1.

Bölüm Sözcükte ve Sözcük Gruplarında Anlam

GERÇEK ANLAM
Kazanım: Okuduğu metindeki sözcük ve sözcük gruplarının cümle içinde kazandığı anlamı fark eder.

Gerçek Anlam

Bir sözcüğün sözlükte belirtilen ilk anlamına ve bu anlama bağlı olarak kazandı-
ğı diğer anlamlara gerçek anlam denir. Gerçek anlam ikiye ayrılır:

Temel Anlam Yan Anlam

Sözcüğün zihnimizde uyandırdığı ilk an- Bir sözcüğün temel anlamına bağlı olarak
lamına yani sözcük anlamına temel anlam kazandığı anlamlara yan anlam denir.
denir.
– Kolumdaki ağrı hâlâ – Kapının kolunu bugün
Temel anlam Yan anlam
geçmedi. taktırdım.

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcükler gerçek anlamıyla kullanılmıştır.

Sonbaharda ağaçlar yapraklarını döker.

Temel anlam

Öğretmenimiz kırk yapraklı defter istedi.

Yan anlam

Ekşi elmayı mı seversin, tatlı elmayı mı?

Şeker tadında olan

Kitabın baskısı çok güzel olmuş.

Bir eserin basılış biçimi veya durumu

Raftaki bardakları sayalım.

Saymak

Öğretmenin Sorusu “Kör makasla proje ödevi hazırlamaya çalışıyordu.” cümlesinde “kör” sözcüğü yan anlamda
kullanılmamıştır. Doğru mu yanlış mı?
Cevap: Yanlış. “Kör” sözcüğü bu cümlede gerçek anlamına bağlı olarak yeni bir anlam kazanmıştır.

5. Sınıf Türkçe Planlı Ders Föyü 7

 1. Bölüm Sözcükte ve Sözcük Gruplarında Anlam Etkinlik

1) Aşağıda verilen sözcükleri anlamlarıyla eşleştirelim:

1. a.
Donmak Silisli kumun ateşte eritilmesiyle yapılan sert, saydam, renk-
siz ve çabuk kırılan cisim.

2. Cam b.
Topluluğu oluşturan bireylerden her biri.

3. c.
Üye
Soğuğun etkisiyle katı duruma gelmek.

1 2 3
c a b

2) Aşağıda verilen cümlelerdeki altı çizili sözcüklerin temel anlamda mı yan anlamda mı kulla-
nıldığını altlarındaki boşluğa yazalım.

Yeni aldığı eteği üstünden hiç çıkarmıyor- Dağın eteklerindeki karlar erimiş.
du.
Temel anlam Yan anlam

Gençken dişlerine çok iyi bakmış. Birkaç diş sarımsak, yemeklerinize lezzet
katar.
Temel anlam Yan anlam

Uçağın kanatları gökyüzünde göründüğün- Sinek kuşları, kanatlarını çok hızlı çırpar.
den daha büyükmüş.
Yan anlam Temel anlam

8 5. Sınıf Türkçe Planlı Ders Föyü

1. Bölüm Sözcükte ve Sözcük Gruplarında Anlam

MECAZ ANLAM
Kazanım: Okuduğu metindeki sözcük ve sözcük gruplarının cümle içinde kazandığı anlamı fark eder.

Bir sözcüğün gerçek anlamından uzaklaşarak kazandığı, anlama mecaz anlam denir.

ÖRNEK

On yaşında tatlı bir torunum var.

Sevimli, hoş.

Toplumsal baskı insanları bunaltıyor.

Hak ve özgürlükleri kısıtlayarak zor altında bulundurma durumu.

Büyüklerini sayar, her fırsatta onların ziyaretine giderdi.

Saygı göstermek, hürmet etmek.

Terliyken soğuk su içmemelisin. Soğuk davranışlarıyla tanınan biriydi.

gerçek anlam mecaz anlam

NOT Türkçe Sözlük’te mecaz anlam “mec.” şeklinde gösterilir.

Deyimlerin mecazlı bir anlamı vardır; etekleri zil çalmak, burnundan solumak...
ÖRNEK

Onun altın gibi bir kalbi vardır. O, Türkiye’nin en iyi beyinlerindendir.

Mecaz anlam Mecaz anlam

Ekonomi, çalkantılı bir süreçten kurtuldu.

Mecaz anlam

Öğretmenin Sorusu “Metafor” sözcüğünün eş anlamlısı nedir?

Cevap: Mecaz

5. Sınıf Türkçe Planlı Ders Föyü 9

 1. Bölüm Sözcükte ve Sözcük Gruplarında Anlam Etkinlik

1) Aşağıdaki yapraklarda verilen cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerin gerçek anlamlı olan-
larına “GA” mecaz anlamlı olanlarına “MA” yazalım.

Oyunun en ha- Davranışla-

Toplantıdaki rı onun zarif
reketli yerin-
sert sözleri biri olduğunu
Bu konu hiç de benden su
herkesi kırdı. O koltuk sev- gösteriyordu.
de zor değil- istedi.
dalısı bir me-
miş.
mur değildi.
MA MA GA

GA
MA

2) Tablodaki altı çizili sözcüklerin hangi anlamda kullanıldığını belirleyerek ilgili yerleri “”
işareti ile işaretleyelim.

Cümleler Gerçek Anlam Mecaz Anlam

Bugün hava çok soğuk.

Herkese karşı soğuk davranıyor.

Bebek çok tatlı uyuyor.

Tatlı bir elma yedik.

Acı biberi çok seviyorum.

Acı olaylar yaşandığı için üzgündü.

Şaşkın ve boş gözlerle bakakaldı.

Bu bardağın içi boş.

Bataklıkta birçok hayvan yığıldı, kaldı.

Şehrin bataklığı insanları yutar.

Cambaz, herkesin yüreğini ağzına ge-
tirdi.
Cambaz adamdır, ona güvenilmez.

10 5. Sınıf Türkçe Planlı Ders Föyü