Księga I.

Gospodarstwo

Księga rozpoczyna się słynną inwokacją: “Litwo, Ojczyzno moja...”. Tadeusz wraca do domu
po długiej nieobecności. Zdziwiony, odkrywa, że jego dawne pomieszczenie jest zajęte. Przez
okno dostrzega młodą dziewczynę podlewającą kwiaty. Gdy wchodzi do pokoju, dziewczyna
ucieka. Tadeusz spotyka Wojskiego, który opowiada mu o bieżących wydarzeniach,
szczególnie o sporze między Hrabią a Sędzią dotyczącym zamku Horeszków. Trwają
przygotowania do uczty mającej zakończyć ten konflikt. Wojski prowadzi Tadeusza do lasu i
opowiada historię rodu Horeszków. Tadeusz wita się z Sędzią, a Protazy przenosi stoły do
ruin zamku. Podczas uczty pojawia się Telimena, która flirtuje z Tadeuszem, mylnie biorąc ją
za dziewczynę z ogrodu. W tle Rejent i Asesor spierają się o psy myśliwskie, Kusy i Sokół.
Wojski odmawia rozstrzygnięcia ich sporu, uznając polowanie na zające za poniżej swojej
godności. Uczta dobiega końca, a poeta wspomina tworzenie się Legionów Polskich we
Włoszech i powstawanie Księstwa Warszawskiego. Na Litwie pojawiają się emisariusze, w
tym ksiądz Robak, bernardyn o żołnierskiej przeszłości.

Księga II. Zamek

Sędzia organizuje polowanie na zająca, aby rozstrzygnąć spór o psy myśliwskie. Hrabia
odwiedza zamek, gdzie Gerwazy opowiada historię Stolnika Horeszki i jego miłości do córki
Stolnika, Ewy. Jacek Soplica, zakochany w Ewie, został odprawiony czarną polewką, co
sprowokowało go do sprowadzenia Moskali na zamek i zastrzelenia Stolnika. Gerwazy
przysięga zemstę na Soplicach. Polowanie nie rozstrzyga sporu, gdyż zając umyka. Hrabia
powraca do dworu i zauważa w ogrodzie młodą dziewczynę, którą się zachwyca. W czasie
śniadania ksiądz Robak ostro przerywa spór Asesora i Rejenta, a Telimena flirtuje z
Tadeuszem, opowiadając o swoich sukcesach towarzyskich. Wojski krytykuje kłótnię i
proponuje zakład między Rejentem i Asesorem, dotyczący ich psów. Telimena proponuje
spacer po lesie połączony z grzybobraniem. Sędzia ogłasza konkurs: ten, kto znajdzie
najpiękniejszego rydza, będzie mógł usiąść przy stole obok najładniejszej panny.

Księga III. Umizgi

Hrabia, wracając z lasu, dostrzega w sadzie piękną dziewczynę, którą próbuje poznać.
Dziewczyna jednak odchodzi, a Hrabia dołącza do grzybobrania. Telimena udaje się do
ustronnego miejsca, zwanego "świątynią dumania", za nią skrada się Tadeusz, a potem
Sędzia, który zwierza się Telimenie z planów dotyczących Tadeusza. Telimena krytykuje
Sędziego za chęć pozostawienia Tadeusza na wsi i proponuje, aby wysłał go do Warszawy
lub Petersburga. Sędzia tłumaczy, że losy Tadeusza kieruje jego ojciec za pośrednictwem
księdza Robaka. Telimena odmawia w imieniu Zosi. W międzyczasie Hrabia rysuje portret
Telimeny, która oświadcza, że pejzaż włoski jest najpiękniejszy. Tadeusz oponuje, twierdząc,
że najpiękniejszy jest krajobraz litewski. Telimena przekazuje Tadeuszowi klucz do swojego
pokoju i liścik. Grzybobranie kończy się posiłkiem, przerwanym przez gajowego
informującego o pojawieniu się niedźwiedzia. Sędzia zarządza polowanie, które ma
poprowadzić Wojski.

Księga IV. Dyplomatyka i łowy

W Soplicowie trwają przygotowania do polowania. Tadeusz budzi się późno i spieszy się, aby
dogonić myśliwych. Ksiądz Robak, przebywający w starej karczmie, nakłania słuchaczy do
wsparcia Napoleona. Widząc pędzącego Tadeusza, natychmiast rusza za nim. Myśliwi
czekają na niedźwiedzia, który w pewnym momencie atakuje Hrabiego i Tadeusza. Obaj
uciekają, ale ksiądz Robak ratuje ich, strzelając do zwierzęcia. Wojski ogłasza zakończenie
polowania. Następuje biesiada myśliwska, podczas której Gerwazy opowiada, że ksiądz
Robak strzelił do niedźwiedzia tak celnie, jak tylko Jacek Soplica potrafił. Po powrocie
myśliwi zauważają zająca, ale zając znowu umyka. Wojski kończy opowieść o Domeyce i
Doweyce, którzy strzelali się przez niedźwiedzią skórę.

Księga V. Kłótnia