Yazar Odaklı Sözlükçülük Çalışmalarına About Author-Focused Lexicography

Dair Studies

Elçin YILMAZKAYA*

Geliş/Submitted: 19.10.2023
Kabul/Accepted: 17.12.2023
Yayın/Published: 27.12.2023

Citation / Atıf

Yılmazkaya, E. (2023). Yazar odaklı sözlükçülük çalışmalarına dair. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10
(39), 85-99.

Makale Türü: Araştırma Makalesi Article Information: Research Article

10.29228/TIDSAD.73112

This article was checked by Intihal.net. Bu makale İntihal.net tarafından taranmıştır.

This article is under the Creative Commons license. Bu makale Creative Commons lisansı altındadır.

*Dr. Öğr. Üyesi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, yelcin@ohu.edu.tr

 Yazar Odaklı Sözlükçülük Çalışmalarına Dair 1
About Author-Focused Lexicography Studies

Dr. Öğr. Üyesi Elçin YILMAZKAYA

Öz: Sözcüklerle ilgili temel kaynak konumunda olan sözlükler; ait olduğu dilin ve/veya
dillerin söz varlığını alfabetik olarak veya farklı ölçütlere göre sıralayarak tanımlarını
yapan, açıklayan ve/veya farklı dillerdeki karşılıklarını veren eserlerdir. Bir veya bir-
den fazla dile ait dil malzemesini içerecek biçimde hazırlanan ve tarih boyunca pek
çok farklı türde oluşturulan sözlükler, bir dilin söz varlığının kayda alınması ve ko-
runması açısından hem ana dili konuşurları hem de ikinci dil edinimi için temel kay-
nak konumundadır. Dil tarihinin birer belgeleyicisi konumunda olan sözlükler aracılı-
ğıyla, kelimelerin tarihî süreç içerisindeki gelişim, değişim, kullanım durumları ve ola-
nakları öğrenilir. Bu çalışmanın konusunu sözlükbilimin araştırma alanına giren ve
sözlükçülük faaliyetleri arasında yer alan yazar odaklı sözlükler oluşturmaktadır. Bu-
gün Türkiye’de bir yazarın eserlerinde kullandığı tüm sözcükleri bütüncül bir bakış
açısıyla ele alan sözlüklerin sayısı henüz istenen düzeyde değildir. Bu tip sözlük çalış-
malarının nitelik ve niceliğinin artırılması, dilin olanaklarının ortaya çıkarılması açı-
sından önem taşımaktadır. Bu makalede, yazar odaklı sözlük çalışmaları üzerinde du-
rularak Türk dilinin tarihî dönemlerinden ve günümüz sözlük çalışmalarından örnek-
ler verilmiştir. Köklü bir sözlükbilim geleneğine sahip olan Rus sözlükbilimine ait ya-
zar odaklı sözlük çalışmalarından seçili örnekler verilerek Türkçe yazar odaklı sözlük-
lerde bulunması gereken nitelikler sıralanmıştır. Bu makalede, çağdaş ölçütlere uygun
sözlük çalışmaları arasında Türkiye’de sayıca az örneği olan yazar odaklı sözlüklerde
bulunması gereken niteliklere değinilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Dilbilim, yazar sözlükleri, sözlük çalışmaları, sözlükçülük, leksi-
koloji.
Abstract: Dictionaries, which are the main source of vocabulary, are works that de-
fine, explain and/or give equivalents in different languages by listing the vocabulary of
the language and/or languages to which they belong alphabetically or according to
different criteria. Dictionaries, which are prepared in a way to include language mate-
rial belonging to one or more languages and have been created in many different
types throughout history, are the main source for both native speakers and second
language acquisition in terms of recording and preserving the vocabulary of a lan-
guage. Through dictionaries, which are the documenters of language history, the de-
velopment, change, usage status and possibilities of words in the historical process
are learned. The subject of this study is author-oriented dictionaries, which fall within

1“COPE-Dergi Editörleri İçin Davranış Kuralları ve En İyi Uygulama İlkeleri” beyanları: Bu çalışma
için herhangi bir çıkar çatışması bildirilmemiştir. Bu çalışma için etik kurul onayı gerekmemek-
tedir.
Statements of “COPE-Code of Conduct and Best Practices Guidelines for Journal Editors”: No con-
flicts of interest were reported for this article. Ethics committee approval is not required for this
article.
Elçin YILMAZKAYA 87

the research field of lexicography and are among the lexicography activities. Today in
Turkey, the number of dictionaries that deal with all the words used by an author in
his/her works from a holistic perspective is not yet at the desired level. Increasing the
quality and quantity of such dictionary studies is important in terms of revealing the
possibilities of the language. In this article, author-oriented dictionary studies are em-
phasized and examples from historical periods of Turkish language and contemporary
dictionary studies are given. Selected examples of author-oriented dictionary studies
from Russian lexicography, which has a long-established lexicographical tradition, are
given and the qualities that Turkish author-oriented dictionaries should have are
listed. In this article, the qualities that author-oriented dictionaries, of which there are
very few examples in Turkey among dictionary studies in accordance with contempo-
rary criteria, should have are discussed.
Keywords: Linguistics, author dictionaries, dictionary studies, lexicography, lexicolo-
gy.
Giriş
Sözlük, Türkçe Sözlük’te “Bir dilin bütün zamanlarda veya belli bir çağda kullanıl-
mış kelimelerini, kelime gruplarını, deyim ve atasözlerini genellikle alfabe sırasına göre
alarak sözcük türünü, okunuşunu, yabancı kökenliyse hangi dilden geldiğini, kullanım
alanlarını gösterip tanımlarını yapan, varsa başka dillerdeki karşılıklarını veya Türkçe
karşılıklarını veren, örnek cümlelerle destekleyen eser; kamus, lügat.”; sözlükçülük ise “Bir
dilin veya karşılıklı olarak daha fazla dilin söz varlığını sözlük biçiminde ortaya koymak
üzere yöntemleri araştırma; sözlük hazırlama, yazma ilkelerini, kurallarını geliştirme ve
uygulama alanına çıkarma işi; sözlük bilgisi, lügatçilik, leksikografi.” olarak tanımlanmak-
tadır.2
Sözcüklerle ilgili temel referans kaynağı olan sözlükler; ait olduğu dilin ve/veya
dillerin söz varlığını alfabetik olarak veya farklı ölçütlere göre sıralayarak tanımlarını ya-
pan, açıklayan ve/veya farklı dillerdeki karşılıklarını veren eserlerdir. Bir veya birden faz-
la dile ait dil malzemesini içerecek biçimde hazırlanan sözlükler, tarih boyunca pek çok
farklı türde oluşturulmuştur (sözlük türleri hk. ayrıntılı bilgi için bk. Bejoint, 2000: 32,
Bejoint, 2010: 40, Sterkenburg, 2003: 3, Aksan, 2003: 75).
Sümerce-Akadca sözcük karşılıklarını içeren ve bilinen ilk sözlük olan Urra Hubul-
lu’dan bugüne gelene kadar sözlük ve sözlükçülük üzerine büyük ilerleme kaydedilmiştir.
Başlangıçta kil ve taş gibi materyaller üzerine pratik amaçlara bağlı olarak hazırlanan ve
yalnızca birer sözcük listesinden ibaret olan sözlükler, zaman içerisinde sözlükçülüğe özgü
yeni yöntemler geliştirilerek oluşturulmaya başlanmıştır. Önceleri yalnızca basılı olarak
yayımlanan sözlük çalışmaları, teknolojik olanakların artmasıyla birlikte elektronik araçlar
yardımıyla hazırlanmaya başlamış ve bugün artık pek çok sözlük sanal ortamda kullanıma
açık duruma gelmiştir (sözlüğün tarihi ve gelişimi hakkında daha ayrıntılı bilgi için bk.
Akalın, 2010a; 2010b, Boz, 2014). Sözlükçülükte, Sümerce-Akadca karşılıklar kılavuzu
niteliğindeki Urra Hubullu’dan Eski Yunan sözlükçelerine, Latince sözlüklerden Türk söz-
lükçülüğünü etkileyen Arap sözlüklerine gelene kadar oldukça uzun bir süreç yaşanmıştır
(konuyla ilgili ayrıntılı bilgi için Akalın, 2010a: 270-274).
Yazılı kaynaklar üzerinden VIII. yüzyıldan itibaren gözlemleyebildiğimiz Türk dili-

2 https://sozluk.gov.tr/?q=s%C3%B6zl%C3%BCk&aranan= (Erişim Tarihi: 15.10.2023)

https://tidsad.com
Yazar Odaklı Sözlükçülük Çalışmalarına Dair 88

ne ait ilk sözlük çalışması ise XI. yüzyılda Kaşgarlı Mahmud tarafından Arapça sözlükçülük
geleneğine bağlı kalınarak hazırlanmış olan Divanü Lugati’t-Türk’tür. Kaşgarlı, eserinin ön
sözünde Türklerin yaşadığı tüm bölgeleri gezip Türk boylarına ait dil malzemesini topla-
yarak bu sözlüğü hazırladığını aktarmıştır. 11. yüzyıldan itibaren geniş bir coğrafyaya ya-
yılan Türklerin dili, bu tarihten sonra varyantlaşmaya başlamış ve bu varyantlara ait söz-
lükler oluşturulmaya devam edilmiştir (Yavuzarslan, 2009, Akalın, 2017).
Divanü Lugati’t-Türk’ten modern Türk sözlükçülüğünün başlangıcı sayılan Şemset-
tin Sami’nin Kâmûs-ı Türkî’sine kadar yazılan tüm sözlükler, Arapçadan Türkçeye veya
Farsçadan Türkçeye olacak şekilde ve Arap sözlükçülük geleneğine bağlı kalınarak hazır-
lanmıştır (Aksan, 1998:115, Ölmez, 1994: 88). Arap sözlükçülük geleneğinden ayrılarak
Batı sözlükçülük geleneğine dayalı olarak hazırlanan sözlük çalışmaları ise Kâmûs-ı Türkî
ile başlamıştır. Özellikle 19. yüzyılın ortalarından itibaren Türkiye Türkçesinin önemli
sözlükleri hazırlanmaya başlanmış, sözlükçülüğe dair bilimsel araştırmalar da hız kazan-
mıştır.
Bu çalışmanın odak noktası ise çağdaş ölçütlere uygun sözlük çalışmaları arasında
Türkiye’de sayıca, henüz az örneği olan yazar odaklı sözlüklerdir. Burada, bu türün önce
tarihî sonra çağdaş döneme ait örneklerinden bahsedilerek yazar odaklı sözlük çalışmala-
rında olması gereken niteliklere değinilecektir.
Sözlük Türleri ve Yazar Odaklı Sözlükler
Doğan Aksan, sözlükleri hazırlanış amaçları ve niteliklerine göre şu şekilde tasnif
etmiştir:
1. Bir ya da birden çok dilin söz varlığını işleme bakımından:
a) Tek dilli.
b) Çok dilli sözlükler.
2. Abece sırasının temel alınıp alınmamış olmasına göre;
3. Ele alınan söz varlığının niteliğine göre:
a) Genel sözlükler (ortak dil, yazı dili sözlükleri, ansiklopedik sözlükler).
b) Lehçe bilimi sözlükleri.
c) Eş anlamlı, eş adlı, ters anlamlı ögeler sözlükleri.
ç) Yabancı ögeler sözlükleri.
d) Tarihsel sözlükler.
e) Köken bilgisi sözlükleri.
f) Uzmanlık alanı sözlükleri (terim sözlükleri).
g) Argo sözlükleri.
h) Deyim ve atasözü sözlükleri.
ı) Anlatım bilimi sözlükleri.
i) Sanatçı ve metin sözlükleri.

TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl/Year: 10, Sayı/Number: 39, Aralık/December
Elçin YILMAZKAYA 89

j) Yanlış yerleşmiş öge sözlükleri.

k) Tersine sözlükler ve başka sözlük türleri (Aksan, 2003: 75).
Bugün Türkiye’de bir yazarın eserlerinde kullandığı tüm sözcükleri bütüncül bir
bakış açısıyla ele alan sözlüklerin sayısı istenen düzeyde değildir. Oysaki Aksan’ın da be-
lirttigi gibi bir sanatçının, bir yazar, ozan ya da duşunurun yapıtlarında geçen ögeleri top-
layan sözlükler hem dil incelemeleri hem de yazın/edebiyat çalışmaları açısından önemli-
dir; sanatçının kişiliğini, ilgi alanını ve önem verdiği kavramları yansıttığı kadar, dil içinde
kendi kullandığı söz varlığını belirlemesi dolayısıyla da yararlıdır. Bu tur yapıtların Batı’da
yayımlanmış pek çok örneği vardır (2003: 82).
Kaşgarlı’nın Divanü Lugati’t-Türk’ünden itibaren gelişim gösteren Türkçenin tarihî
dönem sözlüklerini incelediğimizde bugün artık çağdaş ölçütlerle hazırlanan şair ve yazar
sözlüklerinin ilk örnekleri sayılabilecek çalışmaların tarihî Türk sözlükçülüğünde bir ekol
oluşturan Çağatay Türkçesi döneminde başladığını söylemek mümkündür. Çağatay Türk-
çesi dönemine ait, bu dönemin şair ve yazarlarından başta Ali Şir Nevai olmak üzere, Lütfî,
Mir Haydar, Babür, Hüseyin Baykara, Ubeyd Mirza ve İskender Mirza’nın eserlerindeki söz
varlığına dayalı olarak bir araya getirilmiş olan Abuşka Sözlüğü, Bedai’a’l-Lügat, Senglâh
gibi eserler, yazar odaklı sözlük çalışmalarının Türk dilindeki ilk örnekleri olarak verilebi-
lir.
Bugüne kadar Türkoloji alanında bir yazarın söz varlığına dayalı olarak yapılmış li-
sansüstü çalışmalar, genellikle ilgili yazarın yalnızca belli bir eserine bağlı kalınarak hazır-
lanmıştır. Bunların hazırlanmış olması çok önemlidir fakat bu çalışmalar bir yazarın tüm
söz varlığını ele alan ayrıntılı yazar sözlüklerinin ancak birer ön çalışması sayılabilirler.
Türkoloji alanında, bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük/dizin olarak hazırlanan çalışmalar,
büyük ölçüde Türk Dili ve Eski Türk Edebiyatı alanlarında gerçekleştirilmiştir. Daha çok
Türkçenin tarihî dönemlerine ait metinlere dayalı olarak hazırlanmış olan bu çalışmalar
üzerinden bir yazarın Türkçeye ne kadar hâkim olduğunu saptamak, sözcük seçimleri
hakkında inceleme yapmak ve çıkarımlarda bulunmak zordur. Ayrıca geniş bir külliyat
oluşturan çağdaş yazarlara ait sözlüklerin hazırlanmasının ihmal edildiği ve bu alanda bir
boşluk olduğu da görülmektedir. Türk yazarlara dair hazırlanmış olan yazar odaklı sözlük-
lere örnek olarak İlker Saguj tarafından hazırlanan Hulki Aktunç Sözlüğü, Mustafa Irgat
Sözlüğü, Metin Eloğlu Sözlüğü; Özgür Taburoğlu tarafından hazırlanan Tanpınar Sözlü-
ğü Şahsi Bir Masalın Simgeleri; Ali Püsküllüoğlu tarafından hazırlanan Yaşar Kemal Sözlüğü
verilebilir.
Yazar Odaklı Sözlük Çalışmalarında Yöntem
Bahsi geçen yazar odaklı sözlük çalışmalarından, özellikle Rus sözlükçülük ekolüne
bağlı hazırlanmış yazar ve şair sözlüklerine bakılarak bu türdeki sözlüklerde bulunması
gereken özellikleri sıralamak gerekirse:
1. Seçilen yazarın bütün eserleri eksiksiz şekilde taranarak eserlerinde kullandığı
tüm söz varlığı bütünsel bir bakış açısıyla ortaya konulmalıdır. Bu aşamada bilgi-
sayar teknolojilerinden yardım alınarak sözlükçülüğe özgü geliştirilmiş olan yazı-
lımlardan faydalanılabilir.
2. Yazılım aracılığıyla ortaya çıkan sözcük dizinlerinin manuel olarak gözden geçirilip

https://tidsad.com
Yazar Odaklı Sözlükçülük Çalışmalarına Dair 90

gerekli ekleme ve/veya elemenin yapılmasının ardından madde başlarının belir-

lenmesi aşaması tamamlanmalıdır.
3. Madde başları altında ilgili sözcük ve/veya sözcükler, sözlükteki anlamlarına bakı-
larak değil sözcüğün geçtiği metindeki bağlama bağlı kalınarak açıklanmalıdır. Bu
aşamada yazarın sözcüğe yüklediği tüm anlamlar ayrıntılı bir biçimde açıklanmalı-
dır. Burada amaç, sözlüğü hazırlanan yazarın kelimeye yüklediği anlam ve/veya
anlamların ortaya çıkarılmasıdır.
4. Madde başlarında yer alan sözcüklerin söz grubu oluşturarak kurduğu yapılar da
yine metindeki bağlama uygun şekilde anlamlandırılmalıdır.
5. Madde başlarında sözcüğün açıklaması yapıldıktan sonra yazarın eserlerinden
alıntılarla hangi bağlamda kullanıldığı tanıklanmalıdır. Dikkat çekilmek istenen
özel kullanımlar bu şekilde tanıklandıktan sonra sözcüğün metinlerde geçtiği tüm
sayfalar yalın ve ek almış biçimleri de belirlenerek bir dizin hâlinde sıralanmalıdır.
Bu ölçütlere uygun biçimde hazırlanmış yazar odaklı sözlüklere, sözlükçülük ala-
nında köklü bir ekol oluşturan Ruslara ait çalışmalardan örnekler vermek uygun olacaktır.
Bu çalışmalarda son derece ayrıntılı biçimde hazırlanmış madde başı sözcüklerden örnek-
ler aşağıda sıralanacaktır.
Rusça Yazar Odaklı Sözlüklerden Örnekler
Rusça literatürde Dünyaca ünlü Rus yazarların eserlerinde kullandığı söz varlığını
ele alan pek çok yazar odaklı sözlük bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak Slovar Yazıka
Russkoy Poezii (Rus Şiir Dili Sözlüğü), Slovar Yazıka Dostoyevskogo (Dostoyevski Dili Söz-
lüğü), Şçedrinskiy Slovar (Şedrinski Sözlüğü), Slovar Yazıka Puşkina (Puşkin Dili Sözlüğü)
adlı çalışmalar verilebilir (Rus sözlükbilimi hk. ayrıntılı bilgi için bk. Dohman, 2021).
Karaulov’un editörlüğünde 2001 yılında yayımlanan словарь языка Достоевского
- Slovar Yazıka Dostoyevskogo (Dostoyevski Dili Sözlüğü), dünyaca ünlü Rus yazar Dosto-
yevski’nin eserlerinde kullandığı söz varlığına dayalı biçimde hazırlanmıştır. Sözlükte
(Karaulov, 2001: 3) yer alan Ангел – angel “melek” madde başını inceleyelim:

TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl/Year: 10, Sayı/Number: 39, Aralık/December
Elçin YILMAZKAYA 91

Görsel 1. Sözlükten örnek görüntü (Karaulov, 2001: 3)

Aнгел - angel “melek” < 3 8 5 : 1 7 5 , 1 6 , 1 9 4 , - >
1. dinî düşüncelere göre - Tanrı'ya hizmet eden, onun tarafından insanların kurtulu-
şuna hizmet etmek için gönderilen, bedensiz bir ruhani varlık; insanın göksel hamisi
ve koruyucusu; Tanrının elçisi; böyle bir varlığın tasviri.
Yaşlı kadın ağlayarak, umutsuzluk içinde Zina'ya, Vasya'nın ölüm saatinde kendisine veda
etmek için onu aradığını, daha önce olan her şeyle birlikte tüm kutsal meleklerle onu ça-
ğırdığını ve gelmezse öleceğini söyledi. (DS 390) [Opiskin, Rostanev'i ondan özür dilemeye
zorlayarak] Pekala, şimdi hissetmiyor musun, dedi işkenceci, anki ruhuna bir melek gelmiş
gibi kalbin birdenbire rahatladı? Bu meleğin varlığını hissediyor musun? Cevap ver! (SS
88) [İhmenev, dilenci bir kıza para verirken:] İsa seni korusun küçüğüm... sen benim çocu-
ğumsun! Tanrı'nın meleği seninle olsun! (UO 213) [Ippolit'ten Prens Myshkin'e:] ‘Daha
fazla zaman olmayacağını’ ilan eden prensi hatırlıyor musun? Bu, Kıyamet'te büyük ve
kudretli bir melek tarafından ilan edilir. (Id 319) [Velçaninov, Klavdiya Petrovna'ya:] Bu
durumda [kocasına sadakatsizlik durumunda] kadınlar kocalarını nasıl rahatlatacaklarını
biliyorlar! Meleğin kendisi cennetten inse, kocası da ona inanmayacak, ama ona inanacak!
(BM 40) [Makar İvanoviç'in öyküsünden] Ve ben, diyor Pyotr Stepanoviç, boğulan bir ço-
cuk hakkında bir resim çizmek için] bu şekilde geldim: gökyüzünü açmayacağız ve yapacak
hiçbir şey yok meleklerin yazacağı bir şey yok; ve onunla buluşacakmış gibi gökten bir ışın
indireceğim; böyle tek bir ışık huzmesi: hepsi aynı, sanki bir şey çıkacak. (Pd 319) [Ölen
bebekle ilgili kadının hikâyesinden yaşlı Zosima'ya] Böylece Nikituşka beni tek kelimeyle
teselli etti, senin gibi şöyle dedi: “Aptalsın, diyor, neden ağlıyorsun, oğlumuz, muhtemelen
şimdi meleklerle birlikte Rabbimiz ile birlikte şarkı söylüyor." (Brk 46) [İ. Karamazov ‘Bü-

https://tidsad.com
Yazar Odaklı Sözlükçülük Çalışmalarına Dair 92

yük Engizisyoncu’ şiirini kastederek:] Fransa'da adli katipler ve manastırlardaki keşişler,

Madonna'yı, melekleri, azizleri, İsa'yı ve Tanrı'nın kendisini sahneye çıkardıkları tüm gös-
terileri verdiler. (BrK 224) [Gruşenka, ‘soğan masalından’:] Bir melek kadına koştu, ona bir
soğan verdi: işte, diyor kadın, yakala ve çek. (Brk 319).
Ama zavallı general [bir sonraki dünyada dadıya 10 ruble borcunu ödemediği için tövbe
etmeye başlayacaktı] orada sadece melekler dinlerdi (muhtemelen cennete gideceği için)
ve dadı yine de olurdu. Dünyada on rublesiz kalmıştı. (DP 26: 48) [Halka açık jüri duruş-
malarıyla ilgili tartışmalardan] Gerçeği ortaya çıkarmanın bu mekanizması, bu mekanik
yolu, belki yerimizi ... sadece gerçek alacaktır. Yapay abartı her iki taraftan da kaybolacak-
tır. Her şey samimi ve doğru olacak ve gerçeği bulma oyunu olmayacak. Sahnede bir göste-
ri, bir oyun değil, bir ders, bir örnek, bir düzenleme olacak. Doğru, avukatlara çok daha az
ödeme yapılacak. Ancak tüm bu ütopyalar ancak kanatlanıp hepimizin meleğe dönüşme-
siyle mümkün olacaktır. Ama o zaman mahkeme olmayacak... (Tsputi 26:54).
[M. M. Dostoyevski] Göksel melekler uğruna 35 ruble geldi. Alıntı (Mez 28:1:86) [K. I.
Maslyannikov] Kudüs'te bir yazı tipi vardı, Bethesda, içindeki su daha sonra ancak gökten
bir melek inip suyu karıştırdığında şifa oldu. (Mez 29:2:131).
2. hakkında bir ideal olarak nezaket, uysallık, masumiyet, güzelliğin kişileştirilmesi
(genellikle çocuklar hakkında); iyilik yapan, başkalarına neşe getiren bir kişi hakkın-
da. Beni tahmin ettin Vasya, dedi Arkadi İvanoviç, evet! Onu [Lisa] seni sevdiğim gibi sevi-
yorum; seninki gibi benim de meleğim olacak çünkü senin mutluluğun benim de üzerime
akacak, içimi ısıtacak. (Karş. 29) [Hayalperest Nastenka:] Ve şimdi her zamankinden daha
iyi biliyorum ki en iyi yıllarımı bir hiç için kaybettim! Şimdi bunu biliyorum ve böyle bir
bilinçten ötürü çok acı çekiyorum, çünkü Tanrı'nın kendisi seni bana, iyilik meleğim, bunu
bana söylemen ve kanıtlaman için gönderdi. (BN 118) Bu [Rostanev] gerçekten kırk yaşın-
da bir çocuktu, son derece geniş, her zaman neşeli, tüm insanları melek sanan, diğer insan-
ların kusurları için kendini suçlayan, onlarda olduklarını varsayan ama gerçekte olmayan
başkalarının iyi özelliklerini aşırı derecede abartırdı. (SS 13) Nataşa, sen bir meleksin ve
ben senin parmağına değemem! Alyoşa sevinç ve pişmanlıkla haykırdı. - Çok naziksin! (CR
328) [S. T. Verhovenski:] Canım, aklımı tamamen kaybettim... Ove... Bu meleği eskisi gibi
seviyorum ve saygı duyuyorum; aynen eskisi gibi; ama bana öyle geliyor ki ikisi de [Liza ve
Praskovya Ivanovna] sadece bir şey öğrenmek için beni bekliyorlardı. Bs 96) [D. Karama-
zov'dan A. Karamazov'a:] Bu iki kadın, yani Agafya ve teyzesi, size şimdiden söyleyeyim,
tüm bu hikâyede af melekler oldular ve bu gururlu kız kardeş Katya'ya gerçekten hayran
kaldılar, kendilerini alçalttılar. Ondan önce onun hizmetçileriydiler… (BrK 103) [F. Kara-
mazov:] Löşa, kalbimi tatmin et, bir melek ol, doğruyu söyle! (BrK 130) [Snegirev'den A.
Karamazov'a:] Artık annemi ve kambur meleğim kızım Ninoçka'yı tedavi edebileceğimi
biliyor musun? (Brk 191).
Yedi yaşındaki bir çocuk yerine, bir melek yerine “çevik” bir kız çıkacak karşınıza, kurnaz
bir kız, huysuz, bir köşeye sıkıştırdıklarında bağıran, ‘çok bağırıyor’ (ne Ruslukçular!), bir
yalancı, bir hırsız, dağınık ve altından pis bir ahlaksızlık akıntısı olan. {TC 22:60) Ve [M. M.
Dostoyevski] Sonunda Varenka ve Veroçka kız kardeşlerden mektuplar aldım. Ne melek-
ler! Eminim beni söyledikleri kadar seviyorlardır. {Ps 28.1: 180) [A. E. Wrangel, M. D. Isa-
yeva hakkında] Bunun ne tür bir melek olduğunu bir bilseniz, dostum! Onu hiç tanımadın;

TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl/Year: 10, Sayı/Number: 39, Aralık/December
Elçin YILMAZKAYA 93

her dakika yepyeni, orijinal, aklı başında, esprili ama aynı zamanda paradoksal, son derece
nazik, gerçekten asil bir şey - cesur bir kalbi var: kendini mahvedecek. {Ps 28.1: 236) [A. E.
Wrangel] Evet, Aleksander Yegoroviç, evet, paha biçilmez arkadaşım, ölümcül kaybım
hakkında, melek kardeşim Mişa'nın ölümü hakkında yazıp başsağlığı diliyorsun, ama ka-
derin beni ne ölçüde ezdiğini bilmiyorsun! {Ps 28.2: 116) [A. G. Dostoyevskaya’ya] Seni
düşünmeye ve Anya'mı neden terk ettiğimi hayal etmeye devam ettim. Hep seni hatırladım
ve anladım ki, içimde sizin gibi o kadar bütün, net, sessiz, uysal, güzel, masum ve inanan
bir meleğe değer olmadığımı fark ettim. {Ps 28.2: 184) [A. G. Dostoyevskaya’ya] Postaneye
geldim ilk tatlı mektubunuzu okuduğum sizi, Lilya'yı ve de Fedeçka'yı olmak üzere üç me-
leği içtenlikle öpüyorum. (Ps 30:1:82).
Notlar (1) Yapısal olarak bir melek, ....... değil: D[Marya Aleksandrovna:] Bu annemin port-
resi, bu bir melek, bir kadın portresi değil! (DS 347) [Rostanev:] gerçekten, [Nastenka]
üzerinde ne günah var bilmiyorum, çünkü o bir insan değil, bir melek! (SS 160) D Sr: D
[Ivan Ilyiç] Ruhumu biliyorlar, özümü biliyorlar: ‘O bir patron kadar katı, ama bir insan
olarak o bir melek!’ (SA 14) E (2) Edat pozisyonunda tutarsız tanım: kral melek Ps 28.1:
243 egemen melek Ps 28.1: 245 kadın melek 11c 29.2: 113 genç hanım melek BrK 139,
140 (genç düşes melek hitabı sadece Nastasya Filippovna'nın Katerina Ivanovna'ya hita-
bında karşılaşılır. Ayrıca bakınız: Sevgili melek Nataşa! Aynı akşam bile, kederine rağmen
[Ivan Petroviç'in] bakımına katılabildi (UO 401) [Yze:] Melek anne, son derece esprili şey-
ler söylemeye başlıyorsun. (BrK 168) Bütün bunları melek teyzeye bildir ve ona beni kut-
samasını söyle. (Mez 28.1: 263) Çocukların sevimli meleklerinin öpücüğü. (Ps 30.1: 124) D
(3) Genellikle bir yüklemin parçası olarak, örneğin: D Duneçka benden daha güçlüydü ve
her şeye nasıl katlandığını, beni teselli ettiğini ve cesaretlendirdiğini bir görebilseydin! O
bir melek! (PN 29) Bu kız bir melek, bunu biliyor muydunuz? Katerina Ivanovna aniden
alışılmadık bir hararetle haykırdı. (BrK 136) Doğru, Anna Grigoryevna bir melek ve şimdi
onun benim için ne anlama geldiğini bir bilseniz. (Mez 28.2:213) E (4) Genellikle bir mele-
ğin özelliği (tanımı) kadınlara atıfta bulunur, yukarıdaki örneklere bakın. Ancak Karama-
zov Kardeşler romanında Alyöşa'ya bir melek denir (Fyodor Pavloviç'in onun hakkında
söylediği gibi - BrK 24, Dmitri Karamazov - BrK 97, 100, Hohlakov - BrK 176, 177), alaycı
dokunuşlu bağlamlar da dahil olmak üzere (bkz. 2 BrK 178, 308 ALAY 2. anlamında).
3. sevgi dolu hitap (genellikle benim zamiriyle birlikte). Sh [Devuşkin Dobroselova’ya]
Ben, meleğim ürperdim, tüm ruhum sarsıldı; Bana ne olduğunu bilmiyorum. BL 93)
[Arkadi:] Va...senka! meleğim! ne yaptın? (Bkz. 20) Canım Agafya Timofeyevna, meleğim!
diye bağırdı Anfisa Petrovna, şişemi al! Su, daha fazla su! (SS 58) [F. Karamazov, D. Kara-
mazov hakkında:] Alyoşa, şu mu? Gruşenka'ya koştu! Sevgili meleğim, bana doğruyu söyle:
Gruşenka burada mıydın? (BrK 130) [Katerina Ivanovna:] Gruşenka, meleğim, ver bana, şu
dolgun, küçük, sevimli elciğini, Aleksey Fedoroviç; onu görüyor musun, bana mutluluk
getirdi ve beni diriltti ve şimdi o eli avucumun içinde, onu üstünden, buradan, şurasından
öpeceğim! (Brk 138).
[VE. E. Wrangel] Meleğim! Beni bırakma, beni umutsuzluğa düşürme! (Ps 28.1:215) [A. E.
Wrangel] Ayrıca şunu da söyleyeceğim: kendini avut, sevgili, paha biçilmez dostum, unu-
tulmaz meleğim! (Ps 28.1:267) [A. G. Dostoevskaya’ya] Sevgili dostum, sevgili meleğim
Aneçka (ve Soneçka). Daha ilk adımdan itibaren nahoş ve komik bir macera başıma geldi.
(Ps 28.2:220) [S. A. Ivanova] Ah, meleğim, onlardan herhangi bir belayı ne ölçüde kabul

https://tidsad.com
Yazar Odaklı Sözlükçülük Çalışmalarına Dair 94

ettiğimi bilmiyorsun. (Ps 29.1:27) [A. G. Dostoyevskaya’ya] Elveda meleğim, seni seviyo-
rum ve sana karşı çok büyük bir ihtiyaç hissediyorum. (Ps 29:2:14).
Notlar (1) Melek kelimesinin 3. anlamında olduğuna dikkat edin bu hem kadınlara hem de
erkeklere hitap etmek için kullanılır. (2) Melek kelimesinin 3. anlamı, yaratıcılığın her üç
döneminde de kişisel mektuplarda, kullanım sıklığı diğer koşullarda kullanımdan önemli
ölçüde daha yüksektir (diğer tür metinlerindeki 1. ve 2. anlamları ile karşılaştırıldığında).
III Konsey adına. "Mühürlü Melek" [N. Leskov'un bir öyküsü, Russkiy Vestnik'te yayınlandı,
1873] Bay Leskov'un "Mühürlü Melek"ini, Nekrasov'un şiirini ve Bay Şçedrin'in makalesini
okudum. Ve şimdi en baştan, yani okuduğum sırayla, yani ‘Mühürlü Melek’ ten başlayaca-
ğım. Bu, Bay Leskov'un Russkiy Vestnik'teki hikâyesi. JP 21:54) ‘Melek’ [simgenin adı mı?]
(Sonra bu ‘Melek’in katedralden nasıl çalındığına dair kafa karıştırıcı ve eğlenceli bir
hikâye başladı. (JP 21:55) ikon şizmatiklerin elindeydi, çalınınca kutsallığını mı yitirdi? Ne
de olsa, Bay Leskov'un bahsettiği “Melek” ikonu, bölünmeye kadar tüm Ortodoksluk tara-
fından saygı duyulan eski bir Ortodoks ikonuydu. DP 21: 56) Notlar. Oradaki melek keli-
mesinin yalın anlamda kullanıldığı bağlamlar da vardır (I. anlamda), örneğin: DNO, artel
tarafından mucizevi olarak kabul edilen, eski ve özellikle saygı duyulan bir melek simgesi
vardı. (DP 21:54).
koruyucu melek 1) bazılarının göksel koruyucusu, onu hayatı boyunca koruyan ve
Tanrı'nın önünde koruyan Sh [Grushenka:] Şeytanlar onu [kötü kadını] yakaladılar ve
onu ateş gölüne attılar. Ve koruyucu meleği durup düşünür: Tanrı'ya söylemem için onun
ne tür bir erdemini bulayım? (Brk 319) [D. Sorgulama sırasında Karamazov:] Sadece iste-
mekle kalmadım, öldürebilirdim ve isteyerek üzerime taşıdım, az kalsın öldürüyordum!
Ama onu öldürmedim, koruyucu meleğim beni kurtardı - dikkate almadığın şey buydu…
(BrK 428) 2) Birini önemseyen, zor durumda yardım eden, bir kişi hakkında bir yardımcı
ya da koruyucu olarak umuldu. Çocuklarımızda yaşıyoruz prens. Marya Aleksandrovna
büyük bir heyecanla yanıtladı. - Benim de kendi koruyucu meleğim var! İşte o, kızım, dü-
şüncelerimin arkadaşı, kalbimin prensi! (DS 344) Sonunda, [Velçaninov] ürperdi ve bir
anda hem kendi suçluluğunu hem Mitenka hakkındaki tüm dehşeti hissetti, hanımefendi
nedense –‘Mösyö’- diye çağırırdı Velçaninov'u – ‘bizim için bir melekti. - koruyucu ve kur-
tarıcı ve sen - burada olman gerektiğinde büsbütün terk etmiş olacaksın...’ (BM 109) Ve [V.
M. Karelina] Seni 1000 kez öpüyorum, çocukları, Verinka'yı öpüyorum ve teyzeme onu
koruyucu meleğim olarak gördüğümü söylüyorum. (Ps 28.1:263) [M. M. Dostoyevski] Ye-
min ederim, dün mektubunuzdan sonra daha çok heyecanlandım, çalışmak, savaşmak,
kendime edebî bir isim yaratmak şimdi istediğim bu. Ama beni bırakma, sen benim koru-
yucu meleğimsin. Beni destekle. (Ps 28.1:351) [A. N. Markov] Doğru, Anna Grigoryevna
benim onu tanıdığımdan ve beklediğimden daha güçlü ve içten çıktı ve çoğu durumda o
benim koruyucu meleğimdi (Ps 28.2: 205) 3) anlamında VE [A. G. Dostoyevskaya’ya] Ne
olursa olsun Anya, burada kalmam imkânsız. Bana yardım et, koruyucu meleğim. (Ps 28.2:
283) Ayrıca bkz. BM 110 Pd 192 BRK 337, 418 Ps 28.1: 205 Ps 28.2: 214 Ps 29.1: 199.
kurtarıcı melek 1) yardım eden, zor zamanlarda yardım eden biri hakkında. [M. M.
Dostoyevski] Sana sebep olduğum zahmet için beni bağışla. Ama sen benim kurtarıcı me-
leğimsin! Şimdi de kurtar. (Ps 28.1: 330) 2) anlamında VE [A. G. Dostoyevskaya’ya] Bu
yüzden sana yalvarıyorum, kurtarıcı meleğim Anya, otelleri ödemem için bana 50 frank

TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl/Year: 10, Sayı/Number: 39, Aralık/December
Elçin YILMAZKAYA 95

gönder. (Ps 28:2:235).

meleğin günü, isim günü EZ [V. M. Dostoyevskaya’ya] Sevgili kız kardeşim Varenka! Sana
ve meleğine mutlu yıllar. (77s 28.7:45) [M. M. Dostoyevski] Meleğin günü ve geçmiş do-
ğum için seni tebrik ediyorum canım. (77c 28.1:55) [A. N. Snitkina] Sevgili ve en saygıde-
ğer Anna Nikolayevna, meleğinizin gününü tüm kalbimle kutluyorum. (PS 2 8.2: 237) [K. P.
Pobedonostsev] Sevgili bayım, sevgili ve çok saygıdeğer Konstantin Petroviç, Bugün henüz
19 Mayıs olmasına rağmen, mektubum size 21 Mayıs'tan önce ulaşmayacak ve bu nedenle
sizi Melekler Gününüzde tebrik etmek için acele ediyorum. (77c 30.1:66) Notlar. Çoğul
şeklinde h.D Sahibinin gurur duyduğu ve onun tarafından tüm yıl boyunca dolapta sakla-
nan ve sadece meleklerin olduğu günlerde görülebilen, ağır, bronz bir aile şamdanını alır-
sın – sıkıca kavrarsın ve onu rakibinin alnına hızlı bir şekilde patlatırsın. (DP 21:66)D.
vücuda bürünmüş Tanrı meleği. Birinin övgü dolu bir özelliği. Sh [Snegiryov:] Bu otu-
ran kız benim kızım Nina Nikolayevna, efendim, onu sizinle tanıştırmayı unuttum -
Tanrı'nın vücuda bürünmüş bir meleği ... ölümlülere uçtu ... eğer bunu bir anlayabilirse-
niz ... Ve şu da, şu anda ayağıyla üzerime basan ve az önce beni palyaço olmakla suçlayan
bu hanım da - aynı zamanda Tanrı'nın vücut bulmuş bir meleği, efendim ve haklı olarak
beni azarladı . (Brk 185).
Not. V.İ. Dal’ın gözlemlerine göre ‘sadece uysal, iyi bir yaşama sahip olan değil, genel ola-
rak sevilen, okşanan, pohpohlanan bir kişiye de ‘Tanrı’nın vücud bulmuş halindeki’ kişi
derler." [Dal I: Melek]. Karamazov Kardeşler'in (BrK 185) bu istikrarlı bileşimin ikinci kez
geçtiği bağlamı bunu doğrulamaktadır.
karanlığın meleği şeytan, kötü ruh O [Voltaire] önyargıyı kökünden söküp attı, cehaleti
yok etti, karanlık meleğiyle savaştı ve aydınlanma lambasını tuttu. (33 89).
düşmüş melek 1) şeytan hakkında Sh [Misafir (Şeytan) I. Karamazov:] Ben fakirim ama...
Çok dürüst olduğumu söylemeyeceğim ama... toplum bunu genellikle bir aksiyom olarak
alır ki Ben düşmüş bir meleğim. Tanrım, nasıl bir melek olabileceğimi hayal bile edemiyo-
rum. (BKa 73) 2) İnsan erdemlerine ihanet eden biri hakkında Sh [Aglaya Nastasya Filip-
povna:] İşe gitmediğini, kendini düşmüş bir melek olarak sunmak için zengin Rogozhin ile
ayrıldığını biliyorum. Totsky'nin düşmüş bir melekten kendini vurmak istemesine şaşır-
madım! (Id 473) [Bayramın üçüncü gününde, tüm bu ‘düşmüş’ melekleri [genç suçluları],
toplam elli kadarını gördüm. (AC 22:17).
dizin Sh angel BL 93, 108 Çar 20, 29 NN 207, 218 DS 323, 324, 325, 332, 333, 344, 355,
370, 390,391,391,392, 392, 392, 393,393 SS 58, 88. AÇIK. 115, 115, 151, 160 UO 194,
194,213,234, 234, 237, 306, 306, 321, 321, 328, 328, 397, 401, 406, 416, 437 SA 14 33 88.
88 PN 29,3,3 ID 303, 319, 379, 428 VM 40, 75, 110 Bs 13, 61. 61, 188, 216, 350, 440 Pd
128, 225, 255, 255, 433 BrK 23, 42, 97, 99, 130, 131 136, 136, 138, 138, 139, 139, 140,
168, 176, 177, 177, 177. 185. 185, 191, 191, 319, 319, 319, 418, 428 DS 345, 346, 347, 352
SS 88. 140 UO 215, 219 ID 163, 473, 473, 473 VM PO, PO Bs 24, 96, 497, 497 Pd 408 BrK
24, 97, 97, 108, 138, 191 BKa 31 [27] melekler BrK 225[1] melekler DS 390 SS 13 BrK 46,
103[4] melekler UO 437[1] melekler BKa 33[1] melek BrK 100[ 1 ] melek Pd 319[ 1] me-
lekler Pd 319 BrK 46, 46, 224 [4] angels BrK 308 [1] angel 33 89 PN 348 VM 109 Pd 192
BrK 68. 130 BKa 73 [7[ to angel Bs 497, 497 Tx 11, 11 Pd 409, 409 BrK 97, 97, 111, 248,

https://tidsad.com
Yazar Odaklı Sözlükçülük Çalışmalarına Dair 96

410111) melekler DS 326 Bs 451 Pd 28, 272. 318. 318. 319 BrK 178, 187, 225, 232, 289
MH 17[13] melekler-s SS 153 D melek DP 21:55, 55, 55)3] melek a Pb 21:169 DT 21:54,
54, 54, 55, 55, 56 DT 22:60)8] melekler DT21:66ET122: 17 DT 25:78 DT 26:54[4] melek-
ler DT 26:48 Ve bir melek Ps28.1: 53.205, 212.212, 215.218, 218.218.218.221.221.223,
230, 236.239, 239, 243, 243, 245, 246, 247, 247, 258, 263, 26,7 263, 263, , 286, 288. 330,
351 192, 192, 192, 193, 193. 193, 193, 195. 196. 196. 197, 198, 198, 199, 199, 199. 199,
200, 208, 213. 220. 220. 220, 220. 221. Ps 29.1: 27. 27. 120. 196, 197. 198, 198. 199, 200,
202, 223, 224, 224, 235, 279, 285, 287, 291.324, 3924. .330, 338. 340. 344. 356 Ps 29.2:
14.30, 33.35.41, 41.44.50.5 3.6 2.6 4.9 2.9 7.9 8.9 8. 99. 105, 105, 106, 107, 108, 109, 109,
113, 114, 114, 115, 115, 115, 116, 119, 119. 121, 131. 168, 169 51, 85, 86, 87.94, 97 ,98,99,
100, 100, 101, 101. 115, 124 116, 184. 237 Ps 29.1: 200.256, 271, 346 Ps 29.2: 35, 41 Ps
30.1: 66, 95. 132, 155. 29.1: 254, 289. 291, 292, 329 Ps 235, 245, 263 Ps 28:2:283, 288[5]
melekler Ps 281:71, 180, 247 Ps 29:1:354[4].
Vinogradov’un editörlüğünde, 2000 yılında yayımlanan Словарь языка Пушкина - Slovar
Yazıka Puşkina (Puşkin Dili Sözlüğü), dünyaca ünlü Rus yazar Puşkin’in eserlerinde kul-
landığı söz varlığına dayalı biçimde hazırlanmıştır. Sözlükte yer alan БАЛОВЕН - baloven
“şımarık” madde başını inceleyelim:

Görsel 2. Sözlükten örnek görüntü (Vinogradov, 2000: 153)

БАЛОВЕН - baloven “şımarık” (13).
1. Şımarık, Şımartılmış (12). O yüzden bazen kurnaz kedi, hizmetçinin şirin sevgi-
lisi, kanepeden farenin peşine atılır: GN 251. || özel bir eğilimden, sevgiden, birinin gü-
veninden, bir şeyden hoşlanan kişi. Ama mavi akşam çoktan kararıyor, Yakında bizim
için Opera'ya gitme zamanı: Avrupa'nın enfes Rossini, Orpheus var. EO Put. 18.4. Jakoben-
liği hükümetin önünde daha büyük bir küstahlıkla vaaz etmek daha akıllıcadır; ama Pole-
voy, polisin bir kölesiydi. J2 324.19. Mecazi. a) şanslı, hayatta başarılı, işte vb. Kader,
içindeki armağanlarını, mutlu bir şımarıkta, asil bir aileden olan zenginliğini yüce bir zi-
hinle ve masumiyeti yakıcı bir gülümsemeyle birleştirerek ortaya çıkarmak istedi. C2
102.2. Kasvetli esaret altında, Napolyon'un zorlu yaşı yuvarlandı. Kaybolan hükümdar
mahkûm edildi, Zaferlerin güçlü sevgilisi С2 146.6. Rüzgârlı Lais'in gözdesi, Cyprida'nın
büyüleyici sevgilisi - Dayanmasını bil Adonis'im, Bir anlık hakaretlerine! C2 94.2; b) doğa-

TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl/Year: 10, Sayı/Number: 39, Aralık/December
Elçin YILMAZKAYA 97

nın sevgilisi (bazı niteliklere, yeteneklere, meziyetlere sahip bir kişi): Büyülü dudak-
lar bana tatlı seslerimi fısıldadı… Ama dolu! Hayalperest, özgürlüğü onlara bir fedakârlık
olarak getirmeyecek; bırakın gençleri şarkı söylesin, doğanın nazik sevgilisi. C2 219.104.
Doğanın tüylü sevgilisi, Hem matematikçi hem de şair С3 42.35. 2. zevk alan, yağmacı,
yaramaz kimse (1). Kadın (bir çocukla). Peki, nasıl ağlanır? O yüzden sakin ol! İşte ben
sen! İşte bir kayın! Ağla bebek! BG III 23 + Tekil I. şımarık: 1./7/251 EO Koy. 18.4 Zh2
78.29, 324.19; trans. a) C2 94.2, 146.6 I III 214; b) С2 219.104 С3 42.35; 2. BGSh 23; 77.
şımarık: 1. çev. a) C2 102.2; Mn.D. şımarıklara: 1. Ska 17; V. şımarıkta: 1. C3 295.[9].
Shestakova’nın editörlüğünde, 2021 yılında yayımlanan Словарь русской поэзии
ХХ века- Slovar Yazıka Russkoy Poezii XX Veka (20. Yüzyıl Rus Şiir Dili Sözlüğü), dünyaca
ünlü on seçkin Rus şairinin eserlerinden seçili sözcükler içermektedir. Bu şairler, İ. An-
nensky, A. Akhmatova, A. Blok, S. Esenin, M. Kuzmin, O. Mandelstam, V. Mayakovsky, B.
Pasternak, V. Khlebnikov, M. Tsvetaeva’dır. Sözlükte yer alan вблизи “yakında, yakınında”
madde başını inceleyelim:

Görsel 3. Sözlükten örnek görüntü (Shestakova, 2021: 176)

вблизи “yakında, yakınında”
Soyguncunun kasvetli siyah kemerin yanındaki çalıları hareket ettirmesi veya
ölünün mezardan fırlaması umurumda değil AB899'un (1.419.1); Birisi yakına uçtu - Or-
man sarsıldı. AB901 (1.473); Bu sonbaharda her şeyde bir ses çıkardın ve yoruldun. Ama
yakınındayım bir kılıçla duruyorum. AB903 (1.289); Suyun nağmeleri ve hırıltılı sesler
hemen yakınlardaki kaosa karıştı. AB903 (1.310); Ve burada kalın bulutlar ve sisler ha-
linde. yakınlarda gürleyen, uzakta ıslık çalan O [ölüm], çınlayan kanatlarının kenarlarıyla
gemileri dibe gönderir. AB905 (11,316.1); yıldızlara baktık / ve şehir sessizdi / yakın gibi
ama uzak mı? Kuz905 (74); V. yakında yol işaretçisi ‘İleri, ileri’ diye seslendi. Kuz908 (60);
Kötü havalarda gün ışığını severler, Toprak nemli - ayakkabılar. Koşucunun yanında ko-
şar, ikisi de sessizce güler. Chl908 (51.2); Cam gibi bir akşam, bir şafak izi ve uzakta soluk
bir gökyüzü. yakından, düşünceli bir şekilde maviye dönüşüyor, Chl911-12 (74.3); [Ve;]
<...> Beni bir orman kuşu yönetiyor. yakınlarda parlak bir canavar var. RP Chl911*12

https://tidsad.com
Yazar Odaklı Sözlükçülük Çalışmalarına Dair 98

(198); (Mordvin): ‘İşte dinlenme kampı. Burada kampımızı yakına kuracağız dedi. Devlet
başkentleri; <,..» > RP Chl911-13 (433); Kasvetli ve kötü niyetli bir balıkçı vardı. Alnından
bir tutam saç düştü. Chl912 (222); Çiçeğin yanında bir yuva sallandı; ağzında solucanla bir
kuş oraya kondu, ib.; yakınlarda neredeyse her şey boş ve sessiz, bir ölüm rüyasında -
düşmanlar ve arkadaşlar. AB914 (111.277); Küller, ama şenlik ateşlerinden daha parlak.
Yakın, ama beş mil uzakta gibi görünüyor. P918 (1.256); Hey, yanan, kütük! Zehirli man-
tarlarının yanındaki yeşildir. Chl921 (159); Tsv924'ün (11, 245.2) yakındaki herkese ve
her şeye vererek sevgiyi tanıyorum; Ses... Pekala, sanki birisi sadece, Pekala... yakında mı
ağlıyor? Tsv924.39 (111.27.1); Ayva, Antonovka ‘kızılcık ve Karadeniz yakınında: 17926-
27 (1.311); Yüksekten su yuvarlandı. yakınlarda tamamen gümbürtü ve uğultu koptu.
P953 (111.515).
SONUÇ
Tarihî ve çağdaş metinler üzerine Türkoloji alanında pek çok çalışma yapılmıştır ve
yapılmaya devam etmektedir. Bu çalışmalar arasında belli bir yazar veya esere odaklı şe-
kilde hazırlanmış olan söz varlığı çalışmaları ayrı bir yer tutmalıdır. Gerek tarihî dönem
eserlerinin, gerek günümüz eserlerinde kullanılan söz varlığının ayrıntılı biçimde ince-
lenmesi önemlidir. Son yıllarda sayıca artmış olmakla birlikte bir yazarın eserlerinde yer
verdiği tüm söz varlığını bütüncül bir biçimde ele alan yazar odaklı sözlük çalışmalarına
ağırlık verilerek yazarlarımızın Türk diline katkılarının ortaya koyulması gerekmektedir.
Bu bağlamda yapılan nitelikli yayınların literatüre kazandırılması açısından bu çalışmada
yer verdiğimiz Rus literatürüne ait yazar odaklı sözlük çalışmalarından seçili örneklerin
faydalı olacağı kanısındayız. Özellikle Rusya’da hazırlanan yazar odaklı sözlüklerde kulla-
nılan yöntem örnek alınarak Türk yazarlarına ait geniş külliyatın söz varlığının ortaya ko-
yulması dilimize büyük katkı sağlayacaktır.

KAYNAKÇA
Akalın, Ş. H. (2010a). Sozlugun tarihi. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, XCVIII (699), 268-
279.
Akalın, Ş. H. (2010b). Sozcuk bilimi ve sozlukçuluk. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, XCVIII
(698), 162-169.
Akalın, Ş. H. (2017). Geçmişten günümüze Türk sözlükçülüğü. Onka Matbaacılık.
Aksan, D. (1998). Turklerde sozlukçuluk, bugun Turkiye’de sozluk. Kebikeç, (6), 115-118.
Aksan, D. (2003). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim (3. Cilt). TDK Yayınları.
Bejoint, H. (2000). Modern lexicography an introduction. Oxford University Press.
Bejoint, H. (2010). Lexicography of English from origins to present. Oxford University Press.
Boz, E. (2014). Degişen sozluk kulturumuz. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, (746), 30-33.
Dohman, U. (2021). Rus sözlükbilimi. Paradigma Akademi.
Karaulov, Yu. N. (Ed.) (2001). Словарь языка Достоевского - Slovar yazıka Dostoyevskogo
(Dostoyevski dili sozlugu). Drofa.

TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl/Year: 10, Sayı/Number: 39, Aralık/December
Elçin YILMAZKAYA 99

Olmez, M. (1994). Turk dillerinin sozlukleri ve Turk sozlukçulugu. Uygulamalı dilbilim

açısından Türkçenin görünümü. Dil Dernegi Yayınları.
Shestakova, L. L. (Ed.) (2021). Словарь Русской поэзии ХХ века- slovar yazıka Russkoy
poezii XX veka (20. Yuzyıl Rus şiir dili sozlugu). JASC.
Sterkenburg, P. V. (2003). A practical guide to lexicography. John Benjamins.
Vinogradov, V. V. (Ed.) (2000). Словарь языка Пушкина - Slovar yazıka Puşkina (Puşkin dili
sozlugu). Azbukovnik.
Yavuzarslan, P. (2009). Osmanlı dönemi Türk sözlükçülüğü. Tiydem Yayınevi.

https://tidsad.com