1

MAZMUNI:

Kirisiw.......................................................................................................................3
1- bap. Òzbekistan Respublikasiniń hákimshilik -aymaqliq dùzilisi hàm de olardi
shòlkemlestiriw tartibi...............................................................................................5
1.1 Òzbekistan Respublikasiniń hákimshilik-aymaqliq dùzilisi haqqında................5
1.2. Walayatlar qalalalar rayonlar qalashalar awillar sonday-aq Qaraqalpaqstan
Respublikasiniń shòlkemlestiriliwwi hám biykar qiliniwi......................................26
2-bap. Qaraqalpaqstan Respublikasi, Walayatlar hám Tashkent qalasiniń
shegaralarin òzgertiriw tartibi hám Qaraqalpaqstan Respublikasi
huquqiy statusi.........................................................................................................32
2.1. Qaraqalpaqstan Respublikasi, Walayatlar hám Tashkent qalasiniń shegaralarin
òzgertiriwdiń huqiqiy tiykarlari...............................................................................32
2.2. Qaraqalpaqstan Respublikasi huquqiy statusi..................................................37
Juwmaqlaw..............................................................................................................45
Paydalanilģan ádebiyatlar........................................................................................47

2
 KIRISIW
Kurs jumısı temanıń aktuallıǵı. Mámleketimizde alıp barılıp atırǵan social
reformalardıń negizinde tiykarǵı idea etip el-jurt tınıshliǵı hám xalıq párawanlıǵı
maqset etip alınǵan eken, xalıqara maydandaǵı tájireybelerdi úyreniw hám tiyisli
juwmaqlar shıǵarıw arqalı bul maqsetlerge ańsat hám tezlik penen erisiw múmkin.
Mámleket hám jámiyet ómirin erkinlestiriw, insa hám puqaralar huqıq hám
erkinliklerdiń kepillikleri mexanizmin jaratıw barısında processtegi jeteksi
mámleketlerden úlgi alıw menen birge, mıń jıllardan berli qáliplesken milliy úrip-
ádet hám dástúrler, babalarımız bay miyrasın ózlestirgen halda jámiyetimiz
turmısın jánede demokratlastırıw imkanına iye bolamız.
Hár bir mámlekettiń óz basqaiw usılı hám ózinega tán mámleket dúzilisi
rawajlanǵan. Bul dúzılıw hám formalardıń hár túrlı boliwi hár bir mámleketlerdiń
mámleketshilik tariyxına barıp taqaladı. Ma'lim bir shárayat talabı arqalı mámleket
aymaqlıq strukturası ózgarish jaǵdayı gúzetiliwi múmkin. Bul ózgarisler qaysı
jaǵdaylarda júz beredi, onıń aqıbetleri hám basqa túrli mámleket aymaqlıq dúzilisi
menen baylanıslı bo'lgan processlin analiz qılıw zárúr.
Temanıń úyrenilgenlik dárejesi. Kurs jumısın tayarlawda T. Huffliiovtıń
“Konstituciyalıq huqıq” sabaqlıǵı, intemet saytlari hám basqarıw - aymaqlıq
dúzılıwine tiyisli túrli normativ-huqıqıy hujjetlerge súyenedi.
Kurs jumısınıń maqseti: Mamleketimizdiń aymaqlıq tuzilisin kórsetip
beriwden ibarat. Xalıqaralıq huqıqta qaǵıydalarınıń ústinligin moyinlay otirip hám
de miga iyiwmay ámel qılıp atırǵan demokratiyalıq mámleketlerdiń konstituciyalıq
huqıqın úyreniw arqalı, birinshiden, milliy huqıqtı jáne de rawajlantiiish
lmkaninaaiye bolsaq, ekinshiden, bul mámleketlaiiiing bar konstituciyalıq dúzilisi
tuwrısındaǵı oylarımız sheńber hám milletler ara dostlıqtı bekkemlewge tiykar
saladı, úshinshiden, dúnyadaǵi mámleketlerdiń dúzılıw formaların ayıriw hám
olardıń hár qıylı táreplerin úyreniw maqset bolıp tabıladı.
3
 Kurs jumısınıń wazıypaları:
 Mámleket dúzilisi hám formasına tiyisli túsiniklerdi úyreniw
 Unitar mámleket dúzilisin úyreniw
 Federativ mámleket dúzilisine tiyisli bolǵan bilimlerdi úyreniw
 Konfederaciya tipindegi dúzilislerdi biliw hám úyreniw
 Avtonomiya dúzilisine tiyisli bolǵan bilimlerdi asırıp bariwdan ibarat.
Kurs jumısınıń ob'ekti: 0'zbekstan Respublikasınıń hákimshilik-aymaqlıq
birlilleri hámde 0'zbekston Respublikası quramındaǵi suveren bolǵan
Qomqalpaqtan Respublikasınıń huqıqıy márttebesi kurs jumısınıń obektin payda
etedi.
Kurs jumısı predmeti. Ózbekstan Respublikasınıń hákimshilik-aymaqlıq
dúzilisine tiyisli normativ-huqıqıy hújjetler kurs jumısı temasınıń pnedtmetin
payda etedi.

4
 1- bap. Òzbekistan Respublikasiniń hákimshilik aymaqliq dùzilisi hàm de
olardi shòlkemlestiriw tartibi
1.1 Òzbekistan Respublikasiniń hákimshilik-aymaqliq dùzilisi haqqında
Mámleket dúzilisi — konstituciyalıq huqıq teoriyasında mámlekettiń joqari
shólkemlestiriw usılı. Mámleket hákimiyatınıń aymaqlıq dúzilisi jáne bul
hákimiyattı ámelge asırıw usılları. Mámleket forması úsh strukturalıq bólim:
basqarıw forması, mámleket dúzilisi forması hám siyasiy rejim usılınan ibarat.
Anıqlaw aytqanda, basqarıw forması, yaǵnıy mámleket hákimiyatı hám basqarıwdı
dúziw hám de shólkemlestiriwdiń arnawlı bir tártibi; mámleket dúzilisi forması,
yaǵnıy mámlekettiń aymaqlıq dúzilisi, oraylıq, regionlıq hám jergilikli
húkimetlerdiń óz-ara munasábetleri arnawlı bir tártibi; siyasiy (mámleket) rejim
usılı, yaǵniy siyasiy mámleket (hákimiyat ) ni ámelge asırıw usıl hám metodları
bolıp tabıladı. Mámleket forması mámleket mánisi hám mazmunınıń tikkeley
ańlatpashısı hám taratıwshısı bolıp tabıladı.1
Mámleket dúzılıw túsinigi, unitar, federativ, konfederativ, avtanomiya arnawlı
bir mámlekettiń basqarıw aymaqlıq dúzilisin úyreniwde basqarıw aymaqlıq
dúzılıw túsinigi menen birge mámleket dúzilisi forması túsinigine de itibar qaratıw
kerek. Sebebi, bul túsinikler mbiazmunan bir-birine baylanıslı bolıp, barqulla biri
ekinshisin talap etip turadı. Mámleket dúzilisi mámleket formasınıń zárúrli bir túri
esaplanadı. Mámleket dúzilisi sol mámleket aldında turǵan wazıypalar hám
maqsetler menen belgilenedi. Mámleket dúzilisi formasına tòmendegı hár qıylı
faktorlar tásir etedi:
1) mámleket hám jámiyet aldındat urgan ekonomikalıq wazıypalar;
2) mámlekettegi siyasiy kúshlerdiń óz-ara qatnası;
3) mámleket aymaǵında jasap atırǵan xalıqtıń kóp milletligi hám óz-ara
mu'nasibeti;
1
Ózbekistanniń hákimshilik -aymaqliq dùzilisi tuwrisindaģi Nizam

5
 4) mámleket aymaǵınıń úlken yamasa kishiligi tásir etedi;
5) uzaq jıllar dawamında qáliplesken tariyxıy dástúrler;
6) jámiyettegi ámeldegi social sana.
Sonday etip, mámleket duzilis forması degende, mámleket hákimiyattiń
aymaqliq birlesiwi, mámleket ham oniń shòlkemlesken aymaqlardıń, ayırım
bólimlerdiń, oraylıq hám jergilikli keńseler arasındaǵı munasábetlerdiń baylanisi
túsiniledi. Dúzılıw quramına kóre mámleketlikler ápiwayı -unitar hám de quramalı
federativ ham konfederativ mámleketliklerge bólinedi.Mámleket dúzılıw forması
tek ǵana ǵalabalıq hákimyat menen, bálki mámlekettiń taǵı bir zárúrli qásiyeti
xalıqtıń shólkemi menen de bekkem baylanıslı. Unitar (birden-bir, lot. “unus”
-“bir” sozınen alınǵan ) mámleket ápiwayı duzliske iye pútin mámleket bolip, tolıq
siyasiy birligi menen basqalardan parq etedi. Unitar mámleketlerdiń kópshiligi
arnawlı bir basqarıw bóliniw (rayonlar, wálayatlar, kantonlar) ge iye. Biraq usı
mámleket ǵárezsiz bòlimler mámleketlik suverenitet belgilerine iye emes. Bunday
mámleketlikler joqarı shólkemleriniń birden-bir sisteması hám de birden-bir
nızamshılıq ámeldegi boladı. Unitar mámlekettiń jaqsı tárepi sonda, onıń dúzilisi
ápiwayı bolıp, joqarı hákimyat tolıqlıǵınsha onıń qolinda boladı. Unitar
mámleketke tán belgiler:
 Nizmashiliq, atqariw hám sud hákimiyat shólkemleri birden-bir
sistemasınıń bar ekenligi;
 Jalģiz konstitutsiya, nızamshılıq, salıq, finans sistemalarınıń bar ekenligi;
 Jalģiz puqaralıqtıń engizilgenlıgi;
 barshe sırtqı munasábetler oraylıq organlar tárepinen ámelge asırılıwı.
Unitar mámleketliklerge Daniya, Norvegiya, Shvetsiya, Fransiya, Italiya,
Ukraina sıyaqlı ápiwayı strukturalıq dúzılıwge iye mámleketlikler mısal bola aladı.

6
 Federativ mámleket (latınsha «foederare» sózinen alınıp, «awqam penen
birlesiw» mánisin ańlatadı) quramalı mámleket bolıp bolsaplanadı. Federativ
mámleket respublikalar, shtatlar, kontonlar hám basqa mámleket strukturalarıniń
qálegen birlesiwi tiykarında dúziledi. Federativ dúzılıwǵa iye bolǵan mámleket -
bul ǵárezsiz bolǵan bir neshe mámleket strukturalarıniń qálegen tiykarda birlesken
birden-bir birlespesi. Federativ mámlekettiń milliy, aymaqlıq (AQSh, Meksika,
Indiya ) hám milliy-aymaqlıq (Rossiya Federatsiyasi) formaları bar. Aymaqlıq
federatsiya mamleketti aymaqlıq belgisi boyınsha bo'listiriw principine
tiykarlanǵan. Bul qaǵıydaǵa ko're, aymaǵı júdá úlken bolǵan mámleketlerde,
basqarıwdı ańsatlastırıw maqsetinde federatsiya dúziledi. Federatsiyaniń bul túrin
payd etiwshi mámleket strukturaları suverenli bolmaydı. Subyektlar xalıq aralıq
munasibetlerde tikkeley qatnasıw huqıqınan konstitutsiya menenqadaģan etilgen
bolıp, alardıń birlespeden bir tárepleme shıǵıwı qadaǵan etilgen. AQSh, Braziliya,
Meksika aymaqlıq federatsiyalarga mısal boladi.
Federatciya mamlekeketiniń tiykarģi belgileri:
-Federatciya aymaģi oniń òz aldina subyektlerde dùzilgen;
Mamleket hakimiyati organlari-nizam shiģariwshi, atqariwshi hám sud
hakimiyati federatciya ham sub'ektler kóleminde eki teksheli boladı ;
federatsiya jáne onıń sub'ektleri kepillikleri Konstitusiyasında, birlespe
shártnaması yamasa óz-ara kepilliklerdi shegaralaw tuwrısındaǵı eki tárepleme
shártnamalarda belgilep qoyılǵan boladı ;
federatsiya sub'ektleri ózleriniń konstitutsiyalari hám nızamshılıq
sistemasına, joqarı nızamshılıq, atqarıw, sud húkimetleri sistemasına iye boladı ;
federativ mámlekette birlespe puqaralıǵı menen bir qatarda sub'ektlerdiń de
puqaralıǵı bolıwı múmkin;
federativ mámleket parlamenti tiykarlanıp eki palatali bolıp, joqarı palata
tiykarlanıp federatsiya sub'ektleriniń máplerin ańlatadı;
7
 -sirtqi siyasat, qurallı kúshlerge birden-bir komandirlik, qorǵaw, finans, salıq
sistemalarına basshılıqtı tiykarlanıp federal mámleket shólkemleri ámelge asıradı.
Konfederatsiya bir neshe mámleketlerdiń ayırım zárúrli tarawlar, yaǵnıy
ekonomikalıq, siyasiy, qorǵaw máseleleri boyınsha dúzgen birlespesi bolıp
tabıladı. Konfederatsiyada birden-bir mámleket aymaǵı, birden-bir puqaralıq
bolmaydı. Konfederatsiya bul tolıq ǵárezsiz mámleketlerdiń ayırım tarawlar
boyınsha dúzetuǵın valantyor birlespesi bolıp tabıladı. Konfederatsiya mámleket
dúzılıw forması esaplanıp, ol shártnama yamasa pitim tiykarinda dúziledi hám de
waqıtsha xarakterge iye boladı. Olar tiykarǵı maqsetke eriskeninen keyin tarqalıp
ketiwi yamasa dúzilgen birlespeni bekkemlenip federatsiyaga ótiwi, qosılıp unitar
mámleket bolıp ketiwi de múmkin. Konfederatsiyanin' federatsiyadan parqı
mınada, federatsiya bólek mámleketlerdiń birden-bir mámleketke qosılıw boyınsha
birlespesi bolsa, konfederatsiya ǵárezsiz mámleketlerdiń sheklengen tarawlar daǵı
birlespesi bolıp tabıladı, yaǵnıy konfederatsiya subektleri qosılıw processinde óz
ǵárezsizligin saqlap qaladı, federatsiya subektleri bolsa, óz suverenitetti federatsiya
keńseleri ixtiyarina tapsıradı. Sonıń menen birge, federatsiya qatań túrde
konstitutsiya tiykarında birlesse, konfederatsiya táreplerdiń óz-ara shártnama ham
pitim tiykarinda birlesedi.Házirgi kúnde dúnyada birg'ane konfederatsiya - Evropa
Birlespesi bar. Túrli dáwirlerde tómendegiler konfederasiya formasında bolǵan :
Avstriya - Vengriya (1918-jılǵa shekem), Shvetsiya hám Norvegiya (1905-jılǵa
shekem), AQSH (1781-1787), Shveytsariya (1815-1989 ). Tariyxıy tájiriybediń
kórsetiwishe, konfederatsiya ótiw dáwirdiń yamasa birlespediń tolıq joq qılıw
bolıwı yoxud federativ (birlespe) mámleketke aylanıwınıń hakimshilik-aymaqliq
dùzilisi" tuwrisindaģi (28.08.2020) Nizamniń statyalarinda hakimshilik-aymaqliq
dùzilisine baylanisli tusindirmeler berilgen bolip oģan kòre:
Bul Nızamnıń maqseti Ózbekstan Respublikasınıń aymaqliq dúzilisi
salasındaǵı munasábetlerdi tártipke salıwdan ibarat.Ózbekstan Respublikasınıń
8
aymaqliq dúzilisi tuwrısındaǵı nızam hújjetleri: Ózbekstan Respublikasınıń
aymaqliq dúzilisi tuwrısındaǵı nızam hújjetleri bul Nızam hám basqa nızam
hújjetlerinen ibarat esaplanadi.
Òzbekistan Respublikasiniń hákimshilik -aymaqliq birlikleri: 2
Walayatlar;
Rayonlar;
Qalalar;
Qalashalar;
Awillar;
Qaraqalpaqstan Respublikasinan ibarat.
Nızamda tómendegi tiykarǵı túsinikler qollanıladı:
wálayat boysıniwindag'i qalalar— xalqınıń sanı, qaǵıyda jol menende, keminde
otız mıń adam bolǵan, zárúrli basqarıw áhmiyetke, rawajlanǵan infraduzilmefe iye,
sonıń menen birge perspektivalı ekonomikalıq hám mádeniy oraylar bolǵan xalıq
punktleri;
aymaqliq dúzılıw — Ózbekstan Respublikası aymaǵın aymaqliq birliklerge
bolıw ;3
aymaqliq dúzılıw máseleleri — aymaqliq birliklerdi dúziw, tamamlaw hám
olardıń shegaraların ózgertiw, aymaqliq birliklerdiń basqarıw orayların belgilew
hám kóshiriw, aymaqliq birliklerdiń boysınuwin ózgertiw;
respublika boysıniwindag'i qalalar — Ózbekstan Respublikası Oliy Majlis
palatalarınıń qararları menen anıqlanıwı múmkin bolǵan, strategiyalıq áhmiyetke,
iri sanaat kárxanalarına hám rawajlanǵan infraduzilmege iye, sonıń menen birge
perspektivalı ekonomikalıq hám mádeniy oraylar bolǵan xalıq punktleri;

2
O’zbekiston Respublikasinng Konstitutsiyasi. Qanun.: “O’zbekiaston” 2023
3
O’zbekiston Respublikasinng “O’zbekiston Respublikasinng ma’muriy-huquqiy tuzilishi” to’g’disidagi Qonuni
“O’zbekiston “, 2020

9
 rayonlar — wálayatlar, Qaraqalpaqstan Respublikası quramındaǵı, qaǵıyda jol
menende, qalalar, qalashalar, awıllar hám awıllardan ibarat bolǵan basqarıw
aymaqlıq birlikler;
shegara sızıǵınıń xarakteristikası — shegara sızıǵınıń baǵdarı hám aymaqliq
birlik shegaralarınıń kartografikalıq sızılmasında kórsetilgen, shegara sızıǵın
búklem noqatlarınıń koordinataları, sonıń menen birge orınnıń tiyisli topografikalıq
elementleri menen baylanıstıratuǵın shegara noqatları ortasındaǵı aralıq kórsetilgen
halda, shegara sızıǵınıń ótiw xarakteristikaın óz ishine alǵan tiykarǵı hújjet;
qalashalar — xalqınıń sanı, qaǵıyda jol menende, keminde eki mıń adam
bolǵan, sanaat kárxanaları, temirjol stansiyaları hám basqa zárúrli obiektler qasında
jaylasqan, puqaralar jıyınlarınan (máhellelerden) ibarat bolǵan xalıq punktleri;
Ózbekstan Respublikasınıń aymaqliq birlikleri — wálayatlar, rayonlar, qalalar,
qalashalar, awıllar, awıllar, sonıń menen birge Qaraqalpaqstan Respublikası ;
Ózbekstan Respublikasınıń aymaqliq dúzilisi salasındaǵı tiykarǵı principler
tomendegilerden ibarat:
- Ózbekstan Respublikası aymaǵınıń pútinligi hám bólimleri;
- nızamlılıq ;
- aymaqliq birlikler degi mámleket basqarıwdıń natiyjeliligi;
- aymaqliq birliklerdiń sociallıq-ekonomikalıq rawajlaniwi.
Usi nizamniń 5 - statysinda Ózbekstan Respublikası aymaqliq dúzilisiniń
strukturalıq bólimleri aytilģan: Ózbekstan Respublikası wálayatlar, rayonlar,
qalalar, qalashalar, awıllar, awıllardan, sonıń menen birge Qaraqalpaqstan
Respublikasından ibarat.Qaraqalpaqstan Respublikası rayonlar, qalalar, qalashalar,
awıllar hám awıllardan ibarat.
wálayatlar rayonlardan, sonıń menen birge wálayat hám rayon boysıniwinidagi
qalalardan, qalashalar, awıllardan ibarat.wálayatlardıń aymaqliq shegaraları
sheńberinde respublika boysıniwindagi qalalar bolıwı múmkin.
10
 Aymaqliq dúzılıw máseleleri boyınsha komissiyalar aymaqliq dúzılıw
máseleleri maydanınan Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń,
Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesinń usınısların hám de wálayatlar,
Tashkent qala, rayonlar hám qalalar (Qaraqalpaqstan Respublikası rayonları hám
qalaları ) hákimleriniń usinislarin kórip shıǵıw hám de mámleket ekspertizasinan
ótkeriw maqsetinde shólkemlestiriledi.
Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen shólkemlestiriletuģin
komissiya quramına Ózbekstan Respublikası Ádillik ministrligi, Ózbekstan
Respublikası Finans ministrligi, Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq rawajlanıw
hám Ózbekstan Respublikası Jer resursları, geodeziya, kartografiya hám mámleket
kadastrı mámleket komiteti, Ózbekstan Respublikası Mámleket statistika komiteti
basshıları kiritiledi.Kórip shıǵılatuǵın máseleler mazmunına qaray, komissiyalar
quramına mámleket hákimiyatı shólkemleriniń, mámleket basqarıwı
shólkemleriniń lawazımlı shaxsları, sonıń menen birge puqaralıq jámiyeti
institutlarınıń wákilleri de kiritiliwi múmkin.
Qaraqalpaqstan Respublikası Mnistrler Keńesi, wálayatlar hám Tashkent qala,
rayonlar hám qalalar (Qaraqalpaqstan Respublikası rayonları hám qalaları )
hákimleri tárepinen shólkemlestiriletuģin komissiyalar quramına kórip shıǵılatuǵın
máseleler mazmunına qaray, mámleket basqarıwı shólkemleri hám jergilikli
mámleket hákimiyatı shólkemleri tiyisli aymaqlıq bólindileriniń lawazımlı
shaxsları, sonıń menen birge puqaralıq jámiyeti institutlarınıń wákilleri kiritiliwi
múmkin.Komissiyalardıń islew hám olardıń iskerligin tamamlaw tártibi Ózbekstan
Respublikası Ministrler Kabineti árepinen tastıyıqlanadi.Wálayatlardı dúziw hám
tamamlaw Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti usınısına kóre Ózbekstan
Respublikası OliiyMajlis tárepinen ámelge asıriladı.Ózbekstan Respublikası Oliy
Majlis ipalatalari óz kepillikleri sheńberinde:

11
 Ózbekstan Respublikasınıń aymaqliq dúzilisi máselelerine tiyisli qararlar qabıl
etedi;4
Ózbekstan Respublikası Mnistrler Kabinetiniń Ózbekstan Respublikasınıń
aymaqliq dúzilisi máselelerine tiyisli usınısların kórip shıǵadı ;
Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Keńesiniń Qaraqalpaqstan
Respublikasınıń aymaqliq dúzilisi máselelerine tiyisli usınısların ko'redi.
Ózbekstan Respublikasınıń aymaqliq dúzilisi máselelerin kórip shıǵıw
Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı palatalari tárepinen olardıń reglamentları
tiykarında ámelge asıriladı.
Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Kengesi óz kepillikleri sheńberinde:
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń aymaqliq dúzilisi máselelerine tiyisli qararlar
qabıl etedi;
Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler Sovetiniń Qaraqalpaqstan
Respublikasınıń aymaqliq dúzilisi máselelerine tiyisli usınısların kórip
shiģadi.Qaraqalpaqstan Respublikasınıń aymaqliq dúzilisi máselelerine tiyisli
usınıslardı Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi kórip shıǵıw ushın
kiritedi.Qaraqalpaqstan Respublikasınıń aymaqliq dúzilisi máselelerin kórip shıǵıw
Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Kengesi tárepinen onıń Reglamentı
tiykarında ámelge asıriladı.Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler Keńesi óz
kepillikleri sheńberinde:
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń aymaqliq dúzilisi máselelerine tiyisli usınıslar
tayarlaydı ;
rayonlar hám qalalar hákimleriniń Qaraqalpaqstan Respublikasınıń aymaqliq
dúzilisi máseleleri boyınsha ótinishnomalarini kórip shıǵadı ;

4
O’zbekiston Respublikasinng Konstitutsiyasi. Qanun.: “O’zbekiaston” 2023

12
 Qaraqalpaqstan Respublikasınıń aymaqliq dúzilisi máselelerine tiyisli
usınıslardı Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Kengesiga kórip shıǵıw ushın
kiritedi;
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń aymaqliq dúzilisi máseleleri boyınsha
komissiya quraydı.
Jergilikli mámleket hákimiyatı shólkemleriniń aymaqliq dúzılıw salasındaǵı
kepillikleri
Xalıq deputatları wálayatlar, Tashkent qala, rayonlar hám qalalar
(Qaraqalpaqstan Respublikası rayonları hám qalaları ) Keńesleri óz kepillikleri
sheńberinde aymaqliq dúzılıw máselelerine tiyisli qararlar qabıl etedi. Xalıq
deputatları wálayatlar, Tashkent qala, rayonlar hám qalalar (Qaraqalpaqstan
Respublikası rayonları hám qalaları ) Keńesleri tárepinen aymaqliq dúzılıw
máselelerine tiyisli qararlar qabıllaw tártibi olardıń reglamentlarında belgilenedi.
wálayatlar, Tashkent qala, rayonlar hám qalalar (Qaraqalpaqstan Respublikası
rayonlar hám qalalar ) hákimleri óz kepillikleri sheńberinde:
aymaqliq dúzılıw máseleleri boyınsha ótinishnomalar kiritedi;
aymaqliq dúzılıw máseleleri boyınsha komissiyalar quraydı ;
aymaqliq dúzılıw máseleleri boyınsha ótinishnomalarning mámleket
ekspertizasidan ótkeriliwin támiyinleydi;
Jergilikli mámleket hákimiyatı shólkemleri nızam hújjetlerine muwapıq basqa
kepilliklerdi de ámelge asırıwı múmkin
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń tapsırig'iga kóre Ózbekstan
Respublikasınıń aymaqliq dúzilisi máselelerine tiyisli hújjetlerdi, sonday-aq
kartalar hám shegaralar sızıǵı xarakteristikaın tayarlaydı, shegaralar noqatları
koordinatalarınıńń katalogın dúzedi;
aymaqliq birlikler shegaralarınıń tartıslı uchastkalarına anıqlıq kirgiziw
boyınsha usınıslardı Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesine kiritedi;
13
 aymaqliq birlikler shegaraların kelisip alıw ushın kartalar tayarlaydı ;
baspa etiletuǵın (tarqatiletuǵın ) kartalarda aymaqliq birlikler shegaralarınıń
tuwrı sáwlelendiriliwi ústinen qadaǵalawdı ámelge asıradı ;
Aymaqliq birliklerdiń mámleket reyestrini júrgiziw rejimin islep shıǵadı hám
tastıyıqlaw ushın Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesine usınıs etedi hám
de onı júrgizedi;
aymaqliq birliklerdiń gezekshi kartaların tayarlaw rejimin hám olarǵa tiyisli
talaplardı tastıyıqlaydı hám de gezekshi kartalardı júrgizedi;
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń tapsırig'iga ko're Ózbekstan
Respublikasınıń aymaqliq dúzilisi máselelerine tiyisli hújjetlerdi, sanday-aq
kartalar hám shegaralar sızıǵı xarakteristikaın tayarlaydı, shegaralar noqatları
koordinatalarınıńń katalogın dúzedi;
aymaqliq birlikler shegaralarınıń tartıslı uchastkalarına anıqlıq kirgiziw
boyınsha usınıslardı Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesine kiritedi;
aymaqliq birlikler shegaraların kelisip alıw ushın kartalar tayarlaydı ;
baspa etiletuǵın (tarqatiletuǵın ) kartalarda aymaqliq birlikler shegaralarınıń
tuwrı sáwlelendiriliwi ústinen qadaǵalawdı ámelge asıradı ;
Aymaqliq birliklerdiń mámleket reyestrini júrgiziw rejimin islep shıǵadı hám
tastıyıqlaw ushın Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesine usınıs etedi hám
de onı júrgizedi;
aymaqliq birliklerdiń gezekshi kartaların tayarlaw rejimin hám alarǵa tiyisli
talaplardı tastıyıqlaydı hám de gezekshi kartalardı júrgizedi;
Aymaqliq dúzılıw máseleleri boyınsha komissiyalar (endigiden tekstte
komissiya dep júritiledi) aymaqliq dúzılıw máseleleri maydanınan Ózbekstan
Respublikası ministrler Mákemesiniń, Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler
Sovetiniń usınısların hám de wálayatlar, Tashkent qala, rayonlar hám qalalar
(Qaraqalpaqstan Respublikası rayonları hám qalaları ) hákimleriniń
14
ótinishnomalarini kórip shıǵıw hám de mámleket ekspertizasidan ótkeriw
maqsetinde shólkemlestiriledi.
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi tárepinen shólkemlestirilediǵan
komissiya quramına Ózbekstan Respublikası Ádillik ministrligi, Ózbekstan
Respublikası Finans ministrligi, Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq rawajlanıw
hám jarlılıqtı kemeytiw ministrligi, Ózbekstan Respublikası Mámleket salıq
komiteti janındaǵı Kadastr agentligi, Ózbekstan Respublikası Mámleket statistika
komiteti basshıları kiritiledi.
Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler Keńesi, wálayatlar hám Tashkent qala,
rayonlar hám qalalar (Qaraqalpaqstan Respublikası rayonları hám qalaları )
hákimleri tárepinen shólkemlestirilediǵan komissiyalar quramına kórip shıǵılatuǵın
máseleler mazmunına qaray, mámleket basqarıwı shólkemleri hám jergilikli
mámleket hákimiyatı shólkemleri tiyisli aymaqlıq bólindileriniń lawazımlı
shaxsları, sonıń menen birge puqaralıq jámiyeti institutlarınıń wákilleri kiritiliwi
múmkin.
Komissiyalardıń islew hám olardıń iskerligin tamamlaw tártibi Ózbekstan
Respublikası ministrler Mákemesi tárepinen tastiyiqlanadi.
Ózbekstan Respublikasınıń házirgi aymaqliq bóliniwi mámlekettiń óndiriwshi
kúshleri jaǵdayın, olardıń jaylasıw ózgeshelikin, transport hám baylanıs
qurallarınıń rawajlanıwı, orınlardaǵı basqarıwdıń shólkemlestirilgen dúzilisin
sáwlelendiredi. wálayat Ózbekstan Respublikası basqarıwhududiy sistemasındaǵı
joqarı buwın bolıp tabıladı hám eń iri bólindi retinde bólek orın tutadı. Aymaqlıq
sistemanıń qalǵan buwınları — rayon, qala, qalasha, awıl, awıl wálayattıń
strukturalıq bólimleri, ishki buwınları bolıp tabıladı. Awıllıq jaylarındaǵı
ekonomikalıq, xojalıq jáne socialmadaniy turmısqa rayonlar arqalı tikkeley
basshılıq ámelge asıriladı. Ózbekstan Respublikasındaǵı qalalar respublika
boysınuvidagi, wálayat, Qaraqalpaqstan Respublikası hám rayon boysınuvidagi
15
qalalarǵa bólinedi. Respublika boysınuvidagi qalalar qatlamına xalqı 500 mıń
kisiden artıq iri ekonomikalıq, mádeniy, basqarıw oray bolǵan qala (Tashkent
qalası ) kiredi. wálayat, Qaraqalpaqstan Respublikası boysınuvidagi qalalar
gruppaına, qaǵıyda jol menende, keminde 30 mıń xalqı bolǵan, zárúrli basqarıw
áhmiyetke iye bolatuǵın, perspektivalı ekonomikalıq hám mádeniy oraylar dep
esaplanǵan qalalar kiritiliwi múmkin. Rayon boysınuvidagi qalalar gruppaına
sanaat kárxanaları, kommunal xojalıǵı, mámleket uyjoy fondı, rawajlanǵan
socialmadaniy mákemeleri, sawda, ulıwma awqatlanıw, xojalıq xizmet kórsetiw
kárxanaları ámeldegi bolǵan hamsa xalqı 7 mıń kisiden kem bolmaǵan jáne onıń
2/3 bólegin jumısshı, xizmetkerler, olardıń shańaraq aǵzaları shólkemlesken
qalashalar, xalıq punktleri kiredi. Awıl, awıl, qalasha — respublika aymaqliq
sistemasındaǵı eń tómen buwınlar. Qalashalar gruppaına sanaat kárxanaları,
qurılıslar, temirjol staitsiyalari hám basqalar zárúrli ob'yektlar qasında jaylasqan
hám de, qaǵıyda jol menende, keminde 2 mıń xalqı bolǵan xalıq punktleri kiritiliwi
múmkin.
Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar, Tashkent qalasınıń shegaraların
ózgertiw, sonıń menen birge, wálayatlar, qalalar, rayonlar shólkemlestiriw hám
olardı tamamlaw Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısınıń razılıǵı menen ámelge
asıriladı.
" Ózbekstan Respublikasında basqarıwhududiy dúzılıw, taponimik
ob'yektlarga at beriw hám olardıń atların ózgertiw máselelerin sheshiw tártibi
tuwrısında" gi nızam (1996 -jıl 30 avgust ) de wálayatlar, rayonlar, qalalar,
qalashalar, awıllar, awıllardı dúziw, tamamlaw, olardıń shegaraların ózgertiw,
basqarıw oraylardı kóshiriw tártibi belgilengen.
Ózbekstannıń aymaqliq dúzilisi, xalqı hám materiallıq múmkinshilikleri
Ózbekstan Respublikası ózinińmilliy mámleket aymaǵına iye bolıp, onıń aymaqliq

16
dúzilisin ózi ǵárezsiz belgileydi. Ózbekstan Respublikası Oraylıq Aziya regioniniń
ortasında, Amudarya menen Sirdaryoning aralıǵinda jaylasqan.
Ózbekstan Aymaǵı arqa-batısda Turan oypatlıǵınıń, qublası -shıǵısda
Tyanshan hám Olay tawlarınıń hám qubla-batısda Qızılqum shólining bir bólegin
iyeleydi. Ózbekstan Respublikasınıń aymaǵı 448, 9 mıń kv. km. ni tashkil etip,
shıǵıstan batısqa shekem 1425 kmga, qubladan arqaǵa shekem 930 km ga
shozılǵan. Onıń aymaǵı hám shegaraları qol qatılmas, mámleket tárepinen
qorǵawlanadı. Ózbekstan áyyemginde de, házir de shıǵıs hám batıs, arqa hám
qubla arasındaǵı Kópden kóp xalıqlar hám mámleketler arasındaǵı baylanıslardı
bir- biri menen baylaw mámleket bolıp tabıladı.
Ózbekstan Respublikası Konstituciyasiniń 68—69 - mod- delerinde Ózbekstan
Respublikası wálayatlar, rayonlar, qala -lar, qalashalar, awıllar, awıllar, sonıń
menen birge, Qoraqal-pog'iston Respublikasından ibarat bo'Iib, olardıń
shegaraların ózgertiw, sonıń menen birge wálayatlar, qalalar, rayonlar
shólkemlestiriw hám olardı tamamlaw Ózbekstan Respublikası Joqarı Majli-sining
razılıǵı menen ámelge asıriladı, dep belgilep qoyılǵan. Ózbekstan Respublikası
quramına Qaraqalpaqstan Res- publikasi hám 12 basqarıw wálayat kiredi. Onıń
paytaxtı Tashkent qalası bolıp tabıladı. Tómendegi keste Ózbekstan Respublikası -
dıń aymaqliq dúzilisin anıq hám ayqın kórsetedi.
Qaraqalpaqstan Respublikası (burınǵı Qaraqalpaqstan toliq huqıqlı
Respublikası ) 1992- jıl 9 - yanvarda suverenli respublika mártebein aldı. Onıń
maydanı 166, 6 mıń kvadrat kilometrge teń bolıp, 1530, 2 mıń kisi jasaydı.
Qaraqalpaqstan Res- publikasi quramına 14 awıl rayonı (Amudarya, Beruniy,
Kegeyli, Moynaq, Nókis, Taxtakópir, Tórtko'I, Xójeyli, Shımbay, Shumanay,
EllikqaPa, Qanlıqo'l, Qoraózek, Qońırat ) hám 12 qala (Nókis, Beruniy, Bostan,
Manǵıt, Moynaq, Taxiatosh, Turtkul, Shalshıqod, Shımbay, ¦Shumanay, Xójeyli,

17
Qońırat ) kiredi. Qaraqalpaqstandıń paytaxtı Nókis qalası bolıp, ol jaǵdayda
236700 kisi jasaydı.
Andijan wálayatı — (1941- jıl 6 - martda islengen) may-doni 4, 2 kv. km ni
quraydı, xalqı 2222, 6 mıń kisi. And-ijon wálayatı quramında 14 awıl rayonı
(Andijan, Asaka, Balıqchi, Bulaqboshi, Boz, Jalolquduq, Izboskan, Marha-mat,
Altınko'l, Ullınor, Xo'jaobod, Shahrixan, Qo'rg'on-tóbe, Paxtaobod) hám II ta qala
(Andijan, Asaka, Marhamat Shahrixan, Qorasuv, Qo'rg'ontepa) bar. wálayattıń
orayı Andijan qalası bolıp tabıladı.
Buxara wálayatı — (1938- jıl 15- aprelde islengen) maydanı 40, 3 mıń kvadrat
kilometrdi quraydı, xalqı 1442, 2 mıń kisi. Buxara wálayatı quramında 11 awıl
rayonı (Buxara, vobkent, Jondor, Kogon, Olot, Peshku, Romiton, Shofirkon,
Qoravulbozor, Qorako'l, G'ijduvon) hám 11 sha-hár (Buxara, Kogon, Gijduvon,
G'alaosiyo, vobkent, Olot, Gazlı, Romiton, Shofirkon, Qorako'l, Qarawılbozor)
bar. wálayattıń orayı Buxara qalası bolıp tabıladı.
Jizzaq wálayatı — (1973- jıl 29 - dekabrde islengen) may-doni 21, 2 mıń
kvadrat kilometrdi quraydı, wálayatda 996, 9 mıń kisi jasaydı. wálayat quramında
12 awıl rayonı (Arna-say, Maqpal, Doslıq, Jizzaq, Ílǵallı, Jeńisobod, Zomin,
Xatkercho'l, Paxtakesh, Forish, Jańaobod, G'allaorol) hám 7 qala (Sahraobod,
Doslıq, Jizzaq, Marjanbuloq, Gagarin, Paxtakesh, G'allaorol) bar. wálayat orayı
Jizzaq qalası bolıp tabıladı.
Navaiy wálayatı - (1982- jıl 20 - aprelde islengen, 1988-jıl 6 - sentyabrde
tamamlanılıp, 1992- jıl 28- iyunda qayta tiklendi) may-doni 110, 9 mıń kvadrat
kilometrge teń bolıp, 794, 1 mıń kisi jasaydı. wálayat aymaǵında 8 awıl rayonı
(Konimex, Sortba-hor, Karmana, Nurota, Tóbedi, Uchquduq, Xatirchi, Qızıltepa)
hám 6 qala (Zarafshon, Navaiy, Nurota, Uchquduq, Karma-na, Qızıltepa) bar.
wálayat orayı Navaiy qalası bolıp tabıladı.

18
 Namangan wálayatı — (1941 - jıl 6 - martda islengen, 1960 - jıl 25- yanvarda
tamamlanılıp, 1967- jıl 18- dekabrde qayta tik-langan) maydanı 7, 4 mıń kvadrat
kilometr bolıp, 1959, 2 mıń kisi jasaydı. wálayat quramında 11 awıl rayonı
(Kosonsoy, Mingbuloq, Namangan, Narın, Pop, Tóreqo'rg'on, Uychi, Uchqo'rg'on,
Saray, Chust, Jańaqo'rg'on) hám 8 qala (Kosonsoy, Namangan, Pop, Tóreqo'rg'on,
Uchqo'rg'on, Saray, Chust, Haqqulobod) bar. wálayat orayı Na-mangan qalası
bolıp tabıladı.
Samarqand wálayatı — (1938- jıl 15- yanvarda islengen) maydanı 16, 8 mıń
kvadrat kilometr bolıp, 2718, 7 mıń kisi jasaydı. wálayat aymaǵında 14 awıl rayonı
(Bulung'ur, Lágen- bay, Ishtixon, Úlkenqo'rg'on, Narpay, Nurobod, Oqdaryo,
Payariq, Tómenderg'om, Paxtashı, Samarqand, Toyloq, Urgut, Qosrobod) hám 11
qala (Bulung'ur, Jomboy, Juma, Jumıs- tixon, Úlkenqo'rg'on, Nurobod, Oqtosh,
Payariq, Samarqand, Urgut, Shelek) bar. wálayat orayı Samarqand qalası bolıp
tabıladı
Sirdaryo wálayatı - (1963- jıl 16 - fevralda islengen) maydanı 4, 3 mıń kvadrat
kilometr bolıp, 653, 6 mıń kisi jasaydı. wálayat quramında 8 awıl rayonı (Boyovut,
Gulis-ton, Suw saqlaǵısh, Xatkerobod, Oqoltin, Sayxunobod, Sirdaryo, Xovos)
hám 5 qala (Baxıt, Gúlistan, Sirdaryo, Shıyrın, Jańayer) bar. wálayat orayı Gúlistan
qalası bolıp tabıladı.
Surxondaryo wálayatı — (1941- jıl 6 - martda islengen) maydanı 20, 1 mıń
kvadrat metr bolıp, 1774, 4 mıń kisi jasaydı.
wálayat aymaǵında 14 awıl rayonı (Sıyaq, Bandixon, Boysun, Denov,
Jarqo'rg'on, Muzrabod, Altınsoy, Tárepke- Aziya, Termiz, Uzın, Sherobod,
Kebirshi, Qıziriq, Qum-qo'rg'on) hám 8 qala (Boysun, Denov, Jarqo'rg'on, Ter-miz,
Sharg'un, Sherobod, Kebirshi, Qumqo'rg'on) bar. wálayat orayı Termiz qalası bolıp
tabıladı.

19
 Tashkent wálayatı — (1938- jıl 15- yanvarda islengen) maydanı Tashkent
qalası menen birge esaplaǵanda 15, 6 mıń kvadrat kilometr bolıp, 4520, 4 mıń kisi
jasaydı. wálayat quramında 15 awıl rayonı (Bekobod, Bo'ka, Bostanlıq, Záńgiota,
Oqqo'r-g'on, Ahangaran, Parkent, Pskent, Tashkent, Chinoz, Joqarı Chirchiq,
Jańayo'l, orta Chirchiq, Qibray, Tómen Chirchiq) hám 16 qala (Angren, Bekobod,
Bo'ka, „Dosobod", Keles, Alma -liq, Ahangaran, Oqqo'rg'on, Parkent, Pskent,
To'ytepa, Chinoz, Chirchiq, Jańaobod, Jańayo'l, Ǵázzelkent) bar. wálayat orayı
Tashkent qalasında jaylasqan.
Ferǵana wálayatı — (1938- jıl 15- yanvarda islengen) maydanı 6, 7 mıń
kvadrat kilometr bolıp, 2709, 3 mıń kisi jasaydı. wálayat quramında 15 awıl rayonı
(Beshariq, Bag'dod, Buvayda, Dang'ara, Jazyovon, Oltiariq, Oxun-babayev,
Rishton, So'x, Taslaq, Uchko'prik, Ferǵana, Ayralıq, Ózbekstan, Quva) hám 9 qala
(Ferǵana, Mar-g'ilon, Quva, Quvasoy, Qo'qon, Beshariq, Rishton, Yaypan, Hamza)
bar. wálayat orayı Ferǵana qalası bolıp tabıladı.
Xorezm wálayatı — (1938- jıl 15- yanvarda islengen) maydanı 6, 1 mıń
kvadrat kilometr bolıp, 1350, 1 mıń kisi jasaydı. wálayat aymaǵında 10 awıl rayonı
(Bog'ot, Gur-lan, Urǵanch, Xiva, Mıńasp, Xonqa, Shovot, Jańaariq, Jańabozor,
Qosko'pir) hám 3 qala (Drujba, Urǵanch, Xiva) bar. wálayat orayı Urǵanch qalası
bolıp tabıladı.
Qashqadárya wálayatı — (1943- jıl 20 - yanvarda islengen) maydanı 28, 6 mıń
kvadrat kilometr bo'Iib, 2215, 8 mıń kisi
jasaydı. wálayat aymaǵında 13 awıl rayonı (Dıyxanobod, Kásipi, Kitap,
Koson, Mirishkor, Muborak, Nıshan, Chiro-qchi, Qalasısabz, Yakkaboǵ, Qamashi,
Qarsı, G'uzor) hám 12 qala (Beshkent, Kitap, Koson, Muborak, Tollimarjon,
Shırashı, Qamashi, G'uzor, Yakkaboǵ, Jańa Nıshan, Qalasısabz) bar. wálayat orayı
Qarsı qalası bolıp tabıladı.

20
 Tashkent qalasında 2156, 5 mıń kisi jasaydı. Tashkentte 11 — Uchtepa,
Bektemir, Mırza Ullıbek, Murapod, Sırǵalı, Sobir Rahimov, Chilonzor,
Shayhontohur, Yunusobod, Jalǵızsaroy, Hamza rayonları bar.
Ózbekstan xalqı tez ósip baratırǵan mámleketler qatarına kiredi. 1991- jılda
Ózbekstan xalqınıń sanı 20, 7 mln. kisin shólkemlesken bolsa, ǵárezsizlikten
keyingi 14 jıl dawamında xalıq sanı 125, 6 procentke o'sdi hám 2006 - jıldıń1-
yanvarında 26 mlmdan asdı. Ózbekstanda 120 dan artıq millet hám xaliqlardiń
wákilleri jasaydı. Xalıq sanında ózbeklerdiń úlesi jıldan jılǵa ósip barıp atır. Xalıq
quramında ózbeklerdiń úlesi 1989 - jılda 71, 4 protsentti shólkemlesken bolsa,
1997- jılda 78- procentke jetti. Ózbekstannıń ıqlım sharayatı qolay, Ózbekstan onıń
jayinde úlken janar may, energetika, mineral shiyki zat, strategiyalıq hám qurılıs
materialları rezervleri bar.
Ózbekstan aymaǵında oǵada zárúrli strategiyalıq derekler —neft hám gaz
kondensati, tábiyiy gaz boyınsha 155 kán, qımbat bahalı metallar boyınsha 40 tan
artıq, reńli, kemde-kem ushraytuǵın hám radioaktiv metallar boyınsha 40 ta, taw
kenshilik-ximiya
shiyki zatı boyınsha 15 kán izlep tabılǵan. Gaz rezervleri 2 trln. kubometrge
ya-qın, kómir — 2 mlrd. tonnadan artıq.
Eń iri gaz hám neft kánleri Ústúrt, Buxara -Xiva, Qubla-batıs Hisor,
Surxondaryo, Ferǵana regionlarında jaylasqan. Ferǵana, Oltiariq hám Buxara
neftni qayta islew zavodlarında xilma- qıylı neft hám gaz ónimleri islep shıǵarılıp
atır. Kómir Angren, Sharg'un hám Boysun kánlerinde qazib shıǵarılıp atır.
Mámleketimiz úlken gidroenergiya potencialına iye. Chorvoq, Ǵázzelkent,
Farhod GESlari, jámi 28 gidroelektroenergetik stansiyaları islep atır. Sonıń menen
birge, Sirdaryo, Navaiy, An-gren hám basqa ıssılıq elektrostansiyalari bar.
Ózbekstan fosforitlarga bay bolıp, fosfat tóginler — biraq-fos hám
ammoniylashtirilgan superfosfat islep shıǵaratuǵın iri kárxanalar islep turıptı.
21
Usılardan eń úlkeni Qızılqum fosfarit kombinatı bolıp tabıladı. Sonıń menen birge,
úlken muǵdardaǵı rezervlerge iye kaliy duzı, tas duzı kánleri ámeldegi bo'Iib,
olardan kaliyli tóginler, kalsiy hám kaustik sodalar islep shıǵarılıp atır. Qońırat
soda zavodı eń iri kárxanalardan biri esaplanadı.
Ózbekstanda dúnyada kútá úlken altın, gúmis, mıs, qorǵasın, rux, volfram hám
basqa qımbat bahalı hám de jer qushaǵında kem ushraytuǵın metal rezervlerine bay
kánler tabılǵan hám olardan paydalanılıp atır. Altındıń tiykarǵı rezervleri, kánleri
Oraylıq Qızılqumda jaylasqan. Muruntov altın koni dúnyadaǵı eń iri kánler turine
kiredi. Ózbekstanda 40 tan artıq altın kánleri tabılǵan bolıp, olardaǵı rezervler boyı
-cha respublikamız dúnyada tórtinshi orında turadı.
Respublika ximiya kárxanalarında oǵada qımbatlı yarım tay-yar ónim —
kaprolaktam islep shıǵarıw jolǵa qoyılǵan. Kaprolaktamni qayta islew nátiyjesinde
kapron talshıqları hám sabaqları, olardan gezleme, ǵalı, toqima emes materiallar
hám basqa xalıq tutınıwı buyımları tayarlanıp atır.
Juwmaq etip aytqanda, Ózbekstan óz jer astı baylıqları bi-lan haqılı súwrette
maqtanadı — bul jerde ataqlı Mendeleyev dáwirli sistemasınıń derlik barlıq
elementleri tabılǵan. Házirge shekem 2700 den zıyat túrli paydalı qazilma kánleri
hám metall ámeldegi bolǵan jaylar anıqlanǵan. Ulıwma mineral shiyki zat
potensialı 3, 3 trln. AQSH dollarınan artıqlaw bahalanǵan.
Ózbekstan topıraǵı ónimli, suwǵarılatuǵın -dıyxanshılıq ri-vojlangan.
Ózbekstannıń jer fondı 44, 74 mln.gektardı quraydı, usılardan 32 mln. gektarı awıl
xojalıq islep chiqa- rishida paydalanıladı. Awıl xojalıq jerleriniń úlken bólegi (83,
5 procenti) otlaq hám jaylawlardan ibarat. Suwǵarılatuǵın jerlerdiń ulıwma
maydanı 4, 3 mln.gektar bolıp, olar, tiykarlanıp, Ferǵana hám Zarafshon
oypatlıqları, Qashqadárya, Surxondaryo hám Xorezm oazisleri, Xatkercho'l
dızbekinde jaylasqan.

22
 Ózbekstanda sırtqı bazarda talap úlken bolǵan ónim — paxta talshıǵı
jetiwtiriledi. Buxara, Andijan hám Ferǵana to'qi-machilikkombinatlari, 30 dan artıq
sabaq yigiruv-to'quv fabrika -lari, kóplegen paxtanı qayta islew hám may zavodları
islep atır. Respublika paxta talshıǵı islep shıǵarıw boyınsha dúnyada tórtinshi jáne
onı kirip qılıw boyınsha ekinshi orında turadı.
Ózbekstan mıywe-palız eginleri, júzim, qorako'l teri, jún jetiw-tirish boyınsha
dúnyadaǵı jetekshi mámleketler qatarından orın iyeleydi. Ekologiyalıq tárepten
sap, kóp muǵdarda qımbatlı azıq elementları hám dármandorilarga bay júzim,
ánjir, ánar, alma, almurt, shaptalı sıyaqlı qarıydargir miyweleri menen de jáhánda
belgili. Hár jılı 16, 5 mln. dekalitr kóleminde 30 dan artıq xildagi vino, shampan,
konyak islep shiǵarıladı. Ózbekstan vinoları xalıq aralıq yarmarka, tańlaw hám
kórgezbelerde 92 medal menen táǵdirlengen.
15-element. Aymaqliq birliklerdiń mámleket reyestri
Aldınǵı tahrirga qarang.
Aymaqliq birliklerdi mámleket diziminen ótkeriw Ózbekstan Respublikası
Mámleket salıq komiteti janındaǵı Kadastr agentligi tárepinen olardı Aymaqliq
birliklerdiń mámleket reyestriga kirgiziw jolı menen ámelge asıriladı.
Aymaqliq dúzılıw máseleleri boyınsha usınıs yamasa ótinishnomalar usınıs
etken mámleket shólkemleri kepillikli mámleket organlar tárepinen unamlı qarar
qabıl etilgeninen keyin on kún ishinde tiyisli hújjetlerdi Aymaqliq birliklerdiń
mámleket reyestriga kirgiziw ushın Ózbekstan Respublikası Mámleket salıq
komiteti janındaǵı Kadastr agentligine kirgiziwi shárt.
Aymaqliq birliklerdiń mámleket reyestri tómendegiler tuwrısındaǵı
informaciyanı óz ishine aladı :
aymaqliq birliklerdiń taypaları hám atları ;
aymaqliq birliklerdiń basqarıw orayları ;
aymaqliq birliklerdiń xarakteristikaları hám kartografikalıq suwretleri;
23
 aymaqliq birliklerdi dúziw, tamamlaw hám olardıń shegaraların ózgertiw,
aymaqliq birliklerdiń basqarıw orayların belgilew hám kóshiriw, aymaqliq birlikler
boysınuvini ózgertiw sáneleri;
aymaqliq birlik quramına kiretuǵın aymaqliq birliklerdiń dizimi;
Aymaqliq birliktiń arnawlı bir aymaqliq birlik quramına tiyisliligi;
aymaqliq birlikler maydanı hám olardıń aymaǵında jasaytuǵınlıq xalıq sanı
(xalıqtı aqırǵı dizimge alıw maǵlıwmatları boyınsha ).
Aymaqliq birliklerdiń mámleket reyestrini júrgiziw tártibi Ózbekstan
Respublikası ministrler Mákemesi tárepinen belgilenedi.
Òzbekistan Respublikasiniń hákimshilik -aymaqliq dùzilisi tuwrisindaģi
nizamniń 16 babi haki-aymaqliq birlikleriniń oraylarin belgilew hám kòshiriw
haqqinda bolip, ogan kòre
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń paytaxtın belgilew hám kóshiriw
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń paytaxtın belgilew hám kóshiriw Ózbekstan
Respublikası Joqarı Jıynalısınıń razılıǵı menen Qaraqalpaqstan Respublikası
Joqarǵi Kengesi tárepinen ámelge asıriladı.
Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler Keńesi Qaraqalpaqstan Respublikası
Joqarǵi Kengesiga tómendegi hújjetlerdi usınıs etedi:
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń paytaxtın belgilew yamasa kóshiriw zárúrligi
hám maqsetke muwapıqlıǵı tiykarlantirilgan usınıs ;
Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler Keńesi tárepinen islengen komissiya
juwmaǵı ;
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń paytaxtın belgilew yamasa kóshiriw menen
baylanıslı tiyisli esap -kitaplar hám ǵárejetlerdi finanslıq támiynlew dárekleri.
Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Kengesi baslıǵı Qaraqalpaqstan
Respublikası ministrler Sovetiniń Qaraqalpaqstan Respublikasınıń paytaxtın
belgilew yamasa kóshiriw tuwrısındaǵı usınısı kelip túskennen keyin on kún
24
ishinde onı Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Kengesi Prezidiumınıń
sheshimine muwapıq Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı palatalariga
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń paytaxtın belgilew yamasa kóshiriwge razılıq
beriw máselesin kórip shıǵıw ushın jiberedi.
Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı palatalari otız kún ishinde bul
máseleni kórip shıǵadı hám Qaraqalpaqstan Respublikasınıń paytaxtın belgilew
yamasa kóshiriwge razılıq beriw máselesi boyınsha qararlar qabıl etedi.
Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Kengesi Ózbekstan Respublikası Joqarı
Jıynalısı palatalarınıń Qaraqalpaqstan Respublikasınıń paytaxtın belgilew yamasa
kóshiriwge razılıq beriw tuwrısındaǵı qararları kelip túskennen keyin on kún
ishinde Qaraqalpaqstan Respublikasınıń paytaxtın belgilew yamasa kóshiriw
tuwrısında qarar qabıl etedi.
Wálayatlardıń basqarıw orayların belgilew hám kóshiriw
wálayatlardıń basqarıw orayların belgilew hám kóshiriw Ózbekstan
Respublikası ministrler Mákemesiniń usınısına kóre Ózbekstan Respublikası Joqarı
Jıynalısı tárepinen tiyisli wálayatlar hákimleriniń ótinishnomalari tiykarında
ámelge asıriladı.
Tiyisli wálayat hákimi Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesine
tómendegi hújjetlerdi usınıs etedi:
wálayattıń basqarıw orayın belgilew yamasa kóshiriw zárúrligi hám maqsetke
muwapıqlıǵı tiykarlantirilgan ótinishnoma;
tiyisli wálayat xalıq deputatları Sovetiniń wálayat basqarıw orayın belgilew
yamasa kóshiriw máselesine tiyisli sheshimi;
tiyisli wálayat hákimi tárepinen islengen komissiya juwmaǵı ;
wálayattıń basqarıw orayın belgilew yamasa kóshiriw menen baylanıslı tiyisli
esap -kitaplar hám ǵárejetlerdi finanslıq támiynlew dárekleri.

25
 Tiyisli wálayat hákiminiń wálayat basqarıw orayın belgilew yamasa kóshiriw
haqqındaǵı ótinishnaması maqullangan táǵdirde, Ózbekstan Respublikası
ministrler Mákemesi wálayattıń basqarıw orayın belgilew yamasa kóshiriw
haqqındaǵı usınıstı hám de Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı Nızamshılıq
palatasınıń hám Senatining qararları joybarların on kún ishinde tayarlaydı hám de
bul elementtıń ekinshi bóleginde názerde tutılǵan hújjetler menen birge Ózbekstan
Respublikası Joqarı Jıynalısına kórip shıǵıw ushın kiritedi.
1.2. Walayatlar qalalalar rayonlar qalashalar awillar sonday-aq
Qaraqalpaqstan Respublikasiniń shòlkemlestiriliwwi hám biykar qiliniwi
Òzbekistan Respublikasi Konstituciyasiniń 84-statyasinda, "Qaraqalpaqstan
Respublikasi Walayatlar, Tashket qalasiniń shegaralarin òzgertiriw walayatlar,
qalalar, rayonlar sholhàm olardi juwmaqlaw Òzbekistan Respublikasiniń Oliy
Majlisi tarepinen amelge asiriladi"- dep kòrsetilgen.5
"Ózbekistan Respublikasiniń hákimshilik -aymaqliq dùzilisi tuwrisindaģi "
Nizamniń 4- babinda haki-aymaqliq birlikler,yaģniy qalalar, rayonlar, qalashalar,
awillar hàm Qaraqalpaqstan Respublikasin duziw ham juwmaqlaw korsetilgen.
Oģan kòre:Wálayat shegaralarınıń hám wálayat quramına aymaqları ótkerilip
atırǵan aymaqliq birlikler shegaralarınıń kartografikalıq sızılması hám de wálayat
shegaraları sızıǵınıń xarakteristikası (wálayattı dúziw tuwrısındaǵı usınısqa
qosımsha etiledi);
quramına tamamlanılıp atırǵan wálayat aymaǵı ótkerilip atırǵan aymaqliq
birlikler shegaralarınıń kartografikalıq sızılması hám aymaqliq birlikler shegaraları
sızıǵınıń xarakteristikası (wálayattı tamamlaw tuwrısındaǵı usınısqa qosımsha
etiledi);
wálayattı dúziw yamasa tamamlaw menen baylanıslı tiyisli esap -kitaplar hám
ǵárejetlerdi finanslıq támiynlew dárekleri.
5
O’zbekiston Respublikasinng Konstitutsiyasi. Qanun.: “O’zbekiaston” 2023

26
 Wálayatlardı dúziw hám tamamlaw
wálayatlardı dúziw hám tamamlaw Ózbekstan Respublikası ministrler
Mákemesiniń usınısına kóre Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı tárepinen
ámelge asıriladı.
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi Ózbekstan Respublikası Joqarı
Jıynalısına tómendegi hújjetlerdi usınıs etedi:
wálayattı dúziw yamasa tamamlaw zárúrligi hám maqsetke muwapıqlıǵı
tiykarlantirilgan usınıs ;
Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı Nızamshılıq palatasınıń hám
Senatining qararları joybarları ;
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi tárepinen islengen komissiya
juwmaǵı ;
Respublika boysınuvidagi qalalardı dúziw hám tamamlaw
Respublika boysınuvidagi qalalardı dúziw hám tamamlaw Ózbekstan
Respublikası ministrler Mákemesiniń usınısına kóre Ózbekstan Respublikası Joqarı
Jıynalısı tárepinen ámelge asıriladı.
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi Ózbekstan Respublikası Joqarı
Jıynalısına tómendegi hújjetlerdi usınıs etedi:
respublika boysınuvidagi qalanı dúziw yamasa tamamlaw zárúrligi hám
maqsetke muwapıqlıǵı tiykarlantirilgan usınıs ;
Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı Nızamshılıq palatasınıń hám
Senatining qararları joybarları ;
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi tárepinen islengen komissiya
juwmaǵı ;
Respublika boysınuvidagi qala shegaralarınıń hám respublika boysınuvidagi
qala quramına aymaqları ótkerilip atırǵan aymaqliq birlikler shegaralarınıń
kartografikalıq sızılması hám de respublika boysınuvidagi qala shegaraları
27
sızıǵınıń xarakteristikası (respublika boysınuvidagi qalanı dúziw tuwrısındaǵı
usınısqa qosımsha etiledi);
quramına tamamlanılıp atırǵan respublika boysınuvidagi qala aymaǵı ótkerilip
atırǵan aymaqliq birlikler shegaralarınıń kartografikalıq sızılması hám aymaqliq
birlikler shegaraları sızıǵınıń xarakteristikası (respublika boysınuvidagi qalanı
tamamlaw tuwrısındaǵı usınısqa qosımsha etiledi);
respublika boysınuvidagi qalanı dúziw yamasa tamamlaw menen baylanıslı
tiyisli esap -kitaplar hám ǵárejetlerdi finanslıq támiynlew dárekleri.
Wálayat hám rayon boysınuvidagi qalalardı, wálayatlar rayonların, Tashkent
qala rayonların hám wálayat boysınuvidagi qalalar rayonların dúziw hám de
tamamlaw
wálayat hám rayon boysınuvidagi qalalardı, wálayatlar rayonların, Tashkent
qala rayonların hám wálayat boysınuvidagi qalalar rayonların dúziw hám de
tamamlaw Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń usınısına kóre
Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı tárepinen tiyisli wálayatlar hákimleriniń,
Tashkent qalası rayonlarına salıstırǵanda bolsa — Tashkent qala hákiminiń
ótinishnomalari tiykarında ámelge asıriladı.
Tiyisli wálayat yamasa Tashkent qala hákimi Ózbekstan Respublikası
ministrler Mákemesine tómendegi hújjetlerdi usınıs etedi:
tiyisli qala yamasa rayondı dúziw yamasa tamamlaw zárúrligi hám maqsetke
muwapıqlıǵı tiykarlantirilgan ótinishnoma
Qala yamasa rayondı dúziw yamasa tamamlaw máselesi boyınsha wálayat
xalıq deputatları Sovetiniń sheshimin, Tashkent qalası rayonına salıstırǵanda bolsa
— xalıq deputatları Tashkent qala Sovetiniń sheshimi;
wálayat yamasa Tashkent qala hákimi tárepinen islengen komissiya juwmaǵı ;
qala yamasa rayon shegaralarınıń hám qala yamasa rayon quramına aymaqları
ótkerilip atırǵan aymaqliq birlikler shegaralarınıń kartografikalıq sızılması hám de
28
qala yamasa rayon shegaraları sızıǵınıń xarakteristikası (qala yamasa rayondı
dúziw tuwrısındaǵı usınısqa qosımsha etiledi);
quramına tamamlanılıp atırǵan qala yamasa rayon aymaǵı ótkerilip atırǵan
aymaqliq birlikler shegaralarınıń kartografikalıq sızılması hám aymaqliq birlikler
shegaraları sızıǵınıń xarakteristikası (qala yamasa rayondı tamamlaw tuwrısındaǵı
usınısqa qosımsha etiledi);
qala yamasa rayondı dúziw yamasa tamamlaw menen baylanıslı tiyisli esap -
kitaplar hám ǵárejetlerdi finanslıq támiynlew dárekleri.
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi tiyisli wálayat yamasa Tashkent
qala hákiminiń qala yamasa rayondı dúziw yamasa tamamlaw haqqındaǵı
ótinishnomasini ótinishnoma kelip túskeninen keyin otız kún ishinde kórip shıǵadı
jáne onı maqullaydi yamasa biykarlaw etedi.
Tiyisli wálayat yamasa Tashkent qala hákiminiń qala yamasa rayondı dúziw
yamasa tamamlaw haqqındaǵı ótinishnaması maqullangan táǵdirde, Ózbekstan
Respublikası ministrler Mákemesi qala yamasa rayondı dúziw yamasa tamamlaw
tuwrısındaǵı usınıstı hám de Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı Nızamshılıq
palatasınıń hám Senatining qararları joybarların on kún ishinde tayarlaydı hám de
bul elementtıń ekinshi bóleginde názerde tutılǵan hújjetler menen birge Ózbekstan
Respublikası Joqarı Jıynalısına kórip shıǵıw ushın kiritedi.
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń shegaraların ózgertiwQaraqalpaqstan
Respublikasınıń shegaraları tek onıń razılıǵı menen Qaraqalpaqstan Respublikası
Joqarǵi Keńesiniń sheshimi tiykarında Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı
tárepinen ózgertiliwi múmkin.
23-element. wálayatlardıń hám Tashkent qalasınıń shegaraların ózgertiw
wálayatlardıń hám Tashkent qalasınıń shegaraların ózgertiw Ózbekstan
Respublikası ministrler Mákemesiniń usınısına kóre Ózbekstan Respublikası Joqarı
Jıynalısı tárepinen ámelge asıriladı.
29
 Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi Ózbekstan Respublikası Joqarı
Jıynalısına tómendegi hújjetlerdi usınıs etedi:
wálayatlardıń yamasa Tashkent qalasınıń shegaraların ózgertiw zárúrligi hám
de maqsetke muwapıqlıǵı tiykarlantirilgan usınıs ;
Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı Nızamshılıq palatasınıń hám
Senatining qararları joybarları ;
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi tárepinen islengen komissiya
juwmaǵı ;
wálayat yamasa Tashkent qalası shegaralarınıń hám de wálayattıń yamasa
Tashkent qalasınıń shegaraları ózgeriwi munasábeti menen shegaraları ózgertirilip
atırǵan aymaqliq birlikler shegaralarınıń kartografikalıq sızılması hám de wálayat
yamasa Tashkent qalası shegaraları sızıǵınıń xarakteristikası ;
wálayattıń yamasa Tashkent qalasınıń shegaraların ózgertiw menen baylanıslı
tiyisli esap -kitaplardı hám ǵárejetlerdi finanslıq támiynlew dárekleri
Respublika boysınuvidagi qalalar shegaraların ózgertiw
Respublika boysınuvidagi qalalar shegaraların ózgertiw Ózbekstan
Respublikası ministrler Mákemesiniń usınısına kóre Ózbekstan Respublikası Joqarı
Jıynalısı tárepinen ámelge asıriladı.
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi Ózbekstan Respublikası Joqarı
Jıynalısına tómendegi hújjetlerdi usınıs etedi:
respublika boysınuvidagi qala shegaraların ózgertiw zárúrligi hám maqsetke
muwapıqlıǵı tiykarlantirilgan usınıs ;
Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı Nızamshılıq palatasınıń hám
Senatining qararları joybarları ;
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi tárepinen islengen komissiya
juwmaǵı ;

30
 respublika boysınuvidagi qala shegaralarınıń hám respublika boysınuvidagi
qala shegaralarınıń ózgeriwi munasábeti menen shegaraları ózgertirilip atırǵan
aymaqliq birlikler shegaralarınıń kartografikalıq sızılması hám de respublika
boysınuvidagi qala shegaraları sızıǵınıń xarakteristikası ;
Respublika boysınuvidagi qalanıń shegaraların ózgertiw menen baylanıslı
tiyisli esap -kitaplar hám ǵárejetlerdi finanslıq támiynlew dárekleri.
Wálayat yamasa rayon boysınuvidagi qalalardıń, wálayatlar rayonlarınıń,
Tashkent qalası rayonlarınıń hám wálayat boysınuvidagi qalalar rayonlarınıń
shegaraların ózgertiw wálayat yamasa rayon boysınuvidagi qalalardıń, wálayatlar
rayonlarınıń, Tashkent qalası rayonlarınıń hám wálayat boysınuvidagi qalalar
rayonlarınıń shegaraların ózgertiw Ózbekstan Respublikası ministrler
Mákemesiniń usınısına kóre Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı tárepinen
tiyisli wálayatlar hám Tashkent qala hákimleriniń ótinishnomalari tiykarında
ámelge asıriladı.
Tiyisli wálayat yamasa Tashkent qala hákimi Ózbekstan Respublikası
ministrler Mákemesine tómendegi hújjetlerdi usınıs etedi:
tiyisli qala yamasa rayondıń shegaraların ózgertiw zárúrligi hám maqsetke
muwapıqlıǵı tiykarlantirilgan ótinishnoma;
tiyisli wálayat yamasa Tashkent qala xalıq deputatları Sovetiniń qala yamasa
rayondıń shegaraların ózgertiw tuwrısındaǵı máseleni kórip shıǵıw haqqındaǵı
sheshimi;

31
 2-bap. Qaraqalpaqstan Respublikasi, Walayatlar hám Tashkent qalasiniń
shegaralarin òzgertiriw tartibi hám Qaraqalpaqstan Respublikasi
huquqiy statusi
2.1. Qaraqalpaqstan Respublikasi, Walayatlar hám Tashkent qalasiniń
shegaralarin òzgertiriwdiń huqiqiy tiykarlari
Ózbekistan Respublikasiniń "Hakim-aymaqliq dùzilisi tuwrisindaģi"Nizamniń
5-babi "Òzbekistan Respublikasiniń shegaralarin òzgertiriw " dep atalip, onda
Òzbekistanniń hakimshilik- aymaqliq birlikleriniń har birin shegaralarin òzgertiriw
òz aldina statyalarģa bolip berilgen. Ògan kòre:
Ózbekstan Respublikası aymaqliq birlikleriniń shegaraların ózgertiw
22-element. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń shegaraların ózgertiw
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń shegaraları tek onıń razılıǵı menen
Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Keńesiniń sheshimi tiykarında Ózbekstan
Respublikası Joqarı Jıynalısı tárepinen ózgertiliwi múmkin.
23-element. wálayatlardıń hám Tashkent qalasınıń shegaraların ózgertiw 6
wálayatlardıń hám Tashkent qalasınıń shegaraların ózgertiw Ózbekstan
Respublikası ministrler Mákemesiniń usınısına kóre Ózbekstan Respublikası Joqarı
Jıynalısı tárepinen ámelge asıriladı.
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi Ózbekstan Respublikası Joqarı
Jıynalısına tómendegi hújjetlerdi usınıs etedi:
Wálayatlardıń yamasa Tashkent qalasınıń shegaraların ózgertiw zárúrligi hám
de maqsetke muwapıqlıǵı tiykarlantirilgan usınıs ;
Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı Nızamshılıq palatasınıń hám
Senatining qararları joybarları ;
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi tárepinen islengen komissiya
juwmaǵı ;
6
O’zbekiston Respublikasinng Konstitutsiyasi. Qanun.: “O’zbekiaston” 2023

32
 wálayat yamasa Tashkent qalası shegaralarınıń hám de wálayattıń yamasa
Tashkent qalasınıń shegaraları ózgeriwi munasábeti menen shegaraları ózgertirilip
atırǵan aymaqliq birlikler shegaralarınıń kartografikalıq sızılması hám de wálayat
yamasa Tashkent qalası shegaraları sızıǵınıń xarakteristikası ;
wálayattıń yamasa Tashkent qalasınıń shegaraların ózgertiw menen baylanıslı
tiyisli esap -kitaplardı hám ǵárejetlerdi finanslıq támiynlew dárekleri
Respublika boysınuvidagi qalalar shegaraların ózgertiw
Respublika boysınuvidagi qalalar shegaraların ózgertiw Ózbekstan
Respublikası ministrler Mákemesiniń usınısına kóre Ózbekstan Respublikası Joqarı
Jıynalısı tárepinen ámelge asıriladı.
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi Ózbekstan Respublikası Joqarı
Jıynalısına tómendegi hújjetlerdi usınıs etedi:
respublika boysınuvidagi qala shegaraların ózgertiw zárúrligi hám maqsetke
muwapıqlıǵı tiykarlantirilgan usınıs ;
Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı Nızamshılıq palatasınıń hám
Senatining qararları joybarları ;
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi tárepinen islengen komissiya
juwmaǵı ;
respublika boysınuvidagi qala shegaralarınıń hám respublika boysınuvidagi
qala shegaralarınıń ózgeriwi munasábeti menen shegaraları ózgertirilip atırǵan
aymaqliq birlikler shegaralarınıń kartografikalıq sızılması hám de respublika
boysınuvidagi qala shegaraları sızıǵınıń xarakteristikası ;
Respublika boysınuvidagi qalanıń shegaraların ózgertiw menen baylanıslı
tiyisli esap -kitaplar hám ǵárejetlerdi finanslıq támiynlew dárekleri.
Respublika bo‘ysunuvidagi shaharlar chegaralarini o‘zgartirish

33
 Respublika bo‘ysunuvidagi shaharlar chegaralarini o‘zgartirish O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taklifiga ko‘ra O‘zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisi tomonidan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi O‘zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi:
respublika bo‘ysunuvidagi shahar chegaralarini o‘zgartirish zarurligi va
maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan taklif;
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining va Senatining
qarorlari loyihalari;
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tashkil etilgan
komissiya xulosasi;
respublika bo‘ysunuvidagi shahar chegaralarining va respublika
bo‘ysunuvidagi shahar chegaralarining o‘zgarishi munosabati bilan chegaralari
o‘zgartirilayotgan ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi
hamda respublika bo‘ysunuvidagi shahar chegaralari chizig‘ining tavsifi;
respublika bo‘ysunuvidagi shaharning chegaralarini o‘zgartirish bilan bog‘liq
tegishli hisob-kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari.
Wálayat yamasa rayon boysınuvidagi qalalardıń, wálayatlar rayonlarınıń,
Tashkent qalası rayonlarınıń hám wálayat boysınuvidagi qalalar rayonlarınıń
shegaraların o'zgertiw
wálayat yamasa rayon boysınuvidagi qalalardıń, wálayatlar rayonlarınıń,
Tashkent qalası rayonlarınıń hám wálayat boysınuvidagi qalalar rayonlarınıń
shegaraların o'zgertiw Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń usınısına
ko're Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı tárepinen tiyisli wálayatlar hám
Tashkent qala hákimleriniń otınishnomalari tiykarında ámelge asıriladı.
Tiyisli wálayat yamasa Tashkent qala hákimi Ózbekstan Respublikası
ministrler Mákemesine to'mendegi hújjetlerdi usınıs etedi:
34
 tiyisli qala yamasa rayondıń shegaraların o'zgertiw zárúrligi hám maqsetke
muwapıqlıǵı tiykarlantirilgan otınishnoma;
tiyisli wálayat yamasa Tashkent qala xalıq deputatları Sovetiniń qala yamasa
rayondıń shegaraların o'zgertiw tuwrısındaǵı máseleni ko'rip shıǵıw haqqındaǵı
sheshimi;
Tiyisli wálayat yamasa Tashkent qala hákimi tárepinen islengen komissiya
juwmaǵı ;
qala yamasa rayon shegaralarınıń hám qala yamasa rayondıń shegaraları
ózgeriwi munasábeti menen shegaraları ózgertirilip atırǵan aymaqliq birlikler
shegaralarınıń kartografikalıq sızılması hám de qala yamasa rayon shegaraları
sızıǵınıń xarakteristikası ;
qala yamasa rayondıń shegaraların ózgertiw menen baylanıslı tiyisli esap -
kitaplar hám ǵárejetlerdi finanslıq támiynlew dárekleri.
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi tiyisli wálayat yamasa Tashkent
qala hákiminiń qala yamasa rayondıń shegaraların ózgertiw haqqındaǵı
ótinishnomasini ótinishnoma kelip túskeninen keyin otız kún ishinde kórip shıǵadı
jáne onı maqullaydi yamasa biykarlaw etedi.
Tiyisli wálayat yamasa Tashkent qala hákiminiń ótinishnaması maqullangan
táǵdirde, Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi qala yamasa rayondıń
shegaraların ózgertiw tuwrısındaǵı usınıstı hám de Ózbekstan Respublikası Joqarı
Jıynalısı Nızamshılıq palatasınıń hám Senatining qararları joybarların on kún
ishinde tayarlaydı hám bul elementtıń ekinshi bóleginde názerde tutılǵan hújjetler
menen birge Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısına kórip shıǵıw ushın kiritedi.
Qalashalardıń, awıllardıń hám awıllardıń shegaraların ózgertiw 7

7
O’zbekiston Respublikasinng Konstitutsiyasi. Qanun.: “O’zbekiaston” 2023

35
 Qalashalardıń, awıllardıń hám awıllardıń shegaraların ózgertiw xalıq
deputatları wálayat Keńesleri tárepinen tiyisli rayonlar hákimleriniń
ótinishnomalari tiykarında ámelge asıriladı.
Tiyisli rayon hákimi xalıq deputatları wálayat Keńesine tómendegi hújjetlerdi
usınıs etedi:
qalasha, awıl yamasa ovulning shegaraların ózgertiw zárúrligi hám maqsetke
muwapıqlıǵı tiykarlantirilgan ótinishnoma;
tiyisli rayon xalıq deputatları Sovetiniń qalasha, awıl yamasa ovulning
shegaraların ózgertiw máselesine tiyisli sheshimi;
rayon hákimi tárepinen islengen komissiya juwmaǵı ;
qalasha, awıl yamasa awıl shegaralarınıń hám qalasha, awıl yamasa ovulning
shegaraları ózgeriwi munasábeti menen shegaraları ózgertirilip atırǵan aymaqliq
birlikler shegaralarınıń kartografikalıq sızılması hám de qalasha, awıl yamasa awıl
shegaraları sızıǵınıń xarakteristikası ;
Qaraqalpaqstan Respublikasında rayon boysınuvidagi qalalar, qalashalar,
awıllar
Qaraqalpaqstan Respublikasında rayon boysınuvidagi qalalar, qalashalar,
awıllar hám awıllardıń shegaraların ózgertiw Qaraqalpaqstan Respublikası
ministrler Sovetiniń usınısına kóre Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Kengesi
tárepinen tiyisli rayonlar hákimleriniń ótinishnomalari tiykarında ámelge asıriladı.
Tiyisli rayon hákimi Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler Keńesine
tómendegi hújjetlerdi usınıs etedi:
qala, qalasha, awıl yamasa ovulning shegaraların ózgertiw zárúrligi hám
maqsetke muwapıqlıǵı tiykarlantirilgan ótinishnoma;
tiyisli rayon xalıq deputatları Sovetiniń qala, qalasha, awıl yamasa ovulning
shegaraların ózgertiw máselesine tiyisli sheshimi;
rayon hákimi tárepinen islengen komissiya juwmaǵı ;
36
 Qala, qalasha, awıl yamasa awıl shegaralarınıń hám qala, qalasha, awıl yamasa
ovulning shegaraları ózgeriwi munasábeti menen shegaraları ózgertirilip atırǵan
aymaqliq birlikler shegaralarınıń kartografikalıq sızılması hám de qala, qalasha,
awıl yamasa awıl shegaraları sızıǵınıń xarakteristikası ;
qala, qalasha, awıl yamasa ovulning shegaraların ózgertiw menen baylanıslı
tiyisli esap -kitaplar hám ǵárejetlerdi finanslıq támiynlew dárekleri.
Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler Keńesi tiyisli rayon hákiminiń qala,
qalasha, awıl yamasa ovulning shegaraların ózgertiw haqqındaǵı ótinishnomasini
ótinishnoma kelip túskeninen keyin otız kún ishinde kórip shıǵadı jáne onı
maqullaydi yamasa biykarlaw etedi.
Tiyisli rayon hákiminiń qala, qalasha, awıl yamasa ovulning shegaraların
ózgertiw haqqındaǵı ótinishnaması maqullangan táǵdirde, Qaraqalpaqstan
Respublikası ministrler Keńesi qala, qalasha, awıl yamasa ovulning shegaraların
ózgertiw tuwrısındaǵı usınıstı on kún ishinde tayarlaydı hám bul elementtıń ekinshi
bóleginde názerde tutılǵan hújjetler menen birge Qaraqalpaqstan Respublikası
Joqarǵi Kengesiga kórip shıǵıw ushın kiritedi.
Qalasha, awıl yamasa ovulning shegaraların ózgertiw menen baylanıslı tiyisli
esap -kitaplar hám ǵárejetlerdi finanslıq támiynlew dárekleri.
Xalıq deputatları wálayat Keńesi tiyisli rayon hákiminiń qalasha, awıl yamasa
ovulning shegaraların ózgertiw haqqındaǵı ótinishnomasini ótinishnoma kelip
túskeninen keyin otız kún ishinde kórip shıǵadı jáne onı maqullaydi yamasa
biykarlaw etedi.
2.2. Qaraqalpaqstan Respublikasi huquqiy statusi
Qaraqalpaqstan — parlament basqarıw formasına iye bolǵan Ózbekstan
Respublikası quramındaǵı suverenli demokratiyalıq respublika. Nızam shıǵarıwshı
joqarı mámleket kepillikli organı — kóp partiyaviylik tiykarında 5 jıl múddetke
saylaǵanı deputatlardan ibarat Qaraqalpaqstan aymaǵı Joqarǵi Kengeshi (QR JK).
37
Qaraqalpaqstan aymaǵı Joqarǵi Kengeshi baslıǵı respublika basshısı esaplanıp, ol
Joqarǵi Kengesh deputatları arasından 5 jıl múddetke saylanadı (tek izbe-iz 2
múddetten aspaydı ). Mámleket hákimiyatınıń joqarı atqarıw etiwshi-basqarıwshı
organı Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler Keńesi, yaǵnıy Qaraqalpaqstan
Respublikası húkimeti esaplanadı. Qaraqalpaqstanda Ózbekstan Respublikası
Konstitusiyası menen bir waqıtta Qaraqalpaqstan Joqarǵı Keńesiniń 1993-jıl 9 -
apreldegi 12-shaqiriq 12-sessiyasında qabıl etilgen Qaraqalpaqstan Aymaǵı
Konstitusiyasına ámel etiledi. Qaraqalpaqstan óz mámleket nishanları : gerb,
maqtaw qosıǵı hám bayraǵinaǵa iye.8
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Joqarǵi Kengesi joqarı mámleket wákillik
organı esaplanadı. Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Kengesi Baslıǵı
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń eń joqarı lawazımlı shaxsı esaplanadı. Ol bir
waqtıniń ózinde Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalıs Senati Baslıǵınıń
orınbasarı ham bolıp tabıladı. Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler Keńesi
mámleket hákimiyatınıń joqarı atqarıw etiwshi-basqarıwshı organı esaplanadı.
Xalqi tiykarinan, ózbekler hám qaraqalpaqlar, sonıń menen birge, qazaqlar,
qırǵıshzlar, turkpenler, orıs, ukrainlar tatar, koreyslar hám basqa o'tizga jaqın
milletler jasaydı. Xalıqtıń ortasha tıǵızlıǵı 1 km²ga 9, 4 kisi. Qala xalqı 48, 5 %,
awıl xalqı 51, 5 %. Mámleket tilleri — qaraqalpaq hám ózbek tili. Etnik quramı —
Ózbekler (38, 8 %), Qaraqalpaqlar (35, 8 %) Qazaqlar, (11, 8 %) hám basqa
milletler. Dindorlari — musulman sunniylar. Iri qalaları : Nókis (siyasiy áhmiyeti
boyınsha Tashkentten keyin 2-orında ), Turtkul, Taxiatosh, Xójeyli, Qońırat,
Shımbay.[1] Qaraqalpaqstan Respublikasında 2 millionǵa jaqın kisi jasaydı. (2022-
jıl ) .
Respublikaning tashqi savdo aylanmasi 2004-yil uchun 95559,4 ming AQSH
dollari yoki 2003-yil darajasidan 50.2 % ortiq. Jumladan. eksport 35160,5 ming
8
Каракалпакстан Республикасы Конституциясынын Нызамы

38
AQSH dollari yoki 2003 n.darajasidan 45.2 % ortiq; import 60398.9 ming AQSH
dollari yoki 2003-yildarajasidan 53,3 % koʻp.2004-yilda tashqi savdo
aylanmasining umumiy hajmiga nisbatan asosiy ta.shqi savdo hamkorlari: Xi-toy
— 33.4 %. Yeyermaniya — 14,6 %, Buyuk. Britaniya — 8,1 %, Shveysarnya —
6,4 %. Avstriya — 5.7 %. Italiya — 4.1 %. Fransiya — 2,9 %. AQSH — 2.5 %.
Potsha −2,3 %, Belgiya — 1.7 %ni tashkil qi.t.ti. Asosiy savlo hamkorlari boʻlib
yaqin xori-jiy mamlakatlardan Rossiya (13.1 %) va Qozogʻiston (1.0 %)
hisoblanadi.
Konstituciyaniń 85-statyasinda: " Suverenli Qaraqalpaqstan Respublikası
Ózbekstan Respublikası quramına kiredi"- dep kòrsetilgen.Qaraqalpaqstan
Respublikasınıń suverenitet Ózbekstan Respublikası tárepinen qáwipsizlik
etiledi.Qaraqalpaqstan Respublikası óz Konstitusiyasına iye. Qaraqalpaqstan
Respublikasınıń Konstitusiyası Ózbekstan Respublikasınıń Konstitusiyasına qarsı
bolıwı múmkin emes.Ózbekstan Respublikası nızamları Qaraqalpaqstan
Respublikası aymaǵında da májburiy bolıp tabıladı.Qaraqalpaqstan
Respublikasınıń aymaǵı hám shegaraları onıń razılıǵısız ózgertiliwi múmkin emes.
Qaraqalpaqstan Respublikası óz aymaqliq dúzilisi máselelerin ǵárezsiz sheshedi.
Qaraqalpaqstan Respublikası Ózbekstan Respublikası quramınan Qaraqalpaqstan
Respublikası xalqiniń ulıwma xaliqliq tiykarında ajralıp shıǵıw huqıqına iye.
Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarı Keńesi tárepinen 1993-jıl 9 -aprelde qabıl
etilgen Qaraqalpaqstan Respublikası xalqi:
adam huqıqların hám mámleketlik suverenitet ideyalarına óziniń
jaqlaytuǵinliǵin saltanatli túrde járiyalay otirip,
házirgi hám keleshek áwladlar aldındaǵı joqarı juwapkershilikti seze otirip,
Qaraqalpaqstan mámleketliligin rawajlandiriwdiń tariyxıy tájiriybesine súyene
otirip,
demokratiya jáne social ádillik ideyalarına óziniń sadiqliǵin tastıyıqlay otirip,
39
 xalıq aralıq huqıqtıń ǵalaba tán alinǵan qaǵıydaları artiqmashliǵin moyinlay
otirip,
respublika puqaralarina múnásip turmisti támiyinlewge umtila otirip,
adamgershilikli demokratiyalıq huqıqıy mámleket dúziwdi gózlep,
puqaralar paraxatshiliqti hám milliy kelisimdi támiyinlew maqsetinde,
óziniń toliq huqıqlı wákilleri arqali Qaraqalpaqstan Respublikasınıń usı
Konstituciyasin qabıl etedi.
Konstituciyaniń 1- statyasinda Qoraqalpog‘iston —‘zbekiston Respublikasi
tarkibiga kiradigan suveren demokratik respublika. Davlatning “Qoraqalpog‘iston
Respublikasi” va “Qoraqalpog‘iston” degan nomlari bir ma’noni anglatadi.
O‘zbekiston Respublikasi bilan Qoraqalpog‘iston Respublikasining o‘zaro
munosabatlari O‘zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog‘iston Respublikasi
o‘rtasida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi doirasida tuzilgan shartnomalar
va bitimlar bilan tartibga solinadi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi O‘zbekiston Respublikasi tarkibidan
Qoraqalpog‘iston Respublikasi xalqining umumiy referendumi asosida ajralib
chiqish huquqiga ega.
Mámleket xalıqtıń erk-ıqrarın bildirip, onıń máplerine xızmet etedi. Mámleket
shólkemleri hám lawazımlı shaxslar jámiyet hám puqaralar aldında juwapkerli.
Qaraqalpaq tili hám ózbek tili Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleket tilleri
bolıp tabıladı.
Qaraqalpaqstan Respublikası óz aymaǵında jasawshı barlıq millet hám
xaliqlardiń tilleri, úrp-ádetleri hám dástúrleri húrmet penen qarawdi támiyinleydi,
olardıń rawajlanıwı ushın sharayat jaratadı.
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Joqarǵi Kengesi joqarı mámleket wákillik
organı bolıp, nızam shıǵarıwshı hákimiyattı ámelge asıradı. Qaraqalpaqstan

40
Respublikasınıń Joqarǵi Kengesi — aymaqlıq saylaw okruglari boyınsha
kóppartiyalılıq tiykarında bes jıl múddetke saylanatuǵın 65 deputatlardan ibarat.
Saylaw kúnineshe 25 jasqa tolǵan Ózbekstan Respublikası puqaraları
Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Kengesiga saylanıw huqıqına iye
esaplanadılar.
Deputatlıqqa kandidatler aldına qoyılatuǵın talaplar nızam menen belgilenedi.
Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Keńesiniń tolıq kepillikleri gápine
tómendegiler kiredi
1) Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyasin qabıllaw, oǵan ózgertish hám
qosımshalar kirgiziw
2) Qaraqalpaqstan Respublikası nızamların qabıllaw, olarǵa ózgerttirish hám
qosımshalar kirgiziw, Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızamların túsindirme beriw
3) ekonomikalıq jáne social rawajlanıwdıń mámleket strategiyalıq
programmaların qabıllaw
4) Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Kengesi Baslıǵın jáne onıń
orınbasarın saylaw
5) Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Keńesiniń Prezidiumın dúziw
6 ) Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Kengesi Baslıǵınıń usınısına
muwapıq Ózbekstan Respublikası Prezidenti menen kelisim halda Qaraqalpaqstan
Respublikası ministrler Keńesi Baslıǵın belgilew hám lawazımınan azat etiw
7) Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler Keńesi Baslıǵınıń orınbasarların,
Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler Keńesi aǵzaların belgilew hám
lawazımınan azat etiw, Qaraqalpaqstan Respublikası ministrliklerin, mámleket
komitetlerin hám de taǵı basqa mámleket basqarıw shólkemlerin dúziw hám
tamamlaw
8) Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Konstituciyalıq qadaǵalaw komitetin,
Qaraqalpaqstan Respublikası puqaralıq jumısları boyınsha sudı baslıǵı jáne onıń
41
orınbasarın, Qaraqalpaqstan Respublikası jınayat jumısları boyınsha sudınıń baslıǵı
jáne onıń orınbasarın, Qaraqalpaqstan Respublikası ekonomikalıq sudı hám
Qaraqalpaqstan Respublikası basqarıw sudınıń baslıqların saylaw
9 ) puqaralıq hám jınayat jumısları boyınsha rayonlar aralıq, rayon hám qala
sudining sudyaların belgilew hám lawazımlarınan azat etiw (alıp taslanǵan )
10 ) Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Kengesi Prezidiumınıń usınısına
muwapıq Ózbekstan Respublikası Bas prokurori menen kelisim halda
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Prokurorini belgilew hám lawazımınan azat etiw
11) Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám átirap -ortalıqtı qorǵaw
komitetiniń baslıǵın belgilew hám lawazımınan azat etiw
12) xalıq deputatları jergilikli Keńesleriniń qararların toqtatıp qoyıw hám
bıykarlaw
13) aymaqliq dúzılıw máselelerin nızam jolı menen tártipke salıw
14) respublika hám jergilikli mámleket hákimiyatı shólkemleri sistemasın hám
de wákilliklerin belgilew
15) Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler Sovetiniń usınısına qaray
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleket byudjetin jáne onıń atqarıwı boyınsha
esabatlardı tastıyıqlaw
16 ) Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleket sıylıqları hám eń húrmetli
ataqların shólkemlestiriw etiw
17) Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Kengesi hám jergilikli wákillik
shólkemlerine saylaw belgilew Oraylıq saylaw komissiyasın dúziw
18) Ózbekstan Respublikasınıń joqarı mámleket hákimiyatı hám basqarıw
shólkemleri hújjetleriniń Ózbekstan Respublikası Konstitusiyasına muwapıqlıǵı
haqqında Ózbekstan Respublikası Konstituciyalıq sudına usınıslar kirgiziw
19 ) parlament qadaǵalawın hám bul Konstitutsiyada názerde tutılǵan basqa
kepilliklerdi ámelge asırıw.
42
 Òzbekistan Respublikasiniń Konstituciyasiniń 16- statyasinda "Heshbir nizam
yaki basqa normativ-huquqiy hujjet Konstituciya qaģiydalarina qarsi keliwi
mumkin emes"ligi aytilģan - bul qaģiyda Òzbekistanda sonday-aq Qaraqalpaqstan
Respublikasi qabil qilinģan harqanday normativ-huquqiy hujjetlerdiń Òzbekistan
Respublikasiniń Konstituciyasina mas keliwi, oģan qarsi bolmawi nazerde tutilģan.
Ózbekstan Respublikası nızamları Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵında da
májburiy bolıp tabıladı. Qaraqalpaqstan Respublikası óz Konstitusiyasına iye.
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Konstitusiyası Ózbekstan Respublikasınıń
Konstitusiyasına qarsı bolıwı múmkin emes. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń
aymaǵı hám shegaraları onıń razılıǵısız ózgertiliwi múmkin emes. Qaraqalpaqstan
Respublikası óz aymaqliq dúzilisi máselelerin ǵárezsiz sheshedi. Qaraqalpaqstan
Respublikası Ózbekstan Respublikası quramınan Qaraqalpaqstan Respublikası
xalqiniń ulıwma xaliqliq tiykarında ajralıp shıǵıw huqıqına iye. Ózbekstan
Respublikası menen Qaraqalpaqstan Respublikasınıń óz-ara munasábetleri
Ózbekstan Respublikası hám Qaraqalpaqstan Respublikası ortasında Ózbekstan
Respublikası Konstitusiyası sheńberinde dúzilgen shártnamalar hám de kelisimler
arqali tártiplestiriledi.
Ózbekstan Respublikası hám Qaraqalpaqstan Respublikası ortasındaǵı dawlar
mawasaǵa keltiretuǵın qurallar járdeminde sheshiledi.
Qaraqalpaqstan Respublikasında Ózbekstan Respublikası hám Qaraqalpaqstan
Respublikasınıń Konstitutsiyalari hám nızamlarınıń ústinligi sózsiz tán alınadı.
Mámleket, onıń shólkemleri, lawazımlı shaxslar, jámiyetlik birlespeleri,
puqaralar Konstitutsiya hám nızamlarǵa muwapıq jumıs kórediler. Qaraqalpaqstan
Respublikası ministrler Keńesi Ózbekstan Respublikası nızamları hám Ózbekstan
Respublikası Joqarı Jıynalısınıń basqa qararları, Ózbekstan Respublikası
Prezidentiniń húkimleri, qararları hám buyrıqları, Ózbekstan Respublikası
ministrler Mákemesiniń qararları hám buyrıqları, Qaraqalpaqstan Respublikasınıń
43
nızamları hám Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Keńesiniń basqa qararları,
Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Kengesi Prezidiumınıń qararları tiykarında
hám de olardı atqarıw etip, Qaraqalpaqstan Respublikasınıń barlıq aymaǵında
atqarıw etiliwi shárt bolǵan qararlar hám buyrıqlar shıǵaradı. Qaraqalpaqstan
Respublikasında sud hákimiyat nızam shıǵarıwshı hám atqarıw etiwshi
húkimetlerden, siyasiy partiyalardan, basqa jámiyetlik birlespelerinen ǵárezsiz
halda jumıs júrgizedi. Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵi Kengesi
Konstitutsiyaga ózgertiwler kirgiziw tuwrısındaǵı nızamdı tiyisli usınıs bolǵanınan
keyin altı ay dawamında qabıllawǵa haqılı. Eger Qaraqalpaqstan Respublikası
Joqarǵi Kengesi Konstitutsiyaga ózgertiw kirgiziw tuwrısındaǵı usınıstı biykarlaw
etse, usınıs bir jıl ótkennen keyin ǵana qayta kiritiliwi múmkin. Joqarǵi Kengesi
Konstitutsiyaga ózgertiwler kirgiziw tuwrısındaǵı nızamdı tiyisli usınıs bolǵanınan
keyin altı ay dawamında qabıllawǵa haqılı.

44
 Juwmaqlaw
Hár bir mámleket óz aymaǵına iye jáne bul aymaq qol qatılmaslıǵı qorǵaw
onıń eń zárúrli wazıypaladan biri esaplanadı. Hár bir mámlekettiń pútin aymaǵı
arnawlı bir tárzde, álbette, málim bólimalerge bólingen boladi. Mámleket aymaǵın
bunday boliw onı basqariwin ańsatlastıriw, salmaqlı basqarıw maqsetlerin
go'zleydi.
Mámlekettiń aymaǵı qanday taizde payda bolǵanlıǵın, yaǵnıy oray menen
aymaqlıq birliklerdiń ózara múnásábetleri qanday, qanday hákimshilik aymaqlıq
bólimlerge bólingenligi siyaqlı máseleler — mámlekettiń dúzılıw forması degen
termin menen kóp waqıttan ben sáwlelenip kelgen. Biraq dúziliw degen
sáwleleniw júdá semánis bolǵanlıǵı sebeplı, keyingi waqıtlarda konstituciyalıq
yuridiklıq ádebiyatda — aymaqlıq -siyasiy dúzılıw, siyasiy aymaqlıq dúziliw
sıyaqlı terminlerdi qollaw keń tarqalmaqda.
Ózbekstannıń mámleket dúziliwi hám joqarıdaǵı ekinshi plandaǵıday unitar
dúziliske iye- Biraq mámleketimizde mámleket basqarıwı demokratiyalıq pricipine
tiykarlanadı, dúzilisi unitar respublika bolsada.
Mámleketimizde alıp barılıp atırǵan hámme social reformalardıń negizinde
tiykarǵı bas ideya etip jurt tınıshhgi hám xalıq párawanlıǵı maqset etip alınǵan
eken, gumansız xalıqaralıq maydandaǵı tájiriybelerin úyreniw hám tiyisli
juwmaqlar shıǵarıw arqalı bul maqsetlerge ańsatlaw hám tezlik penen erisiw
mumkin.
Mámleketler dúzilisine góre hár qıylı bolıwına qaramay olardıń huqıqıy
tárepden iskerlik kóersetiwi birdey bolıp tabıladı. Mámleket basqarıwı hámme
mámleketlerde konstitutsiyaǵa, húkimet shıǵaratuǵın nızam hám qararlarǵa
tayanǵan halda ámelge asıriladı.
Dúnyadaǵı hár bir mámlekettiń óz aymaqlıq dúzilisi bar. Sonday-aq hár bir
mámlekettiń aymaqlıq dúzilisiniń taryixiy da bar. Evropa mámleketleriniń
45
aymaqlıq dúzilisin tarixta (XX ásir basları hám usı ásirdiń ortalarında) ildd hádiyse
belgilep berdi. Bul hádiyseler birinshi hám ekinshi jáhán urısı edi. Bazı
mámleketlerdiń aymaǵı keńeydi hám kerisinshe basqa biri bolsa aymaǵıń málim
bir bólimne ajıraldı. Jeńiske erisgen mámleketlerdiń qabıl etken qararları
nátiyjesinde bazı bir mámleketler unitar mámleketke, basqalati federatsiyaǵa
aylandı. Jeńiliske ushıraǵan mámleketlerdiń bazıbiri bolsa avtonomiya kornisine
ótip qaldı yaǵnıy ápiwayılaw etip aytqanda siyasiy, ekonomikalıq hám huqıqıy
qaramga aylandı.
Mámlekettiń aymaqlıq - siyasiy dúzilisi bul mámlekettiń siyasiy - aymaqlıq
strukturası, yaǵnıy pútin mámleket aymaǵınıń bólimlerge bóliniwiniń arnawlı bir
tártibi, olardıń huqıqıy jaǵdayı, oraylıq organlardıń aymaqlıq bólimleri menen
ózara múnasábete bolıp tabıladı. Sonday eken, mámleketiń aymaqlıq huqıqıy
siyasiy dúzilisi ózara mine sol máselelerdi bildiredi hám olar tásiri astında
sáwlelenedi. Sol múnásebetler menen sırt el mámleketler konstitutsiyasında
mámlekettiń konstituciyada mámlekettiń siyasiy aymaqlıq dúzilisi qanday
bekkemlengenligi máselesi arnawlı bir qızıǵıwshılıq oyatadı.
Sol nárseni ayrıqsha aytıw kerek, diyerli hámme mámleketlerdiń
konstitutsiyalarinda mámlekettiń aymaqlıq payda bolıwı bekkemlengen, biraq tek
birdeyde emes, yaǵnıy bazıbir mámleketler konstituciyaları anıq etip, mámlekettiń
aymaqlıq dúzilisin belgilep qoyǵan bolsa, bazıbir mámleketlerdiń
konstituciyalarında tuwrıdan- tuwrı bekkemlenip qoyılmaydı, biraq konstituciyanıń
basqa statyaları mazmunınan kelip shıǵıp, bul mámlekettiń aymaqlıq dúzilisi
forması qanday ekenligi biymálel belgili bolıb turadı. Hátte, bazı konstituciyalarda
mámleketlerdiń bir dúzilis formasına iye ekenligi kórsetilgen jaǵdayda, ámelde
basqa formaǵa múnásip bolatuǵın holler hum ushırap turadı. Mısalı, Shvetsariya
Respublikası konfederatsiya dep atalsa-da tiykarınan ol federativ dúzılıw
formasına iye.
46
 Paydalanilģan ádebiyatlar
1. PREZIDENT ÁDEBIYATLAR:

1.1. Karimov I.A. O`zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo`lida. T.:

“O`zbekiston”, 1995.
1.2. Karimov I.A. O`zbekiston ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy rivojlanishining

asosiy prinsiplari. T.: “O`zbekiston”, 1996.

1.3. Karimov I.A. O`zbekiston milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.1 - T.:

“O`zbekiston”, 1996.
1.4. Karimov I.A. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid,

barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T.: “O`zbekiston”, 1997.

1.5. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning O`zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisining ikkinchi chakirik 6 sessiyasida kilgan
«Adolat – qonun ustivorligida» dokladi. “Xalq so`zi” gazetasi, 30.08.2001
y.
1.6. Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas'ulmiz. T. 9 - T.:

“O`zbekiston”, 2001.
1.7. Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz – jamiyatni demokratlashtirish va

yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh qilish. T.: “O`zbekiston”,

2005.
1.8. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning 2005 yil 7 fevraldagi

Vazirlar Mahkamasining yangi tarkibi bilan yig`ilishidagi “Yangi hayotni

eskicha qarash va yondashuvlar bilan qurib bo`lmaydi” ma'ruzasi.
“O`zbekiston ovozi”, gazetasi. 17.01.2005 y.
1.9. Karimov I.A. O`zbek xalqi hech qachon, hech kimga qaram bo`lmaydi. T.13

– T.: “O`zbekiston”, 2005.

1.10. Inson, uning huquqi va erkinliklari hamda manfaatlari – eng oliy qadriyat.

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning 2005 yil 7 dekabrda

47
 O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 13 yilligiga bag`ishlangan
tantanali marosimda so`zlagan ma'ruzasi.

2. NORMATIV HÚJJETLER:

2.1. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 8 dekabr 1992 yilda kabul

kilingan. / Konstitutsiyaga quyidagilarga muvofiq o`zgartirishlar kiritilgan
O`zR 28.12.1993 y. 989- XII-son Qonuni, O`zR 24.04.2003 y. 470-II-son
Qonuni.
2.2. O`zbekiston Respublikasining Havo kodeksi 1993 y. 7 may // O`zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisning Axborotnomasi, 1993, №6, 247-m.
2.3. O`zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksi.
O`zbekiston Respublikasi 22.09.1994 y. 2015-XII-son Qonuni bilan
tasdiqlangan. Keyingi qo`shimcha va o`zgartirishlar bilan birgalikda.
2.4. O`zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi 1994 y. 22 sentabr //
O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisning Axborotnomasi, 1995 №1, 1-m.
2.5. O`zbekiston Respublikasining Shaharsozlik kodeksi 2002 y. 4 aprel //
O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisning, 2002 №4-5, 63-m.
2.6. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimini ta'sis etish to`g`risida
1990 y. 24 mart qonuni //O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisning
Axborotnomasi, 1990, №10-11, 197-m.
2.7. Militsiya xodimlarini ijtimoiy va huquqiy jihatdan himoya qilishni
kuchaytirish to`g`risida 1990 y. 31 oktabr qonuni // O`zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisning Axborotnomasi, 1990, №31-33, 335-m
2.8. O`zbekiston Respublikasida jamoat birlashmialari to`g`risida 1991 y. 15
fevral qonuni // O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisning
Axborotnomasi, 1991, №4, 76-m.
;
48
 3.Internet saytlar
3.1. https://lex.uz/
3.2. https://pm.gov.uz/
3.3. https://president.uz/uz

49