Professional Documents
Culture Documents
Sila Elektromotoryczna Ogniwa
Sila Elektromotoryczna Ogniwa
Wprowadzenie
Przeczytaj
Film samouczek
Sprawdź się
Dla nauczyciela
Siła elektromotoryczna ogniwa
Siłę elektromotoryczną ogniwa można zmierzyć za pomocą mul metru, czyli miernika uniwersalnego,
zawierającego m.in. tryb woltomierza.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
Z czym kojarzą Ci się, takie pojęcia jak: siła, ogniwo? Gdzie można się spotkać z tymi
terminami? Czy oba te słowa mogą tworzyć jedno wspólne pojęcie? W chemii, w dziale
nazywanym elektrochemią, występuje pojęcie: siła elektromotoryczna ogniwa. W tym
materiale dowiesz się, jak definiuje się siłę elektromotoryczną ogniwa oraz jak się ją
wyznacza.
Twoje cele
Ogniwo galwaniczne to układ dwóch półogniw połączonych ze sobą za pomocą klucza elektrolitycznego. Dzięki
kluczowi elektrolitycznemu możliwy jest przepływ jonów, z kolei połączenie półogniw przewodnikiem metalicznym
umożliwia przekazywanie elektronów, co skutkuje przepływem prądu elektrycznego. Źródłem prądu ogniwa są
reakcje utleniania i redukcji zachodzące w półogniwach.
Siła elektromotoryczna ogniwa (SEM) jest to napięcie między półogniwami niepracującego ogniwa galwanicznego.
Jednostką SEM jest wolt [V]. Siłę elektromotoryczną ogniwa oblicza się, odejmując od potencjału katody potencjał
anody. Warto pamiętać, że potencjał katody jest większy od potencjału anody. Napięcie pomiędzy dwoma
półogniwami jest największe właśnie wtedy, gdy ogniwo nie pracuje. Na katodzie (znak dodatni) zachodzi reakcja
redukcji, a na anodzie (znak ujemny) - reakcja utlenienia.
Siłę elektromotoryczną ogniwa można zmierzyć za pomocą woltomierza. Katodę (+) podłącza się do dodatniego „+”
zacisku woltomierza, natomiast anodę (-) podłącza się do ujemnego „–” zacisku woltomierza. Na wyświetlaczu
woltomierza odczytuje się dodatnią wartość SEM.
Zgodnie z konwencją sztokholmską, budowę ogniwa przedstawia się, korzystając ze schematu. Po lewej stronie
schematu w nawiasie umieszcza się znak minus (-) oraz zapis półogniwa o niższym potencjale (anoda). Następnie
dwiema pionowymi kreskami II zaznacza się znak klucza elektrolitycznego. Po prawej stronie klucza umieszcza się
zapis półogniwa o wyższym potencjale (katoda) oraz znak plus w nawiasie (+).
W tym przypadku, gdzie katodą jest półogniwo miedziowe, a anodą półogniwo niklowe, schemat tego ogniwa jest
następujący:
E°Ni2+ Ni = −0,23 V
E°Cu2+ Cu = +0,34 V
[MeII n+ ]
SEM = EK − EA = EI − EII = (EI ° − EII °) − 2,303RT
nF log [MeI n+ ]
gdzie:
Równanie to jest prawdziwe dla odpowiednio niskich stężeń jonów, gdy reakcja dotyczy czystego metalu z jego
jonami.
lub
Wyrażenie 0,059 zostało wyliczone w wyniku podstawienia wartości stałej gazowej, temperatury oraz stałej Faradaya
n
2,303RT
do wyrażenia nF .
Przykład 2
Schemat ogniwa:
= 0.
0,01
Przykład 3
0,059
∣
− Ni Ni2+ Cu2+ Cu (+)
( )
E°Ni2+ Ni = −0,23 V
E°Cu2+ Cu = +0,34 V
Cu2+ + Ni → Cu + Ni2+
2 log 0,1 = 0,57 + 2 log 0, 1 = 0,57 + 0,0295 ⋅ (−1) = 0,57 − 0,0295 = 0,54 V
Warto zauważyć, że w przypadku, kiedy stężenia obu roztworów byłyby takie same, to SEM obliczana byłaby
z różnicy potencjałów standardowych tych półogniw. Człon równania z logarytmem byłby pomijany, ponieważ log 1
Ogniwo redoksowe zbudowane jest z dwóch półogniw redox. Przykładem takiego ogniwa są dwie blaszki
platynowe (platyna jest metalem, który nie daje reakcji elektrodowej) zanurzone w roztworach zawierających
substancje w formie utlenionej i zredukowanej. Na przykład:
Ogniwo redoksowe
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
W przypadku tego typu półogniw schemat ogniwa zapisuje się w następujący sposób:
A(−) Cr 2+
→ Cr
3+
+ e−
K(+) Fe 3+
+ e−
→ Fe2+
E° Cr
3+
Cr
2+ = −0,40 V
E° Fe
3+
Fe
2+ = +0,77 V
W przypadku, gdy stężenia obu roztworów są jednakowe (C=0,01 M), siłę elektromotoryczną tego ogniwa można
obliczyć w następujący sposób:
2+
[Fe3+ ]⋅[Cr ]
log 2+ 3+ = log 1 = 0
[Fe ]⋅[Cr ]
SEM = E° Fe
3+ 2+
Fe
− E° Cr
3+ 2+
Cr
= 0,77 V −(−0,44 V) = 1,17 V
Ogniwo stężeniowe składa się z dwóch takich samych elektrod różniących się stężeniem jonów
potencjałotwórczych zanurzonych w roztworze elektrolitu zawierającego jony tego metalu, ale stężenia tych jonów
są różne. Katodą w takim ogniwie jest półogniwo o wyższym stężeniu jonów potencjałotwórczych. Natomiast anodą
jest półogniwo o niższym stężeniu jonów potencjałotwórczych.
Przykład 4
Przykładem ogniwa stężeniowego są dwie blaszki srebrne zanurzone w roztworach azotanu(V) srebra o stężeniu
0,1 mol3 i stężeniu 0,01 mol3 .
dm dm
Ogniwo stężeniowe
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Półogniwo (schemat)
Cr
Li+ Li
Ca
Sn
Pb
K+ | K
Ba2+ Ba
Na+ Na
AgCl Ag, Cl
2+
Mg2+ Mg
Be2+ Be
Al
3+
Mn2+ Mn
H2 O H2 , OH (Pt)
Zn2+ Zn
Cr
3+
Co
3+
Fe2+ Fe
Cr
2+
Ni2+ Ni
AgI | Ag, I−
2+
2+
Fe3+ Fe
H3O+ H2
AgBr Ag, Br−
Sn
Cu
4+
2+
Sn
Cu
O2 OH (Pt)
Cu
2+
I2 |I− (Pt)
Ag
+
Hg2+ Hg
∣
stężenia jonów potencjałotwórczych (w przypadku gazów będzie zależała od ciśnienia);
2+
2+
Cu (Pt)
Cu
Ag
Ca
Al
Cr
Co
Sn
Pb
Cu
−
(Pt)
(Pt)
−
Reakcja przebiegająca na półogniwie
Ca
AgI +
Sn
Pb
AgBr +
Sn
Cu
4+
AgCl +
Cu
K+
Mn2+ + 2
Cr
Cr
Co
e ⇄
2 H2 O + 2
3+
2+
2+
e ⇄
e ⇄
Hg2 Cl2 + 2
Cu
Ag
2+
⇄
Li+ +
⇄
e ⇄
Ba2+ + 2
2+
e ⇄
e ⇄
Na+ +
e ⇄
Mg2+ + 2
e ⇄
Be2+ + 2
Al
3+
e ⇄
e ⇄
e ⇄
Zn2+ + 2
e ⇄
e ⇄
Fe2+ + 2
e ⇄
3+
2+
e ⇄
e ⇄
Ni2+ + 2
e ⇄
e ⇄
e ⇄
e ⇄
Fe3+ + 3
e ⇄
+2
e ⇄
2+
e ⇄
e ⇄
I2 + 2
e ⇄
Fe3+ +
e ⇄
O2 + 2 H2 O + 4
e ⇄
+
e ⇄
+
e ⇄
Hg2+ + 2
−
e
+e
+2
+3
+3
+2
+2
+2
−
−
2 H3O+ + 2 e− ⇄ H2 + 2 H2O
e ⇄ −
+
−
+2
+
−
−
−
−
−
Ag + I−
−
Ag + Br−
Ag + Cl
Li
H2 + 2 OH
−
−
Ba
Ca
Na
Mg
Be
Al
Mn
Zn
Cr
Fe
Cr
Co
Ni
Sn
Pb
Fe
Sn
Cu
2 Hg + 2 Cl
−
−
−
2 I−
Cu
Cu
Fe2+
Ag
Hg
2+
2+
4 OH
−
−
−
E° [V]
-3,04
-2,93
-2,91
-2,84
-2,71
-2,36
-1,97
-1,66
-1,18
-0,83
-0,76
-0,74
-0,44
-0,40
-0,28
-0,23
-0,15
-0,14
-0,13
-0,04
0,00
+0,07
+0,15
+0,15
+0,22
+0,27
+0,34
+0,40
+0,52
+0,54
+0,77
+0,80
+0,85
Cr2O7
∣
Półogniwo (schemat)
Br2 Br (Pt)
Cl2 Cl (Pt)
−
Au
3+
Ce
4+
Ce
Co
F2 |F−
−
O2 , H3 O+ |H2 O(Pt)
2−
, H3 O+ Cr
−
3+
H2 O2 , H3 O+ |H2 O(Pt)
Co
3+ 2+
Au
(Pt)
(Pt)
3+
(Pt)
MnO2 + 4 H3 O+ + 2
potencjałotwórcze o stężeniu 1
względem standardowego półogniwa wodorowego
pehametr
mol
dm
E°
2−
−
4
Mn
Ce
Co
+ e ⇄ Mn
+ e ⇄ Ce
Br2 + 2
O2 + 4 H3 O+ + 4
+ 14 H3 O+ + 6
Cl2 + 2
e ⇄ Au
Au
MnO + 8 H O + 5 e ⇄ Mn
3
+ e ⇄ Co
F +2e ⇄2F
3+
4+
3+
2
3+
+
+ 12 H O
potencjał półogniwa, w którym przewodnik elektronowy zanurzony jest w roztworze zawierającym jony
3
reakcja redoks
3
e
e
+3
+
−
−
−
−
⇄
e ⇄ −
e
−
⇄
−
−
e
−
2 Br
−
⇄
2 Cl
−
Mn2+ + 6 H2 O
2 Cr
2+
3+
2+
−
−
6 H2 O
stopień utlenienia
pojęcie umowne, określające liczbę dodatnich lub ujemnych ładunków elementarnych, które można by przypisać
atomowi pierwiastka chem., wchodzącego w skład określonego związku, gdyby cząsteczki tego związku miały
budowę jonową
2+
3+
+ 21 H2 O
2
2
E° [V]
+1,09
+1,22
+1,23
+1,33
+1,36
+1,50
+1,51
+1,51
+1,72
+1,78
+1,92
+2,87
/Na podstawie: Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej , Warszawa 2010 oraz Jones L., Atkins P., Chemia ogólna. Cząsteczki, materia, reakcje , tłum.
Słownik
anoda
elektrolit
substancja, która po rozpuszczeniu lub stopieniu ulega dysocjacji elektrolitycznej, a powstały w ten sposób roztwór
może przewodzić prąd elektryczny
katoda
reduktor
atom, jon lub cząsteczka, które w reakcji redoks są donorem elektronu (elektronów)
utleniacz
atom, jon lub cząsteczka, które w reakcji redoks są akceptorem elektronu (elektronów)
redukcja
utlenianie
woltomierz
Bibliografia:
Bełtowska‐Brzezinska M., Podstawy kinetyki chemicznej. Skrypt do wykładów, Poznań 2009.
Encyklopedia PWN
Burewicz A., Jgodziński P., Pracowania chemiczna z dydaktyki chemii. Doświadczenia chemiczne dla szkół
ponadgimnazjalnych, Poznań 2004., online: http://www.wbc.poznan.pl/Content/6711/Skrypt_liceum_1.pdf,
dostęp: 28.01.2021.
Polecenie 1
Zapoznaj się filmem, który pomoże Ci zrozumieć, w jaki sposób wyznacza się siłę
elektromotoryczną ogniwa, a następnie spróbuj rozwiązać poniższe ćwiczenia.
Ćwiczenie 1
wanad
wolfram
wolt
wat
Ćwiczenie 2
SEM to:
Ćwiczenie 2 輸
wyższym potencjale.
niższym potencjale.
Ćwiczenie 4 醙
mol
Gdy stężenie potencjałotwórczych w wynosi , to
dm3
elektromotoryczną galwanicznego można obliczyć, potencjału
standardowego , potencjał standardowy .
1,56 V
-1,56 V
3,16 V
Ćwiczenie 6
∣∣
Zbudowano ogniwo galwaniczne o schemacie:
E°Mg2+ Mg = −2,36 V
E°Ag+ Ag = +0,80 V
5,52 V
E°Zn2+
E°Pb2+
Zn = −0,76 V
Pb = −0,13 V
Zapisz schemat tego ogniwa, równania reakcji zachodzących w półogniwach oraz sumaryczne
równanie reakcji zachodzącej w ogniwie. Oblicz siłę elektromotoryczną tego ogniwa.
Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
醙
Ćwiczenie 7
Ćwiczenie 8
o stężeniu 0,01
E°Zn2+
E°Cu2+
mol
dm3 i stężeniu 0,05 dm3 .
∣
Zbudowano ogniwo galwaniczne z półogniw, których potencjały standardowe wynoszą:
Zn = −0,76 V
Cu = +0,34 V
Zapisz schemat tego ogniwa, równania reakcji zachodzących w półogniwach oraz sumaryczne
równanie reakcji zachodzącej w ogniwie. Oblicz siłę elektromotoryczną tego ogniwa
w temperaturze 300 K, korzystając z podanych danych.
Zn2+ ] = 0,1
[
Cu2+ ] = 0,005
mol
dm3
mol
dm3
Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.
Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.
難
Ćwiczenie 9
∣
Zbudowano ogniwo redoksowe z półogniw, których potencjały standardowe wynoszą:
Sn2+
Fe2+
Fe3+ ] = 0,1
[
Fe2+ ] = 0,1
[
Sn4+ ] = 0,003
Sn2+ ] = 0,003
= −0,14 V
= +0,77 V
Zapisz schemat tego ogniwa, równania reakcji zachodzących w półogniwach oraz sumaryczne
równanie reakcji zachodzącej w ogniwie. Oblicz siłę elektromotoryczną tego ogniwa
mol
dm3
mol
dm3
mol
dm3
mol
dm3
Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
Scenariusz zajęć
Przedmiot: chemia
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Zakres rozszerzony
Cele operacyjne
Uczeń:
Strategie nauczania:
asocjacyjna.
dyskusja dydaktyczna;
film samouczek;
analiza materiału źródłowego;
ćwiczenia uczniowskie;
technika zdań podsumowujących.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
Przebieg zajęć
Faza wstępna:
1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Jak myślicie co kryje się
pod pojęciem siła elektromotoryczna ogniwa?
2. Rozpoznanie wiedzy wstępnej uczniów. Uczniowie przypominają sobie czym jest
półogniwo, anoda i katoda, ogniwo.
3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele
lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.
Faza realizacyjna:
Faza podsumowująca:
Praca domowa:
Materiały pomocnicze: