Arif Şanhinli - Tez

ANKARA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DOKTORA TEZİ
KONYA İLİNDE KOYUNCULUK FAALİYETİNE YER VEREN TARIM

İŞLETMELERİNİN EKONOMİK ANALİZİ VE KOYUNCULUK
FAALİYETİNDE ETKİLİ OLAN UNSURLARIN SAPTANMASI
Mehmet Arif ŞAHİNLİ
TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI
ANKARA
2011
Her hakkı saklıdır

ÖZET
Doktora Tezi

İŞLETMELERİNİN EKONOMİK ANALİZİ VE KOYUNCULUK FAALİYETİNDE
ETKİLİ OLAN UNSURLARIN SAPTANMASI
Ankara Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü
Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı
Danışman: Prof. Dr. Ahmet ÖZÇELİK
Bu çalışmada, Konya ilinde koyunculuk faaliyetine yer veren tarım işletmelerinin

ekonomik analizi yapılmış ve koyunculuk faaliyetinde etkili olan unsurlar saptanmıştır.
Araştırma kapsamında yer alan işletmeler, tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemine göre
seçilmiştir. Örneğe çıkan, 104 işletmeden veriler anket yoluyla toplanmıştır.
İncelenen işletmelerde bir çiftçi ailesinin ortalama nüfusu 3.97 kişi ve ortalama işletme
arazisi genişliği 137.95 dekardır. İşletmelerde aktif sermayenin %57.44’nü arazi(çiftlik)
sermayesi ve %42.56’nı işletme sermayesi oluşturmaktadır.
İşletmelerde elde edilen gayrisafi üretim değerinin %44.71’i bitkisel üretim değerinden,
%55.29’u hayvansal üretim değerinden oluşmaktadır. Hayvansal üretim değerinin
%36.77’si koyunculuğa aittir.
Koyunculuk faaliyetine ait değişen masraflar içerisinde en büyük pay %63.47 ile yem
masraflarına ait iken, ikinci sırada %24.24 ile işçilik masrafları yer almaktadır.
Faktör analizine göre koyunculuğa etki eden 27 değişken, 4 faktörde toplanmıştır. Bu

faktörler; gelir faktörü, hacimsel faktörü, masraflar faktörü ve işgücü faktöründen
oluşmaktadır.
Ekim 2011, 205 sayfa
Anahtar Kelimeler: Koyunculuk faaliyeti, ekonomik analiz, faktör analizi
i
ABSTRACT
Ph.D. Thesis
ECONOMIC ANALYSIS OF AGRICULTURAL FARMING THAT INVOLVES

ALSO SHEEP FARMING ACTIVITIES IN THE KONYA PROVINCE AND THE
DETERMINATION OF PREVAILING FACTORS IN SHEEP FARMING
ACTIVITIES
Ankara University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Agricultural Economics
Supervisor: Prof. Dr. Ahmet ÖZÇELİK
In this study, the economic analysis of agricultural farming that involves also sheep
farming in the Konya Province was done and then the effective factors in sheep farming
activities were determined. Research within the scope of enterprises are selected by
Stratified Random Sampling Method. According to the selected sampling, 104 of
agricultural farms have been studied and data were collected through a questionnaire.
The average household size of farms was 3.97 people and the average size of farms was
137.95 decares. The value of the total assets was composed of 57.44 per cent fixed
capital and 42.56 per cent operating capital on farms.
The average gross production accounts was 44.71 per cent of crop production value and
55.29 per cent of animal production. 36.77 per cent of animal production value is
belong to the sheep farming.
The biggest share 63.47 per cent of feed costs and second place with 24.24 per cent
labor costs are contained in the variable costs belong to sheep farming activities.
According to the Factor Analysis, 27 of variables affecting to sheep farming are

gathered by 4 factors. These factors are constitued as follows: income factor, volumetric
factor, costs factor and labor factor.
October 2011, 205 pages
Key Words: Sheep farming activities, economic analysis, factor analysis
ii
TEŞEKKÜR
Bu tezin oluşmasında, yardımlarını esirgemeyen kıymetli danışman hocam Ankara

Üniversitesi Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Ahmet
ÖZÇELİK’e değerli katkılarından dolayı çok teşekkür ederim. Ayrıca, değerli
katkılarından dolayı Ankara Üniversitesi Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı öğretim üyesi
Prof. Dr. Halil FİDAN’a ve Ankara Üniversitesi Zootekni Anabilim Dalı öğretim üyesi
Prof. Dr. Fatin CEDDEN’e teşekkürü bir borç bilirim.
Araştırmanın bilgi toplama aşamasında sağladıkları kolaylık ve yakın ilgiden dolayı

anket sorularını sabırla cevaplayan yöre çiftçilerine teşekkürlerimi sunarım. Bu
araştırmanın çiftçilere ve yöreye hizmet veren ilgili kişilere yararlı olmasını dilerim.
Her zaman yanımda olan aileme de sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Ankara, Ekim 2011
iii
İÇİNDEKİLER
ÖZET………………………………………………………………………... i
ABSTRACT…………………………………………………………………. ii
TEŞEKKÜR…………………………………………………………………. iii
SİMGELER DİZİNİ………………………………………………………... vii
ŞEKİLLER DİZİNİ………………………………………………………… viii
ÇİZELGELER DİZİNİ…………………………………………………….. ix
1. GİRİŞ……………………………………………………………………... 1
2. KAYNAK ÖZETLERİ…………………………………………………... 4
3. MATERYAL VE YÖNTEM…………………………………………….. 13
3.1 Materyal…………………………………………………………………. 13
3.2 Yöntem…………………………………………………………………... 13
3.2.1 Örnek seçiminde uygulanan yöntem………………………………… 13
3.2.2 Anket aşamasında uygulanan yöntem……………………………….. 17
3.2.3 İncelenen işletmelerin ekonomik analizinde uygulanan yöntem…... 19
3.2.4 Faktör analizinde kullanılacak yöntem……………………………… 24
3.3 Avrupa Birliği Koyun Varlığı………………………………………….. 27
3.4 Dünya Koyun Varlığı…………………………………………………… 27
4. ARAŞTIRMA BÖLGESİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER………… 31
4.1 Araştırma Alanının Genel Konumu…………………………………… 31
4.2 İklim Durumu…………………………………………………………… 31
4.3 Bitki Örtüsü……………………………………………………………... 31
4.4 Nüfus Durumu…………………………………………………………... 32
4.5 Eğitim Durumu………………………………………………………….. 35
4.6 İşgücü Durumu………………………………………………………….. 37
4.7 Kişi Başına Gelir Durumu……………………………………………… 38
4.8 Tarımsal Yapı…………………………………………………………… 40
4.8.1 Arazinin niteliklerine göre dağılımı…………………………………. 40
4.8.2 İşletme yapısı ve arazi kullanımı…………………………………….. 43
4.8.3 Girdi kullanımı………………………………………………………... 48
4.8.3.1 Gübre kullanımı…………………………………………………….. 49
4.8.3.2 Zirai ilaç kullanımı………………………………………………….. 49
4.8.4 Tarımsal kredi kullanımı……………………………………………... 50
4.8.5 Pazarlama……………………………………………………………... 52
4.8.6 Bitkisel üretim………………………………………………………… 55
4.8.6.1 Tarla ürünleri……………………………………………………….. 55
4.8.6.2 Sebzeler……………………………………………………………… 59
4.8.6.3 Meyveler……………………………………………………………... 62
4.8.7 Hayvan varlığı ve hayvansal üretim…………………………………. 66
4.8.8 Tarımsal mekanizasyon durumu…………………………………….. 68
4.8.9 Örgütlenme durumu………………………………………………….. 70
iv
5. BULGULAR……………………………………………………………… 71
5.1 İncelenen İşletmelerin Ekonomik Analizi……………………………... 71
5.1.1 İncelenen işletmelerde nüfusun yapısı ve eğitim……………………. 71
5.1.2 Aile işgücü varlığı……………………………………………………... 76
5.1.3 İncelenen işletmelerde arazi varlığı………………………………….. 77
5.1.4 İncelenen işletmelerde sermaye durumu……………………………. 78
5.1.4.1 Aktif sermaye……………………………………………………….. 79
5.1.4.1.1 Arazi (çiftlik) sermayesi………………………………………….. 79
5.1.4.1.1.1 Toprak sermayesi……………………………………………….. 81
5.1.4.1.1.2 Arazi ıslahı sermayesi…………………………………………... 81
5.1.4.1.1.3 Bina sermayesi…………………………………………………... 82
5.1.4.1.1.4 Bitki sermayesi.............................................................................. 84
5.1.4.1.2 İşletme sermayesi…………………………………………………. 85
5.1.4.1.2.1 Hayvan sermayesi......................................................................... 86
5.1.4.1.2.2 Alet-makine sermayesi.................................................................. 89
5.1.4.1.2.3 Para sermayesi............................................................................... 90
5.1.4.1.2.4 Malzeme-mühimmat sermayesi................................................... 91
5.1.4.2 Pasif sermaye....................................................................................... 92
5.1.4.2.1 Yabancı sermaye (borçlar).............................................................. 93
5.1.4.2.2 Öz sermaye....................................................................................... 94
5.1.4.3 Sermaye nevileri ve oranları.............................................................. 95
5.1.5 İşletmelerin yıllık faaliyet sonuçları…………………………………. 96
5.1.5.1 Gayrisafi üretim değeri…………………………………………….. 96
5.1.5.2 Gayrisafi hasıla……………………………………………………… 100
5.1.5.3 İşletme masrafları…………………………………………………... 102
5.1.5.3.1 Sabit işletme masrafları…………………………………………... 103
5.1.5.3.2 Değişen işletme masrafları……………………………………….. 104
5.1.5.3.2.1 Bitkisel üretimde değişen masraflar…………………………… 105
5.1.5.3.2.2 Hayvansal üretimde değişen masraflar………………………... 106
5.1.5.4 Brüt kar……………………………………………………………… 108
5.1.5.5 Saf hasıla…………………………………………………………….. 110
5.1.5.6 Tarımsal gelir...................................................................................... 111
5.1.5.7 Rantabilite…………………………………………………………… 113
5.1.6 Faktör analizi………………………………………………………….. 115
5.1.6.1 Faktör analizinde kullanılan değişkenler ve ortaklık unsurları…. 119
5.1.6.2 Faktör analizinde kullanılan değişkenlerin özdeğerleri………….. 121
5.1.6.3 Faktörlerin belirlenmesi……………………………………………. 123
5.1.6.4 Faktör yükleri……………………………………………………….. 125
5.1.6.5 Faktör analizi sonuçlarının değerlendirilmesi…………………….. 130
5.1.6.5.1 Faktörler…………………………………………………………... 130
5.1.6.5.1.1 Gelir faktörü (Faktör 1)………………………………..………. 131
5.1.6.5.1.2 Hacimsel faktörü (Faktör 2)……………………………………. 131
v
5.1.6.5.1.3 Masraf faktörü (Faktör 3)……………………………………… 131
5.1.6.5.1.4 İşgücü faktörü (Faktör 4)….…………………………………… 132
5.2 Koyun Yetiştiriciliği Yapan İşletmelerin Genel ve Yapısal Özellikleri 132
5.2.1 İncelenen işletmelerde koyunculuğun sorunlarının
değerlendirilmesi…………………………………………………….. 133
5.2.2 İncelenen işletmelerde örgütlenme durumu………………………… 134
5.2.3 İncelenen işletmelerde eğitim durumu………………………………. 134
5.2.4 İncelenen işletmelerde aile işgücünün durumu……………………... 135
5.2.5 İncelenen işletmelerde destekleme ödemelerinin durumu…………. 136
5.2.6 İncelenen işletmelerde kredi kullanma durumu……………………. 136
5.2.7 İncelenen işletmelerde pazarlama durumu…………………………. 137
5.2.8 İncelenen işletmelerde barınma koşullarının durumu……………... 138
5.2.9 İncelenen işletmelerde damızlık hayvan temini durumu…………... 138
5.2.10 İncelenen işletmelerde koyunculuk faaliyetinin gerilemesine
neden olan faktörler…………………................................................. 139
5.2.11 İncelenen işletmelerde hayvan ürünleri ithalatının durumu……... 140
5.2.12 İncelenen işletmelerde otlatılan gün sayısı…………………………. 141
5.2.13 İncelenen işletmelerde koyunculuk faaliyeti ile ilgili devletten
beklentiler……………………………………..................................... 141
5.2.14 İncelenen işletmelerde iklim değişikliğinin hayvan yetiştiriciliği
üzerine etkileri……………………………………………………….. 155
5.2.15 İncelenen işletmelerde istihdam…………………………………….. 162
5.2.16 İncelenen işletmelerde tarımsal yayım……………………………... 162
6. SONUÇ ve ÖNERİLER………………………………………………….. 163
6.1 Sonuç…………………………………………………………………….. 163
6.2 Öneriler………………………………………………………………….. 171
KAYNAKLAR………………………………………………………………. 180
EKLER………………………………………………………………………. 186
Ek 1 Tarımsal İşletmeler Anket Formu…………………………………… 187
Ek 2 Tarımsal İşletmelerde Koyunculuğun Sorunları Anket Formu…… 200
ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………. 204
vi
KISALTMALAR DİZİNİ
AB Avrupa Birliği
ADNSK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
BBHB Büyük Baş Hayvan Birimi
BK Brüt Kar
ÇKS Çiftçi Kayıt Sistemi
Da Dekar
DOLAR Amerika Birleşik Devletleri Para Birimi
EİB Erkek İşgücü Birimi
EURO Avrupa Para Birimi
FAO Gıda ve Tarım Teşkilatı
GAP Güneydoğu Anadolu Projesi
GSÜD Gayri Safi Üretim Değeri
KKKS Koyun Keçi Kayıt Sistemi
OFV Ortak Faktör Varyansı
PDKA Prodüktif Demirbaş Kıymet Artışı
TAGEM Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü
TBA Temel Bileşenler Analizi
TG Tarımsal Gelir
TMO Toprak Mahsulleri Ofisi
TTÖ Tabakalı Tesadüfi Örnekleme
TURKVET Hayvan Kayıt Sistemi
TÜFE Tüketici Fiyat Endeksi
TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu
ÜFE Üretici Fiyat Endeksi
TL Türk Lirası
vii
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 3.1 Konya ili haritası……………………………………………………. 15

Şekil 3.2 Faktör analizinin şekilsel gösterimi………………………………… 25
Şekil 3.3 Koyun varlığı, Dünya, 2009 Yılı…………………………………… 30
Şekil 4.1 Konya ili nüfusunun yaş grubuna ve cinsiyete göre dağılımı, 2008... 35
Şekil 4.2 Konya ili için tarımsal girdi kalemlerinin 2004 yılına göre dağılımı.. 48
Şekil 4.3 Türkiye için tarımsal girdi kalemlerinin 2004 yılına göre dağılımı… 49
Şekil 4.4 2004-2008 Yılları arası kredi bakiyelerinin dağılımı……………….. 51
Şekil 5.1 İncelenen işletmelerin nüfus mevcudu ve cinsiyete göre dağılımı…. 72
Şekil 5.2 İncelenen işletmelerde nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı………. 74
Şekil 5.3 Faktörler ve özdeğerlerin dağılımı………………………………….. 124
viii
ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge 3.1 Koyunculuğa yer veren tarım işletmelerinden seçilen örnek sayısı
ve örnekleme oranının dağılımı…………………………………… 16
Çizelge 3.2 Anket yapılan ilçelerde anket sayısının dağılımı…………………… 17
Çizelge 3.3 Nüfusun erkek işgücü birimine çevrilmesinde kullanılan katsayılar. 20
Çizelge 3.4 Büyük baş hayvan birimine çevirmede kullanılan katsayılar………. 21
Çizelge 3.5 Avrupa Birliği ülkelerine ait koyun sayıları, 2009 Yılı…………….. 28
Çizelge 3.6 Dünya koyun varlığı, 2009 Yılı…………………………………….. 29
Çizelge 4.1 Merkez ve belde/köy nüfus toplamları – Türkiye, Konya …………. 33
Çizelge 4.2 Konya ilinin yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus dağılımı…..………. 34
Çizelge 4.3 Konya ilinin okuma yazma durumu, cinsiyet ve yaş grubuna göre
nüfus, 2008 yılı………………..…………………………………... 36
Çizelge 4.4 Yaş gruplarına ve yıllara göre işgücüne katılma oranı (%), Konya,
(15+ Yaş)…………………………………..……………………… 37
Çizelge 4.5 İstihdam faaliyet kollarına göre dağılımı, Konya, (15+ Yaş) (Bin)... 38
Çizelge 4.6 Cari fiyatlarla yıllar bazında kişi başına gelir($), Türkiye, Konya…. 39
Çizelge 4.7 Türkiye’nin tarım alanları………………..…………………………. 41
Çizelge 4.8 Konya’nın tarım alanları…………………..………………………... 42
Çizelge 4.9 Tarım işletmelerinin büyüklük ve faaliyetleri itibariyle dağılımı,
(%) Türkiye………………….……………………………………. 43
Çizelge 4.10 Konya ilinde tarım işletmelerinin büyüklüğüne göre dağılımları.... 44
Çizelge 4.11 Türkiye’de tarım işletmelerinin arazi tasarruf şekline göre
dağılımı, (%)…………………..…………………………………... 45
Çizelge 4.12 Arazi parça sayısı ve arazi büyüklüğü, Türkiye, Konya (%).…….. 46
Çizelge 4.13 Tarımsal işletmede bir ya da iki işi olan hanehalkı fertlerinin yaş
ve cinsiyete göre çalışan sayısı ve ortalama çalışılan gün sayısı….. 47
Çizelge 4.14 Arazi kullanımına göre dağılım, Türkiye, Konya……………….... 47
Çizelge 4.15 Tarımsal girdi kullanımının Konya ili ve Türkiye için dağılımı,
2004 yılı…………………………………………………………… 48
Çizelge 4.16 Gübre kullanımı (Ton), Konya, Türkiye, 2007 yılı……………….. 49
Çizelge 4.17 Konya ilinde kullanılan zirai mücadele ilaçlarının miktarları (Kg),
2008 yılı ……………………………..……………………………. 50
Çizelge 4.18 Yıllar itibariyle kredi bakiyeleri (TL)……………………………... 50
Çizelge 4.19 Yıllar itibariyle tarım kredi kooperatiflerinin normal, idari ve
kanuni takipteki borçlara uyguladığı zirai kredi faiz oranları (%)... 51
Çizelge 4.20 Bankalardan kullanılan kredilerin dağılımı, Türkiye, Konya……... 52
Çizelge 4.21 Konya ili süt ve et durumu…………………………….………….. 53
Çizelge 4.22 İşlenen arazinin dağılımı (dekar) 2008 Yılı………………..……… 55
Çizelge 4.23 Türkiye ve Konya’da yağ bitkileri ekim alanları, üretim ve verim
durumu………………..…………………………………………… 56
Çizelge 4.24 Türkiye ve Konya’da tahıl ekim alanları, üretim ve verim durumu. 57
Çizelge 4.25 Türkiye ve Konya’da endüstri bitkileri ekim alanı, üretim ve
verim durumu………………..…………………………………….. 58
Çizelge 4.26 Türkiye ve Konya’da yemeklik tane baklagillerin ekim alanı,
üretim ve verim durumu……………….………………………….. 59
Çizelge 4.27 Türkiye ve Konya’da yaprağı yenen sebzelerin üretim miktarları... 60
ix
Çizelge 4.28 Türkiye ve Konya’da baklagil sebzelerin üretim miktarları ..…….. 61
Çizelge 4.29 Türkiye ve Konya’da meyvesi yenen sebzelerin üretim miktarları.. 61
Çizelge 4.30 Türkiye ve Konya’da soğansı, yumru ve kök sebzelerin üretim
miktarları……………………..……………………………………. 62
Çizelge 4.31 Türkiye ve Konya’da üzümsü meyvelerin alanı, üretimi ve verim
durumu………………......………………………………………… 63
Çizelge 4.32 Türkiye ve Konya’da taş çekirdekli meyvelerin alanı, üretimi ve
verim durumu…………………..………………………………….. 64
Çizelge 4.33 Türkiye ve Konya’da sert kabuklu meyvelerin alanı, üretimi ve
verim durumu………………..…………………………………….. 65
Çizelge 4.34 Türkiye ve Konya’da yumuşak çekirdekli meyvelerin alanı,
üretimi ve verim durumu…………………..……………………… 66
Çizelge 4.35 Büyükbaş hayvan sayısı ve hayvansal üretim, Konya.……………. 67
Çizelge 4.36 Küçükbaş hayvan sayısı ve hayvansal üretim, Konya……….……. 69
Çizelge 4.37 Konya ve Türkiye’de tarımsal alet ve makinelerin durumu.……… 70
Çizelge 4.38 Türkiye ve Konya ilinde bulunan Tarım Kooperatiflerinin
durumu, 2006 yılı………………..………………………………… 70
Çizelge 5.1 İncelenen işletmelerin nüfus mevcudu ve cinsiyete göre dağılımı..... 71
Çizelge 5.2 İncelenen işletmelerde nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı……... 73
Çizelge 5.3 İncelenen işletmelerde nüfusun eğitim durumlarına göre dağılımı
(7 ve yukarı yaş)……………………………………………………. 75
Çizelge 5.4 İncelenen işletmelerde aile işgücü ve yabancı işgücü varlığı
(EİB,%)……………………………………………………………. 76
Çizelge 5.5 İşletme arazisi ve arazi tasarruf durumunun dağılımı (da)…………. 77
Çizelge 5.6 İncelenen işletmelerde arazi nevileri (da) ve dağılımı (%)................ 78
Çizelge 5.7 İncelenen işletmelerde arazi (çiftlik) sermayesi ortalama değerleri
(TL) ve oransal dağılımı (%)……………………………………… 80
Çizelge 5.8 İncelenen işletmelerde ortalama toprak sermayesi (TL) ve dağılımı
(%).. 81
Çizelge 5.9 İncelenen işletmelerde arazi ıslahı sermayesi………………………. 82
Çizelge 5.10 İncelenen işletmelerde bina sermayesi (TL) ve dağılımı (%)…….. 83
Çizelge 5.11 İncelenen işletmelerde bitki sermayesi (TL) ve dağılımı (%)..…… 85
Çizelge 5.12 İncelenen işletmelerde işletme sermayesi (TL) ve dağılımı (%)….. 86
Çizelge 5.13 İncelenen işletmelerde hayvan varlığı (Baş ve BBHB)…………… 87
Çizelge 5.14 İncelenen işletmelerde hayvan sermayesi değerleri (TL) ve
dağılımı (%)……………………………………………………….. 88
Çizelge 5.15 İncelenen işletmelerde küçükbaş hayvan sermayesi değerleri (TL)
ve dağılımı (%)…………………………………………………..... 89
Çizelge 5.16 İncelenen işletmelerde mevcut alet-makine çeşitleri ve ortalama
sayıları……………………………………………………………... 90
Çizelge 5.17 İncelenen işletmelerde ortalama alet-makine sermayesi (TL) ve
dağılımı (%)……………………………………………………...... 90
Çizelge 5.18 İncelenen işletmelerde ortalama para sermayesi (TL) ve dağılımı
(%)………………………………………………………………… 91
Çizelge 5.19 İncelenen işletmelerde ortalama malzeme mühimmat sermayesi
(TL) ve dağılımı (%)………………………………………………. 92
Çizelge 5.20 İncelenen işletmelerde reel borçlar, indi borçların dağılımı………. 93
Çizelge 5.21 İncelenen işletmelerde öz sermaye (TL) ve dağılımı (%)………… 94
x
Çizelge 5.22 İncelenen işletmelerde sermaye varlığı…………………………… 96
Çizelge 5.23 İncelenen işletmelerde gayrisafi üretim değeri (TL)……………… 97
Çizelge 5.24 İncelenen işletmelerde hayvansal üretim değerinin dağılımı……... 98
Çizelge 5.25 İncelenen işletmelerde bitkisel, koyunculuk, sığırcılık ve diğer
hayvancılık faaliyetleri gayrisafi üretim değeri (TL)……………... 99
Çizelge 5.26 İncelenen işletmelerde gayrisafi hasıla değerleri (TL)………......... 100
Çizelge 5.27 İncelenen işletmelerde gayrisafi hasıla değerlerinin bazı birimlere
düşen değerleri…………………………………………………….. 101
Çizelge 5.28 İncelenen işletmelerde işletme masraflarının dağılımı……………. 103
Çizelge 5.29 İncelenen işletmelerde toplam işletme masraflarının değişik
birimlere düşen değerleri………………………………………….. 103
Çizelge 5.30 İncelenen işletmelerde sabit masraf unsurlarının dağılımı………... 104
Çizelge 5.31 İncelenen işletmelerde değişen işletme masraflarının dağılımı…… 105
Çizelge 5.32 İncelenen işletmelerde bitkisel üretimde değişen masrafların
dağılımı……………………………………………………………. 106
Çizelge 5.33 İncelenen işletmelerde hayvansal üretimde değişen masraflar…… 107
Çizelge 5.34 İncelenen işletmelerde koyunculuk faaliyetine ait değişen
masraflar…………………………………………………………... 108
Çizelge 5.35 İncelenen işletmelerde brüt karın dağılımı………………………... 109
Çizelge 5.36 İncelenen işletmelerde koyunculuk faaliyetine ait brüt kar……….. 109
Çizelge 5.37 İncelenen işletmelerde saf hasılanın dağılımı……………………... 110
Çizelge 5.38 Saf hasılanın çeşitli birimlere düşen değerleri…………………….. 111
Çizelge 5.39 İncelenen işletmelerde tarımsal gelirin dağılımı………………….. 112
Çizelge 5.40 İncelenen işletmelerde mali ve ekonomik rantabilitenin dağılımı... 114
Çizelge 5.41 Finansal yatırım araçlarının reel getirileri………………..……….. 114
Çizelge 5.42 Korelasyon matrisi………………………………………………… 117
Çizelge 5.43 Faktör analizinde kullanılan değişkenler………………………….. 118
Çizelge 5.44 Faktör analizinde kullanılan değişkenler ve ortak faktör varyans
değerleri…………………………………………………………… 120
Çizelge 5.45 Faktör analizine ilişkin özdeğer, fark, oran ve kümülatif değerler... 122
Çizelge 5.46 Faktör analizine göre faktörlerin isimlendirilmesi ve bunlara
ilişkin özdeğer, varyans ve birikimli varyans değerleri…………… 123
Çizelge 5.47 Faktör yükleri matrisi……………………………………………... 126
Çizelge 5.48 Faktör dönüşüm matrisi…………………………………………… 127
Çizelge 5.49 Faktör skorları katsayı matrisi…………………………………….. 128
Çizelge 5.50 Koyun sayısındaki artış veya azalışların nedenleri……………….. 133
Çizelge 5.51 Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği teknikleri konusunda eğitim alıp
almama durumu…………………………………………………… 135
Çizelge 5.52 Aile işgücünün işletmeye katkısına ilişkin durum………………… 135
Çizelge 5.53 Koyunculuk desteklerinden yararlanma durumu………………….. 136
Çizelge 5.54 Kredi kullanma durumu (%)………………………………………. 137
Çizelge 5.55 Koyunculuktan elde edilen ürünlerin pazarlama imkanları……….. 137
Çizelge 5.56 Hayvanların barınma yapıları……………………………………... 138
Çizelge 5.57 Damızlık hayvan temini durumu………………………………….. 139
Çizelge 5.58 Koyunculuk faaliyetinin gerilemesine neden olan başlıca faktörler 140
Çizelge 5.59 Koyunların otlatma gün sayısı…………………………………….. 141
Çizelge 5.60 Koyunculuk faaliyeti ile ilgili devletten beklentilerin durumu…… 142
Çizelge 5.61 2011 Yılı birime destek miktarları………………………………... 153
xi
Çizelge 5.62 Diğer tarımsal amaçlı destekler…………………………………… 154
Çizelge 5.63 Faiz indirimli kredi uygulamaları (%)…………………………….. 155
Çizelge 5.64 Uzun yıllar içinde gerçekleşen ortalama değerler (1975 - 2010),
Konya……………………………………………………………… 156
Çizelge 5.65 Son yıllardaki sıcaklık artışına bağlı olarak, işletmelerde hayvan
yetiştiriciliği konusunda meydana gelen değişikliklere ilişkin
durum……………………………………………………………… 157
Çizelge 5.66 Son yıllardaki sıcaklık artışına bağlı olarak, bitkisel ürünlerin
yetiştirilmesi konusunda meydana gelen değişikliklere ilişkin
durum……………………………………………………………… 157
xii
1. GİRİŞ
Hayvancılık, Türkiye’de artan nüfusun yeterli ve dengeli beslenmesinde ve birçok

alanda endüstri hammaddesi olarak kullanılması açısından önemli bir yer tutmaktadır.
Bununla birlikte hayvancılık sektörü, içine bir çok faaliyeti dahil etmesi nedeniyle,
Türkiye ekonomisine olduğu kadar, sosyal sorunlarına da çözüm getirebilmektedir.
Hayvancılık, kırsal alanlarda yaşanan işsizliği azaltmasının yanı sıra, kente göçün önüne
geçerek, çarpık kentleşme ve nüfus baskısını azaltmak gibi, sosyal fonksiyonları
üstlenmektedir. Bir ülkenin milli geliri açısından hayvancılığın önemi ise, ülkenin
dengeli kalkınmasına katkıda bulunmak, milli geliri artırmak ve diğer sektörlere
hammadde sağlamaktır.
Türkiye, coğrafi özellikler bakımından hayvansal ürün üretimi için uygun bir ortam
sağlamakta olup, önemli bir potansiyele sahip bir ülkedir. Türkiye’de hayvancılığın
gelişmesi ancak doğru tarım politikaları, ırkların ıslah edilmesi, yem bitkisi tarımına
yeterli önemin verilmesi ve sınırlarımızın ciddi kontrolü ile kırmızı etin iç piyasaya
girmesine izin verilmemesi ile olacaktır. Bu şekilde, ihracatçı konumunda olan Türkiye,
yeniden eski durumuna kavuşabilecektir.
Türkiye’de koyun yetiştiriciliği hayvancılık açısından önemli bir yer teşkil etmektedir.
Kırmızı et ve süt üretiminin bir kısmı ile, yapağı koyunlardan sağlanmaktadır. Daha az
sermaye ve yatırım gerektiren ayrıca işgücünün değerlendirilmesinde önemli bir yere
sahip olan koyunculuk, Türkiye koşullarında devam ettirilmesi gereken bir hayvancılık
faaliyetidir.
Konya ili ve çevresi sahip olduğu iklim ve bitki örtüsü sebebiyle koyun yetiştiriciliği
açısından önemli bir il olarak Türkiye coğrafyasında yerini almaktadır. Kurak iklim
koşulu, geniş yayla ve meraların mevcut olması koyunculuk faaliyetinin yapılması için
uygun ortam yaratabilmektedir.
1
Bitkisel üretimin genellikle tahıla dayandığı, aynı zamanda yağışların yetersiz olduğu
yerlerde koyun populasyonları yoğunluk kazanmaktadır. Konya ilinde koyun ırkı
olarak, Konya (Orta Anadolu) Merinosu, MerinosxH.Down (Hasmer) Alman siyah baş
ve AkkaramanxH.Down (Hasak) Alman siyah baş’ın ağırlıklı olarak yetiştirildiği
görülmektedir. Türkiye doğal ve ekolojik koşullar bakımından hayvancılığa oldukça
elverişlidir. Türkiye’de hayvancılığı geliştirmeye yönelik politikaların yetersiz oluşu,
ülkeyi hayvan sayısı çok ancak hayvansal ürünler üretimi yetersiz bir duruma
getirmiştir. Hayvansal üretimin geliştirilmesi için; hayvancılık işletmelerinin
incelenmesi, analizi, sorunları ile hayvansal üretimi etkileyen faktörlerin ve etki
derecelerinin belirlenmesi önemlidir.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre; Konya ilinde 31 ilçe bulunmakta
olup, 15 ilçede yerli koyun ırkı yetiştirilmekte, 16 ilçede ise yerli koyun ırkları ve
varyeteleri ve merinos koyunu ırkları yetiştirilmektedir. İldeki, tarım işletmelerinde
koyun yetiştiriciliğinin en yoğun yapıldığı, tarım tekniği, coğrafi ve ekonomik durum
bakımından Konya ilini temsilen Cihanbeyli, Karatay ve Karapınar ilçeleri araştırma
alanı olarak saptanmıştır. Bu ilçelerde koç altı koyun sayıları sırasıyla, Cihanbeyli ilçesi
43.470, Karapınar ilçesi 64.500 ve Karatay ilçesi 77.005 adettir (Anonim 2009).
Yerli koyun ve yerli merinos toplamı Türkiye genelinde 2004 yılı için 25.201.155 baş,
2005 yılı için 25.304.325 baş, 2006 yılı için 25.616.912 baş iken, Konya ilinde 2004 yılı
için 1.332.073 baş, 2005 yılı için 1.328.401 baş ve 2006 yılı için 1.322.382 baştır.
Mevcut verilere göre, Konya ilinde yerli koyun ve yerli merinos varlığının Türkiye
toplamı içindeki payı 2004-2006 yılları arasında ortalama %5.3’dür. Türkiye
toplamında 2005 yılı için artış hızı %0.41 ve 2006 yılı için artış hızı %1.24 iken, Konya
ilinde ise 2005 yılı için artış hızı %-0.28 ve 2006 yılı için artış hızı %-0.45’dir. Bu
oranlara göre değerlendirme yapıldığında, yerli koyun ve kültür ırkı melezlerinde
sayısında Türkiye genelinde artış var iken, Konya ilinde azalış görülmektedir. Konya
ilinin koyun varlığı bakımından önemi dikkate alındığında, koyun sayısının neden
azaldığı, bu azalışa hangi faktörlerin sebep olduğunun araştırılması gerekmektedir.
Konya ilindeki koyun eti üretiminin Türkiye içindeki payı, 2004 yılında %6.6, 2005
yılında %6.4 ve 2006 yılında %6.3’dür (Anonim 2009).
2
Konya ili ve Türkiye genelinde hayvancılık sektöründe yaşanan problemlerin çözümü
için, bütün tarımsal işletmelerde kurumsallaşma ve ihtisaslaşma yaygınlaştırılmalı,
verimlilik ve kaliteli üretim artırılarak ithalata olan kısmi bağımlılık ortadan
kaldırılmalıdır. Ayrıca, hayvancılığımızın AB ülkeleri ile rekabet edilebilir bir düzeye
getirilmesi için, üreticilerin ekonomik ve mesleki çıkarlarını koruyabilecekleri başta
kooperatifler ve üretici birlikleri gibi örgütler olmak üzere mevcut yem kaynaklarının
değerlendirilmesi yem bitkileri üretiminden pazarlama organizasyonuna kadar tüm
tarım alanlarını içine alan ulusal bir programın acil olarak uygulamaya konulması
zorunlu görülmektedir.
Konya ilinde koyunculuk faaliyetinin mevcut durumunun tespit edilmesi, koyun

yetiştiren tarım işletmelerinin genel özelliklerinin ortaya konularak ekonomik
analizlerinin yapılması ve işletme bütünü içinde koyunculuk faaliyetinin yerinin
belirlenmesi, istatistik tekniklerinden faktör analizi yardımıyla koyunculuk faaliyetine
etki eden önemli unsurların ortaya çıkarılması, koyun yetiştiricilerinin karşılaştıkları
sorunların belirlenerek çözüm önerileri sunulması ve son olarak Konya ilinde
koyunculuk faaliyetini geliştirme imkanlarının belirlenmesi bu çalışmanın amaçları
arasında sayılabilmektedir.
3
2. KAYNAK ÖZETLERİ
Türkiye’de ve Türkiye dışındaki diğer ülkelerde koyun yetiştiriciliğinin ekonomisi ve

koyun yetiştiren tarım işletmelerinin ekonomik analizine yönelik çeşitli araştırmalar
yapılmıştır. Bu konuda yapılmış çalışmalardan ilgili olanlarına aşağıda yer verilmiştir:
Duncan (1968), “Faktör Analizi, Bir Çiftlik Yönetimi Araştırma Aracı” adlı
araştırmada, faktör analizi tekniği ile ilgili bilgi verilmiştir. Bir çiftlik yönetimini
etkileyen unsurların faktör analizi yardımı ile belirlenmesi üzerine yapılmış bir
çalışmadır. Çiftlik yönetimi araştırmalarında bu analizin kullanımında oldukça iyi
sonuçlar elde edilmiştir.
Yurdakul (1974)’ün, “Adana İli Koyun Besiciliği Ekonomisi” adlı araştırmasında, ilde
koyun besiciliği yapan işletmelerin ekonomik yapılarına ilişkin analiz yapılmıştır.
Ekonomik analiz aşamasında korelasyon analizi, faktör analizi ve regresyon analizi
kullanılmıştır.
Açıl ve Demirci (1976), “Türkiye Koyunculuk Ekonomisi ve Orta Anadolu Koyun

İşletmeleri” adlı araştırmalarında, Orta Anadolu koyunculuk ekonomisi ile ilgili analiz
gerçekleştirmiştir. Koyunculuk üretim faaliyetinin temel girdilerinden yem fiyatları
1966-1976 yılları arasında 3.3 kat, ücretler 2.7 kat, yapı malzemesi fiyatları 2.5 kat
artarken aynı dönemde koyun ürünlerinin çiftçi eline geçen fiyatları canlı koyunda 4.4
kat, koyun etinde 3.5 kat, sütte 3 kat ve yapağıda ise 2.7 kat artmıştır. Sonuç olarak,
koyun ve koyun ürünleri fiyatlarının gelişme seviyesinin bu üretim faaliyetinin
devamlılığını sağlayacak ölçüde ve rekabet gücünü artırıcı yönde olduğunu
göstermektedir.
Sönmez vd. (1990)’nin, “Batı Anadolu ve Trakya’da Koyunculuk İşletmelerinin Yapısal

Özelliği ve Verimliliği” adlı araştırmasında, Batı Anadolu ve Trakya için Ege
Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nin geliştirdiği yeni koyun tiplerinin özellikleri ortaya
çıkarılmış ve bu bölgelerde koyunculuğun yapısal özellikleri ve verimlilikleri
araştırılmıştır.
4
Patterson ve Patterson (1991), “Güney-Batı Viktoria’da Sistemlerin Devamlılığında Kar
Maksimizasyonu” adlı araştırmada, koyunculuk yapan tarım işletmelerinde uzun
dönemde işletme toplam karlılığının maksimizasyonunun hektar başına elde edilen
yapağı gelirini yükselteceğini ortaya koymuşlardır.
Karaca vd. (1993)’nin, “Doğu Anadolu Bölgesinde Koyun Yetiştirmenin Sosyolojik

Ekonomik ve Genetik Görünüşü” adlı araştırmasında, Doğu Anadolu Bölgesinde
koyunculuğun yapısal özelliklerini ve verimliliğini ortaya çıkarmak amacıyla yaptıkları
bu çalışma, koyunculuk işletmelerinin genel özelliklerini belirlemektir. Otlatma süresi
ve çoban kullanımı, sürü yönetimi ve işgücü, verimlilik, işletmelerin ekonomik
analizleri ve yetiştiricilerin koyunculuk ile ilgili görüş ve değerlendirmeleri ele
alınmıştır.
Vitola (1995), Litvanya’da çeşitli yıllara ait veriler kullanarak, koyunculuk ekonomik
analizi yapmış, koyunculuğun karlı bir üretim faaliyeti olduğunu vurgulamıştır.
Ekonomik analiz aşamasında çeşitli yıllara ait koyun sayıları, yapağı ve koyun eti
üretimi ile ilgili veriler kullanılmıştır.
Darwich (1998), “Suriye'de Jabel Abdel Aziz Dağlık Bölgesindeki Küçükbaş Hayvan
Yetiştiren İşletmelerin Ekonomik Analizi” adlı araştırmada, Suriye’nin kuzeydoğu
kesiminde Jabel Abdel Aziz dağlık bölgesinde, hayvansal üretim yönünden önemli yere
sahip olan bölgede, küçükbaş hayvan yetiştiren işletmelerin sosyo-ekonomik yapıları
incelemiş ve ekonomik analizi yapılmıştır.
Cevger (1997), “Karaman İli Kuzu Besi İşletmelerinde Karlılık ve Verimlilik

Analizleri” adlı araştırmada, bu işletmelerde kullanılan üretim faktörlerinin
dağılımlarını ve kaynak kullanım etkinliğini tespit etmek, optimum kaynak kullanımını
sağlayarak karlılık ve verimliliği yükseltmek için alınabilecek önlemleri saptamak
amaçlamıştır. Araştırmada, ilde kuzu besi işletmeleri arasından tabakalı rastgele
örnekleme yöntemi ile seçilen 41 adet işletmeden anket yoluyla sağlanan 1993, 1994 ve
1995 yıllarına ait veriler kullanılmıştır. İşletme sonuçlarının değerlendirilmesinde,
Cobb-Douglas üretim fonksiyonu modelinden yararlanılmış, çeşitli rantabilite rasyoları
5
kullanılmıştır. Araştırmada 100 baş ve daha az sayıda kuzuya sahip işletmeler küçük
ölçekli, 101-200 baş arası kuzuya sahip olanlar orta ölçekli, 201 ve üzeri sayıda kuzuya
sahip olanlar ise büyük ölçekli işletme olarak tanımlanmıştır. Yapılan logaritmik çoklu
regresyon analizleri sonucunda küçük ve orta ölçekli işletmelerde ölçeğe göre azalan,
büyük ölçekli işletmelerde ise ölçeğe göre artan verim tespit edilmiştir. Girdi
unsurlarının marjinal değer prodüktivitileri; besi materyalinde 1.38 TL, yemde 2.04 TL,
işçilikte 1.45 TL, veteriner hekim ve ilaç giderlerinde 2.12 TL, bakım-onarım ve
amortisman masraflarında 3.08 TL ve diğer masraflarda 4.13 TL olarak saptanmıştır.
İşletmelerin fiili ve tahmini üretim değerlerinden yararlanarak ortalama verimlilik
endeksleri hesaplanmıştır. İl ortalamasının baz alındığı endeks değerleri küçük ölçekli
işletmelerde 104.10, orta ölçekli işletmelerde 98.19, büyük ölçekli işletmelerde ise
97.83 olarak saptanmıştır.
Özayar (1997), “Yozgat İli Yerköy İlçesinde Koyun Yetiştiriciliğinin Ekonomik

Analizi” adlı araştırmada, 1 kg koyun sütünün 56.447 TL’e mal olduğu ve yem
masraflarının toplam maliyet içerisindeki payının %25 olduğunu tespit etmiştir.
Connoly (2000)’nin çalışmasında, İrlanda’nın koyun üretiminde ekonomik performansı

değerlendirilmiştir. Koyunculuk işletmelerinin koyunculuk için uygun olmayan
alanlarda yoğunlaştığı ve işletmelerin %75’nin bu uygun olmayan alanlarda
bulunduğunu belirtmiştir. Fransa, İngiltere, İspanya, Yunanistan ve İrlanda’nın toplam
et üretiminin, Avrupa Birliği koyun eti üretiminin %86’na sahip olduğunu bildirmiştir.
İrlanda’nın 1999 yılına ait koyunculuk gelirinin 154 milyon $ olduğu, toplam tarımsal
üretim değeri içerisindeki payınınn %5’e karşılık geldiğini bildirmiştir. 1992 yılında AB
genel tarım politikaları ile konulan kotaların sonucunda koyun sayısının düştüğünü
belirtmiştir.
Direk vd. (2000)’nin, “Konya İlindeki Koyunculuk İşletmelerinin Yapısal Özellikleri”

adlı çalışmasında, 1997-1998 yıllarında işletmelerin yapısal özellikleri ortaya
konulmuştur. Araştırmanın materyalini, Konya merkez ve ilçelerinden toplam 45
işletme oluşturmuştur. Konya’da hakim koyun ırkı Akkaraman olup, Merinos, Kıvırcık,
AkkaramanxDağlıç ve AkkaramanxMerinos melezleri yetiştirilmektedir. Sürü
6
kompozisyonu %63.60 anaç koyun, %21.17 toklu, %13.47 kuzu ve %1.76 koç
şeklindedir. Damızlık seçiminde morfolojik yapıya bakılmaktadır. Damızlıkta kullanma
yaşı 17-20 ay, damızlıkta kullanma süresi 3-3.5 yıldır. Yetiştiricilik ekstansif yapıdadır.
Koyunların beslenmesi mera ve anıza dayanmakta kış aylarında ek yemleme
yapılmaktadır. Bölgede koyunlar Ağustos ayında kızgınlık göstermeye başlamakta ve
aşımı Kasım ayına kadar sürmektedir. Koç katanı serbest usulde yapılmaktadır.
Koyunculuk genelde işletmecinin yan gelir kaynağını oluşturmaktadır. Sağlık koruma
uygulamaları yetersizdir. Barınaklar ilkel yetiştiricinin konusundaki bilimsel bilgi
düzeyi yetersizdir.
Morrison vd. (2000), “Yeni Zelanda’da Koyun ve Sığır Yetiştiriciliğinin Etkinliği:

Düzenleyici Reform Etkileri” adlı araştırmasında, Yeni Zelanda’daki çiftliklerin
verimliliğini araştırmıştır. 1980’li yıllarda alınan düzenleyici reformun etkileri gözden
geçirilmiştir. Yeni Zelanda’da koyun ve sığır yetiştiriciliği yapan tarım işletmelerinin
ekonomik analizinde translog üretim fonksiyonunu kullanmıştır.
Aydın ve Dellal (2001), “Artvin İli Koyun Yetiştiriciliğinin Yapısal Özellikleri” adlı
çalışmada, ilde en yaygın yetiştiriciliği yapılan ırkın Hemşin ve Akkaraman olduğunu,
sürü büyüklüğünün ortalama 126.4 olduğunu, ilkine damızlıkta kullanma yaşının
dişilerde 18, erkeklerde ise 17 ay olduğunu, damızlıkta kalma süresinin erkeklerde 5 yıl,
dişilerde ise 6.5 yıl olduğunu, koç katımının serbest usulde yapıldığını, koç katımının
Ekim ayında başladığı, Kasım ayında bittiği, barınak dezenfeksiyonu ve aşılamanın
işletmelerin tamamında yapıldığı, yetiştiricilikte geleneksel yöntemlerin devam ettiğini
ortaya koymuşlardır.
Dağıstan (2002), “Orta-Güney Anadolu Bölgesi’nde Koyunculuk Faaliyetinin

Ekonomik Analizi” adlı araştırmasında, Orta-Güney Anadolu Bölgesi’nde koyunculuk
faaliyeti yapan tarım işletmelerini incelemiş, bu işletmelerde koyunculuk faaliyetinin
ekonomik yapısını ve sorunlarını ortaya koymayı amaçlamıştır. Elde edilen sonuçlara
bakılarak bazı sektörel çözüm önerileri getirilmiştir. Araştırmada yer alan işletmelerde
1.966 TL olan gayrisafi hasıla değerinin %52’ni oluşturan koyunculuk faaliyeti gelirinin
%16.93’ü süt üretiminden sağlanmaktadır. İncelenen işletmelerde işletme başına
7
koyunculuk faaliyeti ortalama safi karı 1.447 TL olup, işletmelerin %29’u negatif safi
kara sahiptir. İşletme başarısında etkili olan bazı faktörler koyun sayısı ve işletmede
kullanılan aile işgücü oranıdır. Koyunculuk faaliyetinin geliştirilebilmesi için öncelikle
sürü büyüklüğünün 50 koyunun üzerine çıkarılması ve aile işgücünün daha etkin
kullanılması sağlanmalıdır.
Dellal vd. (2002)’nin, GAP Bölgesinde küçükbaş hayvan yetiştiriciliği ile uğraşan
işletmelerin ekonomik analizinin ve bu faaliyetten elde edilen hayvansal ürünlerin
pazarlanması konularının ele alındığı araştırmada, bölgedeki mevcut durum ortaya
konulmuştur. Araştırma sonuçlarına göre, aktif sermaye içinde arazi sermayesinin payı
%62.95, hayvan sermayesinin payı %9.84’dür. Hayvansal üretim değerinin %83.39’u
koyun ve keçi yetiştiriciliğinden elde edilmektedir. Koyunculukta üretim değerinin
%30.70’i, keçi yetiştiriciliğinde ise %55.73’ü süt üretim değerinden elde edilmektedir.
Gayrisafi üretim değerinin %43.34’nü bitkisel üretim değeri, %55.66’nı hayvansal
üretim değeri oluşturmaktadır. Gayrisafi üretim değeri içinde en büyük payı %39.92
payı ile koyun yetiştiriciliği almaktadır. İşletmelerde elde edilen toplam aile gelirinin
%96.33’ü tarımsal gelir, %3.67’si tarım dışı gelirdir.
Şahin ve Yıldırım (2002), Van ili merkez ilçede koyunculuk yapan işletmelerin yıllık
faaliyetlerini ekonomik açıdan değerlendirmiştir. İşletmelerin girdi kullanım düzeyleri
belirlenmiş olup, işgücü verimlilikleri, karlılık oranları ve bazı etkinlik katsayıları
hesaplanmıştır. Çalışmanın verileri, Van ili merkez ilçede bulunan 12 köyden tabakalı
tesadüfi örnekleme yöntemi ile belirlenen 63 işletmeden toplanmıştır. Veriler 1999-
2000 üretim dönemine ait bulunmaktadır. Brüt üretim değerinin %67.8’i kuzu üretim
değerinden elde edilmiştir. Toplam değişken masrafların %68.3’nü yem masrafları
oluşturmaktadır. Bir üretim döneminde koyun üretim birimi başına düşen yem miktarı
143.7 kg olup, bunun 81.33 kg’ı kaba yem ve 64.44 kg’ı ise kesif yemdir.
Aksoyak (2004), “Konya İli Sarayönü İlçesi Tarım İşletmelerinin Ekonomik Analizi ve
Planlanması” adlı araştırmasında, Konya ili Sarayönü ilçesi tarım işletmelerinin
ekonomik analizlerini yapmış, işletmelerin optimum ürün bileşiminde yeter gelirli
işletme büyüklüklerini doğrusal programlama yöntemiyle belirlemiştir. Araştırmada,
8
işletmelerden tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemine göre belirlenen 92 işletme ele
alınarak, bu işletmelerden anket yöntemiyle sağlanan veriler değerlendirilmiştir. Elde
edilen veriler 2000-2001 üretim dönemine aittir. İncelenen işletmelerde bir çiftçi ailesi
ortalama 4.95 nüfusa sahiptir. Ortalama işletme arazi genişliği 242.54 dekardır.
İşletmelerde aktif sermayenin %83.62’ni çiftlik sermayesi ve %16.38’ni ise işletme
sermayesi oluşturmaktadır.
Kan ve Direk (2004)’nin, “Konya İlinde Kırmızı Et Fiyatlarındaki Gelişmeler” adlı

araştırmasında, 1995-2003 yılları arasında Konya ili Et ve Balık Kurumu’nda oluşan
kırmızı et fiyatlarındaki gelişmeler incelenmiştir. Araştırmada ayrıca Konya ili kırmızı
et fiyatlarındaki mevsimsel dalgalanmaların analizi de yapılmıştır. Araştırma
bulgularına göre, ele alınan dönem içerisinde kırmızı et reel fiyatları 1995 yılı başlangıç
yılına göre %18.12 oranında azalmış olup, reel fiyatlar önemli mevsimsel dalgalanmalar
göstermektedir. Bu dönem içerisinde en yüksek fiyatlar sırasıyla Temmuz, Ağustos,
Eylül ve Haziran aylarında, en düşük fiyatlar ise Nisan, Mayıs ve Şubat aylarında
oluşmaktadır.
Kaymakçı vd. (2004), “Damızlık Koyun-Keçi Yetiştirici Birliklerinin İşlevleri” adlı

araştırmalarında, Türkiye’de hayvancılıkta örgütlenme politikalarının tarihsel gelişimini
incelemiş, bu birliklerin amacı ve çalışma konuları, koyun ve keçi ıslahında örgütlenme
modeli önerisini ortaya koymuşlardır.
Kırk (2004), “Van ilinde Koyun ve Keçi Yetiştiriciliğinin Yapısı ve Geliştirme Yolları”
adlı araştırmasında, yetiştiricilerin teknik anlamda küçükbaş hayvan besisi yapmadığını,
yetiştiricilerin en büyük probleminin kaba ve kesif yem fiyatlarının yüksek olduğunu,
damızlık seçiminde ise bilimsel dayanaklarda daha çok geleneksel damızlık seçim
kriterleri olan, vücut rengi, boynuz yapısı, kuyruk şekli gibi kalitatif özellikler ön planda
tutularak, mevcut sürülerin içinden damızlık erkek ve dişileri tercih ettiklerini
belirtmektedir.
Aktürk vd. (2005), “Gökçeada’da Ekstansif Koşullarda Hayvancılık Yapan İşletmelerin

Sosyo-Ekonomik Açıdan İncelenmesi” adlı araştırmalarında, Gökçeada’da serbest
9
koşullarda küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapan işletmeleri sosyo-ekonomik açıdan
incelemişlerdir. Bu kapsamda, Gökçeada’daki işletmeler arasından basit tesadüfi
örnekleme yöntemi ile 49 örnek seçilmiş ve araştırma verileri işletmelerde yönetici
konumunda olan çiftçilerle yüz yüze yapılan anketlerden elde edilmiştir. İşletmelerin
hayvancılıktan elde ettiği GSÜD’nin %78.62’si küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinden
gelmektedir. İşletmelerdeki brüt karın %90.26’sı da küçükbaş hayvancılıktan elde
edildiği diğer önemli bir bulgudur. Küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinin yaygınlaşmasının
nedenleri, işletme başına düşen arazi genişliğinin az olması ve yetiştiricilik için bir çok
işletmenin düşük düzeyde girdi kullanmasıdır.
Dayan (2006), “Norduz Koyunu Yetiştiriciliği Yapılan Kimi İşletmelerin Yapısal

Özellikleri” adlı araştırmasında, Van ili Gürpınar ilçesi sınırları içerisinde bulunan Norduz
Bölgesi’nde Norduz koyunu yetiştiriciliği yapılan işletmelerin yapısal özelliklerini ve
Norduz koyununun envanterini saptamayı amaçlamıştır. Araştırma, 7 köyde bulunan 71 aile
işletmesinde anket çalışması yapılarak yürütülmüştür. Bölgenin iklim koşulları, topoğrafik
yapısı ve yetiştiricilerin eğitim düzeyinin düşük olması gibi çeşitli nedenlerden dolayı
koyunculuk geleneksel yapısını devam ettirmektedir. Bölgede koyunculuk küçük aile
işletmelerinde aile ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yapılmaktadır. Norduz koyunu bölge
koşullarına çok iyi uyum sağlamış yerli bir koyun tipidir. Anket yapılan işletmelerdeki
toplam Norduz koyun varlığı 13.905 baş civarında tespit edilmiştir. İşletme başına düşen
Norduz koyun sayısının ortalama 196 baş olduğu belirlenmiştir. Norduz koyunlarının
ortalama merada otlatma süresi, laktasyon süresi ve sütten kesim yaşı sırasıyla 230 gün, 161
gün ve 4 ay olarak saptanmıştır.
Bostancı (2006), “Kırıkkale İlinde Koyun Yetiştiriciliğinin Yapısal ve Yetiştiricilik

Özellikleri” adlı araştırmasında, Kırıkkale ilinde koyun yetiştiriciliği ile ilgili yapısal ve
yetiştiricilik özelliklerini incelemiştir. Üzerinde durulan özellikler; üretim sistemi,
işletmelerdeki hayvan sayıları, sürü bileşimi, mera özellikleri, barınak özellikleri, köyde
ve merada ek yapılar, su kaynağı, işgücü kullanma durumu, koç katım uygulamaları, döl
verimi özellikleri, kışın sürü idaresi, doğum uygulamaları, kuzu büyütme dönemi
uygulamaları, sağım dönemi uygulamaları, kırkım dönemi uygulamaları, damızlık
kullanım durumu, sağlık koruma uygulamaları, işletmelerde yetiştirilen bitkisel ürünler
ve yem kaynakları, koyun yetiştiriciliğiyle ilişkili sorunlar ve örgütlenmedir.
10
Flanders ve McKissick (2006), Amerika Birleşik Devletlerinin Georgia eyaletinde
yaptıkları çalışmada 159 yerleşim biriminden 140 tanesinde koyun ve keçi yetiştiriciliği
yapıldığını belirlemiştir. Bu yerleşim birimlerinde 156.374 baş keçi bulunduğunu ve
bunların toplam değerinin 12.5 milyon $ olduğunu tespit etmişlerdir. Aynı araştırma
bölgesinde koyun mevcudu 8.005 baş olarak tespit edilmiş olup, koyunların toplam
değerinin 680.931 $ olduğunu bildirmişlerdir. Doğrudan koyun ve keçi üretim gelirinin
13.2 milyon $ olduğu ve üretimdeki dolaylı etkilerden dolayı da 8.5 milyon $ ilave gelir
elde edildiği, böylece koyun-keçi yetiştiriciliği faaliyeti sonucunda 21.7 milyon $
toplam gelir sağlandığını ifade etmişlerdir. Koyunculuk işlerinde çalışan işçi geliri
ortalama 1.031 $ olarak tespit edilmiş olup, bu gelir seviyesinin yapılan işletmeciliğin
küçük ölçekli işletmecilik anlamına geldiğini bildirmişlerdir.
Paksoy vd. (2007), “Kahramanmaraş Yöresi Koyunculuk İşletmelerinin Yapısal

Yönden Mevcut Durumları ve Geliştirilmesi Üzerine Bir Araştırma” adlı
araştırmalarında, Kahramanmaraş bölgesindeki mevcut koyunculuk işletmelerinin
yapısal durumlarının belirlenmesi, sorunların saptanarak gerekli önerilerde bulunulması,
geliştirme olanaklarının incelenmesi ve bölge iklim koşullarına uygun farklı kapasitede
ve tiplerde ağıl planlarının geliştirilmesini amaçlamıştır. Bu ile bağlı 5 ilçe ve bu
ilçelere bağlı toplam 15 köy ve yerleşim yerinden 30 barınak gayeli örnekleme
yöntemine göre seçilmiş ve bu barınaklara hazırlanan anket uygulanmıştır. Araştırma
sonucunda incelenen barınakların %100’nün yörenin iklim koşullarına ve planlama
kriterlerine uygun olarak yapılmadığı belirlenmiştir. Araştırma sonucunda belirlenen
sorunların giderilmesi amacıyla, yöre iklim özellikleri ve yöreye uygun planlama
kriterleri dikkate alınarak, farklı tip ve kapasitede iki adet örnek koyun ağılı planı
geliştirilmiştir.
Paksoy (2007), “Kahramanmaraş İlinde Süt Üretimine Yönelik Keçi Yetiştiriciliğine Yer
Veren Tarım İşletmelerinin Ekonomik Analizi” adlı araştırmasında, Kahramanmaraş
ilinde süt üretimine yönelik keçi yetiştiriciliğine yer veren tarım işletmelerinin
ekonomik analizini yapmış ve keçiden elde edilen ürünlerin pazara arzı ile keçi sütünü
işleyen tarıma dayalı sanayi işletmelerin durumunu incelemiştir. Araştırma materyalini
tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilen 76 tarım işletmesinden ve gayeli
11
örnekleme ile seçilen 11 tarıma dayalı sanayi işletmesinden anket yoluyla toplanan
veriler oluşturmuştur. Örnek işletmeler hayvan sayılarının ortaya konulan dağılımı
dikkate alınarak 2 tabakaya (10-80 baş ve 81+ baş) ayrılmıştır. Araştırma sonuçlarına
göre incelenen işletmelerde aktif sermaye içinde çiftlik sermayesinin oranı %48.99,
işletme sermayesinin oranı %51.01’dir. Hayvansal üretim değerinin %83.53’ü keçi
yetiştiriciliğinden elde edilmektedir. Keçi yetiştiriciliğinde üretim değerinin %44.86’sı
süt üretim değerinden elde edilmektedir. Gayrisafi üretim değerinin %14.71’ni bitkisel
üretim değeri, %85.29’nu hayvansal üretim değeri oluşturmaktadır. Gayrisafi üretim
değeri içinde en büyük payı %71.24 ile keçi yetiştiriciliği almaktadır. İşletmelerde elde
edilen toplam aile gelirinin %92.0’si tarımsal gelir, %8.0’i tarım dışı gelirdir. Ekonomik
analiz sonucunda büyük işletmelerin küçük işletmelere oranla daha başarılı olduğu
belirlenmiştir.
Tölü vd. (2007), “Türkiye’nin Önemli Hayvancılık Bölgelerinden Biga Koyunculuğuna

Genel Bir Bakış” adlı çalışmalarında, işletmeleri koyunculuğu genelde ebeveynlerden
öğrettikleriyle yürüttüklerini, sağlık koruma konusunda yetersiz kaldıkları ve belirli bir
sorunuyla karşılaşmadan gerekli sağlık tedbirlerini almadıklarını, yetiştiricilerin
%47’nin aşım döneminde ek yemleme yapmadıklarını, yetiştiricilerin %79’nun yalama
taşı kullandığını, doğumların %60’ı Aralık, Ocak, Şubat aylarında gerçekleştiğini,
sütten kesim yaşı ise 90 günlük yaşta olduğunu, kırkımın el makası yardımıyla
genellikle Haziran ayında yapıldığını, işletmelerin %73’nün veteriner hekimden yardım
aldığını, %90’nın ise dezenfektan olarak kireç kullandığını saptamışlardır.
Dağıstan vd. (2008), “Koyunculuk Üretim Faaliyetinin Faktör Analizi: Orta-Güney

Anadolu Örneği” adlı çalışmalarında, koyunculuk işletmelerinin başarısını etkileyen
temel faktörler belirlenmiştir. Analizler sonucunda yedi açıklayıcı faktör bulunmuştur.
Elde edilen bu faktörler; işletme büyüklüğü, rantabilite, yem girdisi, birim masraflar,
arazi, işgücü verimliliği, otlatma süresidir. Bu faktörlerin varyans yüzdeleri toplamı
82.89 olup, toplam değişimin %82.89’u belirlenen bu faktörler tarafından
açıklanabilmektedir.
12
3. MATERYAL VE YÖNTEM
3.1 Materyal
Araştırmada kullanılan materyalin önemli bir bölümü, bölgede koyun yetiştiriciliği

yapan tarım işletmelerinden anket yapılarak elde edilen veriler oluşturmaktadır. Örnek
seçilen işletmelere gidilerek yüz yüze kişisel görüşme yapılmak suretiyle anket formları
doldurulmuştur. Tarım işletmelerinde Ekim - Kasım 2009 döneminde anket ile bilgi
toplanmıştır. Elde edilen birincil verilerin yanı sıra, konu ile ilgili daha önce yapılmış
olan araştırma bulguları, çeşitli kuruluşların kayıtları ve yayınlanmış ikincil verilerden
yararlanılmıştır.
3.2 Yöntem
Tarım işletmelerinin genel özelliklerini ortaya koyan çeşitli başarı ölçütleri mevcuttur.
Bunlar arasında Gayrisafi hasıla, brüt kar ve tarımsal geliri örnek olarak verebiliriz. Bu
başarı ölçütlerine göre, işletmelerin faktör analizi yöntemi ile işletme başarılarında etkili
olan faktörler ortaya konulmuştur. Araştırmada uygulanan metotlar aşağıda
verilmektedir.
3.2.1 Örnek seçiminde uygulanan yöntem
Araştırma kapsamında yapılan ön çalışmada, özellikleri itibariyle ili temsil edebilecek

ilçeler gayeli olarak belirlenmiştir. Araştırma kapsamına giren 3 ilçe bulunmakta, bu
ilçelerin koyun sayıları toplamı 2009 yılında 334.795 baş olup, Konya ilinin %28.58’ni
oluşturmaktadır. Örnek ilçeler ve köyler seçilirken, doğal faktörler, tarım tekniği ve
küçükbaş hayvancılık bakımından araştırma alanını temsil etmesine dikkat edilmiştir.
Bu çalışmanın ana materyalini, Konya ili Cihanbeyli, Karatay ve Karapınar ilçelerinde

koyun yetiştiriciliği yapan tarım işletmelerinden elde edilecek birincil veriler
oluşturmuştur. Her ilçeden koyunculuğun en yoğun olduğu 3’er köy alınarak, toplam 9
13
köy seçilmiştir. Bu köylere gidilerek, en az 25 koç altı koyunu ve daha fazlası olan
işletmeler koç altı koyun sayısı itibariyle kaydedilmiş ve populasyon bu işletmelerden
oluşturulmuştur. Bu populasyondan koç altı koyun sayısı kriter alınarak, örnek hacmi
Tesadüfi Örnekleme Yöntemi kullanılarak belirlenmiştir.
Araştırmanın ana çerçevesini Konya ili Cihanbeyli, Karatay ve Karapınar ilçelerinin

köylerinde koyun yetiştiriciliği yapan tarım işletmeleri oluşturmaktadır. Popülasyonu
oluşturan işletme sayılarının ilçelere göre dağılımı şöyledir: Karatay 323, Cihanbeyli
553, Karapınar 514’dür. Buna göre bu üç ilçeye ait toplam 9 köyde populasyona giren
işletme sayısı 392 olarak saptanmıştır.
14
Şekil 3.1 Konya ili haritası
Tabakalı Tesadüfi Örnekleme (TTÖ) Yöntemine göre, popülasyondan örnek çekme

işlemi yapılmıştır. Örnek çekme işlemi sırasında Neyman ve Orantılı paylaştırma
yöntemleri denenmiş olup, araştırmanın yapısına uygun olarak Orantılı Yöntemin
kullanılmasına karar verilmiştir. Orantılı yöntemde n değerinin bulunması için
N ∑ N h S h2
n= formülü kullanırken, tabakalara ait n değerlerinin bulunmasında
N 2 D 2 + ∑ N h S h2
Nh
nh = ( ) x n formülü kullanılmıştır (Yamane 1967).
N
15
Koyunculuk ile uğraşan işletmeler 3 gruba ayrılmıştır: 100 baş ve altındaki koyuna
sahip işletmeler birinci grupta, 101-200 baş koyuna sahip işletmeler ikinci grupta, 201
ve üzeri koyuna sahip işletmeler üçüncü grupta yer almıştır. Populasyondan TTÖ
yöntemine göre örnek çekilmesi sonucunda örnek sayısı n = 104 olarak bulunmuştur.
Orantılı yönteme göre örnek sayısının tabakalara dağıtılması sonucunda birinci tabaka
n1 = 73, ikinci tabaka n2 = 20 ve üçüncü tabaka n3 = 11 işletme olarak hesaplanmıştır.
Ayrıca örnek hacminin %25’i kadar yedek işletme tespit edilmiş ve köylerde anket
yapılacak örnek işletmeciler bulunmadığı durumlarda yedekleri ile anket yapılmıştır.
İşletmeler, koyun sayılarına göre gruplandırılmıştır. Örnek hacminin belirlenmesinde

güven aralığı %95 ve hata payı %10 olarak çalışılmıştır. İşletme grupları ve gruplar
itibariyle belirlenen anket sayıları çizelge 3.1.’de verilmiştir. Araştırma kapsamına giren
104 örnek işletmeden 73 adeti (%70.19)’u birinci gruptan, 20 adeti (%19.23)’ü ikinci
gruptan ve 11 adeti (%10.58)’i üçüncü gruptan seçilmiştir (Çizelge 3.1).
Çizelge 3.1 Koyunculuğa yer veren tarım işletmelerinden seçilen örnek sayısı ve
örnekleme oranının dağılımı
Koyun Grup Örneğe Giren Örnek Kümülatif Oran

Sayılarına Göre Numarası İşletme Sayısı Hacmindeki (%)
İşletme Grupları Payı (%)
0-100 1 73 70.19 70.19
101-200 2 20 19.23 89.42
201-+ 3 11 10.58 100.00
16
Anket yapılan ilçelerde anket sayısının dağılımı çizelge 3.2’de verilmiştir. Anket
sayıları ilçelere göre eşit dağıtılmıştır.
Çizelge 3.2 Anket yapılan ilçelerde anket sayısının dağılımı
Anket Sayısı
İlçeler
Adet %
Cihanbeyli 34 32.69
Karapınar 36 34.62
Karatay 34 32.69
Genel Toplam 104 100.00
Araştırmanın amacına uygun olarak hazırlanmış anket formları, bizzat araştırıcı

tarafından kişisel görüşme yoluyla doldurulmuştur. Böylece analize esas teşkil edecek
birincil veriler doğrudan doğruya örneğe çıkan çiftçi ailelerinden elde edilmiştir. İkincil
veriler ise, konuya ilişkin literatür ve istatistiklerden yararlanılarak temin edilmiştir.
3.2.2 Anket aşamasında uygulanan yöntem
Araştırmanın amacı, kapsamı ve tarım işletmelerinin özellikleri de göz önünde

bulundurularak anket formları düzenlenmiştir. Anket formları, işletme sahipleri ile yüz
yüze görüşme yöntemi ile araştırıcı tarafından doldurulmuştur. Anket formları ile elde
edilen veriler ile; İşletmelerin nüfus ve işgücü durumu, Arazi varlığı ve arazi tasarruf
şekli, Bina ve alet-makine varlığı, Hayvan varlığı artış ve eksilişleri, Bitkisel üretimde
değişen masraflar, Hayvansal üretim değeri, Hayvancılıkta değişen masraflar, Bitki
sermayesi, Arazi ıslahı sermayesi, Ambarda bulunan malzeme ve yardımcı maddeler,
Para mevcudu ve alacakları gibi koyunculuk faaliyetine ait başlıca konular ortaya
konulmuştur.
İncelenen işletmelerde mevcut sermaye yapısının ortaya çıkarılmasında yani sermaye

unsurlarının değerini tespitte şu yöntemler kullanılmıştır:
17
Toprak sermayesinin değerinin belirlenmesinde; işletmelerin aynı bazda
karşılaştırılması esas alınmıştır. Kiracılık ve ortakçılık ile işlenen arazinin değeri, hem
aktif sermaye hem de pasif sermaye içinde gösterilerek, işletmeler kira ve borçtan
arınmış olarak kabul edilmiştir. Çiftçi beyanlarına göre, yerel alım satım değerleri yıl
sonu itibariyle alınarak toprak sermayesi tespit edilmiştir (Erkuş 1979).
Arazi ıslahı sermayesi değerinin biçilmesinde, yeniler için maliyet bedeli esas alınmış,
eskiler için yeniden inşaat bedeline göre eskime ve yıpranma durumu göz önüne
alınarak, yeniden inşa bedeline göre değerlendirme yapılmıştır (Erkuş 1979).
Bina sermayesinin değerinin biçilmesinde, yeni binalarda çiftçinin beyan ettiği maliyet
bedeli esas alınırken, eski binalarda yeniden inşa bedeline göre yıpranma süreleri göz
önünde bulundurulmuştur.
Bitki sermayesinin değerinin biçilmesinde, meyveli ve meyvesiz ağaçların kıymetleri ile

gelecek üretim dönemi için tarlaya yapılmış harcamaları kapsayan tarla demirbaşı
kıymeti toplamı esas alınmıştır (Erkuş 1979). Tarla demirbaşı sermayesi, tarla hangi
kültür bitkisine hazırlanmışsa hazırlama masrafı ve eğer ekim yapılmışsa ekilen tohum
bedeline, hazırlama masrafı (sürme, gübreleme, ilaç) ilave edilerek hesaplanmıştır
(Aksoyak 2004).
Alet-makine sermayesi değerinin biçilmesinde, yeniler maliyet bedeline göre

belirlenirken, eskiler ise halihazır durumları göz önüne alınarak, anket tarihindeki alım
satım değerleri dikkate alınarak hesaplama yapılmıştır (Bülbül 1979a).
Hayvan sermayesinin değerinin biçilmesinde, hayvanların yaş ve verimlilik durumlarına

göre yöredeki alım satım değerleri dikkate alınarak hesaplama yapılmıştır (Kıral vd.
1996).
Malzeme ve mühimmat sermayesi değerinin biçilmesinde, dışardan satın alınanlar satın

alma bedeline göre belirlenirken, işletmede üretilenler çiftlik avlusu fiyatları esasına
göre saptanmıştır.
18
Para mevcudu ile işletmenin borç ve alacaklarının tespit edilmesinde işletme sahibinin
beyanı esas alınmıştır (Erkuş 1979).
3.2.3 İncelenen işletmelerin ekonomik analizinde uygulanan yöntem
Araştırma kapsamına giren örnek işletmelerde doldurulan anket formları üzerindeki

kontroller yapılmıştır. Hesaplamalar tamamlanarak bütün dökümler gerçekleştirilmiş,
elde edilen bilgiler kullanılmak üzere özet tablolar haline getirilmiştir. İşletmelerin
yapılarına ve faaliyetlerine ait veriler, işletme grupları için ayrı ayrı değerlendirilmiş
olup, ayrıca işletmeler ortalaması olarak da hesaplamalar yapılmıştır. İşletme
sonuçlarının analiz ve değerlendirme aşamasında, tarım işletmeleri bir bütünlük
içerisinde ele alınmıştır.
Doldurulan anket formlarındaki bilgilerin veri girişi, Excel ortamında yapılmıştır.

Analiz sürecinde bilgisayara girilen birincil veriler, SAS Enterprise Guide 3.0 programı
kullanılarak değerlendirilmiştir (Anonymous 2004).
İşletmelerden anket yoluyla elde edilen verilerin değerlendirilmesi şu hususlara göre

yapılmıştır:
İşgücü yapısını ortaya koymak bakımından tarımdaki nüfus, çeşitli yönleriyle

incelenmiştir. Tarım işletmelerinin nüfus varlığı, bu işletmelerdeki aile işgücü kaynağını
oluşturmaktadır.
İşgücü varlığı, erkek işgücü birimi cinsinden hesaplanmıştır. İşgücü birimine çevirmede
nüfusun yaş ve cinsiyet özellikleri dikkate alınmıştır. Erkek işgücü birimine (EİB)
çevirmede yer alan katsayılar çizelge 3.3’de verilmiştir (Erkuş vd. 1995).
19
Çizelge 3.3 Nüfusun erkek işgücü birimine çevrilmesinde kullanılan katsayılar
Yaş Erkek Kadın

0-6 0 0
7-14 0.50 0.50
15-64 1.00 0.75
65+ 0.75 0.50
Mülk arazisine, işletme arazisi olarak işletilen ortağa ve kiraya tutulan arazilerin
kıymetleri de dahil edilmiştir.
Aile işgücü ücret karşılığı, işletmeci ve aile bireylerinin işletmede fiilen çalıştıkları süre
ile aynı yörede aynı işi yapan işçiye ödenen ücretin çarpılması sonucu elde edilmektedir
(Kıral 1993).
Aktif sermaye, arazi (çiftlik) sermayesi ve işletme sermayesinin toplamından

oluşmaktadır.
Hayvan varlığının BBHB’ne çevrilmesi için kullanılan katsayılar çizelge 3.4‘de

verilmiştir. İşletmelerdeki mevcut irat ve iş hayvanları varlığını belirlemek ve bunu
işletme genişlik grupları itibari ile karşılaştırmak için, ortak birim olan büyükbaş
hayvan birimine (BBHB) çevrilmiştir. 500 kg canlı hayvan ağırlığına sahip olan bir baş
sığır, bir BBHB olarak kabul edilmiştir (Erkuş vd. 1990).
20
Çizelge 3.4 Büyük baş hayvan birimine çevirmede kullanılan katsayılar
Hayvan Cinsi Katsayı Hayvan Cinsi Katsayı

Öküz 1.20 Tay 0.50-0.75
İnek 1.00 Koyun 0.10
Boğa 1.40 Toklu 0.08
Buzağı 0.20 Kuzu 0.05
Dana 0.50 Keçi 0.10
Düve 0.70 Oğlak 0.05
Tosun 0.70 Koç 0.12
At 1.35 Kümes Hayvanları 0.004
Prodüktif demirbaş kıymet artış (PDKA) hesabı için; yıl içi hayvan hareketlerine neden
olan doğum, ölüm, çağ değiştirme, hayvan alımı, satımı, kesimi ile ilgili bilgiler
derlenerek sürü hareket çizelgesi hazırlanmıştır (Kıral ve Rehber 1986).
Prodüktif demirbaş kıymet artış (PDKA) hesabı için şu formül kullanılmıştır:

PDKA = (Yılsonu hayvan sermayesi + Yıl içinde satılan hayvanların değeri + Yıl içinde
tüketilen hayvanların değeri) – (Yılbaşı hayvan sermayesi + Yıl içinde satın alınan
hayvanların değeri).
Aktif sermaye, arazi sermayesi ve işletme sermayesi toplamından elde edilmiş ve

bundan borçların çıkarılmasıyla öz sermaye bulunmuştur (Bülbül 1979b).
Yabancı sermaye ise, reel borçlara kiralanan arazi (indi borçlar) değeri eklenerek
bulunmuştur.
Gayrisafi üretim değeri, bu üretim şubesinde tarımsal faaliyet sonucu elde edilen ve bir
pazar değeri bulunan ürün miktarlarının, birim fiyatları ile çarpılması sonucu bulunan
değere, söz konusu üretim faaliyetinde bitki veya hayvan sermayesindeki yıllık
prodüktif artışların ilavesi ile bulunur. İşletmenin üretim şubelerinde ana ürünlerden
başka, pazar değeri olmayan yan ürünler de elde edilir. Yan ürünlerden eğer pazarda
21
satışı mümkün olan varsa, bunun değeri, işletme şubesinin gayrisafi üretim değerine
dahil edilir (Erkuş vd. 1995).
İşletme masrafları, işletmecinin gayrisafi hasılayı elde etmek için, işletmeye yatırdığı
aktif sermayenin faizi hariç, yapmış olduğu masrafların toplamını ifade eder. Masraflar,
üretim hacmine bağlı olarak sabit ve değişken masraflar olarak iki grupta incelenebilir.
Sabit masraflar, işletmedeki üretim miktarı ile ilgili olmadan yapılan masraflardır.
Değişen masraflar ise, üretim miktarına bağlı olarak artan veya azalan masraflardır
(Erkuş vd. 1995).
Sabit masraflar, işletmedeki üretim miktarı ile ilgili olmadan yapılan masraflardır
(Erkuş vd. 1995). Esasında sabit masraflar, işletmede üretim vasıtalarının varlığı ile
doğduklarından, hiçbir üretim yapılmasa bile oluşmaktadırlar. Amortisman, arazi kirası,
daimi işçi ücretleri, faiz, bina tamir-bakım masrafları, sigorta ve emlak vergileri örnek
olarak verilebilir (Kıral vd. 1999).
Amortisman hesabında; arazi ıslahı, bina, alet ve makine ve irat hayvanları esas
alınmıştır. Hayvanlarda amortismana tabi değer, damızlık değerinden kasaplık değeri
düşülerek bulunmuştur. Büyüme çağındaki genç hayvanlarda belirli bir yaşa kadar
kıymet artışı olduğundan, genç hayvanlar için amortisman ayrılmamıştır (Erkuş vd.
1995).
Tamir bakım masrafları; bina, alet ve makineler için işletmelerin fiilen yaptıkları
masraflar dikkate alınmış ve hesap buna göre yapılmıştır (Demirci 1978).
Borçlar ile ilgili faiz masraf hesabında, çiftçi beyanının yanı sıra T.C. Ziraat Bankası ve
Tarım Kredi Kooperatiflerinin araştırma yılında uyguladığı tarımsal kredi faiz oranları
esas alınmıştır.
Değişen masraflar, üretim miktarına bağlı masraflar olup, bu masraflar üretim yapılınca
ortaya çıkmaktadır. Araştırma kapsamına giren işletmelerde değişen masraflar, bitkisel
üretimde ve hayvansal üretimde ortaya çıkan değişen masrafların toplanması ile elde
22
edilmiştir.
Bitkisel üretimde değişen masrafları; gübre, ilaç, mazot, su, yağ, tamir-bakım, geçici
işçilik ve tohum kalemleri oluşturmaktadır.
Hayvansal üretimde değişen masraflar; kesif ve kaba yem, tuz, su bedeli, işçilik
masrafları, veteriner ücreti, aşı ücreti, ilaç, aydınlatma, sigorta, suni tohumlama,
pazarlama, sürü yenileme, dezenfeksiyon ve veteriner ücreti masraflarından
oluşmaktadır.
Gayrisafi hasıla değeri; gayrisafi üretim değerine işletme dışı tarımsal gelir ve konut
kira bedelinin eklenmesiyle elde edilmiştir (Açıl ve Demirci 1984). İşletmelerde
ikematgah olarak kullanılan binaların yapı malzemesi taş ve tuğla olanlarda kıymetinin
%5’i, kerpiç olanlarda kıymetinin %10’u dikkate alınmıştır. İşletme dışı tarımsal gelir
hesabında, işletme sahibinin beyanı esas alınmıştır.
Brüt kar, gayrisafi üretim değerinden değişen masrafların çıkarılması ile elde edilir.
Bitkisel üretimde ve hayvansal üretimde brüt kar toplamından, toplam brüt kara
ulaşılmıştır (Erkuş vd. 1995).
Saf hasıla esasında gayrisafi hasıla kıymeti ile işletme masrafları arasındaki farktan
ibarettir (Demirci 1978).
Tarımsal geliri hesaplamak için, saf hasıladan borç faizleri ile kiraların çıkarılması ve
buna müteşebbis ailenin ücret karşılığının eklenmesi gerekmektedir (Erkuş vd. 1995).
Mali rantabilite; saf hasıladan, yabancı kaynaklara ait payların (borç faizi, kira)
düşülmesi ve kalanın özsermayeye oranlanması ile elde edilmiştir. Ekonomik rantabilite
ise, saf hasılanın, aktif sermayeye oranlanması ile bulunmuştur (Erkuş vd 1995).
23
3.2.4 Faktör analizinde kullanılacak yöntem
Konya ilinde koyunculuğa yer veren tarım işletmelerinin mevcut durumu incelenerek,
ekonomik analizinin yapılması ve bu analiz neticesinde başarı ölçütleri olan gayrisafi
üretim değeri (GSÜD), brüt kar (BK), tarımsal gelir (TG) v.b. kriterlerin ortaya
konulması amaçlanmaktadır. Çok değişkenli istatistik analiz tekniklerinden olan Faktör
Analizi Yöntemi ile koyunculuk faaliyetine etki eden unsurlar ortaya çıkarılmış, koyun
yetiştiren tarım işletmelerinin karşılaştıkları sorunları irdelemek, çözüm önerileri
getirmek ve koyunculuk faaliyetinin gelecekte daha iyi şartlara nasıl getirileceğinin
araştırılması yapılmıştır.
İstatistik biliminde, çok değişkenli istatistiksel analiz önemli bir yere sahip olup, tek
değişkenli istatistiksel analiz yöntemlerinin yeterli sonuç vermediği durumlarda
kullanılan yöntemlerin genel adıdır. Faktör analizi, pek çok alanda özellikle sosyal
bilimler olmak üzere, sıkça kullanılan çok değişkenli analiz tekniklerinden biridir.
Faktör analizi metodu, belirli sayıdaki bağımlı değişkenlerin değişiminin daha az
sayıdaki bağımsız değişkenler yardımıyla açıklamasına denir. Faktör analizi p
değişkenli bir olayda, p boyutlu uzay, birbiri ile ilişkili değişkenleri bir araya getirerek
az sayıda yeni ortak ilişkisiz değişken bulmayı amaçlamaktadır.
Faktör analizinde kovaryans ya da korelasyon matrisi ile işe başlanır. Ancak genelde
korelasyon matrisi kullanılmaktadır. Korelasyon matrisinin faktörleştirilmesi esasına
dayalı faktör analizinde faktörleştirmede kullanılan pek çok yöntem bulunmaktadır.
Bunlardan; merkezsel (centroid) yöntem, çoklu gruplandırma (multiple grouping)
yöntemi, ana faktör (main factor) yöntemi, en çok olabilirlik (maximum likelihood)
yöntemi çok kullanılan yöntemlerdir.
24
Faktör Analizi
Çok sayıda Az sayıda

ilişkili bağımsız
değişken faktör
Şekil 3.2 Faktör analizinin şekilsel gösterimi
Şekil 3.2’de gösterildiği gibi, çok sayıda ilişkili orjinal değişkenden, az sayıda ilişkisiz
hipotetik değişken bulmayı amaçlayan faktör analizinde n bireyin p tane özelliğini
gösteren Xpxn ham veri matrisinden elde edilen Zpxn standartlaştırılmış veri matrisi
kullanılacaktır. Bu durumda faktör analizi modelinin zj değişkenleri ile f1, f2, ....,fm ortak
faktörleri (common factors) arasındaki ilişkiyi gösteren doğrusal bir model
sözkonusudur. Bu model genel olarak şu şekildedir:
z j = a j1 f1 + a j 2 f 2 + ... + a jm f m + b j u j ; j = 1,2,..., p
ajm katsayılarına j’ nci değişkenin m’ nci faktör üzerindeki yükü veya ağırlığı adı verilir.
uj değişkeni özel ya da artık faktörü, bj ise ona ilişkin katsayıdır. Yöntemde asıl amaç
yukarıda açıklanan pxm boyutlu A=(ajm) yükler matrisinin elde edilmesidir.
Faktör analizinin yorumlanması güç çok sayıda ilişkili orjinal değişkenden bağımsız
kavramsal olarak anlamlı az sayıda faktörün bulunmasıyla uğraştığını söylemek
mümkündür. İyi bir faktör dönüşümünden şu sonuçlar alınabilmelidir: a) boyut
indirgenmiş olmalı b) diklik ya da bağımsızlık sağlanmalı c) kavramsal anlamlı
olmalıdır.
Faktörleştirmede kullanılan teknikleri genel olarak, iki faktör bulma teknikleri ve çok
faktör bulma teknikleri olmak üzere iki ana grupta toplamak mümkündür: Bunlar; 1. İki
faktör bulma teknikleri: Sadece iki faktör olacağı konusunda ön bilgilerin olması
25
durumlarında kullanılan bu teknikler oldukça basit hesaplama yollarına sahip olmalarına
karşın pek sık kullanılmamaktadır. 2. Çok faktör bulma teknikleri: a) Köşegenleştirme
(diagonal) tekniği b) Merkezileştirme (centroid) tekniği c) Çoklu gruplandırma
(multiple grouping) tekniği d) Temel eksenler (principal axes) tekniği e) Ana faktör
(main factor) tekniği f) En küçük artık (ninimum residual – minres) tekniği g) En çok
olabilirlik (maximum likelihood) tekniği gibi teknikleri içeren bu grup asıl faktör
yükleri bulma teknikleri olarak bilinmekte ve pratikte bu yöntemler kullanılmaktadır.
İyi bir faktör analizinin sonucunun indirgenmiş boyut, yaklaşık bağımsızlık ve

kavramsal anlamlılık koşullarını sağlaması gerekmektedir. Faktör analizinin ikinci
aşaması olan kavramsal anlamlılığı sağlatmak için elde edilen faktörlerin döndürülmesi
gerekmektedir. Faktör döndürmesi, elde edilen faktörleri daha iyi yorum verebilecek
biçimde kavramsal anlamlılık yeni faktörlere çevirme olarak ifade edilebilir. Kavramsal
anlamlılık göreceli ve çok soyut bir kavramdır. Döndürmedeki amacı daha somut bir
biçimde ifade edebilmek için Thurstone tarafından geliştirilen basit yapı kavramından
söz etmek gerekmektedir. Döndürme çalışmalarında basit yapıya ulaşmada iki farklı yol
izlenir. Bunlar; 1. Grafik yöntemi 2. Sayısal deneme yöntemleridir (Tatlıdil 1992).
Döndürme Türleri: Faktör döndürmesinde iki yöntem kullanılmaktadır. Bunlar; 1. Dik

döndürme 2. Eğik döndürmedir. Sonuç olarak; iki döndürme yöntemi arasındaki en
önemli istatistiksel farklılık, ilkinde faktörler ilişkisiz (dik-bağımsız) iken, ikincisinde
bu koşul gözönüne alınmamaktadır. 1. Dik Döndürme Yöntemleri: a. Quartimax
Yöntemi b. Varimax Yöntemi c. Orthomax Yöntemidir. 2. Eğik Döndürme Yöntemleri:
a. Oblimax Yöntemi b. Quartimin Yöntemi c. Covarimin Yöntemi d. Biquartimin
Yöntemi e. Oblimin Yöntemi f. Binoramin Yöntemleridir. Sonuç olarak dik ve eğik
döndürme yöntemlerinden hangisinin seçileceği ve hangi algoritmalarla döndürme
yapılacağı konusunda kesin bir şey söylemek mümkün değildir. Bu nedenle seçim
büyük ölçüde araştırmacının deneyimine ve verilerin yapısına bağlıdır (Johnson ve
Wichern 2002, Tatlıdil 1992).
Bu çalışmada, işletmenin başarısını etkileyen faktörlerin değişimleri incelenerek,

birlikte değişen ölçütler arasındaki ilişkilerden hareketle, işletmelerin durumları ortaya
26
konulmak istenmektedir. Analiz edilecek değişken sayısı, gözlem sayısının 4 ya da 5’te
biri olmalı kuralı dikkate alındığında, araştırmada kullanılacak değişken sayısının
yaklaşık 20-30 aralığında olması gerekmektedir. İşletmelerin koyunculuk faaliyeti; brüt
kar, gayrisafi üretim değeri, safi kar gibi faaliyet sonuçları, arazi durumu, kullanılan
yem miktarı ve kullanılan sermaye, işgücü masrafları, sabit ve değişen masraflar gibi
değişkenler analize dahil edilmiştir.
3.3 Avrupa Birliği Koyun Varlığı
Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO) verilerine göre, Avrupa Birliği ülkelerinde 2009 yılında
en az koyun sayısı Lüksemburg’da 8.824 baş iken, en fazla koyun sayısı İngiltere’de
30.783.000 baştır. Türkiye ise 23.974.591 baş koyun sayısına sahip bir ülke olarak
Avrupa Birliği üyesi ülkeler ile karşılaştırıldığında, İngiltere’den sonra ikinci zengin
ülkedir (Çizelge 3.5) (Anonymous 2011).
3.4 Dünya Koyun Varlığı
Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO) verilerine göre, Dünya’daki koyun varlığı çizelge 3.6’da
verilmiştir. Çin, koyun varlığı (baş) ile dünyada birinci sırada yer almakta iken, Türkiye
onuncu sırada yer almaktadır. Yeni Zelanda koyun sayısı değeri bakımından beşinci
sırada yer alırken, aşağı yukarı İngiltere koyun sayısı Yeni Zelanda’ya yaklaşmıştır.
Dünya’da koyun sayısı bakımından ilk 13’e giren bu ülkelerin oransal toplamı %50.72’i
meydana getirirken, geri kalan diğer dünya ülkelerinin oransal toplamı %49.28’i
meydana getirir (Çizelge 3.6) (Anonymous 2011).
27
Çizelge 3.5 Avrupa Birliği ülkelerine ait koyun sayıları, 2009 Yılı
Ülkeler Koyun sayısı (Baş)

Avusturya 333.181
Belçika 126.219
Bulgaristan 1.474.850
Kıbrıs 267.308
Çek Cumhuriyeti 196.913
Danimarka 103.977
Estonya 78.200
Finlandiya 117.673
Fransa 7.715.200
Almanya 2.350.400
Yunanistan 8.994.000
Macaristan 1.236.000
İrlanda 4.778.000
İtalya 8.175.200
Letonya 67.100
Litvanya 47.500
Lüksemburg 8.824
Malta 12.843
Hollanda 1.099.000
Polonya 286.376
Portekiz 3.144.600
Romanya 8.882.000
Slovakya 361.600
Slovenya 138.958
İspanya 19.718.200
İsveç 540.487
İngiltere 30.783.000
Türkiye 23.974.591
28
Çizelge 3.6 Dünya koyun varlığı, 2009 Yılı
Dünya koyun popülasyonu

Ülkeler Koyun sayısı (Baş) oranı (%)
1. Çin 128.557.206 12.00
2. Avustralya 72.739.694 6.79
3. Hindistan 65.717.000 6.13
4. Sudan 51.555.000 4.81
5. Yeni Zelanda 32.383.589 3.02
6. İngiltere 30.783.000 2.87
7. Pakistan 27.400.000 2.56
8. Etiyopya 25.979.919 2.43
9. Güney Afrika 24.989.031 2.33
10. Türkiye 23.974.591 2.24
11. Cezayir 20.000.000 1.87
12. İspanya 19.718.200 1.84
13. Rusya 19.602.252 1.83
Diğer Ülkeler (Toplam) 527.874.866 49.28
Dünya (Toplam) 1.071.274.348 100.00
Dünya koyun varlığına göre, Çin %12 ile birinci sırada, Avustralya %6.79 ile ikinci
sırada, %6.13 ile Hindistan üçüncü sırada yer alırken, onüçüncü sırada Rusya yer
almaktadır. Türkiye, Güney Afrika Cumhuriyeti ve Etiyopya koyun sayısı oranlardır.
birbirine yakın oranlar alırken, Cezayir, İspanya ve Rusya ise birbirine yakın oranlar
olarak değerlendirilebilir (Şekil 3.3).
29
140.000.000
120.000.000
Koyun Sayısı, Baş
100.000.000
80.000.000
Koyun sayısı (Baş)
60.000.000
40.000.000
20.000.000
0
Ülke
Şekil 3.3 Koyun varlığı, Dünya, 2009 Yılı
30
4. ARAŞTIRMA BÖLGESİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER
4.1 Araştırma Alanının Genel Konumu
Konya ili, Anadolu Yarımadası’nın ortasında bulunan İç Anadolu Bölgesi’nin

güneyinde yer almaktadır. Coğrafi olarak 36o 41l ve 39o 16l kuzey enlemleri ile 31o 14l
ve 34o 26l doğu boylamları arasındadır. Yüzölçümü 41.694 km2 olup, bu alanı ile
Türkiye’nin en büyük yüzölçümüne sahip ilidir. Ortalama yüksekliği 1.016 m’dir. İdari
yönden kuzeyden Ankara, batıdan Isparta, Afyonkarahisar, Eskişehir, güneyden İçel,
Karaman, Antalya, doğudan Niğde, Aksaray illeri ile çevrilidir. Konya ilinde merkez
ilçeler ile birlikte 31 ilçe, 786 kasaba ve köy vardır.
4.2 İklim Durumu
Konya ilinde karasal iklim şartları etkilidir. İl genelinde yağışların büyük bir kısmı
sonbahar ve özellikle kış aylarında düşmektedir. İl Merkezi’nde 320.9 mm, Çumra’da
317.7 mm olmuştur. Hadim ilçesinde yıllık yağış toplamı 670.9 mm olup, yükselti fazla
olduğu için ortalama sıcaklığın +10 0C‘i geçtiği gün sayısı düşük olmuştur. Ereğli
ilçesinde 303.1 mm olan yıllık yağış toplamı, Ilgın’da 425.7 mm, Akşehir’de ise 620.0
mm’dir. Yıllık yağış toplamı Beyşehir’de 468.0 mm, Seydişehir’de 764.0 mm’dir.
Karapınar’da 294.9 mm ile en düşük düzeyde olan yıllık yağış toplamı, Cihanbeyli’de
329.3 mm’e, Yunak’ta 461.2 mm’e, Kulu’ da 400.2 mm’e yükselmiştir.
4.3 Bitki Örtüsü
Konya ilinde genelde karasal iklim şartları hüküm sürmektedir. Ancak yükseltinin iklim
elemanlarından sıcaklık ve yağış üzerindeki etkileri de farklı olmuştur. Bu özellik ova
tabanları ile dağlık ve yüksek kesimlerdeki bitki örtüsünün de farklılaşmasına etki
etmiştir. Yükseltiye bağlı olarak ova tabanında bozkırlar, yükseltilerde de ormanlar yer
almaktadır. Ovalardaki tarım sahalarında kültür bitkileri geniş yer tutmaktadır. Bunların
en önemlileri ise tahıllar, baklagiller ve şeker pancarıdır. Kültür bitkilerinin alanı
31
itibariyle, Türkiye’deki iller içerisinde tarım sahaları açısından fazla alana sahip iller
arasındadır. Konya ili orman bakımından fakirdir. Yüz ölçümünün ancak %12’i
ormanlarla kaplıdır. Ova kenarlarından itibaren çalılık formasyonlardan sonra ormanlara
geçilmektedir. Ormanlar ilin güneyindeki dağlık yörelerde toplanmış olup, kuzey
kısmında yok denecek kadar azdır. Güneydeki yükseltilerde koruluk ve baltalık
ormanlar yer alır.
4.4 Nüfus Durumu
Konya ili nüfus bakımından İstanbul, Ankara, İzmir ve Bursa’dan sonra Türkiye’nin 5.
büyük ilidir. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne (ADNSK) göre, 2008 yılı il nüfusu
1.969.868 olup, bunlardan 1.423.546’ı şehirlerde yaşamakta, 546.322’i köylerde
yaşamaktadır. 2008 yılında Türkiye nüfus artış hızı binde 13.1 olarak gerçekleşmiştir
(Çizelge 4.1).
32
Çizelge 4.1 Merkez ve belde/köy nüfus toplamları – Türkiye, Konya (Anonim 2009)
İl/ilçe merkezleri (Şehir) Belde/köyler Toplam

Türkiye Toplam Erkek % Kadın % Toplam Erkek % Kadın % Toplam Erkek Kadın
1980 19.645.007 10.272.130 0.52 9.372.877 0.48 25.091.950 12.423.232 0.50 12.668.718 0.50 44.736.957 22.695.362 22.041.595
1990 33.326.351 17.247.553 0.52 16.078.798 0.48 23.146.684 11.359.494 0.49 11.787.190 0.51 56.473.035 28.607.047 27.865.988
2000 44.006.184 22.427.541 0.51 21.578.643 0.49 23.797.743 11.919.194 0.50 11.878.549 0.50 67.803.927 34.346.735 33.457.192
2007 49.747.859 24.928.985 0.50 24.818.874 0.50 20.838.397 10.447.548 0.50 10.390.849 0.50 70.586.256 35.376.533 35.209.723
2008 53.611.723 26.946.806 0.50 26.664.917 0.50 17.905.377 8.954.348 0.50 8.951.029 0.50 71.517.100 35.901.154 35.615.946
İl/ilçe merkezleri (Şehir) Belde/köyler Toplam
Konya Toplam Erkek % Kadın % Toplam Erkek % Kadın % Toplam Erkek Kadın
33
1980 672.695 345.046 0.51 327.649 0.49 889.444 431.456 0.49 457.988 0.51 1.562.139 776.502 785.637
1990 963.128 490.789 0.51 472.339 0.49 787.175 383.097 0.49 404.078 0.51 1.750.303 873.886 876.417
2000 1.294.817 654.271 0.51 640.546 0.49 897.349 450.749 0.50 446.600 0.50 2.192.166 1.105.020 1.087.146
2007 1.412.343 701.737 0.50 710.606 0.50 546.739 266.929 0.49 279.810 0.51 1.959.082 968.666 990.416
2008 1.423.546 706.893 0.50 716.653 0.50 546.322 267.807 0.49 278.515 0.51 1.969.868 974.700 995.168
33
Türkiye’de en geniş yüzölçümüne sahip olan Konya’da km2’e düşen nüfus Türkiye
ortalamasının oldukça altındadır. 2007 yılı ADNSK’na göre Konya’nın nüfus
yoğunluğu 50 kişi/km2’dir.
Çizelge 4.2 Konya ilinin yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus dağılımı (Anonim 2009)
2007 yılı 2008 yılı

Yaş grubu Toplam Erkek % Kadın % Toplam Erkek % Kadın %
0-4 170.383 87.585 0.09 82.798 0.08 173.678 89.056 0.09 84.622 0.09
05-09 186.501 95.373 0.10 91.128 0.09 181.146 92.834 0.10 88.312 0.09
09-14 184.620 94.127 0.10 90.493 0.09 186.196 95.203 0.10 90.993 0.09
15-19 174.808 88.787 0.09 86.021 0.09 173.968 88.167 0.09 85.801 0.09
20-24 183.701 90.015 0.09 93.686 0.09 178.476 86.996 0.09 91.480 0.09
25-29 167.018 84.027 0.09 82.991 0.08 167.573 84.391 0.09 83.182 0.08
30-34 146.226 72.369 0.07 73.857 0.07 147.344 73.372 0.08 73.972 0.07
35-39 135.870 66.859 0.07 69.011 0.07 139.071 68.384 0.07 70.687 0.07
40-44 126.907 62.488 0.06 64.419 0.07 127.495 62.921 0.06 64.574 0.06
45-49 110.982 54.770 0.06 56.212 0.06 115.698 56.883 0.06 58.815 0.06
50-54 96.232 46.874 0.05 49.358 0.05 98.263 48.038 0.05 50.225 0.05
55-59 79.644 38.278 0.04 41.366 0.04 80.782 39.090 0.04 41.692 0.04
60-64 59.070 27.274 0.03 31.796 0.03 62.499 28.827 0.03 33.672 0.03
65-69 47.613 21.595 0.02 26.018 0.03 47.428 21.383 0.02 26.045 0.03
70-74 38.604 17.752 0.02 20.852 0.02 36.680 16.602 0.02 20.078 0.02
75-79 29.757 12.737 0.01 17.020 0.02 31.471 14.242 0.01 17.229 0.02
80-84 15.009 5.743 0.01 9.266 0.01 16.213 6.320 0.01 9.893 0.01
85-89 4.233 1.456 0.00 2.777 0.00 4.341 1.547 0.00 2.794 0.00
90+ 1.904 557 0.00 1.347 0.00 1.546 444 0.00 1.102 0.00
Toplam 1.959.082 968.666 1.00 990.416 1.00 1.969.868 974.700 1.00 995.168 1.00
Konya ilindeki toplam nüfusun 541.020’si 0-14 yaş aralığında, 1.291.169’u 15-64 yaş
aralığında ve 137.679’u ise 65+ yaş grubunda yer almaktadır (Şekil 4.1). Yani nüfusun
65.54’ü 15-64 yaş aralığında yaşamakta olup, ilin genç bir nüfusa sahip olduğunu
göstermekle beraber, aynı zamanda çalışabilir nüfusun yüksek olduğunu
göstermektedir.
34
200.000
180.000
160.000
140.000
120.000
Toplam
değer
100.000 Erkek
Kadın
80.000
60.000
40.000
20.000
0
0-4 5-9 10- 15- 20- 25- 30- 35- 40- 45- 50- 55- 60- 65- 70- 75- 80- 85- 90+
14 19 24 29 34 39 44 49 54 59 64 69 74 79 84 89
yaş grubu
Şekil 4.1 Konya ili nüfusunun yaş grubuna ve cinsiyete göre dağılımı, 2008
4.5 Eğitim Durumu
Konya iline ait eğitim durumu incelenmiş, cinsiyet ve yaş grubuna göre dağılımı çizelge
4.3’de verilmiştir. Konya ilinde okuma yazma bilenlerin oranı erkekler için %97.81
kadınlarda %88.48 iken, okuma yazma bilmeyenlerin oranı erkekler için %2.19
kadınlarda %11.52’dir.
35
Çizelge 4.3 Konya ilinin okuma yazma durumu, cinsiyet ve yaş grubuna göre nüfus,
2008 yılı (Anonim 2009)
Okuma yazma Okuma yazma

Yaş grubu Cinsiyet bilmeyen % bilen %
Erkek 387 2.12 147.785 18.14
6-13 Kadın 479 0.48 141.464 18.47
Erkek 295 1.62 70.076 8.60
14-17 Kadın 512 0.51 67.494 8.81
Erkek 494 2.71 63.593 7.81
18-21 Kadın 863 0.87 68.870 8.99
Erkek 305 1.67 47.100 5.78
22-24 Kadın 814 0.82 51.449 6.72
Erkek 621 3.40 77.412 9.50
25-29 Kadın 1.675 1.68 78.211 10.21
Erkek 629 3.45 69.716 8.56
30-34 Kadın 2.054 2.06 69.067 9.02
Erkek 671 3.68 65.314 8.02
35-39 Kadın 3.605 3.62 64.516 8.42
Erkek 784 4.29 60.190 7.39
40-44 Kadın 4.805 4.82 57.494 7.51
Erkek 809 4.43 54.485 6.69
45-49 Kadın 6.551 6.57 50.424 6.58
Erkek 920 5.04 45.769 5.62
50-54 Kadın 8.825 8.85 39.651 5.18
Erkek 1.060 5.81 37.027 4.55
55-59 Kadın 11.123 11.16 29.159 3.81
Erkek 1.368 7.49 26.761 3.29
60-64 Kadın 12.606 12.64 19.868 2.59
Erkek 9.914 54.30 49.324 6.06
65 + Kadın 45.800 45.93 28.384 3.71
Erkek 18.257 100.00 814.552 100.00
Toplam Kadın 99.712 100.00 766.051 100.00
36
4.6 İşgücü Durumu
Konya ilinde 15-19 yaş grubunda işgücüne katılma oranı ortalama olarak erkeklerde
39.03 iken, kadınlarda bu oran 20.75’dir. 20-24, 25-34 ve 35-54 yaş gruplarında
erkeklerin işgücüne katılma oranı oransal olarak artmakta ancak kadınlarda bir düşüş
gözlenmektedir. 55+ yaş grubunda ise işgücüne katılma oranı, erkeklerde 15-19 yaş
grubundaki orana yaklaşmakta, kadınlarda ise 15-19 yaş grubunun üçte bir değerine
yaklaşmaktadır (Çizelge 4.4).
Çizelge 4.4 Yaş gruplarına ve yıllara göre işgücüne katılma oranı (%), Konya,
(15+ Yaş) (Anonim 2009)
Yaş Aralığı
Yıl Cinsiyet 15-19 20-24 25-34 35-54 55+
Erkek 38.2 77.5 93.5 85.6 33.4
2006
Kadın 12.6 25.2 20.2 18.3 4.8
Erkek 38.7 78.5 91 86 36.2
2005
Kadın 11.2 17.5 18.4 17.1 4.3
Erkek 40.2 73.2 90.5 86 37.5
2004
Kadın 17.7 21.8 26.9 22.9 12
2006 yılında Konya ilinde istihdam edilen erkeklerin 27.62’i tarım, 20.80’i sanayi,
25.96’ı ticaret ve 25.62’i hizmet sektöründe çalışırken, kadınların 59.85’i tarım, 10.61’i
sanayi, 7.58’i ticaret ve 21.97’i hizmet sektöründe istihdam edilmektedir. İstihdam
edilen erkeklerin oranı tarım sektöründe kadınların 2 katına, sanayi sektöründe 9 katına,
ticaret sektöründe 16 katına ve hizmet sektöründe yaklaşık 5 katına eşit olmaktadır
(Çizelge 4.5).
37
Çizelge 4.5 İstihdam faaliyet kollarına göre dağılımı, Konya, (15+ Yaş) (Bin) (Anonim
2009)
Yıl Cinsiyet Tarım % Sanayi % Ticaret % Hizmet % Toplam

Erkek 215 38.05 128 22.65 111 19.65 111 19.65 565
2004
Kadın 140 76.50 13 7.10 8 4.37 22 12.02 183
Erkek 179 30.39 123 20.88 141 23.94 146 24.79 589
2005
Kadın 69 57.02 16 13.22 7 5.79 29 23.97 121
Erkek 166 27.62 125 20.80 156 25.96 154 25.62 601
2006
Kadın 79 59.85 14 10.61 10 7.58 29 21.97 132
4.7 Kişi Başına Gelir Durumu
Türkiye ve Konya için, 1987 yılı cari fiyatlarla kişi başına gelir rakamları TL ve $
bazında verilmiştir. 2001 yılı için Türkiye’de kişi başına gelir 1987 yılına göre %31.73
oranında artış göstermiş iken, Konya’da bu oran %18.44 olarak elde edilmiştir (Çizelge
4.6).
38
Çizelge 4.6 Cari fiyatlarla yıllar bazında kişi başına gelir($), Türkiye, Konya
(Anonim 2009)
Cari fiyatlarla Türkiye Konya

Yıl TL $ TL $
1987 1.421.623 1.629 1.145.099 1.312
1988 2.405.743 1.685 2.005.582 1.404
1989 4.141.220 1.933 3.246.573 1.516
1990 6.993.580 2.655 5.567.740 2.113
1991 10.995.846 2.603 8.884.017 2.103
1992 18.721.735 2.682 14.449.172 2.070
1993 33.313.730 2.981 24.977.057 2.235
1994 63.860.757 2.173 46.561.850 1.584
1995 125.923.952 2.727 92.147.732 1.995
1996 235.611.117 2.888 175.571.112 2.152
1997 461.522.054 3.021 362.521.281 2.373
1998 822.976.986 3.176 671.640.974 2.592
1999 1.203.124.428 2.847 982.117.428 2.324
2000 1.846.747.873 2.941 1.407.506.713 2.241
2001 2.600.082.172 2.146 1.882.690.420 1.554
2002 3.986.643.746 2.622
2003 5.087.720.980 3.412
2004 5.996.900.319 4.187
2005 6.760.596.160 5.016
2006 7.897.637.938 5.482
39
4.8 Tarımsal Yapı
4.8.1 Arazinin niteliklerine göre dağılımı
2008 yılında, Türkiye’de toplam alan 244.792.157 dekar olup, bunun 165.556.005
dekarı ekilen tarım alanı, 42.591.897 dekarı nadas alanı, 7.608.682 dekarı sebze
bahçeleri alanı ve 29.035.573 dekarı ise meyve alanı olarak değerlendirilmektedir
(Çizelge 4.7).
2008 yılında, Konya ilinin toplam alanı 21.168.788 dekar olup, bunun 11.978.610
dekarı ekilen tarım alanı, 8.676.548 dekarı nadas alanı, 220.122 dekarı sebze bahçeleri
alanı ve 293.508 dekarı ise meyve alanıdır (Çizelge 4.8).
40
Çizelge 4.7 Türkiye’nin tarım alanları (Anonim 2009)
Sebze
Ekilen tarla Ekilen tarla Nadas Nadas Sebze bahçeleri
Toplam Alan alanı alanı(dekar) alanı alanı(dekar) bahçeleri alanı(dekar) Meyve alanı Meyve alanı
Yıl (dekar) (dekar) % (dekar) % alanı (dekar) % (dekar) (dekar)%
2000 263.790.670 182.067.260 69.02 48.259.660 18.29 7.930.570 3.01 25.533.180 9.68
2001 263.504.750 180.875.440 68.64 49.136.340 18.65 7.988.440 3.03 25.504.530 9.68
2002 265.792.180 181.233.960 68.19 50.400.420 18.96 8.312.550 3.13 25.845.250 9.72
2003 260.272.400 175.626.560 67.48 49.908.820 19.18 8.178.520 3.14 26.558.500 10.20
41
2004 265.931.780 181.098.570 68.10 49.563.780 18.64 8.052.370 3.03 27.217.060 10.23
2005 266.068.950 181.483.770 68.21 48.761.640 18.33 8.058.980 3.03 27.764.560 10.44
2006 258.790.951 175.598.596 67.85 46.908.406 18.13 7.795.422 3.01 28.488.527 11.01
2007 248.875.802 170.626.668 68.56 42.189.473 16.95 7.407.868 2.98 28.651.793 11.51
2008 244.792.157 165.556.005 67.63 42.591.897 17.40 7.608.682 3.11 29.035.573 11.86
41
Çizelge 4.8 Konya’nın tarım alanları (Anonim 2009)
Toplam Ekilen tarla Ekilen Nadas

Alan alanı tarla alanı Nadas alanı alanı Sebze bahçeleri Sebze bahçeleri Meyve alanı Meyve alanı
Yıl (dekar) (dekar) (dekar) % (dekar) (dekar) % alanı (dekar) alanı (dekar) % (dekar) (dekar) %
2000 25.875.040 15.258.860 58.97 9.784.380 37.81 199.460 0.77 632.340 2.44
2001 25.578.300 14.639.640 57.23 10.140.900 39.65 193.960 0.76 603.800 2.36
2002 26.195.830 13.920.430 53.14 11.584.490 44.22 206.190 0.79 484.720 1.85
2003 25.691.680 13.213.760 51.43 11.806.480 45.95 266.330 1.04 405.110 1.58
2004 26.179.440 13.314.930 50.86 12.228.050 46.71 229.720 0.88 406.740 1.55
42
2005 26.170.420 13.704.990 52.37 11.809.470 45.13 229.030 0.88 426.930 1.63
2006 25.601.964 13.026.969 50.88 11.943.581 46.65 223.917 0.87 407.497 1.59
2007 21.408.165 12.688.570 59.27 8.172.768 38.18 217.522 1.02 329.305 1.54
2008 21.168.788 11.978.610 56.59 8.676.548 40.99 220.122 1.04 293.508 1.39
42
4.8.2 İşletme yapısı ve arazi kullanımı
Türkiye’deki işletmelerin %62.3’ü bitkisel üretim ve hayvansal üretim işletme grubunda

yer alırken, %37.2’si yalnız bitkisel üretim yapan işletme grubunda yer almakta olup,
%0.5’i ise yalnız hayvancılık yapan işletme grubunda yer almaktadır. İşletme
büyüklüklerine göre ise, %82.3 oran ile 2500-4999 işletme büyüklüğü oranına sahip
bitkisel üretim ve hayvansal üretim yapan işletmeler yer almakta, %17.7 ile aynı grupta
yalnız bitkisel üretim yapan işletmeler yer almaktadır. Arazisi olmayan işletmelerin
%100’ü küçükbaş hayvan ve büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yapmaktadır. İşletme
büyüklüklerine göre 100-199, 200-499, 500-499, 1000-2499 ve 5000+ aralıklarında yer
alan işletmelerde yalnız hayvancılık yapılmamaktadır (Çizelge 4.9).
Çizelge 4.9 Tarım işletmelerinin büyüklük ve faaliyetleri itibariyle dağılımı,(%)Türkiye (Anonim 2009)
A. İşletme B. Arazi C. Küçükbaş hayvan (koyun ve keçi) D. Büyükbaş hayvan (sığır ve manda)
Yalnız
bitkisel
Bitkisel üretim ve üretim
İşletme hayvancılık yapan yapan
büyüklüğü işletme işletme Yalnız hayvancılık yapan işletme
(dekar) A B C D A B A B C D
Toplam 62.3 66.4 98.6 99.4 37.2 33.6 0.5 0.0 1.4 0.6
Arazisi
olmayan - - - - - - 100.0 - 100.0 100.0
-5 42.9 43.6 93.4 97.0 56.5 55.9 0.6 0.4 6.6 3.0
5-9 48.7 48.8 99.1 99.9 51.3 51.2 0.0 0.0 0.9 0.1
10-19 56.9 57.0 99.7 99.8 42.9 42.8 0.2 0.2 0.3 0.2
20-49 62.2 63.1 99.8 99.9 37.7 36.8 0.1 0.1 0.2 0.1
50-99 68.5 68.6 100.0 100.0 31.4 31.3 0.1 0.1 0.0 0.0
100-199 69.8 69.9 100.0 100.0 30.2 30.1 - - - -
200-499 65.8 66.0 100.0 100.0 34.1 34.0 0.0 0.0 0.0 0.0
500-999 62.1 61.8 100.0 100.0 37.9 38.2 - - - -
1000-2499 57.9 59.4 100.0 100.0 42.1 40.6 - - - -
2500-4999 82.3 81.6 100.0 100.0 17.7 18.4 - - - -
5000+ 72.2 89.8 100.0 100.0 27.8 10.2 - - - -
43
Konya ilinde en yüksek bitkisel üretim yapan işletme grubu %56.5 oranı ile 5-9 arazi
büyüklüğünde yer alırken, en düşük 17.7 oranı ile 5000+ arazi grubunda yer almaktadır.
Konya ilinde tarım işletmelerinin büyüklüklerine dağılımı çizelge 4.10’da verilmiştir.
İşletme büyüklükleri dekar bazında büyükten küçüğe doğru oransal olarak
incelendiğinde, en büyük payı %27.15 ile 100-199 dekara sahip olan işletmeler alırken
en küçük payı 2500-4999 ve 5000+ dekara sahip olan işletmeler almaktadır. 20-49 ve
200-499 dekara sahip işletmeler arasında kalan işletmelerin toplam işletme büyüklüğü
içindeki payı ise %83.90’dır (Çizelge 4.10).
200-499 ve üzeri arazi büyüklüğüne sahip işletmelerin tamamında hayvansal üretim yer
almamaktadır. Bitkisel üretim ve hayvansal üretimin her ikisini birden yapan
işletmelerin yoğunluğu ise 20-49 ve 1000-2499 arazi büyüklüğü grubunda yer
almaktadır. 200-499, 1000-2499 ve 2500-4999 aralığında yer alan işletmelerde
hayvansal üretim tek başına yapılmamaktadır (Çizelge 4.10).
Çizelge 4.10 Konya ilinde tarım işletmelerinin büyüklüğüne göre dağılımları (Anonim 2009)
Bitkisel üretim ve Yalnız bitkisel

İşletme hayvancılık yapan üretim yapan
büyüklüğü(dekar) Toplam % işletme % işletme %
Toplam 98.280 100.00 58.922 100.00 39.358 100.00
Arazisi olmayan - - - - - -
-5 3.366 3.42 1.993 3.38 1.373 3.49
5-9 3.449 3.51 1.194 2.03 2.255 5.73
10-19 6.676 6.79 3.337 5.66 3.339 8.48
20-49 18.976 19.31 11.740 19.92 7.236 18.39
50-99 18.524 18.85 11.414 19.37 7.110 18.06
100-199 26.687 27.15 17.050 28.94 9.637 24.49
200-499 18.271 18.59 11.079 18.80 7.192 18.27
500-999 2.153 2.19 937 1.59 1.216 3.09
1000-2499 175 0.18 175 0.30 -
2500-4999 - - - - -
5000+ 3 0.00 3 0.01 -
44
Kendi arazisi olan işletmeler Türkiye için %77.80, Konya ili için %83.62 iken, kendi
arazisi olmayan işletmeler Türkiye için %3.63, Konya ili için %1.67’dir. Hem kendi
arazisini hem de başkasının arazisini işletenler Türkiye’de %18.57 iken, Konya ilinde
14.71’dir. Konya ilinde kendi arazisi olan işletmelerin oranı Türkiye ortalamasının
üzerindedir (Çizelge 4.11).
Çizelge 4.11 Türkiye’de tarım işletmelerinin arazi tasarruf şekline göre dağılımı, (%) (Anonim 2009)
Kendi arazisi olan işletmeler Kendi arazisi olmayan işletmeler

İki ya da
Yalnız Hem kendi Hem kendi daha
zilyetliğe arazisini hem arazisini hem Yalnız Diğer fazla
dayalı de zilyetliğe de başkasının Yalnız kira ortakçılık şekilde tasarruf
Toplam Yalnız kendi arazi dayalı arazi arazisini ile arazi ile arazi arazi şekli ile
arazi arazisini işleten işleten işleten işleten işleten işleten işleten arazi
Türkiye 184.348.223 136.346.152 3.929.039 3.149.075 34.227.597 3.077.483 2.560.795 464.003 594.079
% 100.00 73.96 2.13 1.71 18.57 1.67 1.39 0.25 0.32
Konya 13.036.853 10.794.953 48.017 58.591 1.917.253 101.674 95.914 3.281 17.169
% 100.00 82.80 0.37 0.45 14.71 0.78 0.74 0.03 0.13
Arazilerin parça sayısı 7 grupta toplanmıştır. Arazilerin parça sayılarına göre oransal
dağılımı Türkiye’de ve Konya ilinde sırasıyla şöyledir: %27.99’u 6-9 aralığında,
%22.09’u 4-5 aralığında, %16.01’i 10-15 aralığında, %11.82’i 3’de, %10.29’u 2’de
%7.02’i 16+’da ve %4.78’i 1’de yer alırken, Konya’da bu oranlar sırasıyla şöyledir:
%23.96 ile 4-5 aralığında, %23.34 ile 6-9 aralığında, %16.01 ile 3’de, %13.45 ile 2’de
%10.57 ile 10-15 aralığında, %8.01 ile 16+’da ve %4.67 ile 1’de yer almaktadır. Parça
sayılarının oransal dağılımına göre, Türkiye ve Konya ili için benzerlikler mevcuttur.
Bu benzerlikler parça sayıları için 1’de, 4-5 aralığında ve 16+’da görülmektedir
(Çizelge 4.12).
Arazilerin küçük ve parçalı oluşu, Türk tarımının en önemli yapısal problemlerinden

birisidir ve bitkisel üretimde verimliliğin düşük oluşunun ana nedenlerindendir. Türkiye
genelinde olduğu gibi Konya ilindeki tarım işletmeleri, hızlı nüfus artışı ve artan
nüfusun tarım dışı sektörde istihdam edilmesi zorunluluğuna karşılık, bu sektörlerde iş
gücü talebinin nüfus artışına paralel artırılamaması, tarımdaki büyümenin artan nüfusun
gereksinimini karşılamada yetersiz kalması, miras kanununda bölünmeyi önleyici
yeterli hükümlerin olmaması gibi nedenlerle küçülmüştür.
45
Çizelge 4.12 Arazi parça sayısı ve arazi büyüklüğü, Türkiye, Konya (%) (Anonim 2009)
Toplam parça Parça sayısı

sayısı 1 2 3 4-5 6-9 10-15 16+
Türkiye 12.323.410 588.766 1.268.285 1.456.054 2.722.080 3.449.713 1.973.418 865.094
% 100.00 4.78 10.29 11.82 22.09 27.99 16.01 7.02
Konya 368.356 17.208 49.540 58.967 88.244 85.980 38.924 29.493
% 100.00 4.67 13.45 16.01 23.96 23.34 10.57 8.01
Esas işi tarımsal faaliyet olup ikinci işi olmayanlar grubunda ortalama çalışılan gün
sayısı Türkiye’de 205 gün iken, Konya ilinde 190 gün’dür. Esas işi tarımsal faaliyet
olup ikinci işi olmayanlar grubunun cinsiyet ve yaşa göre dağılımı ise şöyledir:
Türkiye’de esas işi tarımsal faaliyet olup ikinci işi olmayanlar grubundaki erkeklerin
ortalama çalışılan gün sayısı 9-12 yaş grubunda 137 gün, 12+ yaş grubundakilerin ise
201 gün olup, kadınların ortalama çalışılan gün sayısı 9-12 yaş grubunda 135 gün, 12+
yaş grubunda yer alanların 213 gündür. Konya ilinde esas işi tarımsal faaliyet olup
ikinci işi olmayanlar grubundaki erkeklerin ortalama çalışılan gün sayısı 9-12 yaş
grubunda 90 gün, 12+ yaş grubundakilerin ise 179 gün olup, kadınların ortalama
çalışılan gün sayısı 9-12 yaş grubunda 131 gün, 12+ yaş grubunda yer alanların 212
gündür. Esas işi tarımsal faaliyet olup ikinci işi olmayanlar grubunda yer alan kadınların
yaş gruplarına göre, ortalama çalışılan gün sayısı Türkiye ve Konya ilinde birbirine
yakın değerler alırken, Konya ilinde bu iş grubunda yaşayan erkeklerde ortalama
çalışılan gün sayısı Türkiye değerlerinden düşüktür (Çizelge 4.13).
46
Çizelge 4.13 Tarımsal işletmede bir ya da iki işi olan hanehalkı fertlerinin yaş ve cinsiyete göre çalışan sayısı ve ortalama çalışılan
gün sayısı (Anonim 2009)
A. Çalışan sayısı B. Esas işinde ortalama çalışılan gün sayısı

Erkek Kadın
Toplam 9-12 yaş 12+ yaş 9-12 yaş 12+ yaş
Çalışma durumu A B A B A B A B A B
Toplam 8.765.330 209 128.775 140 4.860.420 207 107.766 137 3.668.369 215
Esas işi tarımsal faaliyet olup
ikinci işi olmayanlar 7.566.613 205 124.687 137 3.924.967 201 103.901 135 3.413.058 213
ikinci işi olanlar 598.834 217 3.730 223 395.467 210 2.577 215 197.060 229
Türkiye Esas işi tarım dışı faaliyet olup
ikinci işi olmayanlar 240.519 260 350 187 201.029 260 875 150 38.265 264
Esas işi tarım dışı faaliyet olup
ikinci işi tarımsal faaliyet olanlar 357.091 245 8 202 337.140 245 - - 19.943 252
Esas işi ve ikinci işi tarım dışı
faaliyet olanlar 2.273 211 - - 1.817 241 413 70 43 303
Toplam 230.027 196 1.797 90 143.910 189 1.457 131 82.863 212
ikinci işi olmayanlar 206.059 190 1.797 90 122.788 179 1.457 131 80.017 212
ikinci işi olanlar 9.795 221 - - 7.357 224 - - 2.438 210
Konya Esas işi tarım dışı faaliyet olup
ikinci işi olmayanlar 4.972 262 - - 4.564 261 - - 408 271
Esas işi tarım dışı faaliyet olup
ikinci işi tarımsal faaliyet olanlar 9.201 255 - - 9.201 255 - - - -
Esas işi ve ikinci işi tarım dışı
faaliyet olanlar - - - - - - - - - -
Toplam arazi içerisinde sulanan arazinin payı Türkiye’de %23.92 iken Konya ilinde
%31.42, sulanmayan arazinin payı Türkiye’de %76.08 iken Konya ilinde %68.58’dir
(Çizelge 4.14).
Çizelge 4.14 Arazi kullanımına göre dağılım, Türkiye, Konya (Anonim 2009)
Sulanan arazi Sulanmayan arazi

Türkiye 52.151.444 165.893.033
% 23.92 76.08
Konya 4.440.710 9.693.317
% 31.42 68.58
47
4.8.3 Girdi kullanımı
Konya ili ve Türkiye için, tarımsal girdi kalemlerinin 2004 yılındaki değerleri milyon
TL olarak çizelge 4.15’de verilmiştir.
Çizelge 4.15 Tarımsal girdi kullanımının Konya ili ve Türkiye için dağılımı, 2004 yılı
(Anonim 2009a)
Tohum Doğal Kimyasal Akaryakıt ve Zirai İlaç

Masrafları Gübre Gübre Yağ Sarfiyat (Mil.TL)
(Mil.TL) (Mil.TL) (Mil.TL) Kıymeti
(Mil. TL)
Konya 77.620.711 14.982.666 113.360.307 228.745.847 18.869.407
Türkiye 1.188.908.336 538.209.312 1.781.705.684 5.105.632.226 237.823.000
Tarımsal girdi kalemlerinde en yüksek oranlar, tohum masraflarında Konya ili için %51,
Türkiye için %58 iken, en düşük oranlar Konya ilinde %3 ile doğal gübre, Türkiye’de
ise %3 ile zirai ilaçlar yer almaktadır (Şekil 4.2 ve 4.3).
4%
17%
tohum masrafları (mil.TL)

3%
doğal gübre (TL)
kimyasal gübre (MİL.TL.)
akaryakıt ve yağ sarfiyat kıymeti

51% (mil. TL)
25% zirai ilaç
Şekil 4.2 Konya ili için tarımsal girdi kalemlerinin 2004 yılına göre dağılımı
48
3%
13%
tohum masrafları (mil.TL)

6%
doğal gübre (TL)
kimyasal gübre (MİL.TL.)
20% akaryakıt ve yağ sarfiyat kıymeti (mil.

58% TL)
zirai ilaç
Şekil 4.3 Türkiye için tarımsal girdi kalemlerinin 2004 yılına göre dağılımı
4.8.3.1 Gübre kullanımı
Türkiye’de kullanılan gübreden Konya ilinin aldıgı pay %6.96 olup, Konya ilinde 2007
yılında saf olarak 423.715 ton azotlu, 244.763 ton fosforlu ve 7.454 ton potasyumlu
olmak üzere toplam 675.932 ton gübre kullanılmıştır (Çizelge 4.16).
Çizelge 4.16 Gübre kullanımı (Ton), Konya, Türkiye, 2007 yılı (Anonim 2009)
Gübre Cinsi Konya % Türkiye %

Azotlu 423.715 62.69 6.454.490 66.47
Fosforlu 244.763 36.21 3.036.612 31.27
Potaslı 7.454 1.10 218.752 2.25
Toplam 675.932 100.00 9.709.854 100.00
4.8.3.2 Zirai ilaç kullanımı
Konya ilinde hastalık ve zararlılarla mücadele amacıyla 2008 yılında 1.585.919 kg zirai
ilaç kullanılmış olup, bunun %25.75’ni insektisit, %32.56’nı fungisit, %1.18’ni
nematositler, %27.57’ni Herbisit, %3.14’nü kışlık- yazlık yağlar, %1.66’nı rodentisit ve
mollusidler ve %8.14’nü diğerleri oluşturmaktadır (Çizelge 4.17).
49
Çizelge 4.17 Konya ilinde kullanılan zirai mücadele ilaçlarının miktarları (Kg), 2008
yılı (Anonim 2009b)
İlaç Cinsi Miktar %

İnsektisit 408.306 25.75
Fungusit 516.340 32.56
Nematositler 18.760 1.18
Herbisit 437.186 27.57
Kışlık- yazlık yağlar 49.870 3.14
Rodentisit ve mollusidler 26.403 1.66
Diğerleri 129.054 8.14
Toplam 1.585.919 100.00
4.8.4 Tarımsal kredi kullanımı
Tarım Kredi Kooperatifleri verilerine göre, yıllar itibariyle kredi bakiyelerinin durumu
2004 yılı ve 2008 yılı aralığı için çizelge 4.18’de verilmiştir. Kredi bakiyelerinin artış
oranları 2004 yılına göre, yıllara göre 2005’de %133.16, 2006’da %176.37, 2007’de
%209.31 ve 2008’de %258.05 olarak hesaplanmıştır.
Çizelge 4.18 Yıllar itibariyle kredi bakiyeleri (TL) (Anonim 2009a)
2004 yılı 2005 yılı 2006 yılı 2007 yılı 2008 yılı
TOPLAM 823.147.816 1.096.094.860 1.451.812.619 1.722.956.144 2.124.095.266
Artış
oranları(%) 100 133.16 176.37 209.31 258.05
Kredi bakiyelerinin devamlı surette artan bir trende sahip olduğu gözlenmektedir (Şekil
4.4).
50
2500000000
2000000000
1500000000
Değer (TL)
1000000000
500000000
0
1 2 3 4 5
Yıllar
Şekil 4.4 2004-2008 Yılları arası kredi bakiyelerinin dağılımı
Tarım kredi kooperatiflerinin uygulamış olduğu faiz oranları 2004 ve 2008 yılları
arasında verilmiştir. Normal kredi uygulama faiz oranları, 2004 yılına göre 2008 yılında
%201.14 oranında azalmıştır. Sübvansiyonlu kredi uygulama faiz oranı, 2006 yılından
sonra sabitlenerek %7-13.13 aralığında kalmıştır. Takipteki kredi uygulama faiz oranı
ise, 2006 yılından sonra %24.75 oranından işlem görmüştür (Çizelge 4.19).
Çizelge 4.19 Yıllar itibariyle tarım kredi kooperatiflerinin normal, idari ve kanuni
takipteki borçlara uyguladığı zirai kredi faiz oranları (%) (Anonim 2009a)
Faiz Oranları 2004 yılı 2005 yılı 2006 yılı 2007 yılı 2008 yılı
Normal Kredi 35.2 22.8 17.5 17.5 17.5
Uygulama Faiz Oranı
Sübvansiyonlu Kredi 17.60-25 8-15 7-13.13 7-13.13 7-13.13
Takipteki Kredi 47.76 31.64 24.75 24.75 24.75
Tarım sektörü için, bankalardan kullanılan kredilerin dağılımı 2006-2010 yılları

arasında Türkiye ve Konya ili için verilmiştir. 2006 yılına göre, 2010 yılında kredilerin
kullanımında ciddi artışlar gözlenmiştir. T.C. Ziraat Bankası’dan kullanılan kredilerde
2006 yılına gore, 2010 yılında Türkiye’de 2.97 kat artış ve Konya ilinde 11.79 kat artış
51
sağlanırken, diğer bankalardan kullanılan kredilerde aynı şekilde Türkiye’de 2.95 kat
artış ve Konya ilinde 11.71 kat artış sağlanmıştır (Çizelge 4.20).
Çizelge 4.20 Bankalardan kullanılan kredilerin dağılımı, Türkiye, Konya (Anonim 2011c)
Tarım
Bankalar (Bin TL)
2010 yılı 2009 yılı 2008 yılı 2007 yılı 2006 yılı
Türkiye 16.164.006 10.027.013 8.368.249 6.575.495 5.448.379
T.C. Ziraat Bankası
Konya 725.597 424.506 330.551 246.290 61.564
Türkiye 1.563.000 1.462.996 1.465.759 905.343 530.302
Diğer Bankalar
Konya 70.163 61.938 57.898 33.910 5.992
Türkiye 17.727.006 11.490.009 9.834.008 7.480.838 5.978.681
Toplam
Konya 795.760 486.444 388.449 280.200 67.556
4.8.5 Pazarlama
Çiğ sütün pazarlamasında, süt üreticilerden doğrudan tüketicilere, üreticilerden

toplayıcılar aracılığıyla tüketicilere veya üreticilerden alan sokak sütçülerinden
tüketicilere ulaştırılmaktadır.
Pastörize ve sterilize sütte ise pazarlama organları şu şekilde oluşmaktadır. Üretilen çiğ
süt ya direkt olarak ya da toplayıcı ve taşıyıcılar üzerinden süt fabrikalarına
ulaştırılmaktadır. Buradan da pastörize ve steril süt iki organ aracılığıyla tüketiciye
ulaştırılır. Bu ürünler süt fabrikalarından, direkt tüketicilere veya ana bayilerden
perakendeci satıcılar aracılığıyla tüketicilere ulaştırılır.
Süt ürünlerinin pazarlanması sınırlı da olsa pazarlama organları aracılığıyla olmaktadır.

Üretilen süt, süt ürünlerine dönüştürülmek amacıyla mandıra ve/veya süt fabrikalarına
ulaştırılır. Ürünler sanayi işletmelerinden toptancı veya komisyoncularına, buradan
perakende satıcılar aracılığıyla tüketicilere ulaştırılır. Süt sanayisinden geçerek
tüketicilere ulaştırılan süt ve süt ürünlerinin pazarlanması, Türkiye için belirlenen
pazarlama organlarına oldukça benzemektedir. Konya ilinde süt sanayinin oldukça
gelişmiş olması önemli oranda etkendir.
52
Çizelge 4.21 Konya ili süt ve et durumu (Anonim 2009)
Sağılan hayvan
Yıl Hayvan Adı Toplam sayısı (baş) Süt (Ton) Et toplam (ton)
Koyun (Yerli) 1.280.605 631.099 49.857 4.716,28
2005 Koyun(Merinos) 47.796 21.583 863 0
Toplam 1.328.401 652.682 50.720 4.716,28
Koyun (Yerli) 1.268.846 604.533 47.758 5.148,86
2006 Koyun(Merinos) 53.536 23.131 925 0
Toplam 1.322.382 627.664 48.683 5.148,86
Koyun (Yerli) 1.305.589 605.796 47.858 0
2007 Koyun(Merinos) 74.763 32.089 1.284 0
Toplam 1.380.352 637.885 49.141 0
Koyun (Yerli) 1.125.721 554.270 43.787 0
2008 Koyun(Merinos) 76.191 34.114 1.365 0
Toplam 1.201.912 588.383 45.152 0
Koyun (Yerli) 1.101.691 554.826 43.831 0
2009 Koyun(Merinos) 69.743 30.371 1.215 0
Toplam 1.171.434 585.197 45.046 0
Hayvan ve hayvansal ürünlerin pazarlamasında yer alan organ ve pazarlama

organlarında, toplama, finanse etme, işleme, depolama, risk yüklenme, tasnif ve
standardizasyon, tevzi ve satış fonksiyonları gerçekleştirilmektedir.
Konya ili süt sanayi işletmeleri bakımından oldukça gelişmiş bir durumdadır. İlde
faaliyet gösteren toplam 104 adet mandıra ve süt fabrikası bulunmaktadır. Ancak gerek
üretim ve tüketim aşamasındaki geleneksellik, gerekse pazarlama organlarının uzunluğu
nedeniyle bu işletmelerde kapasite kullanım oranı düşük düzeylerde gerçekleşmektedir.
Konya ili süt üretimi ve mandıraların faaliyetleri birlikte değerlendirildiğinde bu durum
daha açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır.
Konya ilinin coğrafi durumu, süt sanayi işletmelerinin belirli merkezlerde toplanmış
olması nedeni ile, süt toplayıcı ve taşıyıcılarının sayısı ve faaliyetleri yoğundur. Adı
geçen aracılar sütü sanayi işletmelerine taşımaları karşılığı belirli oranlarda değişen
ücret almaktadırlar. Üreticilerle yapılan görüşmelerde bu aracıların düşük fiyata rağmen
53
sütün pazarlanması için imkân sağladıklarını, ihtiyaç durumunda kendilerine bazı girdi
maddelerini (yem, ilaç v.b) temin ettiklerini bildirmişlerdir.
Konya ilindeki süt sanayi işletmelerinde bu düşük kapasite kullanım oranlarının

yükseltilebilmesi için, üretimin sanayi ile etkin bir entegrasyonu, uygun fiyat politikası
ve rasyonel bir pazarlama organizasyonu gerekmektedir.
Hayvancılığa dayalı diğer önemli sanayi faaliyetini ise et ve et ürünleri sanayi

oluşturmaktadır. Konya İlinde faaliyette bulunan 14 adet kombina bulunmaktadır.
Bunlara ilaveten, kapasiteleri düşük olmasına rağmen, belediyelere ait kesimhaneler de
mevcuttur. Konya ilinde et sanayi işletmelerinin günlük kurulu kapasiteleri büyükbaş
hayvanlarda 1065 baş/gün; küçükbaş hayvanlarda ise 5470 baş/gün olmak üzere, toplam
kurulu kapasite 6535 baş/gündür. Mevcut işletmelerin mamul madde üretimleri ve
kapasiteleri ise sucuk 8200 kg/gün; salam 1600 kg/gün; sosis 2700 kg/gün, pastırma 650
kg/gün kırmızı et parçalama 45.000 kg/gün ve diğer ürünlerde 760 kg/gündür. Ancak
mevcut işletmelerde kapasite kullanım oranı bir hayli düşüktür.
Et ve et ürünleri kamu ve özel sektöre ait modern Entegre Et Sanayi tesisleri ile
belediye mezbahaları ve mezbaha dışı kaçak kesimlerle ürün haline dönüştürülerek
tüketicilere ve alıcılara ulaştırılmaktadır.
Konya ilinde üretilen tahıllar Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), tüccar, özel alıcı, Ticaret
Borsası ve sözleşmeli alıcılar tarafından alınmaktadır. Özel alıcıda toplanan tahıllar
işlenerek (yem, un, bulgur, makarna gibi) tüketiciye mamul olarak ulaştırılmaktadır.
Ayrıca sözleşmeli alıcı tarafından daha ekim aşamasında ihtiyacı olan tahılı çiftçi ile
çeşitli şekillerde anlaşarak ektirmesiyle, hasat sonu elde edilen ürün sözleşmeli alıcı
tarafından alınmaktadır. İhtiyaç fazlası da özel alıcılara ve elde edilen mamul
tüketicilere arz edilmektedir.
Konya ilinde üretilen baklagiller TMO, tüccar, Ticaret Borsası, özel alıcı ve sözleşmeli
alıcılar tarafından alınmaktadır. Özel alıcı her birimden ürün alarak işler veya
paketleyerek tüketiciye ulaştırır. Ayrıca sözleşmeli alıcı ürünü işleyerek veya
54
paketleyerek ya da TMO’da paketleyerek tüketiciye arz eder.
Şeker Pancarının tek alıcısı şeker fabrikalarıdır. Fabrika, şekerpancarını işleyerek şeker
haline getirir. Şeker toptancı vasıtası ile perakendeciye, oradan da tüketiciye ulaşır.
Şeker fabrikasında yan ürün olarak üretilen posa ve melas alıcılar tarafından alınarak
sanayide ve hayvancılıkta kullanılmak üzere pazarlanmaktadır.
4.8.6 Bitkisel üretim
Türkiye’de işlenen arazinin cinsine göre oransal dağılımı, %67.63 ekilen tarla alanı,
%17.40 nadas alanı, %11.86 meyve alanı ve %3.11 sebze bahçeleri alanı şeklinde
sıralanırken, Konya’da ise bu oranlar %56.59 ekilen tarla alanı, %41.00 nadas alanı,
%1.04 sebze bahçeleri alanı ve %1.39 meyve bahçeleri alanı şeklinde yer almaktadır
(Çizelge 4.22).
Çizelge 4.22 İşlenen arazinin dağılımı (dekar) 2008 Yılı (Anonim 2009)
Arazinin Cinsi Türkiye % Konya %
Ekilen Tarla Alanı 165.556.005 67.63 11.978.610 56.59

Nadas Alanı 42.591.897 17.40 8.678.548 41.00
Sebze Bahçeleri Alanı 7.608.682 3.11 220.122 1.04
Meyve Alanı 29.035.573 11.86 293.508 1.39
Toplam Alan 244.792.157 100.00 21.168.788 100.00
4.8.6.1 Tarla ürünleri
Konya ili ve Türkiye’de yağ bitkilerine ait ekilen alan üretim ve verim miktarları 2000
ve 2008 yılları için verilmiştir. Konya ilinde haşhaş üretimi 2000 yılına göre 2.00 kat
artmış, ayçiçeği üretimi 3.45 kat artmış iken, Türkiye’de haşhaş üretimi 2000 yılına
göre 1.79 kat artmış, ayçiçeği üretimi 1.24 kat artmıştır. Konya ilinde haşhaş verim
55
(kg/da) değeri 2.67 kat artmış, ayçiçeği 2.61 kat artmış iken, Türkiye’de haşhaş verim
(kg/da) değeri 2.45 kat artmış, ayçiçeği 2.09 kat artmıştır (Çizelge 4.23).
Çizelge 4.23 Türkiye ve Konya’da yağ bitkileri ekim alanları, üretim ve verim durumu (Anonim 2009)
Yıl Ürün adı Ekilen alan(dekar) Üretim(ton) Verim(kg/da)

Haşhaş 46.150 2.214 48
2000
Ayçiçeği 70.340 7.547 107
Konya
Haşhaş 69.642 4.424 128
2008
Ayçiçeği 149.297 26.035 279
Haşhaş 275.550 11.564 42
2000
Ayçiçeği 5.420.000 800.000 148
Türkiye
Haşhaş 400.858 20.683 103
2008
Ayçiçeği 5.800.000 992.000 310
Konya ili ve Türkiye’de tahıl ekim alanları, üretim ve verim miktarları 2000 ve 2008
yılları için verilmiştir. Verim miktarlarının 2000 yılına göre değişim oranları; Konya
ilinde çavdarda 0.90 kat azalış, yulaf (dane) de 0.83 kat azalış, mısır (dane) de 1.78 kat
artış, buğdayda 1.68 kat artış ve arpa da 1.30 kat artış şeklinde iken, Türkiye’de ise
çavdarda 1.12 kat artış, yulaf (dane) de 1.06 kat artış, mısır (dane) de 1.73 kat artış,
buğdayda 2.08 kat artış ve arpada 1.95 kat artış şeklinde gerçekleşmiştir (Çizelge 4.24).
56
Çizelge 4.24 Türkiye ve Konya’da tahıl ekim alanları, üretim ve verim durumu (Anonim 2009)

Çavdar 253.270 44.578 176
Yulaf (Dane) 305.040 51.217 168
2000 Mısır (Dane) 35.130 12.580 358
Buğday 7.959.120 1.806.615 237
Arpa 4.868.120 1.186.000 254
Konya
Çavdar 133.245 21.011 160
Yulaf (Dane) 72.670 10.144 141
2008 Mısır (Dane) 126.077 80.307 637
Buğday 6.468.015 1.089.782 399
Arpa 3.026.070 515.501 331
Çavdar 1.470.000 260.000 177
Yulaf (Dane) 1.536.000 314.000 205
2000 Mısır (Dane) 5.550.000 2.300.000 416
Buğday 94.000.000 21.000.000 229
Arpa 36.290.000 8.000.000 227
Türkiye
Çavdar 1.259.620 246.521 199
Yulaf (Dane) 910.355 196.099 218
2008 Mısır (Dane) 5.950.000 4.274.000 720
Buğday 80.900.000 17.782.000 477
Arpa 29.500.000 5.923.000 442
Konya ili ve Türkiye için, 2000 ve 2008 yıllarına ait endüstri bitkileri ekilen alan,
üretim ve verim miktarları çizelge 4.25’de verilmiştir. Şekerpancarı üretimi 2000 yılına
göre Konya’da 1.26 kat artmış iken Türkiye’de 0.82 kat azalmış, patates üretimi
Konya’da 1.75 kat artmış iken Türkiye’de 0.78 kat azalmıştır. Şekerpancarı verim
değerleri, 2000 yılına göre Konya’da 0.92 kat azalmış iken Türkiye’de 1.05 kat artmış,
patates verim değerleri ise Konya’da 1.40 kat artmış iken Türkiye’de 1.08 kat artmıştır
(Çizelge 4.25).
57
Çizelge 4.25 Türkiye ve Konya’da endüstri bitkileri ekim alanı, üretim ve verim durumu (Anonim
2009)

Şekerpancarı 646.930 3.741.719 5.786
2000
Patates 61.480 126.838 2.238
Konya
Şekerpancarı 892.110 4.725.606 5.308
2008
Patates 70.850 222.075 3.134
Şekerpancarı 4.100.230 18.821.033 4.611
2000
Patates 2.050.000 5.370.000 2.638
Türkiye
Şekerpancarı 3.219.806 15.488.332 4.829
2008
Patates 1.478.883 4.196.522 2.839
Türkiye ve Konya’da yemeklik tane baklagillerin ekilen alan, üretim ve verim miktarları
2000 ve 2008 yılları için verilmiştir. Fasulye üretim miktarları 2000 yılına göre Konya
ilinde 1.02 kat artmış iken Türkiye’de 0.67 kat azalmıştır. Mercimek verim miktarları
Konya ilinde 2000 yılına göre 1.58 kat artmış iken Türkiye’de 0.84 kat azalmıştır
(Çizelge 4.26).
58
Çizelge 4.26 Türkiye ve Konya’da yemeklik tane baklagillerin ekim alanı, üretim ve verim
durumu (Anonim 2009)

Nohut 520.390 38.522 78
Fasulye (Kuru) 160.350 26.035 165
2000
Mercimek
(Kırmızı) 11.650 1.397 120
Konya
Nohut 281.800 31.028 110
Fasulye (Kuru) 138.590 26.591 192
2008
Mercimek
(Kırmızı) 7.765 1.467 189
Nohut 6.360.000 548.000 88
Fasulye (Kuru) 1.760.000 230.000 131
2000
Mercimek
(Kırmızı) 3.900.000 280.000 75
Türkiye
Nohut 5.051.654 518.026 107
Fasulye (Kuru) 982.326 154.630 158
2008
Mercimek
(Kırmızı) 2.909.766 106.361 63
4.8.6.2 Sebzeler
2000 ve 2008 yılları için Konya ili ve Türkiye’de yaprağı yenen sebzelerin üretim
miktarları verilmiştir. Marul (Göbekli) üretim değerleri 2000 yılına göre Konya’da 0.50
kat azalmış iken Türkiye’de 1.09 kat artmıştır. Pırasa üretim değerleri 2000 yılına göre
Konya ilinde 0.37 kat azalmış iken, Türkiye’de 0.82 kat azalmıştır (Çizelge 4.27).
59
Çizelge 4.27 Türkiye ve Konya’da yaprağı yenen sebzelerin üretim miktarları (Anonim 2009)
Üretim(ton)
Yıl Ürün adı Konya Türkiye
Lahana (Beyaz) 7.673 622.000
Marul (Göbekli) 1.831 215.000
2000 Marul (Kıvırcık) 188 118.000

Pırasa 11.137 308.000
Tere 42 1.250
Maydonoz 322 40.000

Nane 28 5.000
Lahana (Beyaz) 2.912 487.744
Marul (Göbekli) 917 233.424
2008 Marul (Kıvırcık) 162 144.498

Pırasa 4.160 252.286
Tere 43 1.922
Maydonoz 361 52.346

Nane 17 9.824
Konya ili ve Türkiye’de yetişen baklagil sebzelerin 2000 ve 2008 yılları üretim
miktarları verilmiştir. Fasulye üretim miktarları 2000 yılına göre Konya ilinde 0.88 kat
azalmış iken Türkiye’de 1.10 kat artmıştır. Bezelye üretim miktarları, Konya ilinde
2000 yılına göre 10.92 kat artmış iken Türkiye’de 1.85 kat artmıştır (Çizelge 4.28).
60
Çizelge 4.28 Türkiye ve Konya’da baklagil sebzelerin üretim miktarları (Anonim
2009)
Üretim(ton)
Fasulye (Taze) 12.395 514.000
Bakla (Taze) 4 45.000
2000 Bezelye (Taze) 25 48.000
Barbunya Fasulye 339 41.000
Bamya 156 27.500
Fasulye (Taze) 10.848 563.056
Bakla (Taze) 18 42.885
2008 Bezelye (Taze) 273 88.828
Barbunya Fasulye 431 59.392
Bamya 624 37.543
Konya ili ve Türkiye’de meyvesi yenen sebzelerin 2000 ve 2008 yılları üretim
miktarları verilmiştir. Karpuz üretim miktarları 2000 yılına göre, Konya ilinde 0.88 kat
azalmış iken, Türkiye’de 1.02 kat artmıştır. Patlıcan üretim miktarları Konya ili için
2000 yılına göre 0.73 kat azalmış iken, Türkiye’de 0.88 kat azalmıştır (Çizelge 4.29).
Çizelge 4.29 Türkiye ve Konya’da meyvesi yenen sebzelerin üretim miktarları (Anonim 2009)
Üretim(ton)
Kavun 93.468 1.865.000
Karpuz 53.011 3.940.000
Kabak (Sakız) 3.639 260.000
2000
Patlıcan 3.037 924.000
Biber (Dolmalık) 1.813 390.000
Bıber (Sivri) 5.158 1.090.000
Kavun 34.687 1.749.935
Karpuz 46.429 4.002.285
Kabak (Sakız) 7.109 279.451
2008
Patlıcan 2.219 813.686
Biber (Dolmalık) 1.620 371.050
Bıber (Sivri) 5.067 734.596
61
Konya ili ve Türkiye’de yetişen soğansı, yumru ve kök sebzelerin üretim miktarları
2000 ve 2008 yılları için verilmiştir. Soğan (taze) üretim miktarları 2000 yılına göre,
Konya ilinde 0.25 kat azalmış iken, Türkiye’de 0.74 kat azalmıştır. Havuç üretim
miktarları Konya ilinde 2000 yılına göre 13.82 kat artmış iken, Türkiye’de 2.52 kat
artmıştır (Çizelge 4.30).
Çizelge 4.30 Türkiye ve Konya’da soğansı, yumru ve kök sebzelerin üretim miktarları (Anonim 2009)
Üretim(ton)
Sarımsak (Taze) 261 21.000
Soğan (Taze) 4.312 228.000
Havuç 27.548 235.000
2000
Turp (Bayır) 1.241 22.500
Turp (Kırmızı) 1.369 145.000
Şalgam 150 1.500
Sarımsak (Taze) 532 23.900
Soğan (Taze) 1.077 168.223
Havuç 380.733 591.538
2008
Turp (Bayır) 952 16.985
Turp (Kırmızı) 482 144.878
Şalgam 218 1.892
4.8.6.3 Meyveler
Konya ili ve Türkiye’de yetişen üzümsü meyvelerin alanı, üretimi ve verim miktarları
2000 ve 2008 yılları için verilmiştir. Meyvelik alanı, Konya ilinde 2000 yılına göre 2.69
kat artmış iken Türkiye’de 1.19 kat artmıştır. Üretim miktarları, 2000 yılına göre Konya
ilinde 3.39 kat artmış iken Türkiye’de 2.01 kat artmıştır. Ağaç başına ortalama verim
miktarları ise, Konya ilinde 1.26 kat artmış iken Türkiye’de 1.69 kat artmıştır (Çizelge
4.31).
62
Çizelge 4.31 Türkiye ve Konya’da üzümsü meyvelerin alanı, üretimi ve verim durumu (Anonim 2009)
Toplu meyveliklerin Ağaç başına ortalama

Yıl Ürün adı alanı(dekar) Üretim(ton) verim(kg)
Çilek 1.470 1.297 882
2000 Dut 150 464 16
Üzüm 377.170 70.658 186
Konya
Çilek 3.952 4.400 1.113
2008 Dut 5 410 12
Üzüm 90.373 39.799 2.357
Çilek 94.650 130.000 1.373
2000 Dut 18.600 60.000 25
Üzüm 5.350.000 3.600.000 404
Türkiye
Çilek 112.785 261.078 2315
2008 Dut 17.628 65.140 28
Üzüm 4.827.887 3.918.442 4.864
Konya ili ve Türkiye için taş çekirdekli meyvelerin alanı, üretimi ve verim değerleri
2000 ve 2008 yılları için verilmiştir. Kiraz meyvesinin ekim alanı 2000 yılına göre
Konya’da 2.57 kat artmış iken, Türkiye’de 2.06 kat artmıştır. Kiraz üretim miktarları
2000 yılına göre, Konya ilinde 1.68 kat artmış iken Türkiye’de 1.47 kat artış
göstermiştir. Kiraz verim miktarları ise, Konya ilinde 2000 yılına göre 0.72 kat azalmış
iken, Türkiye’de 0.87 kat azalmıştır (Çizelge 4.32).
63
Çizelge 4.32 Türkiye ve Konya’da taş çekirdekli meyvelerin alanı, üretimi ve verim durumu (Anonim
2009)

Erik 5.840 6.599 30
Iğde 0 527 12
2000 Kayısı 7.410 7.011 25
Kiraz 21.960 11.160 32
Vişne 18.820 9.730 26
Konya
Erik 2.257 4.755 31
Iğde 0 353 13
2008 Kayısı 4.054 5.424 25
Kiraz 56.519 18.703 23
Vişne 26.538 20.183 34
Erik 131.000 195.000 26
Iğde 350 5.300 13
2000 Kayısı 898.000 530.000 49
Kiraz 290.000 230.000 31
Vişne 176.500 106.000 25
Türkiye
Erik 155.122 248.736 32
Iğde 70 4.686 14
2008 Kayısı 1.020.292 716.415 54
Kiraz 597.510 338.361 27
Vişne 232.621 185.435 31
2000 ve 2008 yılları için, Konya ili ve Türkiye’de yetişen sert kabuklu meyvelerin alanı,
üretimi ve verim miktarları verilmiştir. Ceviz üretim değerleri 2000 yılına göre Konya
ilinde 2.13 kat artmış iken Türkiye’de 1.47 kat artmış, badem üretim değerleri Konya
ilinde 2000 yılına göre 0.98 kat azalmış iken, Türkiye’de 1.12 kat artmıştır. Ceviz verim
miktarları ise 2000 yılına göre Konya ilinde 1.00 kat artmış iken, Türkiye’de 1.03 kat
artmıştır. Badem verim miktarları, 2000 yılına göre Konya ilinde 1.80 kat artmış iken
Türkiye’de 1.15 kat artmıştır (Çizelge 4.33).
64
Çizelge 4.33 Türkiye ve Konya’da sert kabuklu meyvelerin alanı, üretimi ve verim durumu (Anonim
2009)

Ceviz 880 2.118 30
2000
Badem 6.230 1.245 5
Konya
Ceviz 5.070 4.516 30
2008
Badem 1.797 1.220 9
Ceviz 111.000 116.000 33
2000
Badem 82.000 47.000 13
Türkiye
Ceviz 328.873 170.897 34
2008
Badem 109.130 52.774 15
2000 ve 2008 yılları için, Konya ili ve Türkiye’de yetişen yumuşak çekirdekli
meyvelerin alanı, üretimi ve verim miktarları verilmiştir. Armut üretim miktarları 2000
yılına göre, Konya ilinde 0.47 kat azalmış iken Türkiye’de 0.94 kat azalmış, armut
verim miktarları ise Konya ilinde 2000 yılına göre 0.97 kat azalmış iken Türkiye’de
1.03 kat artmıştır. Elma üretim miktarları 2000 yılına göre Konya ilinde 0.57 kat
azalmış ve Türkiye’de 1.04 kat artmış iken, verim miktarları Konya ilinde 2.14 kat
artmış ve Türkiye’de 3.65 kat artmıştır (Çizelge 4.34).
65
Çizelge 4.34 Türkiye ve Konya’da yumuşak çekirdekli meyvelerin alanı, üretimi ve verim durumu
(Anonim 2009)
Toplu
meyveliklerin
Yıl Ürün adı alanı(dekar) Üretim(ton) Ağaç başına ortalama verim(kg)
Armut 28.780 16.677 29
2000 Ayva 440 711 23
Elma 150.420 117.045 56
Konya
Armut 5.349 7.861 28
2008 Ayva 191 637 21
Elma 95.079 67.082 120
Armut 234.800 380.000 35
2000 Ayva 57.100 105.000 33
Elma 1.588.000 2.400.000 74
Türkiye
Armut 205.064 355.476 36
2008 Ayva 51.067 95.395 32
Elma 1.583.996 2.504.494 270
4.8.7 Hayvan varlığı ve hayvansal üretim
Konya ilinde, büyükbaş hayvan sayısı ve bunlara ilişkin hayvansal üretim miktarı
değerleri verilmiştir. Büyükbaş hayvan sayısı, 2008 yılında bir önceki yıla göre %1.04
artış göstermiştir. 2008 yılı sonu itibariyle toplam büyükbaş hayvan sayısı bir önceki
yıla göre %1.04 artış göstererek 406.622 baş olarak gerçekleşmiştir. Büyükbaş
hayvanlar arasında yer alan hayvanların toplam hayvan sayıları dikkate alındığında, bir
önceki yıla göre sığır (kültür) %1.04 artmış, manda %0.67 azalmış, sığır (melez) %1.01
artmış ve sığır (yerli) %0.91 azalmıştır (Çizelge 4.35).
Konya ilinde süt verim değerleri 2003 yılına göre sığır (kültür)de 1.02 kat artmış,
manda da 0.83 kat azalmış, sığır(melez) de 0.85 kat azalmış, sığır(yerli) de 0.83 kat
azalmış toplam da ise 1.04 kat artmıştır. Konya ilinde et verim değerleri 2003 yılına
göre sığır (kültür)de 1.63 kat artmış, manda da 1.36 kat artmış, sığır(melez) de 1.42 kat
artmış, sığır(yerli) de 2.12 kat artmış, toplam da ise 1.49 kat artmıştır (Çizelge 4.35).
66
Çizelge 4.35 Büyükbaş hayvan sayısı ve hayvansal üretim, Konya (Anonim 2009)
Yıl Hayvan Adı Toplam hayvan sayısı Süt (Ton) Süt verimi (kg/baş) Et (ton) Deri (baş)
Sığır (Kültür) 119.692 182.783 1.527 6.093 27.851
Manda 659 544 825 7 48
2003 Sığır(Melez) 153.329 156.168 1.019 13.566 68.354
Sığır(Yerli) 47.770 24.997 523 5.879 35.998
Toplam 321.450 364.492 1.134 25.545 132.251
Sığır (Kültür) 132.598 198.581 1.498 9.176 41.642
Manda 579 439 758 4 17
2004 Sığır(Melez) 159.369 156.004 979 16.187 74.680
Sığır(Yerli) 49.603 25.008 504 7.557 41.715
Toplam 342.149 380.032 1.111 32.924 158.054
Sığır (Kültür) 129.828 195.546 1.506 9.833 45.452
Manda 487 375 770 4 24
2005 Sığır(Melez) 155.359 153.429 988 12.722 61.552
Sığır(Yerli) 48.893 23.945 490 8.272 49.360
Toplam 334.567 373.295 1.116 30.831 156.388
Sığır (Kültür) 142.862 227.068 1.589 10.241 43.589
Manda 263 173 658 1 3
2006 Sığır(Melez) 147.984 149.256 1.009 11.000 53.064
Sığır(Yerli) 46.553 22.982 494 6.786 39.056
Toplam 337.662 399.479 1.183 28.028 135.712
Sığır (Kültür) 203.210 326.101 1.605 13.405 44.279
Manda 195 137 703 1 3
2007 Sığır(Melez) 148.911 144.782 972 14.398 53.904
Sığır(Yerli) 48.775 21.756 446 8.882 39.674
Toplam 401.091 492.776 1.229 36.687 137.860
Sığır (Kültür) 211.177 327.771 1.552 17.510 44.948
Manda 130 89 685 2 3
2008 Sığır(Melez) 150.924 131.465 871 18.807 54.718
Sığır(Yerli) 44.391 19.332 435 11.602 40.273
Toplam 406.622 478.657 1.177 47.921 139.942
67
Konya ilinde, küçükbaş hayvan sayısı ve hayvansal üretim miktarları verilmiştir. 2008
rakamlarının bir önceki yıla göre değerlendirmesi yapıldığında, hayvan sayısında %0.87
azalma, süt üretiminde %0.90 azalma, et üretiminde %1.01 artma ve yün kıl tiftik
üretiminde %0.87 azalma ortaya çıkmıştır. 2008 yılında, küçükbaş hayvan sayısı bir
önceki yıla göre %0.87 azalarak 1.293.736 baş olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.36).
Konya ilinde süt verim değerleri 2003 yılına göre koyun (yerli) de 0.92 kat azalmış,
keçi (kıl) da 0.80 kat azalmış, keçi (tiftik) de 1.40 kat artmış, koyun (merinos) da 0.89
kat azalmıştır (Çizelge 4.36).
4.8.8 Tarımsal mekanizasyon durumu
Konya ili ve Türkiye’de seçilmiş bazı tarımsal alet ve makinelerin durumu 2000 ve
2008 yılları için verilmiştir. Biçerdöverlerin sayısı 2000 yılına göre Konya ilinde 0.78
kat azalmış iken, Türkiye’de 1.04 kat artmıştır. Traktörlerin sayısı 2000 yılına göre
yaklaşık olarak 1.14 kat artmıştır. Diğer alet ve makinelerin sayısı, Konya ilinde ve
Türkiye’de 2000 yılına göre 1.18 kat artış göstermiştir (Çizelge 4.37).
68
Çizelge 4.36 Küçükbaş hayvan sayısı ve hayvansal üretim, Konya (Anonim 2009)
Toplam
hayvan Süt Süt verimi Et Yün kıl tiftik
Yıl Hayvan Adı sayısı (Ton) (kg/baş) (ton) (ton)
Koyun (Yerli) 1.274.084 53.673 42.13 4.172 2.064
Keçi(Kıl) 131.809 4.656 35.32 200 71
2003
Keçi(Tiftik) 16.886 181 10.72 2 12
Koyun(Merinos) 48.741 978 20.07 160 146
Koyun (Yerli) 1.285.048 50.183 39.05 4.578 2.082
Keçi(Kıl) 122.118 4.835 39.59 172 65
2004
Keçi(Tiftik) 16.770 306 18.25 1 11
Koyun(Merinos) 47.025 840 17.86 162 141
Koyun (Yerli) 1.280.605 49.857 38.93 4.716 2.075
Keçi(Kıl) 119.703 4.706 39.31 181 64
2005
Keçi(Tiftik) 15.849 290 18.30 24 11
Koyun(Merinos) 47.796 863 18.06 167 143
Koyun (Yerli) 1.268.846 47.758 37.64 5.149 2.056
Keçi(Kıl) 117.741 4.411 37.46 319 62
2006
Keçi(Tiftik) 15.554 293 18.84 43 11
Koyun(Merinos) 53.536 925 17.28 172 161
Koyun (Yerli) 1.305.589 47.858 36.66 4.062 2.115
Keçi(Kıl) 111.118 3.829 34.46 473 55
2007
Keçi(Tiftik) 2.549 41 16.08 44 2
Koyun(Merinos) 74.763 1.284 17.17 177 224
Koyun (Yerli) 1.125.721 43.787 38.90 4.103 1.824
Keçi(Kıl) 89.018 2.529 28.41 478 41
2008
Keçi(Tiftik) 2.806 42 14.97 44 2
Koyun(Merinos) 76.191 1.365 17.92 183 229
69
Çizelge 4.37 Konya ve Türkiye’de tarımsal alet ve makinelerin durumu (Anonim 2009)

Biçerdöverler 1.436 12.578
2000 Diger Alet ve Makinalar 374.132 7.059.665
Traktörler 44.377 941.835
Biçerdöverler 1.127 13.084
2008 Diger Alet ve Makinalar 442.923 8.221.639
Traktörler 49.473 1.070.746
4.8.9 Örgütlenme durumu
Türkiye ve Konya ilinde bulunan tarım kooperatiflerinin çeşitleri ve sayıları çizelge

4.38’de verilmiştir. Türkiye’de değişik konularda çalışan tarımsal amaçlı kooperatif
sayısı 7.996 iken, Konya’da 652’dir. Konya ilinde bulunan tarım kooperatiflerinin
Türkiye içindeki payı %8.15’dir.
Tarım kooperatiflerinden en yüksek payı Konya ilinde %44.79 ile sulama kooperatifleri
alırken, en düşük payı pancar ekicileri kooperatifleri almaktadır. Türkiye’de ise bu
durum şöyledir: Tarımsal kalkınma kooperatifleri en yüksek payı alırken, en düşük payı
pancar ekicileri kooperatifleri almaktadır (Çizelge 4.38).
Çizelge 4.38 Türkiye ve Konya ilinde bulunanTarım Kooperatiflerinin durumu, 2006

yılı (Anonim 2007)
Tarım Tarımsal Su Pancar

Kredi Kalkınma Ürünleri Sulama Ekicileri Toplam
Konya
(Sayı) 75 271 11 292 3 652
% 11.50 41.56 1.69 44.79 0.46 100.00
Türkiye
(Sayı) 2.127 2.937 413 2.157 31 7.996
% 26.60 36.73 5.17 26.98 0.39 100.00
İlin
Türkiye
İçindeki
Payları 3.53 9.23 2.66 13.54 9.68 8.15
70
5. BULGULAR
5.1 İncelenen İşletmelerin Ekonomik Analizi
Bu bölümde araştırma kapsamına giren tarım işletmelerinde nüfus yapısı, arazi varlığı
ve tasarruf durumu, sermaye durumu ele alınmıştır.
5.1.1 İncelenen işletmelerde nüfusun yapısı ve eğitim
Nüfus, varlığı sebebi ile sosyal ve ekonomik bir varlıktır (Erkuş 1979). Nüfus bütün
sektörlerde işgücü kaynağı olarak kullanıldığı gibi, çeşitli sektörlerin ürettiği mal ve
hizmetleri tüketmesi bakımından da önemlidir (Erkuş vd 1995). Tarımdaki nüfusun
çeşitli yönleriyle incelenmesi ile işgücü yapısı ortaya konulmaktadır. Bu işletmelerdeki
aile işgücü kaynağı, tarım işletmelerinin nüfus varlığını oluşturmaktadır.
İncelenen işletmelerde mevcut nüfusun işletme grupları itibari ile ortalama sayısı ve yaş
gruplarına göre dağılımı farklılık göstermektedir. İşletme başına toplam nüfus 3.88 ile
4.36 arasında değişmektedir. İşletmeler ortalaması nüfus miktarı 3.97 kişi olarak
hesaplanmıştır (Çizelge 5.1).
Çizelge 5.1 İncelenen işletmelerin nüfus mevcudu ve cinsiyete göre dağılımı
İşletme grupları Erkek % Kadın % Toplam

1 1.89 48.76 1.99 51.24 3.88
2 2.25 54.88 1.85 45.12 4.10
3 2.00 45.83 2.36 54.17 4.36
İşletmeler Ortalaması 1.97 49.64 2.00 50.36 3.97
İşletmeler ortalamasına göre toplam nüfusun %49.64’ü erkek, %50.36’ı ise kadın
nüfusundan oluşmaktadır. İşletme gruplarına göre, erkekler ve kadınların işletmeler
ortalamaları birbirine oldukça yakın değerler almıştır. Birinci grup ve üçüncü grup
71
işletmelerde, erkeklerin oranının kadınların oranından az olduğu görülmektedir (Çizelge
5.1). İkinci grup işletmelerde ise, erkeklerin oranı kadınların oranından fazladır (Şekil
5.1).
İşletmeler ortalamasına göre nüfusun %3.39’u 0-6 yaş, %9.20’i 7-14 yaş, %55.69’u 15-
49 yaş, %31.72’si ise 50+ yaş aralığında yer almıştır (Çizelge 5.2). Nüfusun %55.69’u
15-49 yaş aralığında yaşamakta olup, işletmelerde yaşayan nüfusun genç bir yapıya
sahip olduğu söylenebilir (Şekil 5.2).
5,00
4,36
4,50
4,10
3,88 3,97
4,00
3,50
1
Ortalama sayı
3,00
2,36 2
2,50 2,25
2,00 1,97 1,99 2,00 3
1,89 1,85
2,00 işletmeler ortalaması
1,50
1,00
0,50
0,00
Erkek Kadın Toplam
Gruplar
Şekil 5.1 İncelenen işletmelerin nüfus mevcudu ve cinsiyete göre dağılımı
İncelenen işletmelerde 7 ve yukarı yaş için okuma yazma oranları incelendiğinde;

işletmeler ortalamasına göre nüfusun %7.21’i okur-yazar değil, %11.84’ü okur-yazar
olup bir okul bitirmedi, %17.41’i ilkokul, %10.32’si ilköğretim, %26.81’i ortaokul,
%0.32’i orta dengi meslek, %15.78’i lise, %5.92’i 2 yıllık yüksekokul, %1.65’i 4 yıllık
yüksekokul mezunudur (Çizelge 5.3).
72
Çizelge 5.2 İncelenen işletmelerde nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
0-6 7-14 15-49 50+ Toplam

Genel
İşletme Grupları Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam
1 0.11 0.04 0.15 0.19 0.15 0.34 0.89 1.19 2.08 0.70 0.60 1.30 1.89 1.99 3.88
% 5.80 2.07 3.89 10.14 7.59 8.83 47.10 60.00 53.71 36.96 30.34 33.57 100.00 100.00 100.00
2 0.05 0.00 0.05 0.10 0.20 0.30 1.40 1.05 2.45 0.70 0.60 1.30 2.25 1.85 4.10
% 2.22 0.00 1.22 4.44 10.81 7.32 62.22 56.76 59.76 31.11 32.43 31.71 100.00 100.00 100.00
73
3 0.18 0.00 0.18 0.18 0.45 0.64 1.09 1.55 2.64 0.55 0.36 0.91 2.00 2.36 4.36
% 9.09 0.00 4.17 9.09 19.23 14.58 54.55 65.38 60.42 27.27 15.38 20.83 100.00 100.00 100.00
İşletmeler
Ortalaması 0.11 0.03 0.13 0.17 0.19 0.37 1.01 1.20 2.21 0.68 0.58 1.26 1.97 2.00 3.97
% 5.37 1.44 3.39 8.78 9.62 9.20 51.22 60.10 55.69 34.63 28.85 31.72 100.00 100.00 100.00
73
5,00
4,50
4,00
3,50
Ortalama Sayı
3,00 1
2
2,50
3
2,00
işletmeler ortalaması
1,50
74
1,00
0,50
0,00
Kadın
Kadın
Kadın
Kadın
Kadın
Toplam
Toplam
Toplam
Toplam
Toplam
Erkek
Erkek
Erkek
Erkek
Erkek
0-6 7-14 15-49 50+ Toplam
Gruplar
Şekil 5.2 İncelenen işletmelerde nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
74
Çizelge 5.3 İncelenen işletmelerde nüfusun eğitim durumlarına göre dağılımı (7 ve yukarı yaş)
Okur-yazar Okur-yazar olup bir Orta dengi 2yıllık 4yıllık yüksek

İşletme Grupları değil okul bitirmedi İlkokul İlköğretim Ortaokul meslek Lise yüksekokul okul Toplam
1 0.29 0.44 0.67 0.36 1.04 0.01 0.62 0.23 0.07 3.73
% 7.72 11.76 18.01 9.56 27.94 0.37 16.54 6.25 1.84 100.00
2 0.20 0.75 0.80 0.35 1.10 0.00 0.60 0.25 0.00 4.05
% 4.94 18.52 19.75 8.64 27.16 0.00 14.81 6.17 0.00 100.00
75
3 0.27 0.55 0.64 0.82 1.09 0.00 0.64 0.09 0.09 4.18
% 6.52 13.04 15.22 19.57 26.09 0.00 15.22 2.17 2.17 100.00
İşletmeler
Ortalaması 0.27 0.51 0.69 0.40 1.06 0.01 0.62 0.22 0.06 3.84
% 7.21 11.84 17.41 10.32 26.81 0.32 15.78 5.92 1.65 100.00
75
5.1.2 Aile işgücü varlığı
İncelenen işletmelerde işgücü kapasitesini belirlemek amacıyla aile işgücü, erkek işgücü
birimine (EİB) çevrilmiştir. Tarımsal faaliyetlerde 7-14 yaş grubundaki kişilerin de
çalıştırıldığı düşünüldüğünde, çalışabilir nüfus 7 ve yukarı yaş olarak kabul edilmiştir.
Yabancı işgücünün hesaplanmasında ise daimi işçi statüsünde çalışan işçilerden
yararlanılmıştır.
İncelenen işletmelerde aile işgücü ve yabancı işgücü varlığı Erkek İşgücü Birimi (EİB)
cinsinden hesaplanarak çizelge 5.4’de verilmiştir. İşletmeler ortalamasına göre, toplam
işgücü varlığı içerisinde aile işgücünün oranı %85.21 iken, yabancı işgücünün oranı
%14.79 olarak hesaplanmıştır.
Çizelge 5.4 İncelenen işletmelerde aile işgücü ve yabancı işgücü varlığı (EİB, %)
İşletme
Grupları Aile İşgücü % Yabancı İşgücü % Toplam İşgücü %
1 3.09 88.03 0.42 11.97 3.51 100.00
2 3.35 81.91 0.74 18.09 4.09 100.00
3 3.49 76.20 1.09 23.80 4.58 100.00
İşletmeler
3.18 85.21 0.55 14.79 3.73 100.00
Ortalaması
İşletmeler büyüdükçe aile işgücü kullanımı ve yabancı işgücü kullanımı artmaktadır.

İşletme gruplarına göre toplam işgücü varlığı 3.51 ile 4.58 EİB arasında değişmektedir.
İşletmelerin büyüklükleri arttıkça, toplam işgücü varlığı artmaktadır. İşletmeler
ortalamasına göre toplam işgücü varlığı 3.73 EİB olarak hesaplanmıştır.
İncelenen işletmelerde yabancı işçi çalıştırılmasının nedeni, aile işgücü potansiyelinin

yetersiz oluşu ile ilgili olmamakla birlikte, belirli zamanlarda iş yükünün azami
seviyede ortaya çıkmasıdır. Arısoy ve Oğuz (2005)’un Konya ilinde yaptığı çalışmada,
76
işletmeler ortalamasına göre aile işgücü varlığı 3.29 EİB olarak bulunmuştur.
5.1.3 İncelenen işletmelerde arazi varlığı
Tarımda arazi sınırları belli geniş bir toprak parçası anlamındadır. İşletme arazisi ise;
mülkiyet bağları, arazi nevileri ve diğer faydalanma şekilleri dikkate alınmaksızın bir
ekonomik ünitenin işlettiği toplam alan olarak tanımlanmaktadır (Demirci 1978). Tarım
işletmelerinde görülen ve işletmeye etki eden faktörlerden birisi de arazi tasarruf
şeklidir. Genel olarak araziye sahip olan çiftçi, mülkiyeti başkasına ait olan işletmelerde
çalışan çiftçilerden daha verimli olmaktadır (Erkuş vd. 1995).
Araştırmada işletme arazisi; mülk arazisine, kira ve/veya ortağa tutulan arazi eklenip,
bunun toplamından kira ve/veya ortağa verilen arazi çıkarılarak hesaplanmıştır.
Araştırma yapılan işletmelerde mülk arazi sahipliği hakim durumdadır.
İşletme arazisi ve arazi tasarruf durumunun dağılımı çizelge 5.5’de verilmiştir.

İşletmeler ortalamasına göre %92.64 mülk arazisine, %8.75 kira ve/veya ortağa tutulan
arazinin oransal toplamı eklenip, bunun toplamından %1.39 kira ve/veya ortağa verilen
arazi çıkarıldığında işletme arazisi oranı %100’e ulaşılır.
Çizelge 5.5 İşletme arazisi ve arazi tasarruf durumunun dağılımı (da)
Kira ve/veya
ortağa Kira ve/veya
Mülk tutulan ortağa İşletme
İşletme Grupları Arazi % Arazi % verilen arazi % Arazisi %
1 76.23 90.13 11.09 13.11 2.74 3.24 84.58 100.00
2 152.18 91.12 14.83 8.88 0.00 0.00 167.00 100.00
3 425.64 96.90 13.64 3.10 0.00 0.00 439.27 100.00
İşletmeler
Ortalaması 127.79 92.64 12.08 8.75 1.92 1.39 137.95 100.00
77
İşletmelerin arazi nevileri çizelge 5.6’da verilmiştir. Toplam arazinin %83.63’ü kuru
arazi, %19.83’ü sulu arazi, %0.21’i sebze bahçesi ve %0.86’ı meyve bahçesinden
%4.54 nadas oranı çıkarıldığında toplam %100 olarak bulunmaktadır. İşletme
büyüklüğü arttıkça sulu arazinin oranı artmaktadır.
Çizelge 5.6 İncelenen işletmelerde arazi nevileri (da) ve dağılımı (%)
Tarla Arazisi
Toplam Tarla
İşletme Arazisi (Sulu
Grupları Arazi+Kuru Sebze Meyve
Sulu Arazi Kuru Arazi Nadas Arazi-Nadas) Bahçesi Bahçesi Toplam Arazi
(da) (%) (da) (%) (da) (%) (da) (%) (da) (%) (da) (%) (da) (%)
1 10.33 12.21 73.61 87.03 1.23 1.46 82.71 97.78 0.29 0.34 1.58 1.87 84.58 100.00
2 35.73 21.39 130.53 78.16 0.00 0.00 166.25 99.55 0.48 0.28 0.28 0.16 167.00 100.00
3 125.18 28.50 364.91 83.07 51.09 11.63 439.00 99.94 0.00 0.00 0.27 0.06 439.27 100.00
İşletmeler
Ortalaması 27.36 19.83 115.37 83.63 6.27 4.54 136.46 98.92 0.30 0.21 1.19 0.86 137.95 100.00
5.1.4 İncelenen işletmelerde sermaye durumu
Üretim faktörlerinden biri ve en önemlisi sermayedir. Sermaye, üretim işinde en önemli

yerini kapitalist sistemde almıştır. Tarımda sermaye, toprağı bir çiftlik, bir işletme
haline getiren çiftliği işleten donatıların tümüdür. Tabiat ve işgücünü bir araya getirerek
üretimde bulunmak mümkünse de zamanımızda yığın üretimi gerçekleştirebilmek için
sermayenin bulunması şarttır (Erkuş vd. 1995). İşletmelerin sermaye yapıları,
sermayenin fonksiyonlarına göre sınıflandırılması esas alınarak incelenmiştir (Açıl ve
Demirci 1984).
A. Aktif Sermaye
I. Arazi (Çiftlik) Sermayesi
1. Toprak sermayesi
2. Arazi ıslahı sermayesi
3. Bina sermayesi
4. Bitki sermayesi
5. Av ve balık sermayesi
78
II. İşletme Sermayesi
1.Sabit işletme sermayesi
a. Hayvan sermayesi
b. Alet-makine sermayesi
2.Döner işletme sermayesi
c. Para sermayesi
d. Malzeme-mühimmat sermayesi
B. Pasif Sermaye
I. Yabancı Sermaye (Borçlar)
1. İpotek borçlar
2. Banka ve kooperatif borçları
3. Adi borçlar
4. Cari borçlar
5. İndi borçlar
II. Öz Sermaye (Aktif sermaye – Borçlar)
İncelenen işletmelerin sermaye yapılarıyla ilgili elde edilen bulgular aşağıda verilmiştir:
5.1.4.1 Aktif sermaye
Tarımsal üretimde fiili olarak kullanılan tüm sermaye unsurları, aktif sermaye olarak
kabul edilmektedir. Aktif sermaye, arazi (çiftlik) sermayesi ve işletme sermayesinin
toplamından oluşmaktadır.
5.1.4.1.1 Arazi (çiftlik) sermayesi
Genellikle tarım işletmelerinde en önemli sermayeyi, toprak sermayesi teşkil

etmektedir. Bu sermaye, doğrudan doğruya üzerinde çalışılan ve kuruluş yerini teşkil
eden arazi parçalarını ve işletmenin haklarını kapsar. Yollar ve inşaat alanları, bina
sermayesine dahil olduğundan, arazi sermayesi dışında bırakılmıştır (Erkuş vd. 1995).
79
Arazi (Çiftlik) Sermayesi 5 unsurdan oluşmakta olup bunlar; toprak sermayesi, arazi
ıslahı sermayesi, bina sermayesi, bitki sermayesi, av ve balık sermayesidir. İncelenen
işletmelerde av ve balık sermayesine rastlanmamıştır.
Çizelge 5.7 İncelenen işletmelerde arazi (çiftlik) sermayesi ortalama değerleri (TL) ve oransal dağılımı
(%)
İşletme Grupları
Sermaye İşletmeler
Nevileri 1 2 3 Ortalaması
TL % TL % TL % TL %
Toprak
Sermayesi 37.023,52 46.71 75.505,47 52.66 209.854,95 68.85 62.704,14 54.32
Arazi Islahı
Sermayesi 380,82 0.48 2.071,43 1.44 14.594,85 4.79 2.209,35 1.91
Bina
Sermayesi 20.827,88 26.28 27.538,49 19.20 37.877,47 12.43 23.921,71 20.72
Bitki
Sermayesi 21.022,90 26.53 38.277,94 26.69 42.488,34 13.94 26.611,56 23.05
Çiftlik
Sermayesi
Toplamı 79.255,12 100.00 143.393,33 100.00 304.815,61 100.00 115.446,75 100.00
İncelenen işletmelerde toprak sermayesi, arazi (çiftlik) sermayesinin %54.32’ni

oluşturmakta olup, bunu sırasıyla %23.05 bitki sermayesi %20.72 ile bina sermayesi, ve
%1.91 ile arazi ıslahı sermayesi izlemektedir. Araştırma kapsamına giren işletmelerde
ortalama işletme arazisi değeri 62.704,14 TL ve çiftlik sermayenin de %54.32’ni
oluşturmaktadır (Çizelge 5.7).
Yıldırım (1993) çalışmasında, toprak sermayesinin aktif sermaye içindeki oranını

%57.30, Arısoy (2004) %63.48 olarak bulmuştur.
80
5.1.4.1.1.1 Toprak sermayesi
Tarım işletmelerinde toprak sermayesinin payı, çiftlik sermayesi grubu içerisinde

diğerlerine göre yüksektir. Tarlaların birim kıymetleri yıldan yıla nevilerine göre artış
göstermektedir. Türkiye’de tarım işletmelerinde en önemli payı toprak sermayesi
almaktadır.
Çizelge 5.8 İncelenen işletmelerde ortalama toprak sermayesi (TL) ve dağılımı (%)
Ortağa ve/veya Kiraya Ortalama Toprak

Mülk Arazi tutulan Arazi Sermayesi
İşletme Sulu Arazi Kuru Arazi Toplam
Grupları TL % TL % TL % TL % TL %
1 6.229,11 19.91 25.056,65 80.09 31.285,76 84.50 5.737,75 15.50 37.023,52 100.00
2 17.643,75 27.10 47.457,56 72.90 65.101,31 86.22 10.404,17 13.78 75.505,47 100.00
3 83.863,64 42.01 115.764,04 57.99 199.627,68 95.13 10.227,27 4.87 209.854,95 100.00
İşletmeler
Ortalaması 16.635,58 29.92 38.958,57 70.08 55.594,15 88.66 7.109,99 11.34 62.704,14 100.00
İşletme gruplarının büyüklüğüne paralel olarak artan toprak sermayesi, işletme başına
birinci grupta ortalama 37.023,52 TL, ikinci grupta 75.505,47 TL ve üçüncü grupta
209.854,95 TL olarak hesaplanmıştır. İşletmelerde ortalama toprak sermayesinin
%88.66’sı mülk arazi iken, %11.34’ü ortağa ve/veya kiraya tutulan arazi değerinden
oluşmaktadır. Sulu mülk arazi değerinin ortalama toprak sermayesi içindeki oranı
%29.92 iken, kuru mülk arazi değerinin oranı %70.08’dir (Çizelge 5.8). İşletmeler
ortalamasına göre toprak sermayesinin aktif sermayesi içindeki oranı %31.20 iken,
çiftlik sermayesi içindeki oranı %54.32’dir (Çizelge 5.22) (Çizelge 5.7).
Konya ilinde yapılan diğer çalışmalarda toprak sermayesinin aktif sermaye içerisindeki
oranını Bayaner (1995) %58.90 ve Arısoy (2004) %63.48 olarak bulmuşlardır.
5.1.4.1.1.2 Arazi ıslahı sermayesi
Toprağın verim yeteneği, sermaye veya işgücünün katılmasıyla önemli şekilde

yükseltilebilir veya korunabilir. Bu işe, arazi veya toprak ıslahı ismi verilmektedir.
81
Arazi ıslahı; sulama ve kurutma tesisatı, çeşitli muhafaza inşaatı, bağlarda istinat
duvarları, kültür altında bulunan arazinin verimini artırmak için yapılan inşaat gibi
işlerdir (Erkuş vd. 1995).
Çizelge 5.9 İncelenen işletmelerde arazi ıslahı sermayesi
Arazi Islahı Sermayesi

İşletme Grupları Su kuyusu Su Kanalı Toplamı
TL % TL % TL %
1 278,08 73.02 102,74 26.98 380,82 100.00
2 2.071,43 100.00 0,00 0.00 2.071,43 100.00
3 13.913,03 95.33 681,82 4.67 14.594,85 100.00
İşletmeler
Ortalaması 2.065,11 93.47 144,23 6.53 2.209,35 100.00
Çiftlik sermayesi içinde en düşük payı arazi ıslahı sermayesi almaktadır. İşletme başına
ortalama arazi ıslahı sermayesi 2.209,35 TL olup, bunun %93.47’si su kuyusu ve
%6.53’ü su kanalından oluşmaktadır (Çizelge 5.9). İşletmeler ortalamasına göre arazi
ıslahı sermayesinin aktif sermaye içindeki payı %1.10 iken, çiftlik sermayesi içindeki
payı %1.91’dir. Konya yöresindeki tarım işletmeleri su ihtiyacını karşılamada genellikle
su kuyusu ve su kanalı kullanmaktadır.
Dellal vd. (2002)’nin GAP bölgesinde yaptığı çalışmada, arazi ıslahı sermayesinin,
çiftlik sermayesi içindeki payını %1.38, aktif sermaye içindeki payını ise %1.15 olarak
bulmuştur. Arazi ıslahı sermayesinin aktif sermaye içindeki oranı incelenen işletmelerde
%1.10 olarak bulunurken, Oğuz ve Mülayim (1997) %0.65, Bayaner (1995) %0.50
olarak bulmuşlardır.
5.1.4.1.1.3 Bina sermayesi
Bina varlığı kendiliğinden prodüktif olmayıp, ancak tarım işletmelerindeki insanların,

ürünlerin, canlı ve cansız demirbaşın muhafazasına yardım ederek yararlı olmaktadır.
82
Bu sermaye grubuna işletmedeki arsalar, her çeşit binalar, çiftlik avlusu ve yollar
dahildir (Erkuş vd. 1995).
İncelenen işletmelerde işletmeler ortalamasına göre, bina sermayesi toplamı 23.921,71

TL’dir. Bu sermaye içerisinde konut 13.805,06 TL ve %57.71 pay ile ilk sırayı almakta,
bunu 4.519,93 TL ve %18.89 ile ağıl, 2.854,12 TL ve %11.93 ile yem deposu izlemekte
ve samanlık ise 1.059,09 TL ve %4.43’lük oran ile dördüncü sırada yer almaktadır.
Hangar, ambar, gübrelik ve kümes gibi yapılar bina sermayesi içinde çok küçük oran
teşkil etmektedir. İşletmeler ortalamasında bu bina sermayeleri %0.38 ila %1.22
arasında yerini almıştır (Çizelge 5.10).
Çizelge 5.10 İncelenen işletmelerde bina sermayesi (TL) ve dağılımı (%)
İşletme Grupları
İşletmeler
İşletme 1 2 3 Ortalaması
Binaları TL % TL % TL % TL %
Konut 12.120,71 58.19 16.051,10 58.29 20.899,33 55.18 13.805,06 57.71
Ağıl 3.672,14 17.63 6.356,17 23.08 6.807,54 17.97 4.519,93 18.89
Yem
Deposu 2.607,00 12.52 2.685,93 9.75 4.799,93 12.67 2.854,12 11.93
Samanlık 961,77 4.62 1.073,84 3.90 1.678,06 4.43 1.059,09 4.43
Silaj -
Küspe
Çukuru 485,21 2.33 262,80 0.95 216,40 0.57 414,01 1.73
Ahır 377,21 1.81 363,29 1.32 2.261,11 5.97 573,79 2.40
Hangar 198,23 0.95 329,44 1.20 837,00 2.21 291,03 1.22
Ambar 194,44 0.93 96,55 0.35 96,46 0.25 165,25 0.69
Gübrelik 113,40 0.54 301,55 1.09 112,83 0.30 149,52 0.62
Kümes 97,76 0.47 17,84 0.06 168,79 0.45 89,91 0.38
Bina
Sermayesi
Toplamı 20.827,88 100.00 27.538,49 100.00 37.877,47 100.00 23.921,71 100.00
83
İşletme gruplarına gore, ilk grup işletmelerde ortalama toplam bina sermayesi 20.827,88
TL’dir. Bu sermayenin %58.19’u konut, %17.63’ü ağıl, %12.52’i yem deposu ve
%4.62’i samanlık sermayesidir. İkinci grup işletmelerde bina sermayesi işletme başına
27.538,49 TL’dir. Bu sermayenin %58.29’u konut, %23.08’i ağıl, %9.75’i yem deposu
ve %3.90’ı samanlık sermayesinden oluşmaktadır. Üçüncü grup işletmelerde bina
sermayesi işletme başına 37.877,47 TL’dir. Bu sermayenin %55.18’i konut, %17.97’i
ağıl, %12.67’i yem deposu ve %4.43’ü samanlık sermayesinden oluşmaktadır (Çizelge
5.10). İşletmeler ortalamasına göre bina sermayesinin aktif sermaye içindeki payı
%11.90 iken, çiftlik sermayesi içindeki payı %20.72’dir. İncelenen işletmelerdeki
binaların yapıları eski yapılardan oluşmaktadır. Bu nedenden dolayı bina sermayesi
düşük çıkmıştır.
Dellal vd. (2002)’nin “GAP bölgesinde küçükbaş hayvan yetiştiren işletmelerin

ekonomik analizi ve hayvansal ürünlerin pazara arzı” isimli çalışmasında, bina
sermayesinin aktif sermaye içindeki oranını %9.91 olarak elde etmiştir. Bina
sermayesinin aktif sermaye içindeki oranı araştırmada %11.90 oranında bulunurken,
Bayaner (1995) %12.00, Erkan vd. (1989) %10.42 ve Oğuz (1991) %12.48 olarak
bulmuştur.
5.1.4.1.1.4 Bitki sermayesi
Tarımı yapılan ve toprağa bağlı olan bütün bitkiler, bu sermayeyi teşkil etmektedir. O
halde bu sermaye grubunun en önemli tarafı, yaşama yetisine sahip bulunmasıdır ve
canlılığını kaybetmesi, onun başka sermayeye dönüşmesi demektir (Erkuş vd. 1995).
Bitki sermayesi işletme büyüklük grupları itibariyle artmakta olup, işletmeler

ortalamasında 26.611,56 TL’dir. İşletmeler ortalamasına göre, bitki sermayesinin
%7.39’u meyve ağaçlarından, %92.61’i tarla demirbaşından oluşmaktadır (Çizelge
5.11). Tarla demirbaşı sermayesi, tarla hangi bitki ekimine hazırlanacak ise, hazırlama
masrafı örneğin tohum bedeli, sürme, ilaç, gübre ve diğer masraflar ilave edilerek
hesaplanmıştır. İşletmeler ortalamasına göre bitki sermayesinin aktif sermaye içindeki
payı %13.24 iken, çiftlik sermayesi içindeki payı %23.05’dir. İşletmelerin toprak
84
varlığının artmasına paralel olarak, bitki sermayesi de artmıştır.
Çizelge 5.11 İncelenen işletmelerde bitki sermayesi (TL) ve dağılımı (%)
Meyvesiz Bitki Sermayesi

İşletme Meyve Ağaçları Ağaçları Tarla Demirbaşı Toplamı
Grupları TL % TL % TL % TL %
1 2.668,13 12.69 - - 18.354,77 87.31 21.022,90 100.00
2 272,77 0.71 - - 38.005,17 99.29 38.277,94 100.00
3 388,80 0.92 - - 42.099,54 99.08 42.488,34 100.00
İşletmeler
Ortalaması 1.966,40 7.39 - - 24.645,16 92.61 26.611,56 100.00
Araştırma kapsamına giren işletmelerde bitki sermayesinin, aktif sermaye içindeki oranı
normal bulunmuştur. Bunun nedeni, Konya yöresinde meyvelik arazilerin işletme
arazisi içinde az paya sahip olması ve tarla tarımının yoğun olarak yapılmasıdır. Konya
ilinin coğrafik yapısı, Toros Dağlarının eteğinde bulunması ve Akdeniz Bölgesine sınır
olması, bu bölgede meyvecilik yapılmasına imkan sağlayabilir.
5.1.4.1.2 İşletme sermayesi
Tarım işletmesinin esasını teşkil eden toprak, arazi, bina ve bitki sermayesini faal bir
şekle sokabilmek için işletme sermayesine ihtiyaç duyulmaktadır. İşletme sermayesi,
sabit işletme ve döner işletme sermayesi olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. Sabit
işletme sermayesi, hayvan ve alet-makine sermayesinden oluşurken, döner işletme
sermayesi, para ve malzeme-mühimmat sermayesinden oluşmaktadır.
85
Çizelge 5.12 İncelenen işletmelerde işletme sermayesi (TL) ve dağılımı (%)
İşletme Grupları
Sermaye İşletmeler
Nevileri 1 2 3 Ortalaması
TL % TL % TL % TL %
Hayvan
Sermayesi 23.748,28 49.39 87.477,20 66.88 182.859,48 72.59 52.832,91 61.76
Alet-
Makine
Sermayesi 16.728,58 34.79 23.635,43 18.07 32.653,04 12.96 19.741,14 23.08
Malzeme
Mühimmat
Sermayesi 1.532,76 3.19 6.162,75 4.71 11.707,49 4.65 3.499,32 4.09
Para
Sermayesi 6.072,85 12.63 13.526,81 10.34 24.680,03 9.80 9.474,37 11.07
İşletme
Sermayesi
Toplamı 48.082,47 100.00 130.802,19 100.00 251.900,05 100.00 85.547,74 100.00
Araştırma kapsamındaki işletmelerde toplam işletme sermayesi ve oransal dağılımı şu

şekilde yer almıştır. İncelenen işletmelerde ortalama işletme sermayesi 85.547,74
TL’dir. Bu sermayenin %61.76’nı hayvan sermayesi, %23.08’ni alet-makine sermayesi,
%11.07’ni para sermayesi ve %4.09’nu malzeme-mühimmat sermayesi oluşturmaktadır
(Çizelge 5.12). İşletme sermayesi içinde hayvan sermayesinin almış olduğu pay işletme
grupları itibariyle artarken, alet-makine sermayesinin almış olduğu pay azalmaktadır.
Çünkü araştırma kapsamına giren işletmeler hayvancılık ile uğraşmaktadır.
5.1.4.1.2.1 Hayvan sermayesi
İşletmelerin sahip olduğu hayvan varlığı büyükbaş, küçükbaş ve kümes hayvanlarının

Büyükbaş Hayvan Birimi (BBHB) cinsinden hesaplanarak toplamından meydana
gelmiştir. Ayrıca incelenen işletmelerde hayvan varlığı, işletme grupları ve işletmeler
ortalaması olarak hayvan sayısı baş olarak verilmiştir. Araştırma kapsamına giren
işletmelerde arıcılık faaliyetine rastlanmamıştır.
86
Çizelge 5.13 İncelenen işletmelerde hayvan varlığı (Baş ve BBHB)
İşletme Grupları
İşletmeler
Hayvan Cinsi
1 2 3 Ortalaması
Baş BBHB Baş BBHB Baş BBHB Baş BBHB
İnek 1.59 1.59 4.95 4.95 4.91 4.91 2.59 2.59
Boğa 0.03 0.04 0.00 0.00 0.09 0.13 0.03 0.04
Tosun 0.36 0.25 1.25 0.88 0.09 0.06 0.50 0.35
Dana 0.69 0.34 2.50 1.25 0.91 0.46 1.06 0.53
Düve 0.55 0.39 1.05 0.74 0.82 0.57 0.67 0.47
Koyun 37.09 3.71 142.20 14.22 327.64 32.76 88.03 8.80
Kuzu-Toklu 12.81 0.64 63.25 3.16 216.00 10.80 44.00 2.20
Koç 0.69 0.08 4.00 0.48 7.12 0.86 2.00 0.24
Şişek 1.67 0.17 7.50 0.75 22.36 2.24 4.98 0.50
Keçi 0.48 0.05 1.65 0.17 9.55 0.96 1.66 0.17
Oğlak-çebiç 0.22 0.01 0.00 0.00 1.82 0.09 0.35 0.02
Teke 0.03 0.00 0.10 0.01 0.36 0.04 0.08 0.01
Kümes Hayvanları 3.32 0.01 6.50 0.03 67.05 0.27 10.67 0.04
Araştırma alanında kuru tarımın hakim olduğu göz önüne alındığında küçükbaş
hayvancılığın daha fazla geliştiği söylenebilir. İşletmeler ortalaması incelendiğinde,
küçükbaş hayvancılık önemini devam ettirmekte olup, işletme başına 88.03 baş koyun
düştüğü görülmektedir. BBHB ortalaması işletme başına 15.95 olarak elde edilmiştir
(Çizelge 5.13).
Araştırma kapsamında yer alan işletmelerde ortalama hayvan sermayesi 52.832,91

TL’dir. Bunun %68.07’i küçükbaş hayvan sermayesi, %31.51’i büyükbaş hayvan
sermayesi ve %0.42’i kümes hayvanları sermayesinden oluşmaktadır. İşletme
gruplarına göre ortalama hayvan sermayesi 23.748,28 TL ile 182.859,48 TL arasında
yer almaktadır. Küçükbaş hayvan sermayesi işletme gruplarına göre %64.18 ile %88.16
oranları arasındadır (Çizelge 5.14).
87
Çizelge 5.14 İncelenen işletmelerde hayvan sermayesi değerleri (TL) ve dağılımı (%)
İşletme Grupları
İşletmeler
Sermaye Nevileri
1 2 3 Ortalaması
TL % TL % TL % TL %
Büyükbaş Hayvan
Sermayesi 8.414,49 35.43 25.008,82 28.59 19.796,84 10.83 12.809,61 31.51
Küçükbaş Hayvan
Sermayesi 15.241,77 64.18 62.288,33 71.21 161.205,52 88.16 39.727,66 68.07
Kümes Hayvanları
Sermayesi 92,02 0.39 180,05 0.21 1.857,12 1.02 295,64 0.42
Hayvan Sermayesi
Toplamı 23.748,28 100.00 87.477,20 100.00 182.859,48 100.00 52.832,91 100.00
Dağıstan (2002) çalışmasında, küçükbaş hayvan sermayesinin hayvan sermayesi

içindeki payını %72.31 ile %88.27 arasında bulmuştur. İşletmeler ortalamasına göre,
hayvan sermayesinin aktif sermaye içindeki oranı %26.29 iken, işletme sermayesi
içindeki oranı %61.76’dır. Hayvan sermayesinin aktif sermaye içindeki oranı
araştırmada %26.29 olarak bulunmuştur. Işıklı vd. (1994), çalışmalarında Türkiye
genelinde bu oranı %0.20 ile %73.26 arasında bulurken, Oğuz ve Mülayim (1997)
çalışmalarında %4.64 olarak bulmuştur.
Araştırma kapsamında yer alan işletmelerde ortalama küçükbaş hayvan sermayesi

39.727,66 TL’dir. Bunun %63.41’i koyun sermayesi, %31.57’i kuzu-toklu sermayesi,
%3.58’i şişek sermayesi ve %1.44’ü koç sermayesinden oluşmaktadır. İşletme
gruplarına göre ortalama küçükbaş hayvan sermayesi 15.241,77 TL ile 161.205,52 TL
arasında yer almaktadır. Küçükbaş hayvan sermayesinin işletme gruplarına göre
dağılımı şu şekildedir: Koyun sermayesinin küçükbaş hayvan sermayesi içindeki payı
%57.17 ile %70.98, kuzu-toklu sermayesinin küçükbaş hayvan sermayesi içindeki payı
%24.51 ile %37.69, koç sermayesinin küçükbaş hayvan sermayesi içindeki payı %1.24
ile %1.84 ve şişeğin küçükbaş hayvan sermayesi içindeki payı %3.20 ile %3.90 arasında
88
yer almaktadır (Çizelge 5.15).
Çizelge 5.15 İncelenen işletmelerde küçükbaş hayvan sermayesi değerleri (TL) ve dağılımı (%)
İşletme Grupları
İşletmeler
1 2 3 Ortalaması
Sermaye Nevileri TL % TL % TL % TL %
Koyun 10.817,90 70.98 40.826,92 65.55 92.156,40 57.17 25.191,98 63.41
Kuzu-Toklu 3.736,51 24.51 18.159,65 29.15 60.755,72 37.69 12.541,07 31.57

Koç 199,81 1.31 1.148,44 1.84 2.003,03 1.24 572,97 1.44
Şişek 487,54 3.20 2.153,32 3.46 6.290,37 3.90 1.421,65 3.58
Küçükbaş
Hayvan
Sermayesi
Toplamı 15.241,77 100.00 62.288,33 100.00 161.205,52 100.00 39.727,66 100.00
Dağıstan (2002) çalışmasında, küçükbaş hayvan sermayesinin hayvan sermayesi

içindeki payını %72.31 ile %88.27 arasında bulmuştur.
5.1.4.1.2.2 Alet-makine sermayesi
Alet-makine varlığı, üretim işinde defalarca kullanılarak, birçok ürünün elde edilmesine
yardım ederler. Bu sermaye esas itibariyle, cansız demirbaş veya cansız envanter
şeklinde değerlendirilmektedir.
İncelenen işletmelerde işletme başına düşen alet-makine çeşitlerinin ortalama sayıları

traktörde 0.79, biçerdöverde 0.01, diğer alet ve makinelerde 5.14’dür (Çizelge 5.16).
İncelenen işletmelerde işletme başına ortalama alet-makine sermayesi 19.741,14 TL’dir.

Bu değerin %63.72’sini tarım aletleri, %36.28’ini tarım makineleri oluşturmaktadır.
89
Çizelge 5.16 İncelenen işletmelerde mevcut alet-makine çeşitleri ve ortalama sayıları
İşletme Grupları Traktör Biçerdöver Diğer Alet ve Makineler

1 0.70 0.01 4.34
2 0.85 0.00 6.20
3 1.27 0.00 8.55
İşletmeler Ortalaması 0.79 0.01 5.14
İşletmeler büyüdükçe alet-makine sermayesinde artış gözlenmiş olup, alet-makine

sermayesinin değeri 16.728,58 TL ile 32.653,04 TL arasında yer almaktadır (Çizelge
5.17). İşletmeler ortalamasına göre, alet-makine sermayesinin aktif sermaye içindeki
oranı %9.82 iken, işletme sermaye içindeki oranı %23.08’dir.
Çizelge 5.17 İncelenen işletmelerde ortalama alet-makine sermayesi (TL) ve dağılımı

(%)
Tarım Alet ve Makine Sermayesi

İşletme Grupları Makineleri Tarım Aletleri Toplamı
TL % TL % TL %
1 6.702,69 40.07 10.025,89 59.93 16.728,58 100.00
2 8.055,40 34.08 15.580,03 65.92 23.635,43 100.00
3 8.577,79 26.27 24.075,25 73.73 32.653,04 100.00
İşletmeler Ortalaması 7.161,15 36.28 12.579,98 63.72 19.741,14 100.00
Bu çalışmada alet-makine sermayesinin aktif sermaye içindeki oranı %9.82 olarak

bulunmuş iken, Oğuz ve Mülayim (1997) %12.72, Dellal vd. (2002) %4.62 olarak
bulmuştur.
5.1.4.1.2.3 Para sermayesi
Para sermayesi, işletmede bulunan nakit para mevcudu ve her türlü işletme
alacaklarından oluşmaktadır. İşletmelerde üretimin sürekliliği açısından önemli bir
90
sermaye grubunu meydana getirmektedir.
Çizelge 5.18 İncelenen işletmelerde ortalama para sermayesi (TL) ve dağılımı (%)
Nakit Para Mevcudu Alacak Mevcudu Para Sermayesi Toplamı

İşletme Grupları
TL % TL % TL %
1 5.384,57 88.67 688,28 11.33 6.072,85 100.00
2 13.421,99 99.23 104,83 0.77 13.526,81 100.00
3 24.448,21 99.06 231,82 0.94 24.680,03 100.00
İşletmeler Ortalaması 8.946,58 94.43 527,80 5.57 9.474,37 100.00
İncelenen işletmelerde işletme başına para sermayesi, işletme grupları itibariyle artış
göstermektedir. İşletmeler ortalaması 9.474,37 TL olup, bunun %94.43’ünü nakit para
mevcudu oluştururken, %5.57’ni alacaklar oluşturmaktadır (Çizelge 5.18). İşletmeler
ortalamasına göre, para sermayesinin aktif sermaye içindeki oranı %4.71 iken, işletme
sermaye içindeki oranı %11.07’dir.
Para sermayesi iyi ve yeterli olan işletmeler bu sayede, daha verimli ve etkin konumda
olmaktadır. Ayrıca girdi temini ve mal alımında sıkıntı söz konusu olmayacaktır. Nakit
para mevcudu başarılı bir üretim faaliyeti için gerekli bir koşuldur.
Işıklı vd. (1994) çalışmalarında, Türkiye’de tarım işletmelerinde aktif sermaye içinde
para sermayesinin payını %0.05 ile %28.00 arasında tespit etmişlerdir. Bayaner (1995)
çalışmasında, Konya ilinde %2.06, Oğuz ve Mülayim (1997) çalışmasında Konya ilinde
%0.60 bulmuştur.
5.1.4.1.2.4 Malzeme-mühimmat sermayesi
Malzeme-mühimmat sermayesi, tohumluk, gübre, yem gibi tarımsal üretimde kullanılan

hammaddeler, gıda, yakacak, aydınlatma ve temizlik maddeleri gibi evde kullanılan
maddeler ile ambarda satılmak üzere ayrılmış ürünlerden oluşmaktadır.
91
Çizelge 5.19 İncelenen işletmelerde ortalama malzeme mühimmat sermayesi (TL) ve dağılımı (%)
Üretimde
Kullanılan Evde Kullanılan Pazarda Satılacak
İşletme Malzeme ve Malzeme ve Malzeme ve Malzeme ve
Grupları Mühimmat Mühimmat Mühimmat Mühimmat
Sermayesi Sermayesi Sermayesi Sermayesi Toplamı
TL % TL % TL % TL %
1 716,59 46.75 697,84 45.53 118,33 7.72 1.532,76 100.00
2 2.609,37 42.34 2.427,72 39.39 1.125,67 18.27 6.162,75 100.00
3 4.508,96 38.51 4.058,48 34.67 3.140,05 26.82 11.707,49 100.00
İşletmeler
Ortalaması 1.481,70 42.34 1.385,96 39.61 631,65 18.05 3.499,32 100.00
Malzeme-mühimmat sermayesi işletme gruplarına göre artış göstermekte olup, bunun

%42.34’ünü üretimde kullanılan malzeme ve mühimmat sermayesi, %39.61’ni evde
kullanılan malzeme ve mühimmat sermayesi ve %18.05’ni pazarda satılacak malzeme
ve mühimmat sermayesi oluşturmaktadır (Çizelge 5.19). İşletmeler ortalamasına göre,
malzeme-mühimmat sermayesinin aktif sermaye içindeki oranı %1.74 iken, işletme
sermaye içindeki oranı %4.09’dur.
Araştırmada malzeme-mühimmat sermayesinin aktif sermaye içindeki oranı %1.74

olarak bulunmuştur. Işıklı vd. (1994), çalışmalarında Türkiye’de tarım işletmelerinde
aktif sermaye içinde malzeme ve mühimmat sermayesinin payını %0.10 ile %24.80
arasında tespit etmişlerdir. Diğer çalışmalarda aktif sermaye içinde malzeme-mühimmat
sermayesini Bayaner (1995) %4.01, Oğuz ve Mülayim (1997) %0.49 olarak bulmuştur.
5.1.4.2 Pasif sermaye
Tarım işletmelerinde aktif sermayenin kaynaklarını pasif sermaye göstermektedir.

Aktifte yer alan varlıklar esas itibariyle öz kaynaklar ile yabancı kaynaklardan (borçlar)
sağlanmaktadır. Aktif sermaye içinde kiraya ve ortağa tutulan arazinin değeri de
gösterildiğinden, kiracılık ve ortakçılık yapan işletmeler bu arazi değeri üzerinden
borçlandırılmışlardır. Bu nedenle, yabancı sermaye, işletmelerin borçları ile kiraya ve
92
ortağa tuttukları arazi değerleri toplamından oluşmaktadır (Aksoyak 2004).
5.1.4.2.1 Yabancı sermaye (borçlar)
Araştırma kapsamında incelenen işletmelerde reel borçlar, şahıslara olan borçlar (adi
borçlar), tarım kredi kooperatiflerine olan borçlar ve T.C. Ziraat Bankası’na olan borçlar
olmak üzere üç kısımda incelenmiştir.
Çizelge 5.20 İncelenen işletmelerde reel borçlar, indi borçların dağılımı
Reel Borçlar
Reel
Borçların
Yabancı
Adi Borçlar Tarım Kredi T.C. Ziraat Sermaye İndi Borçlar
(Şahıslara Kooperatiflerine Bankasına Olan Reel Borçlar İçindeki (Kiralanan Arazi Yabancı Sermaye
İşletme Olan Borçlar) Borçlar Borçlar Toplamı Oranı Değeri) Toplamı
Grupları TL % TL % TL % TL % % TL % TL %
1 69.49 7.27 603.11 63.06 283.78 29.67 956,39 100.00 14.29 5.737,75 85.71 6.694,14 100.00
2 177.00 12.92 543.25 39.65 650.00 47.43 1.370,25 100.00 11.64 10.404,17 88.36 11.774,42 100.00
3 73.18 7.01 62.27 5.96 909.09 87.03 1.044,54 100.00 9.27 10.227,27 90.73 11.271,81 100.00
İşletmeler
Ortalaması 90.56 8.66 534.40 51.12 420.35 40.21 1.045,30 100.00 12.82 7.109,99 87.18 8.155,30 100.00
İncelenen işletmelerde, işletme borçları çeşitlerinin miktar ve payları verilmiştir.

İşletmelerde işletme başına yabancı sermaye değeri ortalama olarak 8.155,30 TL’dir. Bu
sermayenin %87.18’ni indi borçlar oluştururken, %12.82’ni reel borçlar
oluşturmaktadır. Reel borçların %51.12’si tarım kredi kooperatiflerine olan borçlar,
%40.21’i T.C. Ziraat Bankası’na olan borçlar ve %8.66’ı adi borçlardır (Çizelge 5.20).
İşletmeler ortalamasına göre, yabancı sermayenin pasif sermaye içindeki oranı
%4.06’dır. Borçlar daha çok yem almak amacıyla alınmaktadır.
Konu ile ilgili benzer çalışmalarda; Bayaner (1995) Konya ilinde borçların aktif
sermaye içindeki oranını %2.06, Oğuz ve Mülayim (1997) Konya ilinde %0.60
bulmuştur.
93
5.1.4.2.2 Öz sermaye
Özsermaye, aktif sermaye değerinden borçlar ve ortağa veya kiraya tutulan arazinin
toplamının düşülmesi sonucu elde edilmiştir. İşletmeler ortalamasına göre, öz sermaye
değeri 192.839,20 TL’dir (Çizelge 5.21). İşletmeler ortalamasına göre öz sermayenin
pasif sermaye içindeki payı %95.94’dür. Öz sermaye, üreticinin kendi kaynaklarından
oluşmakta olup, işletmecinin sürekli olarak kullanabileceği bir sermayedir. Ayrıca, öz
sermaye üreticinin sahip olduğu sermaye olarak da tanımlanabilir.
Çizelge 5.21 İncelenen işletmelerde öz sermaye (TL) ve dağılımı (%)
Ortağa veya
Kiraya Tutulan
İşletme
Aktif Sermaye Borçlar Arazi Öz sermaye
Grupları
TL % TL % TL % TL %
1 127.337,60 105.55 956,39 0.79 5.737,75 4.76 120.643,45 100.00
2 274.195,53 104.49 1.370,25 0.52 10.404,17 3.96 262.421,11 100.00
3 556.715,65 102.07 1.044,54 0.19 10.227,27 1.88 545.443,84 100.00
İşletmeler
Ortalaması 200.994,49 104.23 1.045,30 0.54 7.109,99 3.69 192.839,20 100.00
Akpınar (1998), Kahramanmaraş ili dağ ve orman köylerinde yaptığı çalışmada,

özsermayenin pasif sermaye içindeki payını %95.66 olarak bulmuştur. Karakayacı ve
Oğuz (2006) “Konya ili Ereğli ilçesinde satışa konu olan arazilere sahip tarım
işletmelerinin sermaye yapısı” isimli çalışmada, özsermayenin pasif sermaye içindeki
payını %97.46 olarak bulmuştur.
Bu çalışmada öz sermayenin pasif sermaye içindeki oranı %95.94 olarak bulunmuş

iken, Oğuz ve Mülayim (1997) tarafından yapılan bir araştırmada ise öz sermayenin
pasif sermaye içindeki oranı %98.89 olarak bulunmuştur.
94
5.1.4.3 Sermaye nevileri ve oranları
İncelenen işletmelerde aktif sermaye ve pasif sermayeye ait sermaye nevileri ve oranları
toplu olarak verilmiştir. İşletmelerde aktif sermaye işletme grupları itibariyle
değişmektedir. Bu değer işletmeler ortalaması için 182.839,20 TL olup, bunun
%57.44’nü çiftlik sermayesi oluşturmakta, %42.56’nı işletme sermayesi
oluşturmaktadır (Çizelge 5.22). Bu durum aktif sermaye unsurlarının rasyonel dağılmış
olduğunu göstermektedir.
Aktif sermaye içinde en yüksek payı %31.20 ile toprak sermayesi almakta, bunu
%26.29 ile hayvan sermayesi, %13.24 ile bitki sermayesi, %11.90 ile bina sermayesi,
%9.82 ile alet-makine sermayesi, %4.71 ile para sermayesi, %1.74 malzeme-mühimmat
sermayesi ve %1.10 ile arazi ıslahı sermayesi izlemektedir (Çizelge 5.22).
Arısoy (2004) tarafından yapılan bir araştırmada, işletme başına pasif sermayeyi
170.301 YTL olarak bulmuştur.
Tarım işletmelerinde herhangi bir sermayenin yetersizliği ya da fazlalığı, işletmelerin

başarılı çalışmalarını olumsuz yönde etkilemektedir. Rantabl çalışabilmek için, gerekli
sermayelerden her birinin belirli oranlarda bulunması gerekmektedir. İşletmelerin
şekline, üretimin ağırlık noktasına göre, farklılık gösterseler de, genel olarak rasyonel
çalışan işletmelerde aktif sermayenin yarısını çiftlik sermayesinin, diğer yarısını işletme
sermayesinin oluşturması arzu edilmektedir (Erkuş vd. 1995).
95
Çizelge 5.22 İncelenen işletmelerde sermaye varlığı
İşletme Grupları İşletmeler

1 2 3 Ortalaması
Sermaye Nevileri TL % TL % TL % TL %
I. AKTİF
SERMAYE 127.337,60 100.00 274.195,53 100.00 556.715,65 100.00 200.994,49 100.00
1. Çiftlik Sermayesi 79.255,12 62.24 143.393,33 52.30 304.815,61 54.75 115.446,75 57.44
a. Toprak sermayesi 37.023,52 29.08 75.505,47 27.54 209.854,95 37.70 62.704,14 31.20
b. Bina sermayesi 20.827,88 16.36 27.538,49 10.04 37.877,47 6.80 23.921,71 11.90
c. Bitki sermayesi 21.022,90 16.51 38.277,94 13.96 42.488,34 7.63 26.611,56 13.24
d. Arazi ıslahı
sermayesi 380,82 0.30 2.071,43 0.76 14.594,85 2.62 2.209,35 1.10
2. İşletme Sermayesi 48.082,47 37.76 130.802,19 47.70 251.900,05 45.25 85.547,74 42.56
a. Hayvan sermayesi 23.748,28 18.65 87.477,20 31.90 182.859,48 32.85 52.832,91 26.29
b. Alet-makine
sermayesi 16.728,58 13.14 23.635,43 8.62 32.653,04 5.87 19.741,14 9.82
c. Malzeme
mühimmat
sermayesi 1.532,76 1.20 6.162,75 2.25 11.707,49 2.10 3.499,32 1.74
d. Para sermayesi 6.072,85 4.77 13.526,81 4.93 24.680,03 4.43 9.474,37 4.71
II. PASİF
SERMAYE 127.337,60 100.00 274.195,53 100.00 556.715,65 100.00 200.994,49 100.00
1. Yabancı Sermaye 6.694,14 5.26 11.774,42 4.29 11.271,81 2.02 8.155,30 4.06
2. Öz Sermaye 120.643,45 94.74 262.421,11 95.71 545.443,84 97.98 192.839,20 95.94
5.1.5 İşletmelerin yıllık faaliyet sonuçları
5.1.5.1 Gayrisafi üretim değeri
Gayrisafi üretim değeri, işletmelerin ürettikleri bitkisel ve hayvansal ürünlerin değerleri

ile yıl içerisinde meydana gelen prodüktif envanter kıymet artışlarından oluşmaktadır.
İşletmelerde gayrisafi üretim değeri işletme grupları için 21.800,90 TL ile 95.221,72 TL
96
arasında değişmekle beraber, işletme gruplarına göre artış göstermektedir. Gayrisafi
üretim değeri işletmeler ortalamasına göre 35.076,96 TL‘dir. İşletme gruplarına göre
toplam gayrisafi üretim değerinin %40.14’ü ile %49.22’ni bitkisel gayrisafi üretim
değeri oluştururken, %50.78 ile %59.86’nı hayvansal gayrisafi üretim değeri
oluşturmaktadır. İşletmeler ortalamasında toplam gayrisafi üretim değeri içinde, bitkisel
üretim değerinin payı %44.71 iken, hayvansal üretim değerinin payı %55.29’dur
(Çizelge 5.23).
Çizelge 5.23 İncelenen işletmelerde gayrisafi üretim değeri (TL)
Bitkisel Üretim Hayvansal Üretim Toplam Gayrisafi Dekara

Değeri Değeri Üretim Değeri GSÜD
İşletme Grupları TL % TL % TL % TL
1 8.751,50 40.14 13.049,40 59.86 21.800,90 100.00 257.75
2 23.834,98 47.24 26.619,96 52.76 50.454,94 100.00 302.13
3 46.871,82 49.22 48.349,90 50.78 95.221,72 100.00 216.56
İşletmeler Ortalaması 15.684,13 44.71 19.392,83 55.29 35.076,96 100.00 254.27
İşletmelerde bitkisel üretim değeri 8.751,50 TL ile 46.871,82 TL arasında değişmekte

iken, hayvansal üretim değeri 13.049,40 TL ile 48.349,90 TL arasında değişmektedir.
İşletmeler ortalamasında bitkisel üretim değeri 15.684,13 TL ve hayvansal üretim değeri
19.392,83 TL’dir. İşletmelerde bitkisel üretim değeri ve hayvansal üretim değeri işletme
gruplarına paralel olarak artış göstermektedir (Çizelge 5.23).
Üretim faaliyetleri incelendiğinde hayvansal üretim değerinin büyük bölümünün

Prodüktif Demirbaş Kıymet Artışından (PDKA) oluştuğu görülmektedir. PDKA
işletmeler ortalamasına göre sığırcılıkta 2.581,25 TL, koyunculukta 9.048,37 TL,
keçicilikte 87,29 TL’dir. Oransal dağılımı ise sığırcılık için %13,31, koyunculuk için
%46,66, keçicilik için %0.45’dir. PDKA oranlarının %46.66 gibi büyük bir kısmının
koyunculuğa ait olduğu görülmektedir. Koyunculuğa ait PDKA’nın gruplar itibariyle
arttığı gözlenmektedir. İşletmeler ortalamasına göre hayvansal üretim değerinin
%29.63’ü sığırcılıktan, %68.83’ü koyunculuktan, %0.76’ı keçicilikten ve %0.78’i
kümes hayvanlarından sağlanmaktadır (Çizelge 5.24).
97
Çizelge 5.24 İncelenen işletmelerde hayvansal üretim değerinin dağılımı
İşletmeler
1 2 3 Ortalaması
Ürün Nevi TL % TL % TL % TL %
1. Sığırcılık 5.882,14 45.08 6.731,87 25.29 7.066,92 14.62 6.170,86 31.82
Et, Süt ve
diğerleri 3.342,97 25.62 4.654,60 17.49 3.290,06 6.80 3.589,61 18.51
PDKA 2.539,16 19.46 2.077,27 7.80 3.776,86 7.81 2.581,25 13.31
2. Koyunculuk 6.853,63 52.52 19.564,87 73.50 40.882,79 84.56 12.897,34 66.50
Et, Süt ve
diğerleri 2.234,88 17.13 6.152,95 23.11 10.371,65 21.45 3.848,97 19.85
PDKA 4.618,76 35.39 13.411,92 50.38 30.511,14 63.10 9.048,37 46.65
3. Keçicilik 160,96 1.23 133,59 0.50 202,68 0.42 160,11 0.83
Et, Süt ve
diğerleri 76,77 0.59 45,30 0.17 96,68 0.20 72,82 0.38
PDKA 84,19 0.65 88,29 0.33 106,01 0.22 87,29 0.45
4. Kümes
Hayvanları 152,67 1.17 189,63 0.71 197,51 0.41 164,52 0.85
Et, yumurta ve
diğerleri 161,55 1.24 200,31 0.75 207,73 0.43 173,89 0.90
PDKA -8,88 -0.07 -10,67 -0.04 -10,22 -0.02 -9,37 -0.05
Toplam 13.049,40 100.00 26.619,96 100.00 48.349,90 100.00 19.392,83 100.00
İncelenen işletmelerde hayvansal üretim değeri sığırcılık, koyunculuk, keçicilik ve

kümes hayvanlarından sağlanmaktadır. Hayvansal üretim değeri işletmelerde 13.049,40
TL ile 48.349,90 TL arasında değişmektedir. İşletmeler ortalamasında ise bu değer
19.392,83 TL’dir. İşletmelerde hayvansal üretim değeri içinde grup 1‘de toplam
hayvansal üretim değerinin %44.89’u, grup 2’de %41.52’i ve grup 3’de %28.88’i et, süt
ve diğerinden sağlanmaktadır. İşletmeler ortalaması için bu oran %39.64’dür. Grup 1’de
hayvansal üretim değerinin %19.46’ı sığırcılıktan, %17.13’ü koyunculuktan ve %0.59’u
keçicilikten sağlanmıştır. Grup 2’de hayvansal üretim değerinin %17.49’u sığırcılıktan,
%23.11’i koyunculuktan ve %0.17’i keçicilikten sağlanmıştır. Grup 3’de hayvansal
üretim değerinin %6.80’i sığırcılıktan, %21.45’i koyunculuktan ve %0.20’i keçicilikten
sağlanmıştır. Hayvansal üretim değeri içinde et,süt ve diğerlerinin işletmeler ortalaması
98
%18.51’i sığırcılıktan, %19.85’i koyunculuktan ve %0.45’i keçicilikten sağlanmıştır
(Çizelge 5.24).
Çizelge 5.25 İncelenen işletmelerde bitkisel, koyunculuk, sığırcılık ve diğer hayvancılık faaliyetleri
gayrisafi üretim değeri (TL)
Hayvancılık Üretim Değeri

Diğer
Bitkisel Üretim Koyunculuk Sığırcılık Hayvancılık
İşletme Değeri Faaliyeti Faaliyeti Faaliyetler GSÜD Değeri
Grupları TL % TL % TL % TL % TL %
1 8.751,50 40.15 6.853,63 31.44 5.882,14 26.99 309,81 1.42 21.797,08 100.00
2 23.834,98 47.24 19.564,87 38.78 6.731,87 13.34 323,23 0.64 50.454,94 100.00
3 46.871,82 49.22 40.882,79 42.93 7.066,92 7.42 400,19 0.42 95.221,72 100.00
İşletmeler
Ortalaması 15.684,13 44.72 12.897,34 36.77 6.170,86 17.59 321,95 0.92 35.074,28 100.00
İşletmelerde gayrisafi üretim değeri; bitkisel ve hayvansal üretim değerinden oluşmakta

olup, hayvancılık üretim değeri; koyunculuk faaliyeti, sığırcılık faaliyeti ve diğer
faaliyetler toplamından oluşmaktadır. Koyunculuk faaliyeti işletme grupları için
6.853,63 TL ile 40.882,79 TL arasında değişmekle beraber, işletme gruplarına göre artış
göstermektedir. Koyunculuk faaliyeti gayrisafi üretim değeri işletmeler ortalamasına
göre 12.897,34 TL‘dir. İşletme gruplarına göre toplam gayrisafi üretim değeri içinde
hayvancılık üretim değerinin %31.44’ü ile %42.93’nü koyunculuk gayrisafi üretim
değeri, %7.42 ile %26.99’nu sığırcılık gayrisafi üretim değeri ve %0.42 ile %1.42’ni
diğer hayvancılık faaliyetleri oluşturmaktadır. İşletmeler ortalamasında toplam gayrisafi
üretim değeri içinde, bitkisel üretim değerinin payı %44.72 iken, koyunculuk üretim
değerinin payı %36.77, sığırcılık üretim değerinin payı %17.59 ve diğer hayvancılık
üretim değerinin payı %0.92’dir (Çizelge 5.25).
İncelenen işletmelerde gerek işletmeler ortalamasında gerekse işletme büyüklük grupları

itibariyle gayrisafi üretim değeri içinde hayvansal üretimin ve özellikle koyun
yetiştiriciliğinin önemli yeri bulunmaktadır.
99
Dağıstan (2002) çalışmasında, koyunculuk faaliyetinin toplam Gayrisafi Hasıla
içerisindeki payını işletme büyüklüğüne paralel olarak %30.11 ile %56.68 arasında
bulmuştur.
5.1.5.2 Gayrisafi hasıla
Gayrisafi hasıla, ekonomik bir bütün olarak düşünülen bir tarım işletmesinde, bir
çalışma yılı zarfında, ekonomik faaliyet sonucunda yeni üretilen mallar ile mamulecilik,
mübadele ve yeniden değerlendirme yoluyla sermaye kısımlarında meydana gelen
artışın miktar ve kıymetçe ifadesidir. İşletmede mevcut insan, hayvan ve makine
çekigücünün diğer işletmelerde çalışmaları karşılığı elde dilen gelir de, işletme dışı
tarımsal gelir olarak adlandırılır. İşletme dışı tarımsal gelir; işletmeye ait alet ve makine
ile aile işgücünün, işletme dışındaki tarımsal işlerde çalışmaları karşılığında elde
ettikleri gelirden oluşmaktadır (Erkuş vd. 1995).
Çizelge 5.26 İncelenen işletmelerde gayrisafi hasıla değerleri (TL)
Gayrisafi Üretim İşletme Dışı Konut Kira

İşletme Değeri Tarımsal Gelir Bedeli Gayrisafi Hasıla
Grupları TL % TL % TL % TL %
1 21.800,90 97.03 250,56 1.12 417,60 1.86 22.469,07 100.00
2 50.454,94 99.23 161,28 0.32 230,40 0.45 50.846,62 100.00
3 95.221,72 99.60 145,15 0.15 237,36 0.25 95.604,23 100.00
İşletmeler
Ortalaması 35.076,96 98.36 222,24 0.62 362,54 1.02 35.661,74 100.00
İşletmelerde işletme başına düşen gayrisafi hasıla değeri, işletme gruplarına göre artış
göstermekte ve işletmelerde bu değer 22.469,07 TL ile 95.604,23 TL arasında
değişmektedir. Gayrisafi hasıla değeri işletmeler ortalamasına göre ise 35.661,74
TL’dir. İşletmelerde gayrisafi hasıla değerinin büyük bir kısmı, gayrisafi üretim
değerinden oluşmaktadır. İşletme gruplarına göre gayrisafi hasıla değerinin %97.03’ü
ile %99.60’ı gayrisafi üretim değerinden meydana gelmiştir. İşletmeler ortalamasında
100
ise gayrisafi hasılanın %98.36’nı gayrisafi üretim değeri oluşturmaktadır (Çizelge 5.26).
Çizelge 5.26’dan da görüleceği gibi tüm işletme büyüklük gruplarında ve işletmeler
ortalamasında gayrisafi hasılanın büyük bir bölümünü gayrisafi üretim degeri
oluşturmaktadır.
Gayrisafi hasılayı oluşturan işletme dışı tarımsal gelir, işletme gruplarına göre %0.15 ile
%1.12 oranları arasında değişmektedir. İşletmeler ortalamasında ise %0.62’ni
oluşturmaktadır. Konut kira bedeli ise, işletme gruplarına göre 230,40 TL ile 417,60 TL
arasında değişirken, işletmeler ortalamasında bu değer 362,54 TL’dir. Bu değerin
gayrisafi hasıla içindeki payı işletme gruplarına göre %0.25 ile %1.86 arasında
değişmektedir. İşletmeler ortalamasında ise bu oran %1.02’dir (Çizelge 5.26).
GAP bölgesinde küçükbaş hayvan yetiştiren işletmelerde ise %92.23’ünü gayrisafi

üretim değerinin, %4.79’unu konut kira bedelinin, %2.98’ini işletme dışı tarımsal
gelirin oluşturduğu bulunmuştur (Dellal vd. 2002).
Çizelge 5.27 İncelenen işletmelerde gayrisafi hasıla değerlerinin bazı birimlere düşen değerleri
İşletme Başına Dekara Aktif Sermayeye Oranı

İşletme Grupları TL TL %
1 22.469,07 265,65 17.65
2 50.846,62 304,47 18.54
3 95.604,23 217,64 17.17
İşletmeler Ortalaması 35.661,74 268,04 17.77
İşletmelere göre gayrisafi hasılanın dekara ve aktif sermayeye oranları verilmiştir.

İşletme gruplarına göre gayrisafi hasılanın işletme arazisine düşen değerleri 217,64 TL
ile 304,47 TL arasında değişmekte ve işletmeler ortalamasında bu değer 268,04 TL
olmuştur. Aktif sermaye oranlarının işletme gruplarına göre %17.17 ile %18.54 arasında
değiştiği gözlenmiştir. İşletmeler ortalamasında ise bu oran %17.77’dir (Çizelge 5.27).
101
5.1.5.3 İşletme masrafları
İşletme masrafları, işletmecinin, gayrisafi hasılayı elde etmek için işletmeye yatırdığı
aktif sermayenin faizi hariç, yapmış olduğu masrafların toplamını ifade eder. Masrafları,
sabit ve değişen masraflar olarak iki grupta toplamak mümkündür. Sabit masraflar,
işletmedeki üretim miktarı ile ilgili olmadan yapılan masraflardır. Değişen masraflar ise,
üretim miktarına bağlı olan masraflardır; yani üretim miktarına göre azalıp, çoğalırlar
(Erkuş vd. 1995).
İncelenen işletmelerde işletme başına düşen ortalama işletme masrafları 16.542,79 TL

ile 66.144,54 TL arasında değişmektedir. İşletmeler ortalamasına göre ise bu değer
25.896,55 TL’dir. Değişen masrafların toplam işletme masrafları içindeki payı %33.79
ile %61.10 arasında değişmektedir. İşletmeler ortalamasında ise bu oran %47.94’dür.
Sabit masrafların oranları ise, %38.90 ile %66.21 arasında değişmekte olup, işletmeler
ortalamasında %52.06’dır (Çizelge 5.28). Değişen masraflar, işletme büyüklüğüne
paralel olarak artış göstermektedir. Değişen masrafların yüksekliği, genellikle o
işletmenin entansif çalıştığını göstermektedir.
İncelenen işletmelerde, sabit işletme masraflarının toplam işletme masrafı içerisindeki

payı yapılan benzer araştırmalardan yüksek çıkmıştır. Bunun sebebi sabit işletme
masrafları içerisinde yer alan aile işgücü ücret karşılığı miktarının yüksek olmasıdır.
GAP bölgesinde küçükbaş hayvan yetiştiren işletmelerde ise %63.39’unu değişen
masraflar, %36.11’ini sabit masrafların oluşturduğu saptanmıştır (Dellal vd. 2002).
102
Çizelge 5.28 İncelenen işletmelerde işletme masraflarının dağılımı
Dekara
Düşen
Toplam İşletme Toplam
Sabit Masraflar Değişen Masraflar Masrafları Masraf
1 10.953,13 66.21 5.589,66 33.79 16.542,79 100.00 195,59
2 15.972,98 42.14 21.928,37 57.86 37.901,36 100.00 226,95
3 25.731,30 38.90 40.413,24 61.10 66.144,54 100.00 150,58
İşletmeler Ortalaması 13.481,56 52.06 12.414,99 47.94 25.896,55 100.00 187,72
İşletme gruplarına göre dekara düşen işletme masrafları 150,58 TL ile 226,98 TL
arasında yer almıştır. İşletmeler ortalamasında ise bu değer 196,86 TL’dir. Toplam
işletme masraflarının aktif sermayeye oranı işletme gruplarına göre %11.88 ile %13.82
arasında yer alırken, işletmeler ortalamasına göre %13.03 olmuştur (Çizelge 5.29).
Çizelge 5.29 İncelenen işletmelerde toplam işletme masraflarının değişik birimlere düşen değerleri
Toplam Erkek İşgücü Başına

İşletme Dekara Düşen Düşen Toplam
İşletme Masrafları Toplam Masraf Masraf Aktif Sermayeye Oranı
Grupları TL TL TL %
1 16.542,79 195.59 4.713,05 12.99
2 37.901,36 226.95 9.266,84 13.82
3 66.144,54 150.58 14.442,04 11.88
İşletmeler
Ortalaması 25.896,55 196.86 6.942,77 13.03
5.1.5.3.1 Sabit işletme masrafları
İşletme gruplarına göre işletme başına düşen toplam sabit masraf değeri 10.953,13 TL
ile 25.731,30 TL arasında değişmekte, işletmeler ortalamasına göre ise bu değer
13.481,56 TL’dir. Sabit masraflar, işletme büyüklük gruplarına göre artış
göstermektedir. Sabit masraf unsurları içinde aile işgücü ücret karşılığı en yüksek paya
103
sahiptir. İkinci sırada amortismanlar, üçüncü sırada daimi işçi ücreti ve son sırada bina
tamir bakım masrafları yer almaktadır. İşletmeler ortalamasında sabit masrafların
%54.53’ü aile işgücü ücret karşılığı, %28.52’i amortisman, %13.40’ı daimi işçi ücreti
ve %3.55’i bina tamir bakım masrafları oluşmuştur. İşletme gruplarına göre dekara sabit
masraflar 58,58 TL ile 129,50 TL arasında değişirken, işletmeler ortalamasında bu
değer 97,73 TL olmuştur (Çizelge 5.30).
Çizelge 5.30 İncelenen işletmelerde sabit masraf unsurlarının dağılımı
İşletme Grupları
İşletmeler
1 2 3 Ortalaması
Sabit Masraf Unsurları TL % TL % TL % TL %
Amortisman 2.215,81 20.23 4.842,70 30.32 12.842,21 49.91 3.844,92 28.52
Bina Tamir Bakım
Masrafları 416,56 3.80 550,77 3.45 757,55 2.94 478,43 3.55
Aile İşgücü Ücret
Karşılığı 6.921,18 63.19 8.272,46 51.79 8.536,12 33.17 7.351,85 54.53
Daimi İşçi Ücreti 1.399,59 12.78 2.307,06 14.44 3.595,42 13.97 1.806,35 13.40
Toplam 10.953,13 100.00 15.972,98 100.00 25.731,30 100.00 13.481,56 100.00
Dekara Sabit Masraf 129,50 95,65 58,58 97,73
5.1.5.3.2 Değişen işletme masrafları
İşletme gruplarına göre işletme başına düşen toplam değişen işletme masrafları 5.589,66
TL ile 40.413,24 TL arasında yer alırken, işletmeler ortalaması 12.414,99 TL’dir.
İşletme gruplarına göre toplam değişen masraflar artış göstermiştir. İşletme gruplarına
göre toplam değişen masraflar içinde bitkisel üretim için yapılan değişen masrafların
payı %32.76 ile %49.04 arasında değişmekte iken, işletmeler ortalamasında bu pay
%38.37’dir. Hayvansal üretim için yapılan değişen masrafların toplam değişen
masraflar içindeki payı işletme gruplarına göre %50.96 ile %67.24 arasında iken,
işletmeler ortalaması için bu değer %61.63’dür. İşletme gruplarına göre dekara düşen
toplam değişen masraf 66,09 TL ile 131,31 TL arasında yer alırken, işletmeler
ortalaması için ise bu değer 90,00 TL’dir (Çizelge 5.31).
104
GAP bölgesinde küçükbaş hayvan yetiştiren işletmelerde ise, toplam değişen
masrafların %35.47’sini bitkisel üretim için yapılan değişen masrafların, %64.53’ünü
hayvansal üretim için yapılan değişen masrafların oluşturduğu bulunmuştur (Dellal vd.
2002).
Çizelge 5.31 İncelenen işletmelerde değişen işletme masraflarının dağılımı
Dekara
Bitkisel Üretimde Hayvansal Üretimde Toplam Değişen Değişen
İşletme Değişen Masraflar Değişen Masraflar Masraflar Masraf
Grupları TL % TL % TL % TL
1 2.741,12 49.04 2.848,54 50.96 5.589,66 100.00 66,09
2 7.482,70 34.12 14.445,68 65.88 21.928,37 100.00 131,31
3 13.240,84 32.76 27.172,40 67.24 40.413,24 100.00 92,00
İşletmeler
Ortalaması 4.763,51 38.37 7.651,47 61.63 12.414,99 100.00 90,00
5.1.5.3.2.1 Bitkisel üretimde değişen masraflar
İşletme gruplarına göre bitkisel üretimde değişen masraflar 2.741,12 TL ile 13.240,84
TL iken, işletmeler ortalaması için bu değer 4.763,51 TL’dir. İşletmeler ortalamasına
göre bitkisel üretimde değişen masrafların %33.39’nu gübre, %27.65’ni mazot,
%14.23’nü tohum, %10.78’ni geçici işçilik, %7.66’nı tamir bakım, %3.66’ı su,
%2.50’si ilaç ve %0.13’ü yağ masraflarından oluşmaktadır. İncelenen işletmelerde
bitkisel üretimde değişen masraflardan en yüksek payı gübre alırken, en düşük payı yağ
masrafları almıştır (Çizelge 5.32).
105
Çizelge 5.32 İncelenen işletmelerde bitkisel üretimde değişen masrafların dağılımı
İşletme Grupları Dekara

İşletmeler İşletme Değişen
1 2 3 Ortalaması Ortalaması Masraf
Masraf Unsurları TL TL TL TL Oranı (%) (TL)
Gübre 886,73 2.501,18 4.605,30 1.590,51 33.39 11,53
İlaç 66,37 187,21 344,69 119,04 2.50 0,86
Mazot 734,32 2.071,26 3.813,71 1.317,13 27.65 9,55
Su 97,19 274,14 504,75 174,33 3.66 1,26
Yağ 3,81 7,53 19,80 6,22 0.13 0,05
Tamirbakım 203,37 573,65 1.056,23 364,79 7.66 2,64
Geçici işçilik 286,26 807,44 1.486,70 513,46 10.78 3,72
Tohum 463,07 1.060,30 1.409,65 678,04 14.23 4,92
Toplam 2.741,12 7.482,70 13.240,84 4.763,51 100.00 34,53
5.1.5.3.2.2 Hayvansal üretimde değişen masraflar
İşletme gruplarına göre hayvansal üretimde değişen masraflar 2.848,54 TL ile

27.172,40 TL arasında değişmektedir. İşletmeler ortalamasına göre ise bu değer
7.651,47 TL’dir. İncelenen işletmeler ortalamasına göre en yüksek payı %63.48 ile yem
birinci sırada alırken, bunu %24.23 ile işgücü masrafları, %8.03 ile aydınlatma masrafı,
%2.68 ile veteriner ve ilaç masrafları ve diğer masraflar oluşturmaktadır. İşletmeler
gruplarına göre yem payı %62.25 ile %64.22 arasında değişmekte ve gruplara göre artan
bir oran sergilemektedir. Çünkü işletme gruplarına göre, hayvan sayıları artış
göstermekte, buna paralel olarak yem ihtiyacı artmaktadır. İşgücü masrafları işletme
gruplarına göre azalan bir seyir izlemekte, bunun sebebi ise işletme grupları büyüdükçe
aile işgücünün önemi ve kullanımı artmaktadır (Çizelge 5.33).
Yurdakul (1978), Adana ilinde yaptığı bir çalışmada işçilik masraflarını %26.40 olarak
bulmuştur. Şahin ve Yıldırım (2002) çalışmasında, toplam değişken masrafların
%68.3’nü yem masraflarının oluşturduğunu söylemiştir.
106
Çizelge 5.33 İncelenen işletmelerde hayvansal üretimde değişen masraflar
İşletme Grupları
İşletmeler
1 2 3 Ortalaması
Masraf Unsurları TL % TL % TL % TL %
Yem 1.773,22 62.25 9.186,43 63.59 17.449,80 64.22 4.856,94 63.48
Veteriner ve İlaç 76,59 2.69 373,43 2.59 754,12 2.78 205,34 2.68
Tuz 25,86 0.91 130,76 0.91 247,16 0.91 69,44 0.91
Su 5,23 0.18 25,25 0.17 47,36 0.17 13,54 0.18
Aydınlatma Masrafı 237,23 8.33 1.162,07 8.04 2.119,75 7.80 614,19 8.03
Suni Tohumlama
Masrafı 6,78 0.24 19,29 0.13 82,92 0.31 17,24 0.23
Pazarlama Masrafı 2,05 0.07 10,05 0.07 18,34 0.07 5,31 0.07
Dezenfeksiyon
Masrafı 6,06 0.21 29,70 0.21 54,18 0.20 15,70 0.21
İşçilik masrafları 715,52 25.12 3.508,68 24.29 6.398,77 23.55 1.853,78 24.23
Toplam 2.848,54 100.00 14.445,68 100.00 27.172,40 100.00 7.651,47 100.00
İşletme gruplarına göre koyunculuk faaliyetine ait değişen masraflar 2.556,91 TL ile
23.550,28 TL arasında değişmektedir. İşletmeler ortalamasına göre ise, bu değer
6.758,23 TL’dir. İncelenen işletmeler ortalamasına göre en yüksek payı %63.47 ile yem
birinci sırada alırken, bunu %24.24 ile işgücü masrafları, %8.03 ile aydınlatma masrafı,
%2.68 ile veteriner ve ilaç masrafları ve diğer masraflar oluşturmaktadır (Çizelge 5.34).
Şahin ve Yıldırım (2002) çalışmalarında, Van ili merkez ilçede koyunculuk yapan
işletmelerin yıllık faaliyetlerini ekonomik açıdan değerlendirmiş ve toplam değişken
masrafların %68.3’nü yem masraflarının oluşturduğunu saptamışlardır.
107
Çizelge 5.34 İncelenen işletmelerde koyunculuk faaliyetine ait değişen masraflar
İşletme Grupları
İşletmeler
1 2 3 Ortalaması
Masraf Unsurları TL % TL % TL % TL %
Yem 1.591,68 62.25 8.176,39 63.59 15.123,71 64.22 4.289,25 63.47
Veteriner ve İlaç 68,75 2.69 332,37 2.59 653,60 2.78 181,30 2.68
Tuz 23,21 0.91 116,39 0.91 214,21 0.91 61,33 0.91
Su 4,70 0.18 22,47 0.17 41,05 0.17 11,96 0.18
Aydınlatma Masrafı 212,94 8.33 1.034,30 8.04 1.837,18 7.80 542,69 8.03
Suni Tohumlama
Masrafı 6,08 0.24 17,17 0.13 71,87 0.31 15,17 0.22
Pazarlama Masrafı 1,84 0.07 8,95 0.07 15,90 0.07 4,70 0.07
Dezenfeksiyon Masrafı 5,44 0.21 26,44 0.21 46,96 0.20 13,87 0.21
İşçilik masrafları 642,27 25.12 3.122,91 24.29 5.545,81 23.55 1.637,96 24.24
Toplam 2.556,91 100.00 12.857,39 100.00 23.550,28 100.00 6.758,23 100.00
5.1.5.4 Brüt kar
Bir işletmede net bir gelir elde edebilmek için toplam brüt karın, değişen masrafların
dışında kalan masraf unsurlarından büyük olması gerekir. Brüt kar, işletme
organizasyonun başarısını gösteren önemli bir kriterdir (Erkuş vd. 1995).
İncelenen işletmelerde işletme başına düşen toplam brüt kar 12.284,62 TL ile 54.808,48
TL arasında yer almakta iken, işletmeler ortalamasına göre bu değer 19.905,79 TL’dir.
Toplam brüt kar içinde bitkisel üretim brüt karı %48.93 ile %61.36 arasında
değişmektedir. İşletme gruplarına göre brüt kar artan bir seyir izlemiştir. Hayvansal
üretim brüt karının, toplam brüt kar içindeki payları gruplarda ise %38.64 ile %51.07
arasında değişirken, işletmeler ortalaması payı %45.14’dür. İşletmeler ortalamasında
bitkisel üretim brüt karı %54.86 iken, hayvansal üretim brüt karı %45.14 olmuştur.
İşletme gruplarına göre dekara brüt kar 145,24 TL ile 170,82 TL arasında yer almış
iken, işletmeler ortalaması için bu değer 144,30 TL olmuştur (Çizelge 5.35).
108
Çizelge 5.35 İncelenen işletmelerde brüt karın dağılımı
Bitkisel Üretimde Hayvansal Üretimde Dekara Brüt

Brüt Kar Brüt Kar Toplam Brüt Kar Kar
1 6.010,38 48.93 6.274,25 51.07 12.284,62 100.00 145,24
2 16.352,29 57.32 12.174,28 42.68 28.526,57 100.00 170,82
3 33.630,98 61.36 21.177,49 38.64 54.808,48 100.00 124,77
İşletmeler
Ortalaması 10.920,62 54.86 8.985,17 45.14 19.905,79 100.00 144,30
İncelenen işletmelerde işletme başına düşen toplam brüt kar 10.307,10 TL ile 50.963,49
TL arasında yer almakta iken, işletmeler ortalamasına göre bu değer 17.059,73 TL’dir.
İşletmeler ortalamasına gore, toplam brüt kar içerisinde koyunculuk brüt karının payı
%35.99’dur (Çizelge 5.36).
Çizelge 5.36 İncelenen işletmelerde koyunculuk faaliyetine ait brüt kar
Koyunculuk Brüt Karı Toplam Brüt Kar Dekara Brüt Kar

İşletme Grupları TL % TL % TL
1 4.296,72 41.69 10.307,10 100.00 121,86
2 6.707,47 29.09 23.059,76 100.00 138,08
3 17.332,51 34.01 50.963,49 100.00 116,02
İşletmeler Ortalaması 6.139,11 35.99 17.059,73 100.00 123,67
İşletme gruplarına göre dekara brüt kar 116,02 TL ile 138,08 TL arasında yer almış
iken, işletmeler ortalaması için bu değer 123,67 TL olmuştur (Çizelge 5.36).
Dellal vd. (2002) çalışmalarında, brüt karın işletmeler ortalamasındaki değeri 2.272,70
TL olup, bu miktar işletme büyüklüğü ile giderek artmaktadır. Nitekim, 1-100 büyüklük
grubunda 1.969,61 TL , 101-200 büyüklük grubunda 2.090,77 TL ve en büyük işletme
büyüklük grubunda ise 4.909,54 TL’dir.
109
5.1.5.5 Saf hasıla
Saf hasıla tarım işletmelerinin başarısını tespit ve takdir etmeğe ve işletmenin gerçek
sonucunu ölçmeye imkan tanıyan objektif bir ölçüttür. Esas itibariyle saf hasıla, borçsuz
ve kira ile arazi işlemeyen bir işletmede, aktif sermayenin getirdiği faiz olarak kabul
edilmektedir. İşletme masraflarının gayrisafi hasıladan büyük olduğu hallerde olumsuz
ve aksi olduğu hallerde ise müspet bir saf hasıladan bahsedilir. Saf hasılanın negatif
olması aktif sermaye için bir faiz elde edilmediği gibi, zararın meydana geldiğini ifade
eder. Tarım işletmelerinin mukayeselerinde, saf hasılanın birim arazi sathına düşen
kıymeti ile, her 100 TL’lik gayrisafi hasılaya ve her 100 TL’lik işletme masrafına düşen
değeri ve aktif sermayeye olan oranı kullanılmaktadır (Erkuş vd. 1995).
Çizelge 5.37 İncelenen işletmelerde saf hasılanın dağılımı
Gayrisafi Hasıla (1) İşletme Masrafları (2) Saf Hasıla (1-2)

İşletme Grupları TL % TL % TL %
1 22.469,07 100.00 16.542,79 73.62 5.926,28 26.38
2 50.846,62 100.00 37.901,36 74.54 12.945,26 25.46
3 95.604,23 100.00 66.144,54 69.19 29.459,69 30.81
İşletmeler Ortalaması 35.661,74 100.00 25.896,55 72.62 9.765,19 27.38
İncelenen işletme gruplarına göre saf hasıla değerleri pozitif çıkmıştır. İşletme
gruplarındaki saf hasıla değerleri 5.926,28 TL ile 29.459,69 TL arasında yer almış iken,
işletmeler ortalaması için bu değer 9.765,19 TL’dir (Çizelge 5.37).
Dellal vd. (2002) çalışmalarında, işletme büyüklük grupları itibariyle işletme başına
987,39 ile 3.657,23 TL arasında değişen saf hasılanın işletmeler ortalamasındaki miktarı
1.237,08 TL’dir.
110
Çizelge 5.38 Saf hasılanın çeşitli birimlere düşen değerleri
Aktif İşletme Gayrisafi Toplam İşletme

Sermayeye Arazisinin Hasılaya Masraflarına
İşletme Grupları Oranı (%) dekarına (TL) Oranı (%) oranı (%)
1 4.65 70,07 26.38 35.82
2 4.72 77,52 25.46 34.16
3 5.29 67,07 30.81 44.54
İşletmeler
Ortalaması 4.73 71,18 26.67 36.42
İncelenen işletmelere göre saf hasılanın gayrisafi hasılaya oranları %25.46 ile %30.81
arasında yer almış, işletmeler ortalamasında ise bu oran %26.67 olmuştur (Çizelge
5.38).
İşletme gruplarına göre dekara düşen saf hasıla değerleri 67,07 TL ile 77,52 TL arasında
yer alırken, işletmeler ortalamasında 71,18 TL olmuştur. Toplam işletme masraflarına
oranı ise %34.16 ile %44.54 arasında değişmektedir. İşletmeler ortalamasına göre ise bu
oran %36.42’dir (Çizelge 5.38).
5.1.5.6 Tarımsal gelir
Tarım işletmelerinde müteşebbisin başarısı her şeyden önce tarımsal gelire göre
ölçülmektedir. Tarımsal gelir, işletmede ücret almadan çalışan müteşebbis ve ailesinin
el emeği ücret karşılığı, öz sermaye rantı ve müteşebbislik rantının karşılığı olarak kabul
edilmektedir (Erkuş vd. 1995).
111
Çizelge 5.39 İncelenen işletmelerde tarımsal gelirin dağılımı
Borç Faizleri, Kira Bedeli Aile İşgücü Ücret

Saf Hasıla ve Ortakçılık Payı Karşılığı Tarımsal Gelir
İşletme Grupları (1) (2) (3) (1-2)+3
1 5.926,28 1.537,22 6.921,18 11.310,24
2 12.945,26 2.064,27 8.272,46 19.153,45
3 29.459,69 1.877,19 8.536,12 36.118,62
İşletmeler Ortalaması 9.765,19 1.674,53 7.351,85 15.442,51
İncelenen işletme gruplarına göre tarımsal gelir 11.310,24 TL ile 36.118,62 TL arasında
değişmekte olup gruplara göre artış göstermektedir. Tarımsal gelir, işletmeler
ortalamasına göre 15.442,51 TL’dir (Çizelge 5.39).
İşletmecinin bir yıl zarfında elde etmiş olduğu tarımsal gelir, ihtiyaçlarını rahatlıkla
karşılayabileceği bir gelirdir. Bu harcama sonucunda sermayesinde bir azalma meydana
gelmemiş olacaktır. 1 Aralık 1984’te Resmi Gazetede yayınlanan 3083 Sayılı Sulama
Alanlarındaki Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanunu’nda tarım işletmeleri
için yeter gelirin 1.000.000 TL (1.000 TL) olduğu ifade edilmektedir. Yeter gelirli
tarımsal işletme, bir tarım işletmesinde üretim faktörlerinin rasyonel kullanımına olanak
vererek işletmenin gelişmesini temin eden, ailenin ekonomik ve sosyal gelişimini temin
edecek gelir ile tarımsal yapının muhafazası ve tarımın sürekliliğini sağlayan en küçük
işletme büyüklüğünü ifade etmektedir (Anonim 2011a). Bu değer, tüketici fiyatları
indeksi ile araştırmanın yapıldığı 2009 yılına getirildiğinde 7.229,25 TL’na eşit
çıkmaktadır. Böylece incelenen işletmelerde tarımsal gelirin, tüm işletmelerde yeter
gelirden yüksek olduğu ortaya çıkmaktadır.
Dağıstan (2002), Orta-güney Anadolu Bölgesinde yaptığı bir çalışmada, işletmeler

ortalaması tarımsal gelirini 4.082,00 TL olarak bulmuştur.
112
5.1.5.7 Rantabilite
Rantabilite, bir işletmenin belirli bir süre zarfında elde ettiği karın, o işletme emrinde
çalışan sermayeye oranı demektir. Rantabilite nevileri, mali ve ekonomik rantabilite
olmak üzere iki şekilde hesaplanmıştır (Erkuş vd 1995).
Mali rantabilite karın öz sermayeye oranlanması ile hesaplanmaktadır. Tarım işletmeleri

söz konusu olduğu zaman, mali rantabilitenin hesaplanmasında, saf hasıladan, yabancı
kaynaklara ait payların düşülmesi gerekmektedir. Bu durumda mali rantabilite aşağıdaki
gibi formüle edilebilecektir (Erkuş vd. 1995).
Saf has − [Borç faizleri + Kira ve ort. payı]

Mali Rantabilite = * 100
Özsermaye
Ekonomik rantabilitenin hesaplanmasında saf hasılanın hesaplanması uygun olacaktır.

Saf hasılanın aktif sermayeye oranlanması ile elde edilmiştir (Erkuş vd 1995).
Saf has.
Ekonomik Rantabilite = * 100 formülleri kullanılarak hesaplanmıştır.
Aktif sermaye
Rantabilite kıymetlerinin değerlendirilmesi, o ülkede reel faiz haddi ile rantabilite

oranlarının karşılaştırılması ile yapılmaktadır. İşletmede çalışan sermaye miktarı,
bankadan alınabilecek normal kredinin faiz haddinden veya bir tahvilin getireceği faiz
miktarından daha fazla bir rantabilite meydana getirmişse durum iyi, aksi halde
müteşebbis boş yere emek ve gayret sarf etmiş demektir (Erkuş vd 1995).
Bütün gruplarda mali ve ekonomik rantabilite oranları pozitif elde edilmiştir. İncelenen
işletme gruplarına göre mali rantabilite oranı %3.64 ile %5.06 arasında değişirken,
ekonomik rantabilite oranı %4.65 ile %5.29 arasında değişmektedir. İşletmeler
ortalamasına göre ise mali rantabilite oranı %4.20, ekonomik rantabilite oranı %4.73
olmuştur. Mali rantabilite oranına göre, her 100 TL’lik özsermayeye karşılık 4.20
TL’lik kar sağlanmıştır (Çizelge 5.40).
113
Çizelge 5.40 İncelenen işletmelerde mali ve ekonomik rantabilitenin dağılımı
İşletme Grupları Mali Rantabilite (%) Ekonomik Rantabilite (%)

1 3.64 4.65
2 4.15 4.72
3 5.06 5.29
İşletmeler Ortalaması 4.20 4.73
Ekonomik rantabilite ve mali rantabilite oranları, işletme büyüklüğünün artışına paralel

olarak giderek artmaktadır. Bu durum, büyük işletmelerde sermayenin daha verimli
olarak kullanıldığını göstermektedir. Ayrıca, işletmelerin etkin olarak çalıştıklarını da
ortaya koymaktadır.
GAP bölgesinde küçükbaş hayvan yetiştiren işletmelerde ise ekonomik rantabilite

%2.67, mali rantabilite %1.98 olarak bulunmuştur (Dellal vd. 2002).
Çizelge 5.41 Finansal yatırım araçlarının reel getirileri (Anonim 2009)
2009 Yılı
Yıllık Reel Getiri (%)
Finansal Yatırım Araçları ÜFE TÜFE
Mevduat faizi 14.83 10.45
Borsa Endeksi 83.92 76.92
Dolar -8.19 -11.68
Euro 7.48 3.38
Külçe altın 31.91 26.88
İşletme gruplarından 1. grupta ve 2. grupta yer alan mali ve ekonomik rantabilite

oranları düşük iken, 3. gruptaki rantabilite oranı diğerlerine göre yüksek çıkmıştır. Grup
3’de yer alan işletmeler, sermayelerini küçük işletmelere göre daha verimli kullandığı
söylenebilmektedir (Çizelge 5.39).
114
Ekonomik rantabilite oranları, 1. grupta işletmeler ortalamasının altında yer alırken, 2.
grupta işletmeler ortalamasına yakın değer almış, 3. grupta ise işletmeler ortalamasının
üzerinde çıkmıştır. Mali ve ekonomik rantabilite oranlarının işletme büyüklüğü ile aynı
yönde artış göstermesi, işletmelerin kapasitesinin artmasının rantabilite oranlarını
artırdığı gözlenmiştir.
Finansal yatırım araçlarının 2009 yılı yıllık reel getirileri çizelge 5.41’de verilmiştir.
Finansal yatırım araçlarının yıllık reel getirileri, Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ve
Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE)’den arındırılarak hesaplanmıştır. TÜFE’ye göre
rantabilite oranları karşılaştırıldığında, ekonomik rantabilite oranlarının Avrupa Para
Birimi (Euro) ve Amerika Birleşik Devletleri Para Birimi (Dolar)’dan yüksek çıktığı
ancak Mevduat Faizi, Borsa Endeksi ve Külçe Altın oranından düşük çıktığı
görülmektedir. Bu para birimlerinden Euro ve Dolar ile rantabilite oranları
karşılaştırıldığında, işletme sahiplerinin kaybının olmadığı ve koyunculuk tarım
işletmelerinin emek ve çabalarının karşılığını alabildiğini söylemek mümkündür
(Çizelge 5.41).
5.1.6 Faktör analizi
Bu bölümde, Konya ilinde koyunculuğa yer veren tarım işletmelerine ait ekonomik
analiz sonuçlarının faktör analizi yardımıyla irdelenmesi amaçlanmıştır. Bu çalışmada,
faktör analizine ortaklık unsuru yüksek olan 27 değişken dahil edilmiş olup, bu
değişkenlerin oluşturduğu 4 faktör elde edilmiştir. Faktör analizi sonuçlarının elde
edilmesinde SAS Enterprise Guide 3.0 programı kullanılmıştır (Anonymous 2004).
Faktör analizi aşamasında, faktör çıkarma yöntemlerinden Temel Bileşenler Analizi
(TBA) yöntemi faktör döndürme yöntemlerinden ise Varimax yöntemi seçilerek
yapılmıştır.
TBA metodu, değişken azaltma tekniği olup, değişkenler arasında yüksek korelasyon
olduğu zaman kullanılmaktadır. Dik döndürme yöntemlerinden varimax yöntemi, basit
yapıya ulaşmada faktör yükleri matrisinin sütunlarına öncelik veren bu yöntemde her
sütundaki bazı yük değerleri 1’e yaklaştırılırken geriye kalan çok sayıdaki yük değeri
115
0’a yaklaştırılır. Bu yaklaşım, Kaiser tarafından önerilmektedir (Tatlıdil 1992).
Faktör analizini yaparken ilk aşamada değişkenler arasındaki korelasyonu veren

korelasyon matrisi incelenmiştir. Değişkenlerin ortak faktörleri içermeleri için
değişkenlerin arasındaki korelasyonların yüksek olması beklenmektedir (Çizelge 5.42).
Bu çalışmada, faktör analizinin uygulanabilirlik testinde ortak faktör varyansı (OFV)

dikkate alınmıştır. Faktör analizinde kullanılan değişkenler çizelge 5.43’de verilmiştir.
116
Çizelge 5.42 Korelasyon matrisi
Değişken
Değişken İsimleri No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27
İşletme Sermayesi(TL) 1 1.00 0.93 0.95 0.94 0.88 0.91 0.94 0.92 0.93 0.00 0.01 0.04 0.01 0.60 0.64 0.67 0.58 0.00 0.04 -0.03 0.57 0.54 0.39 0.54 0.62 0.73 0.73
Aktif Sermaye(TL) 2 0.93 1.00 0.99 0.98 0.91 0.99 0.99 0.77 0.77 0.10 0.11 0.11 0.11 0.82 0.86 0.88 0.70 0.11 0.13 0.09 0.44 0.42 0.42 0.56 0.46 0.81 0.77
Gayrisafi Hasıla(TL) 3 0.95 0.99 1.00 0.99 0.94 0.99 1.00 0.84 0.84 0.08 0.09 0.11 0.09 0.78 0.81 0.84 0.65 0.09 0.12 0.06 0.50 0.47 0.41 0.56 0.53 0.82 0.81
Toplam İşletme Masrafları(TL) 4 0.94 0.98 0.99 1.00 0.87 0.98 0.99 0.84 0.83 0.07 0.08 0.08 0.08 0.79 0.83 0.86 0.65 0.08 0.10 0.06 0.51 0.48 0.45 0.59 0.54 0.80 0.74
Saf Hasıla(TL) 5 0.88 0.91 0.94 0.87 1.00 0.94 0.93 0.77 0.77 0.11 0.11 0.16 0.12 0.67 0.68 0.73 0.59 0.09 0.13 0.06 0.44 0.40 0.27 0.44 0.46 0.78 0.89
Brüt Kar(TL) 6 0.91 0.99 0.99 0.98 0.94 1.00 0.99 0.78 0.77 0.11 0.12 0.13 0.12 0.82 0.84 0.88 0.67 0.12 0.14 0.10 0.44 0.41 0.40 0.55 0.46 0.82 0.81
Tarımsal Gelir(TL) 7 0.94 0.99 1.00 0.99 0.93 0.99 1.00 0.83 0.82 0.08 0.09 0.10 0.09 0.78 0.81 0.85 0.65 0.09 0.11 0.06 0.48 0.45 0.41 0.56 0.52 0.82 0.80
BBHB 8 0.92 0.77 0.84 0.84 0.77 0.78 0.83 1.00 0.97 -0.10 -0.09 -0.05 -0.09 0.38 0.42 0.45 0.38 -0.10 -0.06 -0.14 0.60 0.58 0.32 0.44 0.78 0.67 0.67
Yem Masrafı(TL) 9 0.93 0.77 0.84 0.83 0.77 0.77 0.82 0.97 1.00 -0.07 -0.07 -0.02 -0.06 0.39 0.42 0.45 0.37 -0.08 -0.02 -0.12 0.66 0.63 0.32 0.44 0.77 0.66 0.69
Brüt Kar/ BBHB 10 0.00 0.10 0.08 0.07 0.11 0.11 0.08 -0.10 -0.07 1.00 1.00 0.99 1.00 0.21 0.22 0.21 0.01 1.00 1.00 0.99 0.41 0.41 0.00 -0.05 -0.11 0.22 0.22
Tarımsal Gelir / BBHB 11 0.01 0.11 0.09 0.08 0.11 0.12 0.09 -0.09 -0.07 1.00 1.00 0.98 1.00 0.22 0.23 0.22 0.01 1.00 1.00 0.99 0.41 0.42 0.01 -0.04 -0.11 0.23 0.22
Saf Hasıla / BBHB 12 0.04 0.11 0.11 0.08 0.16 0.13 0.10 -0.05 -0.02 0.99 0.98 1.00 0.99 0.16 0.18 0.18 0.02 0.97 0.99 0.95 0.43 0.44 -0.03 -0.06 -0.07 0.24 0.28
Gayrisafi Hasıla / BBHB 13 0.01 0.11 0.09 0.08 0.12 0.12 0.09 -0.09 -0.06 1.00 1.00 0.99 1.00 0.21 0.23 0.22 0.01 1.00 1.00 0.99 0.42 0.43 0.01 -0.04 -0.10 0.23 0.23
117
İşletme Arazi(Da) 14 0.60 0.82 0.78 0.79 0.67 0.82 0.78 0.38 0.39 0.21 0.22 0.16 0.21 1.00 0.95 0.96 0.67 0.24 0.22 0.25 0.23 0.21 0.42 0.49 0.14 0.70 0.61
Toplam Tarla Arazi(Da) 15 0.64 0.86 0.81 0.83 0.68 0.84 0.81 0.42 0.42 0.22 0.23 0.18 0.23 0.95 1.00 0.98 0.73 0.25 0.23 0.25 0.26 0.24 0.42 0.53 0.16 0.71 0.59
Mülk Arazi(Da) 16 0.67 0.88 0.84 0.86 0.73 0.88 0.85 0.45 0.45 0.21 0.22 0.18 0.22 0.96 0.98 1.00 0.69 0.24 0.23 0.24 0.27 0.25 0.42 0.52 0.18 0.75 0.66
Sulu Arazi(Da) 17 0.58 0.70 0.65 0.65 0.59 0.67 0.65 0.38 0.37 0.01 0.01 0.02 0.01 0.67 0.73 0.69 1.00 0.01 0.02 0.01 0.14 0.13 0.23 0.39 0.11 0.48 0.40
Toplam İşletme Masrafları/BBHB 18 0.00 0.11 0.09 0.08 0.09 0.12 0.09 -0.10 -0.08 1.00 1.00 0.97 1.00 0.24 0.25 0.24 0.01 1.00 0.99 1.00 0.41 0.42 0.03 -0.03 -0.12 0.22 0.20
Toplam Değişen Masraflar/BBHB 19 0.04 0.13 0.12 0.10 0.13 0.14 0.11 -0.06 -0.02 1.00 1.00 0.99 1.00 0.22 0.23 0.23 0.02 0.99 1.00 0.98 0.46 0.46 0.02 -0.03 -0.08 0.25 0.24
Sabit Masraflar/BBHB 20 -0.03 0.09 0.06 0.06 0.06 0.10 0.06 -0.14 -0.12 0.99 0.99 0.95 0.99 0.25 0.25 0.24 0.01 1.00 0.98 1.00 0.37 0.38 0.03 -0.04 -0.15 0.20 0.16
Yem Masrafı/BBHB 21 0.57 0.44 0.50 0.51 0.44 0.44 0.48 0.60 0.66 0.41 0.41 0.43 0.42 0.23 0.26 0.27 0.14 0.41 0.46 0.37 1.00 1.00 0.20 0.20 0.54 0.49 0.49
İşçilik Masrafları/BBHB 22 0.54 0.42 0.47 0.48 0.40 0.41 0.45 0.58 0.63 0.41 0.42 0.44 0.43 0.21 0.24 0.25 0.13 0.42 0.46 0.38 1.00 1.00 0.19 0.19 0.53 0.47 0.46
Aile İşgücü Ücret Karşılığı(TL) 23 0.39 0.42 0.41 0.45 0.27 0.40 0.41 0.32 0.32 0.00 0.01 -0.03 0.01 0.42 0.42 0.42 0.23 0.03 0.02 0.03 0.20 0.19 1.00 0.89 -0.09 0.05 0.14
EİB 24 0.54 0.56 0.56 0.59 0.44 0.55 0.56 0.44 0.44 -0.05 -0.04 -0.06 -0.04 0.49 0.53 0.52 0.39 -0.03 -0.03 -0.04 0.20 0.19 0.89 1.00 -0.06 0.13 0.25
BBHB/EİB 25 0.62 0.46 0.53 0.54 0.46 0.46 0.52 0.78 0.77 -0.11 -0.11 -0.07 -0.10 0.14 0.16 0.18 0.11 -0.12 -0.08 -0.15 0.54 0.53 -0.09 -0.06 1.00 0.66 0.54
Brüt Kar/EİB 26 0.73 0.81 0.82 0.80 0.78 0.82 0.82 0.67 0.66 0.22 0.23 0.24 0.23 0.70 0.71 0.75 0.48 0.22 0.25 0.20 0.49 0.47 0.05 0.13 0.66 1.00 0.89
SH/EİB 27 0.73 0.77 0.81 0.74 0.89 0.81 0.80 0.67 0.69 0.22 0.22 0.28 0.23 0.61 0.59 0.66 0.40 0.20 0.24 0.16 0.49 0.46 0.14 0.25 0.54 0.89 1.00
117
Çizelge 5.43 Faktör analizinde kullanılan değişkenler
Değişken Numarası Değişken İsimleri

1 İşletme Sermayesi(TL)
2 Aktif Sermaye(TL)
3 Gayrisafi Hasıla(TL)
4 Toplam İşletme Masrafları(TL)
5 Saf Hasıla(TL)
6 Brüt Kar(TL)
7 Tarımsal Gelir(TL)
8 Koyun Varlığı (BBHB)
9 Yem Masrafı(TL)
10 Brüt Kar / BBHB
11 Tarımsal Gelir / BBHB
12 Saf Hasıla / BBHB
13 Gayrisafi Hasıla / BBHB
14 İşletme Arazi(Da)
15 Toplam Tarla Arazi(Da)
16 Mülk Arazi(Da)
17 Sulu Arazi(Da)
18 Toplam İşletme Masrafları / BBHB
19 Toplam Değişen Masraflar / BBHB
20 Sabit Masraflar / BBHB
21 Yem Masrafı / BBHB
22 İşçilik Masrafları / BBHB
23 Aile İşgücü Ücret Karşılığı(TL)
24 Kullanılan İşgücü (EİB)
25 BBHB / EİB
26 Brüt Kar / EİB
27 Saf Hasıla / EİB
118
5.1.6.1 Faktör analizinde kullanılan değişkenler ve ortaklık unsurları
İncelenen işletmelerin koyunculuk faaliyeti ile ilgili seçilmiş 27 değişkene ait faktör
analizi sonuçları çizelge 5.44’de verilmiştir. Faktör analizinde kullanılan değişkenler,
kendi içerisinde ilişki derecelerine bağlı olarak 4 faktöre indirgenmiştir. İşletmelerin
koyunculuk faaliyeti gayrisafi hasıla, saf hasıla, brüt kar, tarımsal gelir gibi faaliyet
sonuçları, işletme sermayesi, aktif sermaye gibi kullanılan sermaye, arazi durumu, yem
masrafı, işgücü masrafı, sabit ve değişen masraflar gibi değişkenler analize dahil
edilmiştir.
Bu analizde kullanılan değişkenler çizelge 5.43’de sırasıyla verilmiştir. Birim olarak

toplam, birim başına ortalama ve oransal değerler kullanılmıştır. Ortak faktör varyansı,
değişkenlerin belirlenmesinde ve değişkenlerin temsil yeteneğini göstermektedir. Ortak
faktör varyansı (OFV), analize dahil edilen her bir değişkenin açıkladığı varyans
miktarlarını göstermektedir. Bütün değişkenlerin OFV’ları, oldukça büyük değerlere
sahip olup, bu değişkenlerin faktör çözümü ile iyi uyum gösterdiği sonucuna varılmıştır.
119
Çizelge 5.44 Faktör analizinde kullanılan değişkenler ve ortak faktör varyans değerleri
Değişken
Numarası Değişken İsimleri Ortak Faktör Varyansı
1 İşletme Sermayesi(TL) 0.94341913
2 Aktif Sermaye(TL) 0.98105887
3 Gayrisafi Hasıla(TL) 0.98949828
4 Toplam İşletme Masrafları(TL) 0.98051855
5 Saf Hasıla(TL) 0.85793021
6 Brüt Kar(TL) 0.98258853
7 Tarımsal Gelir(TL) 0.98703055
8 Koyun Varlığı (BBHB) 0.94129765
9 Yem Masrafı(TL) 0.95896263
10 Brüt Kar / BBHB 0.99379614
11 Tarımsal Gelir / BBHB 0.99527129
12 Saf Hasıla / BBHB 0.96427262
13 Gayrisafi Hasıla / BBHB 0.99506889
14 İşletme Arazi(Da) 0.89182875
15 Toplam Tarla Arazi(Da) 0.92375122
16 Mülk Arazi(Da) 0.94840909
17 Sulu Arazi(Da) 0.61705438
18 Toplam İşletme Masrafları / BBHB 0.99413989
19 Toplam Değişen Masraflar / BBHB 0.99590038
20 Sabit Masraflar / BBHB 0.98350249
21 Yem Masrafı / BBHB 0.86271240
22 İşçilik Masrafları / BBHB 0.84780237
23 Aile İşgücü Ücret Karşılığı(TL) 0.90149066
24 Kullanılan İşgücü (EİB) 0.94013131
25 BBHB / EİB 0.85187833
26 Brüt Kar / EİB 0.91308359
27 Saf Hasıla / EİB 0.78936204
Ortalama 0.927102
120
Faktör analizinin uygulanabilirlik testini yapmada ortaklık unsuru kullanılmış olup,
değişkenlerin ortaklık unsuru ortalaması 0.927102 olarak elde edilmiştir. Bu ortalama,
değişkenlerin faktör analizi için uygulanabilir olduğunu işaret etmektedir (Çizelge
5.44).
5.1.6.2 Faktör analizinde kullanılan değişkenlerin özdeğerleri
Faktör analizine ilişkin özdeğer, fark, oran ve kümülatif değerler çizelge 5.45’de
verilmiştir. Faktör sayısı ve değişken sayısı başlangıçta eşit bulunmaktadır. Ancak bu
faktörlere ait özdeğerler giderek azalmaktadır. Faktör 4’den sonra diğer faktörlerin
açıklayıcı olma özellikleri azalmaktadır. Kaiser değişkenine göre, özdeğerlerin ≥ 1’den
büyük olma kriteri uygulanmıştır (Kaiser 1960).
Faktörlere ait özdeğerlerin toplamı, değişken sayısı olan 27’ye eşit olarak bulunmuştur.
Faktörlere ait fark değeri, iki özdeğer arasındaki farkı vermektedir. Oran değeri, her bir
faktöre ait özdeğerin toplam özdeğere oranını belirtmektedir. Bu oran değeri, aynı
zamanda o faktörün varyans yüzdesini vermektedir. Kümülatif değer, oranların
kümülatif toplamından elde edilmekte olup, birikimli varyansı göstermektedir. Genelde
kümülatif dağılımın %70’in üzerinde olması beklenmektedir.
Elde edilen 4 faktörün varyans yüzdeleri toplamı 0.9271 yani %92.71’dir. Toplam
değişimin %92.71’i gibi oldukça yüksek bir değer, bu 4 faktör tarafından
açıklanabilmektedir (Çizelge 5.45).
121
Çizelge 5.45 Faktör analizine ilişkin özdeğer, fark, oran ve kümülatif değerler
Faktörler Özdeğer Fark Varyans Yüzdesi Birikimli Varyans

1 13.4963264 6.3274906 0.4999 0.4999
2 7.1688359 4.4521997 0.2655 0.7654
3 2.7166362 1.0666743 0.1006 0.8660
4 1.6499618 1.0342142 0.0611 0.9271
5 0.6157476 0.1103278 0.0228 0.9499
6 0.5054199 0.1556322 0.0187 0.9686
7 0.3497876 0.1493598 0.0130 0.9816
8 0.2004278 0.1193226 0.0074 0.9890
9 0.0811052 0.0187263 0.0030 0.9920
10 0.0623789 0.0097576 0.0023 0.9943
11 0.0526213 0.0198991 0.0019 0.9963
12 0.0327223 0.0074745 0.0012 0.9975
13 0.0252478 0.0066142 0.0009 0.9984
14 0.0186336 0.0054969 0.0007 0.9991
15 0.0131367 0.0078915 0.0005 0.9996
16 0.0052452 0.0025090 0.0002 0.9998
17 0.0027362 0.0006049 0.0001 0.9999
18 0.0021313 0.0017987 0.0001 1.0000
19 0.0003327 0.0000511 0.0000 1.0000
20 0.0002815 0.0000897 0.0000 1.0000
21 0.0001919 0.0001143 0.0000 1.0000
22 0.0000775 0.0000650 0.0000 1.0000
23 0.0000125 0.0000104 0.0000 1.0000
24 0.0000021 0.0000021 0.0000 1.0000
25 0.0000000 0.0000000 0.0000 1.0000
26 0.0000000 0.0000000 0.0000 1.0000
27 0.0000000 0.0000 1.0000
122
5.1.6.3 Faktörlerin belirlenmesi
Faktörlere ait grafik sayesinde faktör sayısına karar verilebilmektedir. Faktör sayısının
belirlenmesinde kullanılan grafikte, yatay eksende faktör numarası yer alırken, dikey
eksende özdeğerler yer almaktadır. Bu grafik üzerinde ilk kırılma noktası tespit
edilerek, o noktaya kadar yer alan faktörler görülmektedir (Şekil 5.3).
Faktörlere ait isimlendirmeler ve bunlara ilişkin özdeğer, varyans yüzdesi ve birikimli

varyansa ilişkin değerler çizelge 5.46’da verilmiştir.
Çizelge 5.46 Faktör analizine göre faktörlerin isimlendirilmesi ve bunlara ilişkin özdeğer, varyans ve
birikimli varyans değerleri
Faktör No Faktör İsimleri Özdeğer Varyans Yüzdesi Birikimli Varyans

1 Gelir faktörü 13.4963264 0.4999 0.4999
2 Hacimsel faktörü 7.1688359 0.2655 0.7654
3 Masraf faktörü 2.7166362 0.1006 0.8660
4 İşgücü Faktörü 1.6499618 0.0611 0.9271
Buna göre toplam varyansın %49.99’u birinci faktör, %26.55’i ikinci faktör, %10.06’sı
üçüncü faktör ve %6.11’i dördüncü faktör tarafından açıklanmaktadır. Birikimli
varyansa göre, toplam varyansın %76.54’ü ilk iki faktör tarafından açıklanırken, diğer
iki faktörün daha düşük paylara sahip olduğu görülmektedir. Belirlenen 4 faktörün
toplam varyans yüzdesi %92.71 olup, toplam varyansın %92.71’i bu faktörler tarafından
açıklanabilmektedir (Çizelge 5.46).
123
Özdeğerler
14 +
|
| 1
|
|
|
|
12 +
|
|
|
|
|
|
10 +
|
|
|
|
|
|
8+
|
|
| 2
|
|
|
6+
|
|
|
|
|
|
4+
|
|
|
| 3
|
|
2+
| 4
|
|
|
| 5 6
| 7 8
0+ 9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 6 7
--------------+------+------+------+------+------+------+------+------+------+------+------+------+------+------+
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28
Faktör Numarası
Şekil 5.3 Faktörler ve özdeğerlerin dağılımı
124
5.1.6.4 Faktör yükleri
Faktör analizi ile elde edilen faktörlerin, faktör yükleri çizelge 5.47’de verilmiştir. %5
önem düzeyinde 200 gözlem için, 0.180 ve daha büyük değerler faktör yüklerinin
belirlenmesi için kullanılmıştır (Joseph vd. 1992). Faktörler yorumlanırken dikey ve
yatay değerler dikkate alınmıştır. İlk olarak her faktör kendi içerisinde değerlendirilmiş,
değişkenlerin o faktöre olan bağımlılığı açıklanmıştır. Daha sonra her değişkenin
belirlenen faktörler ile ilişkileri ayrı ayrı değerlendirilmiştir.
Faktörler dik olsun veya olmasın faktör yükleri, orijinal değişkenlerin bağımlı ve
faktörlerin bağımsız değişkenleri ifade ettiği çoklu regresyon denklemindeki
standartlaştırılmış regresyon katsayılarını ifade etmektedir. çizelge 5.47’e göre, en
yüksek faktör yüküne sahip olan değişken Tarımsal Gelir/BBHB değişkenidir. Bu
değişken için, birinci faktör (0.06939)2’lik, ikinci faktör (0.99438)2’lik, üçüncü faktör
(0.02624)2’lik ve dördüncü faktör (-0.0173)2’lik bir varyansı açıklamaktadır. Bu
değişkene ait toplam varyans açıklama oranı (0.06939)2 + (0.99438)2 + (0.02624)2 + (-
0.0173)2 = 0.99459 olarak bulunmuştur.
125
Çizelge 5.47 Faktör yükleri matrisi
Faktörler
Değişkenler
Faktör 1 Faktör 2 Faktör 3 Faktör 4
İşletme Sermayesi(TL) 0.69612 -0.06567 0.44392 0.19972
Aktif Sermaye(TL) 0.89339 0.03688 0.38616 0.18012
Gayrisafi Hasıla(TL) 0.85261 0.01634 0.48357 0.16866
Toplam İşletme Masrafları(TL) 0.83927 0.00696 0.47603 0.22249
Saf Hasıla(TL) 0.80461 0.03595 0.45629 0.03219
Brüt Kar(TL) 0.89686 0.04404 0.39256 0.14896
Tarımsal Gelir(TL) 0.86204 0.01292 0.46460 0.16699
Koyun Varlığı (BBHB) 0.48840 -0.16315 0.81088 0.13645
Yem Masrafı(TL) 0.47236 -0.13151 0.83385 0.15247
Brüt Kar / BBHB 0.06342 0.99438 0.02624 -0.0173
Tarımsal Gelir / BBHB 0.06939 0.99476 0.02904 -0.0087
Saf Hasıla / BBHB 0.05386 0.97486 0.09179 -0.0509
Gayrisafi Hasıla / BBHB 0.06762 0.99445 0.03792 -0.0116
İşletme Arazi(Da) 0.91132 0.17086 -0.03328 0.17611
Toplam Tarla Arazi(Da) 0.92301 0.17893 -0.00619 0.19937
Mülk Arazi(Da) 0.94204 0.16818 0.02927 0.17838
Sulu Arazi(Da) 0.77749 -0.03658 -0.03039 0.10151
Toplam İşletme Masrafları / BBHB 0.07338 0.99426 0.01257 0.00678
Toplam Değişen Masraflar / BBHB 0.07226 0.99253 0.07453 -0.0024
Sabit Masraflar / BBHB 0.07374 0.98810 -0.03894 0.01434
Yem Masrafı / BBHB 0.10957 0.40888 0.81321 0.14904
İşçilik Masrafları / BBHB 0.08475 0.42070 0.80033 0.15201
Aile İşgücü Ücret Karşılığı(TL) 0.26392 -0.00356 0.08359 0.90821
Kullanılan İşgücü (EİB) 0.41856 -0.07069 0.11492 0.86414
BBHB / EİB 0.23451 -0.16106 0.82261 -0.307
Brüt Kar / EİB 0.77269 0.16428 0.46105 -0.2765
Saf Hasıla / EİB 0.70291 0.15982 0.49304 -0.1633
126
Faktör matrisi, faktörleştirme aşamasında elde edilen faktörler ile değişkenler arasındaki
ilişkiyi gösterdiği halde, bu matrise dayanarak anlamlı faktörleri tanımlamak oldukça
güçtür. Faktör analizi yakın ilişkili değişkenleri özetleyen kümeleri belirlemek ve
anlamlı faktörleri tanımlamayı amçlamaktadır. Döndürme işlemi, başlangıç matrisini
daha kolay yorumlanabilir bir matrise dönüştürmeyi amaçlar.
Faktör dönüşüm matrisi, faktör çözümüne uygulanan özel rotasyonu tanımlamaktadır.

Rotasyonsuz faktör yükleri ile faktör dönüşüm matrisi çarpıldığında rotasyonlu faktör
yükleri elde edilmektedir (Çizelge 5.48).
Çizelge 5.48 Faktör dönüşüm matrisi
Faktörler Faktör 1 Faktör 2 Faktör 3 Faktör 4

Faktör 1 0.82089 0.20969 0.50340 0.16959
Faktör 2 -0.17270 0.97703 -0.10028 -0.07444
Faktör 3 -0.42215 -0.01889 0.82367 -0.37815
Faktör 4 -0.34366 0.03311 0.24105 0.90703
Faktör skor katsayıları matrisi, her birey için faktör skorlarının hesaplamasında
kullanılan değerleri ifade etmektedir. Her değişken için faktör skorları, değişken
değerleri ile faktör skor katsayılarının çarpılıp toplanması ile hesaplanmaktadır (Çizelge
5.49).
127
Çizelge 5.49 Faktör skorları katsayı matrisi
Değişkenler Faktör 1 Faktör 2 Faktör 3 Faktör 4

İşletme Sermayesi(TL) 0.01706 -0.02095 0.10090 0.04387
Aktif Sermaye(TL) 0.09301 -0.00831 -0.00757 0.00458
Gayrisafi Hasıla(TL) 0.33583 -0.04157 0.10053 -0.20049
Toplam İşletme Masrafları(TL) -0.12235 0.00987 -0.02273 0.18285
Saf Hasıla(TL) 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000
Brüt Kar(TL) 0.09632 -0.00784 -0.00695 -0.01284
Tarımsal Gelir(TL) 0.07753 -0.01184 0.02075 0.00267
Koyun Varlığı (BBHB) -0.03800 -0.03323 0.18106 0.03624
Yem Masrafı(TL) -0.04676 -0.02860 0.19059 0.04801
Brüt Kar / BBHB -0.00429 0.13510 -0.00834 -0.00319
Tarımsal Gelir / BBHB -0.00459 0.13516 -0.00813 0.00099
Saf Hasıla / BBHB -0.01284 -0.04524 0.04295 -0.03294
Gayrisafi Hasıla / BBHB -0.00132 0.68965 -0.10121 0.04266
İşletme Arazi(Da) 0.15583 0.01258 -0.13916 -0.00855
Toplam Tarla Arazi(Da) 0.15127 0.01364 -0.13206 0.00375
Mülk Arazi(Da) 0.15240 0.01137 -0.12445 -0.00937
Sulu Arazi(Da) 0.14168 -0.01492 -0.11933 -0.03678
Toplam İşletme Masrafları / BBHB 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000
Toplam Değişen Masraflar / BBHB -0.01425 0.02259 0.02947 -0.00423
Sabit Masraflar / BBHB 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000
Yem Masrafı / BBHB -0.12072 0.05099 0.23323 0.09562
İşçilik Masrafları / BBHB -0.12412 0.05311 0.23290 0.10002
Aile İşgücü Ücret Karşılığı(TL) -0.06881 0.00715 0.01013 0.47420
Kullanılan İşgücü (EİB) -0.03759 -0.00514 -0.00342 0.43142
BBHB / EİB -0.03595 -0.03519 0.21030 -0.17921
Brüt Kar / EİB 0.11109 0.00436 0.02043 -0.23065
Saf Hasıla / EİB 0.07979 0.00607 0.04320 -0.15888
128
Faktör analizi sonucuna göre dört faktörlü aşağıdaki model bulunmuştur:
F1 = 0.01706X1 + 0.09301X2 + 0.33583X3 -0.12235X4+ 0.09632X6 + 0.07753X7 -

0.03800X8 - 0.04676X9 - 0.00429X10 - 0.00459X11 - 0.01284X12 - 0.00132X13 +
0.15583X14 + 0.15127X15 + 0.15240X16 + 0.14168X17 - 0.01425X19 - 0.12072X21 -
0.12412X22 - 0.06881X23 - 0.03759X24 - 0.03595X25 + 0.11109X26 + 0.07979X27
F2 = -0.02095X1 - 0.00831X2 – 0.04157X3 +0.00987X4 -0.00784 X6 – 0.01184X7 –

0.03323X8 – 0.02860X9 + 0.13510X10 + 0.13516X11 - 0.04524X12 + 0.68965X13 +
0.01258X14 + 0.01364X15 + 0.01137X16 – 0.01492X17 + 0.02259X19 + 0.05099X21 +
0.05311X22 + 0.00715X23 – 0.00514X24 - 0.03519X25 + 0.00436X26 + 0.00607X27
F3 = 0.10090X1 – 0.00757X2 + 0.10053X3 -0.02273X4 -0.00695 X6 + 0.02075X7 +

0.18106X8 + 0.19059X9 – 0.00834X10 – 0.00813X11 + 0.04295X12 – 0.10121X13 –
0.13916X14 - 0.13206X15 - 0.12445X16 – 0.11933X17 + 0.02947X19 + 0.23323X21 +
0.23290X22 + 0.01013X23 – 0.00342X24 + 0.21030X25 + 0.02043X26 + 0.04320X27
F4 = 0.04387X1 +0.00458X2 – 0.20049X3 +0.18285X4 -0.01284X6 + 0.00267X7 +

0.03624X8 + 0.04801X9 –0.00319X10 +0.00099X11 – 0.03294X12 +0.04266X13 –
0.00855X14 + 0.00375X15 – 0.00937X16 –0.03678X17 – 0.00423X19 + 0.09562X21 +
0.1002X22 + 0.47420X23 +0.43142X24 – 0.17921X25 – 0.23065X26 – 0.15888X27
Yukarıda verilen modellere göre; İşletme Sermayesi(TL), Aktif Sermaye(TL), Gayrisafi

Hasıla(TL), Toplam İşletme Masrafları(TL), Saf Hasıla(TL), Brüt Kar(TL), Tarımsal
Gelir(TL), İşletme Arazi(Da), Toplam Tarla Arazi(Da), Mülk Arazi(Da), Sulu
Arazi(Da), Brüt Kar / EİB ve Saf Hasıla / EİB gibi işletmelere ait Gelir adı altında
toplanabilecek birinci faktörde bu değişkenler yüksek bir katsayıya sahip olmuştur.
İkinci faktörde ise Brüt Kar / BBHB, Tarımsal Gelir / BBHB, Saf Hasıla / BBHB,
Gayrisafi Hasıla / BBHB, Toplam İşletme Masrafları / BBHB, Toplam Değişen
Masraflar / BBHB ve Sabit Masraflar / BBHB gibi değişkenleri içinde bulundurmuştur.
129
İşletmelere ait masrafları belirlemede bir ölçüt olabilecek üçüncü faktörde ise Koyun
Varlığı (BBHB), Yem Masrafı(TL), Yem Masrafı / BBHB, İşçilik Masrafları / BBHB
ve BBHB / EİB değişkenleri yüksek katsayı sonuçları vermiştir.
Dördüncü faktörde ise Aile İşgücü Ücret Karşılığı(TL) ve Kullanılan İşgücü (EİB) gibi
değişkenleri içinde bulundurmuştur.
5.1.6.5 Faktör analizi sonuçlarının değerlendirilmesi
Faktörler yorumlanırken, her bir faktör kendi içerisinde değerlendirilmiş ve

değişkenlerin ilgili faktöre bağımlılığı açıklanmıştır. Ayrıca belirlenen faktörler ile her
değişkenin ilişkileri ayrı ayrı değerlendirilmiştir.
5.1.6.5.1 Faktörler
Analiz sonucunda faktörler; Gelir faktörü (faktör 1), Hacimsel faktörü (faktör 2),
Masraf faktörü (faktör 3) ve İşgücü faktörü (faktör 4) olarak adlandırılmıştır.
5.1.6.5.1.1 Gelir faktörü (Faktör 1)
Faktör 1’i oluşturan işletme sermayesi (Değişken 1), aktif sermaye (Değişken 2),
gayrisafi hasıla (Değişken 3), toplam işletme masrafları (Değişken 4), saf hasıla
(Değişken 5), brüt kar (Değişken 6), tarımsal gelir (Değişken 7), işletme arazi
(Değişken 14), toplam tarla arazi (Değişken 15), mülk arazi (Değişken 16), sulu arazi
(Değişken 17), brüt kar/eib (Değişken 26)ve saf hasıla/eib (Değişken 27)
değişkenlerinin faktör yükleri ortalama 0.836 gibi yüksek bir değer bulunmuştur
(Çizelge 5.47). Bu değişkenler tarafından açıklanan birikimli varyans %49.99’dur
(Çizelge 5.46). Sonuç olarak, bu faktör “Gelir faktörü” olarak isimlendirilmiştir. Gelir
ile bbhb (Değişken 8), yem masrafı (Değişken 9) ve eib (Değişken 24) arasında güçlü
bir ilişki mevcuttur. İşletme büyüklüğü artışına paralel olarak bbhb (0.48840), yem
masrafı (0.47236) ve eib (0.41856) olarak artmaktadır. Ayrıca aile işgücü ücret karşılığı
130
(0.26392) ve bbhb/eib (0.23451) değerleri arasında da ilişki önemlidir (Çizelge 5.47).
5.1.6.5.1.2 Hacimsel faktörü (Faktör 2)
Faktör 2’yi oluşturan brüt kar/bbhb (Değişken 10), tarımsal gelir/bbhb (Değişken 11),
saf hasıla/bbhb (Değişken 12), gayrisafi hasıla/bbhb (Değişken 13), toplam işletme
masrafları/bbhb (Değişken 18), toplam değişen masraflar/bbhb (Değişken 19) ve sabit
masraflar/bbhb (Değişken 20) gibi birim başına ekonomik değerleri ifade ettiği için
“Hacimsel faktörü” olarak isimlendirilmiştir. Bu değişkenlerin faktör yükleri ortalaması
0.990’dur (Çizelge 5.47). Bu kriterlere ait varyans yüzdesi toplamı %26.55’dir (Çizelge
5.46).
Yem masrafı/bbhb (Değişken 21) ve işçilik masrafları/bbhb (Değişken 22)

değişkenlerinin Hacimsel faktörü üzerine önemli derecede etkili olduğu görülmektedir.
Aralarında 0.40888 ve 0.42070 gibi pozitif yönlü korelasyon mevcuttur. Dolayısıyla
Yem masrafı/bbhb ve işçilik masrafları/bbhb arttıkça, bu faktör de artış gösterecektir
(Çizelge 5.47).
5.1.6.5.1.3 Masraf faktörü (Faktör 3)
Faktör 3 üzerine etkili olan bbhb (Değişken 8), yem masrafı (Değişken 9), yem
masrafı/bbhb (Değişken 21), işçilik masrafı/bbhb (Değişken 22) ve bbhb/eib (Değişken
25) gösteren ölçütlerin ortalama faktör yükleri 0.816’dır. Üretim faaliyetinde etkili olan
masrafları gösteren bu faktör “Masraf faktörü” olarak tanımlanmıştır. Bu değişkenlerin
faktör yükleri, aşağı yukarı ortalama faktör yüklerine eşit çıkmıştır (Çizelge 5.47). İlgili
kriterlere ait varyans yüzdesi %10.06’dır (Çizelge 5.46).
İncelenen işletmelerde Faktör 3 ile diğer kriterler arasında önemli bir ilişki söz
konusudur. Faktör 3 ile işletme sermayesi (Değişken 1) (0.44392), aktif sermaye
(Değişken 2) (0.38616), gayrisafi hasıla (Değişken 3) (0.48357), toplam işletme
masrafları (Değişken 4) (0.47603), saf hasıla (Değişken 5) (0.45629), brüt kar
(Değişken 6) (0.39256), tarımsal gelir (Değişken 7) (0.46460), brüt kar/eib (Değişken
131
26) (0.46105) ve sh/eib (Değişken 27) (0.49304) kriterleri arasında aynı yönlü bir
korelasyon vardır (Çizelge 5.47).
5.1.6.5.1.4 İşgücü faktörü (Faktör 4)
Faktör 4’ü oluşturan aile işgücü ücret karşılığı (Değişken 23) ve kullanılan işgücü (eib)
(Değişken 24) değişkenlerinin faktör yüklerine göre, işgücü ile ilgisi olduğu görülmekte
olup, faktör 4 bu nedenle “işgücü faktörü” olarak isimlendirilmiştir. Faktör 4 üzerinde
etkiye sahip aile işgücü ücret karşılığı (Değişken 23) ve kullanılan işgücü (eib)
(Değişken 24) gösteren ölçütlerin ortalama faktör yükleri 0.886’dır (Çizelge 5.47). Bu
kriterlere ait varyansı ise %6.11’dir (Çizelge 5.46). Faktör yükleri en yüksek olan
ölçütler aile işgücü ücret karşılığı (Değişken 23) (0.90821) ve kullanılan işgücü (eib)
(Değişken 24) (0.86414)’dür. Aile işgücü ücret karşılığı (Değişken 23) ve kullanılan
işgücü (eib) (Değişken 24) ile faktör4 üzerinde aynı yönlü güçlü bir korelasyon
mevcuttur. Buna göre, aile işgücünün daha etkin ve verimli kullanıldığı görülmektedir.
İncelenen işletmelerde faktör 4 ile diğer kriterler arasında önemli bir ilişkiden söz etmek
mümkündür. Ancak faktör 4 ile işletme sermayesi (Değişken 1) (0.19972), aktif
sermaye (Değişken 2) (0.18012), toplam işletme masrafları (Değişken 4) (0.22249),
toplam tarla arazi (Değişken 15) (0.19937) arasında aynı yönlü ama düşük bir ilişki söz
konusudur. Sabit masraf unsurları arasında yer alan aile işgücü kullanımının artması,
işletmede işgücü verimliliğini artırabilecektir.
5.2 Koyun Yetiştiriciliği Yapan İşletmelerin Genel ve Yapısal Özellikleri
Bu bölümde araştırma kapsamına giren tarım işletmelerinin koyunculuk faaliyetine

ilişkin sorunlarını belirlemek amacına yönelik olarak ilgili tarım işletmecilerine,
“Tarımsal İşletmelerde Koyunculuğun Sorunları Anket Formu” soruları yöneltilmiştir.
Koyunculuğun sorunları anketinden elde edilen sonuçlara ilişkin analiz ve
değerlendirmeler aşağıda verilmiştir:
132
5.2.1 İncelenen işletmelerde koyunculuğun sorunlarının değerlendirilmesi
Koyun sayısındaki azalışların nedenleri;

a. Devletin Hayvancılık Politikası
b. Mera Alanlarının Azalması
c. Çoban Ücreti
d. Veteriner Ücretleri
e. Barınakların Yetersizliği
f. Bu İşi Yapacak Kişilerin Olmayışı
g. Yem Fiyatlarındaki Artış
h. İlaç Fiyatlarındaki Artış
olmak üzere 8 ana başlık altında toplanmıştır.
İşletmecilere koyun sayısındaki azalışların nedenleri sorulduğunda; işletmecilerin

%24.60’ı ilaç fiyatlarındaki artışı, %16.79’u veteriner ücretlerini, %15.58’i yem
fiyatlarındaki artışı, %12.29’u barınakların yetersizliğini, %11.48’i mera alanlarının
azalmasını, %10.44’ü çoban ücretlerini, %5.86’ı bu işi yapacak kişilerin olmayışını ve
%2.97’i ise devletin hayvancılık politikasını beyan etmiştir. En düşük payı devletin
hayvancılık politikası alırken, en yüksek payı ilaç fiyatlarındaki artış almıştır (Çizelge
5.50).
Çizelge 5.50 Koyun sayısındaki artış veya azalışların nedenleri
Devletin Mera Barınakl Bu İşi

Hayvancı Alanları arın Yapacak Yem İlaç
lık nda Çoban Veteriner Yetersizl Kişinin Fiyatlarında Fiyatların
İşletme grupları Politikası Azalma Ücreti Ücretleri iği Olmayışı ki Artış daki Artış Toplam
1 % 4.11 12.79 12.79 20.09 13.70 7.31 16.89 12.33 100.00
2 % 0.43 3.03 2.60 5.63 3.90 2.16 4.33 77.92 100.00
3 % 0.00 18.18 9.09 15.15 18.18 3.03 27.27 9.09 100.00
İşletmeler
Ortalaması % 2.97 11.48 10.44 16.79 12.29 5.86 15.58 24.60 100.00
Koyun yetiştiriciliğinde yem fiyatlarındaki artış en önemli etkenlerden biridir. Yem

temini ve fiyatlardaki artış, koyun yetiştiricilerini zor durumda bırakmaktadır. Koyun
133
yetiştiricilerinin devletin hayvancılık politikası ile ilgili beklentileri arasında istikrar,
yapıcılık ve önlerini görebilmek olarak sıralanmaktadır.
5.2.2 İncelenen işletmelerde örgütlenme durumu
İncelenen işletmelerin örgütlere üyelik durumu tarım kredi (%24.27), tarımsal kalkınma
(%15.93), sulama (%18.87) ve pancar ekicileri kooperatifleri (%40.93) şeklinde
olmuştur. Üreticilerin kooperatif örgütlenme ile ilgili düşünceleri sorulduğunda,
%81.2’i kooperatifi yetiştiricilik açısından faydalı bulduklarını, %18.8’i ise faydalı
bulmadıklarını belirtmiştir.
Akılcı ve daha kararlı koyun yetiştiriciliği için, bölgedeki yetiştiricilerin kooperatif

çatısı altında örgütlenmeye süratle iştirak etmesi gerekmektedir. Kooperatifler sayesinde
yöre yetiştiricileri kredi kullanımı, girdi temini, hizmet alımı, ürünlerin işlenmesi ve
pazarlanması gibi konularda kolaylık elde edecek ve ürünlerinden daha fazla kar elde
etmiş olacaktır.
5.2.3 İncelenen işletmelerde eğitim durumu
Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği teknikleri konusunda eğitim alıp almama durumu

çizelge 5.51’de verilmiştir. İşletmecilerin %34.62’si eğitim almış iken, %65.38’i eğitim
almadığını beyan etmiştir. İncelenen işletmelerde küçükbaş hayvan yetiştiriciliği
yanında büyükbaş hayvan yetiştiriciliğine de yer verilmektedir.
134
Çizelge 5.51 Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği teknikleri konusunda eğitim alıp almama
durumu
Evet Hayır
İşletme Grupları % %
1 36.99 63.01
2 30.00 70.00
3 27.27 72.73
İşletmeler Ortalaması 34.62 65.38
Eğitim projeleri İl Tarım Müdürlüğü, Bahri Dağdaş Uluslararası Araştırma Enstitüsü

Müdürlüğü, Konya ili Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği, Kalkınma Ajansları,
Ziraat Odası, Ticaret Odası gibi kurum/kuruluşlar tarafından hazırlanmaktadır.
5.2.4 İncelenen işletmelerde aile işgücünün durumu
İşletmecilere aile işgücünün işletmenin işgücüne katkısı sorulduğunda, işletmecilerin

%85.21’i aile işgücünün işletmeye katkısını beyan etmiştir. İşletmeler büyüdükçe aile
işgücünün işletmeye katkısı azalmaktadır (Çizelge 5.52). Bunun nedeni ise, işletmelerin
büyümesine paralel sürekli ve geçici işgücünün dışarıdan temini sağlanmaktadır.
Çizelge 5.52 Aile işgücünün işletmeye katkısına ilişkin durum
İşletme Grupları %
1 88.03
2 81.91
3 76.20
İşletmeler Ortalaması 85.21
135
5.2.5 İncelenen işletmelerde destekleme ödemelerinin durumu
İncelenen işletmelere koyunculuk desteklerinden yararlanma durumu sorulmuştur.

İşletmecilerin %11.99’u yem desteğinden, %41.35’i aşı desteğinden ve %46.65’i ise
destekleme ödemelerinden faydalandığını beyan etmiştir. Birinci ve üçüncü grup
işletmelerin, aşı desteğinden ve destekleme ödemelerinden yararlanma oranı birbirine
oldukça yakındır (Çizelge 5.53).
Çizelge 5.53 Koyunculuk desteklerinden yararlanma durumu
Yem Desteği Aşı Desteği Destekleme Ödemesi

İşletme Grupları % % %
1 11.80 41.30 46.90
2 13.74 40.91 45.35
3 10.10 42.52 47.38
Büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin, küçükbaş hayvan yetiştiriciliğine kıyasla daha

ekonomik ve karlı olması, bunun yanı sıra devlet tarafından büyükbaş hayvancılığın
sürekli olarak desteklenmesi, yetiştiricilerin büyükbaş hayvancılık alanında
yatırımlarının artmasına ve koyunculuğu geriletmesine sebep olmuştur.
5.2.6 İncelenen işletmelerde kredi kullanma durumu
İncelenen işletmelerin kredi kullanma durumu çizelge 5.54’de verilmiştir. İşletmecilerin

%51.12’i Tarım Kredi Kooperatifleri, %40.21’i T.C. Ziraat Bankası ve %8.66’ı ise
şahıslardan kredi kullandığını beyan etmiştir.
136
Çizelge 5.54 Kredi kullanma durumu (%)
İşletme Grupları Şahıslar Tarım Kredi Kooperatifleri T.C. Ziraat Bankası

1 7.27 63.06 29.67
2 12.92 39.65 47.44
3 7.01 5.96 87.03
Kredi maliyetlerinin düşürülmesi ve çeşitlendirilmesinin yanı sıra, kredi veren

kurum/kuruluşların sayısının artması ile rekabet artacak bu da kredi faiz oranlarını
düşürecektir. İşletmeler bu sayede daha ekonomik şartlarda kredi kullanarak,
işletmelerini büyütecek ve daha verimli konuma geçmiş olacaktır.
5.2.7 İncelenen işletmelerde pazarlama durumu
İşletmecilere koyunculuktan elde ettiği ürünlerin pazarlamasını nasıl yaptıkları

sorulduğunda, işletmecilerin %10.58’i ürünlerini pazara götürmek suretiyle şeklinde
beyan etmiştir. İşletmecilerin %89.42’i ise, ürünlerini pazarlama aşamasında çeşitli
sorunlar çekmektedir. Bu pazarlama zorlukları; pazar fiyatlarının belirsizliği ve
istikrarsızlığı, pazar imkanlarının elverişsizliği, ürünün vadeli ve zamanında
satılamaması, kooperatifleşme sorunu ve pazara götürme zorluğu şeklinde
sıralanmaktadır (Çizelge 5.55).
Çizelge 5.55 Koyunculuktan elde edilen ürünlerin pazarlama imkanları
Pazara Sunulan Ürün Oranı

İşletme Grupları %
1 9.59
2 15.00
3 9.09
137
5.2.8 İncelenen işletmelerde barınma koşullarının durumu
Hayvanların barınma yerleri taş, kerpiç ve biriketten yapılmıştır. İşletmecilere

hayvanların yaşadığı barınma yapıları ile ilgili soru sorulduğunda, işletmecilerin
%14.42’i hayvan barınaklarının taş yapıdan, %56.73’ü kerpiçten, %28.85’i ise briketten
yapıldığını beyan etmiştir (Çizelge 5.56).
Çizelge 5.56 Hayvanların barınma yapıları
Taş Kerpiç Briket

İşletme Grupları % % %
1 12.33 60.27 27.40
2 15.00 40.00 45.00
3 27.27 63.64 9.09
Bölge yetiştiricileri kullandıkları geleneksel usuller, uygun olmayan barınak şartları,

yetersiz bakım ve besleme şartları ile koyunculuk faaliyeti yapmaya çalışmaktadır.
Ancak koyunculuk faaliyeti olarak verimli ve karlı bir faaliyet yürütülememektedir.
Kötü şartlarda yapılan koyun yetiştiriciliği, hayvan verimini düşürmekte ve ölüm
vakaları kaçınılmaz olarak artmaktadır.
5.2.9 İncelenen işletmelerde damızlık hayvan temini durumu
İncelenen işletmelerde damızlık hayvan temini, dışarıdan sağlanmaktadır. Ancak bunu

tedarik etme şekli, kredi ve damızlık hayvan desteği ile olmaktadır. İşletmecilere
damızlık hayvan teminini nereden sağladığı ile ilgili soru sorulduğunda, işletmecilerin
%25.96’ı damızlık hayvan teminini dışarıdan yaptığını beyan etmiştir (Çizelge 5.57).
138
Çizelge 5.57 Damızlık hayvan temini durumu
İşletme Grupları Dışarıdan temin etme (%)

1 26.03
2 25.00
3 27.27
Bölgedeki koyun yetiştiricilerinin elinde bulunan koyun ırkları düşük verimlidir. Kültür
ırklarının istediği barınak ve besleme şartları oluşturulamadığından, mevcut hayvanlar
da büyük zararlar görmüştür. Mevcut yerli ırkların ıslah edilmesi ve verimlerinin
artırılması hayvancılığın geleceği açısından oldukça önemlidir. Verimlerinin ıslahı ile
sağlanacak verim artışı, çevre koşullarının iyileştirilmesinin eşlik etmesi ile başarılı
olabilir.
5.2.10 İncelenen işletmelerde koyunculuk faaliyetinin gerilemesine neden olan

faktörler
Koyunculuk faaliyetinin gerilemesine neden olan başlıca faktörler, çoban bulunamaması

ve çoban ücreti, eğitim sorunu ve eğitim seviyesinin düşük olması, mera sorunu, erken
kuzu kesimi, hayvan hırsızlığı, yem fiyatları, ürün fiyatları ve diğer şeklinde
sınıflandırılmıştır. İşletmecilere koyunculuk faaliyetinin gerilemesine neden olan başlıca
faktörler nelerdir sorusu sorulduğunda, işletmecilerin %27.88’i mera sorunu, %22.12’i
yem fiyatları, %18.27’i ürün fiyatları, %10.58’i erken kuzu kesimi, %7.69’u hayvan
hırsızlığı, %6.73’ü eğitim sorunu ve eğitim seviyesinin düşük olması, %5.77’i çoban
bulunamaması ve çoban ücreti ve %0.96’ı ise diğer şeklinde sıralamıştır. En yüksek
payı mera sorunu alırken, ikinci sırada yem fiyatları, üçüncü sırada ürün fiyatları ve
diğerleri almıştır (Çizelge 5.58).
139
Çizelge 5.58 Koyunculuk faaliyetinin gerilemesine neden olan başlıca faktörler
Eğitim Sorunu
Çoban ve Eğitim Erken
Bulunamaması Seviyesinin Mera Kuzu Hayvan Yem Ürün
İşletme Grupları ve Çoban Ücreti Düşük Olması Sorunu Kesimi Hırsızlığı Fiyatları Fiyatları Diğer
1 % 5.48 8.22 26.03 12.33 8.22 19.18 20.55 0.00
2 % 5.00 0.00 40.00 5.00 10.00 25.00 15.00 0.00
3 % 9.09 9.09 18.18 9.09 0.00 36.36 9.09 9.09
İşletmeler
Ortalaması % 5.77 6.73 27.88 10.58 7.69 22.12 18.27 0.96
Mevcut mera alanları aşırı otlatma nedeniyle çorak, verimsiz ve erozyon tehlikesi
altındadır. İncelenen işletmelerde kaba ve kesif yem zamanında ve yeteri kadar
üretilmediği için, hayvanlar aşırı otlatılmakta ve meralar verimsizleşmektedir. Ehil
çoban bulunamaması, koyunculuğun en önemli sorunlarından biridir. Bu yüzden birçok
yetiştirici koyunculuğu bırakma noktasına gelmiştir. Erken kuzu kesimi, koyun
yetiştiriciliği için ciddi bir sorun teşkil etmektedir. Damızlık olarak kullanılabilecek koç
ve koyunların verim değerlerine ilişkin verileri toplayamadan erken yaşta kuzu kesimi
önlenmelidir. Hayvan hırsızlığının artması koyun yetiştiricilerinin karşılaştıkları önemli
problemlerden biridir. Hayvan hırsızlığını önlemek için, üreticiler ve devlet üzerine
düşen görevi titizlikle yerine getirmelidir. Yapağı fiyatlarının da son yıllarda oldukça
düşmesi yapağı yönlü koyun yetiştiriciliğini cazip olmaktan çıkarmıştır.
5.2.11 İncelenen işletmelerde hayvan ürünleri ithalatının durumu
İncelenen işletmelerin sahiplerinin tamamı, hayvan ürünleri ithalatının koyunculuğa

zarar verdiğini düşünmekte ve bunun sonucunda ürün fiyatları düşmekte, pazarlama
sıkıntıları çekilmektedir şeklinde görüş belirtmektedirler. Et ve et ürünleri ile süt ve süt
ürünleri ithalatı, koyunculuğu olumsuz olarak etkilemektedir. Et ithalatı
sınırlandırılmalı ve Türkiye’ye kaçak hayvan girişi mutlaka kontrol altına alınmalı ve
önlenmesi için gerekli yasal şartlar sağlanmalıdır.
140
5.2.12 İncelenen işletmelerde otlatılan gün sayısı
Koyunların otlatma gün sayılarına ilişkin değerler çizelge 5.59’da verilmiştir. İşletme
gruplarına göre, otlatılan gün sayısı 109.52 ile 268.75 gün arasında değişmektedir.
İşletmeler ortalamasına göre ise bu değer 139.54’dür.
Çizelge 5.59 Koyunların otlatma gün sayısı
İşletme Grupları Gün Sayısı

1 109.52
2 178.03
3 268.75
5.2.13 İncelenen işletmelerde koyunculuk faaliyeti ile ilgili devletten beklentiler
Koyunculuk faaliyeti ile ilgili devletten beklentiler; veteriner hizmetleri, ucuz kredi
kullanımı, damızlık temini, kredi sübvansiyonlar gibi kolaylıkların sağlanması,
pazarlama imkanlarının artırılması, mesleki eğitim, yem bitkileri üretimi teşviki ve
üreticilere genel eğitim şeklinde ele alınmıştır.
İşletmecilere koyunculuk faaliyeti ile ilgili devletten beklentilerinin neler olduğu

sorulduğunda, işletmecilerin %20.19’u ucuz kredi kullanımı, %19.23’ü kredi
sübvansiyonlar gibi kolaylıkların sağlanması, %18.27’i yem bitkileri üretimi teşviki,
%13.46’ı damızlık hayvan temini, %11.54’ü pazarlama imkanlarının artırılması,
%7.69’u veteriner hizmetleri, %5.77’i mesleki eğitim ve %3.85’i ise üreticilere genel
eğitim verilmesi şeklinde sıralamıştır (Çizelge 5.60).
141
Çizelge 5.60 Koyunculuk faaliyeti ile ilgili devletten beklentilerin durumu
Kredi,
Sübvansiyonlar Yem
Ucuz Gibi Pazarlama Bitkileri Üreticilere
Veteriner Kredi Damızlık Kolaylıkların İmkanlarının Mesleki Üretimi Genel
İşletme Grupları Hizmetleri Kullanımı Temini Sağlanması Artırılması Eğitim Teşviki Eğitim
1 % 8.22 15.07 16.44 13.70 12.33 6.85 21.92 5.48
2 % 5.00 35.00 5.00 35.00 10.00 5.00 5.00 0.00
3 % 9.09 27.27 9.09 27.27 9.09 0.00 18.18 0.00
İşletmeler
Ortalaması % 7.69 20.19 13.46 19.23 11.54 5.77 18.27 3.85
Koyunlarda rastlanan Brucella (yavru atma) hastalığı, şap hastalığı ve paraziter

hastalıklar nedeniyle, koyunlarda döl verimi ve insan sağlığı olumsuz olarak
etkilenmekte olup, koyunlarda ölüm vakaları yüksek seyretmektedir. Veteriner
hizmetlerinin pahalı olması önemli bir etken olmakta, yeteri kadar koruyucu ve önleyici
önlemler alınamamaktadır.
6 Mayıs 2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan Tebliğ ile, 2011 Yılında Yapılacak
Tarımsal Desteklemelere İlişkin Karar’da yer alan usul ve esaslar kapsamında,
Türkiye’de hayvancılığın geliştirilmesi, hayvansal üretimin artırılması ve kayıt altına
alınması amacıyla, anaç sığır, anaç manda, damızlık anaç koyun ve keçi, tiftik keçisi,
ipekböceği, arı ve su ürünleri yetiştiricilerinin, seralarda polinasyon amaçlı bombus arısı
kullanan üreticilerin, suni tohumlamadan buzağısı doğan ve organik hayvancılık yapan
yetiştiricilerin, kaba yem açığının kapatılması amacıyla yem bitkileri ekilişi yapan
üreticilerin, çiğ süt üreticilerinin, hayvan hastalıklarının önlenmesi için tazminatlı
hayvan hastalıklarının, ari işletmeler kurulabilmesi için hastalıktan ari işletmelerin,
hastalıklara karşı programlı aşı uygulayıcılarının, hayvan genetik kaynaklarının yerinde
korunması ve geliştirilmesinin, besilik erkek sığır yetiştiriciliğinin ve projeli damızlık
koyun-keçi işletmelerinin desteklenmesi amaçlanmıştır.
Anaç koyun ve keçi desteklemeleri

Anaç koyun-keçi desteklemesi aşağıdaki esaslara göre yapılır:
Damızlık koyun ve keçi yetiştiricileri birliklerine üye olan, hayvanları Koyun Keçi
142
Kayıt Sistemi (KKKS) ve Hayvan Kayıt Sistemi (Türkvet)’e kayıtlı, kuzu/oğlaklarına
Rev-1 aşısı yaptıran yetiştiriciler damızlık anaç hayvan başına yılda bir kez olmak üzere
desteklemeden yararlandırılırlar. Anaç koyun ve keçi desteklemesinden yararlanmak
isteyen yetiştiriciler, üyesi bulunduğu örgüte ekinde hayvanlarının kulak numarası
listesi bulunan dilekçe ile başvurur.
Desteklenecek anaç koyun-keçilerde aranacak şartlar; Anaç koyun-keçilerin aynı ırktan

olma şartı aranmaz. Anaç koyun keçiler en az 15 aylık yaşta olmalıdır. Destekleme,
işletme kontrollerinin yapıldığı tarihteki hayvan sayısı esas alınarak yapılır. Destekleme
ödemesi, anaç koyun-keçinin 30/11/2011 tarihinde bulunduğu işletmeye yapılır.
Hayvanların, 30/11/2011 ile il/ilçe müdürlüğünün yapacağı yerinde kontrol tarihine
kadar geçen süre içerisinde aynı işletmede bulunması zorunludur.
Yem bitkileri üretimi desteklemeleri

Yem bitkileri ekilişlerinin destekleme ödemeleri şu esaslara göre yapılır: Destekleme
ödemesinden yararlanacak üreticiler, Çiftçi Kayıt Sistemine (ÇKS) kayıtlı olan ve
kaliteli kaba yem üretimi amacıyla yem bitkileri ekilişi yaparak hasat eden üreticiler
yararlanır.
Destekleme ödemesine esas yem bitkileri;

1) Kaliteli kaba yem üretimi amacıyla, çok yıllık yem bitkilerinden; yonca, korunga,
yapay çayır mera ile tek yıllık yem bitkilerinden; fiğ, macar fiği, burçak, mürdümük,
sorgum, sudan otu, sorgum-sudan otu melezi, hayvan pancarı, yem şalgamı, yem
bezelyesi, silaj olarak ise mısır silajı ve yukarıda sayılan tek yıllık yem bitkilerinden
yapılan silajlar destekleme ödemesinden yararlandırılır.
2) Gerçekte sulu şartlarda yetiştirildiği halde bazı bölgelerin iklim şartlarına uygun
olarak kuru şartlarda yetiştirilen yonca ve silajlık mısıra destekleme ödemesi
yapılmasına; valiliklerce bölgelerinde veya illerinde bulunan üniversite ya da araştırma
enstitülerinin görüşü alınarak karar verilir.
143
3) Yapay çayır mera tesislerinde il müdürlüğünce üniversite veya bölgede bulunan
tarımsal araştırma enstitüsünden o ilin ekolojisine uygun hazırlattırılan tekli veya çoklu
yapay çayır mera karışımları proje dâhilinde uygulamaya konularak destekleme
kapsamına alınır. Hazırlattırılan proje il müdürü tarafından onaylanır.
Destekleme şekli; Yem bitkileri ekilişlerine hasat yılı için tespit edilen destekleme birim
fiyatlarına göre dekar başına destekleme ödemesi yapılır. Çok yıllık yem bitkilerinden
yonca ve yapay çayır mera için dört yılda bir, Korunga için üç yılda bir ilk hasat edildiği
yıl destekleme ödemesi yapılır. Aynı parsele bu sürenin sonunda yapılan yeni ekilişlere
destekleme yapılır.
Destekleme uygulama esasları;

1) Tek yıllık yem bitkilerinde; % 50 çiçeklenme döneminde hasat edildiğinde, hayvan
pancarı ve yem şalgamında ise hasattan sonra destekleme ödemesine hak kazanılır. Çok
yıllık yem bitkilerinde de ilk hasattan sonra destekleme ödemesine hak kazanılır.
2) Silajlık mısır ekilişlerinde danenin hamur olum döneminden danelerin sararmaya

başladığı döneme kadar silaj yapmak amacı ile hasat edildiğinde destekleme ödemesine
hak kazanılır.
3) Yem bitkileri ekilişleri ve tek yıllık silaj yapımı için hasat sırasında il/ilçe
müdürlüklerince kontrol edilerek ödemeye esas kontrol tutanağı düzenlenir.
4) Yem bitkisi destekleme ödemesi için ekiliş yapan üretici, ÇKS kaydının yapıldığı
il/ilçe müdürlüğüne müracaat eder. Başka il/ilçe sınırları içerisinde adına kayıtlı
parselde ekim yapan üretici, ÇKS kaydının olduğu il/ilçe müdürlüğüne müracaat eder.
Müracaatın yapıldığı il/ilçe müdürlüğü, ekilişin yapıldığı il/ilçe müdürlüğünden onaylı
kontrol tutanağını ister ve ödemeye esas icmali hazırlar.
5) Üreticilerden, yonca ve yapay çayır mera ekilişi için dört yıl, korunga ekilişi için ise
üç yıl ekimin bozulmayacağına dair taahhütname alınır.
144
6) Çok yıllık yem bitkisi ekilişi yapan üreticilerin bu ekilişi yaptıkları parselleri, ÇKS
sisteminde yonca ve yapay çayır mera ekilişleri için dört yıl, korunga ekilişi için ise üç
yıl süreyle sabitlenir. İl/ilçe müdürlükleri yonca ve yapay çayır mera ekilişlerini ikinci
ve dördüncü yıllarda, korunga ekilişini de üçüncü yılda kontrol eder. Taahhüdünü ihlâl
edenler varsa, tutanak icmali düzenlenir ve bu ödemeleri geri almak için gerekli işlemler
yapılır.
7) Desteklenecek yem bitkileri toplam ekiliş alanı en az 10 dekar olacaktır.
8) Bir üretim yılında aynı parsele aynı tek yıllık yem bitkisi arka arkaya ekilirse, sadece
birincisi desteklemelerden faydalandırılır. Ancak aynı parsele münavebe uygulanarak
bir üretim yılında arka arkaya iki farklı tek yıllık yem bitkisinin ekilmesi durumunda,
her iki ekiliş ayrı ayrı desteklemelerden faydalandırılır.
9) Aynı yıl içerisinde aynı parsele tek yıllık yem bitkisi ekilip, hasattan sonra çok yıllık
yem bitkisi ekildiği takdirde, her iki ekiliş de destekleme ödemelerinden faydalandırılır.
10) Tek ve çok yıllık baklagil yem bitkileri ile buğdaygil yem bitkileri karışımlarından
yapılan ekilişlerde ilin ekolojisine uygun karışım oranları il müdürlüklerince bölge
üniversite ya da araştırma enstitülerinin görüşü alınarak Tahkim Komisyonu Kararı ile
belirlenir.
Hayvan hastalığı tazminatı desteklemeleri

5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu gereği tazminat
ödenecek hastalıklar tespit edilene kadar, söz konusu kanun gereği yürürlükten
kaldırılan kanunlara yapılan atıflar bu Kanunun ilgili hükümlerine yapılmış
sayılacağından, 8/5/1986 tarihli ve 3285 sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu
kapsamında belirlenen tazminatlı hastalıklardan birine yakalandığı tespit edilerek
kestirilen, öldürülen ya da ölen hayvanların sahipleri ile ihbarı zorunlu hastalıklardan
birine karşı koruma maksadıyla resmi veteriner hekim veya sorumluluğundaki yardımcı
sağlık personeli ile yetkilendirilmiş veteriner hekim tarafından yapılan aşı, serum veya
ilaç uygulamaları nedeniyle öldükleri resmî veteriner hekim raporu ile tespit edilen
145
hayvanların bedelleri hayvan sahiplerine hayvan hastalığı tazminatı desteği aşağıdaki
esaslara göre, 5996 sayılı Kanun gereği tazminat ödenecek hastalıklar belirlendiğinde
ise Bakanlıkça açıklanan yeni esaslara göre yapılır;
Şap hastalığında; Bakanlıkça her yıl tespit ve ilan edilen mücadele bölgelerinde bulunan
hayvanlarda, hastalığın varlığı ve tipi tespit edildikten sonra mihrakta bulunan hasta
hayvanların kıymet takdiri 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem
Kanunu’na göre yapılarak öldürülür ya da şarta tabi kestirilir. Hayvan Sağlığı ve
Zabıtası Yönetmeliği ile Bakanlığın belirlediği esaslar dahilinde Hayvan İtlaf ve
Tazminat Mazbatası tanzim edilir.
Aşı, serum ve ilaç reaksiyonlarında; ihbarı zorunlu hastalıklardan birine karşı koruma
maksadıyla resmi veteriner hekim veya sorumluluğundaki yardımcı sağlık personeli ile
yetkilendirilmiş veteriner hekim tarafından yapılan aşı, serum veya ilaç uygulamaları
nedeniyle öldükleri resmî veteriner hekim raporu ile tespit edilen hayvanların kıymet
takdirleri, 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununa göre
yapılır. Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Yönetmeliği ile Bakanlığın belirlediği esaslar
dahilinde Hayvan İtlaf ve Tazminat Mazbatası tanzim edilir. İlgili banka şubesince,
hayvan sahibine doğrudan hayvan hastalığı tazminat desteği ödemesi yapılır.
Hayvan hastalıkları ile mücadele desteklemeleri

Brusella Rev-1 Genç aşısı yapılmış dişi kuzu ve oğlak desteklemesi şu esaslara göre
yapılır: Dişi kuzu ve oğlaklar 2011 yılı içerisinde 3-6 aylık yaşta iken Brusella Rev-1
genç aşısı ile aşılanmış olmalıdır. Uygulanan aşılar KKKS kayıt sistemine işlenmiş
olmalıdır. Desteklemeden her dişi kuzu ve oğlak bir kez faydalanır. Aşılama yapıldıktan
sonra ölen, kesilen veya satılan koyun keçi sahipleri de desteklemeden faydalandırılır.
Destekleme aşıların uygulandığı işletmeye ödenir. Brusella Rev-1 Genç aşısı yapılmış
dişi kuzu ve oğlak desteklemesi uygulamasında damızlık koyun keçi kayıt sistemi veri
tabanından yararlanılacaktır. İl/ilçe müdürlükleri, koyun keçi kayıt sistemine kayıtlı
olan ya da olmayan yetiştiricilerin hayvanlarına ait desteklemeye esas bilgilerin, gerçek
kişilerin T.C. kimlik numarasının, doğum tarihinin, baba adının, tüzel kişilerin ise vergi
numarasının veri tabanına zamanında kaydının yapılmasını sağlar.
146
Bakanlıkça bruselloz hastalığı ile mücadele kapsamında konjunktival aşılama
uygulaması başlatıldığında, büyükbaş ve küçükbaş hayvanlarını aşılatacak yetiştiricilere
uygulanacak aşılama destekleri Bakanlıkça açıklanan usul ve esaslar dahilinde
yapılacaktır.
Programlı aşı uygulamaları

Bakanlıkça açıklanan programlı aşılamalarda uygulayıcıların desteklenmesi şu esaslara
göre yapılır;
a) Bakanlıkça programlanan illerde uygulanan 2 ay ve üzeri yaştaki sığır, manda, koyun
ve keçilere şap aşısı, 3-6 ay arası yaştaki dişi buzağılara S-19 Genç aşısı, 3-6 ay arası
yaştaki erkek-dişi kuzu ve oğlaklara Rev-1 Genç aşısı uygulamaları destekleme
kapsamındadır. Şap ve brusella aşıları aynı anda uygulanmayacaktır.
b) Bakanlıkça uygulanan programlı aşılama desteklemesinden (şap, brusella genç), aşıyı

tatbik eden ve mesleğini 6343 sayılı Veteriner Hekimliği Mesleğinin İcrasına Türk
Veteriner Hekimler Birliği ile Odalarının Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair
Kanuna göre serbest olarak icra eden veteriner hekimler yararlanır.
c) Desteklemelerden, kamuda görevli veteriner hekimler, veteriner sağlık teknikeri ile

teknisyenleri, 657 sayılı Kanun’un 4/B maddesi kapsamında görev yapan veteriner
hekimler ve hayvancılık işletmelerinde sözleşmeli olarak görev yapan veteriner
hekimler yararlanamaz.
ç) Uygulayıcıların desteklenmesi kapsamında, aşılama programı onaylanan serbest

veteriner hekimler, Bakanlıkça belirlenen kampanya dönemlerinde aşılama çalışmalarını
tamamlar. Destekler kampanya dönemlerinde uygulanan aşılar için verilir.
d) Kampanya dönemlerinde büyükbaş ve küçükbaş hayvanlarda kullanılacak şap aşıları

Bakanlıkça karşılanacaktır.
ğ) Küçükbaş şap aşılama programı onaylanan serbest veteriner hekim, şap aşısı ile
birlikte PPR aşısını uygulaması durumunda destekten faydalanacaktır. Şap ve PPR aşısı
147
aynı anda uygulanacaktır.
h) Küçükbaş şap aşılama programı il müdürlüklerince onaylanan veteriner hekimlerin,

şap aşısı ile birlikte uygulayacakları koyun keçi vebası aşıları, proje kapsamında
ücretsiz olarak karşılanacaktır.
ı) Aşılanan büyükbaş hayvanların küpe numaraları aşılama ve serumlama makbuzuna

yazılacak, küçükbaş hayvanların küpe numaraları var ise aşılama ve serumlama
makbuzuna yazılacaktır.
j) Serbest veteriner hekimler, desteklemelerden yararlanmak için, aşıladıkları büyükbaş

hayvanlarla ilgili aşı kayıtlarını Türkvet kayıt sistemine, küçükbaş hayvanlarla ilgili aşı
kayıtlarına KKKS kayıt sistemine uygulamadan sonraki 10 gün içerisinde
işleyeceklerdir. Sisteme erişim için şifresi bulunmayan ve aşılama programı onaylanmış
serbest veteriner hekimler, şifre tahsisi için il/ilçe müdürlüklerine müracaat
edeceklerdir.
Bakanlıkça Bruselloz hastalığı ile mücadele kapsamında konjunktival aşılama

uygulaması başlatıldığında, Ülkesel aşılama programı açıklanacak ve açıklanan program
kapsamında büyükbaş ve küçükbaş hayvanları aşılayan uygulayıcılara, aşılama
destekleri Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslar dahilinde yapılacaktır.
Hayvan genetik kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi

Hayvan genetik kaynaklarının korunması ve geliştirilmesine ilişkin desteklemeler şu
esaslara göre yapılır.
Desteklemeden yararlanacaklar; Sığır Cinsi Hayvanların Tanımlanması, Tescili ve

İzlenmesi Yönetmeliğine göre kayıt altına alınmış olan yerli büyükbaş hayvan ırkları ile
yerli küçükbaş hayvan ırkları ve kafkas arı ırkını yetiştirmek suretiyle hayvansal
üretimle iştigal eden çiftçiler/yetiştirici birlikleri bu desteklemeden yararlanabilir. Çiftçi,
koruma yerinde ikamet eder ve destek aldığı türün farklı ırklarını bir arada yetiştiremez.
Hayvancılıkla uğraşan çocuklarından en az birisi yanında olan, çiftçilik dışında bir işle
148
uğraşmayan, tarımsal eğitim görmüş olan, büyükbaş ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliğini
bir arada yapmayan çiftçiler tercih edilir.
Desteklenen ırklar;
1) Koruma amaçlı desteklenen ırklar; yerli koyun ırklarımızdan Kıvırcık, Sakız,
Gökçeada, Karagül, Herik, Hemşin, Çine Çaparı, Dağlıç, Tuj, Norduz ve Karakaçan
koyunları; keçi ırklarımızdan Ankara Keçisi, Kilis, Honamlı, Abaza, Gürcü (Osmanlı),
Kaçkar, Tiftik (Ankara) ve Halep keçileri; sığır ırklarımızdan Yerli Kara, Boz Irk, Doğu
Anadolu Kırmızısı, Kilis (Güney Anadolu Kırmızısı), Yerli Güney Sarısı, Zavot; manda
ırklarımızdan Anadolu Mandası yetiştiricilerine hayvan başına, arı ırklarımızdan Kafkas
Arısı yetiştiricilerine her koloni için ödenir. Koruma amaçlı destekleme miktarı; yerli
koyun ve keçi ırklarımızda her ırk için 1.000 başı ve bütün ırklardaki toplam hayvan
sayısı 19.000 başı; yerli sığır ve manda ırklarımızda her ırk için 600 başı ve bütün
ırklardaki toplam hayvan sayısı 4.200 başı; Kafkas Arı Irkı için de 8.000 koloniyi
geçmeyecektir. Kafkas Arı Irkında en az 20 ve üzeri koloniye sahip ve Arıcılık Kayıt
Sistemine kayıtlı yetiştiriciler desteklenir.
2) Geliştirme amaçlı desteklenen ırklar ve sayıları; yerli koyun ırklarımızdan

Akkaraman için 88.200, Morkaraman ve Kangal Akkaraman her bir ırk için 31.500, Kıl
Keçisi için 107.100, Kıvırcık koyunlarında 56.700, Karayaka Koyunlarında 44.100,
Ankara Keçisi 25.200, Tiftik Keçisi (Farklı Renkli Ankara Keçisi) 6.300, Karacabey ve
Orta Anadolu Merinoslarında ve Pırlak koyununda her bir ırk için 25.200, İvesi, Kayra
(Sakız x Kıvırcık), Dağlıç, Karakaş (Akkaraman Tipi) koyunlarında ve Honamlı
keçisinde her bir ırk için 18.900, Hemşin, Şavak (Akkaraman Tipi), Ramlıç (Dağlıç
Melezi), Zom (Akkaraman Tipi) koyunları ile Kilis keçisinde her bir ırk için 12.600,
Eşme (Kıvırcık Tipi), Norduz ve Anadolu Merinosu koyunlarında her bir ırk için 6.300
baş; Anadolu Mandası için 14.000 baş olmak üzere verim kaydı ve doğum kaydı alınan
sürülerde doğan yavru, ana ve baba (kullanılan koç/teke/manda boğası) başına ayrı ayrı
ödenir. Doğum kayıtları taban sürülerde ana-yavru (doğan yavrunun doğum tarihi,
cinsiyeti, ana-yavru kulak numaraları), elit sürülerde ana-baba-yavru (doğan yavrunun
doğum tarihi, cinsiyeti, ana-baba-yavru kulak numaraları) şeklinde olacaktır. Geliştirme
programına katılan çiftçiler birliğe üye olmak zorundadır, birlik TAGEM ile işbirliği
149
halinde projeler çerçevesinde belirtilen kontrollü çiftleştirme, doğum, tartım ve kırkım
gibi her alt projede belirtilen kayıtları, teknik hizmet satın almak suretiyle tutar ve diğer
iş ve işlemleri yerine getirir. Çiftçi ölüm ve zorunlu kesime ait belgeleri muhafaza eder.
Geliştirme programına alınan hayvanların bakım, besleme ve sağlık giderleri çiftçiye
aittir. Bakanlar Kurulu Kararı ile o yıl için belirlenen miktarda destekleme ödemesi
yapılır. Çiftçi ile yapılan sözleşmede belirtilen hayvan sayısı; doğum, satın alma gibi
nedenlerle arttığında bu hayvanlara her ne suretle olursa olsun ek bir ödeme
yapılmayacaktır.
Yerinde koruma ve geliştirme;

Yerinde koruma: Sürüde rastgele çiftleştirme esasına dayalı kontrollü yetiştirme yapılır,
seleksiyon yapılmaz ve her hayvan numaralanarak kaydı tutulur. Destekleme alacak
yetiştiricinin sahip olduğu hayvanın türü, ırkı ve sürü büyüklüğüne göre damızlıkta
kullanılacak dişi ve erkek oranı proje sözleşmesinde belirlenen sayıda olacaktır. Bu
oranlar sözleşme süresince belirtilen sayının altına düşürülemez. Korumaya alınan
sürüde damızlıkta kullanılacak erkek hayvan sayısı 16 dan ve dişi sayısı 56 dan az
olmayacaktır. Koruma programına katılan çiftçi, enstitü ile işbirliği halinde Bakanlık
tarafından istenen kayıtları tutar. Çiftçi ölüm ve zorunlu kesime ait belgeleri muhafaza
eder. Doğan yavrulardan ırk özelliklerine sahip ve sağlıklı olanlar sürü yenilemesinde
kullanılır. Koruma altına alınan hayvanların bakım, besleme ve sağlık giderleri çiftçiye
aittir. Destekleme kapsamına alınan sürülerde ihbarı mecburi hayvan hastalıklarından
birinden şüphe edilmesi veya hastalığın görülmesi durumunda, 5996 sayılı Veteriner
Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu gereğince derhal il/ilçe tarım
müdürlüklerine haber verilerek resmi veteriner hekimin müdahalesi sağlanır. Bakanlık
gerekli görülmesi durumunda, işletmelerdeki hayvanların klinik muayenelerinin
yapılmasına, kan, süt, sperma, yapağı, vaginal sıvap gibi örneklerin alınarak laboratuar
tetkiklerinin yapılmasına karar verebilir.
Yerinde geliştirme: Seçilecek çiftçilerin sürülerinde, TAGEM tarafından hazırlanan saf

yetiştirme, seleksiyon ve döl kontrolü esasına dayalı küçükbaş geliştirme projeleri
çerçevesinde yetiştirme yapılır. Her ırk ve ilde uygulamaya alınan alt projelerde en az
hayvan materyali sayısı elit sürülerde 1.000 baş, taban sürülerde 5.000 baş anaç dişi
150
koyun ve 300 baş koç olmak üzere toplam 6.300 baş hayvandan oluşur. Geliştirme
amaçlı desteklenecek küçükbaş hayvan sayısı; yerli koyun ırk, tip ve melezleri için 75
alt projede 472.500 baş, Ankara keçisi için 5 alt projede 31.500 baş, kıl keçi ırk tip ve
melezleri için 22 alt projede 138.600 baş olmak üzere toplam 642.600 başı
geçmeyecektir. Damızlıkta kullanılacak dişi hayvanlar aşım mevsiminde 1,5 ve üzeri
yaşta olmak üzere, her bir çiftçi sürüsünde koç/teke altı koyun/keçi sayısı 80 baş ve
üzeri olacaktır. Geliştirme amaçlı desteklenecek Anadolu mandası sayısı her alt projede
1.000 baş hayvandan az olmamak kaydıyla 11 alt projede toplam 14.000 başı
geçmeyecektir. Damızlıkta kullanılacak dişi hayvanlar aşım mevsiminde 2 ve üzeri
yaşta olmak üzere, her bir yerleşim biriminde manda ineği ve düve sayısı 80 baş ve
üzeri olacaktır.
Sözleşme; Programa 2011- 2015 yılları için seçilen çiftçi/birliklerle beş yıl süreyle noter
tasdikli bir sözleşme imzalanır. Yapılacak sözleşmenin noter masrafları çiftçi/birlik
tarafından karşılanır ve sözleşme şartlarını yerine getirmeyen çiftçi/birliklere ödeme
yapılmaz. Programa katılan çiftçi her ne amaçla olursa olsun kültür ırkı ve melezleri ile
saf olmayan yerli ırkları yetiştirmeyeceğini köy muhtarı ve ihtiyar heyeti huzurunda ve
bir sureti Seçim Komisyonuna verilmek üzere tutulan tutanakla taahhüt eder. Çiftçi,
koruma ve geliştirme amaçlı olarak bulundurduğu saf hayvanları ile arzu ettiği kadar
sürüsünü genişletebilir ve kovan sayısını artırabilir. Ancak sürü ve kovan sayısı
sözleşmede belirlenen sayının altına düşürülmez ve erkek dişi oranı değiştirilmez.
Sözleşme süresi sona ermeden doğal afet, salgın hastalık, çiftçinin ölümü durumları
hariç her ne sebeple olursa olsun programdan ayrılan çiftçi/birlik aldığı desteği yasal
faizi ile geri öder. Koruma programında, sözleşme süresi sona erdiğinde yeni bir
sözleşme yapılmadığı/yapılamadığı takdirde mevcut sürü, Seçim Komisyonunun
belirleyeceği esaslar doğrultusunda o günkü rayiç bedeli mukabilinde sözleşme
yapılarak başka bir çiftçiye veya enstitüye devredilir. Bakanlık gerek görüldüğü
takdirde, geliştirme projeleri kapsamında döl kontrolünden geçmiş koç ve tekeleri o
günkü rayiç bedeli mukabilinde satın alabilir.
151
Projeli damızlık koyun keçi
Projeli damızlık koyun-keçi işletmesi desteklemesi şu esaslara göre yapılır. Damızlık
koyun-keçi yetiştiricileri birlikleri tarafından verim kayıtları tutulan yurtiçindeki
işletmelerden temin edilen asgari 200 baş küçükbaş damızlık hayvan ile projeli yeni
işletme kuran yetiştiricilere, damızlık hayvanlarını en az 3 yıl elde tutma koşuluyla
hayvan başına destekleme ödemesi yapılır.
Ödemelerin aktarılması
Bu Tebliğde yer alan desteklemelerden faydalanacak örgütlü üreticilere yapılacak
ödemeler, bu Tebliğin 3 üncü maddesinde tanımlanan merkez birliklerine üye olmak ve
üye olduğuna dair belgeyi müracaat sırasında ibraz etmek koşuluyla örgütleri
aracılığıyla veya doğrudan yapılabilir. Örgütler, üyeleri adına aldıkları desteklemeleri,
ödemenin Bankadaki hesaplarına aktarılmasından sonra, en geç yedi gün içerisinde
banka hesapları üzerinden üyelerine öder ve ödemeye ilişkin belgeyi on beş gün içinde
il müdürlüğüne gönderir. Örgütler, destekleme ödemelerinden Genel Kurul Kararı veya
üyelerinin yazılı muvafakatleri olmadan kesinti yapamaz. Örgütlülük şartı aranmayan
yetiştiricilerin desteklemeleri doğrudan yetiştiriciye ödenir (Anonim 2011a).
152
Çizelge 5.61 2011 Yılı birime destek miktarları (Anonim 2011b)
ALAN BAZLI DESTEKLEMELER (TL/da)

Tarla bitkileri, Meyve, Sebze 25
3 Organik Tarım Hayvancılık, Arıcılık, Su ürün.Dest.% 50 Ek
Meyve, Sebze 20
4 İyi tarım Örtüaltı 80
MAZOT DESTEĞİ
Peyzaj ve Süs bitkileri, Özel Çayır, Mera ve Orman emvali 2.5
Hububat, Yem bit., Baklagiller, Yumru bit., Sebze, Meyve 3.75
5 Yağlı Tohumlu bitkiler ve Endüstri Bitkileri 6
GÜBRE DESTEĞİ
Peyzaj ve Süs bitkileri, Özel Çayır, Mera ve Orman emvali 3.5
Hububat,Yem bit.,Baklagiller,Yumru bitkiler,Sebze,Meyve 4.75
6 Yağlı Tohumlu bitkiler ve Endüstri Bitkileri 6
HAYVANCILIK DESTEKLERİ
Yonca (sulu) 130
Yonca (kuru) 70
Korunga 90
Tek Yıllıklar 30
Silajlık Tek Yıllıklar 45
Silajlık Mısır (sulu) 55
Silajlık Mısır (kuru) 30
1 Yem Bitkileri (TL/da) Yapay Çayır-Mera 75
Sığır-Manda Sütü TKB
4 Süt Primi (TL/Lt) Koyun-Keçi Sütü TKB
Sığır 225
Manda 300
Sığır (Soykütüğü İlave) 50
Hastalıklardan Ari 300
5 Hayvan Başı Ödeme (TL/baş) Koyun-Keçi 15
Oğlak Tiftiği 15
Ana Mal (İnce, İyi) 14
6 Tiftik Üretim Desteği (kg) Tali 10
Büyükbaş (TL/baş) 400
Küçükbaş (TL/baş) 70
Arı (TL/kovan) 20
Anaç 30
Elit Sürü (TL/baş) Yavru 40
Anaç 30
8 Hayvan Gen Kaynaklarını Koruma Taban Sürü (TL/baş) Yavru 20
10 Besi Desteği(Büyükbaş) (TL/baş) 300
11 Projeli Damızlık koyun-Keçi Desteği(TL/baş) 40
Brusella S-19 Aşısı 25
Suni Tohumlama 75
12 Buzağı Desteği Suni Toh.Doğ.Çevir.Melezi 150
13 Kuzu ve Oğlak Desteği Brucellosis Rew-1 aşısı 4
Büyükbaş Brucellosis 1.5
Küçükbaş Brucellosis 0.5
Büyükbaş Şap 0.75
14 Aşı Desteği(Baş) Küçükbaş Şap 0.5
15 Süt Fiyatı Düzenlemesi(Regülasyonu) TKB
153
Çizelge 5.62 Diğer tarımsal amaçlı destekler (Anonim 2011b)
Yurtiçi Sertifikalı Tohum Kullanım Desteği (TL/da)

Buğday, yonca 6
Arpa, tritikale, yulaf, çavdar 4.5
Çeltik, yer fıstığı 8
Nohut, kuru fasulye, mercimek 7
Susam, kanola, aspir 4
Patates 20
1 Korunga, fiğ 3
Yurtiçi Sertifikalı Tohum Üretim Desteği(krş/kg)
Buğday 10
Arpa, tritikale, yulaf, çavdar, patates 8
Nohut, kuru fasulye, mercimek, aspir, korunga, fiğ 50
Çeltik 25
Soya 35
Yer fıstığı 80
Kanola 120
Susam 60
2 Yonca 150
Sertifikalı Fidan/Fide Desteği (TL/da)
Bahçe Tesisi Standart Sertifikalı
Bodur ve Yarı Bodur Fidan ile 150 300
Bağ ve Diğer Fidanlar İle 100 200
Narenciye Bah.Aşılama ile Çeşit Değiştirme 0 250
Zeytinde Yağlık Çeşitler ile 50 100
Virüsten Ari Fidanlara İlave 50 100
3 Sertifikalı Çilek Fidesi 0 200
4 Çiftlik Muhasebe Veri Ağı (işletme) 300
5 Tarımsal Yayım Danışmanlık (işletme) 500
6 Ar-Ge Destekleri Proje
7 Kırsal Kalkınma Destekleri Proje

Sera 200
8 Biyolojik Mücadele Desteği (TL/da) Tarla 20
Bitkisel Ürün Sigortası Desteği
Süt Sığırı Sigortası Desteği
Erkek Besi Sığırı Sigortası Desteği
Sera Sigortası Desteği
Tarım Sigortası Destekleri Kümes Hayvanları Sigortası
Hasar Fazlası Desteği
Su Ürünleri Desteği
Diğer Tarım Sigortası Desteği Poliçenin %50'si
9 Çiçeklenme Dönemi Don Sigortası 2/3 Prim Dest.
FARK ÖDEMESİ DESTEKLERİ(krş/kg)
1 Yağlık Ayçiçeği 23
Sertifikalı 50
2 Soya Fasulyesi Sertifikasız 40
3 Kanola 40
4 Dane Mısır 4
5 Aspir 40
6 Zeytinyağı 50
7 Buğday 5
8 Arpa, Yulaf, Çavdar, Tritikale 4
9 Çeltik, Kuru Fasulye, Nohut, Mercimek 10
10 Kütlü Pamuk Dünya piyasalarındaki gelişmelere göre Bakanlıkça belirlenecektir.

11 Çay 12
154
Çizelge 5.63 Faiz indirimli kredi uygulamaları (%) (Anonim 2011b)
KREDİ KONULARI
İNDİRİM ORANI(%) KREDİ ÜST LİMİTİ
HAYVANSAL ÜRETİM
1 Damızlık sığır yetiştiriciliği (etçi - süt) 100 7.500.000
2 Damızlık düve yetiştiriciliği 100 7.500.000
3 Büyükbaş / Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği 100 3.000.000
4 Büyükbaş hayvan besiciliği 100 3.000.000
5 Küçükbaş hayvan besiciliği 100 1.500.000
TARIMSAL SULAMA 100 1.500.000
DİĞER ÜRETİM KONULARI 50 1.500.000
1 Kontrollü örtüaltı tarımı 50 7.500.000
2 İyi tarım uygulamaları / Organik tarım 50 3.000.000
3 Su ürünleri 50 3.000.000
4 Sertifikalı tohum, fide, fidan yurt içi üretimi/kullanımı 50 1.500.000
5 Standart fidan yurt içi üretimi/kullanımı 50 1.500.000
6 Kanatlı sektörü 50 1.500.000
7 Arıcılık 50 1.500.000
8 Tarımsal mekanizasyon 50 500
9 Diğer üretim konulan 50 500
5.2.14 İncelenen işletmelerde iklim değişikliğinin hayvan yetiştiriciliği üzerine

etkileri
Konya iline ait uzun yıllar içinde gerçekleşen meterolojik veriler çizelge 5.64’de
verilmiştir. Bu verilere göre, Konya ilinde ortalama sıcaklık (°C) değerleri mevsimsel
olarak beklentilere uygundur. Konya ilinde ortalama en yüksek sıcaklık (°C) Temmuz
ve Ağustos ayında gerçekleşirken, en düşük sıcaklık (°C) Ocak, Şubat ve Aralık
aylarında gerçekleşmiştir. Konya ilinde ortalama yağışlı gün sayısı en yüksek Nisan ve
Mayıs ayında, en düşük Ağustos ayında gerçekleşirken, ortalama Yağış Miktarı (kg/m2)
ise birinci sırada Mayıs ayında, ikinci sırada Nisan ayında ve son sırada Temmuz ve
Ağustos aylarında gerçekleşmiştir (Çizelge 5.64).
155
Çizelge 5.64 Uzun yıllar içinde gerçekleşen ortalama değerler (1975 - 2010), Konya (Anonim 2011d)
Veriler Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
Ortalama
Sıcaklık
(°C) -0.3 1.2 5.8 11 15.8 20.3 23.6 23.1 18.7 12.6 5.9 1.3
Ortalama
En Yüksek
Sıcaklık
(°C) 4.2 6.4 11.6 16.9 21.7 26.2 29.6 29.4 25.6 19.5 12 5.7
Ortalama
En Düşük
Sıcaklık
(°C) -4.2 -3.4 0.1 4.6 8.7 13 16.3 15.8 11.4 6.2 0.6 -2.6
Ortalama
Yağışlı
Gün Sayısı 9.2 8.7 8.5 10.1 10.4 6.4 3.1 2.6 3.6 6.9 7.2 9.4
Ortalama
Yağış
Miktarı
(kg/m2) 32.9 24.5 25.6 37.4 40.5 22.9 8.2 8 11.8 33.3 35.3 41.8
Son yıllardaki sıcaklık artışına bağlı olarak işletmelerde hayvan yetiştiriciliği konusunda
meydana gelen değişiklikler; ölüm vakalarının artması, yem tüketim oranının artması,
canlı ağırlık artışında azalma, süt üretiminde azalma, gebelik sayısında düşme,
büyükbaş hayvan yetiştiriciliğini bırakıp küçükbaş hayvan yetiştiriciliğine başlama,
küçükbaş hayvan yetiştiriciliğini bırakıp büyükbaş hayvan yetiştiriciliğine başlama
başlıkları altında ele alınmıştır.
İşletmecilere, son yıllardaki sıcaklık artışlarına bağlı olarak işletmelerinde hayvan

yetiştiriciliği konusunda meydana gelen değişiklikler nelerdir sorusu sorulduğunda,
işletmecilerin %41.35’i yem tüketiminde azalmanın, %51.92’i canlı ağırlık artışında
azalmanın, %0.96’ı süt üretiminde azalmanın ve %5.77’i ise gebelik sayısında düşüşün
olduğunu beyan etmiştir. Ancak ölüm vakalarında herhangi bir artış olmamış ve hayvan
yetiştiriciliği konusunda da bir değişikliğe rastlanmamıştır (Çizelge 5.65).
156
Çizelge 5.65 Son yıllardaki sıcaklık artışına bağlı olarak, işletmelerde hayvan yetiştiriciliği konusunda
meydana gelen değişikliklere ilişkin durum
Yem Tüketim Gebelik

Oranının Canlı Ağırlık Artışında Süt Üretiminde Sayısında
İşletme Grupları Azalması Azalma Azalma Düşme
1 % 43.84 50.68 1.37 4.11
2 % 40.00 45.00 0.00 15.00
3 % 27.27 72.73 0.00 0.00
İşletmeler
Ortalaması % 41.35 51.92 0.96 5.77
Anketin yapıldığı dönem dikkate alındığında, son yıllardaki sıcaklık artışına bağlı
olarak bitkisel ürünlerin yetiştirilmesi konusunda meydana gelen değişiklikler;
verimliliğin düşmesi, üretim maliyetinin artması, bitki gelişiminin düşmesi, çayır ve
meralar azalmış otlatma veriminin düşmesi, tarımsal kayıpların artması, yem bitkilerinin
ekiminin azalması ve diğer şeklinde sınıflandırılmıştır.
İşletmecilere, son yıllardaki sıcaklık artışına bağlı olarak bitkisel ürünlerin yetiştirilmesi
konusunda meydana gelen değişiklikler nelerdir sorusu sorulduğunda, işletmecilerin
%31.73’ü verimliliğin düşmesi, %25.96’ı üretim maliyetinin artması, %22.12’i bitki
gelişiminin düşmesi, %15.38’i çayır ve meraların azalması otlatma veriminin düşmesi,
%4.81’i ise tarımsal kayıpların artması şeklinde beyan etmiştir (Çizelge 5.66).
Çizelge 5.66 Son yıllardaki sıcaklık artışına bağlı olarak, bitkisel ürünlerin yetiştirilmesi konusunda
meydana gelen değişikliklere ilişkin durum
Üretim Bitki Çayır ve Meraların Tarımsal

Verimliliğin Maliyetinin Gelişimin Azalması, Otlatma Kayıpların
İşletme Grupları Düşmesi Artması Düşmesi Veriminin Düşmesi Artması
1 % 32.88 20.55 23.29 16.44 6.85
2 % 10.00 45.00 30.00 15.00 0.00
3 % 63.64 27.27 0.00 9.09 0.00
İşletmeler
Ortalaması % 31.73 25.96 22.12 15.38 4.81
157
İklim değişikliği, karşılaştırılabilir zaman dilimlerinde gözlemlenen doğal iklim
değişikliğine ek olarak, doğrudan veya dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini
bozan çeşitli faaliyetler sonucunda iklimde oluşan bir değişiklik demektir (Anonim
2003).
Uluslararası çalışmaların bir çoğunda küresel ısınmanın özellikle bitkisel ve hayvansal

üretimde yaratacağı olumsuzluklar araştırılmış, yapılan bazı çalışmalarda ise global
ısınmanın hayvansal üretimdeki pozitif ve negatif etkileri üzerinde durulmuş, bu
etkilerin bölgeye ve mevsime bağlı olarak değişeceği ifade edilmiştir (Mendelsohn
2003). Örneğin soğuk bölgelerde ısınmaya bağlı olarak çayır ve otlak alanların
artmasının, hayvancılığın gelişmesine katkıda bulunacağı, yüksek sıcaklığın olduğu
bölgelerde ise kuraklığa bağlı olarak yem bitkileri üretiminin azalması ve hava
sıcaklığındaki artış sonucunda şekillenecek ısı stresinin, hayvanlarda yem alımının
düşmesine, dolayısıyla verim kaybına neden olacağı belirtilmiştir.
Sıcaklık artışının hayvanlara olası etkilerini araştırmak amacıyla yapılan çalışmada,

hayvanlardaki biyolojik yanıt fonksiyonlarının gelişimi incelenmiş ve iklim değişiminin
süt ineklerinin performansını büyük ölçüde azalttığı ifade edilmiştir (Klinedinst vd.
1993).
Amerika Birleşik Devletleri’nde yaz aylarında süt ineklerinin süt verimlerinde, besi
hayvanlarının ise canlı ağırlık artışında azalma olduğunu ve süt ineklerinin yaz mevsimi
boyunca gebelik oranında da %36’lık bir düşüş görülmüştür (Hahn vd. 1992). Sıcaklık
artışının hayvancılıkta meydana getireceği diğer bir önemli etki ise, hayvanlarda
hastalık ve parazitlerin artmasıdır. Yeni Zelanda ve Avustralya’daki iklim değişikliği ile
ilgili yapılan senaryolarda potansiyel iklim değişikliğine bağlı olarak vektörler ve
kenelerin yaşama sürelerinin uzayıp dirençlerinin yükseleceği ve bunun sonucunda
hayvan hastalıklarının artacağı ifade edilmiştir (Sutherst 1995). Bu nedenle iklim
değişikliğine bağlı sıcaklık artışının hayvansal üretimde birçok olumsuz sosyal ve
ekonomik yan etkilere yol açabileceği söylenebilir.
158
Tarımsal üretim, diğer bir çok ekonomik sektörlerde olduğu gibi, büyük oranda doğal
kaynakların kullanımına dayanmakta ve haliyle önemli çevresel baskılara yol
açmaktadır. Tarımsal su kullanımı, gübre kullanımı, zirai mücadele ilaçları, su
kaynaklarını olumsuz etkileyebilmekte, ormanların tarım arazisine dönüştürülmesi, bitki
ve hayvan yetiştiriciliği ve fosil yakıt kullanımı sera gazı emisyonlarına sebep
olmaktadır.
Tarım sektörü, diğer sektörlerden örneğin; ulaştırma, enerji farklı olarak hem yutak hem
de salım kapasitelerine sahiptir. “Yutak”, bir sera gazını, bir aerosolü veya bir sera
gazının oluşumunda rolü bulunan bir öncü maddeyi atmosfere salan herhangi bir işlem
veya faaliyet anlamına gelir. “Salımlar”, sera gazlarının ve/veya bunlara kaynaklık
yapan öncül maddelerin belirli bir bölge ve zaman diliminde atmosfere salınması
demektir.
Tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan sera gazı emisyonları, dünya genelinde toplam sera
gazı emisyonlarının %10 ila 12’sini oluşturmaktadır. Tarımsal faaliyetler sonucu salınan
sera gazları, özellikle CO2 harici olan metan (CH4) ve azot dioksit (N2O) emisyonlarıdır.
Atmosfere salınan azot dioksitin yaklaşık %60’ı ve metanın yaklaşık %50’sine tarımsal
faaliyetler kaynaklık etmektedir. CO2 emisyonunun ise tarım sektörünün yutak ve salma
özelliği nedeniyle önemli bir değişim göstermediği ve neredeyse dengelendiği
belirtilmektedir. 1990‐2005 dönemi arasında, tarım sektörü kaynaklı CH4 ve N2O
emisyonları yaklaşık %17 artış göstermiş ve bu artış özellikle gelişmekte olan
ülkelerden kaynaklanmıştır (Anonymous 2010).
Türkiye’nin 2008 yılına ait sera gazı envanter verilerine göre, tarımsal faaliyetler insan
kaynaklı sera gazı toplam emisyonunun yaklaşık olarak %7’ni oluşturmaktadır. Ayrıca
Türkiye’de sektörlere göre sera gazı emisyonları, 1990‐2008 döneminde, diğer tüm
sektörlerin yol açtığı sera gazı emisyonlarında önemli oranlarda artışlar gözlenirken,
sadece tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan sera gazı emisyonlarında bir azalma
kaydedilmiştir. Sera gazlarının %99.44’ü CO2, %47’i CH4, %0.084’ü N2O ve %0.007’i
CFC’dir. Su buharı hariç insan faaliyetlerinin etkisi %5.5’dir. Küresel ısınmaya neden
olan unsurlar itibariyle bu ısınmaya insan kaynaklı olarak etkileri: su buharı %99.99,
159
CO2 %3.2, CH4 %18.3, N2O %4.9 ve CFC %65.7 şeklindedir. İnsanın küresel ısınmaya
olan toplam katkısı en fazla %0.28’dir.
İklim değişmelerinin yaratacağı kuraklık etkisi, bu koşullara daha uygun gözüken

koyunculuktan faydalanmak için bazı ufuklar açabilmektedir. Konya ovasında yıllık
ortalama yağış miktarı yer yer 400 mm hatta bazı yerel kısımlarda 300 mm olarak
görülmektedir. Bu alanlarda en yaygın tarım sistemi hububat-nadas münavebesidir.
Konya Ovası ve etrafında bulunan meralar, genellikle kısa boylu ve seyrek otlar
şeklindedir. Bu meralardan sınırlı derecede yararlanan sığırlar yani büyükbaş
hayvanlardır. Konya’da koyun yetiştiriciliği bu nedenle önem kazanmıştır.
Konya ilinde sıcaklık artışına bağlı olarak son yıllarda, işletmelerde hayvan
yetiştiriciliği konusunda meydana gelen bazı değişiklikler mevcuttur. İncelenen
işletmeler ortalamasına göre, son yıllardaki sıcaklık artışlarına göre işletmelerde hayvan
yetiştiriciliği konusunda bazı değişiklikler meydana gelmiştir. Üreticilerin %41.35’i
yem tüketiminin azaldığını, %51.92’i canlı ağırlık artışında azalmanın gerçekleştiğini,
%0.96’ı süt üretiminde azalmanın meydana geldiğini ve %5.77’i ise gebelik sayısında
düşüşün gerçekleştiğini ifade etmiştir. Ancak koyun ölüm vakalarında herhangi bir artış
olmamıştır.
Konya ilinde son yıllarda sıcaklık artışına bağlı olarak bitkisel ürünlerin yetiştirilmesi
konusunda değişiklikler olmuştur. İşletmecilere, son yıllardaki sıcaklık artışına bağlı
olarak bitkisel ürünlerin yetiştirilmesi konusunda meydana gelen değişiklikler nelerdir
sorusu sorulduğunda, işletmecilerin %31.73’ü verimliliğin düşmesi, %25.96’ı üretim
maliyetinin artması, %22.12’i bitki gelişiminin düşmesi, %15.38’i çayır ve meraların
azalması otlatma veriminin düşmesi, %4.81’i ise tarımsal kayıpların artması şeklinde
beyan etmiştir.
Konya ili ve çevresindeki meralarda, şimdiye kadar yoğun bir şekilde koyun
yetiştiriciliği yapılmış, meralar bilinçsiz şekilde otlatma nedeniyle azalarak seyrelmiştir.
Ayrıca iklimin etkisi ile bu alanlar çoraklaşma sürecine girebilecektir. Bu bozulan mera
alanlarında diken, çalılık gibi bitki türleri çıkmaya başlayacak, bunun sonucunda
160
koyunların bile otlatılamayacağı ortamlar oluşacaktır. İşte bu tür alanlarda, koyundan
ziyade keçiler sorunsuz bir şekilde otlayabilmektedir. Meralarda gelişen bu değişim,
Konya ili ve çevresinde koyun yetiştiricilerini zor durumda bırakacak ve keçi
yetiştiriciliğine yönlendirebilecektir.
Yeni Zelanda’da toplam koyun sayısı 1982 yılında 70.3 milyon iken, 1994 yılında 50
milyona ve 2008 yılında 34 milyona düşmüştür. Bunun nedeni ise, düşük koyun eti
fiyatları ve ülkenin doğu kıyılarında meydana gelen kuraklık belirtilmiştir. Koyun
sayısında 1990 yılından beri %30’dan fazla düşüş olmasına rağmen, toplam ulusal
koyun eti üretimi aynı dönemde %12 oranında artış göstermiştir. Bu artışda etkin ve
etkili olan faktörler; çiftlik yönetim uygulamaları, hayvanlar için genetik çalışmalar ve
kazançlar, yüksek kaliteli otlatma, hayvan ve otlatmaya dayalı araştırma, çiftçilerin yeni
yöntemlere adapte olması şeklinde sıralanmaktadır (Anonymous 2011).
Yeni Zelanda örneğinde olduğu gibi, kuraklık etkisi sonucunda koyun sayısında azalma
olmasına rağmen, toplam koyun eti üretiminde önemli bir artış sağlanmıştır. Bu artışın
sağlanması için uygulanan modern çiftlik yönetiminin etkin uygulanması, hayvan
ırklarında ciddi genetik çalışmalar ve diğer faktörler esas olmuştur.
Araştırma kapsamına giren işletmelerde ucuz girdi temini, yem temini ve veteriner
hizmetinde ciddi zorluklar yaşanmaktadır. Bu çekilen zorlukların niteliği ise, fiyatların
yüksek olması, acil durumlarda veteriner bulunmaması, desteklerin yetersiz olması
şeklinde sınıflandırılmıştır. Meraların ortak kullanılması sonucunda, salgın koyun
hastalıklarının kontrolü güçleşmekte olup, hayvan sayısı azalmakta ve verim kaybı
artmaktadır. Konya’daki mevcut koyunlarda rastlanan Brucella hastalığı nedeniyle,
koyunlarda döl verimi ve insan sağlığı olumsuz olarak etkilenmektedir.
161
5.2.15 İncelenen işletmelerde istihdam
İşsizliğin azaltılması ve köyden kente göçün engellenmesinde koyun yetiştiriciliğinin

yaygınlaştırılmasına ilişkin oranlar hesaplanmıştır. İncelenen işletme gruplarında yer
alan işletmelerin sahipleri, koyun yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılmasını istemektedir.
Ancak koyun yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması ve köyden kente göçün
engellenmesinde karşılaşılan bazı zorluklar mevcuttur. Bu zorlukları arazi ve sermaye
yetersizliği, okul ve iş imkanlarının olmaması, toprakların parçalanması, köyün
cazibesini yitirmesi olarak sınıflandırılmıştır. Köyden kente göçün yoğun olması
sonucunda genç nüfus giderek azalmakta, köyde kalan gençler ise koyunculuğu zor ve
zahmetli görerek bu işe heves etmemektedir.
5.2.16 İncelenen işletmelerde tarımsal yayım
Koyun faaliyeti ile ilgili yapılan tarımsal yayım çalışmalarına ilişkin durum, incelenen
işletme gruplarında ve işletmeler ortalamasına göre, koyun faaliyeti ile ilgili yapılan
tarımsal yayım çalışmalarının yetersiz olduğunu göstermektedir. Ancak tarımsal
işletmelerin koyunculuk ile ilgili yayınlarının işletmelere ulaştırılması ve eğitim
düzenlenmesi ile ilgili beklentileri mevcuttur.
162
6. SONUÇ ve ÖNERİLER
6.1 Sonuç
İncelenen işletmelerde koyun yetiştiriciliği yanında, büyükbaş hayvan yetiştiriciliği de

yapılmaktadır. İşletmeler ortalamasına göre, ortalama hayvan varlığı 15.95 BBHB olup,
bunun %74.80’i küçükbaş hayvanlardan oluşmaktadır. Ortalama koyun sayısı 139.01
baş, keçi sayısı 2.09 baş, sığır sayısı 4.85 baş olarak elde edilmiştir.
İncelenen işletmelerde 1-100 işletme büyüklük grubunda ortalama işletme arazi

genişliği 84.58 dekar, 101-200 işletme büyüklük grubunda 167.00 dekar ve 201+
işletme büyüklük grubunda 439.27 dekar iken işletmeler ortalamasında ise 137.95
dekardır. Bu arazinin %83.63’ü kuru ve %19.83’ü sulu tarım arazisi ve nadas oranı
%4.54’dür.
İncelenen işletmelerde arazinin tasarruf durumu mülk arazi, kira ve/veya ortağa tutulan
arazi ve kira ve/veya ortağa verilen arazi şeklinde sınıflandırılmıştır. Birinci grup
işletmelerde toplam arazinin %90.13’nü mülk arazi, %13.11’ni kira ve/veya ortağa
tutulan arazi ve %3.24’nü kira ve/veya ortağa verilen arazi oluşturmaktadır. İkinci grup
işletmelerde %91.12’i mülk arazi, %8.88’i kira ve/veya ortağa tutulan arazi ve üçüncü
işletme grubunda ve üçüncü grup işletmelerde %96.90’ı mülk arazi, %3.10’u kira
ve/veya ortağa tutulan araziden oluşmaktadır. İşletmeler ortalamasına göre, mülk
arazinin oranı %92.64’dür. İşletmelerde mülk arazisi, işletme arazisinin büyük bir
kısmını oluşturmakta olup, özel mülkiyete dayalı işletmecilik hakim durumdadır.
İşletmeler ortalamasına göre, toplam nüfusun %49.64’nü erkek, %50.36’sı ise kadın
nüfusundan oluşurken, nüfusun %3.39’u 0-6 yaş, %9.20’i 7-14 yaş, %55.69’u 15-49
yaş, %31.72’si ise 50+ yaş aralığında yer almaktadır. İşletmeler ortalamasına göre,
nüfusun %7.21’i okur-yazar değil, %11.84’ü okur-yazar olup bir okul bitirmedi,
%17.41’i ilkokul, %10.32’si ilköğretim, %26.81’i ortaokul, %0.32’i orta dengi meslek,
%15.78’i lise, %5.92’i 2 yıllık yüksekokul, %1.65’i 4 yıllık yüksek okul mezunudur
163
İşletmeler ortalamasına göre, toplam işgücü varlığı içerisinde aile işgücünün oranı
%85.21 iken, yabancı işgücünün oranı %14.79 olarak hesaplanmıştır. İşletme gruplarına
göre toplam işgücü varlığı 3.51 ila 4.58 EİB arasında değişmektedir. İşletmelerin
büyüklükleri arttıkça, toplam işgücü varlığı artmaktadır. İşletmeler ortalamasına göre,
toplam işgücü varlığı 3.73 EİB olarak hesaplanmıştır. Büyük işletmelerde aile
işgücünün daha etkin kullanıldığı söylenebilmektedir.
İncelenen işletmelerde aktif sermayenin %57.44’ü arazi (çiftlik) sermayesi, %42.56’sını

ise işletme sermayesini oluşturmaktadır. Aktif sermayenin %31.20’si toprak sermayesi,
%26.29’u hayvan sermayesi, %13.24’ü bitki sermayesi, %11.90’ı bina sermayesi ve
%9.82’si alet-makine sermayesinden oluşurken, kalan kısım diğer sermaye
unsurlarından oluşmaktadır. Toprak sermayesinin yanında hayvan sermayesinin aktif
sermaye içerisindeki paylarının yüksek olması, çiftçilerimizin toprağa olan bağlılığı ve
hayvancılığa önem verilmesinden kaynaklanmaktadır.
Sermaye, tarımsal üretim faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesi için vazgeçilemez üretim

faktörlerinden biridir. Bir işletmenin verimli çalışabilmesi için, sermayelerin tümünün
belli oranlarda olması şarttır. İşletmenin başarısız olmaması için, her hangi bir
sermayenin eksik ya da fazla olmaması, dengeli şekilde dağılması gerekmektedir (Açıl
ve Demirci 1984).
İncelenen işletmeler ortalamasına göre, pasif sermayenin %95.94’ü öz sermaye ve

%4.06’sı yabancı sermayeden oluşmaktadır. İşletmelerin üretimlerini öz sermayeye
dayalı olarak yaptığı görülmektedir.
İşletmeler ortalamasında, toplam gayrisafi üretim değerinin %44.71’i bitkisel üretim

değerinden, %55.29’u hayvansal üretim değerinden oluşmaktadır. Hayvansal üretim
değerinin %36.77’si koyunculuk faaliyeti, %17.59’u sığırcılık faaliyeti ve %0.92’si
diğer hayvancılık faaliyetlerinden oluşmaktadır. İşletmelerde bitkisel üretime önem
verilmesinin yanı sıra hayvancılığı da önem verilmesi ve hayvancılığın geliştirilmesi
sayesinde işletmeler gelirlerini önemli ölçüde artıracaktır.
164
İncelenen işletmelerde gayrisafi hasılanın %98.36’nı gayrisafi üretim değeri, %1.02’ni
konut kira bedeli ve %0.62’ni işletme dışı tarımsal gelir oluşturmaktadır.
Birinci grup işletmelerde sabit masraflar, toplam masrafların %66.21’i, ikinci grup
işletmelerde %42.14 ve üçüncü grup işletmelerde ise %38.90 oranlara sahiptir. Değişen
masraflar ise, işletme büyüklük gruplarına göre sırasıyla %33.79, %57.86 ve
%61.10’dur. İşletmeler ortalamasına göre, sabit masraflar %52.06 iken, değişken
masraflar %47.94’dür.
İncelenen işletmeler ortalamasına göre, bitkisel üretimden elde edilen brüt karın toplam
brüt kar içerisindeki payı %54.86, hayvansal üretimden elde edilen brüt karın payı ise
%45.14’dür. Koyunculuk brüt karının hayvansal üretimden elde edilen brüt kar içindeki
payı %35.99’dur.
İşletme başarısını ortaya koyan göstergelerden biri olan saf hasıla, işletmeler ortalaması
9.765,19 TL’dir. Saf hasılanın, gayrisafi hasıla içindeki payı %27.38’dir.
İncelenen işletmelerde yıl sonu itibariyle elde edilen tarımsal gelir, birinci grup
işletmeler için 11.310,24 TL, ikinci grup işletmeler için 19.153,45 TL ve üçüncü grup
işletmeler için ise 36.118,62 TL olup, işletmeler ortalamasına göre ise 15.442,51 TL’dir.
Yıllık faaliyet sonuçlarının işletmelerde dekara düşen değerleri incelenmiştir. İncelenen

işletmelerde dekara düşen gayrisafi üretim değeri 216,56 TL ile 302,13 TL arasında yer
almaktadır. İşletmeler ortalamasına göre ise 254,27 TL’dir. Gayrisafi hasılanın işletme
başına düşen değerleri birinci grup işletmelerde 22.469,07 TL, ikinci grup işletmelerde
50.846,62 TL ve üçüncü grup işletmelerde 95.604,23 TL olup, işletmeler ortalamasına
göre ise 35.661,74 TL’dir. Gayrisafi hasılanın dekara düşen değerleri 217,64 TL ile
304,47 TL arasında değişirken, bu değer işletmeler ortalamasında 268,04 TL’dir.
Gayrisafi hasılanın aktif sermayeye oranı ise, %17.17 ile %18.54 arasındadır. İşletmeler
ortalamasında ise %17.77’dir. Aktif sermaye oranının birinci grup işletmelerdeki payı,
işletmeler ortalamasına yakındır.
165
Dekara düşen toplam masraf, birinci grup işletmeler için 150,58 TL ve 226,95 TL
arasında yer alırken, işletmeler ortalamasına göre ise 187,72 TL’dir. Birinci ve ikinci
grupta yer alan işletmelerde dekara düşen masraf yüksek olmasına rağmen, dekara
düşen gayrisafı hasıla değerleri de yüksek çıkmıştır.
İncelenen işletmelerde dekara düşen brüt kar değerleri, işletme grupları için 124,77 TL
ve 170,82 TL arasında yer almaktadır. İşletmeler ortalaması için ise 144,3 TL olarak
bulunmuştur.
İşletmeler ortalaması için saf hasılanın aktif sermayeye oranı %4.73, gayrisafi hasılaya
oranı %26.67, toplam işletme masraflarına oranı %36.42’dir.
Ekonomik ve mali rantabilite oranları işletmeler ortalamasına göre sırasıyla %4.73 ve

%4.20 olarak tespit edilmiştir. İşletmelerin bütünü için uygulanan rantabilite analizi
sonuçlarına göre, işletme büyüklüğü arttıkça gerek mali gerekse ekonomik rantabilite
oranları yükselmektedir. Küçük işletmelerin üretim faktörlerinden yeterince etkin ve
ekonomik yararlanamadıkları söylenebilir.
Araştırmada koyunculuk faaliyetinde etkili olan unsurların saptanması Faktör Analizi

Yöntemiyle yapılmıştır. Faktör analizi yönteminde, farklı denemeler sonucu analize 27
değişken dahil edilmiştir. Bu değişkenler analiz sonucunda faktör yüklerine göre 4
faktöre indirgenmiştir. Bu faktörler Gelir faktörü, Hacimsel faktörü, Masraf faktörü ve
İşgücü faktörüdür.
Koyun sayısındaki azalışın nedenleri olarak; devletin hayvancılık politikası, mera

alanlarının azalması, çoban ücreti, veteriner ücretleri, barınakların yetersizliği,
koyunculuk işini yapacak kişilerin olmayışı, yem fiyatlarındaki artış ve ilaç
fiyatlarındaki artışlar sayılabilir. İşletmecilere koyun sayısındaki azalışların nedenleri
sorulduğunda; işletmecilerin %24.60’ı ilaç fiyatlarındaki artışı, %16.79’u veteriner
ücretlerini, %15.58’i yem fiyatlarındaki artışı, %12.29’u barınakların yetersizliğini,
%11.48’i mera alanlarının azalmasını, %10.44’ü çoban ücretlerini, %5.86’ı bu işi
yapacak kişilerin olmayışını ve %2.97’i ise devletin hayvancılık politikasını söylemiştir.
166
Devlet, hayvancılık politikasını belirlerken gerçekçi, uygulanabilir ve sürekliliği göz
önünde tutmalıdır.
Koyun yetiştiriciliğinde işletmelerin büyümesi ve uzmanlaşması gerekmektedir. Ayrıca

işletmeler için gerekli girdilerin sağlanması, ürünlerin işlenmesi ve pazarlanması için
kooperatif örgütlenmeye geçilmelidir. Koyun yetiştiriciliğinde tüm bunların
gerçekleşmesi için devlet desteği gerekmektedir. Hayvancılığın geliştirilmesinde teknik
örgütlenmenin yararı önemlidir. Bunun için koyun ve keçi yetiştiricileri birliklerinin
devamının sağlanması ve toplum bilincinin kazandırılması ile örgütlenme daha kuvvetli
bir konuma geçecektir.
Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği teknikleri konusundaki eğitimi, işletmecilerin %34.62’si

almış iken, %65.38’i eğitim almadığını beyan etmiştir.
İşletmeler gruplarına göre, aile işgücünün işletme işgücü gereksinimine katkısı %76.20
ile %88.03 arasında değişmektedir. Bu oran işletmeler ortalamasında %85.21’dir.
İşletmeler büyüdükçe aile işgücünün işletmeye katkısı azalmaktadır.
İşletmecilerin %11.99’u yem desteğinden, %41.35’i aşı desteğinden ve %46.65’i ise

destekleme ödemelerinden faydalandığını beyan etmiştir. Koyunların kayıt altına
alınması sağlanmalı ve buna paralel olarak, küpe taktıran birlik üyelerine ödenmekte
olan küpeleme desteğinin devam ettirilmesi gerekmektedir. Koyun eti ve sütü için kg
başına yapılabilecek destekler için, devlet tarafından ciddi kaynaklar ayrılması lazımdır.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yürütülen yem bitkisi teşvikleri,
hayvan sayısı dikkate alınarak yapılmalıdır. Bunun için koyun yetiştiriciliğine verilecek
desteklemelerin miktarının ve sayısının artırılması koyunculuk açısından oldukça önem
arzetmektedir.
İşletmecilerin kredi kullanma durumu sorulduğunda, işletmecilerin %51.12’i Tarım

Kredi Kooperatifleri, %40.21’i T.C. Ziraat Bankası ve %8.66’ı şahıslardan kredi
kullandığını beyan etmiştir. Hayvancılık işletmelerinin kredi gereksinimlerinin büyük
bir kısmı, T.C. Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleri aracılığıyla karşılanmaya
167
çalışılmıştır. Ancak kredi alımı ile ilgili bürokratik işlemlerin fazla olması, koyun
yetiştiricilerini üçüncü şahıslara yöneltmiştir. Bu durumda elde edilen kredi faizlerinin
yüksek olması yetiştiricileri zor durumda bırakmaktadır. Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği
için yapılacak tüm yatırımlarda, düşük faizli kredi ve geri ödeme vadelerinin uzun süreli
olması gerekmektedir.
İşletmecilere koyunculuktan elde ettiği ürünlerin pazarlamasını nasıl yaptığı

sorulduğunda, işletmecilerin %10.58’i ürünlerini pazara götürmek suretiyle şeklinde
beyan etmiştir. İşletmecilerin %89.42’i ise, ürünlerini pazarlama aşamasında çeşitli
sorunlar çekmektedir. Bu sorunlar; fiyatların belirsizliği ve istikrarsızlığı, pazar
imkanlarının elverişsizliği, ürünün vadeli ve zamanında satılamaması, kooperatifleşme
sorunu ve pazara götürme zorluğu şeklinde sıralanmaktadır.
İşletmecilere hayvanların yaşadığı barınma yapıları ile ilgili soru sorulduğunda,

işletmecilerin %14.42’i barınakların taş yapıdan, %56.73’ü kerpiçten ve %28.85’i ise
briketten yapıldığını beyan etmiştir Hayvanların barınma yerlerinin daha modern
şartlara kavuşturulması mevcut hayvanların verimini ve sayısını artıracaktır. Devletin
hayvancılık barınma yerleri ile ilgili yapılacak yatırımlarda, yetiştiricilere uzun vadeli
ve düşük faizli kredi kullandırması gerekmektedir.
İşletmecilere damızlık hayvan teminini nereden sağladığı ile ilgili soru sorulduğunda,
işletmecilerin %25.96’ı damızlık hayvan teminini dışarıdan yaptığını beyan etmiştir.
Yöre şartlarına uygun ırkların geliştirilmesi için, Üniversitelerden teknik danışmanlık
alınmalıdır. Ayrıca, çeşitli araştırma kurum/kuruluşlarının konuya ilgi göstermesi
gerekmektedir.
İşletmecilere koyunculuk faaliyetinin gerilemesine neden olan başlıca faktörler nelerdir

sorusu sorulduğunda, işletmecilerin %27.88’i mera sorunu, %22.12’i yem fiyatları,
%18.27’i ürün fiyatları, %10.58’i erken kuzu kesimi, %7.69’u hayvan hırsızlığı,
%6.73’ü eğitim sorunu ve eğitim seviyesinin düşük olması, %5.77’i çoban
bulunamaması ve çoban ücreti ve %0.96’ı ise diğer şeklinde sıralamıştır. Çoban
bulunamamasının nedeni, sosyal güvencesinin olmaması ve istihdam koşullarının cazip
168
olmamasıdır. Çoban eğitimi ve onların sosyal güvenceye kavuşturulmasında devlet
desteği gereklidir. Erken kuzu kesimini önlemek amacıyla; koyun etine yapılacak
desteklemenin belirli bir ağırlığın üzerindeki karkasa ödenmesi gerekmektedir. Erken
kuzu kesimi ile et üretim kaybına neden olunmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı'nca alınmış olan 25 kg canlı ağırlığın altında kuzu kesiminin önlenmesi kararı
uygulanmalıdır. Geç kesim yapıldığında ise, meralarımızın aşırı sömürülmesine ve
verimsizleştirilmesine neden olmaktadır. Sertifikalı çoban yetiştirme eğitimleri
düzenlenerek bu alandaki boşluk doldurulmalıdır.
Hayvan ürünleri ithalatının koyunculuğu geriletmesinin nedeni olarak, ürün fiyatlarının

düşmesi, pazarlama sıkıntılarının çekilmesi gibi nedenler görülmektedir. İncelenen
işletme sahiplerinin tamamı, hayvan ürünleri ithalatının koyunculuğa zarar verdiğini
düşünmektedir. Koyun yetiştiriciliğinden sağlanan katma değerin, üreticinin eline
geçmesi için kooperatifleşme önemlidir. Kooperatifleşme ile işletmeler, ürünlerini
işleyerek katma değer oranını artıracak ve üreticiler, ürünlerini daha karlı bir şekilde ve
kolayca pazarlama imkanı elde etmiş olacaktır. Ticaret borsaları altında yer alan canlı
hayvan borsalarının geliştirilmesi sayesinde, pazarlama sorunlarının çözümüne katkı
sağlanacaktır. Pazarlama politikalarının belirlenmesi esnasında ithalat ve ihracat
rejimleri düzenlenirken, koyun yetiştiriciliği üretiminin olumsuz yönde etkilenmemesini
sağlayacak koruyucu tedbirlerin devlet tarafından yerine getirilmesi gereklidir. Kaçak
hayvan kesimi, küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinde önemli sorunlarından biri olup,
üretim, pazarlama sorunları ve vergi kayıplarına neden olmaktadır. Bu kesimlerin
minimum seviyelere indirilmesi için, yasal düzenlemelere ve uygulamalara ihtiyaç
vardır.
İşletme gruplarına göre, otlatılan gün sayısı 109.52 ile 268.75 gün arasında değişmekte
iken, işletmeler ortalamasına göre ise bu değer 139.54’dür. Koyun üretimini artırmak
için, otlatma sorununun çözümlenmesi gereklidir. Bu kapsamda mera yönetmeliği ile
mera fonunun uygulama usul ve esaslarını belirleyen mera fonu yönetmeliğine bağlı
talimatların hazırlanması gerekmektedir. Bu talimatların, ivedilikle köy bazında
uygulanması sağlanmalıdır.
169
İşletmecilere koyunculuk faaliyeti ile ilgili devletten beklentilerinin neler olduğu
sorulduğunda, işletmecilerin %20.19’u ucuz kredi kullanımı, %19.23’ü kredi
sübvansiyonlar gibi kolaylıkların sağlanması, %18.27’i yem bitkileri üretimi teşviki,
%13.46’ı damızlık hayvan temini, %11.54’ü pazarlama imkanlarının artırılması,
%7.69’u veteriner hizmetleri, %5.77’i mesleki eğitim ve %3.85’i ise üreticilere genel
eğitim verilmesi şeklinde sıralamıştır. Koyunculuk faaliyeti ile ilgili devletten
beklentiler içerisinde en yüksek payı %20.19 ile ucuz kredi kullanımı alırken, en düşük
payı %3.85 ile üreticilere genel eğitim almaktadır.
İşletmecilere, son yıllardaki sıcaklık artışlarına bağlı olarak işletmelerinde hayvan

yetiştiriciliği konusunda meydana gelen değişiklikler nelerdir sorusu sorulduğunda,
işletmecilerin %41.35’i yem tüketiminde azalmanın, %51.92’i canlı ağırlık artışında
azalmanın, %0.96’ı süt üretiminde azalmanın ve %5.77’i ise gebelik sayısında düşüşün
olduğunu beyan etmiştir. Ancak son yıllardaki sıcaklık artışlarına bağlı olarak, ölüm
vakalarında herhangi bir artış olmamıştır.
İşletmecilere, son yıllardaki sıcaklık artışına bağlı olarak bitkisel ürünlerin yetiştirilmesi
konusunda meydana gelen değişiklikler nelerdir sorusu sorulduğunda, işletmecilerin
%31.73’ü verimliliğin düşmesi, %25.96’ı üretim maliyetinin artması, %22.12’i bitki
gelişiminin düşmesi, %15.38’i çayır ve meraların azalması otlatma veriminin düşmesi
ve %4.81’i ise tarımsal kayıpların artması şeklinde beyan etmiştir
Koyun yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılmasına engel olan sebepler arasında; arazi ve

sermaye yetersizliği, okul ve iş imkanlarının olmaması, toprakların parçalanması, köyün
cazibesini yitirmesi olarak belirlenmiştir.
İncelenen işletmeler ortalamasına göre, koyun faaliyeti ile ilgili yapılan tarımsal yayım
çalışmalarının yetersiz olduğu görülmektedir. Ancak tarımsal işletmelerin koyunculuk
ile ilgili yayınlarının işletmelere ulaştırılması ve eğitim düzenlenmesi ile ilgili
beklentileri mevcuttur. Bunun için kamu kurum/kuruluşları, özel sektör ve sivil toplum
kuruluşları ortaklaşa eğitim seminerleri düzenleyerek yetiştiriciler bilinçlendirilmeli ve
eğitim sonunda eğitim bitirme sertifikaları verilerek yetiştiriciler eğitimlere teşvik
170
edilmelidir.
Enerji fiyatlarının yüksek olması sonucunda, yem fiyatlarının ve dolayısıyla üretim

maliyetinin yükselmesine yol açmaktadır. Yem bitkisi üreticilerine düşük vergili yakıt
sağlanmalıdır.
6.2 Öneriler
Konya ilinde koyun yetiştiriciliği, yöre halkı için önemli ve vazgeçilemez bir geçim
kaynağıdır. Bu çalışmada, Konya ilinde koyun yetiştiriciliğine yer veren tarım
işletmelerinin mevcut durumu ekonomik analiz sayesinde ortaya konulmuş ve
işletmelere ait önemli tespitler yapılmıştır. Konya ilinde koyunculuğa yer veren tarım
işletmelerinin sorunlarına ilişkin tespitlere dayanarak, gelecekte koyunculuğun nasıl
olması gerektiğine dair çözüm önerileri sunulmuştur.
Elde edilen sonuçlar neticesinde, araştırma bölgesinde koyun yetiştiriciliği yapan tarım
işletmelerinin daha etkin ve verimli çalışmaları ayrıca üretim kaynaklarını geliştirerek
daha fazla gelir sağlayabilmeleri için aşağıda belirtilen önerileri dikkate almaları
sonucunda işletmeleri için iyi sonuçlar alabileceklerdir.
- Mera sorunu
Konya ilinde koyun sayısındaki azalmanın nedenleri arasında, mera alanlarının azalması
önemli bir oranı teşkil etmektedir. Mevcut mera alanları aşırı otlatma nedeniyle çorak,
verimsiz ve erozyon tehlikesi altındadır. Koyun üretimini artırmak için, otlatma
sorununun çözümlenmesi gereklidir. Mera ıslahı, otlatma kapasitesinin belirlenerek
otlatmanın o merada alan, hayvan sayısı, süre dikkate alınarak yapılması, münavebeli
otlatma sisteminin geliştirilmesi ve uygulanması sağlanmalıdır.
- Yem fiyatları
Konya ilinde, nadasa bırakılan alanlarda yem bitkisi yetiştiriciliğinin yapılması ile hem
tarla topraklarının verimi olumlu etkilenecek hem de yem ihtiyacı karşılanmış olacaktır.
Bunun için de yem bitkisi yetiştiriciliği teşviklerinin yeterli bir noktaya çekilmesi
171
gereklidir. Koyunculuk işletmelerinde yemleme masraflarının minimum düzeye
indirilmesi üzerinde önemle durulması gereken bir husustur. Yem temini ve fiyatlardaki
artış, koyun yetiştiricilerini zor durumda bırakmaktadır. Hayvancılık işletmelerinde
giderlerin önemli bir kısmını yem giderleri oluşturmaktadır. Gıda, Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı tarafından yürütülen yem bitkisi teşvikleri, hayvan sayısı dikkate
alınarak yapılmalıdır. Yem maliyetinin yüksek olmasına sebep, mazot fiyatı ve suni
gübre fiyatlarıdır.
- Hayvancılık politikası
Devlet, hayvancılık politikasını belirlerken gerçekçi, modern, uygulanabilir ve
sürekliliği göz önünde tutmalıdır. Büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin, küçükbaş hayvan
yetiştiriciliğine kıyasla daha ekonomik ve karlı olması, bunun yanı sıra devlet tarafından
büyükbaş hayvancılığın sürekli olarak desteklenmesi, yetiştiricilerin büyükbaş
hayvancılık alanında yatırımlarının artmasına ve koyunculuğu geriletmesine sebep
olmuştur.
Et ve et ürünleri ile süt ve süt ürünleri ithalatı, koyunculuğu olumsuz olarak

etkilemektedir. Et ithalatı sınırlandırılmalı ve kaçak hayvan girişi mutlaka kontrol altına
alınmalı ve önlenmesi için gerekli yasal şartlar sağlanmalıdır.
Koyunların kayıt altına alınması sağlanmalı ve buna paralel olarak, küpe taktıran birlik
üyelerine ödenmekte olan küpeleme desteğinin devam ettirilmesi gerekmektedir. Koyun
eti ve sütü için kg başına yapılabilecek destekler için, devlet tarafından ciddi kaynaklar
ayrılması gerekmektedir. Bunun için koyun yetiştiriciliğine verilecek desteklemelerin
miktarının ve sayısının artırılması koyunculuk açısından oldukça önem arzetmektedir.
Geçmişte hayvancılık sektöründe fiyat oluşumu ve istikrarını sağlayan kamu iktisadi

teşebbüslerinden Yem Sanayi, Süt Endüstrisi Kurumu özelleştirilirken, Et ve Balık
Kurumu kısmen özelleştirilmiştir. Türkiye’de yünlü dokuma sanayinin hammaddesi
olan merinos yapağısı ile tiftiğin üretimini desteklemek amacıyla Yapağı ve Tiftik A.Ş
kurulmuştur. Uzun yıllar destekleme alımları yapan kurum, 1985 yılında merinos
yapağısına, 1994 yılında tiftiğe uyguladığı destekleme alımlarına son vermiştir. Bu
172
hammaddelerin ithalatı da serbest bırakılmıştır. Ancak bu kurumların boşluğunu
dolduracak yeni kurumlar etkin biçimde oluşturulamamıştır. Bunun için bu boşluğu
dolduracak yeni düzenlemelere ihtiyaç bulunmaktadır.
- Irkların ıslahı ve damızlık hayvan temini

Konya ilinde koyunculuk işletmeleri damızlık hayvan teminini kısmen dışarıdan
yapmaktadır. Konya’da küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinde nitelikli damızlık hayvan
ihtiyacı söz konusudur. Damızlık yetiştirici birliklerine üye hayvancılık işletmelerinde,
soy kütüğü sistemlerinin oluşturulması ve yaygınlaştırılması gerekmektedir. Soy kütüğü
sistemine kayıt olan işletmelere desteklemeler artırılmalıdır.
Konya ilinde yetiştiriciliği yapılan Dağlıç koyunları gibi yerli ırkların gen kaynağı
olarak korunarak, neslinin devam etmesi için gerekli çalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır.
Bölgedeki koyun yetiştiricilerinin elinde bulunan koyun ırkları düşük verimlidir. Kültür
ırklarının istediği barınak ve besleme şartları oluşturulamadığından, mevcut hayvanlar
da büyük zararlar görmüştür. Mevcut yerli ırkların ıslah edilmesi ve verimlerinin
artırılması hayvancılığın geleceği açısından oldukça önemlidir. İç veya dış menşeli
genotipler yardımı ile bölgenin mevcut koşullarına uyum sağlayabilecek yeni tiplerin
oluşturulması sağlanmalıdır. Yöre şartlarına uygun ırkların geliştirilmesi için,
Üniversitelerden teknik danışmanlık sağlanmalı ve çeşitli araştırma
kurum/kuruluşlarının konuya ilgi göstermesi gerekmektedir.
- Kooperatifleşme ve uzmanlaşma
Konya’da bir çok ilçe ve belde de; tarımsal kalkınma kooperatifleri, tarım kredi
kooperatifleri damızlık hayvan birlikleri ve süt üretici birlikleri bulunmaktadır.
Kooperatiflerin görev tanımları iyi belirlenmeli ve birbirleri ile koordinasyon
sağlanmalıdır. Bu örgütlerin piyasada belirleyici rol üstlenmesi gerekmektedir. Örneğin
fiyatların oluşturulması gibi. Koyun yetiştiriciliğinde işletmelerin planlı büyümesi ve
uzmanlaşması gerekmektedir. Ayrıca işletmeler için gerekli girdilerin sağlanması,
ürünlerin işlenmesi ve pazarlanması için kooperatif örgütlenmeye geçilmelidir. Koyun
yetiştiriciliğinde tüm bunların gerçekleşmesi için devlet desteği gerekmektedir.
173
Hayvancılığın geliştirilmesinde teknik örgütlenmenin yararı önemlidir. Bunun için
koyun ve keçi yetiştiricileri birliklerinin devamının sağlanması ve toplum bilincinin
kazandırılması ile örgütlenme daha kuvvetli bir konuma geçecektir. Koyun
yetiştiriciliğinden sağlanan katma değerin, üreticinin eline geçmesi gereklidir. Bu
şekilde ürünlerini işleyerek katma değer oranı artacak ve üreticiler ürünlerini daha karlı
bir şekilde ve kolayca pazarlama imkanı elde etmiş olacaktır.
- İşgücü ve eğitim
Konya ilinde koyun sayısında azalmanın nedenleri arasında, koyunculuk işini yapacak
kişinin olmayışı önemli bir faktördür. Konya ilinde kırsal yerlerden kentsel yerlere
doğru bir göç devam etmektedir. Köylerde yeni istihdam alanları oluşturmak ve bu
bölgelerde yaşayan insanların yaşam düzeyini iyileştirmek için buralara yatırımlar
teşvik edilmelidir. Kırsal kalkınma için yapılacak projelere öncelik verilmeli, yerli ve
yabancı fonlardan gelecek kaynaklara fırsat tanınmalıdır.
Konya ilinde koyunculuk faaliyetinin gerilemesine neden olan faktörler arasında, eğitim
sorunu ve eğitim seviyesinin düşük olması vardır. Koyun yetiştiriciliğinin
yaygınlaştırılması ve köyden kente göçün engellenmesinde karşılaşılan bazı zorluklar
mevcuttur. Bu zorluklar; arazi ve sermaye yetersizliği, okul ve iş imkanlarının
olmaması, toprakların parçalanması, köyün cazibesini yitirmesi olarak
sınıflandırılmıştır. Köyden kente göçün yoğun olması sonucunda genç nüfus giderek
azalmakta, köyde kalan gençler ise koyunculuğu zor ve zahmetli görerek bu işe heves
etmemektedir.
Konya ili ölçeğinde işsizlikle mücadele için;

• Etkin bir işgücü kullanımı için, istihdam ve uygulama planı’nın yapılması,
• İstihdam ile ilgili vergi indirimleri, muafiyetleri gibi istisnaların sağlanması,
• Nitelikli işgücü için, işgücünün mesleki eğitiminin sağlanması,
• İnsan kaynaklarının en etkin ve optimize şekilde değerlendirilmesine yönelik
projelerin hazırlanması ve uygulanması gerekmektedir.
174
- Pazarlama
Hayvansal üretimde pazar politikalarının belirlenmesinde, hayvan yetiştiricilerinin
gelirlerini artırarak iyileştirme, piyasada arz ve talep dengesini kurma, piyasa
fiyatlarının üretici ve tüketiciyi memnun edecek düzeyde şekillenmesidir.
Türkiye’de hayvansal ürünler ve canlı hayvan pazarlama organlarının yapısı karmaşık

olarak gözükmektedir. Bu sistemde yetiştirici ve tüketici arasında aracı sayısı fazladır.
Kasaplık hayvan ile etin pazarlanma aşamasında; hayvan tüccarları, komisyoncular,
besiciler, toptancı kasaplar, perakendeci kasaplar, et ve et ürünleri imalatçıları şeklinde
aracıları özetlemek mümkündür. Süt ve süt ürünleri pazarlamasında; koyun sütünde
fiyatı mandıralar belirlemektedir. Yapağı pazar fiyatlarını ise; tüccarlar belirlemektedir.
Üreticiler elde edilen ürünlerin pazarlama aşamasında sorunlar yaşamaktadır. Bu

sorunlar; fiyatların belirsizliği ve istikrarsızlığı, pazar imkanlarının elverişsizliği,
ürünün vadeli ve zamanında satılamaması, pazara götürme zorluğu şeklindedir. Ticaret
borsaları altında yer alan canlı hayvan borsalarının geliştirilmesi sayesinde, pazarlama
sorunlarının çözümüne katkı sağlanacaktır. Pazarlama politikalarının belirlenmesi
esnasında ithalat ve ihracat rejimleri düzenlenirken, koyun yetiştiriciliği üretiminin
olumsuz yönde etkilenmemesini sağlayacak koruyucu tedbirlerin devlet tarafından
yerine getirilmesi gereklidir.
Hayvancılık gelişmiş ülkelerin tümünde devletin himayesinde olup, aynı zamanda

yüksek düzeyde devlet desteklemesine sahiptir. Bu ülkelerde, çiftçinin eline geçen
fiyatlar ile borsada oluşan fiyatlar arasındaki fark, devlet tarafından üreticilere destek
olarak ödenmektedir. Konya ili küçükbaş hayvan varlığı bakımından önemli bir
merkezdir. Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin kuzu eti üretiminde ciddi açıkları mevcut
olup, bu açığı Avustralya ve Yeni Zelanda gibi ülkeler karşılamaktadır. İşte bu noktada
Türkiye bu açığı kapatabilecek durumdadır. AB standartlarında üretim yapmak için
gerekli düzenlemeler yapılarak, Konya ilinin sahip olduğu bu potansiyel ön plana
çıkarılmalıdır. Ayrıca yapağı gibi hammaddelerin işlenerek mamul ürünlere
dönüştürülmesi ve katma değer elde edilmesi yöre halkının gelirinin artırılması için
önemlidir. Yapağının değer bulmaması sadece Türkiye’de değil dünyanın pek çok
175
yerinde sorun oluşturmaktadır.
Konya’da hayvancılığa dayalı diğer önemli sanayi faaliyetini ise et ve et ürünleri sanayi
oluşturmaktadır. Konya ilinde faaliyette bulunan 14 adet kombina bulunmaktadır.
Bunlara ilaveten, kapasiteleri düşük olmasına rağmen, belediyelere ait kesimhaneler de
mevcuttur. Konya ilinde et sanayi işletmelerinin günlük kurulu kapasiteleri büyükbaş
hayvanlarda 1065 baş/gün; küçükbaş hayvanlarda ise 5470 baş/gün olmak üzere, toplam
kurulu kapasite 6535 baş/gündür. Mevcut işletmelerin mamul madde üretimleri ve
kapasiteleri ise sucuk 8200 kg/gün; salam 1600 kg/gün; sosis 2700 kg/gün, pastırma 650
kg/gün kırmızı et parçalama 45.000 kg/gün ve diğer ürünlerde 760 kg/gündür. Ancak
mevcut işletmelerde kapasite kullanım oranı bir hayli düşüktür. Et ve et ürünleri kamu
ve özel sektöre ait modern Entegre Et Sanayi tesisleri ile belediye mezbahaları ve
mezbaha dışı kaçak kesimlerle ürün haline dönüştürülmeli, tüketicilere ve alıcılara
ulaştırılması sağlanmalıdır.
- Kredi ve finansman
Konya ilinde koyunculuğa yer veren tarım işletmelerinin kredi gereksinimlerinin büyük
bir kısmı, T.C. Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleri aracılığıyla karşılanmaya
çalışılmaktadır. Ancak kredi alımı ile ilgili bürokratik işlemlerin fazla olması, koyun
yetiştiricilerinin bir kısmını üçüncü şahıslara yöneltmiştir. Bu durumda elde edilen kredi
faizlerinin yüksek olması, yetiştiricileri zor durumda bırakmaktadır. Küçükbaş hayvan
yetiştiriciliği için yapılacak tüm yatırımlarda, düşük faizli kredi ve geri ödeme
vadelerinin uzun süreli olması gerekmektedir.
Kredi maliyetlerinin düşürülmesi ve çeşitlendirilmesinin yanı sıra, kredi veren

kurum/kuruluşların sayısının artması ile rekabet artacak, bu da kredi faiz oranlarını
düşürecektir. İşletmeler bu sayede daha ekonomik şartlarda kredi kullanarak,
işletmelerini büyütecek ve daha verimli konuma geçmiş olacaktır.
- Hayvan sağlığı
Türkiye’nin diğer bölgelerinde olduğu gibi, Konya ilinde de brucella (yavru atma),
tüberküloz gibi salgın hastalıklar, hayvanlar için ciddi tehdit oluşturmaktadır.
176
Koyunlarda rastlanan şap hastalığı ve paraziter hastalıklar nedeniyle, koyunlarda döl
verimi ve insan sağlığı olumsuz olarak etkilenmekte olup, koyunlarda ölüm vakaları
yüksek seyretmektedir.
Veteriner hizmetlerinin pahalı olması önemli bir etken olmakta, yeteri kadar koruyucu
ve önleyici tedbirler alınamamaktadır. Meraların ortak kullanılması sonucunda, salgın
koyun hastalıklarının kontrolü güçleşmekte olup, hayvan sayısı azalmakta ve verim
kaybı artmaktadır.
Hayvan hastalıkları ile ilgili koruyucu önlemlerin alınması sayesinde, hayvansal ürünler
ihracatı olumlu yönde etkilenecektir. Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri gibi
gelişmiş ülkeler, tarım ve hayvancılıklarını korumak için ciddi tarım destekleme
fonlarına sahiptir. Türkiye’de de bu tür uygulamalar tarım sigortaları kanununda
açıklanmıştır. 14/6/2005 tarih ve 5363 nolu tarım sigortaları kanununa gore, teminat
altına alınacak riskler madde 12’de şu şekilde verilmiştir: kapsama alınacak bitkiler,
bitkisel ürünler ve seralar, tarımsal yapılar, tarım alet ve makineleri ile çiftlik hayvanları
için kuraklık, dolu, don, sel, taban suyu baskını, fırtına, hortum, deprem, heyelan,
yangın, kaza ve zararlılar ile hayvan hastalıklarının neden olacağı zararlar ve/veya tarım
sektörü bakımından önemli görülecek diğer risklere ilişkin teminatlar Kurulun teklifi
üzerine Bakanlar Kurulunca belirlenir (Anonim 2011a).
- Barınak
Konya ilinde koyun sayısındaki azalmanın nedenleri arasında, barınakların yetersizliği
görülmektedir. Bölge yetiştiricileri kullandıkları geleneksel usuller, uygun olmayan
barınak şartları, yetersiz bakım ve besleme şartları ile koyunculuk faaliyeti yapmaya
çalışmaktadır. Ancak koyunculuk faaliyeti olarak verimli ve karlı bir faaliyet
yürütülememektedir. Kötü şartlarda yapılan koyun yetiştiriciliği, hayvan verimini
düşürmekte ve ölüm vakaları kaçınılmaz olarak artmaktadır.
Hayvanların barınma yerlerinin daha modern şartlara kavuşturulması mevcut

hayvanların verimini ve sayısını artıracaktır. Devletin, hayvancılık barınma yerleri ile
ilgili yapılacak yatırımlarda, yetiştiricilere uzun vadeli ve düşük faizli kredi
177
kullandırması gerekmektedir.
- Çobanlık mesleği
Konya ilinde koyun sayısındaki azalmanın nedenlerinden biri, çoban ücretidir. Ehil
çoban bulunamaması, koyunculuğun en önemli sorunlarından biridir. Bu yüzden birçok
yetiştirici koyunculuğu bırakma noktasına gelmiştir. Sertifikalı çoban yetiştirme
eğitimleri düzenlenerek bu alandaki boşluk doldurulmalı ve çobanlık mesleği cazip hale
getirilmelidir.
- Erken kuzu kesimi, geç kesim ve kaçak hayvan kesimi

Konya ilinde koyunculuk faaliyetinin gerilemesine neden olan faktörler arasında, erken
kuzu kesimi de vardır. Erken kuzu kesimi, koyun yetiştiriciliği için ciddi bir sorun teşkil
etmektedir. Damızlık olarak kullanılabilecek koç ve koyunların, erken yaşta kesimi
önlenmelidir.
Erken kuzu kesimini önlemek amacıyla; koyun etine yapılacak desteklemenin belirli bir
ağırlığın üzerindeki karkasa ödenmesi gerekmektedir. Erken kuzu kesimi ile et üretim
kaybına neden olunmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'nca alınmış olan 25
kg canlı ağırlığın altında kuzu kesiminin önlenmesi kararı uygulanmalıdır. Geç kesim
yapıldığında ise, meralarımızın aşırı sömürülmesine ve verimsizleştirilmesine neden
olmaktadır.
Kaçak hayvan kesimi, küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinde önemli sorunlarından biri

olup, üretim, pazarlama sorunları ve vergi kayıplarına neden olmaktadır. Bu kesimlerin
minimum seviyelere indirilmesi için, etkili ve izlenebilir yasal düzenlemelere ve
uygulamalara ihtiyaç vardır.
- Hayvan Hırsızlığı
Konya ilinde koyunculuk faaliyetinin gerilemesine neden olan faktörlerden biride,
hayvan hırsızlığıdır. Hayvan hırsızlığının artması bölgedeki koyun yetiştiricilerinin
karşılaştıkları önemli problemlerden biridir. Hayvan hırsızlığını önlemek için, üreticiler
178
ve devlet üzerine düşen görevi titizlikle yerine getirmelidir. Özellikle, hayvan sigorta
sisteminin oluşturulması ve geliştirilmesi gereklidir.
Hayvan hırsızlığı olaylarının önlenmesi için, üreticiler ve devlet tarafından alınabilecek

önlemler şu şekilde sıralanabilir:
a) Yetkili makamlarca belirlenen yer ve zamanların dışında, hayvan alım satımı
yapılmamalıdır.
b) Köylere gelen yabancı veya şüpheli şahıslar, hemen ilgili güvenlik güçlerine ihbar
edilmelidir.
c) Hayvanlar hiçbir zaman başıboş bırakılmamalı, mümkünse 24 saat gözetim altında
bulundurulmalıdır. Sürünün büyüklüğüne göre yeteri kadar çoban tutularak, hayvanlar
otlatılmaya götürülmelidir.
d) Çoban tutulan kişiler, yöre halkı tarafından iyi olarak bilinen kişilerden seçilmelidir.
e) Hırsızlığı önlemek ve caydırmak amacıyla, mevcut teknolojilerden ve
uygulamalardan yararlanmalıdır.
- Tarımsal yayım faaliyeti

Konya ilinde koyunculuk faaliyeti ile ilgili devletten beklentiler arasında, üreticilere
eğitim verilmesi konusu vardır. Konya ilinde hayvancılık faaliyetleri ile doğrudan ilgili
birçok kamu kurum ve kuruluşları mevcuttur. Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal
Araştırma Enstitüsü, Selçuk Üniversitesi’ne bağlı Ziraat ve Veteriner Fakülteleri, Konya
ili için bir avantajdır. Hayvancılık ile ilgili eğitim ve araştırma kuruluşları, diğer tüm
sektörler işbirliği içine girerek, Konya ili hayvancılığına yön ve şekil verecek projeler
üretmelidir.
Küçükbaş hayvan yetiştiriciliğimizin geleneksel yetiştirme yöntemlerinden kurtarılarak,

daha modern tarım yöntemleriyle bilinçli üretim yapılabilmesi sağlanmalıdır. Bunun
için kamu kurum/kuruluşları, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları ortaklaşa eğitim
seminerleri düzenleyerek yetiştiriciler bilinçlendirilmeli ve eğitim sonunda eğitim
bitirme sertifikaları verilerek yetiştiriciler eğitimlere teşvik edilmelidir.
179
KAYNAKLAR
Açıl, A.F. ve Demirci, R. 1976. Türkiye koyunculuk ekonomisi ve Orta Anadolu koyun
işletmeleri, Ankara.
Açıl, A.F. ve Demirci, R. 1984. Tarım ekonomisi, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Yayınları:880, Ankara.
Akpınar, M.G. 1998. Kahramanmaraş ili merkez ilçesi dağ ve orman köyleri tarım
işletmelerinin ekonomik analizi. Doktora tezi. Kahramanmaraş Sütçü İmam
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kahramanmaraş.
Aksoyak, Ş. 2004. Konya ili Sarayönü ilçesi tarım işletmelerinin ekonomik analizi ve
planlanması. Doktora tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
Aktürk, D., Savran, F., Hakyemez, H., Daş, G. ve Savaş, T. 2005. Gökçeada’da
ekstansif koşullarda hayvancılık yapan işletmelerin sosyo-ekonomik açıdan
incelenmesi, Tarım Bilimleri Dergisi, cilt 11, sayı 3, s. 229-235.
Anonim. 2003. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi, 4990.
Anonim. 2007. TR5 Batı Anadolu Bölgesi tarım master planı. Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı. Ankara.
Anonim. 2009. Web Sitesi: http://www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi: 03.08.2009.
Anonim. 2009a. Web Sitesi: http://www.tarimkredi.org.tr, Erişim Tarihi: 03.08.2009.
Anonim. 2009b. Konya 2009 il çevre durum raporu. Konya İl Çevre ve Orman
Müdürlüğü.
Anonymous. 2004. Sas enterprise guide. Sas Institute Inc., Cary, NC, USA.
Anonymous. 2010. Web Sitesi: http:// www.ipcc.ch, Erişim Tarihi: 01.01.2010.
Anonymous. 2011. Web Sitesi: http://www.fao.org, Erişim Tarihi: 11.03.2011.
Anonim. 2011a. Web Sitesi: http://www.resmigazete.gov.tr, Erişim Tarihi: 11.08.2011.
Anonim. 2011b. Web Sitesi: http://www.tugem.gov.tr, Erişim Tarihi: 08.07.2011.
Anonim. 2011c. Web Sitesi: http://www.tbb.org.tr, Erişim Tarihi: 13.07.2011.
Anonim. 2011d. Web Sitesi. http://www.dmi.gov.tr, Erişim Tarihi: 25.10.2011.
Arısoy, H. 2004. Tarımsal araştırma enstitüleri tarafından yeni geliştirilen buğday

çeşitlerinin tarım işletmelerinde kullanım düzeyleri ve geleneksel çeşitler ile
180
karşılaştırmalı ekonomik analizi-Konya ili örneği. Yüksek Lisans Tezi.
Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Arısoy, H. ve Oğuz, C. 2005. Tarımsal Araştırma Enstitüleri tarafından yeni geliştirilen

buğday çeşitlerinin tarım işletmelerinde kullanım düzeyi ve geleneksel
çeşitler ile karşılaştırmalı ekonomik analizi – Konya ili örneği, T.C. Tarım ve
Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Ekonomik Araştırma Enstitüsü Yayınları:130,
Ankara.
Aydın, S. ve Dellal, G. 2001. Artvin ili Koyun yetiştiriciliğinin yapısal özellikleri.

Yüksek Lisans Tezi.1-4, Ankara.
Bayaner, A. 1995. Konya ili buğday yetiştiren tarım işletmelerinin ekonomik analizi ve
bu işletmelerde buğday üretiminde gübre kullanımının fonksiyonel olarak
araştırılması. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Ankara.
Bostancı, M. M. 2006, Kırıkkale ilinde koyun yetiştiriciliğinin yapısal ve yetiştiricilik

özellikleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
Ankara.
Bülbül, M. 1979a. Bafra ilçesi tütün işletmelerinin ekonomik yapısı yatırım ve cari
harcamaların dağılımı ve bunların gelir etkisi üzerine etkisi, Ankara
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları:710, Bilimsel Araştırma ve
İncelemeler:416, Ankara.
Bülbül, M. 1979b. Ordu ili fındık işletmelerinin ekonomik analizi ve yeter gelirli
işletme genişliğinin saptanması, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yıllığı
1978, Ankara.
Cevger, Y. 1997. Karaman ili bezi besi işletmelerinde karlılık ve verimlilik analizleri.
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 44(2-3):277-290.
Connoly, L. 2000. Economic performance in Irish sheep production. End of project

reports: Sheep series No:9, Project 4015, Research Centre, Athenry, Co.
Galway, 14 pages.
Dağıstan, E. 2002. Orta-Güney Anadolu Bölgesinde koyunculuk faaliyetinin ekonomik

analizi. Doktora Tezi. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
Dağıstan, E., Koç, B., Gül, A., Gül, M., 2008. Koyunculuk üretim faaliyetinin faktör
analizi: Orta-Güney Anadolu örneği. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi,
Tarım Bilimleri Dergisi, 18 (2): s. 67-77, Van.
Darwich, M. 1998. Suriye'de Jabel Abdel Aziz dağlık bölgesindeki küçükbaş hayvan
yetiştiren işletmelerin ekonomik analizi, Doktora Tezi. Çukurova
Üniversitesi, Fen Bilimleri enstitüsü, Adana.
181
Dayan, Y. A. 2006. Norduz Koyunu yetiştiriciliği yapılan kimi işletmelerin yapısal
özellikleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
Ankara.
Dellal, G., Eliçin, A., Tekel, N. ve Dellal, İ. 2002. GAP bölgesinde küçükbaş hayvan
yetiştiriciliğinin yapısal özellikleri. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal
Ekonomi Araştırma Enstitüsü Yayınları:82, Ankara.
Demirci, R. 1978. Kırşehir merkez ilçesi hububat işletmelerinde optimal işletme

organizasyonları ve yeter gelirli işletme büyüklüklerinin saptanması üzerine
bir araştırma. Doçentlik tezi. Ankara.
Direk, M., Öztürk, A. ve Boztepe, S. 2000. Konya ilindeki koyunculuk işletmelerinin

yapısal özellikleri, Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2000,
14(21):49-58.
Duncan, R.C. 1968. Factor analysis a farm management research tool, Review of
Marketing and Agricultural Economics, 36, 01.
Erkan, O., Orhan, M.E., Budak, F., Şengül, H., Karlı, B. ve Hartoka, İ. 1989. Aşağı
Mardin-Ceylanpınar ovalarındaki tarım işletmelerinin ekonomik analizi ve
ileriye dönük planlaması. Türkiye Bilimsel Teknik ve Araştırma Kurumu
Tarım ve Ormancılık Araştırma Grubu Proje No: TOAG-613, Adana.
Erkuş, A. 1979. Ankara ili Yenimahalle ilçesinde kontrollü kredi uygulaması yapılan
tarım işletmelerinin planlanması üzerine bir araştırma, Ankara Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 709, Ankara.
Erkuş, A., Bülbül, M., Kıral, T., Açıl, A.F. ve Demirci, R. 1995. Tarım ekonomisi.
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayını, Ankara.
Erkuş, A., Özçelik, A., Gürdoğan, T. ve Turan, A. 1990. Siyah alaca sığırlarının
besisinde optimal besi süresinin tespiti. Çiftçi ve köy dünyası, 67, 72-73,
Ankara.
Flanders, A. ve McKissick, J. 2006. Economic impact of goat and sheep production in

Georgia. The University of Georgia. Center for agribusiness and economic
development college of agricultural and envinonmental sciences. Center
report: CR-06-15. November, 5 p.
Hahn, G.L., Klinedinst P.L. and Wilhite, D.A. 1992. Climate change impacts on
livestock production and management. american society of agricultural
engineers, St. Joseph, MI, USA, 16 pp.
Işıklı, E., Üzmez, Y., Atlı, F. ve Pekince, Ö. 1994. Türkiye tarımında sermaye sorunları.
Tarım haftası sempozyumu, Ziraat Mühendisleri Odası, Ankara.
182
Johnson, R. A. and Wichern, D. W. 2002. Applied multivariate statistical analysis.
Prentice-Hall International Inc., USA.
Joseph, F., Hair, J., Rolph, E. A., Ronald, L.T. and William, C.B. 1992. Multivariate
data analysis, Macmillian Publishing Company, Third Edition, p. 239, New
York, USA.
Kaiser, H. F. 1960. The application of electronic computers to factor analysis.

Educational and Psychological Measurement, 20, 141-151.
Kan, A. ve Direk, M. 2004. Konya ilinde kırmızı et fiyatlarındaki gelişmeler. Selçuk

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(34): 35-40.
Karaca, O. Vanlı, Y., Kaymakçı, M., Altın, T., Kaygısız, A. 1993. Doğu Anadolu
bölgesinde koyun yetiştirmenin sosyolojik, ekonomik ve genetik görünüşü,
Y.Y.Ü., Van.
Karakayacı, Z. ve Oğuz, C. 2006. Konya ili Ereğli ilçesinde satışa konu olan arazilere
sahip tarım işletmelerinin sermaye yapısı, Türkiye Bitkisel Araştırma Dergisi,
1, 23-30.
Kaymakçı, M., Seymen, S. ve Taşkın, T. 2004. Damızlık koyun-keçi yetiştirici

birliklerinin işlevleri. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi, s:22-26, 1-3 Eylül,
Isparta.
Kıral, T. 1993. Ankara ilinde Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. besi bölge şefliği
tarafından desteklenen sığır besiciliği işletmelerinin ekonomik analizi. Ankara
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları:1289, Bilimsel Araştırma ve
İncelemeler:715, Ankara.
Kıral, T., Kasnakoğlu, H., Tatlıdil, F.F., Fidan, H. ve Gündoğmuş, E. 1999. Tarımsal
ürünler için maliyet hesaplama metodoloji ve veri tabanı rehberi. TEAE,
Ankara.
Kıral, T., Özçelik, A., Fidan, H. ve Yılmaz, D. 1996. Ankara tarım işletmelerinde tiftik
üretiminin ekonomik analizi. THK Basımevi, Ankara.
Kıral, T. ve Rehber, E. 1986. Hayvansal ürün maliyetlerinin hesaplanması. Batı

Akdeniz Bölgesi 1. Hayvancılık Semineri, s.278-289, Antalya.
Kırk, K. 2004. Van ili koyun ve keçi yetiştiriciliğinin yapısı ve geliştirme yolları. 4.
Ulusal Zootekni Bilimi Kongresi. 1-3 Eylül, 356-360, Isparta.
Klinedinst, P.L., Wilhite D.A., Hahn, G.L. and Hubbard, K.G. 1993. The potential
effects of climate change on summer season dairy cattle milk production and
reproduction climatic change, vol. 23, pp. 21–36.
183
Mendelsohn, R. 2003. Assessing the market damages from climate change. in griffin
JM (edt.) global climate change: The science, economics and politics, Edward
Elgar Publishing Ltd., UK.
Morrison, C., Johnston, W., Frengley, G. 2000. Efficiency in New Zealand sheep and
beef farming. The impacts of regulatory reform. The Review of Economics
and Statistics, 80:325–37.
Oğuz, C. 1991. Konya ilinde kuru şartlarda tahıl+mercimek yetiştiren tarım işletmeleri
ile tahıl yetiştiren tarım işletmelerinin ekonomik faaliyet sonuçlarının
değerlendirilmesi. Doktora Tezi. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, Adana.
Oğuz, C. ve Mülayim, Ü. 1997. Konya’da sözleşmeli şekerpancarı yetiştiren tarım

işletmelerinin ekonomik durumu, S.S. Konya Pancar Ekicileri Eğitim ve
Sağlık Vakfı Yayınları, Konya.
Özayar, A. 1997. Yozgat ili Yerköy ilçesinde koyun yetiştiriciliğinin ekonomik analizi.
Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım
Ekonomisi Anabilim Dalı, Ankara.
Paksoy, M. 2007. Kahramanmaraş ilinde süt üretimine yönelik keçi yetiştiriciliğine yer
veren tarım işletmelerinin ekonomik analizi. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Ankara.
Paksoy, S., Atılgan, A., Akyüz, A.ve Kumova, Y. 2007. Kahramanmaraş yöresi
koyunculuk işletmelerinin yapısal yönden mevcut durumları ve geliştirilmesi
üzerine bir araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi,
2(1):17-27.
Patterson, A.J. and Patterson, A.P. 1991. Maximising profit in sustainable systems.
Seminar paper, Victorian Department of Agriculture and Rural Affairs, 21,
4.1-4.7, Australia.
Sönmez, R. Kaymakçı, M., Özkaya, T. 1990. Batı Anadolu ve Trakya’da koyunculuk

işletmelerinin yapısal özelliği ve verimliliği, MPM Yayınları:430, Ankara.
Sutherst, R.W. 1995. The potential advance of pest in natural ecosystems under climate
change: implications for planning and management. in impacts of climate
change on ecosystems and species: terrestrial ecosystems. Switzerland, 83-98.
Şahin, A. ve Yıldırım, İ. 2002. Koyunculuk işletmelerinde hayvansal üretimin

değerlendirme biçimleri üzerine bir araştırma: Van ili örneği. V. Tarım
Ekonomisi Kongresi (Uluslararası), Erzurum.
Tatlıdil, H. 1992. Uygulamalı çok değişkenli istatistiksel analiz, H.Ü. Fen Fakültesi
İstatistik Bölümü Yayınları, Ankara.
184
Tölü, C., Daş, G., Yurdabak, S., Uğur, F., Konyalı, A., Savaş, T., Aktürk, D., Turkan,
H. 2007. Türkiye’nin önemli hayvancılık bölgelerinden Biga koyunculuğuna
genel bir bakış. V. Zootekni Bilim Kongresi. 5-8 Eylül, 1-9.
Vitola, I. 1995. How to support sheep farming Latvijas-Lauksaimnieks, Economic

Institute of Latvian Sciences Academy, 3, 21-23, Litvania.
Yamane, T. 1967. Elementary sampling theory. Prentice-Hall., Englewood Cliffs, N.J.
Yıldırım, İ. 1993. Van ili Çatak ilçesi koyunculuk işletmelerinin üretim ekonomisi ve
pazarlaması. Doktora tezi. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Yurdakul, O. 1974. Adana ili koyun besiciliği ekonomisi. Doktora tezi. Çukurova
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
Yurdakul, O. 1978. Adana merkez ilçesi tarım işletmelerinde süt sığırcılığının

ekonomik yapısı ve ilçede süt pazarlaması ile tüketimi. Doçentlik tezi
(basılmamış). Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Adana.
185
EKLER
EK 1 Tarımsal İşletmeler Anket Formu

EK 2 Tarımsal İşletmelerde Koyunculuğun Sorunları Anket Formu
186
EK 1 Tarımsal İşletmeler Anket Formu
Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı

Anket Formu 1
İlçesi : ………………
Köyü :……………....
İşletmecinin Adı Soyadı :………………
Tarih :………………
Ekim – Kasım 2009
187
Çizelge 1 İşletmenin nüfus ve işgücü durumu
Cinsiyet Eğitim Durumu İşletme haricinde çalışmışsa

1=okur-yazar değil, 2=okur-
yazar olup bir okul bitirmedi,
3=İlkokul, 4=İlköğretim,
5=Ortaokul, 6=Orta dengi
meslek, 7=Lise, 8=Lise dengi Süre İstihdam yılı
meslek, 9=2 yıllık yüksekokul, (gün içerisinde işletmede
1=Erkek, 10=4 yıllık yüksekokul, İşin veya Ücreti ne kadar
Fert no 2=Kadın Yaş 11=Yüksek Lisans 12=Doktora türü ay) (günlük,aylık,yıllık) çalıştığı(Gün,Ay,Yıl) Açıklama
188
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
188
Çizelge 2 İşletmenin yabancı işgücü durumu
Cinsiyet Daimi İşçi Geçici İşçi

1=Erkek Toplam
Fert 2=Kadın Çalıştığı süre Hangi işte ödenen ücret Çalıştığı süre Hangi işte
no 3=Çocuk Yaş (gün) çalıştığı (TL) (gün) çalıştığı Toplam ödenen ücret (TL) Açıklama
1
2
3
4
5
6
7
8
189
9
10
189
Çizelge 3 İşletmenin arazi varlığı ve arazi tasarruf şekli
Arazinin
tasarruf Alınan toplam ana ve Normal yıllarda
şekli Arazi nevileri yan ürün (kg) verim (kg/dk.) Fiyat (TL/kg.) Açıklama
1=Mülk
Arazi
2=Toplam
kiralanan
arazi
3=Toplam
ortakçılıkla
işlenen
arazi
4=Toplam 1=Sulu tarla 2=Kuru Ekilen ürün
diğer tarla 3=Sebzelik arazi cinsi (varsa
190
şekillerde Arazi 4=Meyvelik arazi nadas ve

işlenen Parça(Tarla) büyüklüğü 5=Çayır ve otlak genişlik Yan Yan Ana Yan
arazi no (da) 6=Diğer açıklayınız... belirtilecek) Ana ürün ürün Ana ürün ürün ürün ürün
1
2
3
4
Toplam
190
Çizelge 4 İşletmenin bina varlığı
Binanın
yapı tarzı
1.Taş
2.Kerpiç
3.Briket Yıllık tamir-
4.Beton Bugünkü değeri bakım masrafı
Bina cinsi 5.Ahşap Bina yaşı (TL) (TL) Vergi Masrafı (TL) Sigorta Masrafı (TL) Açıklama
1. Konut
2. İşçi Lojmanı
3. Ahır
4. Ağıl
191
5. Samanlık
6. Yem Deposu
7. Hangar
8. Silaj-küspe çukuru
9. Gübrelik
10. Ambar
11. Kümes
12. Diğer (belirtiniz...)
191
Çizelge 5 İşletmenin alet-makine varlığı
Satın Alma Bugünkü Kapasitesi (ton Yıllık Tamir-bakım

Cinsi Adet Fiyatı (TL) Değeri (TL) Satın Alındığı Yıl Yaşı Gücü (BG) veya m.) Masrafı (TL) Açıklama
1.Traktör
2.Römork
3.Pulluk
4.Mibzer
5.Kazayağı
6.Motopomp
7.Harman makinesi
8.Biçerdöver
9.Pülverizatör
192
10.Tırmık
11.Merdane
12.El Arabası
13.Kantar
14.Kürek+dirgen
15.Diğer(Belirtiniz...)
192
Çizelge 6 İşletmenin hayvan varlığı artış ve eksilişleri (hayvan hareket çizelgesi)
Sene Başı Beherinin Sene Sonu Beherinin Satın Alınanlar Satılanlar Doğanlar Ölenler-Kaybolanlar Ev için kesilenler
Irkı 1.Yerli 2.Melez
Cinsi 3.Kültür Yaş Adet Kıymeti(TL) Tutarı(TL) Adet Kıymeti(TL) Tutarı(TL) Adet Tutarı(TL) Adet Tutarı(TL) Adet Tutarı(TL) Adet Tutarı(TL) Adet Tutarı(TL)
A. İrad Hayvanı
Boğa
İnek
Düve
Tosun
Dişi Dana
Erkek Dana
Dişi Buzağı
Erkek Buzağı
Manda İneği
Manda Buzağı(E)
Manda Buzağı(D)
Manda Danası(E)
Manda Danası(D)
193
Manda Tosunu
Koç
Koyun
Toklu
Dişi Kuzu
Erkek Kuzu
Teke
Keçi
Çebiş
Dişi Oğlak
Erkek Oğlak
Tay
B.Kümes Hayvanı
Tavuk
Kaz
Ördek
Hindi
C. Arı
D. Köpek
193
Çizelge 7 Bitkisel üretimde değişen masraflar
Satın Alınan Mücadele Su Değişen Makine Masrafı Geçici İşçilik (TL)

Gübre Bedeli İlacı Bedeli( Cinsiyet
1.Kullanılan 1.Kullanılan Motop i
Yetiştir Tohum 1.Kullanılan miktar(kg) miktar(kg) omp 1.Erkek
ilen miktar(kg) 2.Birim 2.Birim 2.Birim masrafı Yakı Tamir- 2.Kadın Çalışma Ödenen
Alan fiyatı(TL/kg) fiyatı(TL/kg) fiyatı(TL/kg) Tohum Temizlik dahil) t bakım Yaptığı 3.Çocu Süresi Ücret(T Diğer Masraflar (Belirtiniz...)
Ürünler (da) 3.Tutarı(TL) 3.Tutarı(TL) 3.Tutarı(TL) (TL) (TL) (TL) Yağ (TL) (TL) İşin Adı k (gün) L/gün) (TL)
1. 1. 1.
2. 2. 2.
Buğday 3. 3. 3.
1. 1. 1.
2. 2. 2.
Arpa 3. 3. 3.
Nohut 1. 1. 1.
2. 2. 2.
3. 3. 3.
194
1. 1. 1.
2. 2. 2.
Mercimek 3. 3. 3.
1. 1. 1.
2. 2. 2.
Fiğ 3. 3. 3.
1. 1. 1.
2. 2. 2.
Yonca 3. 3. 3.
1. 1. 1.
2. 2. 2.
Patates 3. 3. 3.
1. 1. 1.
2. 2. 2.
Şeker Pancarı 3. 3. 3.
1. 1. 1.
2. 2. 2.
Fasulye 3. 3. 3.
1. 1. 1.
2. 2. 2.
........... ........... 3. 3. 3.
194
Çizelge 8 Hayvansal üretim değeri
Hayvan Ürün Fiyatı

Irkı 1=Yerli 2=Melez Sayısı (kg Toplam Üretim (TL/kg) veya Üretim Değeri
Hayvanlar 3=Kültür Hayvan Sayısı (baş) veya adet) (kg veya adet) (TL/adet) (TL) Açıklama
SIĞIRCILIK
.Süt
.Gübre
.Deri
.PDKA*
.Diğer
KOYUNCULUK
.Süt
.Yün
.Gübre
.Deri
.PDKA*
.Diğer
KEÇİCİLİK
.Süt
195
.Kıl veya tiftik

.Gübre
.Deri
.PDKA*
.Diğer
KÜMES
HAYVANı
.Yumurta
.Et
.PDKA*
.Diğer
ARICILIK
.Bal
.Balmumu
.Diğer
(*)Prodüktif Demirbaş Kıymet Artışı
195
Çizelge 9 Hayvancılıkta değişen masraflar
Sığır Besiciliği Süt İnekçiliği

Yerli Irk Kültür Irkı ve Melezi Yerli Irk Kültür Irkı ve Melezi Koyunculuk Keçi Yetiştiriciliği Kümes Hayvancılığı
Birim Birim Birim Birim Birim Birim Birim

Masraflar Miktar(kg/gün) Fiyat(TL) Tutar(TL) Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar
Hayvan sayısı
Yem Masrafları
.Besi veya Süt Yemi
.Kepek
.Arpa Buğday Kırması
.Yaş Pancar Posası
.Saman
106
.Kuru Ot
.Tuz
.Su Bedeli
.İşçilik Masrafları
.Veteriner Ücreti
.Aşı ve İlaç Masrafı
.Aydınlatma Masrafı
.Hayvan Sigortası
.Suni Tohumlama
Masrafı
.Pazarlama Masrafı
.Sürü Yenileme
.Dezenfeksiyon
Masrafı
.Diğer Masraflar
(Belirtiniz....)
Genel Toplam
196
Çizelge 10 İşletmenin bitki sermayesi
Yılbaşı Yılsonu
Nevi Yaşı Adedi Beherin Tutarı (TL) Toplam Tutarı(TL) Yaşı Adedi Beherin Tutarı (TL) Toplam Tutarı(TL)
1.Meyve Ağaçları
2.Meyvesiz Ağaçları
3.Diğerleri
4.Tarla Demirbaşı
4.1.Nadas
4.2.Tarlaya atılmış tohum+İşçilik
4.3.Tarlaya atılmış gübre+İşçilik
Çizelge 11 İşletmenin arazi islahı sermayesi

197
Islahın Nevi Yapıldığı Yıl Maliyeti(TL) Bugünkü Değeri(TL) Açıklama(Tamir-bakım, sigorta gibi masrafları varsa belirtiniz.)
1.Sulama Tesisi
1.1.Bent
1.2.Kanal
1.3.Ark
1.4.Su Kuyusu
1.5.Diğerleri(Belirtiniz...)
2.Muhafaza Tesisi
2.1.Duvar
2.2.Çit
2.3.Hendek
2.4.Drenaj
2.5.Teras
2.6.Tesviye
2.7.Diğerleri(Belirtiniz...)
3.Büyük Çapta Taş Ayıklama
197
Çizelge 12 İşletmede ambarda bulunan malzeme ve yardımcı maddeler
Yıl Sonu
Grubu Malzemenin Cinsi Miktarı (kg) Birim Fiyatı(TL/kg) Tutarı(TL)
Buğday
Arpa
Fiğ
Diğerleri (Belirtiniz.....)
1.Tohumluk TOPLAM
Arpa Kırması
Buğday Kırması
Saman
Kuru Ot
Pancar Posası
Besi Yemi
Süt Yemi
2.Yemler TOPLAM
Kimyevi Gübre
Çiftlik Gübresi
3.Gübre TOPLAM
4.Tarımsal İlaç
5.Yiyecek
Odun
Kömür
Tezek
6.Yakacak TOPLAM
7.Aydınlatma ve Temizlik
Buğday
Arpa
Fiğ
Patates
Fasulye
Nohut
8.Pazarda Satılacak Çiftlik Ürünleri TOPLAM
GENEL TOPLAM
198
Çizelge 13 İşletmenin para mevcudu ve alacakları
İşletmenin Para Mevcudu ve Alacakları Yılbaşı(TL) Yılsonu(TL)

1.Para Mevcudu
1.1.Kişide
1.2.Bankada
1.3.Kooperatifte
1.4.TOPLAM
2.Alacaklar
2.1.KişilerdenNakdi
2.2.Ayni Alacaklar
2.3.TOPLAM
3.GENEL TOPLAM
İşletmenin Borçları
1.Nakdi Borçlar
1.1.Kişilere
1.2.Bankaya
1.3.Kooperatife
1.4.Devlete
1.5.TOPLAM
2.Ayni Borçlar
2.1.TOPLAM
3.GENEL TOPLAM
199
EK 2 Tarımsal İşletmelerde Koyunculuğun Sorunları Anket Formu
Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı

Anket Formu 2
İlçesi : ……………..
Köyü :……………...
İşletmecinin Adı Soyadı :………………
Tarih :………………
Ekim – Kasım 2009
200
Koyunculuğun Sorunları Anket Formu
1. Koyunculuğa hangi tarihte başladınız, başladığınız tarihten itibaren koyun sayınız

nedir?
Başlama Tarihi:……………………...
Koç altındaki koyun sayıları :.............
2. Koyun sayınızdaki artış veya azalışların sebepleri nelerdir? Maddeler halinde

söylermisiniz?
a...................................................................
b...................................................................
c...................................................................
d...................................................................
e. Diğer belirtiniz.........................................
3. Herhangi bir kooperatif örgütüne üyemisiniz?

Evet ( ) Üye olduğunuz kooperatifin adı nedir?………………….
Hayır ( ) Cevabınız hayır ise örgütlenme ile ilgili düşünceleriniz
nedir?…………………………………………………….
4. Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği teknikleri konusunda eğitim aldınız mı?

Evet ( ) Cevabınız evet ise aldığınız eğitimler nelerdir?..............................
Hayır ( ) ………………………………………………………………………….
5. İşletmenizdeki mevcut faaliyetlerinizde aile işgücünü kullanıyormusunuz?

Evet ( ) İşletmeye katkısını (kabaca yüzde olarak) belirtiniz......................
Hayır ( ) Cevabınız hayır ise nedenlerini açıklarmısınız...............................
6. Aşağıda koyunculuk ile ilgili verilen desteklemelerden yararlanıyormusunuz?

a. Programlı aşılamalarda uygulayıcıların desteklenmesi
b. Hayvan hastalıkları tazminat desteği
c. Yem desteği
d. Damızlık desteği
e. Hayvan gen kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi
f. Süt desteği
g.Cevabınız hayır ise; bu desteklerin dışında destek alıyormusunuz ayrıca
desteklerden neden faydalanmadığınızı belirtiniz...............................................
7. Ucuz girdi temini, yem temini, veteriner hizmetinde zorluk çekiyormusunuz?

Evet ( ) Karşılaşılan zorluklar nedir? ...........................................................
Hayır ( ) Bu hizmetleri nereden temin ediyorsunuz?.....................................
8. Kredi kullanıyormusunuz?
Evet ( ) Nereden, kimden, hangi koşullarda kullanıyorsunuz?....................
Hayır ( ) Krediyi nereden temin ediyorsunuz?...............................................
201
9. Koyunculuktan elde ettiğiniz ürünleri pazarlama imkanlarından memnunmusunuz?
Evet ( ) Ürünlerinizi nasıl pazarlıyorsunuz?...............................................
Hayır ( ) Pazarlama ile ilgili sıkıntılarınız nedir?.........................................
10. Hayvanlarınızın barınma koşullarını yeterli buluyormusunuz?

Evet ( ) Ağıl var mı? Ağılın özellikleri nelerdir?.....................................
Hayır ( ) Cevabınız hayır ise nedenlerini açıklayınız……...........................
11. Damızlık hayvan temini ile ilgili sıkıntılarınız var mı?

Evet ( ) Cevabınız evet ise sıkıntılarınız nelerdir?......................................
Hayır ( ) Damızlık hayvanı içeriden mi yoksa dışarıdan mı temin
ediyorsunuz?................................................
12. Hayvan hastalıkları ile ilgili koruyucu önlemleri yeterli buluyormusunuz?

Evet ( ) Hangi tür koruyucu önlemler alıyorsunuz?..................................
Hayır ( ) Cevabınız hayır ise nedenleri nelerdir?........................................
13. Koyunculuk faaliyetinin gerilemesine neden olan başlıca faktörler olarak

aşağıdakilerden hangisini görüyorsunuz?
a. Çoban bulunamaması ve çoban ücreti
b. Eğitim sorunu ve eğitim seviyesinin düşük olması
c. Mera sorunu
d. Erken kuzu kesimi
e. Hayvan hırsızlığı
f. Yem fiyatları
g. Ürün fiyatları
h. Diğer (Belirtiniz..........................................)
14. İşsizliğin azaltılması ve köyden kente göçün engellenmesinde, koyun

yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılmasını olumlu buluyormusunuz?
Evet ( ) ………………………………………………………………….
Hayır ( ) Cevabınız hayır ise nedenleri nelerdir?.......................................
15. Hayvan ürünleri ithalatının koyunculuk faaliyetini gerilettiğini düşünüyormusunuz?

Evet ( ) Cevabınız evet ise geriletme nedenleri nelerdir?........................
Hayır ( ) ……………..
16. Koyunculuk faaliyeti ile ilgili yapılan tarımsal yayım çalışmalarını yeterli
buluyormusunuz?
Evet ( ) Hangi tür tarımsal yayım çalışmalarını takip
ediyorsunuz?..................................................................................
Hayır ( ) Cevabınız hayır ise düşünceniz nedir?...........................................
17. Koyunlarınıza otlatma yaptırıyormusunuz?

Evet (..) Yılın kaç ayı yaptırıyorsunuz?......................................................
Nerede yaptırıyorsunuz?...............................................................
Ne kadarı içeride ne kadarı dışarıda?............................................
Hayır (..) Cevabınız hayır ise nedenleri nelerdir?.........................................
202
18. Koyunculuk faaliyeti ile ilgili devletten beklentilerinizi maddeler halinde
açıklayabilirmisiniz?
a………………………………………………………………………………….
b………………………………………………………………………………….
c………………………………………………………………………………….
d………………………………………………………………………………….
e………………………………………………………………………………….
19. Son yıllardaki sıcaklık artışları gözönüne alındığında, işletmenizde hayvan

yetiştiriciliği konusunda nasıl bir değişiklik olmuştur?
a. Ölüm vakalarının artması
b. Yem tüketim oranının artması
c. Canlı ağırlık artışında azalma
d. Süt üretiminde azalma
e. Gebelik sayısında düşme
f. Büyükbaş hayvan yetiştiriciliğini bırakıp, küçükbaş hayvan yetiştiriciliğine
başlama
g. Küçükbaş hayvan yetiştiriciliğini bırakıp, büyükbaş hayvan yetiştiriciliğine
başlama
h. Diğer (Belirtiniz.....................................................)
20. Sıcaklık değerlerinin son yıllarda artışına paralel olarak kuraklığın artmasıyla
birlikte, bitkisel ürünlerin yetiştirilmesi konusunda ne tür değişiklikler olmuştur?
a. Verimlilik düşmüştür
b. Üretim maliyeti artmıştır
c. Bitki gelişimi düşmüştür
d. Çayır ve meralar azalmış, otlatma verimi düşmüştür
e. Tarımsal kayıplar artmıştır
f. Yem bitkilerinin ekimi azalmıştır
g. Diğer (Belirtiniz.....................................................)
203
ÖZGEÇMİŞ
Adı Soyadı : Mehmet Arif ŞAHİNLİ

Doğum Yeri : Kırıkkale
Doğum Tarihi : 26.02.1969
Medeni Hali : Evli
Yabancı Dili : İngilizce (İyi)
Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl)

Lise : Kırıkkale Lisesi (1986)
Lisans : Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi İstatistik Bölümü (1990) Burslu
Yüksek Lisans:
Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (1997)
Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ekonometri (2004)
Çalıştığı Kurum/Kuruluşlar ve Yıl

T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu, 1990-2011 (Halen bu kurumda İstatistikçi
olarak görev yapmaktadır)
Birleşmiş Milletler Asya ve Pasifik İstatistik Enstitüsü (UNSİAP), Resmi İstatistik
Programı kursu, 2002-2003 (Görevli)
Yayınları (SCI ve diğer)

Fidan, H., Şahinli, M.A. 2008. The Margin Risk and Price Effects in The Turkish Milk
Market, Journal of Animal and Veterinary Advances. 7, 11, 1374-1382.
Özçelik, A., Şahinli, M.A. 2009. Estimating Elasticities with the Almost Ideal Demand
System: Turkey Results, The Internatioanal Journal of Economic and Social
Research. 5, 2, 12-23.
Şahinli, M.A. Yaklaşık İdeal Talep Analizi Yöntemi ile Harcama ve Fiyat
Esnekliklerinin Tahmini. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari
Bilimler Fakültesi Dergisi. 5(2), 147-159.
204
Fidan, H., Şahinli, M.A. 2010. Comparative Analysis of Environment Statistics for
Turkey and European Union Countries. The 9-th International Symposium on
the Results of Turkish-German Research Studies in Agriculture, 22-27 March
2010, Antakya-Hatay.
Fidan, H., Şahinli, M.A. 2010. Profit Level and Price Fixing in Hazelnut Production,
The Journal of Animal and Plant Sciences. 20(2), 117-122.
Şahinli, M.A., Özçelik, A. 2010. Türkiye Gıda Talebi: Genişletilmiş Doğrusal Harcama
Sistemi, İstatistik Araştırma Dergisi, 7, 2, 58-65.
Şahinli, M.A., Fidan, H., 2011. Estimation of Food Demand in Turkey: Method of an
Almost Ideal Demand System. Quality & Quantity, DOI: 10.1007/s11135.010-
9419-4.
Şahinli, M.A. 2011. Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler Endeksi: Türkiye Pamuk
Endüstrisine Bir Uygulama, Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi. 15, 21,
237-249.
205

Arif Şanhinli - Tez

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Arif Şanhinli - Tez

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

KONYA İLİNDE KOYUNCULUK FAALİYETİNE YER VEREN TARIM

Mehmet Arif ŞAHİNLİ

TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI

Her hakkı saklıdır

KONYA İLİNDE KOYUNCULUK FAALİYETİNE YER VEREN TARIM

Mehmet Arif ŞAHİNLİ

Danışman: Prof. Dr. Ahmet ÖZÇELİK

Bu çalışmada, Konya ilinde koyunculuk faaliyetine yer veren tarım işletmelerinin

Faktör analizine göre koyunculuğa etki eden 27 değişken, 4 faktörde toplanmıştır. Bu

Ekim 2011, 205 sayfa

Anahtar Kelimeler: Koyunculuk faaliyeti, ekonomik analiz, faktör analizi

ECONOMIC ANALYSIS OF AGRICULTURAL FARMING THAT INVOLVES

Mehmet Arif ŞAHİNLİ

Supervisor: Prof. Dr. Ahmet ÖZÇELİK

According to the Factor Analysis, 27 of variables affecting to sheep farming are

October 2011, 205 pages

Key Words: Sheep farming activities, economic analysis, factor analysis

Bu tezin oluşmasında, yardımlarını esirgemeyen kıymetli danışman hocam Ankara

Araştırmanın bilgi toplama aşamasında sağladıkları kolaylık ve yakın ilgiden dolayı

Her zaman yanımda olan aileme de sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Mehmet Arif ŞAHİNLİ

Şekil 3.1 Konya ili haritası……………………………………………………. 15

Hayvancılık, Türkiye’de artan nüfusun yeterli ve dengeli beslenmesinde ve birçok

Konya ilinde koyunculuk faaliyetinin mevcut durumunun tespit edilmesi, koyun

Türkiye’de ve Türkiye dışındaki diğer ülkelerde koyun yetiştiriciliğinin ekonomisi ve

Açıl ve Demirci (1976), “Türkiye Koyunculuk Ekonomisi ve Orta Anadolu Koyun

Sönmez vd. (1990)’nin, “Batı Anadolu ve Trakya’da Koyunculuk İşletmelerinin Yapısal

Karaca vd. (1993)’nin, “Doğu Anadolu Bölgesinde Koyun Yetiştirmenin Sosyolojik

Cevger (1997), “Karaman İli Kuzu Besi İşletmelerinde Karlılık ve Verimlilik

Özayar (1997), “Yozgat İli Yerköy İlçesinde Koyun Yetiştiriciliğinin Ekonomik

Connoly (2000)’nin çalışmasında, İrlanda’nın koyun üretiminde ekonomik performansı

Direk vd. (2000)’nin, “Konya İlindeki Koyunculuk İşletmelerinin Yapısal Özellikleri”

Morrison vd. (2000), “Yeni Zelanda’da Koyun ve Sığır Yetiştiriciliğinin Etkinliği:

Dağıstan (2002), “Orta-Güney Anadolu Bölgesi’nde Koyunculuk Faaliyetinin

Kan ve Direk (2004)’nin, “Konya İlinde Kırmızı Et Fiyatlarındaki Gelişmeler” adlı

Kaymakçı vd. (2004), “Damızlık Koyun-Keçi Yetiştirici Birliklerinin İşlevleri” adlı

Aktürk vd. (2005), “Gökçeada’da Ekstansif Koşullarda Hayvancılık Yapan İşletmelerin

Dayan (2006), “Norduz Koyunu Yetiştiriciliği Yapılan Kimi İşletmelerin Yapısal

Bostancı (2006), “Kırıkkale İlinde Koyun Yetiştiriciliğinin Yapısal ve Yetiştiricilik

Paksoy vd. (2007), “Kahramanmaraş Yöresi Koyunculuk İşletmelerinin Yapısal

Tölü vd. (2007), “Türkiye’nin Önemli Hayvancılık Bölgelerinden Biga Koyunculuğuna

Dağıstan vd. (2008), “Koyunculuk Üretim Faaliyetinin Faktör Analizi: Orta-Güney

Araştırmada kullanılan materyalin önemli bir bölümü, bölgede koyun yetiştiriciliği

3.2.1 Örnek seçiminde uygulanan yöntem

Araştırma kapsamında yapılan ön çalışmada, özellikleri itibariyle ili temsil edebilecek

Bu çalışmanın ana materyalini, Konya ili Cihanbeyli, Karatay ve Karapınar ilçelerinde

Araştırmanın ana çerçevesini Konya ili Cihanbeyli, Karatay ve Karapınar ilçelerinin

Tabakalı Tesadüfi Örnekleme (TTÖ) Yöntemine göre, popülasyondan örnek çekme

İşletmeler, koyun sayılarına göre gruplandırılmıştır. Örnek hacminin belirlenmesinde

Koyun Grup Örneğe Giren Örnek Kümülatif Oran

Çizelge 3.2 Anket yapılan ilçelerde anket sayısının dağılımı

Araştırmanın amacına uygun olarak hazırlanmış anket formları, bizzat araştırıcı

3.2.2 Anket aşamasında uygulanan yöntem

Araştırmanın amacı, kapsamı ve tarım işletmelerinin özellikleri de göz önünde

İncelenen işletmelerde mevcut sermaye yapısının ortaya çıkarılmasında yani sermaye

Bitki sermayesinin değerinin biçilmesinde, meyveli ve meyvesiz ağaçların kıymetleri ile

Alet-makine sermayesi değerinin biçilmesinde, yeniler maliyet bedeline göre

Hayvan sermayesinin değerinin biçilmesinde, hayvanların yaş ve verimlilik durumlarına

Malzeme ve mühimmat sermayesi değerinin biçilmesinde, dışardan satın alınanlar satın

3.2.3 İncelenen işletmelerin ekonomik analizinde uygulanan yöntem

Araştırma kapsamına giren örnek işletmelerde doldurulan anket formları üzerindeki