Anayasa Hukuku Ders Notlari

ANAYASA
HUKUKU
MAHİR ÖZER
İçindekiler
ANAYASA HUKUKU TERİMLERİ..............................................................................................................................4
I. ANAYASA KAVRAMI ...........................................................................................................................................4
II. DEVLET KAVRAMI ve DEVLET BİÇİMLERİ ....................................................................................................4
A. Devlet Kavramı.................................................................................................................................................4
B. Devlet Biçimleri ................................................................................................................................................4
III. HÜKÜMET KAVRAMI ve HÜKÜMET BİÇİMLERİ.........................................................................................5
A. Kuvvetler Birliği................................................................................................................................................5
B. Kuvvetler Ayrılığı..............................................................................................................................................6
IV. EGEMENLİĞİN KAYNAĞINA GÖRE DEVLET ŞEKİLLERİ..........................................................................7
V. NİTELİKLERİNE GÖRE ANAYASALAR ..........................................................................................................7
1. Yazılı - Yazısız Anayasa.....................................................................................................................................7
2. Değiştirilmesine Göre Anayasa ......................................................................................................................8
3. Kapsamına Göre Anayasa ................................................................................................................................8
VI. ANAYASA ve SİYASAL İKTİDAR ....................................................................................................................8
VII. DEMOKRASİ.......................................................................................................................................................9
OSMANLI-TÜRK ANAYASAL GELİŞMELERİ ....................................................................................................... 10
ANAYASA HUKUKU
SENED-İ İTTİFAK .................................................................................................................................................. 10
TANZİMANT FERMANI ...................................................................................................................................... 10
ISLAHAT FERMANI ............................................................................................................................................... 10
KANUNİ ESASİ (1876) VE 1. MEŞRUTİYET ..................................................................................................... 11
Kanuni Esaside 1909 Değişiklikleri ve 2. Meşrutiyet .................................................................................... 12
1921 ANAYASASI (TEŞKİLAT-I ESASİ KANUNU) ......................................................................................... 13
1923 Değişiklikleri; ............................................................................................................................................ 13
1924 ANAYASASI .................................................................................................................................................. 14
1924 Anayasasında yapılan değişiklikler; ......................................................................................................... 14
1961 ANAYASASI .................................................................................................................................................. 15
1971-1973 Ara Rejim Dönemi; ........................................................................................................................ 16
1961 Anayasasının Uygulanması ....................................................................................................................... 16
1982 ANAYASASI .................................................................................................................................................. 18
1982 Anayasasının Başlangıç Metninde Belirtilen İlkeler .............................................................................. 19
Değiştirilemez Hükümler.................................................................................................................................. 20
Devletin Temel Nitelikleri ................................................................................................................................ 20
Temel Hak ve Hürriyetler..................................................................................................................................... 23
Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılması (Militan Demokrasi) .................................................... 23 1
Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması ................................................................................................ 23
Temel Hak ve Hürriyetlerin Durdurulması.................................................................................................... 23
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN DÜZENLENMESİ ............................................................................. 23
KİŞİNİN HAK VE ÖDEVLERİ ( NEGATİF STATÜ HAKLAR ).................................................................. 24
SOSYAL ve EKONOMİK HAKLAR ( POZİTİF STATÜ HAKLAR ) ......................................................... 27
SİYASİ HAKLAR ve ÖDEVLER ( AKTİF STATÜ HAKLAR ) ..................................................................... 28
YASAMA ...................................................................................................................................................................... 30
YASAMA ORGANI................................................................................................................................................ 31
TBMM GÖREV VE YETKİLERİ ........................................................................................................................ 31
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ SEÇİM DÖNEMİ ............................................................................... 33
SEÇİMLERİN GENEL YÖNETİMİ VE DENETİMİ ............................................................................................. 34
YÜKSEK SEÇİM KURULU ............................................................................................................................... 34
TBMM ÜYELERİNİN HUKUKİ STATÜLERİ ..................................................................................................... 35
MİLLETVEKİLLİĞİ SEÇİLME YETERLİLİĞİ ..................................................................................................... 35
GÖREVLERİNDEN AYRILMADIKÇA MİLLETVEKİLİ ADAYI OLAMAYACAKLAR ............................ 35
MİLLETVEKİLLİĞİYLE BAĞDAŞMAYAN İŞLER (YASAMA BAĞDAŞMAZLIĞI) ..................................... 35
YASAMA SORUMSUZLUĞU (MUTLAK DOKUNULMAZLIK) ............................................................... 36
YASAMA DOKUNULMAZLIĞI ...................................................................................................................... 36
ANAYASA HUKUKU
MİLLETVEKİLLİĞİNİN DÜŞMESİ .................................................................................................................... 37

TBMM BAŞKANLIK DİVANI ........................................................................................................................... 38
TBMM’NİN TOPLANTI KARAR VE YETER SAYILARI .............................................................................. 39
TBMM' DE OYLAMA VE USULLERİ .............................................................................................................. 40
TBMM'NİN TOPLANMA VE TATİL SÜRESİ ................................................................................................ 40
TBMM’NİN BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI ................................................................................. 40
YÜRÜTME ................................................................................................................................................................... 42
CUMHURBAŞKANI .............................................................................................................................................. 42
CUMHURBAŞKANININ SEÇİMİ .................................................................................................................... 42
CUMHURBAŞKANININ GÖREV VE YETKİLERİ ........................................................................................ 44
CUMHURBAŞKANI YARDIMCILARI VE VEKALET ................................................................................... 45
BAKANLIKLARIN KURULMASI ..................................................................................................................... 45
DEVLET DENETLEME KURULU .................................................................................................................... 46
OLAĞANÜSTÜ HAL YÖNETİMİ ................................................................................................................... 47
YÜRÜTMENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ .................................................................................................. 48
BAŞKOMUTANLIK ve GENELKURMAY BAŞKANLIĞI ............................................................................. 50
MİLLİ GÜVENLİK KURULU ............................................................................................................................ 50
YARGI........................................................................................................................................................................... 51
2 YARGIYA İLİŞKİN GENEL HÜKÜMLER ........................................................................................................... 51
Yargı Fonksiyonun Mahiyeti Ve Hukuki Niteliği ................................................................................................ 52
Mahkemelerin Bağımsızlığı .................................................................................................................................... 52
YÜKSEK MAHKEMELER....................................................................................................................................... 53
YARGITAY.......................................................................................................................................................... 53
DANIŞTAY ......................................................................................................................................................... 53
UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ............................................................................................................................ 53
ANAYASA MAHKEMESİ .................................................................................................................................. 54
SAYIŞTAY ........................................................................................................................................................... 61
SİYASİ PARTİLER KANUNU ........................................................................................................................... 62
ANAYASA HUKUKU
3
ANAYASA HUKUKU TERİMLERİ
I. ANAYASA KAVRAMI
Anayasa, bir ülkede yaşayan insan topluluğunun temel hak ve hürriyetlerini, devlet şeklinde
örgütlenmesini, devletin temel yapısını, niteliğini, temel siyasi organların işleyişi ve bunlar arasındaki
ilişkileri düzenleyen en üst hukuk normudur.
İlk anayasal belge Magna Carta olarak gösterilir.
Maddi anlamda anayasada yalnızca kuralın içeriğine bakılır. Buna göre eğer bir kuralın içeriği
temel hakları ve devlet yapısını, örgütlenişini konu alıyorsa bu kural maddi anlamda anayasa sayılır
Şekli anlamda anayasada ise kuralın içeriğine bakılmaksızın yalnızca kuralın yapılış usullerini,
diğer kurallardan farklı olarak anayasa yapma usullerine tabi olması gerekir.
II. DEVLET KAVRAMI ve DEVLET BİÇİMLERİ

A. Devlet Kavramı
Devlet bir ülke üzerinde yaşayan, iktidara tabi olan, insan topluluklarının oluşturduğu olgudur.
Devlette 3 unsur vardır. Bunlar Millet, Ülke ve Egemenliktir.
ANAYASA HUKUKU
B. Devlet Biçimleri
1. Tek Yapılı Devletler
Üniter Devlet: Egemenlik yetkilerinin tek bir merkezde toplanması sonucu ortaya çıkmaktadır. Yani
üniter devlette yasama, yürütme ve yargı yetkileri ve bu yetkileri kullanabilecek organlar bakımından
teklik ve bölünmezlik söz konusudur.
Bölgeli Devlet: Devlet farklı siyasi alanlara ayrılmıştır ve bu bölgelerde ayrı yasama, yürütme bulunur.
Yargıda teklik vardır. Örneğin; İspanya
2. Birleşik Devletler
Konfederasyon
• Birden fazla bağımsız devletin uluslararası hukuki kişiliklerini muhafaza etmek şartıyla kurdukları
devlet topluluğu şeklidir.
• Uluslararası antlaşmayla kurulurlar.
• İstedikleri zaman ayrılabilirler.
• Tüzel kişiliği yoktur.
• Tek vatandaşlık söz konusudur
• Konfederal devlet, konfedere devletlere baskı yapamaz.
• Çıkar birliği için bir araya gelinmiştir.
4
Federasyon
• Birden çok devletin ( federe devlet ) iç ve dış egemenliğini birbirinden ayırıp iç egemenliklerini
korurken dış egemenliklerini merkezi ( federal ) devlete terk etmeleri ile ortaya çıkmaktadır.
• Ortak bir anayasa altında birleşirler.
• Federe devletlerin ayrılma hakkı yoktur.
• Yasama, yürütme ve yargı organlarında birlik yoktur.
• Çift meclisli yapı zorunlu unsurdur.
• İki vatandaşlık vardır.
• Almanya, Kanada, ABD en bilinen federal devletlerdir.
III. HÜKÜMET KAVRAMI ve HÜKÜMET BİÇİMLERİ

A. Kuvvetler Birliği
Yasama ve yürütmenin tek bir organ tarafından kullanıldığı hükümet biçimi kuvvetler birliği
olarak tanımlanır.
1. Mutlak Monarşi
Mutlak monarşide yasama ve yürütme, otoritesi tartışılmaz olan tek bir kişide toplanır. Mutlak
ANAYASA HUKUKU
monarşilerde, egemenlik kalıtsal bir şekilde genellikle bir soy çizgisini izler:
2. Diktatörlük
Yasama, yürütme ve yargı bir kişinin yani diktatörün veya bir partinin, grubun, zümrenin elinde
toplanır. Kalıtsal olarak devretme söz konusu değildir
3. Meclis Hükümeti Sistemi

Yasama ve yürütme kuvvetlerinin yasama organın yani bir mecliste toplandığı hükümet
sistemidir. Diğer sistemlerden farklı olarak kişiler seçimle iş başına geçer. 1920-1923 yılında ülkemizde
uygulanan bu sistemin başlıca özellikleri şunlardır;
• Başbakan ve Cumhurbaşkanlığı makamı yoktur. Meclis Başkanı hem hükümetin hem de devletin
başıdır. ( Bağımsız bir yargı organı yoktur. )
• Meclisin üstünlüğü ilkesi hâkimdir. Yürütme ayrı bir kuvvet sayılmaz.
• Yürütme yetkisi ve görevi aslen meclise aittir fakat meclis bu görevi kendi içinden çıkan bir
kurula devreder. Bu yüzden Bakanlar Kurulu meclisin emir ve direktifleri doğrultusunda hareket
etmek zorundadır. 1921 anayasasında hükümetin adı İcra Vekilleri Heyetidir.
• Bakanlar meclis tarafından tek tek seçilir ve tek tek görevden alınırlar. Kolektif sorumluluk söz
konusu değildir.
• Hükümet, meclisin güvenoyu ile kurulmuş sayılır. 5
• Yürütmenin yasamayı feshetme olanağı bulunmamaktadır ancak yasama yürütmenin görevine
son verebilir.
B. Kuvvetler Ayrılığı
Montesquieu tarafından ortaya atılmıştır. Buna göre yasama, yürütme ve yargı ayrı organlarda
toplanmıştır. Yargı gücü daima diğerlerinden sert bir biçimde ayrılmıştır ve bağımsızdır.
1. Başkanlık Sistemi
Başkanlık sisteminin özellikleri şunlardır;
• Yasama ve yürütme kuvvetleri birbirinden mutlak bir şekilde ayrılmış iki organa verilmiştir. Bu
organlar karşılıklı olarak birbirinden bağımsızdır.
• Yasama ve yürütme organları ayrı ayrı halk tarafından seçilir ve seçildikten sonra da birbirlerinin
varlıklarına son veremezler.
• Parlamenter sistemin tersine yürütme tek başlıdır. Cumhurbaşkanı ve başbakan yerine sadece
devlet başkanı vardır. Devlet başkanı hem de hükümet başkanıdır.
• Başkan halk tarafından seçilir. Başkan görevlerinden dolayı yasamaya karşı değil direk halka karşı
sorumludur.
• Devlet Başkanı, hükümeti tamamen kendi inisiyatifiyle ve meclis dışından belirler.
• Başkan meclisi düşüremez, mecliste başkanı düşüremez.
ANAYASA HUKUKU
• Yasamada bulunan kişi yürütmede, yürütmede bulunan kişi yasamada yer alamaz.
• Dengeler ve frenler sistemi adı verilen bir sistem vardır.
2. Parlamenter Sistem
Parlamenter sistem, yürütme iktidarının yasama iktidarından kaynaklandığı ve ona karşı sorumlu
olduğu anayasal demokrasi tipi olarak tanımlanmaktadır. Parlamenter hükümet sisteminin özellikleri
şunlardır;
• Yürütme organı iki başlıdır. Yani yürütme sorumsuz bir cumhurbaşkanı ve yasamaya karşı
sorumlu bir hükümet arasında paylaştırılmıştır.
• Yasama – Yürütme ilişkisi içinde yasama ve yürütmenin yumuşak şekilde ayrıldığı hükümet
sistemidir.
• Yasama organı halk temsilcilerinden oluşan bir meclistir fakat tek ya da çift heyetten oluşması
zorunlu değildir.
• Parlamenter sistemde yürütme yasamanın içinden çıkar ve yasamaya karşı sorumludur. ( Hem
bireysel hem kolektif )
• Meclis belirli araçlar vasıtasıyla ( soru, genel görüşme, meclis araştırması, gensoru, meclis
soruşturması ) hükümeti denetleme ve düşürme yetkisine sahiptir. Buna karşılık yürütmede
belli şartların oluşması durumunda yasama organının görevine son verebilir.
• Halk yalnızca yasama organını seçer
6
3. Yarı Başkanlık Sistemi
Yarı başkanlık sistemi parlamenter sistemle başkanlık sisteminin karışımıdır. Yarı başkanlık
sisteminde de yürütme iki başlıdır.
• Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilir.
• Cumhurbaşkanı siyasi bakımdan son derece güçlü yetkilerle donatılmıştır.
• Diğer tüm özellikleri parlamenter sistemle aynıdır.
Fransa, Portekiz ve Finlandiya gibi ülkelerdir.
IV. EGEMENLİĞİN KAYNAĞINA GÖRE DEVLET

ŞEKİLLERİ
Teokrasi: Egemenlik yetkilerinin kaynağının ilahi bir güç veya tanrısal buyruklar olarak
görüldüğü sistemdir. Örneğin; Vatikan, İran
Monarşi: Egemenlik yetkilerinin kaynağının tek bir kişi olarak görüldüğü sistemdir.
Mutlak monarşilerde kişinin egemenlik yetkilerinin hiçbir sınırı bulunmamaktadır. Meşruti
monarşilerde ise kişinin egemenlik yetkileri bir ölçüde sınırlandırılmıştır.
Oligarşi: Egemenlik yetkilerinin kaynağının bir sınıf veya zümreye ait olduğu ve
ANAYASA HUKUKU
egemenlik yetkilerinin bu sınıf ve zümre tarafından kullanıldığı bir sistemdir.
Cumhuriyet: Egemenliğin topluma ait olduğu ve bu egemenlik yetkisini belirli
sürelerle seçilen temsilciler aracılığıyla kullandığı devlet anlayışına denir. Devlet şekli olarak
cumhuriyet, egemenliğin kaynağının toplumun tümüne ait olmasıdır. Hükümet şekli olarak
cumhuriyet ise başta devlet başkanı olmak üzere devletin bütün organlarının seçimle iş başına
gelmesidir.
UYARI: Cumhuriyet ile demokrasi arasında bir zorunluluk ilişkisi yoktur. Bazı
monarşiler son derece demokratik olabileceği gibi bazı cumhuriyetlerinde hiç demokratik
olmaması durumu söz konusu olabilir.
V. NİTELİKLERİNE GÖRE ANAYASALAR

1. Yazılı - Yazısız Anayasa
Yazılı Anayasa: Kuralların yetkili bir organ tarafından belirli belge içinde toplanmasına denir.
Yazısız Anayasa: Toplum tarafından uzun bir süre kesintisiz olarak benimsenen, tekrarlanan
bağlayıcılığına inanılan anayasalardır. İngiliz anayasası yazısız bir anayasadır. 7
2. Değiştirilmesine Göre Anayasa
Yumuşak Anayasa: Normal kanunlar gibi değiştirilebilen anayasalardır. Yani anayasa normal
kanunların tabi olduğu değişiklik usulüne tabidir. 1921 anayasası yumuşak bir anayasadır.
Katı Anayasa: Normal kanunlardan farklı organlarca ve daha ağır şartlarda değişiklik
yapılabilen anayasalardır.
Bir anayasanın sert olduğunu gösteren belirtiler:
• Anayasanın değiştirilemeyecek maddeler içermesi
• Anayasanın değiştirilmesi aşamasında halkoylaması usulüne yer verilmesi
• Anayasanın değiştirilmesi için özel bir çoğunluk aranması
• Anayasanın değiştirilmesi için gereken teklif sayısının kanunlardan fazla olması
• Görüşme ve oylama sayılarının fazlalaştırılması
• Anayasa değişikliğinin ivedilikle görüşmemesi
ANAYASA HUKUKU
3. Kapsamına Göre Anayasa

Kazuistik ( Ayrıntılı ) Anayasa: Uzun ve ayrıntılı düzenleyici hükümler içeren anayasalardır.
1921 anayasası dışındaki tüm anayasalar kazuistiktir. En kazuistik anayasa 1982 anayasasıdır.
Çerçeve Anayasa: Ayrıntısız ve madde sayısının az olduğu anayasalardır. Ülkemizde sadece
24 maddeden oluşan1921 anayasası çerçeve anayasadır. ABD anayasası da çerçevedir.
VI. ANAYASA ve SİYASAL İKTİDAR

Kurucu İktidar Kurulmuş İktidar
Asli Kurucu İktidar: Darbe, savaş, ihtilal, sömürge olan Kurucu iktidarın anayasada
devletin bağımsızlığı, birden çok bağımsız devletin kendi belirlemiş olduğu sınırlar
istekleriyle birleşerek yeni devlet kurmaları, bir devletin içerisinde devletin çeşitli
birden çok bağımsız devlete ayrılması durumlarında hukuki yetkilerini kullanma
oluşturulan anayasalardır. iktidarıdır.
Hukuk dışı yapılan işlemler anayasa değiştirilir.
Anayasa tümden değiştirilir.
Tali Kurucu İktidar: Anayasadaki kurallara göre

anayasayı değiştiren iktidarlardır.
Anayasa hukuki olarak değiştirilir.
Anayasanın tümü değiştirilmez.
8
VII. DEMOKRASİ
En basit tanımıyla halk egemenliği anlamına gelir. Genel olarak demokrasi halkın devlet
yönetimine katılımını ifade etmek için kullanılır.
Doğrudan Demokrasi: Halkın tamamının alınan kararlara katılarak oy kullandığı demokrasi

türüdür. Halk yasaları kendisi hazırlar. Günümüzde uygulama imkânı yoktur.
Temsili Demokrasi: Halkın egemenliğini kendi seçtiği temsilcileri aracılığıyla kullandığı

demokrasi türüdür.
Yarı Doğrudan Demokrasi: Halkın egemenlik hakkını, tüm olarak temsilcilere
devretmeyerek önemli bazı konularda, bu hakkını bizzat kullandığı demokrasi türüdür.
Örneğin; Belçika ve İtalya
Yarı doğrudan demokrasinin araçları;
• Halk oylaması ( referandum )
• Halk vetosu
• Halk girişimi
• Temsilcilerin azli
ANAYASA HUKUKU
9
OSMANLI-TÜRK ANAYASAL GELİŞMELERİ
SENED-İ İTTİFAK
• Osmanlının ilk anayasal belgesidir.
• 2. Mahmut ile Ayanlar arasında imzalanmıştır.
• Misak niteliğindedir. Sadece tarafları bağlar
• Taahhütname niteliğindedir.
• Padişahın yetkileri sınırlandırılmıştır. Bu açıdan MAGNA CARTA’ya benzer
• Sadrazam kanunlara dayanarak iş yapar
• Vergilemede ölçülülük ilkesi benimsenmiştir
• Kimseye soruşturma yapılmadan ceza verilmeyecektir
• Sadece arayanlara can ve mal güvenliği verildiği için hukuk devletine geçişin ilk adımı
değildir.
TANZİMANT FERMANI
• Sultan Abdülmecid tarafından çıkartılmıştır
• Herkese can ve mal güvencesi verilmiştir
ANAYASA HUKUKU
• Tüm Osmanlı tebaası kanun önünde eşittir

• Türklerin ilk haklar beyannamesidir
• Hukuk devletine geçişin ilk adımıdır
• Demokratikleşme yönelik ilk adımdır
• Batılılaşma yönünden açılan adımdır
• Ferman olduğu için herkesi bağlar
• Mülkiyet Hakkı, Eşitlik İlkesi, Can Güvenliği, Ceza Yargısına ilişkin güvenceler kabul edildi.
• Askerlik/Vergilemede Eşitlik/Mülkiyet Hakkı/Müsadere Yasağı/Eşitlik/Kanunilik gibi ilkelere
yer verilmiştir
ISLAHAT FERMANI
• Tanzimat fermanının teyidi niteliğindedir fakat bu fermanda dini farklılıkların ortadan
kaldırılmasına yöneliktir.
• Dini fark gözetmeksizin bütün buyruklara eşit davranacaktır
• Kanun önünde eşitlik ilkesi benimsenmiştir
• Tüm Osmanlı tebaası memur olabilecektir
• Her topluluk ulusal dilde eğitim yapıp kilise ve hastane açabilir
• Nakd-i Bendi adı verilen bedelli askerlik azınlıklara getirilmiştir
• Hükümlerin uygulaması padişah yetkisindedir. Hukuki güvence yoktur
10
KANUNİ ESASİ (1876) VE 1. MEŞRUTİYET
• İlk Osmanlı anayasasıdır. Genç Osmanlıların etkisiyle Padişah II. Abdülhamit’e ilan
ettirilmiştir.
• Sert ve kazuistiktir. 119 maddeden oluşur.
• Egemenliğin padişaha ait olduğu açıkça belirtilmiştir.
• Bu anayasa ile ‘Meclis-i Umumi ‘adı verilen bir parlamento kurulmuştur. Bu parlamento
Heyet-i Ayan (bütün üyeleri padişah tarafından atanan) ve Heyet-i Mebussan (halk
tarafından iki dereceli gizli oy basit çoğunluk esaslı seçim) adı verilen çift yapılı meclisten
oluşmaktaydı.
• Sadece erkekler oy kullanır.
• Siyasi partiler yoktur, adaylar bağımsızdır.
• Hâkimlerin azlolunamayacağı, mahkemelerin bağımsızlığı, yargılamanın aleniliği, kanuni
hâkim güvencesi, Divanı Ali (Yüce Divan) düzenlenmiştir.
• İlk kez mahalli idare ve il idaresi anayasada düzenlenir.
Dilekçe hakkı, kamu hizmetine girme hakkı, eğitim hakkı, müsadere yasağı, basın hakkı,
ANAYASA HUKUKU
•
konut dokunulmazlığı, işkence ve angarya yasağı gibi haklar düzenlendi.

• Padişahın meclisi feshetme yetkisi ve mutlak veto hakkı vardır.
• Padişahın sansür ve sürgün, hükümeti azletme yetkileri vardır.
• Kanun yapma padişahın iznine, Ayan meclisi onayına ve en sonunda yine padişahın
onayına tabi kılınmıştır.
• Meclis millete değil padişaha karşı sorumludur.
• Kanunilik ilkesine, olağanüstü yönetim usullerine, yetki genişliği ilkesine (tevsii
mezuniyet) yer veren ilk anayasamızdır.
• Devletin dini İslam’dır
• Şeyhülislam Heyet-i Vükela (Bakanlar Kurulu) üyesidir
• Heyet-i Vükela üyeleri padişah tarafından atanır
• Heyet-i Vükela meclis toparlanamadı zaman kanun gücünde karar alabilir (KHK)
• Mahkemeler ikiye ayrılır Şeriye ve Nizamiye
• Kanun Önünde Eşitlik/Vatandaşlık Hakkı/Kişi Hürriyeti ve Dokunulmazlığı/İbadet
Özgürlüğü/Basın Özgürlüğü/Dilekçe Hakkı gibi haklar verilmiştir
11
• İlk kez devlet harcamalarını denetlemek amacıyla Divan-ı Muhasebat (Sayıştay)
kurulmuştur
• İlk kez Şurayı Devlet (Danıştay) kurulmuştur.
• İlk kez Meclisi Ahkamı Adliye (Yargıtay) kurulmuştur.
Kanuni Esaside 1909 Değişiklikleri ve 2. Meşrutiyet

• Padişahın meclisi feshetme yetkisi kaldırılmadı ama 3 aylık şarta bağlandı.
• Sansür ve sürgün yetkisi kaldırıldı.
• Hükümet artık Meclis-i Mebusan’a karşı sorumludur.
• Kanunlaşma aşamasında padişah izni kaldırıldı. Engelleyici veto ise güçleştirici vetoya
dönüştürüldü. Veto edilen kanunlar 2/3 ile tekrar gönderilirse kabul edilmek
zorundadır.
• Örgütlenme özgürlüğü getirildi. (İlk çok partili dönem)
• Kanun teklifi için padişah izni zorunluluğu kaldırıldı.
• Bakanların meclise karşı kolektif ve bireysel sorumluluğu kabul edilir.
• Karşı imza kuralı getirildi. Alınan kararlara Padişah ile birlikte alakalı bakanda imza atar.
• Toplantı, gösteri, yürüyüş ve dernek kurma hakkı tanındı.
ANAYASA HUKUKU
12
1921 ANAYASASI (TEŞKİLAT-I ESASİ KANUNU)
Resmi adı Teşkilatı Esasiye Kanunudur. 1921 Anayasası 24 maddeden oluşmaktadır. 20
Ocak 1921 yılında kabul edilmiştir. 1876 Anayasası ile birlikte yürürlükte kalmıştır. (İkili
anayasal sistem)
• Egemenlik kayıtsız şartsız Milletindir. Milli egemenlik ilkesi kabul edilmiştir.
• TBMM’nin çıkardığı ilk anayasadır.
• Tek yumuşak ve tek çerçeve anayasamızdır. Nitelikli çoğunluk şartı aranmamıştır.
• İlk kez taşra ve yerinden yönetime geniş yer verilmiş, yerinden yönetim ilkesi
benimsenmiştir. Ülke illere, kazalara ve nahiyelere ayrılmıştır.
• İlk kez Meclis hükümeti sistemi kabul edilmiştir. (TBMM yargı yetkisini bile zaman zaman
kullanmıştır.)
• Temel hak ve hürriyetler ile yargıdan hiç söz etmemiştir çünkü hali hazırda 1876
Anayasasında bu konular vardır.
• Devlet Başkanlığı makamı yok.
• Meclis Başkanı Bakanlar Kurulunun da başkanıdır.
• Meclis seçimleri 2 yılda bir yapılır. (Seçimler savaş nedeniyle 1 yıl ertelenebilir.)
ANAYASA HUKUKU
• Meclis çalışmalarına ara verilmeyeceği kararı alınmıştır. (Meclisin sürekliliği ilkesi)
• Devlet TBMM tarafından yönetilir.
• Bakanlar Kurulu meclis tarafından meclis içinden seçilir, meclis bakanları değiştirir, her
zaman denetleyebilir.
• Yürütme yasamanın içinden çıkar ve meclis hem yasama hem de yürütme yetkisine
sahiptir.
• Yürütme yasamayı düşüremez fakat yasama yürütmeyi düşürebilir.
1923 Değişiklikleri;
29 Ekim 1923 tarihinde Anayasa değişikliği ile Cumhuriyet ilan edilir.
• Devletin hükümet şekli Cumhuriyet olarak belirtildi.
• Cumhurbaşkanlığı makamı oluşturuldu. Meclisin kendi üyeleri içinden seçeceği
kararlaştırıldı.
• Resmi din İslam ve resmi dil Türkçe’dir.
• Parlamentonun üstünlüğü vardır.
• Başbakanı, meclis üyeleri arasından Cumhurbaşkanı seçecek bakanlarda başbakan
tarafından meclis üyeleri içinden seçilecek ve hepsi cumhurbaşkanı tarafından TBMM’nin
onayına sunulacaktır.
13
1924 ANAYASASI
1921 Anayasası ihtiyaçlara cevap veremediğinden dolayı, yeni bir anayasa hazırlanması
çalışmaları başlatılmıştır. Yeni Anayasa 20 Nisan 1924 tarihinde kabul edilerek yürürlüğe
sokulmuştur. Kurucu meclis değil ikinci TBMM hazırlamıştır.
• Sert ve kazuistik bir anayasadır. 105 maddeden oluşur. (Değiştirilmez hükümler kısmı
ilk kez anayasada yer almış ve anayasa değişikliği için nitelikli çoğunluk 1/3 teklif, 2/3
kabul)
• Cumhuriyetçilik kavramı devletin değiştirilemez bir niteliği olarak birinci maddede yer
almıştır.
• Meclis Hükümet sistemi ile Parlamenter sistem arasında kalan Karma hükümet sistemi
benimsenmiştir. Karma hükümet sisteminde Bakanlar Kurulunun kolektif sorumluluğu
söz konusudur. Bu sistemin diğer bir adı da ‘Kuvvetler birliği görevler ayrılığıdır’.
• Meclis Hükümet Sistemine yaklaşan özellikler;
✓ Egemenlik yetkisi yalnızca TBMM’nin kullanması ve Türk milletini yalnızca TBMM’nin
temsil etmesi
✓ Yasama ve Yürütme yetkisi meclistedir.
✓ Bakanlar Kurulunu meclis her zaman denetleyebilir olması ve kurulun varlığına son
verme yetkisi bulunması,
• Parlamenter Sisteme yaklaşan özellikleri
✓ Meclisin yasama yetkisini bizzat kendi eliyle, yürütme yetkisini ise yetkili organ
ANAYASA HUKUKU
(Cumhurbaşkanı ve Başbakan) ile kullanmaya başlamıştır.

• İlk defa Anayasanın üstünlüğü kabul edildi fakat bu ilkeyi koruyacak Anayasa mahkemesi
yok
• Cumhurbaşkanı anayasa değişiklikleri ve bütçe kanunu hariç kanunları tekrar
görüşülmek üzere meclise gönderebilir (geciktirici veto)
• Seçimler 4 yılda bir yapılır. Sadece erkekler oy kullanır.
• Temel hak ve hürriyetler konusu düzenlenmiştir ancak hakların korunması konusunda
hukuki güvenceler oluşturulmamıştır.
• 24 Anayasası çoğunlukçu demokrasiden (%51) yanadır. (46’ya kadar)
• TBMM’nin kanunları yorumlamak gibi bir yetkisi de bulunmaktadır. (Yasama yorumu)
• Hükümetin kuruluşu parlamenter sisteme benzemektedir ancak bakanların milletvekili
olma zorunluluğu bulunmaktadır.
• Sosyal hak ve özgürlüklere yer verilmemiştir.
• Çoğunlukçu demokrasi sistemini benimsemiştir. (Rousseau)
1924 Anayasasında yapılan değişiklikler;
• 1928 yılında laikliğe aykırı hükümler anayasadan çıkarıldı. (Devletin dini İslam’dır ibaresi
ile milletvekili yemininde geçen vallahi ifadesi kaldırıldı) (Laikliğe ilk geçişler)
• 1930 yılında kadınlara belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı tanındı
• 1933 yılında kadınlara muhtarlık seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı tanındı
• 1934 yılında Anayasada ilk kez kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı tanındı.
(Genel oy ilkesi benimsendi)
• 1934 yılında seçmen yaşı 18’den 22’ye yükseltildi.
• 1937 yılında ise 6 ok anayasaya girmiştir.
NOT: Aşağıda yazan maddeler anayasa değişikliği değildir.
14 • 1945 yılında anayasanın dili değiştirildi.
• 1946 yılında çok partili hayata geçilmiştir. Tek dereceli seçim sistemine geçildi.
• 1950’de ilk defa gizli oy – açık sayım ilkesi uygulanmıştır.
1961 ANAYASASI
1961 Anayasası 27 Mayıs 1960 tarihinde yapılan askeri darbenin ürünüdür. Milli Birlik
Komitesi adını veren orta rütbeli bir grup subay 27 Mayıs tarihinde yönetime el koymuş ve
derhal yeni bir anayasa hazırlanması için çalışmalara başlamıştır.
Yeni anayasa çalışmaları MBK (Askeri kanat) ve Temsilciler Meclisi (sivil Kanat)
tarafından yürütülmüştür. Kurucu Meclisin hazırladığı yeni anayasa ilk defa referandumla %61,7
olumlu oy alarak yürürlüğe girmiştir.
• En demokratik ve özgürlükçü anayasadır.

• Tam bir parlamenter sistem öngörülmüştür. İlk kez kuvvetler ayrılığı ilkesi
benimsenmiştir.
• Millet, egemenliği anayasanın koyduğu esaslara göre yetkili organlar eliyle kullanır.
• Tümüyle anayasanın üstünlüğü prensibi esastır.
• 1961 Anayasasına göre TBMM, ‘Millet Meclisi ‘ ve ‘ Cumhuriyet Senatosu ‘ olmak üzere
iki meclisli bir yapıya sahiptir.
• Anayasa 157 maddeden oluşur. İlk kez başlangıç kısmı, kenar başlıkları koyulmuştur.
• Sert bir anayasadır.
• İnsan haklarına dayanan, milli, demokratik, laik, sosyal bir hukuk devletidir.
• Anayasanın üstünlüğü kabul edilerek Anayasa Mahkemesi kuruldu.
• Meclis dışından bakan atayabilme ve geçici bakanlar kurulu ilk defa bu anayasada yer
almıştır.
ANAYASA HUKUKU
• Siyasi partilere anayasa güvencesi sağlanmıştır.
• Çoğulcu demokrasi anlayışı benimsenmiştir.
• Sosyal devlet anlayışı benimsenmiştir. ( Sosyal ve ekonomik haklar tanınmıştır )
• Yüksek Mahkemeler doğrudan anayasada yer almıştır. (Yargıtay, Danıştay, Uyuşmazlık
Mahkemesi, Askeri Yargıtay)
• TRT ve Üniversiteler aşırı özerk bir hal almıştır.
• Yüksek Hâkimler Kurulu ( YHK ), Milli Güvenlik Kurulu ( MGK ) ve Devlet Planlama
Teşkilatı ( DPT ) anayasaya girdi.
• Milletvekilliği seçimleri 4 yılda bir yapılır, senato seçimleri ise 2 yılda bir yapılır.
• Mahalli idarelerin yöneticilerini seçimlerle serbestçe belirleyebilmesi getirildi.
• Diyanet İşleri Başkanlığı anayasal bir kurum oldu.
• İşçilere ve memurlara sendika kurma, işçilere toplu sözleşme ve grev hakkı, herkesin
önceden izin almaksızın dernek kurma hakkı, kamu kurumu niteliğindeki meslek
kuruluşlarının organlarının kendileri tarafından, kendi üyeleri arasından seçilebilme
hükmü yer almıştır. (Sosyal ve Ekonomik haklar)
• Yüksek Seçim Kurulu ilk defa anayasaya girmiştir. (YSK 1950’de kurulmuştur. )
• Cumhurbaşkanı 7 yılda bir seçilir. Arka arkaya 2 defa seçilemez. Toplamda 2 defa
seçilebilir.
• 1961 anayasası yasama ve yargıdan yetki olarak bahsederken yürütmeden de bir görev
olarak bahsetmiştir.
• Kuvvetlerin yumuşak ayrılığı söz konusudur.
• Seçimlerin yargı organlarının denetiminde yapılması ilk kez kabul edilmiştir.
• Temel hak ve hürriyetler kanunla sınırlanma, hakkın özüne dokunmama ve anayasanın
sözüne ve ruhuna aykırı olmama şartlarına bağlı olarak sınırlanabilir. 15
1971-1973 Ara Rejim Dönemi;
1971 değişikliği ile toplam 34 maddede değişiklik yapılmış ve 7 geçici madde eklenmiştir.1973
değişikliği ile de 4 madde daha değiştirilmiştir.
• Yürütme güçlendirildi. Bakanlar Kuruluna KHK çıkarma yetkisi verildi.

• Vergi, resim ve harç almada ve değişiklik yapmada Bakanlar Kurulu yetkili hale getirildi.
• TRT’nin özerkliği kaldırıldı. Üniversitelerinki ise zayıflatıldı.
• DGM’ler kuruldu. ( 2004 de kaldırıldı )
• Temel hak ve özgürlüklerin sınırlama sebepleri artırıldı ( genel )
• Anayasa sadece şekil yönünden denetlenebilir.
• İptal davası açma yolu küçük partilere kapatıldı ancak mecliste grubu bulunan partilere
tanındı.
• Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kuruldu.
• Militan demokrasi anlayışı getirildi.
• Tabii yargı yolu yerine kanuni yargı yolu getirildi.
• Temel hak ve özgürlüklere genel sınırlama sebepleri getirildi.
• Memurların sendika kurma hakları kaldırıldı.
• Siyasi partilere hazine yardımı yapılması anayasal bir kural haline getirildi.
• Adalet Bakanının, Yüksek Hakimler Kuruluna başkan sıfatıyla ve oy sahibi olarak
katılması kabul edilmiştir.
• Mecliste grubu bulunmayan siyasi partilerin Anayasa Mahkemesine dava açamayacağı
ANAYASA HUKUKU
kabul edilmiştir.
Yürütmenin güçlendirilmesi yönünde değişiklikler: Bakanlar Kuruluna Olağan
Kanun Hükmünde Kararname yetkisi verilmiştir. (2017 A.Y Değişikliği ile Kaldırıldı);
Üniversitelerin özerkliği zayıflatılmıştır (YÖK) ve TRT’nin özerkliği kaldırılmıştır. Sıkı yönetim
sebepleri arttırıldı. MGK’nın etkisi arttırıldı.
Temel hak ve özgürlüklere getirilen sınırlamalar: Bütün temel hak ve özgürlükler
için genel sınırlama sebepleri getirildi. (2001 A.Y Değişikliği ile kaldırıldı) Temel hak ve
özgürlüklerin kötüye kullanılması hükmü anayasaya girdi. Siyasi partilere hazine yardımı getirildi.
Yargı denetimine getirilen sınırlamalar: Devlet Güvenlik Mahkemesi (DGM)
kuruldu. Anayasa Mahkemesinin anayasa değişikliklerini sadece «şekil» açısından denetleyeceği
hükmü getirildi. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Kurulmuştur. Adalet Bakanının Yüksek
Hakimler Kuruluna başkanlık edeceği ve oylamaya katılacağı düzenlendi.
Sonuç olarak: Kanun hükmünde Kararname hukukumuza girmiştir. Temel hakların
sınırlandırılması (genel sınırlama) rejimi kabul edilmiştir.
1961 Anayasasının Uygulanması

12 Mart 1971 Muhtırası
Şiddet olaylarının yaygınlaşması, şiddet ortamı ve terör eylemlerinin önlenememesi sonucu Anayasaya
yönelik suçlamaları arttırmıştır.
Türk Silahlı Kuvvetleri bir muhtıra vererek ordu desteğinde hükümet kurdurmuştur
16
DEVLET YÜRÜTME İDARE YARGI
• Devlet şekli Cumhuriyettir • Yürütme görevi, kanunlar çerçevesinde BK • Anayasanın üstünlüğü ilkesi açıkça
• İnsan haklarına ve başlangıçta belirtilen temel ve CB tarafından yerine getirilir. vurgulanarak somut güvence olarak AYM
ilkelere dayanan, milli demokratik, laik, sosyal • İlk kez Milli Güvenlik Kurulu kurulmuştur (Anayasa Mahkemesi) kurulmuştur.
bir hukuk devletidir. (İlk kez yer verildi)
• İlk kez Diyanet İşleri Başkanlığı • Yargı bağımsızlığı ve güvencesi için Yüksek
• Resmi dili Türkçe, Başkenti Ankara
Kurulmuştur Hakimler Kurulu ile Yüksek Savcılar Kurulu
• Türkiye Cumhuriyeti ülkesi ve milletiyle
bölünmez bir bütündür • Parlamenter hükümet sistemine tam olarak kurulmuştur
• Ulus, egemenliğini yetkili organlar aracılığıyla geçilmiştir. • Yüksek Mahkemeler olan Yargıtay,
kullanır. TBMM tek egemen organ olmaktan • Yumuşak kuvvetler ayrılığı benimsenmiştir Danıştay, Askeri Yargıtay ve Uyuşmazlık
çıkıp Anayasadaki organlardan biridir. • Devlet iktidarı sınırlandırılmasına yönelik Mahkemeleri kurulmuştur.
• Kuvvetler ayrılığı ilkesi devlet organları uygulamalar vardır. Örneğin, yerel • Yüksek Seçim Kuruluna yer verilmiştir. (A.
arasında dağıtılmıştır. Y. Mad. 75)
yönetimlerin karar organları seçimle
• Temel hak ve ödevler ayrıntılı şekilde geleceği ilkesi kabul edildi (Kuvvetler
düzenlenmiştir. Haklar: sosyal+ İktisadi +siyasi (YSK yargı organı değildir ancak yargısal görev
sadece dikey değil yatayda paylaştırılmıştır)
haklar olarak ayrılmıştır (24 A.Y Farkı) verilmiştir)
• Devlet Planlama Teşkilatı düzenlenmiştir.
• Sosyal devlet ilkesine ilk defa yer verilmiştir.
• Çoğulcu toplum yapısı geliştirilmiştir. Siyasi • Radyo ve Televizyon İdaresine yer
partiler demokratik hayatın vazgeçilmez verilmiştir.
unsuru olarak kabul edildi.
• İşçilere ve Kamu görevlilerine sendika kurma
hakkı tanınmış, toplu sözleşme ve grev hakkı
tanınmıştır
ANAYASA HUKUKU
17
1982 ANAYASASI
1982 Anayasası 12 Eylül 1980 tarihinde yapılan askeri darbenin ürünüdür. Kenan Evren
ve kuvvet komutanlarından oluşan kadro, darbeden sonra Milli Güvenlik Konseyi adını alarak
yeni bir anayasa çalışmalarını başlatmışlardır. Sivil kanadı ise Danışma Meclisi oluşturmuştur.
Danışma Meclisinin demokratik bir temsil yeteneği yoktur, bürokratik bir danışma organı gibi
faaliyet göstermiştir.
• 1961 Anayasasına göre daha sert ve daha kazuistiktir. ( 177 madde + 16 geçici madde)
• Değiştirilemeyecek maddelerin sayısı artırıldı.
• Hürriyet otorite dengesinde otoritenin ağırlığı artırılmış ve yürütme organı
güçlendirilmiştir
• “Rasyonelleştirilmiş parlamentarizm” sistemi benimsenerek siyaseti tanıklıkları giderici
çözümler benimsenmiştir. (Siyaseti daha akıllı kişilerce yürütülmesi)
• Çift meclisli sistem terk edilerek Cumhuriyet Senatosu kaldırılmış ve tek meclisli
sisteme dönülmüştür
• Anayasa değişikliğine bir de Cumhurbaşkanı onay safhası eklendi.
• Cumhurbaşkanı anayasa değişikliklerinde meclise geri gönderme yetkisi tanınmıştır.
• Bir geçiş dönemi öngörmüştür. ( siyasi yasaklar vs. )
• Yürütme ve Cumhurbaşkanı güçlendirildi. ( yürütme hem yetki hem görev )
• Vesayetçilik güçlendirilmiştir.
• Depolitizasyon, daha az katılımcı model halkı siyasetten soğutmuş, uzaklaştırmıştır.
ANAYASA HUKUKU
• Sendikaların, derneklerin, mesleki kuruluşların siyasi faaliyette bulunması yasaktır.

( 1995’te kalkacak )
• Siyasi partiler yurt dışında teşkilatlanamaz, kadın kolu, gençlik kolu gibi yan kuruluşlar
kurulamaz ( 1995’te kalkacak )
• Siyasi partilerin mecliste grup kurabilmesi için gerekli sayı 10’dan 20’ye çıkarıldı.
• Siyasi karar almadaki süreci hızlandıracak hükümler getirmiştir.
* Meclis Başkanlığının seçimi kolaylaştırıldı.
* Cumhurbaşkanlığı seçimi kolaylaştırıldı.
* Cumhurbaşkanına belirli durumlarda meclis seçimlerini yenileme yetkisi
* Rasyonelleşmiş parlamentarizm yönünde eğilim göstermektedir.
• Daha az katılımcı demokrasi modelini benimsemiştir. Siyasi depolitizasyon (siyasetten
uzaklaştırma) hedeflenmiştir.
• 61 anayasasında yer alan toplantı yeter sayısı salt çoğunluktan üye tam sayısının 1/3
dönüştürülmüş, karar yeter sayısı toplantıya katılanların salt çoğunluğu olmuştur.
• Meclis Başkanlığı seçiminde dördüncü turda en fazla oyu alan kimsenin Meclis Başkanı
olacağı kabul edilmiştir
• Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği, cumhurbaşkanlığı kararnamesi gibi yenilikler
getirilmiştir
• Cumhuriyetçi bir anayasadır.
• Atatürk milliyetçiliğine bağlıdır.
• Laiktir.
• İnsan haklarına saygılı devlet modelidir.
NOT: 1982 Anayasasında yürütmeyi yetki yapan iki unsur vardır. Bunlar Cumhurbaşkanlığı
kararnamesi ve OHAL KHK’sidir.
18
1961 Anayasası 1982 Anayasası
27 Mayıs 1960 müdahalesinin ürünüdür. 12 Eylül 1980 müdahalesinin ürünüdür.
Kurucu iktidar, asker ve sivillerden oluşur. Kurucu iktidar, asker ve sivillerden oluşur.
MBK ve Temsilciler Meclisi MGK ve Danışma Meclisi

Temsilciler Meclisi siyasi partiler ve diğer toplum Danışma Meclisinin demokratik temsil yeteneği
kesimlerinin temsilcilerinden oluşur. yoktur. Siyasi parti temsilcisi yoktur
Halkoylamasıyla kabul edildi % 61,7 Halkoylamasıyla kabul edildi %92,4
Oylama öncesi anayasa aleyhinde propaganda Oylama öncesi anayasa aleyhinde propaganda
yasaktır yasaktır.
Anayasa reddedilirse 1 yıl içinde yeni anayasa Anayasa reddedilirse ne olacağı belli değildir.
hazırlanacaktır.
Halkoylamasında yalnızca anayasa oylanmıştır. Anayasa oylaması Cumhurbaşkanlığı seçimi iler
birleştirilmiştir.
MBK başkanı Cumhurbaşkanı, diğer MBK üyeleri ise MGK başkanı Cumhurbaşkanı diğer konsey
doğal senatör olarak ömür boyu Cumhuriyet üyeleri ise 6 yıllığına MGK üyesi olmuşlardır.
Senatosu üyesi olmuşlardır.
ANAYASA HUKUKU
1982 Anayasasının Başlangıç Metninde Belirtilen İlkeler
• Atatürk ilke ve inkılâplarına bağlılık
• Atatürk milliyetçiliği
• Atatürk medeniyetçiliği
• Milli egemenlik
• 12 Eylül müdahalesinin meşruluğu ( 1995’te kaldırıldı )
• Kuvvetler ayrılığı
• Laiklik
• Milli egemenlik
• Hürriyetçi demokrasi
• Anayasanın ve hukukun üstünlüğü
• Çağdaş medeniyetler düzeyine ulaşma azmi
• Türk varlığının devleti ve ülkesiyle bölünmez bütünlüğü
• Her Türk vatandaşının onurlu bir hayat sürdürme ve maddi ve manevi varlığını
geliştirme hakkı
19
Değiştirilemez Hükümler
Madde 1- Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir. ( dolayısıyla devlet biçimi değişmez )
Madde 2- Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı
içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere
dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.
Madde 3- Türkiye Devleti ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. ( dolayısıyla
devlet yapısı değişmez )
• Dili: Türkçe
• Bayrağı: Beyaz ay yıldızlı al bayrak
• Milli Marşı: İstiklal marşı
• Başkenti: Ankara
NOT: 1961 Anayasası ile ilk kez düzenlenen Anayasaya başlangıç koyma usulü 82’de de
tekrarlanmıştır. Başlangıç metni anayasa metnine dâhildir ve değiştirilebilir.
Kenar başlıkları anayasa metnine dâhil değildir.
Atatürk milliyetçiliği sübjektif milliyetçilik anlayışına dayanır. Önemli olan bir kimsenin
dini, dili, etnik kökeni gibi objektif kriterler değil, bir kimsenin millet içerisindeki birlikte yaşama
istek ve azmidir.
Devletin Temel Nitelikleri
CUMHURİYETÇİLİK
ANAYASA HUKUKU
• Cumhuriyet egemenliğin millete ait olduğu ve devletin temel organlarının seçimle yani
veraset ilkesine dayanmadan oluşturulduğu sistemdir. Cumhuriyetçilik ilkesi 1924 1961
1982 anayasalarında değiştirilmez ortak tek maddesidir
ÜNİDER DEVLET
• Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütün olmasını ifade eder. Türkiye
Cumhuriyeti’nin yasama, yürütme ve yargının tek bir merkezde toplandığı hukuk birliği
tek ülke, tek devlet, tek millete dayandığı devlet şeklini gösterir. Anayasada açıkça
üniter devlet kavramı bulunmamakla birlikte 3. Maddeye ithafen bu ilke geçerlidir.
INSAN HAKLARINA SAYGILI DEVLET

• Temel hakların anayasal güvence altında olmasıdır. İlk kez 1.982 anayasasında
düzenlenmiştir.
• Bu ilke 61 anayasasında insan haklarına dayalı devlet olarak yer almıştır
ATATÜRK MİLLİYETÇİLİĞİNE BAĞLI DEVLET

• 24 anayasasında yapılan 37 değişikliği ile “milliyetçilik” kavrama anayasal nitelik kazandı,
61 anayasasında bu kavram “milli devlet” olarak belirlendi. 82 anayasasında ise “Atatürk
milliyetçiliği” halini almıştır.
• Atatürk, sübjektif millet anlayışını benimsemiştir buna göre ırk, dil, din gibi ayrımlar
olmaksızın kader birliği yapan topluluğa millet denir.
20
KANUN ÖNÜNDE EŞİTLİK
Herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle
ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.
Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla
yükümlüdür. ( 2004 değişikliği ) Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak
yorumlanamaz ( 2010 değişikliği )
Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler
için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz ( 2010 değişikliği )
DEMOKRATİK DEVLET
İlk kez 61’de anayasaya dahil edilmiştir.
Belli aralıklarla yapılan seçimler, yönetimin halk çoğunluğunda olması ve siyasi bakımdan
azınlıkta kalan görüşlerin kendilerini ifade olanaklarından yararlanabilmesi ve çoğunluğa
dönüşebilme olanaklarının mevcut olması gibi unsurlar demokratik bir devletin vazgeçilmez
unsurlarıdır. Demokratik bir devletin, bunların dışında da bazı ilkeler benimsenesi gerekir. Bu
ilkeler şöyle sıralanabilir;
Serbest Seçim İlkesi: Vatandaşların baskı ve zor altında bırakılmadan oy kullanma
hakkından yararlanabilmesi anlamına gelir.
Kişisel Oy İlkesi: Herkesin kendi oyunu kullanması, vekâleten oy kullanmanın yasak
olması anlamına gelir.
Eşit Oy İlkesi: İçinde bulundukları ekonomik, sosyal ve kültürel şartlar ne olursa olsun
ANAYASA HUKUKU
her seçmen oyunun birbirine bir ve birbirine eşit olması anlamına gelir.
Genel Oy İlkesi: Servet, vergi, öğrenim durumu, cinsiyet gibi kısıtlamalar olmaksızın
tüm vatandaşların oy kullanma hakkına sahip olmalarıdır. Tam olarak 1934 yılında uygulanmaya
başlandı.
Gizli Oy İlkesi: Oy kullanmanın gizli olması anlamına gelir.
Açık Sayım ve Döküm İlkesi: Oyların herkese açık biçimde sayılması ve tasnif
edilmesi anlamına gelir. 1950 yılında kabul edildi.
Tek Dereceli Seçim: Seçmenlerin kendi temsilcilerini doğrudan seçtiği
sistemdir. 1946 yılında ilk defa uygulanmıştır.
Temsilde Adalet – Yönetimde İstikrar İlkesi: 1995 Anayasa değişikliği ile birlikte
bu ilke Anayasaya girmiş ve seçim kanunlarının bu ilkeyi gözetmesi gerektiği ifade edilmiştir.
.Bu ilke seçim barajlarıyla ilgilidir.
LAİK DEVLET
Hukuk literatürüne ilk kez 24 anayasasında yapılan 1937 yılı değişikliği ile girmiştir.
Laikliğin biri din ve vicdan hürriyeti diğeri din ve devlet işlerinin ayrılığı olmak üzere iki yönü
vardır. Anayasa uyarınca kimse, ibadete, dini ayin ve törenlere katılmaya, dini inanç ve
kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz. Din ve devlet işlerinin ayrılığı gereği olarak laik devlette;
• Resmi bir devlet dini yoktur.
• Devletin bütün dinlere ve mensuplarına eşit davranması gerekir.
• Dini kurumlar ile devlet kurumları ayrıdır.
• Devlet din kurallarına göre yönetilmez.
UYARI: Laik devlette Din özgürlüğü mutlaktır ancak ibadet hürriyeti mutlak olmayıp
sınırlanabilir niteliktedir. Diyanet işleri başkanlığı 24 yılında kurulmuştur fakat ilk kez 61 21
Anayasasında düzenlenmiş ve 82 Anayasasında de yer almıştır.
SOSYAL DEVLET
Toplumsal barışı ve adaleti sağlamak amacıyla ekonomik alana etkin olarak müdahale
eden devlettir. Sosyal devlet, herkesin insan onuruna yakışı asgari bir hayat düzeyine ulaşması
için gereken tedbirleri alır ve fırsat eşitliği sağlar. Sosyal devlet amacını yerine getirebilmek için
kamulaştırma, devletleştirme, planlama, vergi adaleti, sosyal ve ekonomik haklara yer verilmesi
gibi birtakım araçlardan faydalanır.
HUKUK DEVLETİ
Vatandaşların hukuki güvenlik içerisinde bulundukları, idarenin eylem ve işlemlerinin
hukuk kurallarına bağlı ve yargı denetiminde olduğu devlettir.
• Yasana ve yürütmenin yargısal denetimi
• Demokrasi
• Kuvvetler ayrılığı
• Anayasa yargısının mevcudiyeti
• Yargının bağımsız olması
• Kanuni hâkim güvencesi
• Ceza sorumluluğu ilkelerinin kabul edilmiş olması
• Hukukun genel ilkelerine bağlı olunması
• Temel hakların güvence altına alınmış olması
• Yasaların genel olması ve anayasaya aykırı olmaması
• İdarenin mali sorumluluğu
ANAYASA HUKUKU
İdarenin Yargıdan Muaf İşlemleri ( Yasama Kısıntısı )

• Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler
• Sıkıyönetim komutanının işlemleri ( Anayasa ile değil Sıkıyönetim kanunu ile getirilmiş
bir istisnadır. )
• HSYK kararları ( meslekten çıkarma hariç 2010 değişikliği )
• Yüksek Askerî Şûra Kararları ( terfi ve kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma işlemleri
hariç diğer kararlarına karşı başvurulabilir. )
• Yüksek Hakem Kurulu kararları
• Yüksek Seçim Kurulu kararları
• Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları ( 2010 değişikliği )
UYARI: 2010 yılına kadar yargı yolu kapalı olan uyarma ve kınama cezalarına karşı da yargı
yolu açılmıştır.
22
Temel Hak ve Hürriyetler
Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılması (Militan Demokrasi)
Anayasada yer alan temel hak ve hürriyetlerin hiçbiri; Devletin ülkesi ve milletiyle
bölünmez bütünlüğünü bozmayı, İnsan haklarına dayalı, demokratik ve laik cumhuriyeti ortadan
kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanamaz.
Siyasi partilerin kapatılması militan demokrasinin klasik örneği niteliğindedir. Militan
demokrasi ilk kez ve en sert 1971 değişiklikleri ile gelmiştir. 1982 anayasasında da giderek
yumuşatılmaktadır.
2001 değişikliği ile militan demokrasi suçları af kapsamına alınmıştır. Anayasaya göre af
kapsamına alınmayacak tek suç orman yakma ve yok etme suçlardır.
Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması

• Sınırlama ancak kanun ile yapılmalıdır.
• Sınırlama temel hak ve hürriyetlerin özlerine dokunmamalıdır.
• Sınırlama Anayasanın sözüne ve ruhuna aykırı olmamalıdır.
• Sınırlama demokratik toplum düzenine ve laik cumhuriyetin gereklerine aykırı
olmamalıdır.
• Sınırlama ölçülülük ilkesine aykırı olmamalıdır. ( İlk defa 2001 yılında geldi fakat bu
tarihten önce de Anayasa Mahkemesi yorum yolunca bu ölçüye başvuruyordu )
• Sınırlama özel sebeplere dayanılarak yapılır. ( 1971 de genel sınırlama sebepleri getirildi
fakat 2001 de kaldırıldı )
ANAYASA HUKUKU
Temel Hak ve Hürriyetlerin Durdurulması
• Olağanüstü dönemlerde kısmen veya tamamen durdurulabilir, kanun şartı aranmaz.
• Hatta anayasada görülen güvencelere aykırı tedbirler dahi alınabilir.
• Milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemelidir.
• Ölçülülük ilkesine uyulmalıdır.
• Çekirdek alana dokunulmamalıdır.
Ancak savaş, sıkıyönetim, seferberlik veya herhangi bir olağanüstü halde dahi;
* Yaşama hakkına dokunulamaz.
* Kişinin maddi manevi bütünlüğüne dokunulamaz.
* Suç ve cezalar geriye yürümez.
* Kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz.
* Masumiyet karinesi geçerlidir.
NOT: Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla
sınırlanabilir.
Ölçülülük ilkesi sınırlamada 2001, durdurmada 1982 anayasasında gelmiştir.
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN DÜZENLENMESİ
• Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri sadece “sosyal ve ekonomik” hakları düzenleyebilir.
• OHAL Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri bütün hakları düzenleyebilir.
23
KİŞİNİN HAK VE ÖDEVLERİ ( NEGATİF STATÜ HAKLAR )
1. Kişi Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevi Varlığı
2. Zorla Çalıştırma Yasağı
3. Kişi Hürriyeti ve Güvenliği
4. Özel Hayatın Gizliliği
5. Konut Dokunulmazlığı
6. Haberleşme Hürriyeti
7. Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti
8. Din ve Vicdan Hürriyeti ( Sert çekirdek haktır. )
9. Düşünce ve Kanaat Hürriyeti ( Sert çekirdek haktır. )
10. Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti
11. Bilim ve Sanat Hürriyeti
12. Düzetme ve Cevap Hakkı
13. Basın Hürriyeti
14. Dernek Kurma Hakkı
15. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı
16. Mülkiyet Hakkı
17. Hak Arama Hürriyeti
18. Kanuni Hâkim Güvencesiz
19. Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar
Kişi Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevi Varlığı

Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında kimsenin vücut bütünlüğüne
ANAYASA HUKUKU
dokunulamaz.
Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya
muameleye tabi tutulamaz.
Meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, tutuklu veya
hükümlünün kaçmasını önlemek, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması, olağanüstü hallerde
silah kullanılması bu hak dışındadır.
Zorla Çalıştırma Yasağı

Angarya yasaktır. Hükümlülük ve tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar, olağanüstü
hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler ile ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda
öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları bu hak kapsamı dışındadır.
Kişi Hürriyeti ve Güvenliği

Mahkemece verilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine
getirilmesi,
Bir mahkeme kararının veya kanunda öngörülen bir yükümlülüğün gereği olarak
ilgilinin yakalanması ve tutuklanması,
Bir küçüğün gözetim altında ıslahı veya yetkili merci önüne çıkarılması için verilen bir
kararına yerine getirilmesi,
Toplum için tehlike teşkil eden bir akıl hastası, uyuşturucu madde ve alkol tutkunu,
hastalık yayabilecek bir kişinin tedavi, eğitim veya ıslahı için alınan tedbirlerin yerine
24 getirilmesi,
Usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren, ya da hakkında sınır dışı etme
yahut geri verme kararı verilen bir kişinin yakalanması veya tutuklanması; halleri dışında kimse
hürriyetinden yoksun bırakılamaz.
Özel Hayatın Gizliliği
Özel hayatın gizliliğinin özel sınırlama sebepleri;
• Milli güvenlik
• Kamu düzeni
• Suç işlenmesinin önlenmesi
• Genel sağlık ve genel ahlakın korunması
• Başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması
Konut Dokunulmazlığı
Konut dokunulmazlığının özel sınırlama sebepleri;
• Milli güvenlik
• Kamu düzeni
Haberleşme Hürriyeti
ANAYASA HUKUKU
Haberleşme hürriyetinin özel sınırlama sebepleri;
• Milli güvenlik
• Kamu düzeni
Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti
Yerleşme hürriyetinin sınırlama sebepleri;
• Suç işlenmesini önlemek
• Sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak
• Sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek
• Kamu mallarını korumak
Seyahat hürriyetinin sınırlama sebepleri;
• Suç işlenmesini önlemek
• Suç soruşturma ve kovuşturması sebebiyle
Din ve Vicdan Hürriyeti ( Sert çekirdek haktır. ) 25
Din kültürü ve ahlak öğretimi, ilk ve ortaöğretim kurumlarında zorunlu dersler
arasında yer alır. Bunun dışındaki din eğitim ve öğretimi kişilerin kendi isteğine, küçüklerin de
kanuni temsilcisinin iznine bağlıdır.
Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti
Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin kullanılması şu amaçlarla sınırlanabilir;
• Milli güvenlik
• Kamu düzeni
• Kamu güvenliği
• Devletin bölünmez bütünlüğünün korunması
• Suçların önlenmesi
• Suçluların cezalandırılması
• Devlet sırlarının açıklanmaması
• Başkalarının şöhret veya haklarının, özel ve aile hayatlarının yahut kanunun öngördüğü meslek
sırlarının korunması
• Yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi
Dernek Kurma Hakkı

Dernek kurma hakkı ancak şu sebeplerle ve kanunla sınırlanabilir;
• Milli güvenlik
ANAYASA HUKUKU
• Kamu düzeni
• Başkalarının hürriyetlerinin korunması
Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı

Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı ancak şu sebeplerle ve kanunla sınırlanabilir;
• Milli güvenlik
• Kamu düzeni
Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar

• Kimse işlendiğinde yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı
cezalandırılamaz.
• Kimseye suç işlediğinde yürürlükte bulunan kanunun öngördüğü cezadan daha ağır bir ceza
verilemez.
• Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayılmaz.
• Kimse kendisini veya kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya
zorlanamaz.
• Ceza sorumluluğu şahsidir ( 2001 )
• Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular delil olarak kabul edilemez. ( 2001 )
• Kimse yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirmemesinden dolayı
26 özgürlüğünden alıkonulamaz. ( 2001 )
• Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez. ( 2004 )
• Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler dışında vatandan suç
sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez ( 2004 )
SOSYAL ve EKONOMİK HAKLAR ( POZİTİF STATÜ HAKLAR )
1. Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları
2. Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi
3. Kıyılardan Yararlanma
4. Toprak Mülkiyeti
5. Kamulaştırma
6. Devletleştirme ve Özelleştirme
7. Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti
8. Çalışma Hakkı ve Ödevi
9. Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı
10. Sendika Kurma Hakkı ( Dernek kurma kişisel haktır )
11. Toplu İş Sözleşmesi ve Toplu Sözleşme Hakkı
12. Grev Hakkı ve Lokavt
13. Ücrette Adaletin Sağlanması
14. Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması
15. Konut Hakkı ( Konut dokunulmazlığı kişisel haktır )
16. Gençliğin Korunması
17. Sporun Geliştirilmesi
18. Sosyal Güvenlik Hakkı
19. Türk, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması
20. Sanatın ve Sanatçının Korunması
Sendika Kurma Hakkı ( Dernek kurma kişisel haktır )

Sendeki kurma hakkı ancak şu sebeplerle ve kanunla sınırlanabilir;
ANAYASA HUKUKU
• Milli güvenlik
• Kamu düzeni
Türk Vatandaşlığı
• Türk devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.
• Türk babanın veya Türk ananı çocuğu Türk’tür.

• Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde
kaybedilir.
• Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan
çıkarılamaz.
• Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı, yargı yolu kapatılamaz.
27
SİYASİ HAKLAR ve ÖDEVLER ( AKTİF STATÜ HAKLAR )
1. Türk Vatandaşlığı
2. Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyetten Bulunma Hakları
3. Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı
4. Mal Bildirimi
5. Vatan Hizmeti ( Hem hak hem ödevi )
6. Vergi Ödevi ( Hem hak hem ödev )
7. Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine Başvurma Hakkı
Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyetten Bulunma Hakları

Oy kullanamayacak kimseler;
• Silâhaltında bulunan erler, erbaşlar ve kıta çavuşları ( izinliler dâhil )
• Askeri öğrenciler
• Ceza infaz kurumunda kasıtlı suçtan hükümlü olarak bulunanlar ( tutuklular ve taksirli
suçtan içerde olanlar kullanabilir )
Seçmen olamayan kişiler;
• Türk vatandaşı olmayanlar
• 18 yaşını doldurmayanlar ( 1995 )
ANAYASA HUKUKU
• Kısıtlılar
• Kamu hizmetlerinden yasaklı olanlar
• Seçmen kütüğüne kayıtlı olmayanlar
Parti Kurma, Partilere Girme ve Partilerden Ayrılma Hakkı

Siyasi partiler önceden izin alınmadan en az 30 kişi ile kurulur.
Siyasi Partilere Üye Olması Yasak Olanlar;
• Hâkimler ve savcılar
• Sayıştay dâhil yüksek yargı organlarının mensupları

• Kamu kurum ve kuruluşlarındaki memur statüsündeki görevliler
• Silahlı kuvvetler mensupları
• İşçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri
• Yüksek öğretim öncesi öğrenciler
• Taksirli suçlar hariç 5 yıl ağır hapis veya 5 yıl ve daha fazla hapis cezasına mahkûm
olanlar
• Zimmet, rüşvet gibi yüz kızartıcı suçlardan mahkûm olanlar
• Terör eyleminden mahkûm olanlar
28 NOT: Yükseköğretim elemanları yasaklamanın dışındadır. Bunların siyasi partilere üye

olmaları ancak kanunla düzenlenebilir.
Siyasi Partilerin Örgütlenme ve Çalışma Esasları
• Faaliyetleri ve parti içi düzenlemeleri demokrasi ilkelerine uygun olarak kanunla düzenlenmelidir.
• Siyasi partiler ticari faaliyette bulunamaz.
• Mali denetimlerini Anayasa Mahkemesi yapar. ( Sayıştay yardımıyla )
• Dış yardım alamazlar ama içerden yardım kabul edebilirler. ( Türk olması kaydıyla )
• Partiler millete mal olmuş işaret, bayrak ve dini motifleri kullanamazlar
• Belgelerini İçişlerine vermek kaydıyla tüzel kişilik kazanırlar.
• Devletin bağımsızlığı, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne aykırı beyanlarda bulunamazlar
• Demokrasiye ve laik cumhuriyetin gereklerine, uygun davranmalıdırlar.
• Suç işlemeye teşvik edemez.
• Kişi ve zümre hâkimiyetini amaçlayamazlar.
Siyasi Partilerin Kapatılması

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının açacağı dava üzerine Anayasa Mahkemesi kesin olarak karara bağlar.
1. Resen
2. Adalet Bakanının istemiyle
3. Bir siyasi partinin istemi üzerine
ANAYASA HUKUKU
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı yeterli delil bulunduğuna kanaat getirirse davayı açar. Açmama durumunda
adalet bakanı veya siyasi parti Yargıtay ceza daireleri başkanlarından oluşan siyasi partilerle ilgili yasakları
inceleme kuruluna 30 gün içinde yazıyla itiraz eder. İtiraz 30 gün içinde incelenir ve haklı görülürse Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcısı davayı açmakla yükümlüdür.
Siyasi partilerin mali denetimini Anayasa Mahkemesi Sayıştayın yardımıyla yapar.
Siyasi partilerin kapatılması için anayasa 3 sebep belirlemiştir.
*Siyasi parti tüzüğünün devletin bağımsızlığı, ülkesi milletiyle bölünmez bütünlüğüne, insan haklarına,
eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine, millet egemenliğine, demokratik laik cumhuriyet ilkelerine aykırı, sınıf zümre
diktatörlüğünü amaçlayan ve suç işlemesini teşvik etmek, ticari faaliyette bulunma gibi ifadeler içermesi
*Odak haline gelme
*Bir siyasi partinin yabancılardan maddi yardım alması
• Temelli kapatılan bir parti bir daha aynı adla kurulamaz.
• Parti kapatılmasına sebep olanlar 5 yıl boyunca siyasi partilere üye olamazlar ve bu partilerde denetçi
dahi olamaz ( Milletvekilliği düşmez )
• Siyasi parti kapatılması ve devlet yardımından yoksun bırakılmasında 2/3 çoğunluk aranır.
• Kapatılan partinin malları hazineye geçer.
• Genel seçimlerde %10 barajını aşmış partilerle, barajı aşamamış toplam geçerli oyların %3 ünden
fazlasını alan partiler devlet yardımından yararlanabilirler.
NOT: Milletvekilliği sayısı 1982-400, 1987-450 ve 1995-550 olmuştur.

29
Seçimler 5 yılda bir iken 2007 yılında 4 yılda bire indirilmiştir.
YASAMA
• Anayasamızda, yasama organının görev ve yetkileri ile yasama organının çalışmalarına hâkim
olan ilkeler yasama fonksiyonu altında incelenecektir.
• Yasama fonksiyonun amacı kural koymaktır. (Genel, soyut, objektif)
• 1982 A.Y Mad. 7: “Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Bu yetki
devredilemez”
• 1982 Anayasası 1961 Anayasasının aksine tek meclis öngörmektedir. Meclisin kuruluşu A.Y mad.
75’te düzenlenmiştir. Buna göre, meclis genel oyla seçilen 600 milletvekilinden oluşur.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır. (A.Y
Mad.77)
• Seçimler, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır. Seçimlerin başlamasından
bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve
yaptırma, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve
itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim
tutanaklarını ve Cumhurbaşkanlığı seçim tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim
Kurulu’nundur. Yüksek Seçim Kurulunun kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamaz ( A.Y
Mad.79)
ANAYASA HUKUKU
Soru: Yasama Organı her konuda kural koyabilir mi veya bu yetkiyi kullanırken izin alır mı?
• Yasama organı Anayasa ile kurulmuştur. Dolayısıyla yasama organının yetki ve görevleri anayasa
hükümlerine göre belirlenir.
• Yasama organının yasa yapma yetkisi genel ve aslidir.
• Yasama organının Genelliği ve İlkelliği (Asliliği ilkesi): Yasama yetkisinin genelliği, yasama
organının Anayasaya aykırı olmaksızın her konuda kanun yapabilmesi, kanun çıkarırken konu
itibariyle sınırlı olmaması anlamına geldiği gibi; yasama organının düzenleme yapacağı konuyu
dilediği kadar ayrıntılı olarak düzenleyebileceği anlamına da gelir.
• Yasama organının bir konuda düzenleme yapabilmek için başka bir düzenlemeye veya izne gerek
duymaksızın doğrudan düzenleme yapabilmesi yasama yetkisinin asliliğidir.
• Yasama Organının Devredilmezliği İlkesi: Yasama organının kanun adı altında, bu adı
taşımasa da kanunla eş değerde ya da kanun gücüne sahip hukuki işlem yapma yetkisi devrilemez.
(A.Y. Mad.7 gereğince)
Genelliği ilkesinin istisnaları;
• Bakanlıkların kurulması kaldırılması görevleri ve yetkileri teşkilat yapısı ile merkez ve taşra
teşkilatının kurulması cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir
• Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği teşkilat ve görevleri cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle
düzenlenir
• Üst Kademe Yöneticilerin atanmalarına ilişkin usul ve esaslar Cumhurbaşkanı kararnamesiyle
düzenlenir
• Devlet Denetleme Kurulunun işleyişi üyelerinin görev süreleri ve diğer özlük işleri Cumhurbaşkanı
kararnamesiyle düzenlenir.
30
YASAMA ORGANI
• Anayasanın yedinci maddesine göre yasama yetkisi Türk milleti adına Türkiye Büyük
Millet Meclisi’nindir. Bu yetki devredilemez
• Yasama dönemi; 2 genel seçim arasında kalan dönemdir (5 yıllıktır)
• Yasama yılı; 1 Ekim ile 30 Eylül arası olan bir yıllık dönemdir. 1 Ekim’de kendiliğinden
başlar (meclisin sürekliliği ilkesi)
• Oturum (celse); her aradan sonra yapılan toplantıdır
• Birleşim; bir gün içerisinde yapılan oturumların toplamıdır.
TBMM GÖREV VE YETKİLERİ

• Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak
• Bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek
• Para basılmasına karar vermek
• Savaş ilânına karar vermek
• Milletlerarası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak
• Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile genel ve özel
af ilânına karar vermek
• İç tüzük yapmak
• Kamu iktisadi teşebbüslerini denetlemek
•
ANAYASA HUKUKU
Anayasayı değiştirmek
• RTÜK üyelerini, Anayasa Mahkemesi üyelerini seçmek
• Kamu baş denetçisini seçmek
• HSK ya üye seçmek.
• Sayıştay başkan ve üyelerini seçmek
• Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine
getirmektir.
• Olağanüstü hâl ilanı kararını onaylamak, Olağanüstü hâl kararının süresinde değişiklik yapmak
ya da bu kararın uzatılmasına karar vermek (A.Y mad. 119)
KANUN PARLAMENTO KARARI

• Kanun koymak, değiştirmek ve • Savaş ilânına karar vermek
kaldırmak • İç tüzük yapmak
• Bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini
görüşmek ve kabul etmek • Kamu iktisadi teşebbüslerini denetlemek
• RTÜK üyelerini, Anayasa Mahkemesi
• Para basılmasına karar vermek
• Milletlerarası antlaşmaların üyelerini seçmek
• Kamu baş denetçisini seçmek
onaylanmasını uygun bulmak
• HSK ya üye seçmek
• Genel af ve özel af
• Sayıştay başkan ve üyelerini seçmek
• Anayasayı değiştirmek
31
Kanunlar
Kanun Teklifi
• Kanun teklif etmeye milletvekilleri yetkilidir.
• Kanun tekliflerinin Türkiye Büyük Millet meclisinde görüşülme usul ve esasları iç tüzükle
düzenlenir
• Milletvekillerince verilen kanun tekliflerinde bir veya daha çok imza alınabilir
• Kanun teklifleri de gerekçesiyle birlikte meclis başkanlığına verilir
• Komisyonlar; şartlarına uymayan kanun tekliflerini sahiplerine tamamlamaya yetkilidir
• Kanun teklifleri, başkanlıkça komisyonlara doğrudan doğruya havale edilir (komisyon
raporunu 45 gün içinde tamamlanmalıdır)
Kanun Yayımlama
• Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet meclisince kabul edilen kanunları 15 gün içinde yayınlar.
• Yayımlanmasını kısmen veya tamamen uygun bulunmadığı kanunların, bir daha görüşülmek
ANAYASA HUKUKU
üzere, bu hususta gösterdiği gerekçe ile birlikte aynı süre içerisinde, meclise geri gönderir.
• Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmama durumunda, meclis sadece uygun bulunmayan
maddeleri görüşebilir. Bütçe kanunları bu hükme tabi değildir
• Türkiye Büyük Millet meclisi, geri gönderilen kanunu üye tam sayısının salt çoğunluğuyla
aynen kabul ederse, kanun cumhurbaşkanınca yayımlanır. Meclis geri gönderilen kanunda yeni
bir değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu tekrar meclise gönderebilir.
Bütçe Kanunu
• Kamu idarelerinin ve kamu iktisadi teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişilerinin harcamaları yıllık
bütçelerle yapılır
• Bütçe kanununa, bütçeyle ilgili hükümler dışında hiçbir hüküm konulamaz
• Cumhurbaşkanı bütçe kanun teklifini mali yılbaşından en az 75 gün önce meclise sunar. Bütçe teklifi
bütçe komisyonunda görüşülür. Bütçe Komisyonu 30 kişiden oluşur. Komisyonun 55 gün içinde kabul
edeceği Metin genel kurulda görüşülür ve mali yılbaşına kadar karara bağlanır. Tasarruf onaylanıp
gerekli değişiklikleri kabul edildikten sonra komisyon raporu ile birlikte Meclis Genel Kuruluna sunulur
• Bütçenin genel kurulda görüşülmesi için 20 günlük süre vardır
• Meclis üyeleri, genel kurulda kamu idare bütçeleri hakkında düşüncelerini her bütçenin görüşülmesi
sırasında açıklarlar, gider artırıcı veya gelirleri azaltıcı önerilerde bulunamazlar.
• Merkezi yönetim bütçesiyle verilen ödenek, harcanabilecek tutarın sınırını gösterir. Harcanabilecek
32 tutarın cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile aşılabileceğine dair bütçe kanununa hüküm konulamaz.
• ÖNEMLİ; Bütçe kanunun süresinde yürürlüğe konulamaması halinde, geçici bütçe kanunu çıkarılır.
Geçici bütçe kanununun da çıkarılmaması durumunda, yeni bütçe kanunu kabul edilinceye kadar bir
önceki yılın bütçesi yeniden değerleme oranına göre artırılarak uygulanır
• Basit çoğunlukla kabul edilir
• Bütçe kanunu tekrar görüşülmek üzere Cumhurbaşkanı tarafından meclise gönderilemez. Fakat bütçe
kanununun anayasaya aykırılığı istemiyle Anayasa Mahkemesine İptal davası açılabilir
Milletlerarası Anlaşmaların Onaylamasını Uygun Bulmak

• Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak anlaşmaların
onaylanması, Türkiye Büyük Millet meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır
• Türk kanunlarında değişiklik yaratan her türlü anlaşmanın onaylanmasının meclis tarafından bir kanunla
uygun bulunması zorunludur
• Usulüne göre yürürlüğe giren uluslararası anlaşmalar kanuna eş değer kabul edilir. Fakat kanunlardan
farklı olarak bu anlaşmaların anayasaya aykırılık iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Ancak
uygun bulma kanunu için Anayasa Mahkemesine başvurulabilir
Genel ve Özel Af İlanına Karar Vermek

• Meclis üye tam sayısının 3/5 (360) çoğunluğunun kararı ile genel veya özel af ilanına karar verilir.
ANAYASA HUKUKU
• Genel af; suçlu veya Cezayir ortadan kaldırır. Geçmişe yönelik olarak mahkumiyetin tüm sonuçlarını
etkisiz kalır
• Özel af; suçluluğu ortadan kaldırmaz, cezayı ortadan kaldırır. İnfazın süresinin kısalması veya para cezasına
çevrilmesine olanak tanır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ SEÇİM DÖNEMİ

ERKEN SEÇİM
• TBMM, 5 yıllık süre dolmadan dileği zaman seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Buna
erken seçim kararı denir.
• CB’da dilediği zaman seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Herhangi bir şartın
gerçekleşmesi gerekmez. Meclis başkanının görüşüne de ihtiyacı yoktur. Cumhurbaşkanı bu
kararı alacak olursa TBMM Genel seçimi ile cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.
• Anayasanın 116. maddesine göre, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç
çoğunluğu ile (360 mv.) seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde Türkiye Büyük
Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.
• TBMM’nin erken seçim kararı alabilmesi için herhangi bir şartın gerçekleşmesi gerekmez.
Aynı zamanda TBMM seçimlerin yenilenmesine karar verdikten sonra bu kararı değiştirebilir
veya İptal edebilir.
• Cumhurbaşkanının ikinci döneminde meclis tarafından seçimlerin yenilenmesi halinde

33
Cumhurbaşkanı bir kez daha aday olabilir.
• Süresi biten milletvekili yeniden seçilir.

ARA SEÇİMLER
• TBMM üyeliklerinde boşalma olması halinde yalnızca boşalan sandalyeler için yapılan seçime
ara seçim denir. Her seçim döneminde yalnız bir kez yapılır
• Kural olarak; gerçeklerden 30 ay geçmedikçe ve genel seçimlere bir yıl kalan ara seçimler
yapılamaz. Ara seçimlerin yapılması meclis kararına bağlıdır. Fakat 2 durumda ara seçim
yapılması zorunludur. Bunlar;
✓ Meclis üye tam sayısının yüzde beşinin (30 milletvekili) boş kalması halinde 30 aylık süre
dikkate alınmaksızın boşalmayı takip eden ilk 3 ay içinde ara seçime gidilir. Seçimlere bir
yıl kaldıysa ara seçime gidilmez.
✓ Bir ilin ya da seçim çevresinin hiçbir milletvekili kalmazsa boşalmayı takip eden 90 günden
sonraki ilk pazar günü ara seçime gidilir. İlk 30 aylık süre ve son bir yıllık süre dikkate
alınmaz.
• Ara seçim hükümleri sadece meclis üyelikleri ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinde geçerliliğini

korur yerel seçimler için ara seçim koşulları uygulanmaz.
SEÇİMLERİN GERİYE BIRAKILMASI (ERTELENMESİ)

• Anayasamızın 78 maddesine göre; savaş nedeniyle yeni seçimlerin yapılmasına imkân
görülmezse, TBMM seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar verebilir. Bir yılın sonunda
savaş sona ermemişse erteleme işlemi her defada bir yıl olarak tekrarlanabilir.
ANAYASA HUKUKU
SEÇİMLERİN GENEL YÖNETİMİ VE DENETİMİ

YÜKSEK SEÇİM KURULU
• 1982 anayasasına göre “seçimler, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır.”
Burada kastedilen yargı organı Yüksek Seçim Kuruludur. Anayasal olarak ilk kez 1961
anayasasında düzenlenmiştir. Seçim çevirilerini ve seçim çevrelerinin çıkaracağı milletvekili
sayısını belirleme yetkisi Yüksek Seçim Kurulunun görevidir.
• Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve denetimi ile ilgili
bütün işlemleri yapma ve yaptırma, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili
bütün şikâyet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama, Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyelerinin ve Cumhurbaşkanlığı seçim tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim
Kurulunun dur.
• Yüksek Seçim Kurulu 7 asıl 4 yedek üyeden oluşur. Üyelerin altısı Yargıtay beşi ise Danıştay
genel kurulunca kendi üyeleri aralarından üye tam sayısının salt çoğunluğunun gizli oyu ile
seçilir. Üyelerin görev süresi 6 yıldır. Süresi biten üye tekrar seçilebilir.
• Yüksek Seçim Kuruluna Yargıtay ve Danıştaydan seçilmiş üyeler arasında ad çekme ile ikişer
yedek üye ayrılır. Yüksek Seçim Kurulu Başkanı ve Başkanvekili ad çekmeye girmezler.
• Kararlarını üye tam sayısının salt çoğunluğu ile alır. Eşitlik olduğu takdirde başkanın görüşü
hangi taraftaysa ona göre karar verilir.
• Püf noktası: 82 anayasasına göre YSK’nın kararları aleyhine başka bir merciye başvurulamaz.
34
• Önemli; YSK, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, sendikaların ve siyasi
partilerin seçimlerinin denetimlerini yapar
TBMM ÜYELERİNİN HUKUKİ STATÜLERİ
MİLLETVEKİLLİĞİ SEÇİLME YETERLİLİĞİ
• Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak( Çifte vatandaşlık engel değil)
• 18 yaşını doldurmuş olmak (2017 Anayasa değişikliği). En az ilkokul mezunu olmak.
• Kısıtlı olmamak. Akli melekeleri yerinde olmak.

• Askerlikle ilişiği olmamak (2017 değişikliği)
• Kamu hizmetlerinden yasaklı olmamak

• Taksirli suçlar hariç toplamda bir yıl ve üzeri hapis cezası ile ağır hapis cezası hükmü giymemiş
olmak.
• Püf Noktası: Tutukluluk durumu milletvekili seçilmek için engel değildir.
• Zimmet, ihtilâs, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma,
dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla, kaçakçılık, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma,
Devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik
suçlarından biriyle hüküm giymiş olanlar, affa uğramış olsalar bile milletvekili seçilemezler.
GÖREVLERİNDEN AYRILMADIKÇA MİLLETVEKİLİ ADAYI

OLAMAYACAKLAR
• Hakimler ve Savcılar (Görevlerinden ayrıldıktan sonra tekrar göreve dönemezler)
ANAYASA HUKUKU
• Yüksek yargı organları mensupları (Görevlerinden ayrıldıktan sonra tekrar göreve
dönemezler)
• Silahlı Kuvvetler mensupları (Görevlerinden ayrıldıktan sonra tekrar göreve dönemezler)
• Yükseköğretim kurumlarındaki öğretim elemanları
• Yükseköğretim kurulu üyeleri
• Kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri

• Yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri
MİLLETVEKİLLİĞİYLE BAĞDAŞMAYAN İŞLER (YASAMA

BAĞDAŞMAZLIĞI)
• Devlet ve diğer kamu tüzel kişilerinde ve bunlara bağlı kuruluşlarda,
• Devletin veya diğer kamu tüzelkişilerinin doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak katıldığı
teşebbüs ve ortaklıklarda
• Özel gelir kaynakları ve özel imkânları kanunla sağlanmış kamu yararına çalışan derneklerde
• Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında
• Devletten vardım sağlayan ve vergi muafiyeti olan vakıflarda
• Sendikalarda ve bunların üst kuruluşlarıyla, katıldıkları ortaklık ve teşebbüslerde yönetim ve

denetim kurullarında görev alamazlar, vekili olamazlar, herhangi bir taahhüt işini doğrudan 35
veya dolaylı olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar.
• Dernek, sendika ve kamu kurum niteliğindeki meslek kuruluşlarında üye olabilirler.
YASAMA SORUMSUZLUĞU (MUTLAK DOKUNULMAZLIK)
• Milletvekilleri, meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden; mecliste ileri sürdükleri
düşüncelerden ve o oturumdaki başkanlık divanının teklifi üzerine meclis başka bir karar
alınmadıkça bunları meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan dolayı sorumlu
tutulamazlar
• Yasama sorumsuzluğunun amacı, milletvekillerinin Mecliste söz ve düşünce hürriyetini

korumaktır.
• Yasama sorumsuzluğu, cezai takibata karşı mutlak koruma sağlar.
• Hukuki sorumluluğu ortadan kaldırmaz. Hakaret de sorumsuzluğun kapsamı içindedir ceza

davasına konu olmaz fakat TBMM içtüzüğüne göre bu durumda disiplin cezası verilebilir.
• TBMM tarafından kaldırılamaz.
• Yasama sorumsuzluğu; yasama organının milletvekillerine disiplin cezası uygulamasına engel

oluşturmaz.
• Süreklidir milletvekilliği döneminden sonra da milletvekili olduğu dönemdeki oy, söz ve

düşüncelerinden dolayı sorumsuzluğu devam eder.
ANAYASA HUKUKU
YASAMA DOKUNULMAZLIĞI
• Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, Meclisin kararı
olmadıkça; tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz, yargılanamaz.
• Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak
kaydıyla Anayasanın 14’üncü maddesindeki durumlar bu hükmün dışındadır. Ancak, bu halde
yetkili makam, durumu hemen ve doğrudan doğruya Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirmek
zorundadır.
• Seçimden önce veya sonra verilmiş cezaların infazı, üyeliğin sona ermesinden sonra yerine
getirilir. Bu süre zarfında ceza zamanaşımı işlemez.
• Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekili sonrasında tekrar milletvekili seçilirse yeniden yasama

dokunulmazlığına sahip olur.
• Yasama dokunulmazlığı, Milletvekillerini keyfi tutuklamalara karşı korumayı amaçlar.
• Mutlak değildir. Hukuk davalarına karşı korumaz.
• Yasama dokunulmazlığı geçicidir, milletvekilliği süresince devam eder. Bu süre zarfında da
• TBMM tarafından kaldırılabilir. (151
• Püf Noktası: Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, görevleriyle ilgili olmayan suçlar yasama
dokunulmazlığına ilişkin hükümlerden yararlanır.
36
MİLLETVEKİLLİĞİNİN DÜŞMESİ
I. Oylama ile Düşürülme:
• İstifa: İstifa eden milletvekilinin milletvekillinin düşmesi, istifanın geçerli olduğu Türkiye Büyük
Millet Meclisi Başkanlık Divanınca tespit edildikten sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel
Kurulunca kararlaştırılır. Aranan çokluk basit çoğunluktur.
• Devamsızlık: Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içerisinde toplam beş
birleşim günü katılmayan milletvekilinin milletvekillinin düşmesine, durumun Meclis Başkanlık
Divanınca tespit edilmesi üzerine, Genel Kurulca üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyuyla
karar verilebilir.
• Milletvekilliği ile bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar; yetkili
komisyonun bu durumu tespit eden raporu üzerine genel kurul basit çoğunluk gizli oyla
üyeliğinin düşürülmesine karar verir.
2. Mahkeme Kararı ile Düşürülme

• Kesin Hüküm Giyme; milletvekilinin bir suçtan dolayı kesin hüküm giymesi durumunda
kesinleşmiş mahkeme kararının genel kurula bildirilmesiyle meclis üyeliği sona erer.
• Kısıtlanma Hali; milletvekilinin ilgili kanun gereği fiil ehliyetinin zarar görmesine neden olan
kısıtlanma halinde, kesinleşmiş mahkeme kararının genel kurula bildirilmesiyle üyelik sıfatı
sona erir
ANAYASA HUKUKU
• Püf Noktası: Mahkeme kararı ile düşürülme durumunda mahkeme kararı üzerine mecliste
herhangi bir oylama yapılmaz.
3. Kendiliğinden Düşme
• Milletvekilinin ölümü
• Seçimleri yenilenmesi
• Milletvekilinin Cumhurbaşkanı seçilmesi
• Milletvekilinin bakanlık ya da cumhurbaşkanlığı yardımcılığına atanması
• Vatandaşlığın kaybı
• Mahalli idare organlarına seçilme
• Milletvekili hakkında gaiplik kararı verilmesi
37
TBMM BAŞKANLIK DİVANI
• TBMM Başkanlık Divanı; TBMM Başkanı (ı), Başkanvekilleri (4), Kâtip Üyeler (10), İdare
Amirlerinden (6) oluşur.
• Başkanlık Divanı, meclisteki siyasi parti gruplarının sayısı oranında Divana katılmalarını
sağlayacak şekilde kurulur. Bu açıdan partisiyle ilişiği kesilen milletvekilinin başkanlık divanı
üyeliği de sona erer.
• TBMM Başkanlık Divanı için bir yasama döneminde 2 seçim yapılır. İlk seçilenin görev süresi 2
yıldır. İkinci devre seçilenler ise yasama döneminin bitimine kadar görevlerini sürdürürler.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkan adayları, Meclis üyeleri içinden, Meclisin toplandığı
günden itibaren beş gün içinde, Başkanlık Divanına bildirilir, Başkanlık seçimi gizli oyla yapılır.
• Başkanlık Seçimi;
✓ İlk iki oylamada üye tamsayısının 2/3 aranır. (400 vekil)

✓ Üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. (301 vekil)
✓ Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için
dördüncü oylama yapılır;
✓ Dördüncü oylamaya en fazla oy alan üye iki aday katılır ve en çok oyu alan Başkan seçilmiş
ANAYASA HUKUKU
olur.
• Milletvekilleri tarafından seçilen Meclis başkanı, Meclis toplantılarına başkanlık etme ve Meclis'i
temsil gibi doğal dışında kendisine verilen şu görevleri de yerine getirir :
✓ Tatil veya ara verme sırasında doğrudan doğruya veya milletvekillerinin beşte birinin (120)
yazılı istemi üzerine Meclis'i 7 gün içinde olağanüstü toplantıya çağırmak,
✓ Türkiye Büyük Millet Meclisini Meclis dışında temsil etmek;
✓ Genel Kurul görüşmelerini yönetmek;
✓ Tutanak dergisi ile tutanak özetinin düzenlenmesini denetlemek;
✓ Başkanlık Divanına başkanlık etmek ve Divanın gündemini hazırlamak;
✓ Danışma Kuruluna başkanlık etmek;
✓ Türkiye Büyük Millet Meclisi komisyonlarını denetlemek; işlerde birikme olması halinde
komisyon başkanı ve üyelerini uyarmak ve durumu Genel Kurulun bilgisine sunmak;
✓ Başkanlık Divanı kararlarını uygulamak;
✓ Türkiye Büyük Millet Meclisinin idarî ve malî işleri ile kolluk işlerini yürütmek ve
denetlemek;
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, Başkanvekilleri, üyesi bulundukları siyasî partinin veya
parti grubunun Meclis içinde veya dışındaki faaliyetlerine; görevlerinin gereği olan haller
dışında, Meclis tartışmalarına katılamazlar; Başkan ve oturumu yöneten Başkanvekili oy
kullanamazlar
38 • TBMM Başkanı veya oturumu yöneten başkanvekili toplantı yeter sayısına dahildir, fakat karar
yeter sayısına dahil değildir.
TBMM’NİN TOPLANTI KARAR VE YETER SAYILARI
• Toplantı yeter sayısı; TBMM yapacağı seçimler dahil bütün işlerinde üye tamsayısının en az
1/3'ü (200 milletvekili) ile toplanır.
• Genel karar yeter sayısı (basit: adi çoğunluk); Anayasada başka bir hüküm yoksa TBMM
toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar alır.
• Püf Noktası: Karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının 1/4+1’den (151) az olamaz.
• Özel karar yeter sayısı (nitelikli çoğunluk); Basit çoğunluktan farklı olarak meclis
çalışmalarında aranan özel karar yeter sayılarıdır.
• Ü.T.S Salt (mutlak) çoğunluk aranan durumlar (301)
✓ TBMM Başkanlık seçimlerinde uygulanan 3. Tur oylaması
✓ Anayasa Mahkemesi'ne üye seçimindeki 2. Tur oylaması
✓ Kamu Başdenetçisi seçimlerindeki 3. Tur oylaması
✓ Meclis soruşturma önergesinin verilmesi
✓ Geri gönderilen kanunun yeniden kabulü
✓ Devamsızlık nedeniyle üyeliği düşürülecek milletvekili hakkında yapılacak oylama
ANAYASA HUKUKU
• Beşte üç çoğunluk (360)
✓ Anayasanın değiştirilmesi
✓ Genel ve özel af kanunu oylaması
✓ Meclis soruşturma önergesinin kabulü
✓ TBMM'nin seçimleri yenileme kararı
✓ HSK üye seçimlerinde 2. Tur oylaması
✓ Üçte iki çoğunluk (400)
✓ Anayasa değişikliği çalışmalarında aranan ikinci çoğunluk türüdür.
✓ Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakanın Yüce Divan'a sevk kararları
✓ Anayasa Mahkemesi üye seçimlerindeki ilk turda aranan çoğunluk
✓ TBMM Başkanlık seçimlerindeki ilk iki turda aranan çoğunluktur
✓ HSK üye seçimlerinde ilk tur oylaması
✓ Kamu Başdenetçisi seçimlerindeki ilk iki turda aranan çoğunluktur
39
TBMM' DE OYLAMA VE USULLERİ
TBMM İçtüzüğünün 139.maddesinde üç tür oylama düzenlenmiştir:
1) İşaretle oylama; İşaretle oylama üyelerin el kaldırması veya tereddüt halinde salonda olumlu
ve olumsuz oy verenlerin ikiye bölünerek sayılmaları yolu ile yapılır. Anayasada, kanunlarda ve
İçtüzükte acık veya gizli oylama yapılmasının zorunlu olduğu belirtilmeyen bütün oylamalarda
işaret oyuna başvurulur.
2) Acık oylama; Üzerinde milletvekillerinin ad ve soyadlarıyla seçim çevrelerinin yazılı olduğu
oy pusulalarının kutuya atılması veya elektronik oylama mekanizmasının çalıştırılması veya ad
cetvelinin okunması üzerine adı okunan milletvekilinin ayağa kalkarak "kabul", "çekimser" veya
"ret” kelimelerinden birini yüksek sesle söylemesi ve böylece açıkladığı oyunun kâtip üyelerce
kaydedilmesiyle gerçekleşir.
3) Gizli oylama; Gizli oylama, üzerinde hiçbir işaret bulunmayan pulların milletvekillerince
sandığa atılmasıdır. Beyaz renk olumlu, yeşil renk çekimser, kırmızı renk olumsuz oy anlamına
gelir. (HSYK, Sayıştay, Anayasa Mahkemesi, Kamu Başdenetçisi ve TBMM
Başkanlığına, Anayasa Değişikliğinde gizli oylama aranır.)
TBMM'NİN TOPLANMA VE TATİL SÜRESİ

• Bir yasama yılında TBMM en çok 3 ay tatil yapar ve 15 günü geçmeme üzere (birden fazla
verebilir) ara tatiller verebilir. Aksi kararlaştırılmadıkça TBMM her yıl 1 Ekim'de kendiliğinden
ANAYASA HUKUKU
toplanır.
• Olağanüstü Toplantı; TBMM'nin ara verme ve tatil dönemlerinde yaptığı toplantılardır.
TBMM'yi bu toplantıya: Cumhurbaşkanı doğrudan, TBMM Başkanı ise doğrudan en az veya 120
milletvekilinin (1/5) istemiyle çağırabilir.
• Püf Noktası: Ara verme veya tatil sırasında toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisinde, öncelikle
bu toplantıyı gerektiren konu görüşülmeden ara verme veya tatile devam edilemez.
TBMM’NİN BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI

1- Yazılı Soru: Yazılı Olarak En geç on beş gün içinde cevaplanmak üzere milletvekillerinin,
Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yazılı olarak soru sormalarından ibarettir.
2- Genel Görüşme; Toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, Türkiye Büyük
Millet Meclisi Genel Kurulunda görüşülmesidir.
• Genel görüşme açılmasını, siyasi parti grupları ve en az 20 milletvekili, Meclis

Başkanlığına verecekleri bir önerge ile talep edebilirler. Verilen önergenin metni beş yüz
kelimeden fazla ise istek sahipleri beş yüz kelimeyi geçmemek üzere önergenin özetini
eklemek zorundadırlar.
• Mecliste genel görüşme yapılıp yapılmayacağına karar verilir.
• Oylama işaretle yapılır.

• Genel görüşmenin başlayacağı gün, görüşme açılmasına karar verilmesinden itibaren 48
40 saatten önce ve 7 tam gün geçtikten sonra yapılamaz.
• Genel görüşmeye bütün üyeler katılabilir. Ancak sonucunda herhangi bir oylama yapılmaz.
3- Meclis Araştırması; TBMM'nin belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan incelemeden ibarettir.
• Siyasi parti grupları ve en az 20 milletvekili tarafından, Meclis Başkanlığına bir önerge

ile başvurmak suretiyle istenebilir. Verilen önergenin metni beş yüz kelimeden fazla ise istek
sahipleri beş yüz kelimeyi geçmemek üzere önergenin özetini eklemek zorundadırlar.
• Meclis araştırması açılıp açılmamasına Mecliste işaretle oylama yapılarak karar verilir. Bu karar
sonucunda bilgi edinilmek istenilen konuyla ilgili olarak 15 kişilik bir komisyon oluşturulur.
Komisyon 3 ay içerisinde bir rapor hazırlar hazırlık işlemi üç ayı geçerse bir defaya mahsus ek
bir ay daha süre verilir. Komisyon bu süre sonunda da çalışmasını tamamlayamadığı takdirde
süre bitiminden itibaren on beş gün içinde araştırmanın tamamlanmaması nedenleri veya o ana
kadar varılan sonuçlar üzerinde Genel Kurulda görüşme açılır. Genel Kurul bu görüşme ile
yetinebileceği gibi yeni bir komisyon da kurabilir.
• Meclis araştırma komisyonu bakanlıklarla genel ve katma bütçeli dairelerden, mahallî

idarelerden, muhtarlıklardan, üniversitelerden, Türkiye Radyo-Televizyon Kurumundan, kamu
iktisadî teşebbüslerinden, özel kanun ile veya özel kanunun verdiği yetkiye dayanılarak
kurulmuş banka ve kuruluşlardan, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından ve kamu
yararına çalışan derneklerden bilgi istemek ve buralarda inceleme yapmak, ilgililerini çağırıp
bilgi almak yetkisine sahiptir. Komisyon, gerekli gördüğünde uygun bulacağı uzmanların
bilgilerine başvurabilir.
• Devlet sırları ile ticari sırlar meclis araştırmasına konu olamaz.
4- Meclis Soruşturması:
ANAYASA HUKUKU
• Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla TBMM üye
tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir. 301
milletvekilinin "evet" demesi durumunda Meclis'te soruşturma önergesi verilebilir. Verilen
önerge sonucu soruşturma açılıp açılmayacağı bir ay içinde görüşülür ve karara bağlanır.
Önerge oylaması sonucunda meclis üye tam sayısının 3/5 (360) milletvekilinin gizli oyuyla
soruşturma açılabilir. Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasi
partilerin, güçleri oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak
gösterecekleri adaylar arasından, her siyasi parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak on
beş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır. Komisyon, soruşturma sonucunu
belirten raporunu iki ay içinde Meclis Başkanlığına sunar. Soruşturmanın bu sürede
bitirilememesi halinde, komisyona bir aylık yeni ve kesin bir süre verilir.
• Rapor Başkanlığa verildiği tarihten itibaren on gün içinde dağıtılır ve dağıtımından itibaren on
gün içinde Genel Kurulda görüşülür. Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının üçte
ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir. Yüce Divan yargılaması üç ay içinde
tamamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre
verilir, yargılama bu sürede kesin olarak tamamlanır.
• Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen Cumhurbaşkanı seçim kararı alamaz. Yüce
Divanda seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen Cumhurbaşkanının, Cumhurbaşkanı
yardımcısı veya bakanın görevi hemen sona erer. Cumhurbaşkanının, cumhurbaşkanı
yardımcıları ve bakanların görevde olduğu sürede işlediği iddia edilen suçlar için görevi
bittikten sonra da bu madde hükmü uygulanarak soruşturma açılabilir.
41
YÜRÜTME
Cumhurbaşkanlığı Hükümet sisteminde yürütme organı monist (tekli) bir yapıya sahiptir. 1982
Anayasasının 8. Maddesine göre yürütme etkisi ve Cumhurbaşkanı tarafından, Anayasaya ve kanunlara
uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.
CUMHURBAŞKANI
• Yürütme organı; Anayasanın 8. maddesinde de ifade edildiği üzere, Cumhurbaşkanı
anlaşılmaktadır. (Bakanlar Kurulu Kaldırılmıştır – 2017 A.Y Değişikliği ile)
• Buna göre, «Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı tarafından, Anayasaya ve kanunlara

uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.»
• «Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir.» (A.Y Mad.104)
• Yürütme görev ve yetkisi Cumhurbaşkanı tarafından kullanılır. (1961 A.Y’da Yürütme Görev
iken, 1982 Anayasasında yürütme= görev (kanuna dayanması) + yetki (anayasayla verilmiş
yetkiler örneğin; Cumhurbaşkanı kararları, Cumhurbaşkanı kararnamesi
• 2017 A.Y değişikliği sonrası hükümet sistemi artık Parlamenter sistem değil!!!! (1924’ten bu
yana uygulanan hükümet sistemi değişmiştir)
• Yeni hükümet sistemi: Cumhurbaşkanlığı sistemi

ANAYASA HUKUKU
CUMHURBAŞKANININ SEÇİMİ
• 2007 A.Y Değişikliği Cumhurbaşkanı halk tarafından seçiliyor. (1982 A.Y ilk haliyle CB’yi
TBMM seçiyordu)
• Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir.

• Cumhurbaşkanı, Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyeti’ni ve Türk Milletinin birliğini
temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını
temin eder.
• Seçilme yeterliliği
✓ T.C vatandaşı olmak

✓ 40 yaşını doldurmuş olmak
✓ Yükseköğrenim yapmış olmak
✓ Milletvekili seçilme yeterliliklerine sahip olmak (Milletvekili olmak zorunda değildir.)
✓ Daha önceden en fazla bir kez Cumhurbaşkanı seçilmiş olmak
✓ Doğrudan halk tarafından seçilir
• Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli
oyların tek başına veya birlikte en az yüzde beşini almış olan siyasi partiler ile en az yüz bin
seçmen imzasıyla aday gösterebilir.
42
• Cumhurbaşkanı seçimi usulü
✓ Cumhurbaşkanı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır.
✓ Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir. Ancak cumhurbaşkanının ikinci
döneminde meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde
Cumhurbaşkanı bir kez daha aday olabilir.
✓ Genel oy ile yapılacak seçimde, geçerli oyların (kayıtlı seçmenlerin değil) salt çoğunluğunu alan
aday Cumhurbaşkanı seçilir.
✓ İlk oylamada geçerli oyların salt çoğunluğunu hiçbir aday alamazsa bu oylamayı izleyen ikinci
pazar (14 gün sonra) günü ikinci oylama yapılır. İkinci oylamaya ilk oylamada en çok oy almış iki
aday katılır ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday Cumhurbaşkanı seçilir.
✓ İkinci oylamaya katılmaya hak kazanan adaylardan birisinin herhangi bir sebeple seçime
katılamaması (ölüm, çekilme...) durumunda ikinci oylamaya boşalan adaylığın birinci oylamadaki
sıraya göre ikamesiyle yapılır.
✓ İkinci oylamaya tek aday kalması durumunda bu adayın Cumhurbaşkanı seçilmesi için
referandum yoluna gidilir. Bu aday geçerli oyların salt çoğunluğunu alması halinde
Cumhurbaşkanı seçilir. Oylamada aday bu çoğunluğu sağlayamazsa Cumhurbaşkanı seçimleri
tekrarlanır. Yenisi seçilene kadar mevcut Cumhurbaşkanı görevine devam eder.
✓ Cumhurbaşkanı ve Türkiye Büyük Millet meclisinin görev sürelerinin dolmasından önceki son
pazar günü oy verme günüdür. Görev süresi, yapılan bir önceki seçim tarihi esas alınarak
belirlenir.
✓ Oy verme gününden geriye doğru hesaplanacak altmış günlük sürenin ilk günü seçimin başlangıç
ANAYASA HUKUKU
tarihidir.
✓ Seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi hâlinde bu karar kırk sekiz saat içinde Resmî Gazete'
de yayımlanarak ilân olunur. Bu kararın verildiği günden sonra gelen altmışıncı günü takip eden
ilk Pazar günü Cumhurbaşkanı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi birlikte yapılır.
(ERKEN SEÇİM)
✓ Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması ve Türkiye Büyük Millet Meclisi
genel seçimine bir yıl veya daha az süre kalması hâlinde, Cumhurbaşkanı seçimi, makamın
boşaldığı günden sonra gelen altmışıncı günü takip eden ilk Pazar günü Türkiye Büyük Millet
Meclisi genel seçimiyle birlikte yapılır.
✓ Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması ve Türkiye Büyük Millet Meclisi
genel seçimine bir yıldan fazla süre kalması hâlinde, Cumhurbaşkanı seçimi, makamın boşaldığı
günden sonra gelen kırk beş gün içindeki son Pazar günü yapılır. Bu şekilde seçilen
Cumhurbaşkanı Türkiye Büyük Millet Meclisi seçim tarihine kadar görevine devam eder. Kalan
süreyi tamamlayan Cumhurbaşkanı açısından bu süre dönemden sayılmaz
• Göreve Başlaması
✓ 1982 Anayasası ve TBMM iç tüzüğüne öre Cumhurbaşkanının görevi ant içme ile başlamaktadır.
✓ Püf Noktası: Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde "Partili Cumhurbaşkanlığı” ibaresi yer

almasına rağmen Cumhurbaşkanı yemininde görev ve yetkilerini yerine getirirken tarafsız
olacağı belirtilmiştir.
• Görev Süresi
✓ Cumhurbaşkanının görev süresi 5 yıldır.
✓ Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir. Bu seçim arka arkaya veya aralıklı 43
olabilir.
CUMHURBAŞKANININ GÖREV VE YETKİLERİ
• Yasama ile İlgili Görevleri
✓ Gerekli gördüğü durumda TBMM'de yaşama yılının ilk gününde açılış konuşması
yapmak
✓ Gerektiğinde TBMM'yi toplantıya çağırmak
✓ Ülkenin iç ve dış siyaseti hakkında Meclise mesaj verir.
✓ Ara verme veya tatil dönemlerinde TBMM'yi toplantıya çağırmak
✓ Kanunları yayımlamak
✓ Kanunları tekrar görüşülmek üzere meclise geri göndermek
✓ Anayasa değişikliğine ilişkin kanunları halkoyuna sunmak
✓ Kanunların, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün tümünün veya belirli
hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesiyle
Anayasa Mahkemesinde iptal davası açar.
✓ TBMM'nin seçimlerinin yenilenmesine karar verme
• Yargı ile İlgili Görevleri
✓ Anayasa Mahkemesinin 12 üyesini seçmek (2017 Anayasa değişikliğine göre Anayasa
Mahkemesi 15 üyelidir ve bu üyelerin 12'si Cumhurbaşkanı tarafından 3'ü ise TBMM tarafından
ANAYASA HUKUKU
seçilir.)
✓ Danıştay üyelerinin 1/4'ünü seçmek
✓ Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısını seçmek
✓ Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı vekilini seçmek
✓ HSK'nin 4 üyesini seçmek (2017 Anayasa Değişikliği)
✓ Püf Noktası; Cumhurbaşkanı Yargıtay, Sayıştay, Yüksek Seçim Kurulu ve Uyuşmazlık
Mahkemesine üye seçmez.
• Yürütme İle İlgili Görevleri
✓ Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atar ve görevlerine son verir,
✓ Üst kademe mu öneticilerini atar, görevlerine son verir ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve
esas Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenler.
✓ Yabancı devletlere Türkiye Cumhuriyeti’nin temsilcilerini gönderir, Türkiye Cumhuriyeti’ne
gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul eder.
✓ Milletlerarası anlaşmaları onaylamak ve yayımlamak
✓ Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını temsil eder.
✓ TSK'nin kullanılmasına karar vermek
✓ Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir.
✓ Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla,
yönetmelikler çıkarabilir
✓ Genelkurmay Başkanını atamak
✓ Af çıkarmak ve cezaları hafifletmek
44
✓ Olağanüstü hâl ilan edebilir
✓ DDK Başkan ve üyelerini seçmek ve denetleme ile görevlendirmek
✓ Rektörlerin atanması
CUMHURBAŞKANI YARDIMCILARI VE VEKALET
• 2017 yılında yapılan anayasa değişikliği sonrası Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine
geçilmesiyle birlikte ilk kez Cumhurbaşkanı Yardımcılığı anayasal lügatimize girmiştir.
• Cumhurbaşkanı seçildikten sonra bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir.
• Cumhurbaşkanı yardımcıları, milletvekili seçimi yeterliliğine sahip olanlar arasından
Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınır
• Cumhurbaşkanı yardımcıları TBMM önünde atanmalarını takip eden gün ant içerler.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanırlarsa
üyelikleri sona erer.
• Cumhurbaşkanı seçildikten sonra, bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir.
• Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması ve Türkiye Büyük Millet meclisi
genel seçime bir yıl veya daha az süre kalması halinde, Cumhurbaşkanı seçimi, makamın
boşaldığı günden sonra gelen altmışıncı günü takip eden ilk Pazar günü Türkiye Büyük Millet
Meclisi genel seçimiyle birlikte yapılır.
• Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması ve Türkiye Büyük Millet Meclisi
genel seçimine bir yıldan fazla süre kalması hâlinde, Cumhurbaşkanı seçimi, makamın
boşaldığı günden sonra gelen kırk beş gün içindeki son Pazar günü yapılır. Bu şekilde seçilen
Cumhurbaşkanı Türkiye Büyük Millet Meclisi seçim tarihine kadar görevine devam eder.
ANAYASA HUKUKU
• Kalan süreyi tamamlayan Cumhurbaşkanı açısından bu süre dönemden sayılmaz.
Cumhurbaşkanının görev süresinin dolması veya seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi ya
da seçimlerin tamamlanamaması hâllerinde, yenisi göreve başlayıncaya
BAKANLIKLARIN KURULMASI
• Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle bakanlıklar kurulması,
değiştirilmesi, görev ve yetki alanlarının belirlenmesi ve kaldırılması işlemlerini yapacaktır.
Bakanlara bağlı kurum ve kuruluşlar da bu kararnamelerde yer alacaktır.
• BAKANLAR
✓ TBMM üyeleri veya milletvekili seçilme yeterliliğine sahip TBMM dışındaki adaylar
arasından seçilir.
✓ Meclis dışından atanan bakanlar, bakan sıfatını taşıdıkları sürece milletvekillerinin tabi
oldukları kayıt ve şartlara uyarlar ve yasama dokunulmazlığına sahip olurlar.
✓ Cumhurbaşkanına karşı sorumludurlar.
✓ Cumhurbaşkanınca atanan Bakanlar atanmalarını takip eden gün Türkiye Büyük Millet
Meclisi önünde ant içerler.
✓ Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, bakan olarak atanırlarsa Üyelikleri sona erer.
45
DEVLET DENETLEME KURULU
• İlk kez 1982 anayasası ile idarenin hukuka uygunluğunu düzenli ve verimli şekilde
yürütülmesini ve geliştirilmesini sağlaması amacıyla cumhurbaşkanlığına bağlı olarak
oluşturulmuştur.
• DDK başkan ve üyelerini Cumhurbaşkanı bizzat kendi takdiri ve iradesiyle Cumhurbaşkanlığı
kararnamesiyle atar
• DDK Başkanını üyeler arasından Cumhurbaşkanı seçer ve başkanın görev süresi 2 yıldır.
Üyeler 70 yaşına kadar görev yapabilirler.
• Püf Noktası; Kurul re'sen değil, Cumhurbaşkanı isteği ile aşağıdaki kuruluşlarda inceleme,
araştırma hukukilik ve yerindelik denetimi yapabilir.
✓ Tüm kamu kurum ve kuruluşlarında
✓ Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında
✓ İşçi ve işveren meslek kuruluşlarında
✓ Kamuya yararlı dernek ve vakıflarda
✓ TSK (2017 Anayasa değişikliği)
• Bunlar dışında, yargı organları ve iştirakler DDK'nin görev alanı dışındadır.
ANAYASA HUKUKU
• Devlet Denetleme Kurulunun işleyişi, üyelerinin görev süresi ve diğer özlük işleri,
Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir.
• Püf Noktası: 2017 Anayasa değişikliği ile ilk kez DDK'ye idari soruşturma yapma yetkisi de
tanınmıştır.
• Püf Noktası: 17.03.2022' de verilen Anayasa Mahkemesi kararıyla, Devlet Denetleme
Kurulu'nun (DDK) dernekleri denetlediği sırada her kademe ve rütbedeki görevlileri açığa
almasına ilişkin yetkisini anayasaya aykırı bularak iptal etti. Gerekçesi; dernek kurma hakkının
bizzat anayasada düzenlendiğini anımsatarak, kişi haklarıyla ilgili kararname çıkarılamayacağını
kaydetti.
46
OLAĞANÜSTÜ HAL YÖNETİMİ
• Cumhurbaşkanı;
✓ Savaş ve Savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi,
✓ Seferberlik,
✓ Ayaklanma ve Vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma,
✓ Ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet
hareketlerinin yaygınlaşması,
✓ Anayasal düzeni veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet
Hareketlerinin ortaya çıkması,
✓ Şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması,
✓ Tabiî afet ve Tehlikeli salgın hastalık
✓ Ağır ekonomik bunalımın ortaya çıkması hallerinde yurdun tamamında veya bir
bölgesinde olağanüstü hâl ilan edebilir.
• Püf Noktası: Süresi 6 ayı geçemez.
• Olağanüstü hâl kararı verildiği gün resmî gazetede yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet
meclisinin onayına sunulur.
ANAYASA HUKUKU
• Türkiye Büyük Millet meclisi, tatilde ise derhal toplantıya çağırılır. Meclis gerekli gördüğü
takdirde olağanüstü halin süresini kısaltabilir, uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir.
• Cumhurbaşkanının talebiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi her defasında dört ayı geçmemek
üzere süreyi uzatabilir.
• Not: Savaş hallerinde bu dört aylık süre aranmaz.
• Olağanüstü hallerde Cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Kanun hükmündeki bu kararnameler Resmî
Gazetede yayımlanır, aynı gün Meclis onayına sunulur.
• Savaş ve mücbir sebeplerle Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplanamaması hâli hariç olmak
üzere; olağanüstü hâl sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri üç ay içinde Türkiye
Büyük Millet Meclisinde görüşülür ve karara bağlanır. Aksi halde olağanüstü hallerde çıkarılan
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi kendiliğinden yürürlükten kalkar.
47
YÜRÜTMENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi
Olağan dönem Kararnamesi ve Olağanüstü Yönetim Kararnamesi olarak 2’e ayrılır.
Olağan dönem Kararnamesi: (A.Y mad.104):

• Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir.
• Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve
ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle
düzenlenemez.
• Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi

çıkarılamaz.
• Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz.
• Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri
uygulanır.
• Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı
kararnamesi hükümsüz hale gelir.
• Kararnameler ve yönetmelikler, yayımdan sonraki bir tarih belirlenmemişse, Resmî Gazetede

ANAYASA HUKUKU
yayımlandıkları gün yürürlüğe girer.
Olağanüstü Yönetim Kararnamesi :

• Cumhurbaşkanı; savaş, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, seferberlik, ayaklanma,
vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma, ülkenin ve milletin bölünmezliğini
içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, anayasal düzeni veya
temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin ortaya çıkması,
şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması, tabiî afet veya tehlikeli salgın
hastalık ya da ağır ekonomik bunalımın ortaya çıkması hallerinde yurdun tamamında veya bir
bölgesinde, süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir.
• Olağanüstü hâl ilanı kararı, verildiği gün Resmî Gazetede yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük
Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantıya
çağırılır; Meclis gerekli gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini kısaltabilir, uzatabilir veya
olağanüstü hali kaldırabilir.
• Olağanüstü hallerde Cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, 104’üncü

maddenin on yedinci fıkrasının ikinci cümlesinde belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Kanun hükmündeki bu kararnameler Resmî Gazetede
yayımlanır, aynı gün Meclis onayına sunulur.
• Savaş ve mücbir sebeplerle Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplanamaması hâli hariç olmak üzere;
olağanüstü hâl sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri üç ay içinde Türkiye Büyük
Millet Meclisinde görüşülür ve karara bağlanır. Aksi halde olağanüstü hallerde çıkarılan
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi kendiliğinden yürürlükten kalkar.
48
ANAYASA HUKUKU
Yönetmelik
• Cumhurbaşkanlığı, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri tarafından çıkarılır.
• Danıştay incelemesinden geçmezler.
• Kanuna ve Cumhurbaşkanlığı kararnamesine dayanır.
• Kanunda gösterilenler Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır.
• Kanunda gösterilenler Resmî Gazetede yayımlanır.
• Yayımlandıkları gün yürürlüğe girerler.
• Ülke çapındaki yönetmeliklerin yargısal denetimi Danıştay tarafından yapılır
• Belli bir yörede uygulanacak yönetmeliklerin ise yargısal denetimi İdare Mahkemelerince
yapılır
49
BAŞKOMUTANLIK ve GENELKURMAY BAŞKANLIĞI
• 1982 Anayasası'na göre; Başkomutanlık, Türkiye Büyük Millet Meclisinin manevi varlığından
ayrılamaz. Cumhurbaşkanı tarafından temsil olunur.
• Milli güvenliğin sağlanmasından ve silahlı kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından, Türkiye
Büyük Millet Meclisine karşı, Cumhurbaşkanı sorumludur.
Genelkurmay Başkanı;
• Cumhurbaşkanınca Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle atanan Genelkurmay Başkanı; Silahlı

Kuvvetlerin komutanı olup, savaşta Başkomutanlık görevlerini Cumhurbaşkanlığı namına yerine
getirir.
• Millî Savunma Bakanlığı'na bağlıdır. (Kara, Hava ve Deniz Kuvvetleri Komutanlıkları da dahil)
• Yüce divan tarafından yargılanacaklar arasındadır.
MİLLİ GÜVENLİK KURULU

• Kurulma Şekli;
✓ Cumhurbaşkanı (BAŞKAN),
✓ Cumhurbaşkanı yardımcıları,
✓ Adalet, (2001)
ANAYASA HUKUKU
✓ Millî Savunma,
✓ İçişleri,
✓ Dışişleri Bakanları,
✓ Genelkurmay Başkanı,
✓ Kara, Deniz, Hava kuvvetleri komutanlarından kurulur. (Jandarma Genel Komutanlığı ve
Sahil Güvenlik; İçişleri Bakanlığına bağlandığı için çıkartılmıştır.)
• Gündemin özelliğine göre Kurul toplantılarına ilgili bakan ve kişiler çağrılıp görüşleri alınabilir.
• Millî Güvenlik Kurulu; Devletin millî güvenlik siyasetinin tayini, tespiti ve uygulanması ile ilgili
alınan tavsiye kararları ve gerekli koordinasyonun sağlanması konusundaki görüşlerini
Cumhurbaşkanına bildirir.
• Kurulun, Devletin varlığı ve bağımsızlığı, ülkenin bütünlüğü ve bölünmezliği, toplumun huzur
ve güvenliğinin korunması hususunda alınmasını zorunlu gördüğü tedbirlere ait kararlar
Cumhurbaşkanınca değerIendirilir.
• Millî Güvenlik Kurulunun gündemi; Cumhurbaşkanı yardımcıları ve Genelkurmay
Başkanının önerileri dikkate alınarak Cumhurbaşkanınca düzenlenir.
• Cumhurbaşkanı katılamadığı zamanlar Millî Güvenlik Kurulu Cumhurbaşkanı
Yardımcısının başkanlığında toplanır.
• Olağan toplantı süreci iki ayda birdir.
• Millî Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin teşkilatı ve görevleri Cumhurbaşkanlığı
50 kararnamesiyle düzenlenir.
• MGK Genel Sekreteri tüm toplantılara katılır ancak oy hakkı yoktur.
YARGI
YARGIYA İLİŞKİN GENEL HÜKÜMLER
Mahkemelerin Kuruluşu;
• Mahkemelerin kuruluşu görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usulleri kanunla düzenlenir.
• Püf noktası; 2017 anayasa değişikliğine göre, disiplin mahkemeleri dışında askeri
mahkemeler kurulamaz ancak savaş halinde asker kişilerin görevleriyle ilgili olarak işledikleri
suçlara ait davalara bakmakla görevli askeri mahkemeler kurulabilir.
Mahkemelerin Bağımsızlığı.
• Hakimler görevlerinde bağımsızdır. Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani
kanaatlerine göre hüküm verirler.
• Hiçbir organ, makam, merci veya kişi yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve
hakimlere emir ve talimat veremez, genelge gönderemez, tavsiye ve telkinde bulunamaz.
• Püf noktası; Yargı yetkisi kullanılırken, yasama ve yürütme makamları yargılamanın süreciyle
ilgili herhangi bir öneri, emir, talimatta bulunamaz.
• Görülmekte olan bir dava hakkında Yasama Meclisinde yargı yetkisinin kullanılması ile ilgili
soru sorulamaz, görüşme yapılamaz veya herhangi bir beyanda bulunamaz.
ANAYASA HUKUKU
• Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına uymak zorundadır. Bu organlar
ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştiremez ve bunların yerine getirilmesini
geciktiremez.
Hakimlik ve Savcılık Teminatı
• Hakimler ve savcılar azlolunamaz.
• Kendileri istemedikçe anayasada gösterilen yaştan (65 yaş) Önce emekliye ayrılamazlar.
• Bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması sebebiyle de olsa, aylık, Ödenek ve diğer özlük
haklarından yoksun kılınamazlar.
• Meslekten çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymiş olanlar, görevini sağlık
bakımından yerine getiremeyeceği kesin olarak anlaşılana veya meslekte kalmalarının uygun
olmadığına karar verilenler hakkında inisiyatif kullanılabilir.
• Hâkimler ve savcılar adlî ve idarî yargı hâkim ve savcıları olarak görev yaparlar.
• Hakimler ve savcılar, kanunda belirtilenden başka resmi veya Özel hiçbir görev alamazlar.
• Hakimler ve savcılar İdari görevleri yönünden Adalet Bakanlığına bağlıdırlar.
Duruşmaların Açık Ve Kararların Gerekçeli Olması

• Mahkemelerde duruşmalar herkese açıktır. Duruşmaların bir kısmının veya tamamının kapalı
yapılmasına ancak Genel Ahlâkın Veya Kamu Güvenliğinin kesin olarak gerekli kıldığı
hallerde karar verilebilir.
• Küçüklerin yargılanması hakkında kanunla özel hükümler konulur. 51
• Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır.

• Davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması, yargının görevidir.
Yargı Fonksiyonun Mahiyeti Ve Hukuki Niteliği
• Yasamanın genel amacı, kanun yapmak
• Yürütme organın genel amacı, kanunların uygulanması (kamu yararı )
• Yargı organının amacı, hukuk düzeninin korunması.
• Demokratik bir hukuk devletinde, kuvvetler ayrılığı ilkesinden ayrı olarak yargının bağımsızlığı
vazgeçilmezdir.
• 1982 Anayasasının 9. maddesi yargı yetkisini düzenlemiştir. Buna göre; «Türk Milleti adına
bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır».
• Anayasanın 3. kısmı olan mad.138-160 yargı fonksiyonuna ayrılmıştır. Yargıyla ilgili tüm
düzenlemeler bu kısımda yer alır.
• 1876 Anayasasında yargı ayrı bir kuvvet olarak görülmediği halde yargının bağımsızlığına yer
verilmiştir.
• 1921 Anayasasında yargı ile ilgili bir düzenleme bulunmamaktadır.
• 1924 Anayasasında, yargı erk olarak düzenlenmiştir.
• 1961 Anayasasında, yargı erki +yetkili + bağımsız
ANAYASA HUKUKU
• 1982 Anayasasında ise, yargı erki + yetkili + bağımsız ve tarafsız (2017 A.Y Değişikliği)
Mahkemelerin Bağımsızlığı
• 1982 Anayasasının 9. maddesine göre, mahkemeler bağımsız ve tarafsızdır.
• Mahkemelerin bağımsızlığı ve tarafsızlığı, hakimlerin maddi anlamda yargı yetkisini kullanırken,

yasama ile yürütmeden emir almayacağı ve bağımsız olacağı anlamına gelmektedir.
• Anayasanın 138. maddesine göre, «Hakimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna

ve hukuka uygun olarak vicdanı kanaatlerine göre hüküm verirler. Hiçbir organ, makam, merci
veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat veremez;
genelge gönderemez, tavsiye ve telkinde bulunamaz».
• «Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına uymak zorundadır; bu organlar
ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştiremez ve bunların yerine getirilmesini
geciktiremez.»
• Mahkemelerin tarafsız ve bağımsızlığının en önemli destekçisi de hakimlik teminatıdır.
52
YÜKSEK MAHKEMELER
YARGITAY
• Adli yargının yüksek mahkemesidir.
• Adliye mahkemeleri tarafından verilen kararların ve hükümleri son inceleme (temyiz) mercii
olup kanunda gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.
• Üyeleri: HSK'ca üye tamsayısının salt çoğunluğunu ve gizli oyla birinci sınıfa ayrılmış adli yargı
hâkim ve cumhuriyet savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından 12 yıllığına seçilir. Bir kez
seçilen üye bir daha seçilemez.
• Yargıtay üyelerini HSK seçer, ancak Yargıtay başkanı, başkanvekillerini ve daire başkanlarını
kendi üyeleri arasından Yargıtay üyeleri seçer.
• Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Cumhuriyet Başsavcı Vekili, Yargıtay genel kurulunun kendi
üyeleri arasından gizli oyla belirleyeceği beşer aday arasından Cumhurbaşkanı tarafından 4
yıl için seçilir. Süresi bitenler yeniden seçilebilir.
DANIŞTAY
• İdari mahkemelerce verilen karar ve hükümlerin son inceleme (temyiz) merciidir. Kanunla
gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak görev yapar.
• Üyelerinin 3/4'ünü HSK; birinci sınıf idari yargı hâkim ve savcıları arasından, 1/4'ünü de
Cumhurbaşkanı nitelikleri kanunda belirtilen görevliler arasından 12 yıllığına seçer. Bir kez
ANAYASA HUKUKU
seçilen üye bir daha seçilemez.
• Danıştay başkanı, başsavcı, başkanvekilleri ve daire başkanları, kendi üyeleri arasından
Danıştay genel kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla 4 yıl için seçilir. Süresi
biten üyeler tekrar seçilebilir.
• Püf Noktası: Danıştay, davaları görmek, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve
sözleşmeleri hakkında iki ay içinde düşüncesini bildirmek, idarî uyuşmazlıkları çözmek ve
kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla görevlidir. (Başbakan ve bakanlar kurulunca
gönderilen kanun tasarıları ile tüzük tasarılarını inceleme görevi kaldırılmıştır.)
UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ
• Uyuşmazlık mahkemesi, adli ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm
uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkilidir.
• Uyuşmazlık Mahkemesinin kuruluşu. Üyelerinin nitelikleri ve seçimleri ile işleyişi kanunla
düzenlenir.
• Uyuşmazlık Mahkemesi bir Başkan ile altı asıl, altı yedek üyeden kurulur.
• Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı, Anayasa Mahkemesince kendi üyeleri arasından seçilir.
• Uyuşmazlık Mahkemesine, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu ile Danıştay Genel Kurulunca kendi
daire başkan ve üyeleri arasından üçer asıl, üçer yedek üye seçilir.
• Uyuşmazlık mahkemesinin başkan, başkanvekili ve üyeleri dört yıllık dönem için seçilirler.
• Diğer mahkemelerle, Anayasa Mahkemesi arasındaki görev uyuşmazlıklarında, Anayasa
Mahkemesinin kararı esas alınır. 53
• Anayasa Mahkemesinin kararları, uyuşmazlık yargısının konusu olamaz.

ANAYASA MAHKEMESİ
• Türkiye’de 1961 Anayasası ile, kanunların anayasaya uygunluğunu denetleme yetkisi Anayasa
Mahkemesine verilmiştir.
• Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usulleri kanunla düzenlenir.
(A.Y Mad.142)
• 2017 Anayasa Değişikliği ile, AYM 15 üyeden oluşmaktadır. 3 üye TBMM, 12 üye
Cumhurbaşkanınca seçilir. (2017 A.Y Değişikliği öncesi üye sayısı 17 idi)
• TBMM Tarafından Üye Seçimi;

✓ 2 üyeyi Sayıştay Genel Kurulunun kendi başkan ve üyeleri arasından her boş yer için
gösterecekleri üçer aday içinden, 1 üyeyi ise Baro Başkanlarının serbest avukatlar
arasından gösterecekleri 3 aday içinden yapacağı gizli oylamayla seçer.
✓ Türkiye Büyük Millet Meclisinde yapılacak bu seçimde, her boş üyelik için ilk oylamada
üye tam sayısının üçte iki (400 oy) ve ikinci oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğu
(301 oy) aranır. İkinci oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan
iki aday için üçüncü oylama yapılır; üçüncü oylamada en fazla oy alan aday üye seçilmiş
olur.
• Cumhurbaşkanı Tarafından Üye Seçimi;
ANAYASA HUKUKU
✓ 3 üye Yargıtay, 2 üyeyi Danıştay, Genel kurullarınca kendi başkan ve üyeleri arasından her
boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden;
✓ En az ikisi hukukçu olmak üzere 3 üyeyi Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan
hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından
göstereceği üçer aday içinden seçer. (Dolaylı seçim.)
✓ 4 üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az 5
yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçer.(Doğrudan
seçim.)
• Anayasa Mahkemesine Üye Seçilebilme Ölçütü
✓ 45 Yaşını doldurmak.
✓ Yükseköğretim kurumları öğretim üyeleri yönünden profesör veya doçent unvanı,
✓ En az 20 yıl fiilen serbest avukatlık,
✓ Üst kademe yöneticileri bakımından yükseköğrenim ve en az kamu hizmeti,
✓ Birinci sınıf hâkim ve savcılar için adaylık dahil en az yirmi yıl çalışmış olma.
• Anayasa Mahkemesi Başkanı Seçimi
✓ Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile
seçilir.
✓ Başkan ve iki başkanvekili dört yıl için seçilir.
✓ Başkanlık ve başkanvekilliği görev süresi bitenler yeniden seçilebilirler.
54
✓ Başkanvekili sayısı 2010 değişikliği ile ikiye çıkarılmıştır.
• Üyelerinin Görev Süresi
✓ Anayasa Mahkemesi üyeleri on iki yıl için seçilirler,
✓ Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi üyesi seçilemez.
✓ Anayasa Mahkemesi üyeleri, 65 yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar.
✓ Zorunlu emeklilik yaşından önce görev süresi dolan üyelerin başka bir görevde çalışma ve
özlük işleri kanunla düzenlenir.
• Çalışma ve Yargılama Usulü
✓ Anayasa Mahkemesi, iki bölüm ve Genel Kurul halinde çalışır.
✓ Bölümler, başkanvekili başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanır.
✓ Genel Kurul, Mahkeme Başkanının veya Başkanın belirleyeceği başkanvekilinin

başkanlığında en az on üye ile toplanır.
✓ Oylamaya en kıdemsiz üyeden başlanır.
✓ Bölümler ve Genel Kurul. Kararlarını salt çoğunlukla alır.
✓ Anayasa değişikliğinde iptale, siyasi partilerin kapatılmasına ya da Devlet yardımından

yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için toplantıya katılan üyelerin 2/3 oy çokluğu
şarttır.
ANAYASA HUKUKU
✓ Anayasa mahkemesinin üye tam sayısının şalt çoğunluğuyla aldığı kararlar: Anayasa
Mahkemesinin başkanını seçmesi, sağlık nedeniyle bir üyenin üyeliğine son verilmesi,
Uyuşmazlık mahkemesinin başkanını ve başkanvekilini seçmesi
✓ Genel Kurulca bakılacak işler: Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurular, iptal ve itiraz
davaları, Yüce Divan yargılamaları
✓ Bölümlerce bakılacak isler: Bireysel başvuruları karara bağlar.
✓ Şekil bozukluğuna dayalı iptal davaları Anayasa Mahkemesince Öncelikle incelenip karara
bağlanır.
✓ Anayasa Mahkemesinin kuruluşu, Genel Kurul ve bölümlerin yargılama usulleri, Başkan,

başkanvekilleri ve üyelerin disiplin işleri kanunla; Mahkemenin çalışma esasları, bölüm ve
komisyonların oluşumu ve iş bölümü kendi yapacağı içtüzükle düzenlenir.
55
Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerini
1. Anayasa Mahkemesi, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerini (sadece
Olağan kararnameler) ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya
şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler. (Soyut Norm Denetimi).
İstisnaları;
✓ Uluslararası antlaşmalar
✓ Olağanüstü hallerde ve savaş dönemlerinde çıkartılan Cumhurbaşkanlığı
kararnameleri
✓ Parlamento kararları (3 istisna hariç; TBMM iç tüzüğü, Milletvekilliğinin
dokunulmazlığının kaldırılması, Milletvekilliğinin düşürülmesi)
✓ İnkılap kanunları;
1) Tevhidi Tedrisat Kanunu;
2) Şapka İktisası Hakkında Kanun;
3) Tekke ve Zaviyelerle Türbeleri Kanun;
4) Evlenme Akdinin Evlenme Memuru Önünde Yapılmasına dair Kanun
5) Beynelmilel Erkânın (Rakamların) Kabulü Hakkında Kanun;
6) Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki hakkında Kanun;
7) Efendi, Bey, Paşa gibi Iakap ve unvanların Kaldırıldığına dair Kanun;
8) Bazı Kisvelerin Giyilemeyeceğine dair kanun
ANAYASA HUKUKU
2. Bireysel başvuruları karara bağlar.

✓ «Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa
İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal
edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir»
✓ İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda Öngörülmüş
idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce
tüketilmiş olması gerekir.
✓ Başvuru direkt Anayasa Mahkemesi'ne yapılır.
✓ Bireysel başvurular Anayasa mahkemesinde bölümlerce karara bağlanır. Bölümler
başkanvekili başkanlığında dört üyenin katılımı ile toplanır ve salt çoğunlukla karar
verir.
✓ Bireysel başvuru konusu olmayacak işlemler: Yasama işlemleri, Düzenleyici
idari işlemler, Anayasa mahkemesi kararları, Anayasanın yargı denetimi dışında
bıraktığı işlemler,
✓ Kamu tüzel kişileri bireysel başvuru yapamaz.
3. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler.
4. Yüce Divan sıfatıyla yargılama yapar. ( Üst düzey kamu görevlilerinin «Cumhurbaşkanı
(hem görevi ile ilgili hem de göreviyle ilgili olmayan suçları), TBMM başkanı (yasama
merciindeki tek kişi), CB yardımcıları, Bakanlar, Yargıtay-Danıştay Başkan ve üyeleri,
Başsavcıları ve vekillerini, Hakimler Savcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini, Genel
Kurmay Başkanı, Hava-Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlarını» görevleriyle ilgili
işledikleri suçtan dolayı).
56
✓ Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilir. Genel Kurulun
yeniden inceleme sonucunda verdiği kararlar kesindir.
5. Siyasi partilerin kapatılması,
✓ Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısını açacağı dava üzerine Anayasa Mahkemesince kesin
olarak karara bağlanır.
✓ Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı siyasi partilerden incelenmek üzere gerekli gördüğü
belgeleri isteyebilir. Siyasi partiler, Cumhuriyet Başsavcılığının isteklerine en geç on beş
gün içinde cevap vermek zorundadırlar
✓ Anayasa Mahkemesi, temelli kapatma yerine, dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili
siyasi partinin Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmasına karar
verebilir.
✓ Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara Genel Kurul tarafından bakılır.
✓ Siyasi partilerin kapatılmasına ya da Devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar
verilebilmesi için toplantıya katılan üyelerin 2/3 oy çokluğu şarttır.
✓ Kapatılması istenen partinin genel başkanı veya başkanın belirleyeceği bir vekilin sözlü
savunması Genel Kurulca dinlenir.
✓ Kapatma davası soncunda verilen karar; Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ile ilgili partiye
tebliğ edilir ve Resmî Gazetede yayımlanır.
6. Siyasi Partilerin mali denetimini yapmak;
✓ Siyasi partilerin gelir ve giderlerinin amaçlarına uygun olması gereklidir. Anayasa
ANAYASA HUKUKU
Mahkemesince siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna
uygunluğunun tespiti. Bu hususun denetim yöntemleri ve aykırılık halinde uygulanacak
yaptırımlar kanunda gösterilir.
✓ Siyasi partilerin genel başkanları, karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesin hesap
ile parti merkez ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesin hesaplarının onaylı
birer örneğini Haziran ayı sonuna kadar Anayasa Mahkemesine ve bilgi için Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcılığına vermek zorundadırlar.
✓ Siyasi parti hakkında kapatma kararı verilmiş olması halinde kapatma kararının
verildiği tarihe kadar olan döneme ilişkin hesaplar da Anayasa Mahkemesi tarafından
denetlenerek karara bağlanır
✓ Anayasa Mahkemesi bu denetim görevini yerine getirirken Sayıştay'dan yardım sağlar.
Anayasa Mahkemesinin bu denetim sonunda vereceği kararlar kesindin
7. Milletvekili dokunulmazlıklarının kaldırılması ve milletvekilliğinin düşürülmesi
kararına karşı iptal istemleri hakkında karar vermek. (cb yardımcısı ve bakanlar da dahil.)
✓ Dokunulmazlığın kaldırılması ve oylama yapılarak milletvekilliğin TBMM tarafından
düşürülmesi (istifa, devamsızlık, bağdaşmaz işlerde ısrar) durumunda ilgili milletvekili
veya bir başka Milletvekili Anayasa mahkemesine iptal başvurusu yapabilir.
✓ Parlamento kararının hukuka aykırı olduğu iddiasıyla kararın verildiği günden itibaren
en çok yedi gün içinde iptal istemiyle başvurulabilir ve Anayasa mahkemesi iptal
istemini on beş gün içinde kesin karara bağlar.
8. Uyuşmazlık mahkemesinin başkanını seçmek: Anayasa mahkemesi, kendi üyeleri
arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğuyla dört yıl için Uyuşmazlık 57
mahkemesinin Başkanını ve Başkanvekilini seçer.
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı
• Anayasa Mahkemesi, norm denetimini esas ve şekil bakımından gerçekleştirir.
• Esas denetimi bir öz ve içerik denetimidir. Anayasal yargıya tabi olan normların anayasa
hükümleri ile çatışıp çatışmadığını sebep, amaç ve konu unsurları bakımından araştıran bir
denetim usulüdür.
• Normların anayasada ve iç tüzükte belirtilen usul, şekil ve yetki kurallarına uygun olarak
yapılıp yapılmadığının araştırılması, Anayasa Mahkemesinin şekli denetimiyle gerçekleştirilir.
• Anayasa Mahkemesi, şekil bozukluğuna dayalı İptal davalarını öncelikle inceleyip karara bağlar.
• Anayasa Mahkemesi; Kanun, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ve TBMM iç tüzük değişikliklerini

hem şekil hem esas bakımından denetleyebilir iken anayasa değişikliklerini sadece şekil
bakımından denetleyebilir.
• Şekil bozukluğuna dayanan anayasaya aykırılık iddiası mahkemeler tarafından itiraz (defi) davası
yoluyla ileri sürülemez.
• Anayasa Değişiklikleri: Esas bakımından denetim yolu 1971 'de yapılan anayasa değişikliği
ile kapatılmıştır. Şekil bakımından denetim sınırlıdır ve Anayasa mahkemesi anayasa
değişikliklerini yalnızca üç özelliği ile denetleyebilir: Teklif Yeter Sayısı, Karar Yeter Sayısı,
İvedilikle Görüşme Yasağı (48 saatlik serinleme süresi)
•
ANAYASA HUKUKU
Kanunlar: Esas bakımından denetlenmesine kısıtlamalar getirilmemiştir. (Bütçe kanunu

dahil) Ancak şekil bakımından yalnızca son oylamanın öngörülen çoğunlukla yapılıp
yapılmadığının incelenmesi ve belirlenmesiyle sınırlanmıştın
• Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri: Esas ve şekil bakımından denetlenmesine kısıtlamalar

getirilmemiştir
• İçtüzük: TBMM içtüzüğü esas bakımından anayasaya uygunluğu her bakımdan denetlenebilir.
2011'de yapılan değişiklikle kanunların şekil denetiminde izlenen usulle aynı şekilde son
oylamanın gereken çoğunlukla yapılıp yapılmadığının incelenmesi ile sınırlanmıştır.
58
SOYUT NORM DENETİMİ (İPTAL DAVASI)
• 1982 Anayasasında yetki verilmiş makamların Anayasa mahkemesinde iptal davası açarak
belirtilmiş olan normların denetlenmesini istemeleridir. İptal davasının açıkça belirtilmiş
makamların dışında kimse açamaz ve Anayasa mahkemesine bu konuda başvuru suresi
sınırlanmıştır:
• Anayasa değişikliğine İlişkin kanunlar ve normal kanunların Şekil denetimi İçin açılacak iptal
davası Resmî gazete yayımından başlayarak on (10) gündür. Bu denetimi içeren iptal davasını
yalnızca Cumhurbaşkanı ve meclis üye tamsayısının beşte birini oluşturan 120 milletvekili
açabilir.
• Normal kanunların esas bakımından denetimi İle Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ve TBMM
içtüzüğünün şekil ve esas denetimini kapsayan iptal davasını Cumhurbaşkanı. TBMM üye tam
sayısının 1/5'ini oluşturan 120 milletvekili. TBMM' de en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubu
açabilir. Bu yönde açılacak iptal davası Resmî gazete yayımından başlayarak altmış (60) gündür.
• Kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün
veya bunların belirli madde ve hükümlerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı
iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde doğrudan doğruya iptal davası açabilmesi yoludur.
• Dava Açma Süresi: Anayasa Mahkemesi’nde doğrudan doğruya iptal davası açma hakkı,
iptali istenen kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi veya içtüzüğün Resmî Gazetede
yayımlanmasından başlayarak altmış gün «60 gün» (Esas bakımdan denetim İçin)
• Şekil bakımından açılacak iptal davalarında süre, yayımdan başlayarak 10 gündür. (Kanunların
ANAYASA HUKUKU
şekil bakımından denetimi ile Anayasa Değişikliği için )
• Not: CB Kararnamesi ile TBMM iç tüzüğü şekil bakımdan da esas bakımından da iptal davası
açma süresi 60 gündür.
• Not: Anayasa Değişikliğinde sadece «şekil» açısından iptal davası açılabilir. Burada dikkate
alınacak dava süresi 10 gündür.
Şekil Bakımdan Esas Bakımdan

Anayasa -Cumhurbaşkanı -Hiç kimse AÇAMAZ!!!
Değişiklikleri -110 milletvekili
-10 GÜN
Kanunlar -Cumhurbaşkanı -Cumhurbaşkanı
-110 milletvekili -110 milletvekili
-10 GÜN -İktidar ve Ana muhalefet partisi meclis
grupları
-60 GÜN
Kanun Hükümde -Cumhurbaşkanı -Cumhurbaşkanı
Kararname -110 milletvekili -110 milletvekili
-İktidar ve Ana muhalefet partisi meclis -İktidar ve Ana muhalefet partisi meclis
grupları grupları
-60 GÜN -60 GÜN
İçtüzük -Cumhurbaşkanı -Cumhurbaşkanı
-110 milletvekili -110 milletvekili
-İktidar ve Ana muhalefet partisi meclis -İktidar ve Ana muhalefet partisi meclis
grupları grupları 59
-60 GÜN -60 GÜN
SOMUT NORM DENETİMİ
• Anayasaya aykırılığın diğer mahkemelerde ileri sürülmesi ile gerçekleştirilen bir denetim
usulüdür. Koşulları:
• Görülmekte olan bir davanın olması
• Davaya bakan mercinin mahkeme olması
• Anayasaya aykırılığı iddia edilen normun; kanun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesi olması
• Aykırılığı ileri sürülen ve iptali istenen normun mahkeme tarafından davada uygulanacak
olması
• İddianın ciddiliği: Mahkemenin resen uygulayacağı normun hükümlerini Anayasaya aykırı
görmesi veya taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık İddiasının Ciddi olduğu kanışına varması
halinde Anayasa mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri bırakır. (Bekletici
mesele)
• Anayasa mahkemesi işin kendisine gelişinden başlamak üzere beş ay Bu sure içinde karar
verilmezse mahkeme davayı yürürlükteki kanun hükümlerine göre sonuçlandırır, Anayasa
mahkemesinin işin esasına girerek verdiği ret kararının Resmî Gazetede yayımlanmasından
sonra on yıl geçmedikçe aynı kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı iddiasıyla tekrar başvuruda
bulunulamaz.
ANAYASA HUKUKU
Başvuru şartları:
• Bir davaya bakmakta olan mahkeme olacak.
• Uygulanacak bir kanun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin hükümlerinin anayasaya aykırı
görülmesi veya Taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiası olacak.
• Mahkeme aykırılık iddiasını ciddi olduğu kanısına varırsa
• Anayasa Mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri bırakır.
• Mahkeme, Anayasaya aykırılık iddiasını ciddi görmezse bu iddia, temyiz merciince esas
hükümle birlikte karara bağlanır.
• Anayasa Mahkemesi, işin kendisine gelişinden başlamak üzere 5 ay içinde kararını verir ve
açıklar. Bu süre içinde karar verilmezse mahkeme davayı yürürlükteki kanun hükümlerine
göre sonuçlandırır. Ancak, Anayasa Mahkemesinin kararı, esas hakkındaki karar kesinleşinceye
kadar gelirse, mahkeme buna uymak zorundadır.
• Anayasa Mahkemesinin işin esasına girerek verdiği red kararının Resmî Gazetede
yayımlanmasından sonra 10 yıl geçmedikçe aynı kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı
iddiasıyla tekrar başvuruda bulunulamaz.
60
ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARININ ÖZELLİKLERİ
• Kesin ve bağlayıcıdır
• Herkese karsı etkilidir

• Gerekçeli olarak yazılır
• İptal kararları gerekçesi yazılmadan açıklanamaz
• Resmî gazetede yayımlandığı tarihte yürürlülüğe girer

• İptal kararlarında taleple bağlı olsa da gerekçe ile bağlı değildir.
• İptal kararları geçmişe etkili sonuçlar doğurmaz
• İptal kararları Anayasa mahkemesince yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde verilemez
SAYIŞTAY
• Sayıştay, merkezi etim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının
bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve
sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme,
denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir.
• Sayıştay kesin hükümleri hakkında ilgililer yazılı bildirim tarihinden itibaren 15 gün için bir
kereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Bu kararlar dolayısıyla
ANAYASA HUKUKU
idari yargı yoluna başvurulamaz. Vergi. Benzeri mali yükümlülükler ve Ödevler hakkında
Danıştay ile Sayıştay kararları arasındaki uyuşmazlıklarda Danıştay kararları esas alınır.
• Mahalli idarelerin hesap ve işlemlerinin denetimi ve kesin hükme bağlanması Sayıştay
tarafından yapılır. Sayıştay'ın kuruluşu, işleyişi, denetim usulleri, mensuplarının nitelikleri,
atanmaları, ödev ve yetkileri, haklan ve yükümlülükleri ve diğer özlük işleri, Başkan ve
üyelerinin teminatı kanunla düzenlenir.
Denetleyemediği Kurumlar
• TBMM
• Kendisi
• Vakıf üniversiteleri
• Köyler
• Türkiye Futbol Federasyonu
• Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları
• Varlık Fonu
• Merkez Bankasının bazı harcamaları
• Diyanet İşleri Başkanlığının hac ve umre için yaptığı harcamalar.
61
SİYASİ PARTİLER KANUNU
KANUN NUMARASI 2820
Kanunun Kapsamı
• Siyasi partilerin kurulmaları, Teşkilatlanmaları, Faaliyetleri, Görev, yetki ve sorumlulukları, Mal
edinimleri ile gelir ve giderleri, Denetlenmeleri, Kapanma ve kapatılmalarıyla ilgili hükümleri kapsar.
Siyasi Partileri Kimler Kurar?
• Vatandaşlar siyasi parti kurma hakkına sahiptirler. İçişleri Bakanlığına bildirim yapmaları yeterlidir.
• Siyasi partiler, Anayasa ve kanunlar çerçevesinde, önceden izin almaksızın serbestçe kurulurlar.
Siyasi Partilere Üye Olma Ve Üyelikten Çekilme Hakkı
• Her Türk vatandaşı, kanunda ve parti tüzüğünde gösterilen şartlara ve usullere göre siyasi partilere üye
olma ve dilediği anda üyelikten çekilme hakkına sahiptir.
• Bir kişi aynı anda birden fazla siyasi partiye üye olamaz. Olursa bütün parti üyelikleri sona erer.
Kurulma
• Siyasî partiler, partiye üye olma yeterliğine sahip en az otuz Türk vatandaşı tarafından kurulur. (Siyasi
parti grubu olmak için 20 vekil gerekir.)
• Siyasi partilerin genel merkezi Ankara'da bulunur.
• Siyasi partiler, Şu bildiri ve belgelerin, İçişleri Bakanlığına verilmesiyle tüzelkişilik kazanırlar.
ANAYASA HUKUKU
• İçişleri Bakanlığı, kuruluş bildirisi ve alındı belgesinin onaylı birer Örneği ile bildiri eklerinin birer
takımını üç gün içinde Cumhuriyet Başsavcılığı ile Anayasa Mahkemesine gönderir.
Siyasi Partilere Üye Olma
• 18 yaşını dolduran medeni ve siyasi hakları kullanma ehliyetine sahip bulunan her türk vatandaşı bir
siyasi partiye üye olabilir.
ÖNEMLİ:
• Hakimler ve savcılar,
• Sayıştay dahil yüksek yargı organları mensupları,
• Kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri,
• Yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri,
• Silahlı Kuvvetler mensupları ile yükseköğretim öncesi öğrencileri siyasi partilere üye olamazlar.
• Kamu hizmetlerinden yasaklılar,
• Basit ve nitelikli zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma,
dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı (genel itibariyle kaçak sigara kullanma
ve tüketme bu kapsamdadır) dışında kalan kaçakçılık suçları, resmî ihale ve alım satımlara fesat
karıştırma veya Devlet sırlarını açığa vurma suçlarından biriyle mahkûm olanlar,
• Taksirli suçlar hariç 5 yıl ağır hapis veya 5 yıl ve daha fazla hapis cezasına mahkûm olanlar,
• Türk Kanununda belirtilen Soykırım ve İnsanlığa Karşı Suçlar veya bu suçların işlenmesini aleni olarak
tahrik etme suçundan mahkûm olanlar,
• Terör eyleminden mahkûm olanlar.
• Siyasi partiler olamaz ve üye kaydı edilemezdir.
62 Partilerin Genel Merkez Teşkilatı
• Siyasi partilerin merkez organları; Büyük kongre, Genel başkan ile diğer karar, Yönetim, İcra ve disiplin
organlarından ibarettir.

Anayasa Hukuku Ders Notlari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Anayasa Hukuku Ders Notlari

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Anayasa Hukuku Ders Notlari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ANAYASA

MİLLETVEKİLLİĞİNİN DÜŞMESİ .................................................................................................................... 37

II. DEVLET KAVRAMI ve DEVLET BİÇİMLERİ

III. HÜKÜMET KAVRAMI ve HÜKÜMET BİÇİMLERİ

3. Meclis Hükümeti Sistemi

IV. EGEMENLİĞİN KAYNAĞINA GÖRE DEVLET

V. NİTELİKLERİNE GÖRE ANAYASALAR

3. Kapsamına Göre Anayasa

VI. ANAYASA ve SİYASAL İKTİDAR

Tali Kurucu İktidar: Anayasadaki kurallara göre

Doğrudan Demokrasi: Halkın tamamının alınan kararlara katılarak oy kullandığı demokrasi

Temsili Demokrasi: Halkın egemenliğini kendi seçtiği temsilcileri aracılığıyla kullandığı

• Tüm Osmanlı tebaası kanun önünde eşittir

konut dokunulmazlığı, işkence ve angarya yasağı gibi haklar düzenlendi.

Kanuni Esaside 1909 Değişiklikleri ve 2. Meşrutiyet

(Cumhurbaşkanı ve Başbakan) ile kullanmaya başlamıştır.

• En demokratik ve özgürlükçü anayasadır.

• Yürütme güçlendirildi. Bakanlar Kuruluna KHK çıkarma yetkisi verildi.

1961 Anayasasının Uygulanması

• Sendikaların, derneklerin, mesleki kuruluşların siyasi faaliyette bulunması yasaktır.

MBK ve Temsilciler Meclisi MGK ve Danışma Meclisi

Halkoylamasıyla kabul edildi % 61,7 Halkoylamasıyla kabul edildi %92,4

INSAN HAKLARINA SAYGILI DEVLET

ATATÜRK MİLLİYETÇİLİĞİNE BAĞLI DEVLET

İdarenin Yargıdan Muaf İşlemleri ( Yasama Kısıntısı )

Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması

Kişi Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevi Varlığı

Zorla Çalıştırma Yasağı

Kişi Hürriyeti ve Güvenliği

Dernek Kurma Hakkı

Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı

Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar

Sendika Kurma Hakkı ( Dernek kurma kişisel haktır )

• Türk babanın veya Türk ananı çocuğu Türk’tür.

Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyetten Bulunma Hakları

Parti Kurma, Partilere Girme ve Partilerden Ayrılma Hakkı

• Sayıştay dâhil yüksek yargı organlarının mensupları

28 NOT: Yükseköğretim elemanları yasaklamanın dışındadır. Bunların siyasi partilere üye

• Siyasi partiler ticari faaliyette bulunamaz.

• Mali denetimlerini Anayasa Mahkemesi yapar. ( Sayıştay yardımıyla )

• Partiler millete mal olmuş işaret, bayrak ve dini motifleri kullanamazlar

• Belgelerini İçişlerine vermek kaydıyla tüzel kişilik kazanırlar.

• Devletin bağımsızlığı, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne aykırı beyanlarda bulunamazlar

• Demokrasiye ve laik cumhuriyetin gereklerine, uygun davranmalıdırlar.

• Suç işlemeye teşvik edemez.

• Kişi ve zümre hâkimiyetini amaçlayamazlar.

Siyasi Partilerin Kapatılması

• Temelli kapatılan bir parti bir daha aynı adla kurulamaz.

• Kapatılan partinin malları hazineye geçer.

NOT: Milletvekilliği sayısı 1982-400, 1987-450 ve 1995-550 olmuştur.

• Yasama fonksiyonun amacı kural koymaktır. (Genel, soyut, objektif)

• Yasama organının yasa yapma yetkisi genel ve aslidir.

Genelliği ilkesinin istisnaları;

TBMM GÖREV VE YETKİLERİ

KANUN PARLAMENTO KARARI

Milletlerarası Anlaşmaların Onaylamasını Uygun Bulmak

Genel ve Özel Af İlanına Karar Vermek

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ SEÇİM DÖNEMİ