Eeö 2zayif Akim Devreleri̇

ELEKTRİK ELEKTRONİK ÖLÇME
ELEKTRİK GRUBU
MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 1

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ
1- İletken ve Yalıtkanlar,
2- Kablo Döşeme Malzemeleri,
3- Zayıf Akım Malzemeleri,
4- Elektrik Devresi ve Çeşitleri,
5- Zayıf Akım Tesisatı Uygulama Devreleri.

1- İLETKEN VE YALITKANLAR
A- İletkenler,
B- Yalıtkanlar,
C- İletken bağlantıları

A- İletkenler
a- Tanımı
Bir maddenin iletkenliğini belirleyen en önemli faktör, atomlarının son yörünge-

sindeki elektron sayısıdır.
Bu son yörüngeye “ valans yörünge ” üzerinde bulunan elektronlara da “ valans

elektron ” denir.
Valans elektronlar atom çekirdeğine zayıf olarak bağlıdır.
Valans yörüngesindeki elektron sayısı 4 ten büyük olan maddeler yalıtkan 4 ten
küçük olan maddeler de iletkendir.
4 olan maddeler ise yarı iletken olarak adlandırılır.
Örneğin bakır atomunun son yörüngesinde sadece bir elektron bulunmaktadır.
Bu da bakırın iletken olduğunu belirler.

Bakırın iki ucuna bir elektrik enerjisi uygulandığında bakırdaki valans elektronlar
güç kaynağının pozitif kutbuna doğru hareket eder.
Bakır elektrik iletiminde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Sebebi ise maliyetinin düşük olması ve iyi bir iletken olmasıdır.

b- İletkenlerin Sınıflandırılması
İletkenler yapıldığı maddeye ve yalıtım durumuna göre iki ayrı sınıfa ayrılır.
I. Yapıldığı maddeye göre.
II. Yalıtım durumuna göre
 Çıplak iletkenler
 Tek telli iletkenler
 Çok telli iletkenler
 Yalıtılmış iletkenler
 Tel sayısına göre  Damar sayısına göre
 Tek telli iletkenler  Tek damarlı iletkenler
 Çok telli iletkenler

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ
 Çok damarlı iletkenler
6
I. Yapıldığı maddeye göre.
Gümüş: Elektrik akımını en iyi ileten gereç olmasına rağmen pahalı olması nede-
niyle iletken tel olarak kullanılmaz.
Bakır: Kolayca bükülür, çok ince tel ve levha hâline getirilebilir.
Altın: Altın asitlere karşı dayanıklı olduğu için havadan ve sudan etkilenmez. Bu
yüzden hiçbir zaman paslanmaz, kararmaz ve donuklaşmaz. Bu özelliğinden dolayı ge-
nellikle iletkenlerin oksitlenmemesi için kaplama amaçlı kullanılır. Çok iyi bir iletken
olduğu ile ilgili yanlış bir kanı vardır. Pahalı olduğu için iletken olarak kullanılmaz.
Alüminyum: Daha çok orta ve yüksek gerilim hatlarında içerisine çelik tel kona-
rak kullanılır.
Demir: Elektrik makinalarının gövde kısmının yapımında kullanılır.
Sac: Yumuşak demirden yapılan saclar tablo ve pano yapımında, elektrik kayıpla-
rını azaltmak amacı ile silisyum katılarak yapılan saclar ise trafo sacı olarak kullanılır.

Platin: Elektrot, kontak, direnç ve paratoner uçları yapımında kullanılır.
Kurşun: Pillerde elektrot olarak, akümülatör plakalarında, yer altı kablolarında ve

lehim yapımında kullanılır.
Kalay: Sigorta buşonlarının ergiyen tellerinde, akümülatör plakalarında, çıplak

iletkenlerin kaplanmasında, kondansatör levhalarının yapımında, ağaç direklerin emp-
renye edilmesinde ve lehim yapımında kullanılır.
Çinko: Direnç yapımında, pillerde negatif elektrot olarak, ölçü aletlerinde, ağaç di-
reklerin emprenye edilmesinde kullanılır.
Krom: Oksitlenmediği ve mıknatıstan etkilenmediği için direnç yapımında ve ma-

den kaplamacılığında kullanılır.
Kadmiyum: Kurşun ile birleştirilerek yumuşak lehim yapımında kullanılır.
Molibden: Korozyona ve ısıya dayanıklı sert bir metaldir. Lambalarda flaman taşı-
yıcı olarak kullanılır. Cama kaynak edilebilir.

Tungsten: Korozyona dayanıklı sert bir metaldir. 3410 ° C gibi yüksek ergime de-
recesi nedeniyle lamba flamanı, elektrik fırınlarında kullanılır.
Wolfram: 3500 ° C gibi yüksek bir ergime derecesine sahip olduğundan lamba fla-
manlarının yapımında kullanılır.
Su, saf su yalıtkandır.
Su içersine asit-metal tuzları katılarak iletken hâle getirilebilir.
Akümülatör, pil ve galvano banyolarında elektrolit olarak kullanılır ( şehir şebe-

kesindeki su, içerisindeki tuz, mineral vb. maddeler nedeniyle iletken olarak kabul edi-
lebilir ).

II. Yalıtım durumuna göre
 Çıplak iletkenler:
Çıplak iletkenler tek telli ve çok telli olmak üzere ikiye ayrılır.
 Tek telli iletkenler
Bütün iletken tek bir telden meydana gelir.
Genelde 16 mm² kesite kadar üretilmektedir.
Topraklama ve havai hat tesislerinde kullanılır.


 Çok telli iletkenler
İzolatör ( yalıtkan kaide ) üzerine yapılan tesislerde kullanılır.
Büyük kesitli iletkenleri ( 35 mm², 150 mm² ) işlemek ( kesme, bükme, bağlama )
zorlaştığından, birden çok tel üst üste sarılarak ( burularak ) çok telli iletken üretil-
mektedir.


 Yalıtılmış iletkenler:
Tel ve damar sayısına bakılmak üzere ikiye ayrılır.
Elektrik akımına karşı izole etmek için üzeri yalıtkan bir madde ile kaplanan ilet-
kenlerdir.
Yalıtım maddesi olarak genellikle PVC kullanılır.

 Tel sayısına göre
 Tek telli iletkenler
İletken kısmın tamamı tek telden yapılan iletkenlerdir.
16 mm² kesite kadar yapılır.

 Çok telli iletkenler
Çok telli çıplak iletkenin üzeri izole ile kaplanarak yapılır.

 Damar sayısına göre
Kablonun yalıtılmış her iletkenine verilen isimdir.
 Tek damarlı iletkenler
Bir veya daha çok çıplak telin üzerinin yalıtkan ile kaplanmasından meydana ge-
lir.
Sabit ve hafif işletme şartlarında sıva altı ve sıva üstü tesisatta kullanılır.
Tek damarlı tek telli ve tek damarlı çok telli çeşitleri vardır.


 Çok damarlı iletkenler
Birden fazla, tek telli veya çok telli damar ayrı ayrı yalıtıldıktan sonra, tek bir yalı-
tıcı kılıf altında toplanarak yapılır.
Çok damarlı tek telli ve çok damarlı çok telli çeşitleri vardır


 Kablo çeşitleri ve özellikleri
 N kablolar
N kablolar normal ve hafif işletme koşullarına dayanıklı, sabit döşenen iç döşeme

kablolarıdır.
Yer altına döşenmezler.
N-kablolar 16 ( içinde ) mm2 ye kadar bir telli ( som ) yapılabilir, 16 mm2 den
sonra çok tellidir.

 Y kablolar
Y - kablolar yer altı, maden ocağı gibi mekanik ve kimyasal etkilerin fazlaca bu-
lunduğu yerlerde kullanılan, ağır işletme koşullarına dayanıklı, yer altına, beton kanala
veya duvara sabit döşenen güç kablolarıdır.
Bu kablolara yer altı kablosu da denir.

 H kablolar
Kapalı ve kuru yerlerde, sabit tesislerde ve hareketli cihaz bağlantılarında, sıva

altı ve sıva üstünde kullanılır.
Mekanik zorlamaların az olduğu kapalı ve kuru yerlerde, hareketli irtibat kablosu

olarak da kullanılır.
İnce çok telli, bakır iletkenli, çok damarlı, plastik yalıtkanlı, plastik dış kılıflı, flek-
sibl kablolardır.
Standart kesitleri 0, 50x ( 2, 3 veya 4 damarlı ), 0, 75x ( 2, 3 veya 4 damarlı ) ola-

rak yapılmaktadır.

 Diğer kablolar
Koaksiyel kablo ve fiber optik kablolardır.
Koaksiyel kablo, elektromanyetik kirliliğin yoğun olduğu ortamlarda düşük güçte

sinyalleri iletmek için geliştirilmiş bir kablodur.
Koaksiyel kablo çok geniş bir kullanım alanına sahiptir.
Ses ve video iletiminde kullanılır.

Fiber optik kablo özellikle çok yüksek nitelikteki veri transferinde kullanılan
özellikli bir kablo tipidir.
Elektriksel bir niteliği bulunmamaktadır.
Taşınması istenen veri ilk önce optik sinyallere ( görünür, görünmez ışık ) dönüş-
türülür, iletilmesi istenen noktada optik sinyaller tekrar elektriksel sinyallere dönüştü-
rülerek istenen şekillerde verilerin işlenmesi sağlanır.

B- Yalıtkanlar
a- Tanımı
Yalıtkan maddelerin atomlarının valans yörüngelerinde 8 elektron bulunur.
Bu tür yörüngeler doymuş yörünge sınıfına girdiği için elektron alıp verme gibi
bir istekleri yoktur.
Bu sebeple elektriği iletmezler.
Yalıtkan maddeler iletken maddelerin yalıtımında kullanılır.
Yalıtkan maddelere örnek olarak tahta, cam ve plastiği verebiliriz.

C- İletken Bağlantıları

2- KABLO DÖŞEME MALZEMELERİ
A- Tesisat Boruları ve Ek Parçaları
a- Görevi
İletkenlerin dışarıdan gelebilecek etkilerden zarar görmemesi ve kabloda oluşa-

bilecek yanma, ısınma gibi etkilerin ise dış ortama zarar vermesini engellemek amacıy-
la tesisat boruları kullanılır.

b- Tesisat Boru Çeşitleri ve Ek Parçaları
Düz borular ve bükülgen borular olmak üzere iki bölümdür.
Düz boruların ek parçaları ise dirsek ve muf olarak adlandırılmaktadır.

i. Düz borular
Düz borular genellikle PVC bazlı termoplastikten yapılır.
Mekanik zorlamaların fazla olmadığı yerlerde, sıva altında, sıva üstünde, alçıpan,
duvar ya da asma tavan içinde kullanılabilir.
Dirsek ve muf olmak üzere iki ek parçası vardır.


ii. Bükülgen borular
Bükülgen ( spiral ) borular, metal ve plastikten yapılır.
Genellikle hareketli, çarpma, vurma tehlikesi olan yerlerde sıva altı, sıva üstü yer-
lerde kullanılır.
Değişik çaplarda üretilmektedir.
İçerinde kablosu ile satılan tipleri de mevcuttur


B- Kanallar
a- Görevi
Kablo kanalları, bina içerisindeki sonradan çekilmiş kabloların görünümü bozma-

ması için dekoratif görünümlü sıva üstü kablo yollarıdır.
Genellikle sıva üstünde PVC, sıva altı ya da asma tavan içlerinde sac olarak kullanı-
lır.

b- Çeşitleri ve Ek Parçaları
Kablo kanalları ( PVC ), kablo tavaları ( sac ) olmak üzere genelde iki kanal çeşidi
vardır.
i. Kablo kanalı
Kablo kanalı sistemleri, yapıların enerji dağıtımı veya haberleşme için kullanılan
tesisatlarında izole elektrik kablolarının güvenli bir şekilde taşınması, sabitlenmesi ve
desteklenmesini sağlayan birbiriyle uyumlu birimlerden oluşan sistemlerdir.
Kablo kanalı sistemleri genellikle ticari ve endüstriyel yapılarda kablo yönetimi

için kullanılan sistemler olup kullanım yerine göre farklı tipleri mevcuttur.
Dilimizde yaygın olarak kablo kanalı olarak bilinse de tiplerine göre kablo tavası,
kablo taşıyıcısı, kablo tepsisi, kablo merdiveni isimlendirmelerine de rastlanır.


ii. Kablo tavaları
Kabloların yatay dağıtımında kullanılan galvaniz sacdan üretilmiş materyallerdir.
Kabloların havalandırmasını sağlamak amacıyla genellikle delikli sacdan üretilir.
Kablo tavaları üretim aşamasında galvaniz ile kaplanır.
Kuvvetli akım ve zayıf akım kablolarının taşınmasında farklı tavalar kullanılır.
Eğer kuvvetli akım ve zayıf akım kabloları aynı tava üzerinden dağıtılacaksa ara-
larına separatör ( kablo ayırıcı ) malzeme konmalıdır.
Kabloların dönüş yapması gerektiği yerlerde kablo tavaları için özel üretilmiş dö-
nüş elemanları kullanılır.
Galvaniz sac malzeme yapısı itibariyle suya, neme ve kirli havaya karşı hassastır.
Tavanın bulunduğu ortamda mümkün mertebe hava sirkülasyonu sağlanmalıdır.


C- Ek Kutuları ( Buatlar )
a- Görevi
Elektrik tesisatlarının bir düğümde birleştiği ya da kollara ayrıldığı, birleşme nok-

talarını muhafaza altına alan sıva üstü ya da sıva altı elektrik kutusudur.

b- Çeşitleri
Sıva altı ve sıva üstü olarak yapılan PVC elektrik kutularıdır.

i. Sıva üstü
Sıva üstü buatlar genellikle sonradan yapılan tesisatlarda kullanılır.
Sıva üzerine monte edilir.

ii. Sıva altı
Sıva altı buatlar, duvar içine monte edilir.
Sadece kapağı dışarıda kalır, dekoratiftirler.

D- Kasalar
a- Görevi
Anahtar ve prizlerin montajı için kullanılan PVC kutulardır.
Sıva altı ve sıva üstü olmak üzere iki tip üretilirler.

b- Çeşitleri
Normal, derin, geçmeli ve alçıpan kasalar olmak üzere değişik tiplerde üretilir.
i. Normal kasalar
Kablo kesiti küçük olan priz ve anahtarlar için uygundur.

ii. Derin kasalar
Kablo kesiti büyük olan priz ve anahtarlar için uygundur.

iii. Geçmeli ve alçıpan kasalar
Birden fazla anahtar ya da priz yanyana kullanılacak ise geçmeli kasalar kullanılır.
Geçmeli kasa anahtar ve prizlerin düzgün durmasını sağlar.
Alçıpanlar için ise vidası olan alçıpan kasası kullanılmalıdır.

E- Kroşeler
a- Görevi
Kabloların, boruların duvar veya tavana tutturulmasına yarayan çivili gereçlerdir.
PVC veya sacdan yapılırlar.

b- Kroşe Çeşitleri
Plastik, sac, çivili, antigron, ray ve tandır olmak üzere değişik çeşitlerde yapılırlar.
Kullanılacağı boru ya da kablonun çapına göre ebatları değişir.
i. Plastik veya sac kroşe
Sac olan kroşeler genellikle boruların sabitlenmesi amacıyla kullanılır.
Plastik kroşe ise ince kesitli iletkenlerin duvara sabitlenmesi amacıyla kullanılır.

ii. Çivili kroşeler
Zayıf akım kablolarını duvara tutturmak için yapılmış çivili kroşelerdir.
İletken kesitlerine göre farklı ebatları vardır.
Gövdesi PVC’den yapılır.

iii. Antigron kroşeler
Kalın kesitli kabloları duvara tutturmak için kullanılır.
Çivi yerine sabitlemek için dubelli vida kullanılır.

iv. Ray ve tandır kroşeler
Hareketli kabloları sabitlemek için kullanılır.
Kroşeler bir ray ya da tel üzerinde hareket ederler.

v. Diğer kroşeler
Birçok kroşe çeşidi bulunmaktadır.
Son yıllarda pano ve elektronik cihaz kutularında yapışkan kroşe kullanılmakta-

dır.
Kablo bağı ile iletken yapışkan kroşe üzerine tutturulur.

F- Kablo Bağı Spiralleri
Plastik malzemeden yapılan, kilitli bağlar ya da spiral şeklindeki şeritler, kablola-
rın bir arada durmasını sağlar.
Pano gövdesine yapışmaları için yapışkan kroşe kullanılır.
Çeşitli boyda ve kalınlıkta imal edilirler.

3- ZAYIF AKIM MALZEMELERİ
A- Transformatörler
Transformatörler, elektromanyetik indüksiyonla enerjiyi bir devreden diğer dev-
reye geçirirler.
Bu özelliği sayesinde giriş gerilimi düşürülür ya da yükseltilir.

a- Zayıf Akım Transformatörü Görevi
Genel olarak transformatörler bir elektrik devresinde voltaj veya akımı düşürmek
veya yükseltmek için kullanılır.
Elektronikteyse esas olarak farklı devrelerdeki yükselticileri birleştirmek, doğru

akım dalgalarını daha yüksek bir değerdeki alternatif akıma çevirmek ve sadece belirli
frekansları iletmek için kullanılır.

b- Yapısı
Transformatörler ince, özel silisli saclardan oluşan kapalı bir manyetik gövde ile
bunun üzerine, yalıtılmış iletkenlerle sarılan sargılardan oluşur.
En basit şekilde iki sargı bulunur.
Bu sargılardan birine primer veya birinci devre diğerine ise sekonder veya ikinci
devre adı verilir.
Primer ve sekonder sargılarının birbirleriyle elektriksel bir bağlantısı yoktur.


c- Çalışma Prensibi
Transformatörün primer sargısına alternatif bir gerilim uygulandığında bu sargı
değişken bir manyetik alan oluşturur.
Bu alan, üzerinde sekonder sargısının da bulunduğu manyetik demir nüve üzerin-

de devresini tamamlar.
Primere uygulanan alternatif gerilimin zamana bağlı olarak her an yön ve şiddeti
değiştiğinden oluşturduğu manyetik alanında her an yönü ve şiddeti değişir.
Bu alanın sekonder sargılarını kesmesi ile sargılarda alternatif bir gerilim indük-
lenir.

Transformatörün primer sargılarına doğru gerilim uygulandığında gene bir man-
yetik alan meydana gelir.
Ancak bu manyetik alan, sabit bir alandır.
Bu alanın yönü ve şiddeti değişmeyeceğinden sekonder sargılarında bir ( elektro

motor kuvveti ) emk indüklemesi söz konusu olmaz.

𝑉𝑝 𝐼𝑠 𝑁𝑝
= =
𝑉𝑠 𝐼𝑝 𝑁𝑠
Vp= Primer gerilimi ( Volt )
Vs= Sekonder gerilimi ( Volt )
Ip= Primer akımı ( Amper )
Is= Sekonder akımı ( Amper )
Np= Primer sipir sayısı
Ns= Sekonder sarım sayısı
B- Butonlar
a- Butonların Görevi
Çağırma ve bildirim tesisatlarında devreye enerji verip kesmeye yarayan eleman-
lara buton denir.
Buton, iletkenlerin bağlandığı iki vida ve yayın hareket ettirdiği bir kontaktan
meydana gelmiştir.
Buton normalde yay tarafından açık tutulur ve üzerinden akım geçmez.
Butona basıldığında yay kuvveti yenilerek hareketli kontağın vidalar üzerine bas-
ması, yani devreyi kapatması sağlanır.
Bu durumda devreden akım geçer.
Zil butonu üzerinden elimizi çektiğimizde yay, tekrar kontağı iterek devreyi açar
yani eski konumuna gelir.


a- Buton Çeşitleri
Zil butonları, sıva altı veya sıva üstü, yuvarlak, köşeli, etiketli, çoklu ( butoniyer )
şekilde üretilir.
Son yıllarda butoniyerler sesli ve görüntülü haberleşmeye olanak sağlamaktadır.
Ayrıca kapı otomatiği ve merdiven otomatiği butonları, yangın bildirim butonları

da bulunmaktadır.


C- Ziller
a- Zil Çeşitleri
Zil, elektromekanik ve elektronik olmak üzere iki tiptir.
Zayıf akım tesisatının bildirim kısmını oluşturur.

b- Elektromekanik Zil Çalışma Prensibi
Bobin, nüve, palet, tokmak, çan gibi elemanların birleşmesinden oluşmuş devre
elemanıdır.
Zilin bobin uçlarına 4-8-12 voltluk gerilim uygulandığında bobin etrafında bir
manyetik alan oluşarak nüveyi mıknatıslar.
Mıknatıslanan demir nüve, paleti çeker ve tokmak çana vurur.
Palet çekildiği anda zilin kontağı açıldığından bobinin enerjisi kesilir.
Bu durumda demir nüve mıknatıslığını kaybederek paleti bırakır.
Palet normal konumuna döndüğünde ise kontak tekrar kapanarak bobine yeni-
den akım verir.
Bobine kesik kesik uygulanan akım çanda ses oluşturur.



D- Kapı Otomatiği
a- Görevi
Binaların ana giriş ( cümle kapı ) kapıları, ısı kaybı ve güvenlik açısından kapalı
tutulması gerekir.
Bu amaçla kapı, genelde hidrolik bir kol düzeneği ile sürekli kapalı tutulur.
Dışarıdan gelen kişiye kapının otomatik olarak açılmasını sağlayan elektrikli ele-
mana kapı otomatiği denir.


b- Çalışma Prensibi
Kapı otomatiği üzerinde ( zincirli tip ) elektromıknatıs, kurma kolu, sürgü kolu,
yerine getirme yayı mandalı, palet gibi elemanlar bulunmaktadır.
Mekanik parçaların oluşturduğu kilit sistemi elektromıknatısın enerjilenmesi ile

harekete geçerek kapı üzerindeki kilidi açar.
Kapı otomatiği daima, sürgülü kilitle birlikte kullanılır ve açılır, kapanır ve bina
kapısının iç tarafına monte edilir.
Sürgü kolu, küçük bir zincir yardımıyla kilit sürgüsüne, kurma kolu ise kapı mes-
nedindeki duvara bağlanır.
Bina kapısı kapatılınca kurma yayı gergin duruma gelir ve kurma yayına bağlı
sürgü kolu çekilmek ister fakat sürgü kolu pimi ve palet üzerindeki tırnağa takılı bulu-
nan mandal nedeni ile çekilemediği için sürgü kolu hareket edemez ve kapı açılmaz.

Kapının açılması için paletin çekilmesi ve mandalın tırnaktan kurtulması gerekir.
Kapı otomatiği bobini enerjilenince ( butona basıldığında ) bobin mıknatıslana-

rak paletini çeker çekmez mandal tırnaktan kurtulur.
Böylece gergin durumdaki kurma yayı, sürgü kolu piminin mandal üzerindeki ye-
rinden kurtulmasını sağlar.
Sürgü kolu çekilerek kilidi ve dolayısıyla kapıyı açar.
Kapı açıldıktan sonra yerine getirme yayı yardımıyla sürgü kolu pimi, mandal
üzerindeki oyuğa girer ve kapı otomatiği tekrar kurularak yeniden çalışmaya hazır hâle
gelir.


E- Diyafon
a- Görevi
Diyafonda çağıran ve çağrılan kişiler birbirlerinin sesini duyduklarından, daha

kolay iletişim kurulmakta ve zamandan tasarruf sağlanmaktadır.
Günümüzde artık görüntülü diyafonlar da kullanılmaktadır.


b- Çalışma Prensibi
Diyafon tesisatlarında bir merkez ünitesi ve ona bağlı şube üniteleri bulunmakta-
dır.
Merkez ünitesinin üzerinde her üniteye ait bir buton bulunur.
Konuşulmak istenen şube ünitesinin anahtarı kapatıldıktan sonra konuşma buto-

nuna basılarak gerekli ses mesajı şubeye ulaştırılır.
Merkeze bağlı şubelerin tamamı merkezle ayrı ayrı görüşebilir.
Diyafonlar en çok çay ocakları, bürolarda, okullarda, imalathanelerde kullanıl-

maktadır.

Diyafonlar geliştirilerek apartman zil tesisatları ile birlikte kullanılmaya başlan-
mıştır.
Ayrıca görüntülü sistemde yaygınlaşmaktadır.
Diyafon bağlantıları markadan markaya farklılık göstermektedir.


Elektrik devrelerinde iki çeşit şema vardır.
Açık şema ve kapalı şema.
Kapalı şemaya aynı zamanda tek hat şeması da denir.
Tek hat şeması veya açık şema devre üzerinde elemanların, kabloların sayısını
belirtmek için çizilir.
Aynı zamanda tesisat projeleri uygulanırken tek hat şemasından yararlanılır.
Açık şema ise devrede akım yolunu takip etmek için çizilir.
Onun için ister zayıf akım malzemeleri olsun ister diğer elektrik malzemeleri ol-
sun açık ve kapalı şemalarda elemanlar çizilirken farklılıklar gösterebilir.

Açık Şema da Kapalı Şema da
Transformatör Transformatör

Buton Buton

Zil Zil

Kapı Otomatiği Kapı Otomatiği
K.O. K.O.

4- ELEKTRİK DEVRESİ VE ÇEŞİTLERİ
A- Elektrik Devre Elemanları ve Görevleri
En basit elektrik devresini oluşturan elemanlar; üreteç, sigorta, anahtar, alıcı ve
iletkenden oluşur.

a- Üreteç
Üreteç, iki nokta arasında sürekli bir potansiyel fark meydana getirmek üzere bir
takım enerjileri elektrik enerjisine çeviren sistemlerdir.
Örneğin kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine çeviren piller, hareket enerjisini

elektrik enerjisine çeviren dinamo ve alternatörler.
Birim yükün devreyi tamamen dolanabilmesi için üretecin ürettiği enerjiye, o üre-
tecin “ elektro motor kuvveti ( EMK ) ” denir.

Pil-DC Batarya-DC Kaynak-AC
+
+
-
-

b- Sigorta
Sigorta alternatif ve doğru akım devrelerinde kullanılan cihazları ve bu cihazlara
mahsus iletkenleri, aşırı akımlardan koruyarak devreleri ve cihazı hasardan kurtaran
açma elemanlarıdır.
Sigortalar evlerde, elektrik santrallerinde, endüstri tesislerinde kumanda panola-

rında, elektrikle çalışan bütün cihazlarda kullanılır.
6A

c- Anahtar
Devreden geçen akımı kontrol etmek amacıyla kullanılır.
Açık ve kapalı olmak üzere iki konumu vardır.

d- Alıcı
Aldığı elektrik enerjisini başka bir enerjiye dönüştüren devre elemanına alıcı, yük
veya almaç denir.
Örneğin elektrik enerjisini; lamba ışık enerjisine, fırın ısı enerjisine, zil ses enerji-
sine ve motor hareket enerjisine dönüştürür.

e- İletken
Elektrik devre elemanlarının birbirine bağlantısının yapıldığı ve elektrik akımını
ileten metal tellere ( bakır, alüminyum vb. ) iletken veya kablo denir.
Elektrik iç tesisatta üzeri yalıtılmış iletkenler kullanılır.
İletkenler kullanılacak amaca göre farklı kesitlerde seçilirler.

B- Elektrik Devresi Çeşitleri
Elektrik devreleri; açık devre, kapalı devre ve kısa devre olmak üzere üç başlık al-
tında incelenir.

a- Açık Devre
Bir devrede anahtar açık olursa akım devresini tamamlayamaz.
Bunun dışında sigorta atık olduğu zaman ya da akım yolunda bir iletkende ko-
pukluk veya bağlantı yerlerinde temassızlık olduğu zaman alıcı üzerinden akım geç-
mez.
Bu tip devrelere açık devre denir.


b- Kapalı Devre
Devrede anahtar kapalı iken üretecin bir ucundan çıkan akım alıcıya ve üretecin
diğer ucuna ulaşıyorsa devre kapalı devredir.

c- Kısa Devre
Devreden geçen akımın alıcıya gitmeden devresini daha kısa yoldan tamamlama-
sına kısa devre denir.
Devredeki alıcıların belli bir direnci vardır.
Şayet devreden geçen akım alıcılar üstünden geçmezse bir dirençle karşılaşmaz.
Dirençsiz devreden geçen akım büyük değerlere ulaşır.
Böyle durumda koruma elemanı olarak kullanılan sigorta devreyi açar.
Bu nedenle devrede sigorta olması önemlidir.
Kısa devre, arıza çeşitlerinden biri olup arzu edilmeyen bir durumdur.
Kısa devre karşımıza çeşitli şekilde çıkabilir.

6A
 Üretecin kısa devre olması

 Sigortanın kısa devre olması
 Anahtarın kısa devre olması
 Alıcının kısa devre olmasıMODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 92
5- ZAYIF AKIM TESİSATI UYGULAMA DEVRELERİ
Çağırma ve bildirim tesisleri; zayıf akım tesisleri olarak da adlandırılır.
Elektrik tesisat şemaları açık ve kapalı şema olmak üzere iki şekilde çizilir.
Elektrik tesisatında iletkenlerin yolunu ( boru vb. ) ve devre elemanlarının ( si-

gorta, ek kutusu, anahtar, priz, alıcılar vb. ) yerlerini gösteren şemalara kapalı şema ya
da tek hat şeması denir.
Elektrik projeleri kapalı şema olarak çizilir ve tesisat döşemesi bu şemadan takip
edilir.
Tesisatta elektrik devresini, alıcı ve kumanda araçları ile birlikte gösteren iletken
dolaşım şemasına açık şema denir.
Devrenin bağlantısı bu şemaya göre yapılır.
Buna bağlantı şeması da denir. “ R ( L1 ) ” fazı, “ Mp ( N ) ” nötr simgeler.
Uygulamalarda, devre düzeni kapalı şemaya göre, bağlantılar ise açık şemaya göre
yapılacaktır.
A- Bir Buton Bir Zil Tesisatı Uygulama Devresi
Burada devrelerin açık ve kapalı şemaları çizilecek, çalışma prensipleri anlatıla-
caktır.
Kapalı şemadan yararlanarak plançete üzerinde elemanların nereye yerleştirile-

ceğine karar verilecektir.
Açık şemada ise devrenin çalışması anlatılacaktır.
Devrede istenenleri iyi anlamamız gerekir.
Açık şemayı anlatmaya başlarken devrenin o anki çizimi anlatmamız gerekir.
Daha sonra istenenleri kademe kademe anlatmalıyız.

a- Devrenin Açık ve Kapalı Şeması
Devrenin açık şeması:
Mp
R
6A 220/12 V
Devrenin kapalı şeması:

0,75 NYA
14 PVC
6A
220/12 V

b- Devrenin Çalışma Prensibi
Mp
R
6A 220/12 V
R fazından gelen akım sigortadan geçer.
Daha sonra transformatörle istediğimiz gerilim değerine düşen akım butona gelir.
Buton uçları açık olduğu yani butona basılmadığı için akım geçmez.

Mp
R
6A 220/12 V
Butona bastığımız zaman R fazından gelen akım sigortadan geçer, daha sonra
transformatörle istediğimiz gerilim değerine düşen akım butona gelir.
Buton uçları artık kapalı olduğu için buton kontaklarından geçen akım zile gelir.
Zilden geçen akım devresini nötrden tamamlar ve zil çalmaya başlar.

Mp
R
6A 220/12 V
Elimizi butondan çektiğimiz zaman zil artık çalmaz ve devre ilk durumuna gelmiş
olur.
Böylece yeni bir çalışmaya hazır hale gelir.

Mp
R
6A 220/12 V

B- Bir Buton İki Zil Tesisatı Uygulama Devresi
Bir buton iki zil tesisatında dikkat edilecek en önemli husus zillerin birbiri ile
bağlantı şeklidir.
Burada ziller birbirine paralel bağlanmalıdır.
Şayet ziller birbirine seri bağlanırsa iki sıkıntı oluşur:
Birincisi zillere trafodan çıkan gerilimlerin yarısı düşer. ( zilerin dirençleri eşit ol-
duğu kabul edilirse )
Yani zillerde az gerilim düşümü olduğu için zayıf çalar.
İkincisi ise zillerden birinde bir sıkıntı olduğu zaman diğer zilde çalmaz.

Mp
R
6A 220/12 V
1 2
Devrenin kapalı şeması: 0,75 NYA
14 PVC
6A
220/12 V
1 2

Mp
R
6A 220/12 V
1 2
Daha sonra transformatörle istediğimiz gerilim değerine düşen akım butona gelir.
Buton uçları açık olduğu yani butona basılmadığı için akım geçmez.

Mp
R
6A 220/12 V
1 2
Butona bastığımız zaman sigorta ve transformatörden geçen akım kontakları ka-

panan buton üzerinden geçerek aynı anda 1. ve 2. zile gelir.
Zillerin çıkışından nötre gelen akım devresini tamamladığı için her iki zilde aynı
anda çalar.
Elimizi butondan çektiğimiz zaman devre ilk konumuna gelir yani ziller çalışmaz.
C- İki Buton Bir Zil Tesisatı Uygulama Devresi
İki buton bir zil tesisatında dikkat edilecek en önemli husus butonların birbiri ile
bağlantı şeklidir.
Butonlar birbirlerine paralel bağlanmalıdır.
Şayet butonlar birbirine seri bağlanırsa her iki butona basmadan zil çalışmaz.

Mp
R
6A 220/12 V
1 2

14 PVC
6A
220/12 V
1 2
Mp
R
6A 220/12 V
1 2
Daha sonra transformatörle istediğimiz gerilim değerine düşen akım 1 ve 2 nolu

butona gelir.
Butonların uçları açık olduğu yani butonlara basılmadığı için akım geçmez.

Mp
R
6A 220/12 V
1 2
1 nolu butona bastığımız zaman kapanan kontaklardan geçen akım zile gelir ve
devresini nötrden tamamladıktan sonra zil çalar.
Aynı şekilde 2 nolu butona basarsak kapanan kontaklardan geçen akım zile gelir
ve devresini nötrden tamamladıktan sonra zil çalar.
Butondan elimizi çektiğimiz zaman devre ilk konumuna gelir.

Mp
R
6A 220/12 V
1 2

D- Karşılıklı Çağırma Tesisatı Uygulama Devresi
Karşılıklı çağırma tesisatı zil devrelerini kavramanız için yapılacak bir devredir.
İki ayrı oda düşünüp tesisatımızı ona göre uygulayacağız.
Bir odada 1. buton ve 2. zil, diğer oda da 2. buton ve 1. zil olacaktır.

Mp
R
6A 220/12 V
1 2
2 1

4 14 PVC
6A
220/12 V
2 1 2 1

Mp
R
6A 220/12 V
1 2
2 1

E- Üç Kat Üç Daireli Apartmanın Zil Tesisatı
Bu tesisatta amaç öğrendiğimiz zil tesisatlarını apartman tesisatı olarak planlayıp
yapmak.
Kapalı şema yardımıyla plançete üzerinde her bir katı düzenleyip zillerin ve bu-
tonların yerlerini tespit edeceğiz.
Bu tespitleri yaptıktan sonra açık şemaya göre kabloları çekeceğiz.
Kabloları çektikten sonra buton ve zillerin uçlarını kablolara bağlayıp kasalara

monte edeceğiz.
Unutmamız gereken konuların en başında ekleri kesinlikle buatlarda yapacağız.
Kasalarda ve buatlarda iletkenleri biraz fazla bırakacağız.

3
3 3 3
3.kat
2
2 2 0,75 NYA 2
2.kat 14 PVC
1
1 1 1
1.kat
220/12 V 220/12 V
6A 6A
Mp R MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 113

Bu tesisatta; hangi katın zilinin çalmasını istiyorsak o dairenin karşısındaki buto-

na basacağız.
Zilleri ve butonları birbirleri ile kesinlikle seri bağlamayacağız.

3
3
2
2
1
1
220/12 V
6A
MpAKIM
MODÜL-2: ZAYIF R DEVRELERİ 115
F- İki Kat İki Daireli Apartmanın Sokak Kapısından Çağırmalı Zil
Tesisatı
Bu tesisatta bir zilin hem daire yanından hem de sokak kapısından çalışmasını
uygulayacağız.
Dikkat edilecek en önemli husus butonların birbirine seri bağlanmamasıdır.

2 0,75 NYA
2 2 2
14 PVC
1
1 1 4 1
2 1
220/12 V
220/12 V
6A 6A
Mp R MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 117

Sokak kapısından kaç numaralı dairenin ziline basarsak o dairenin zili çalar.
Aynı zamanda dairenin yanından da o daireye ait zili çalıştırabiliriz.

2
2
1
1
2 1
220/12 V
6A
Mp
MODÜL-2: ZAYIFR
AKIM DEVRELERİ 119
G- Bir Kat Bir Daireli Apartmanın Kapı Kilidi Tesisatı
Günlük hayatımızda artık sadece kapı kilitli tesisatlar kullanılmamaktadır.
Bunun yerine diyafon tesisatı dediğimiz sesli ve görüntülü haberleşme ve emni-

yetli sistemler kullanılmaktadır.
Aslında diyafon tesisatında da kapıya kumanda eden kapı kilidi tesisatı vardır.
Kapı kilidi tesisatında her daire için üç buton kullanılır.
Bu butonlardan biri sokak kapısı önündeki daire butonu, diğeri daire yanındaki
daire butonu ve daire içindeki kapı kilidini çalıştıran kapı kilidi butonudur.
Butonların özellikleri aynıdır, sadece dikkat edilecek husus butonları birbirine se-
ri bağlamayacağımızdır.

K.O.
220/12 V
6A
Mp R
0,75 NYA
14 PVC
4
1 1
K.O.
220/12 V
6A

Sokak kapısına gelen kişi kapının kapalı olması durumunda butoniyerden ilgili
dairenin ziline basar.
İlgili dairedeki kişi kapı otomatiği butonuna basarak sokak kapısındaki kilidin ve
kapının açılmasını sağlar.
Dilden kurtulan zincir açılır ve kapı tekrar yeni kuruma geçer.
Daire yanına giden kişi buradan da daire yanı butonuna basarak zili çalar.

K.O.
220/12 V
6A
Mp R
Mp
R
6A 220/12 V
1 2
2 1

0,75 NYA
14 PVC
220/12 V 2
4
1
6A
2
Mp R 1

Eeö 2zayif Akim Devreleri̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Eeö 2zayif Akim Devreleri̇

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Eeö 2zayif Akim Devreleri̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ELEKTRİK ELEKTRONİK ÖLÇME

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 1

2- Kablo Döşeme Malzemeleri,

3- Zayıf Akım Malzemeleri,

4- Elektrik Devresi ve Çeşitleri,

5- Zayıf Akım Tesisatı Uygulama Devreleri.

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 2

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 3

Bir maddenin iletkenliğini belirleyen en önemli faktör, atomlarının son yörünge-

Bu son yörüngeye “ valans yörünge ” üzerinde bulunan elektronlara da “ valans

Valans elektronlar atom çekirdeğine zayıf olarak bağlıdır.

4 olan maddeler ise yarı iletken olarak adlandırılır.

Örneğin bakır atomunun son yörüngesinde sadece bir elektron bulunmaktadır.

Bu da bakırın iletken olduğunu belirler.

Bakır elektrik iletiminde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Sebebi ise maliyetinin düşük olması ve iyi bir iletken olmasıdır.

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 5

I. Yapıldığı maddeye göre.

II. Yalıtım durumuna göre

 Tek telli iletkenler

 Çok telli iletkenler

 Tel sayısına göre  Damar sayısına göre

 Tek telli iletkenler  Tek damarlı iletkenler

 Çok telli iletkenler

Bakır: Kolayca bükülür, çok ince tel ve levha hâline getirilebilir.

Demir: Elektrik makinalarının gövde kısmının yapımında kullanılır.

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 7

Kurşun: Pillerde elektrot olarak, akümülatör plakalarında, yer altı kablolarında ve

Kalay: Sigorta buşonlarının ergiyen tellerinde, akümülatör plakalarında, çıplak

Krom: Oksitlenmediği ve mıknatıstan etkilenmediği için direnç yapımında ve ma-

Kadmiyum: Kurşun ile birleştirilerek yumuşak lehim yapımında kullanılır.

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 8

Su, saf su yalıtkandır.

Su içersine asit-metal tuzları katılarak iletken hâle getirilebilir.

Akümülatör, pil ve galvano banyolarında elektrolit olarak kullanılır ( şehir şebe-

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 9

 Tek telli iletkenler

Bütün iletken tek bir telden meydana gelir.

Genelde 16 mm² kesite kadar üretilmektedir.

Topraklama ve havai hat tesislerinde kullanılır.

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 10

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 11

İzolatör ( yalıtkan kaide ) üzerine yapılan tesislerde kullanılır.

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 12

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 13

Tel ve damar sayısına bakılmak üzere ikiye ayrılır.

Yalıtım maddesi olarak genellikle PVC kullanılır.

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 14

 Tek telli iletkenler

İletken kısmın tamamı tek telden yapılan iletkenlerdir.

16 mm² kesite kadar yapılır.

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 15

Çok telli çıplak iletkenin üzeri izole ile kaplanarak yapılır.

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 16

Kablonun yalıtılmış her iletkenine verilen isimdir.

 Tek damarlı iletkenler

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 17

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 18

MODÜL-2: ZAYIF AKIM DEVRELERİ 19