Instytut Medyczny

Kierunek: Pielęgniarstwo
Rok II Semestr I
Sylwia Klarycka
Nr albumu 5777

Zasady postępowania pielęgniarskiego wobec dziecka z otyłością.

Otyłość jest przewlekłą, ogólnoustrojową chorobą polegającą na patologicznym zwiększeniu
ilości tkanki tłuszczowej w organizmie. Wiąże się ze wzrostem ryzyka rozwoju groźnych
schorzeń dotyczących wielu układów narządów, a w konsekwencji – przedwczesnej śmierci.
Ze względu na swoje rozpowszechnienie i skutki otyłość stanowi poważny problem
zdrowotny o zasięgu globalnym. Szczególną uwagę zwraca się na wzrost liczby dzieci
i nastolatków z otyłością i nadwagą. Według informacji przekazanych przez Światową
Organizację Zdrowia (WHO) w 2016 roku, światowym zjawiskiem była nadwaga u 18%
dzieci w wieku od 5 do 19 lat, przy czym 7% z nich miało problem z otyłością. Natomiast
w Polsce od wielu lat obserwuje się wzrost występowania nadwagi ( dotyczy ona 12-15%)
i otyłości (dotyczy 5-11%) u dzieci i młodzieży do 18 roku życia. Analizując te informacje
w kontekście poprzednich lat, można zauważyć trwający wzrost liczby osób, zarówno
dorosłych, jak i dzieci, zmagających się z nadwagą i otyłością.

Otyłość wynika z długotrwałego dodatniego bilansu energetycznego, czyli dostarczania

organizmowi większej ilości energii niż jest wydatkowane. Na rozwój otyłości wpływają
różnorodne czynniki:

- genetyczne należą do nich: genetycznie uwarunkowana tendencja do gromadzenia tłuszczu,

aberracje liczby chromosomów np. zespół Downa, najczęściej współwystępowanie różnych
genów sprzyjających otyłości np. otyłość prosta)

- środowiskowe: hiperglikemia w czasie ciąży zwiększa ryzyko wystąpienia otyłości

u dziecka, dieta wysokokaloryczna, brak aktywności fizyczne

- współwystępujące choroby i zaburzenia, a także przyjmowane leki.

Zidentyfikowano wiele genów sprzyjających nadmiernemu przyrostowi masy ciała, w tym

dobrze znanego FTO. Stwierdzono także, że obecność otyłości u jednego z rodziców
zwiększa ryzyko otyłości u potomstwa w wieku dorosłym o 4–5-krotnie, a gdy otyłość
występuje u obu rodziców, ryzyko to wzrasta nawet o 13-krotnie. Niemniej jednak obecnie
uważa się, że czynniki dziedziczne odpowiadają jedynie za około 30–40% rozwoju otyłości,
a większą rolę odgrywają inne czynniki, takie jak nieprawidłowe nawyki żywieniowe i brak
aktywności fizycznej. W przypadku małych dzieci kluczowe znaczenie mają nawyki
rodziców lub opiekunów – zarówno to, co spożywane jest w domu, jak i sposób spędzania
wolnego czasu. Zachowania rówieśników oraz dostępność konkretnych produktów
(np. w szkolnych sklepikach) również wpływają na wybory żywieniowe dzieci w wieku
szkolnym. Istotnym problemem wymagającym uwagi jest nadmierne spożycie cukru, które
w 2017 roku wyniosło aż 33 kilogramy cukru przetworzonego na jednego mieszkańca Polski.
Rozpoznanie otyłości u dzieci i młodzieży jest bardziej złożone niż w przypadku osób
dorosłych, ponieważ wymaga uwzględnienia różnic między płciami oraz zmienności tempa
gromadzenia tkanki tłuszczowej od narodzin do momentu osiągnięcia dojrzałości.
W celu oceny otyłości w tej grupie wiekowej wykorzystuje się tablice i siatki centylowe,
dostosowane do wieku i płci dziecka, uwzględniające normy dla konkretnej populacji lub
obszaru geograficznego.
Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez naukowców z Europy, BMI mieszczące się
w zakresie 85–95centyla wskazuje na nadwagę, natomiast BMI przekraczające 95centyl jest
wskaźnikiem otyłości. W Polsce opracowane siatki centylowe, autorstwa Palczewskiej
i Niedźwiedzkiej z Instytutu Matki i Dziecka, ustalają, że nadwagę można zdiagnozować przy
BMI między 90 a 97centylem, a otyłość przy BMI powyżej 97centyla. BMI stanowi miarę
antropometryczną, bazującą na pomiarach wysokości, masy ciała oraz obwodów talii i bioder.
Poza oceną antropometryczną, u jednostek dotkniętych otyłością przeprowadza się badania
mające na celu analizę składu ciała. Jedną z takich metod jest analiza impedancji
bioelektrycznej (BIA), która zdobywa coraz większą popularność w praktyce klinicznej.
Jest to nieinwazyjna i bezpieczna technika, umożliwiająca określenie zawartości tkanki
tłuszczowej, ilości wody oraz masy mięśniowej w organizmie, a także stopnia otłuszczenia
narządów. W celu oceny ryzyka rozwoju chorób związanych z otyłością u dzieci
przeprowadza się również badania morfologiczne, lipidogram, pomiar poziomu glukozy na
czczo oraz oznaczenie stężenia hormonów tarczycy we krwi. Otyłość wywiera niekorzystny
wpływ na zdrowie oraz długość życia. Do najczęstszych powikłań otyłości należy: rozwój
insulinooporności, cukrzyca typu 2, niealkoholowe stłuszczenie wątroby, które może
prowadzić do zapalenia wątroby oraz marskości w wieku dorosłym, bezdech senny, wady
postawy tj. skolioza, koślawość kolan, płaskostopie, astma, kamica i zapalenie pęcherzyka
żółciowego, zapalenie trzustki, refluks żołądkowo- przełykowy, nadciśnienie tętnicze,
choroby układu sercowo- naczyniowego, zaburzenia psychologiczne związane z brakiem
akceptacji społecznej oraz niską samooceną, a także choroby nowotworowe w dorosłym
wieku np. nerek, wątroby, przewodu pokarmowego.

U dzieci z otyłością istotną rolę może odegrać diagnoza i interwencja pielęgniarska.

Dzieci otyłe często mają niską samoocenę z nieradzeniem sobie z ograniczeniami
kalorycznymi, czyli przewlekłe poczucie niskiej wartości. Prowadzi to do krytycznego
postrzegania własnej osoby, poczucia winy i braku wiary we własne możliwości, negatywne
nastawienie do problemów, strach przed „nowym”. Do możliwych interwencji pielęgniarskich
możemy zaliczyć tutaj: aktywne słuchanie i wspieranie pacjenta, okazywanie szacunku, ocena
relacji więzi rodzinnych pod kątem wsparcia w rodzinie, określenie jak relacje
interpersonalne wpływają na umiejętność rozwiązywania trudności i ocenę samego siebie,
zdefiniowanie
i zachęcanie do realizacji zamierzonych celów, edukacja w zakresie skutków podejmowanych
działań terapeutycznych oraz zachęcanie osób z bliskiego otoczenia pacjenta do okazywania
wsparcia i zachęcania do kontynuowania podejmowanych działań. Otyłość prowadzi także
do zaburzenia obrazu ciała co prowadzi do braku właściwej jego oceny, osoby otyłe często
maskują, zakrywają części ciała, odczuwają obrzydzenie wobec własnego ciała, dlatego
w interwencjach pielęgniarskich należy omówić relacje interpersonalne oraz ocenić jak duże
jest wsparcie rodziny, zachęcać do regularnej aktywności fizycznej a także poinformować
pacjenta o środowiskowych i internetowych grupach wsparcia, zachęcić do udziału w terapii
zajęciowej skierowanej dla dzieci otyłych. Kolejnym problemem będą zaburzenia odżywiania
wynikające z niewłaściwego zbilansowanie kalorycznego przyjmowanych posiłków czyli
przyjmowanie więcej niż organizm potrzebuje, co charakteryzuje się : spożywaniem obfitych
posiłków, prowadzenie siedzącego trybu życia, masa ciała ulega zwiększeniu od należnej
o ponad 20%, dziecko objada się w trakcie stresujących sytuacji, ma nieprawidłowe
przyzwyczajenia żywieniowe np. jedzenie w czasie oglądanie telewizji, późne kolacje oraz
podjadanie miedzy posiłkami. W interwencjach pielęgniarskich wymienimy tutaj: współpracę
z rodzicem pacjenta, pomoc w ocenie kaloryczności posiłków, pomoc w wdrażaniu zasad
zdrowego odżywiania tj. zwiększenie udziału warzyw w diecie, spożywanie produktów
pełnoziarnistych, zmniejszenie spożywania cukru, edukacja rodziców oraz dziecka na temat
zdrowego trybu życia oraz racjonalnego odżywiania, informowanie o zagrożeniach
zdrowotnych wynikających z otyłości, pomoc w przestrzeganiu diety zaplanowanej przez
dietetyka, pomoc w kontroli masy ciała oraz obliczeniu BMI, okazywanie szacunku i troski.
Siedzący tryb życia jest jednym z przyczyn otyłości, dzieci unikają wysiłku fizycznego, jest
brak regularności w podejmowanym wysiłku fizycznym. Należy tutaj zwrócić uwagę na tryb
życia jaki prowadzi pacjent, poszukać przyczyn małej aktywności fizycznej, warto zachęcić
pacjenta i rodziców do większej aktywności fizycznej a przy tym zmniejszenia ilości
spędzonego czasu przed telewizorem, komputerem czy telefonem a także zalecenie liczenia
kroków. Warto też zwrócić uwagę na to, aby dziecko się wysypiało. W wieku 6–12 lat dzieci
potrzebują co najmniej 10 godzin snu dzienne. Niedobór snu u dziecka może się przyczynić
do nadwagi lub otyłości. Zapobieganie otyłości i nadwadze u dzieci i młodzieży powinno
rozpocząć się znacznie przed pojawieniem się pierwszych objawów chorobowych i
obejmować głównie wdrażanie programów edukacyjnych i aktywności dla młodych osób.
W początkowej fazie prewencji kluczowe jest przede wszystkim kształtowanie wzorców,
które dziecko niesie z domu. Rozwijający się organizm nasiąka wszystkim, co otrzymuje od
rodziców, zarówno pod względem żywienia, jak i zdrowych nawyków dotyczących jedzenia
oraz postrzegania własnego ciała.

Odpowiedzialność za właściwe żywienie dziecka spoczywa na rodzicach i opiekunach,

ale stanowi również jedno z zobowiązań pielęgniarki. Jak każdy pracownik opieki
zdrowotnej, pielęgniarka ma obowiązek identyfikowania niezdrowych zachowań u swoich
podopiecznych i wspierania ich w zmianie nieprawidłowych postaw i nawyków. Jej rolą jest
edukacja w zakresie racjonalnego podejścia do potrzeb żywieniowych.

Bibliografia

1.Mikoś M. i in., Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży, “Nowiny Lekarskie” 2010, nr 79 (5)

2. Narodowy Fundusz Zdrowia, Cukier, otyłość – konsekwencje. Przegląd literatury, szacunki

dla Polski, 2019

3. Przybylska D., Kurowska M., Przybylski P.”Otyłość i nadwaga w populacji rozwojowej”,

“Hygeia Public Health” 2012, nr 47

4. Zarzycka D. Emeryk A. „Pediatria i pielęgniarstwo pediatryczne” PZWL,2021

5. L. Sochocka L. Wojtyłko A. „Wybrane zagadnienia z pediatrii i pielęgniarstwa

pediatrycznego”, Opole 2012 r.