ze stereotypem, prowadząca
do przekształcenia tego stereotypu
 MODEL PRZEKSZTAŁCENIOWY – informacja niezgodna ze stereotypem,
prowadząca do radykalnej zmiany stereotypu
  MODEL WYKSZTAŁCANIA STEREOTYPU NIŻSZEGO RZĘDU – informacja
niezgodna ze stereotypem, prowadząca do stereotypu niższego rzędu, w celu
przyswojenia tej informacji, bez konieczności zmieniania początkowego stereotypu.
Jedną z przyczyn, dla których stereotypy są tak podstępne i trwałe, jest ludzka
skłonność do ATRYBUCJI z dyspozycji – to znaczy skwapliwość, z jaką formułujemy
wniosek, że czyjeś zachowanie jest spowodowane cechami osobowości, a nie że może
wynikać z czego innego.
KRAŃCOWY BŁĄD ATRYBUCJI - Skłonność do czynienia atrybucji z dyspozycji w
odniesieniu do całej grupy ludzi.
TEORIA ATRYBUCJI – Mówi o tym, że potrafimy po prostu zaangażować się w wyobraźni
w atrybucyjny drybling i wyłonić stamtąd z nietkniętym stereotypem opartym na
dyspozycjach.
OBWINIANIE OFIARY – skłonność do obwiniania ludzi (dokonywania atrybucji z
dyspozycji) za to, że stają się ofiarami, a motywowana głównie przez pragnienie wiary w to,
że świat jest sprawiedliwy.
TEORIA RZECZYWISTEGO KONFLIKTU – Kiedy zasoby są ograniczone, powstaje
rzeczywisty konflikt między grupami, po prostu brakuje wartościowych towarów. W
konsekwencji dochodzi to nasilenia uprzedzeń i dyskryminacji.
POSZUKIWANIE KOZŁA OFIARNEGO – skłonność ludzi, gdy są sfrustrowani lub
nieszczęśliwi, do przemieszczania agresji na grupy, które są nielubiane lub słabe i wyróżniają
się w widoczny sposób.
ZINSTYTUCJONALIZOWANY RASIZM – Rasistowskie postawy uznawane przez
większość z nas, ponieważ zyjemy w społeczeństwie, gdzie stereotypy i dyskryminacja jest
normą
ZINSTYSUCJONALIZOWANY SEKSIZM – postawy dyskryminujące kobiety uznawane
przez większość z nas, ponieważ zyjemy w społeczeństwie, gdzie stereotypy i dyskryminacja
są normą.
KONFORMIZM WOBEC NORM – skłonność do niewychylania się z grupy z celu
realizacji jej oczekiwań i uzyskania akceptacji.
WSPÓŁCZESNY RASIZM – uprzedzenia ujawniane w subtelny i niebezpośredni sposób,
ponieważ ludzie nauczyli się ukrywać swe uprzedzenia, by uniknąć posądzenia o rasizm.

AGRESJA
DZIAŁANIE AGRESYWNE – Zachowanie, którego celem jest spowodowanie psychicznej
lub fizycznej szkody.
AGRESJA WROGA – Akt agresji poprzedzony uczuciem gniewu, którego celem jest
zadanie bólu lub zranienie
AGRESJA INSTRUMENTALNA – akt agresji służący osiągnięciu innego celu poza
zadaniem bólu czy zranieniem
Wg Freuda
EROS – instynkt życia, pojęcie występujące z teorii Freudowskiej
TANATOS – zgodnie z teorią Freudowską – instynkt śmierci , popęd odpowiedzialny za
agresywne skłonności człowieka
TEORIA HYDRAULICZNA – teoria, zgodnie z którą nieujawnione emocje ulegają
kumulacji i wywołują stan napięcia ustępujący w chwili, gdy dojdzie do ekspresji
stłumionych emocji.
Wg Johna Paula Scotta
Jeśli organizm nie otrzymuje z zewnątrz bodźców stymulujących go do walki, wtedy nie
będzie przejawiał zachowania agresywnego i nie będzie to miało negatywnego,
psychologicznego lub fizjologicznego, wpływu na jego funkcjonowanie.
Richard Lore i Lori Schultz
Stwierdzili, że wszechobecność agresji w zachowaniach różnych gatunków ssaków dowodzi,
że ze względu na swoje przystosowawcze znaczenie cecha ta została utrzymana i doskonalona
w toku rozwoju.
Na ekspresję agresji u ludzi większy wpływ wywiera sytuacja społeczna.
Do ujawnienia agresji dochodzi w wyniku złożonych interakcji takich czynników jak:
 Wrodzone popędy
 Opanowane sposoby kontroli zachowania
 Cechy sytuacji społecznej.
AGRESJA NIE JEST WYŁĄCZNIE REAKCJĄ INSTYNKTOWNĄ. AGRSYWNE
ZACHOWANIE MOŻE BYĆ ZMIENIANE.
PROCESY NEURONALNE I CHEMICZNE JAKO PRZYCZYNA AGRESJI:
 CIAŁO MIGDAŁOWATE – Obszar w korze mózgowej mający związek z
przejawami agresji
 TESTOSTERON – hormon mający związek z przejawami agresji. Im większa ilość
testosteronu, tym bardziej agresywne zachowania. Bardziej agresywni są mężczyźni.
 ALKOHOL – obniża opory przed dokonywaniem czynów naruszających ogólnie
przyjęte normy, w tym czynów agresywnych. Alkohol znosi nasze „hamulce” i
rozluźnia kontrolę.
BÓL I NIEWYGODA MOGĄ PRZYCZYNIĆ SIĘ DO WIĘKSZEJ AGRESJI
SYTUACJE SPOŁECZNE PROWADZĄCE DO AGRESJI:
 TEORIA FRUSTRACJI – AGRESJI – Teoria zgodnie z którą przeszkody
występujące na drodze do osiągnięcia upragnionego celu zwiększają
prawdopodobieństwo reakcji agresywnych.
  DEPRYWACJA RELATYWNA – poczucie jednostki (albo grupy społecznej), że
posiada mniej niż zasługuje lub mniej niż pozwolono jej oczekiwać lub też mniej niż
posiadają ludzie do niej podobni
 ODET W MOMENCIE, GDY SPOTYKAMY SIĘ Z AGRESYWNYM
ZACHOWANIEM ZE STRONY DRUGIEJ OSOBY
 BODZIEC WYZWALAJĄCY AGRESJĘ – przedmiot kojarzony potocznie z
działaniami agresywnymi (np. rewolwer); sama jego obecność zwiększa
prawdopodobieństwo wystąpienia aktów agresji
 TEORIA SPOŁECZNEGO UCZENIA – Teoria zgodnie z którą uczenie się
społecznych zachowań następuje poprzez obserwację i naśladownictwo innych ludzi.
OGLĄDANIE PRZEMOCY NA EKRANIE TELEWIZORÓW NASILA U DZIECI
ZACHOWANIA AGRESYWNE
Znieczulający efekt oglądania przemocy w środkach masowego przekazu. Wiele
wskazuje na to, że powtarzający się kontakt z budzącymi grozę zdarzeniami obniża naszą
wrażliwość na tego typu sytuacje:
1. Jeśli oni mogą to robić to ja też mogę.
2. Ach więc tak się to robi – dostarczanie pomysłów
3. Oglądanie przemocy sprawia, że lepiej uświadamiamy sobie własną złość i szybciej
uruchamiamy działania agresywne
4. Oglądanie wielu krwawych scen likwiduje nasze przerażenie i wstręt na widok
przemocy

PRZECIWDZIAŁANIE AGRESJI:
 Omawianie przyczyn gniewu i wrogości
 Modelowanie zachowania nieagresywnego
 Ćwiczenie umiejętności pokojowego rozwiązywanie konfliktów
 Kompetencje komunikacyjne i umiejętność prowadzenia negocjacji
 Sprzyjanie rozwojowi empatii
 Niezbyt surowa kara następująca od razu po akcie agresji

ALTRUIZM
ZACHOWANIE PROSPOŁECZNE – każde działanie ukierunkowane na niesienie korzyści
innej osobie.
Dlaczego zachowujemy się prospołecznie:
PODEJŚCIE SOCJOBIOLOGICZNE – perspektywa, w ramach której zjawiska
społeczne tłumaczy się stosując prawa teorii ewolucji
 Wiele społecznych zachowań ma swoje korzenie w wyposażeniu genetycznym, co
oznacza, że ludzie posiadający określone geny będą bardziej skłonni do przejawiania
takich zachowań.
 W toku ewolucji niektóre z zachowań były bardziej utrwalane niż inne i że stanowią
one nieodłączną część naszego genetycznego dziedzictwa
  Dobór krewniaczy – człowiek może zwiększyć prawdopodobieństwo przekazania
swoich genów następnym pokoleniom nie tylko przez posiadanie dzieci, ale także
dzięki przeżyciu spokrewnionych z nim osób. (prawo naturalnej selekcji)
 Chętniej pomagamy ludziom do nas podobnych
 Norma wzajemności – założenie, że inni będą nas traktować w ten sam sposób w jaki
my ich traktujemy (np. jeżeli pomożemy jakiemuś człowiekowi w przyszłości on
pomoże nam)
TEORIA WYMIANY SPOŁECZNEJ – przekonanie w którym przyjmuje się, że dwie
zasady: zasada maksymalizacji zysków i zasada minimalizacji kosztów najlepiej
wyjaśniają społeczne relacje.
 pomaganie komuś to inwestycja w przyszłość, w razie własnej potrzeby pomocy
 przyjście z pomocą łagodzi dyskomfort związany z przyglądaniem się cudzemu
nieszczęściu
 pozwala jednostce zdobyć uznanie i gratyfikacje przy stosunkowo niskich kosztach
Zgodnie z tą teorią ludzie pomagają wtedy, gdy leży to w ich interesie i nigdy w
przypadku przewagi ewentualnych kosztów nad zyskami.
ALTRUIZM – każde działanie ukierunkowane na niesienie korzyści drugiej osobie z
pominięciem własnego interesu; człowiek często angażując się w takie działania ponosi
określone koszty.
HIPOTERAZ EMPATII – ALTRUIZMU – zdolność do postawienia siebie na miejscu
drugiej osoby i odbierania w podobny sposób zachodzących wydarzeń oraz odczuwania
podobnych emocji. Jest to przekonanie, zgodnie z którym empatia odczuwana względem
drugiej osoby skłania do udzielenia jej pomocy bez względu na konsekwencje.
Wpływ nagród i wzorców na gotowość do udzielania pomocy:
 Znaczącą nagrodą dla dzieci za ich zachowanie prospołeczne jest aprobata ze strony
dorosłych pilnując, żeby dzieci nie udzielały pomocy tylko po to żeby zadowolić
rodziców
 Prezentowanie własnych zachowań prospołecznych]
OSOBOWOŚĆ ALTRUISTYCZNA – Osobowosć, którą charakteryzuje tendencja do
udzielania pomocy innym osobom
Płeć a zachowanie prospołeczne:
Każda kultura nakłada na kobiety i mężczyzn obowiązek przestrzegania odmiennych norm.
Dlatego człowiek w zależności od płci uczy się cenić odmienne cechy i zachowania.
Wpływ samopoczucia na udzielanie pomocy:
Przemijające stany emocjonalne (możemy być w dobrym albo złym humorze) stanowią inną
kluczową determinantę zachowania prospołecznego.
„czujesz się dobrze, czynisz dobrze”. Pomagając innym w chwili gdy jesteśmy w swietnym
nastroju, przedłużamy trwanie tego miłego stanu ducha.
„czujesz się źle, czynisz dobrze”. Istotną rolę odgrywa tu poczucie winy. Chcemy poprawić
sobie nastrój przez pomaganie. – HIPOTEZA REDUKCJI NEGATYWNEGO STANU
EMOCJONALNEGO.
ZAWSZE TRZEBA UWZGLĘDNIĆ SYTUACJĘ SPOŁĘCZNĄ, W JAKIEJ
ZNAJDUJĄ SIĘ LUDZIE
EFEKT WIDZA – zależność polegająca na tym, że im więcej jest świadków nagłego
wypadku, tym mniejsza istnieje szansa, że którykolwiek z nich podejmie interwencje
KUMULACJA IGNORANCJI – fenomen polegający na tym, że świadkowie nagłego
wypadku wzajemnie obserwując swoją obojętność, interpretują zdarzenie jako niegroźne i
niewymagające interwencji
ROZPROSZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI – fenomen polegający na tym, że wraz ze
wzrostem liczby przygodnych świadków zmniejsza się poczucie odpowiedzialności za rozwój
wypadków.
Konsekwencje udzielenia pomocy:
 Poprawa samooceny, radośniejszy nastrój, społeczeństwo obdarza sławą i uznaniem.

WŁADZA
WŁADZA - asymetryczna kontrola nad cenionymi zasobami w relacjach społecznych.
Istotą władzy jest kontrola cenionych zasobów. Istnieje tylko w relacjach społecznych,
żeby mówić o władzy musimy mówić o przynajmniej dwóch osobach
Definicja władzy jako asymetrycznej kontroli w relacjach społecznych pozwala ją
odróżnić od wpływu społecznego, czyli zmieniania zachowań, uczuć i myśli innych
osób.
podstawy władzy (na czym się opiera):
 Przymus - zdolność do wywoływania niepożądanych przez nich stanów rzeczy lub
pozbawienia ich stanów pożądanych, mierzona przekonaniami podwładnych, że
przełożony jest w stanie utrudnić im pracę, przydzielać gorsze zajęcia czy obrzydzić
życie. (słuchają by uniknąć kary)
 Nagradzanie - zdolność do wywoływania stanów pożądanych przez podwładnych lub
uwolnienie ich od stanów niepożądanych, mierzona przekonaniami podwładnych, że
przełożony jest w stanie wpływać na wysokość ich zarobków i dostatków oraz
awanse. (słuchają by zasłużyć na nagrode)
 Prawomocność - zdolność do wywoływania u podwładnych poczucia obligacji i
odpowiedzialności, opiera się na normach przez nich wyznawanych i mierzona jest
przekonaniami podwładnych, że przełożony potrafi wzbudzić w nich poczucie
obowiązku i skłonić do uznania słuszności stawianych mu wymagań. Najważniejszy
filar z pięciu, jeśli podwładni widzą przełożonego jako prawomocnego, postrzegają go
też jako wyposażonego w pozostałe (słuchają bo to dyrektor)
 Fachowość - zdolność do wywoływania u podwładnych przekonania, że przełożony
jest ekspertem, wie lepiej, ma wiedzę i umiejętności im niedostępne; mierzona
 przekonaniami podwładnych, że jest on w stanie merytorycznie im pomóc wy
wykonywaniu zadań (słuchają bo wie lepiej)
 Akceptowanie - zdolność do wywoływania u podwładnych poczucia, że są
akcpetowanie i doceniani przez przełożonego; mierzona przekonaniami podwładnych,
że są doceniani, akceptowani, lubieni i chwaleni za swoją pracę. (słuchają, bo go lubią
i chcą by ich lubił)
AFEKTYWNE KONSEKWENCJE WŁADZY - Osoby zajmujące pozycje nadrzędną są
szczęśliwsze, pełni entuzjazmu, przeżywają więcej emocji pozytywnych, są bardziej
optymistyczni i zadowoleni z życia. Dotyczy to też dzieci popularnych wśród rówieśników,
które mają mniejszą skłonność do przeżywania smutku czy poczucia winy, a większą do
dobrego nastroju. Jednak przy władzy włącza się system dążenia, tkóry zawiera gniew – jest
emocjonalną reakcją na zagrożenie, przeszkodę lub stratę ukierunkowaną na ich
wyeliminowanie. Najprostszym sposobem eliminacji, obok ucieczki jest zaszkodzenie osoby,
która nam grozi i dążenie do kontaktu z nią. Dzięki tej emocji władcy są w stanie więcej
wymusić na poddanych, jest to emocja bardziej spodziewana u osób dążących. W
negocjacjach więcej uzyskują osoby zagniewane.
POZNAWCZE KONSEKWENCJE WŁADZY - Osoby u władzy są bardziej skłonne do
powierzchownego i stereotypowego myślenia o swoich podwładnych niż odwrotnie (losy
władcy są mniej zależne od poddanych niż na odwrót). Dodatkowo szef nie jest w stanie
myśleć jednostkowo o każdym pracowniku, stąd popada w stereotypy wymagające mniej
wysiłku i zasobów umysłowych w trakcie formułowania ocen. Trzecią rzeczą jest, że
szefowie chcą myśleć o pracownikach w stereotypowy sposób, gdyż utwierdza ich to w
przekonaniu o prawomocności własnej władzy.
STEREOTYPIZACJA BEZ NAMYSŁU - polega na automatycznym pomijaniu informacji
sprzecznych ze stereotypem – osoba u władzy nie zwraca uwagi na inteligencje sekretarki,
gdyż i tak nic ważnego nie zależy od tej jej cechy.
STEREOTYPIZACJA Z ROZMYSŁEM - polega na celowym zwracaniu uwagi na
informacje zgodne ze stereotypem – osoba u władzy z rozmysłem poszukuje oznak
niesamodzielności u swojej sekretarki, by utwierdzić się w przekonaniu, że tylko na to
stanowisko kobieta się nadaje.
BEHAWIORALNE KONSEKWENCJE WŁADZY - Nasila skłonność do działania,
Władza wydobywa z ludzi to co w nich tkwiło
SPOŁECZNE KONSEKWENCJE WŁADZY - Tendencja do rozhamowania norm
społecznych - im więcej władzy ma jednostka tym bardziej skłonna jest postępować w taki
sposób jakby normy jej nie dotyczyły, ponieważ czuje się silniejsza od innych. - Mniej
skłonne do empatii i przyjmowania cudzej perspektywy - staje się mniej wrażliwa na na
pragnienia i punkt widzenia innych ludzi - Uprzedmiotowienie innych – instrumentalne
traktowanie innych ludzi, służących do osiągania własnych celów
CECHY OSOBOWOŚCI SPRZYJAJĄCE ZDOBYWANIU POZYCJI LIDERA:
 Ekstrawersja
 Ugodowość
 Otwartość na doświadczenia
SPOŁECZNE FUNKCJE WŁADZY:
 Zapewnienie koordynacji i porządku działaniom społeczny oraz (zachęcenie
jednostek do uczestnictwa)
 Hierarchia zapewnia skuteczne działanie
 Stanowi luźną heurystykę regulującą stosunki międzyludzkie
 Reguły określające możliwości awansu w hierarchii – co tanowi zachętę do
uczestnictwa jednostek w hierarchii.
 Zapewniają porządek i czynią świat przewidywalnym, co umożliwia poczucie
kontroli
 Promują społecznie podzielane ideologie uzasadniające istniejący porządek świata,
dają człowiekowi poczucie zrozumienia świata - sensu życia
FUNDAMENTY MORALNOŚCI
zasada psychologii moralności brzmi: „Moralność to coś więcej niż tylko krzywda i
sprawiedliwość”. Na poparcie tej tezy opisałem badania, które dowodzą, że ludzie
dorastający w wykształconych, uprzemysłowionych, zamożnych i demokratycznych
społeczeństwach zachodnich (WEIRD) są statystycznymi „elementami odstającymi” na wielu
skalach psychologicznych, nie wyłączając miar stosowanych w psychologii moralności.
Wykazałem również, że:

 Im bardziej jesteś WEIRD, w tym większym stopniu spostrzegasz świat jako pełen
odrębnych obiektów, a nie relacji.
 Pluralizm moralny jest prawdziwy na poziomie opisowym. To fakt antropologiczny:
domeny moralne różnią się w zależności od kultury.
 W kulturach WEIRD domena moralna jest wyjątkowo wąska – w zasadzie ogranicza
się do etyki autonomii (czyli do kwestii związanych z krzywdzeniem, ciemiężeniem i
oszukiwaniem jednych jednostek przez inne). Jest ona dużo szersza – obejmuje także
etykę wspólnoty i boskości
 w większości pozostałych społeczeństw oraz w obrębie religijnych i konserwatywnych
„matriksów moralnych” w społeczeństwach WEIRD.
 Matriksy moralne wiążą ludzi ze sobą i czynią ich ślepymi na spójność,a nawet samo
istnienie innych matriksów, co sprawia, że jest im bardzo trudno dostrzec możliwość,
iż może istnieć więcej niż jedna postać prawdy moralnej, bądź też więcej niż jeden
użyteczny model oceniania ludzi lub kierowania społeczeństwem.

FUNDAMENTY MORALNE POLITYKI:

1. Fundament troska/krzywda

wyewoluował w reakcji na adaptacyjne wyzwanie zapewnienia opieki bezbronnym

dzieciom. Sprawia on, że jesteśmy wrażliwi na oznaki cierpienia i potrzeby pomocy; to za
jego sprawą potępiamy okrucieństwo i pragniemy opiekować się tymi, którzy
doświadczają cierpienia.

2. Fundament sprawiedliwość/oszustwo

ukształtował się w toku ewolucji w reakcji na adaptacyjne wyzwanie czerpania korzyści

ze współpracy bez narażania się na ryzyko, że zostaniemy wykorzystani. Uwrażliwia on
nas na sygnały wskazujące na to, że druga osoba będzie dobrym (lub złym) partnerem w
sytuacji współpracy i w relacjach opartych na altruizmie odwzajemnionym. Sprawia, że
pragniemy unikać oszustów albo ich karać.

3. Fundament lojalność/zdrada

wyewoluował w odpowiedzi na adaptacyjne wyzwanie budowania i utrzymywania

koalicji. Sprawia, że jesteśmy wyczuleni na oznaki tego, iż druga osoba jest (lub nie jest)
lojalnym członkiem zespołu. Każe nam nagradzać takich ludzi i darzyć ich zaufaniem.
Wywołuje w nas chęć karania, odrzucania, a nawet zabijania tych, którzy zdradzają nas
albo naszą grupę.

4. Fundament autorytet/bunt

ukształtował się ewolucyjnie w odpowiedzi na adaptacyjne wyzwanie budowania relacji

przynoszących nam korzyści w obrębie hierarchii społecznej. Uwrażliwia nas on na
oznaki pozycji społecznej lub statusu oraz na sygnały tego, że inni ludzie zachowują się
właściwie (lub niewłaściwie), zważywszy na zajmowaną przez nich pozycję.

5. Fundament świętość/upodlenie

pierwotnie wyewoluował w odpowiedzi na wyzwanie adaptacyjne związane z dylematem

wszystkożercy, a następnie w reakcji na szerzej pojęte wyzwanie życia w świecie pełnym
patogenów i pasożytów. Jego częścią jest behawioralny system odpornościowy, który
może wzbudzać w nas nieufność wobec rozmaitych obiektów i zagrożeń o charakterze
symbolicznym. Skłania też ludzi do irracjonalnego wartościowania różnych obiektów –
 przypisywania im wielkiej wartości pozytywnej lub negatywnej – co ma istotne znaczenie
dla spójności grup.

ludzie lokujący się na dwóch krańcach spektrum politycznego wykorzystują

poszczególne fundamenty w inny sposób albo w różnym stopniu. Wydaje się, że lewica
opiera się przede wszystkim na fundamentach Troska i Sprawiedliwość, podczas gdy
prawica wykorzystuje wszystkich pięć fundamentów. Jeśli rzeczywiście tak jest, to czy
lewicowa moralność przypomina jedzenie serwowane w restauracji Prawdziwy Smak?
Czy moralność lewicy pobudza tylko jeden lub dwa receptory smaku, podczas gdy
moralność prawicowa oddziałuje na szerszą ich paletę, między innymi na receptory
lojalności, autorytetu (władzy) i świętości? A jeśli tak, to czy zapewnia to politykom
konserwatywnym większe możliwości docierania do wyborców?

MIŁOŚĆ

SKŁADNIKI MIŁOŚCI

 INTYMNOŚĆ – pozytywne uczucia i towarzyszące im działania, które wywołują

przywiązanie, bliskość i wzajemną zależność partnerów od siebie (umiejętność
komunikowania). Objawia się np. Pragnieniem dbania o dobro partnera; szacunkiem
dla partnera; wzajemnym zrozumieniem. Dynamika intymności jest łagodna. Siła
uczuć działań składających się na intymność rośnie powoli i jeszcze wolniej opada.
Opada ponieważ psychiczne zyski maleją w miarę upływu czasu.
 NAMIĘTNOŚĆ jest konstelacją silnych emocji zarówno pozytywnych (zachwyt,
tkliwość, pożądanie, radość) jak i negatywnych (ból, niepokój, zazdrość, tęsknota)
często z mocno uwydatnionym pobudzeniem fizjologicznym. Emocjom tym
towarzyszy bardzo silna motywacja do maksymalnego połączenia się z partnerem.
Dominują pragnienia erotyczne. Nie można jej jednak utożsamiać z potrzebą
seksualną. Obok niej w grę może wchodzić potrzeba samourzeczywistnienia czy
odnalezienia sensu życia. Dynamika namiętności jest dramatyczna. Namiętność
intensywnie rośnie, szybko osiąga swoje szczytowe natężenie i równie szybko gaśnie.
 ZAANGAŻOWANIE decyzje, myśli, uczucia i działania ukierunkowane na
przekształcenie relacji miłosnej w trwały związek oraz na utrzymanie tego związku
pomimo występowania różnych przeszkód. Wysoce podatne na świadomą kontrolę ze
strony kochających się ludzi. Początkowo zaangażowanie rośnie wolno, a w miarę
 narastania namiętności i intymności jego wzrost jest coraz szybszy. Następujące
ustabilizowanie zaangażowania trwa az do końca związku.

ROZWÓJ ZWIĄZKU MIŁOSNEGO:

 ZAKOCHANIE (tylko namiętność) – intensywny stan uczuć opiewany przez poetów,

ale także określanym jako szybko przemijająca choroba. Krótkotrwały stan.
 ROMANTYCZNE POCZĄTKI (namiętność i intymność) – Rozwój intymności,
decyzja partnerów w zaangażowanie się w związek.
 ZWIĄZEK KOMPLETNY (namiętność, intymność, zaangażowanie) – najbardziej
zadowalająca faza związku
 ZWIĄZEK PRZYJACIELSKI (intymność, zaangażowanie)
 ZWIĄZEK PUSTY I JEGO ROZPAD (zaangażowanie, po czym zniknięcie nawet
tego)

ATRAKCYJNOŚĆ INTERPERSONALNA

DETERMINANTY ATRAKCYJNOŚCI:

 Efekt częstości kontaktów – zjawisko polegające na tym, że im częściej

kontaktujemy się z drugą osobą, tym większe prawdopodobieństwo, że zostanie ona
naszym przyjacielem.
 Efekt czystej ekspozycji – zjawisko polegające na tym, że im częściej jesteśmy
wystawieni na ekspozycję bodźca, tym bardziej jesteśmy skłonni ten bodziec polubić.
 Wpływ atrakcyjności fizycznej – więcej pozytywnych cech przypisywanych jest
osobom atrakcyjniejszym. Już od najmłodszych lat jesteśmy bombardowani
kulturowymi standardami piękna ( lalki barbie, kreskówki disneya – piękne
księżniczki)
SAMOSPEŁNIAJĄCE SIĘ PROROCTWO – konsekwencja stereotypu opartego
na fizycznej atrakcyjności. Sposób, w jaki traktujemy ludzi, wpływa na ich
zachowanie i na to co myślą o sobie
 Podobieństwo – bardziej lubimy ludzi o podobnych zainteresowaniach i poglądach do
naszych, ponieważ ludzie podobni do nas dostarczają społecznego wsparcia dla
naszych własnych cech i wierzeń. Natomiast brak zgody w ważnych kwestiach
prowadzi do niechęci.
 Obsypywanie pochwałami
 INGRACJACJA – stosowanie strategii (np. polegających na udzielaniu pochwał,
dostarczaniu pozytywnego wsparcia) w celu manipulowania innymi czy zdobywania
ich sympatii

EFEKT ZYSKU – STRATY – zjawisko polegające na tym, że tym bardziej lubimy daną
osobę, im więcej wysiłku musieliśmy włożyć w zmianę jej pierwotnej opinii o nas (tj. nie
lubiani na początku znajomości teraz jesteśmy lubiani), natomiast tym mniej lubimy daną
osobą, im więcej jej pierwotnej sympatii straciliśmy (tj na początku znajomości nas lubiła, a
teraz nas nie lubi)

TEORIA WYMIANY SPOŁECZNEJ – w teorii tej zakłada się, że to, co ludzie sądzą o
swoim związku z inną osobą, zależy od tego jak spostrzegają nagrody, które daje im ten
związek, koszty, na jakie się narażają, na jaki ich zdaniem – związek zasługują i jakie jest –
ich zdaniem – prawdopodobieństwo nawiązania lepszych stosunków z kimś innym.