Elektromanyetik Dalga Teorisi

-1-
• Diferansiyel Formda Maxwell Denklemleri
• İntegral Formda Maxwell Denklemleri
• Fazörlerin Kullanımı
• Zamanda Harmonik Alanlar
• Malzeme Ortamı
• Dalga Denklemleri
Maxwell Denklemlerinin Diferansiyel Formu

 
   B(r , t ) Faraday Kanunu
  E (r , t ) = −
t
 
   D(r , t )  
  H (r , t ) = + J (r , t ) Amper Kanunu
t

   
.D(r , t ) =  e (r , t ) Gauss Kanunu

  
.B(r , t ) = 0 Manyetik Gauss Kanunu
 Maxwell Denklemlerinin Diferansiyel Formu
   
   B(r , t )    D(r , t )  
  E (r , t ) = −   H (r , t ) = + J (r , t )
t t
      
.D(r , t ) =  e (r , t ) .B(r , t ) = 0
 
E (r , t ) Elektrik Alan Şiddeti [V/m]
 
H (r , t ) Manyetik Alan Şiddeti [A/m]
 
D(r , t ) Elektrik Akı Yoğunluğu [C/m2]
 
B(r , t ) Manyetik Akı Yoğunluğu [Weber/m2]
 
J (r , t ) Elektrik Akım Yoğunluğu [Amper/m2]


 e (r , t ) Elektrik Yük Yoğunluğu [Coulomb/m3]
 Simetrik Maxwell Denklemleri
  Yanda verilen denklemler Asimetrik Maxwell
   B(r , t ) Denklemleridir. Simetrinin sağlanması için
  E (r , t ) = −   
manyetik kaynak M (r , t ) ve  m (r , t ) eklenmelidir.
  t
   D(r , t )   Bu durumda simetrik Maxwell Denklemleri
  H (r , t ) = + J (r , t ) aşağıdaki gibi elde edilir.
t
   
.D(r , t ) =  e (r , t )  
      B(r , t )  
.B(r , t ) = 0   E (r , t ) = − − M (r , t )
 t
   D(r , t )  
  H (r , t ) = + J (r , t )
t
   
.D(r , t ) =  e (r , t )
   
.B(r , t ) =  m (r , t )
 İntegral Formda Simetrik Maxwell Denklemleri

 
      B(r , t )    
C E (r , t ).d  = −S  t + M (r , t ) dS
   B(r , t )  
  E (r , t ) = − − M (r , t )
t
   
   D(r , t )  
    D(r , t )    
  H (r , t ) =
t
+ J (r , t ) C H (r , t ).d  = S  t + J (r , t ) dS
        
.D(r , t ) =  e (r , t )  D(r , t ).dS =  e (r , t ) dv
S v

        
.B(r , t ) =  m (r , t ) 
S
B ( r , t ).dS =  m
v
 ( r , t ) dv
 Fazörlerin Kullanımı

Bir sinüzoidal skaler niceliğin, örneğin i akımının anlık (zaman-bağımlı) ifadesi bir kosinüs veya
bir sinüs fonksiyonu olarak yazılabilir. Eğer referans olarak kosinüs fonksiyonunu seçersek
bulunan tüm sonuçlar kosinüs fonksiyonuna dayanacaktır. Bir sinüzoidal niceliğin belirtilmesi üç
parametre bilgisi gerektirir : Genlik, frekans ve faz.

i (t ) = I 0 . cos(t +  )
Genlik Açısal frekans (rad/s) Faz açısı
(2f)
 Fazörlerin Kullanımı
i(t)’yi istersek sinüs fonksiyonu olarak da yazabiliriz. Referansımız
kosinüs olduğu için faza /2 eklenir.

i (t ) = I 0 . sin(t +  )
 =  +  / 2

Başlangıçta referansımızın kosinüs veya sinüs olduğuna karar verip

daha sonra problem boyunca bu karara bağlı kalmak önemlidir.
 Fazörlerin Kullanımı
Fazörler, kompleks niceliklerin genlik ve faz bilgisi içeren
kutupsal biçimleridir.

i(t ) = I 0 . cos(t +  )
Fazör gösterimi

j
I s = I 0 .e
 Fazörlerin Kullanımı

Akım fazörü Is’den anlık i(t) tepkisi, Is’yi 𝑒 𝑗𝜔𝑡 ile çarpıp sonucun reel
kısmını alarak bulunabilir.

j
I s = I 0 .e

i (t ) = Re( I s e jt ) = Re( I 0 .e j .e jt ) = Re( I 0 .e j (t + ) )

= Re( I 0 . cos(t +  ) + jI 0 sin(t +  ))
= I 0 . cos(t +  )
 Örnek
Aşağıdaki akım fonksiyonlarının Is fazör ifadelerini kosinüs referansı kullanarak yazınız.

a) i (t ) = − I 0 . cos(t − 30o )
b) i (t ) = I 0 . sin(t + 0.2 )

Çözüm
Kosinüs referansı için i (t ) = Re( I s e jt ) yazarız.

a) i(t ) = − I 0 . cos(t − 30 ) = Re (− I 0 .e
o
 − j 30o
).e jt 
I s = − I 0 .e − j 30o
= − I 0 .e − j / 6

b) 
i (t ) = I 0 . sin(t + 0.2 ) = Re ( I 0 .e j 0.2 ).e − j / 2 .e jt 
I s = ( I 0 .e j 0.2 ).e − j / 2 = I 0 .e − j 0.3
 Örnek
Aşağıdaki fazörler için kosinüs referansını kullanarak anlık v(t) ifadelerini elde ediniz.

a) Vs = V0 .e j / 4
b) Vs = 3 − j 4
Çözüm
 
a) v(t ) = Re (V .e j / 4 ).e jt = V . cos(t +  / 4)
o 0

j . tan −1 ( −4 / 3)
b) Vs = 3 − j 4 = 3 + 4 .e 2 2

− j 53.1o
= 5.e
v(t ) = Re (5e  − j 53.1o

)e jt = 5 cos(t − 53.1o )
ÖDEV

𝟏) 𝑣 𝑡 = 10. cos 𝜔𝑡 − 45𝑜 gerilimi için Vs fazör ifadesini yazınız.

𝑗𝜋
−4
CEVAP: 10. 𝑒

2) Kosinüs referansını kullanarak 𝑉𝑠 = 4 + 𝑗3 fazörü için anlık 𝑣(𝑡) ifadesini yazınız.

CEVAP: 5cos(𝜔𝑡 + 36.9𝑜 )

3) Sinüs referansını kullanarak 𝑉𝑠 = 4 + 𝑗3 fazörü için anlık 𝑣(𝑡) ifadesini yazınız.

CEVAP: 5sins(𝜔𝑡 + 126.9𝑜 )
 Zamanda Harmonik Elektromanyetik

Uzay koordinatları ile değişen ve zamanın sinüzoidal fonksiyonu olan alan vektörleri, benzer şekilde, uzay
koordinatlarına bağlı olan ancak zamana bağlı olmayan vektör fazörler ile temsil edilebilir. Taşıdığı açısal
frekansı  olan anlık elektrik alan aşağıdaki gibi yazılabilir:

Anlık elektrik alan 𝐸 𝑟,

Ԧ 𝑡 = 𝐸0 𝑟Ԧ . cos(𝜔𝑡 + ∅)

Fazör alan 𝐸 𝑟Ԧ = 𝐸0 𝑟Ԧ . 𝑒 𝑗∅

Fazör alandan anlık elektrik alan ifadesine aşağıdaki gibi geçilebilir.

Ԧ 𝑡 = 𝑅𝑒[𝐸 𝑟Ԧ . 𝑒 𝑗𝑡 ]
𝐸 𝑟,

Anlık ifadenin zamana göre

𝜕𝐸(𝑟,
Ԧ 𝑡) türevini almak, fazör formu j
= 𝑗𝜔𝐸 𝑟Ԧ
𝜕𝑡 ile çarpmaya denktir.
 Harmonik Maxwell Denklemleri

𝜕
= 𝑗𝜔
𝜕𝑡

 
   B(r , t ) Harmonik Maxwell Denklemleri
  E (r , t ) = −
 t 𝛻 × 𝐸(𝑟)
Ԧ = −𝑗𝜔𝐵(𝑟)
Ԧ
   D(r , t )  
  H (r , t ) = + J (r , t )
t 𝛻 × 𝐻(𝑟)
Ԧ = 𝑗𝜔𝐷(𝑟)+
Ԧ 𝐽(Ԧ 𝑟)
Ԧ
   
.D(r , t ) =  e (r , t )
   𝛻. 𝐷(𝑟)
Ԧ = 𝜌𝑒 (𝑟)
Ԧ
.B(r , t ) = 0

𝛻. 𝐵(𝑟)
Ԧ =0
 Periyodik Dalga
y
Dalga boyu
A l

x
x=0

Genliği A, dalga boyu l olan şekildeki gibi sinüzoidal bir dalgayı matematiksel olarak aşağıdaki
gibi ifade edebiliriz.

𝑦 𝑥 = 𝐴. cos(𝑘𝑥)

Dalga sayısı k = 2 / l
ÖRNEK
𝑦 𝑥 = 10. cos(𝑘𝑥) l=20 k = 2 / l

Yukarıda matematiksel ifadesi verilen dalganın grafiği aşağıda verilmiştir.

l=20
 Periyodik Dalga

y
Dalga boyu
l
t=0 A =genlik

x=0 x

t=T/4

t=T

periyot
 X yönünde v hızı ile hareket eden bir dalganın matematiksel tanımı

Bir sinüzoidal dalga, dalga fonksiyonu ile tasvir edilir:

Açısal frekans Dalga hızı

+x yönünde hareket eden

sinüzoidal dalga
 = 2 f
y ( x, t ) = A cos[ (t − x / v)]
fl = v = A cos 2 f [(t − x / v)]
= A cos 2 (t / T − x / l )
f = 1/ T
periyot

Dalga Boyu
X yönünde v hızı ile hareket eden bir dalganın matematiksel tanımı
y

A

y ( x, t ) = A cos(t − kx)
 Bir dalganın matematiksel tanımı
Sinüzoidal dalgada parçacık hızı ve ivmesi

y ( x, t ) = A cos(kx − t )
y ( x, t )
Hız v y ( x, t ) = = A sin(kx − t )
t
 2 y ( x, t )
İvme a y ( x, t ) = = − 2
A cos(kx − t )
t 2

= − 2 y ( x, t )

 2 y ( x, t )
Ayrıca = − k 2
A cos( kx − t ) = − k 2
y ( x, t )
x 2
Bir dalganın matematiksel tanımı
 2 y ( x, t )  2
y ( x, t )
= (k /  )
2 2

x 2
t 2
1  2 y ( x, t )
= 2
v t 2
 2 y ( x, t ) 1  2 y ( x, t ) X yönünde hareket eden 1-
− 2 =0 boyutlu bir dalganın
x 2
v t 2
homojen dalga denklemi
 Kayıpsız Ortam için Dalga Denklemi
Sınır değer problemlerinin çözümünde, birinci dereceden kısmi diferansiyel denklemler
olan Maxwell Denklemleri’nin çözümü kullanılır. Ancak, Maxwell denklemleri birbirine
kuple denklemlerdir. Bunun anlamı, her bir denklem 1 bilinmeyen alandan fazlasını
içerir. Bu sebeple bu denklemler, birbirine kuple olmayan 2. dereceden diferansiyel
denklemler haline dönüşür. Bu denklemlere Dalga Denklemi denir.

𝜕𝐻
𝛻 × 𝐸 = −𝜇. 𝜕𝐸 Ԧ
𝜕𝑡 𝜕 𝛻×𝐻 𝜕 𝜀.
+ 𝐽𝑖
𝛻 × 𝛻 × 𝐸 = −𝜇. = −𝜇 𝜕𝑡
𝜕𝐸
𝛻 × 𝐻 = 𝜀. + 𝐽Ԧ𝑖 𝜕𝑡 𝜕𝑡
𝜕𝑡 2
𝜕 𝐸 𝜕𝐽Ԧ𝑖
2
−𝛻 𝐸 + 𝛻 𝛻. 𝐸 = −𝜇𝜀 2 − 𝜇.
𝜕𝑡 𝜕𝑡

𝜌𝑒
𝛻. 𝐸 =
𝜀
𝜕 𝐸 2 𝜕 𝐽Ԧ𝑖 1
𝛻 2 𝐸=𝜇𝜀 2 + 𝜇. + 𝛻𝜌𝑒
𝜕𝑡 𝜕𝑡 𝜀
 Kayıpsız Ortam için Dalga Denklemi
Benzer şekilde ikinci denklem de düzenlenebilir.

𝜕 𝛻×𝐸
𝛻 × 𝛻 × 𝐻 = −𝜀. + 𝛻 × 𝐽Ԧ𝑖
𝜕𝑡
𝜕𝐻
𝜕 −𝜇.
= −𝜀 𝜕𝑡 + 𝛻 × 𝐽Ԧ
𝑖
𝜕𝑡
2
𝜕 𝐻
−𝛻 𝐻 + 𝛻 𝛻. 𝐻 = −𝜇𝜀 2 + 𝛻 × 𝐽Ԧ𝑖
2
𝜕𝑡

𝛻. 𝐻 = 0

𝜕 2𝐻
𝛻 2 𝐻=𝜇𝜀 2 − 𝛻Ԧ × 𝐽Ԧ𝑖
𝜕𝑡
Kayıpsız Ortam için Dalga Denklemi ve Çözümleri
2 𝜕2 𝐸 𝜕 𝐽Ԧ𝑖 1
𝛻 𝐸=𝜇𝜀 2 + 𝜇. + 𝛻𝜌𝑒
𝜕𝑡 𝜕𝑡 𝜀

𝜕 2𝐻
𝛻 2 𝐻=𝜇𝜀 2 − 𝛻Ԧ × 𝐽Ԧ𝑖
𝜕𝑡

Kayıpsız ve kaynaklı ortam için dalga

denklemleri
𝜕2𝑦 1 𝜕2𝑦 𝜕 2
𝐸 𝜕 Ԧ𝑖 1
𝐽
2
− 2 2 =0 𝛻 2 𝐸−𝜇𝜀 2 = 𝜇. + 𝛻𝜌𝑒
𝜕𝑥 𝜈 𝜕𝑡 𝜕𝑡 𝜕𝑡 𝜀
𝜕 2𝐻
Kayıpsız ortam için 𝛻 2 𝐻 − 𝜇𝜀 2 = −𝛻 × 𝐽Ԧ𝑖
𝜕𝑡
homojen dalga denklemi
 Kayıpsız ve Kaynaksız Ortam için Dalga Denklemi
( 𝜌𝑒 = 𝐽Ԧ𝑖 = 0 )

2
𝜕 𝐸 𝜕𝐽Ԧ𝑖 1 𝜕 2𝐻
2
𝛻 𝐸=𝜇𝜀 2
𝜕𝑡
+ 𝜇.
𝜕𝑡
+
𝜀
𝛻𝜌𝑒 𝛻 2 𝐻=𝜇𝜀 2 − 𝛻Ԧ × 𝐽Ԧ𝑖
𝜕𝑡

2
𝜕2 𝐸 𝜕 𝐸
𝛻 2 𝐸=𝜇𝜀 𝛻 2 𝐸 − 𝜇𝜀 2 = 0
𝜕𝑡 2 𝜕𝑡
2
𝜕 2𝐻 𝜕 𝐻
𝛻 2 𝐻=𝜇𝜀 2 2
𝛻 𝐻 − 𝜇𝜀 2 = 0
𝜕𝑡 𝜕𝑡
 Boşlukta Yayılan Kayıpsız ve Kaynaksız Ortam için Dalga
Denklemi
𝜕 2𝐸
Boşluğun dielektrik sabiti 𝜀0 ≅ 8.85 × 10−12 𝐹/𝑚
𝛻 2 𝐸 − 𝜇0 𝜀0 2 = 0
𝜕𝑡
Boşluğun manyetik geçirgenlik sabiti 𝜇0 = 4𝜋 × 10−7 𝐻/𝑚
1
2𝐻
Işık Hızı 𝑐=  3 × 108 m/s
𝜕 𝜇0 𝜀0
𝛻 2 𝐻 − 𝜇0 𝜀0 2 = 0
𝜕𝑡

2
1 𝜕 𝐸
𝛻2𝐸 − 2 . 2 = 0
𝑐 𝜕𝑡
 Kayıpsız Ortamda Zamanda Harmonik Dalga Denklemleri

𝜕 𝜕2
𝑒 𝑗𝜔𝑡 → = 𝑗𝜔 = −𝜔 2
𝜕𝑡 𝜕𝑡 2

𝜕 2𝐻
𝜕2 𝐸 𝜕𝐽Ԧ𝑖 1
𝛻 2 𝐸=𝜇𝜀 + 𝜇. + 𝛻𝜌𝑒 𝛻 2 𝐻=𝜇𝜀 2 − 𝛻Ԧ × 𝐽Ԧ𝑖
𝜕𝑡 2 𝜕𝑡 𝜀 𝜕𝑡

1
2 2 Ԧ
𝛻 𝐸=−𝜔 𝜇𝜀𝐸 + 𝑗𝜔𝜇. 𝐽𝑖 + 𝛻𝜌𝑒 𝛻 2 𝐻=−𝜔2 𝜇𝜀𝐻 − 𝛻 × 𝐽Ԧ𝑖
𝜀
Kayıpsız ve Kaynaksız Ortamda Zamanda Harmonik Dalga Denklemleri

( 𝜌𝑒 = 𝐽Ԧ𝑖 = 0 )

1
𝛻 2 𝐸=−𝜔2 𝜇𝜀𝐸 Ԧ
+ 𝑗𝜔𝜇. 𝐽𝑖 + 𝛻𝜌𝑒 𝛻 2 𝐻=−𝜔2 𝜇𝜀𝐻 − 𝛻 × 𝐽Ԧ𝑖
𝜀

𝛻 2 𝐸 + 𝜔2 𝜇𝜀𝐸 = 𝛻 2 𝐸 + 𝛽 2 𝐸 = 0

𝛻 2 𝐻 + 𝜔2 𝜇𝜀𝐻 = 𝛻 2 𝐻 + 𝛽 2 𝐻 = 0

𝛽 2 = 𝜔2 𝜇𝜀 𝛽 = 𝜔 𝜇𝜀
 Malzeme Ortamı
  
D = 0E + P  =  0 .(1 +  e ) =  0 . r
    =  0 .(1 +  m ) =  0 . r
B = 0 ( H + M )

 
P =  0 . e .E Elektrik polarizasyon vektörü [C/m2]
 
M =  m .H Manyetik polarizasyon vektörü [Amper/metre]

0 (Boşluğun manyetik geçirgenlik katsayısı) = 4 10-7 [Henry/m]

0 (Boşluğun dielektrik katsayısı) = 1/(36 109 ) [Farad/m]
e Elektriksel duyarlılık
m Manyetiksel duyarlılık
 İletkende Akım Yoğunluğu
İletken ve kayıplı bir ortama elektrik alan uygulandığında iletkenlik akımı meydana
gelir. Ohm kanununa göre iletkenlik akım yoğunluğu uygulanan elektrik alan ile
orantılıdır.

 
J c =  .E

,  ve  ortam parametreleridir ve sırasıyla kapasite (C), endüktans (L) ve kondüktans (G) ile
ilgilidir. Elektrik akımını aşağıdaki gibi yazabiliriz.

  
J = Ji + Jc

J i : Ortama dışarıdan uygulanan akım kaynağı

J c : İletkenlik akım yoğunluğu
 Kayıplı ortam için Maxwell Denklemleri
Kayıplı ortamı tanımlamak için Maxwell’in rotasyonelli denklemlerine iletkenlik akım
yoğunluğunu da eklememiz gerekir.
  j 
c =  + =  1 − 
   j   
  E = − jH 
     Kayıp tanjantı (loss tangent);
  H = jE + J c + J i  iletkenlik akımının neden olduğu
   enerji kaybının derecesini gösterir.
= jE + E + J i

     1 ise iyi iletken
= j   +  E + J i 
 j  
   1 ise iyi yalıtkan
= j c E + J i 

NOT: Bir ortamın ilgili frekansta iletkenlik durumuna karar vermek için kayıp
tanjantına bakmamız gerekir !!!
 Kayıplı Ortam için Dalga Denklemi
𝜕𝐻
𝛻 × 𝐸 = −𝜇.
𝜕𝑡
𝜕𝐸
𝛻 × 𝐻 = 𝜀. + 𝜎𝐸 + 𝐽Ԧ𝑖
𝜕𝑡

𝜕𝐸
𝜕 𝛻×𝐻 + 𝜎𝐸 +𝐽Ԧ𝑖
𝜕 𝜀.
𝛻 × 𝛻 × 𝐸 = −𝜇. = −𝜇 𝜕𝑡
𝜕𝑡 𝜕𝑡
2
𝜕 2𝐸 𝜕𝐸 𝜕𝐽Ԧ𝑖
−𝛻 𝐸 + 𝛻 𝛻. 𝐸 = −𝜇𝜀 2 − 𝜇𝜎 − 𝜇.
𝜕𝑡 𝜕𝑡 𝜕𝑡

𝜌𝑒
𝛻. 𝐸 =
𝜀
𝜕 𝐸2 𝜕𝐸 𝜕 𝐽Ԧ𝑖 1
2
𝛻 𝐸=𝜇𝜀 2 + 𝜇𝜎 + 𝜇. + 𝛻𝜌𝑒
𝜕𝑡 𝜕𝑡 𝜕𝑡 𝜀
Kayıplı ve Kaynaklı Ortam için Dalga Denklemi
Benzer işlem manyetik alan bileşeni için de uygulanır. Kayıplı ve kaynaklı ortam için dalga
denklemleri aşağıdaki gibi olur.

𝜕 2𝐸 𝜕𝐸 𝜕𝐽Ԧ𝑖 1
𝛻 2 𝐸=𝜇𝜀 2 + 𝜇𝜎 + 𝜇. + 𝛻𝜌𝑒
𝜕𝑡 𝜕𝑡 𝜕𝑡 𝜀

𝜕 2𝐻 𝜕𝐻
𝛻 2 𝐻=𝜇𝜀 2
𝜕𝑡
+ 𝜇𝜎
𝜕𝑡
− 𝛻 × 𝐽Ԧ𝑖
Kayıplı ve Kaynaksız Ortam için Dalga Denklemi
( 𝜌𝑒 = 𝐽Ԧ𝑖 = 0 )

𝜕 2𝐸 𝜕𝐸 𝜕𝐽Ԧ𝑖 1
𝛻 2 𝐸=𝜇𝜀 2 + 𝜇𝜎 + 𝜇. + 𝛻𝜌𝑒
𝜕𝑡 𝜕𝑡 𝜕𝑡 𝜀

𝜕 2𝐻 𝜕𝐻
𝛻 2 𝐻=𝜇𝜀 2
𝜕𝑡
+ 𝜇𝜎
𝜕𝑡
− 𝛻 × 𝐽Ԧ𝑖

𝜕 𝐸 2 𝜕𝐸
2
𝛻 𝐸=𝜇𝜀 2 + 𝜇𝜎
𝜕𝑡 𝜕𝑡

𝜕 2𝐻 𝜕𝐻
𝛻 2 𝐻=𝜇𝜀 2 + 𝜇𝜎
𝜕𝑡 𝜕𝑡
Kayıplı ve Kaynaksız Ortam için Dalga Denklemi
𝜕 𝜕2
𝑒 𝑗𝜔𝑡 → = 𝑗𝜔 = −𝜔 2
𝜕𝑡 𝜕𝑡 2

Harmonik Dalga Denklemleri

𝜕 2𝐸 𝜕𝐸
𝛻 2 𝐸=𝜇𝜀 2 + 𝜇𝜎 𝛻 2 𝐸 = −𝜔2 𝜇𝜀𝐸 + 𝑗𝜔𝜇𝜎𝐸
𝜕𝑡 𝜕𝑡

𝜕 2𝐻 𝜕𝐻
𝛻 2 𝐻=𝜇𝜀 2 + 𝜇𝜎 𝛻 2 𝐻 = −𝜔2 𝜇𝜀𝐻 + 𝑗𝜔𝜇𝜎𝐻
𝜕𝑡 𝜕𝑡
Kayıplı ve Kaynaksız Ortam için Harmonik Dalga Denklemleri

𝛻 2 𝐸 = −𝜔2 𝜇𝜀𝐸 + 𝑗𝜔𝜇𝜎𝐸 = 𝛾 2 𝐸 𝛻2𝐸 - 𝛾 2𝐸 = 0

𝛻 2 𝐻 = −𝜔2 𝜇𝜀𝐻 + 𝑗𝜔𝜇𝜎𝐻 = 𝛾 2 𝐻 𝛻2𝐻 - 𝛾 2𝐻 = 0

 2 = j −  2  = j ( + j )

 =  + j Propagasyon (yayılım) Sabiti
 Zayıflama Sabiti (Np/m)

 Faz Sabiti (Rad/m)

Elektromanyetik Dalga Teorisi

Ders-2
Dalga Denkleminin Çözümü
Düzlem Elektromanyetik Dalgalar
Enine Elektromanyetik Dalgalar
Kayıplı Ortamda Düzlem Dalgalar
Düzlem Dalgaların Polarizasyonu
 Dalga Denkleminin Çözümü
Kartezyen koordinat sistemi, kaynaksız ve kayıpsız ortam
 
M i  Ji  e  m  0 ,   0

Kartezyen koordinat sisteminde için genel çözüm aşağıdaki gibi yazılabilir.

   
E ( x , y , z )  E x ( x , y , z ).ıˆx  E y ( x , y , z ).ıˆy  E z ( x , y , z ).ıˆz
2  2      
 E   E   ( E x ıˆx  E y ıˆy  E z ıˆz )   ( E x ıˆx  E y ıˆy  E z ıˆz )  0
2 2

2 
 E x ( x, y , z )   E x ( x, y , z )  0
2

2 
 E y ( x, y , z )   E y ( x, y , z )  0
2

2 
 E z ( x, y , z )   E z ( x, y , z )  0
2

2   2
E  2
E  2
Ex 
 Ex   Ex 
2 x
 x
   Ex  0
2

x 2
y 2
z 2
 Dalga Denkleminin Çözümü

2    2
E  2
E  2
Ex 
 Ex   Ex 
2 x
 x
   Ex  0
2

x 2
y 2
z 2


E ( x, y, z ) ‘yi bulmak için değişkenlere ayırma yöntemini kullanalım

E x ( x , y , z )  f ( x ). g ( y ).h ( z )
2 f 2g  2h
g .h. 2  f .h. 2  f . g . 2   2 . f . g .h  0 f . g .h ' a bölersek ;
x y z
1  2 f 1  2 g 1  2h
. 2  . 2  . 2   2
f x g y h z
Her terim bağımsız tek değişkene bağlı. Bu sebeple aşağıdaki gibi 3 denkleme ayrılabilir.

1 2 f 1 2g 1  2h
. 2   x . 2   y , . 2   z
2 2 2
,
f x g y h z
 Her bir denklemin çözümü farklı formlarda olabilir

f1 ( x )  A1 .e  j x x  B1 .e  j x x f 2 ( x )  C1 . cos(  x x )  D1 . sin(  x x )
g1 ( y )  A2 .e
 j y y
 B2 .e
 j y y
g 2 ( y )  C 2 . cos(  y y )  D 2 . sin(  y y )
h1 ( z )  A3 .e  j z z  B2 .e  j z z h1 ( z )  C 3 . cos(  z z )  D3 . sin(  z z )

İlerleyen Dalgalar Duran Dalgalar

y
Yandaki örnek için aşağıdaki gibi
seçilmelidir.

E x ( x , y , z )  [C1 . cos(  x x )  D1 . sin(  x x )].

[C 2 . cos(  y y )  D 2 . sin(  y y )].
b [ A3 .e  j z z  B3 .e  j z z ]

x
a
z
 Potansiyeller için dalga denklemleri

2  A 2 
 A      .J
t 2

2 V
2
v
 V   
t 2


Fazörler cinsinden skaler V potansiyelinin zamanda-harmonik dalga denklemi;

2 v
 V   ( j ) V  
2

 k    
2 v p
 V k V 
2

 2f 2 p
2 v k  (f  )
(  k )V  
2
p  

 Örnek
İletken olmayan, elektrik geçirgenliği ve manyetik geçirgenliği =0 olan bir ortamdaki
elektromanyetik dalganın elektrik alan şiddeti;

E ( z , t )  5 . cos( 10 9 t   z ).ıˆy (V / m )

verilmektedir. manyetik alan şiddetini ve ’nın değerini bulunuz.

Kosinüs referanslı fazörleri kullanarak elektrik alanı aşağıdaki gibi yazabiliriz.

  j z
E ( z )  5e .ıˆy (V / m )

Manyetik alan şiddeti Maxwell denkleminden hesaplanabilir.

 ıˆx ıˆy ıˆz
 1   1    1   
H ( z)   E     E y ıˆx 
j 0 j 0 x y z j 0   z 
0 5 e  j z 0


1
j 0
 j 5e  j z
ıˆx   
 0
5e  j z ıˆx

’yı bulmak için diğer Maxwell denklemini kullanacağız

 1   1    2
E ( z)   H    H x ıˆy   2 5e  j z ıˆy
j j  z    0
  2  j z
E (z)  5e ıˆy
  0
2

İki denklemi eşitleyerek

 ’yı bulabiliriz.
E ( z )  5e  j z .ıˆy (V / m )

3 3  10 9
    0 .  3  0 . 0    10 ( rad / m )
c 3  10 8

 5 .10  j 10 z  j 10 z
H (z)   9 e ı x   0 .0398 e
ˆ
10 .4 10 7

H ( z , t )  0 .0398 cos( 10 t  10 z ) ( A / m )
9
Düzlem Elektromanyetik Dalgalar
Düzgün Düzlem Dalga: E’nin , (benzer şekilde H’nin) yayılma yönüne dik sonsuz düzlemlerde,
aynı yöne, aynı genliğe ve aynı faza sahip olduğu özel bir Maxwell denklemleri çözümüdür.

Düzlem dalgalar gerçekte yoktur, çünkü oluşturulmaları için sonsuz boyutlarda kaynaklar gerekir.
Bununla birlikte eğer bir kaynaktan yeterince uzakta isek, Dalga Cephesi (sabit faz yüzeyi)
neredeyse küresel hale gelir ve dev bir kürenin yüzeyinin çok küçük bir kısmı bir düzleme çok
yakındır.
Düzlem Elektromanyetik Dalgalar

(a) Düzlem dalga (b) Küresel dalga

Kayıpsız Ortamda Düzlem Dalgalar
Boşlukta Düzlem Dalgalar.

y-yönünde polarize olmuş, z
doğrultusunda yayılan

Ey(z,t)
elektromanyetik dalganın
elektrik alan bileşeni;

z x

Boşlukta, dalganın faz hızı ışık hızı c’ye eşittir.

Kayıpsız Ortamda Düzlem Dalgalar

Ey(z,t)
1 boyutlu dalga denklemi z x
Kayıpsız Ortamda Düzlem Dalgalar

veya

k, dalga sayısı:

1 Boyutlu dalga (Helmzholtz) denklemi :

Zamanda Harmonik Düzlem Dalgalar
İkinci dereceden adi diferansiyel formda olan dalga denkleminin çözümü;

Kosinüs referansı için E’nin anlık ifadesi;

Birinci terim +z yönünde, ikinci terim ise –z yönünde giden dalgayı göstermektedir.
Zamanda Harmonik Düzlem Dalgalar

Dalga boşlukta yayılmaktadır, dolayısıyla faz hızı aşağıdaki gibi tanımlanır.

Örnek:
EM dalganın elektrik alanı y-yönünde polarize olmuştur ve z yönünde ilerlemektedir.
Dalga boyu 2 cm, genliği 2 V/m olduğuna göre elektrik alan ifadesini yazınız.

Dalga boyu  = 0.02 m:

Dalga sayısı:
Manyetik Alan Şiddeti ve Karakteristik Empedans
Manyetik alan şiddeti Faraday yasasından bulunabilir;
Manyetik Alan Şiddeti ve Karakteristik Empedans
Ortamın Karakteristik Empedansı:

Serbest Uzay için:

Alan bileşenlerinden herhangi birini ve karakteristik empedansı

biliyorsak, diğer alan bileşenini bulabiliriz.
Örnek:
Aşağıda, boşlukta verilen elektrik alan şiddeti vektörüne eşlik eden
manyetik alan şiddeti ifadesini bulunuz.
Enine Elektromanyetik Dalgalar

İle tanımlanan ve +z yönünde yayılan bir düzgün düzlem dalga

manyetik alanına sahiptir. E ve H birbirine diktir ve bunların her ikisi de

yayılma yönüne diktir. Böyle bir dalga enine elektromanyetik (TEM)
dalganın, özel bir durumudur.
Enine Elektromanyetik Dalgalar

TEM DALGASI
 y
Ey x
.
Ey(z,t)

x
z

z z Dalga sayısı vektörü aşağıdaki gibi ifade

edilir.
 y
Orijinden gelişigüzel bir noktaya olan yarıçap vektörü
R’yi de aşağıdaki gibi tanımlarız.

+x ve +z yönlerinde ilerleyen düzgün düzlem dalganın y- doğrultusundaki elektrik

alan şiddeti aşağıdaki gibi ifade edilir.
Enine Elektromanyetik Dalgalar

x x
. .

z z
Enine Elektromanyetik Dalgalar
Aşağıdaki gibi tanımlanan elektrik alan bileşenine eşlik eden manyetik alan bileşenini Maxwell
denklemi ile bulabiliriz.
. . . .

Fazör formda Maxwell-Faraday denklemi

. . . .

. . . . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .
Enine Elektromanyetik Dalgalar
x
.

. .
Kayıplı Ortamda Düzlem Dalgalar
Eğer bir ortam iletken ise (≠0), elektrik alanın varlığından dolayı =
akımı akacaktır. Bu durumda;

= olur.

= Kayıplı ortamın kompleks geçirgenliği

İyi iletken
: Kayıp açısı
İyi yalıtkan
Kayıplı Ortamda Düzlem Dalgalar
İyi iletken
=
İyi yalıtkan

: Kayıp açısı

Eğer ise böyle bir ortama iyi iletken, eğer ise iyi yalıtkan denir. Bir
malzeme düşük frekanslarda iyi iletken olabilir ancak çok yüksek frekanslarda
kayıplı dielektrik özelliklerine sahip olabilir.

Örneğin, nemli toprağın dielektrik sabiti ve iletkenliği sırasıyla 

civarındadır. Nemli toprağın kayıp tanjantı 1 kHz’de e eşittir
ve onu göreli olarak iyi iletken olduğunu belirtir. 10 GHz’de e eşit
olur ve nemli toprak daha çok bir yalıtkan gibi davranır.
Örnek
Bağıl geçirgenliği 2.5 ve kayıp tanjantı 0.001 olan kayıplı bir dielektrik ortamda frekansı
1 GHz ve genliği 250 V/m olan bir sinüzoidal elektrik alan şiddeti vardır. Ortamda metre
küp başına harcanan ortalama gücü bulunuz.

ÇÖZÜM:

Önce bu kayıplı ortamın etkin öz iletkenliğini bulmalıyız.

Birim hacim başına harcanan ortalama güç

Kayıplı Ortamda Düzlem Dalgalar
Kayıplı ortamda zamanda-harmonik davranışın analizi, reel k yerine bir kc kompleks
dalga sayısı kullanarak gerçekleştirilebilir.

Aşağıda verilen homojen Helmholtz denkleminin çözümünü inceleyim.

=0
=0
=j

Burada ve sırasıyla, yayılma sabitinin reel ve sanal kısımlarıdır. Kayıpsız bir

ortam için =0 ( =0, = ), =0 ve =k= olur.
Kayıplı Ortamda Düzlem Dalgalar
+z yönünde yayılan, ile tanımlanan bir düzgün dalga için
denklem aşağıdaki gibi yazılır:

=0

Denklemin çözümü aşağıda verilmiştir.

 

Burada  ve  pozitif niceliklerdir. İlk . çarpanı z arttıkça azalır ve dolayısıyla bir

zayıflama çarpanıdır. Bu nedenle ’ya zayıflama sabiti denir. Zayıflama sabitinin SI
birimi metre başına Neper’dir (Np/m).

(1 Np=8.69 dB)

İkinci çarpan olan  ise faz çarpanıdır. , faz sabiti olarak adlandırılır ve birimi
rad/m’dir. Faz sabiti, dalga bir metre ilerlediğinde oluşan faz kayması miktarını gösterir.
Kayıplı Ortamda Düzlem Dalgalar
 
Genlik

Örnek: Deniz suyu için farklı frekanslarda deri kalınlıkları

Düşük Kayıplı Dielektrikler
Düşük kayıplı bir dielektrik, iyi ancak mükemmel olmayan bir yalıtkandır ve veya 1
olacak şekilde sıfır olmayan bir eşdeğer öz iletkenliği vardır. Bu koşul altında terimine binom
açılımını uygularsak;

Hatırlatma

Zayıflama sabiti

Faz sabiti
Düşük Kayıplı Dielektrikler
Düşük kayıplı bir dielektriğin öz empedansı kompleks bir niceliktir.

 =

 

 faz hızı oranından elde edilir

 =
İyi İletkenler
veya 1 olan ortamlardır.

Hatırlatma

= (1+j)
İyi iletkenin öz empedansı

 =
İyi İletkenler
İyi iletkende faz hızı

 =

İyi iletkende dalga boyu



 Deri Kalınlığı
İlerleyen dalganın genliğinin veya 0,368 çarpanı ile azaldığı  mesafesine iletkenin
deri kalınlığı veya nüfuz derinliği adı verilir.

=

İyi iletken için olduğu için


= yazılabilir.
 Elektromanyetik Dalga Teorisi
Ders-3
2019-2020

Düzlem Dalgaların Kutuplanması

Faz ve Grup Hızı
Güç ve Enerji
Düzlem Dalgaların Düzlem Sınırlara Dik Gelişi
Düzlem Dalgaların Düzlem Sınırlara Eğik Gelişi
Dik Kutuplama
Paralel Kutuplama
 Düzlem Dalgaların Kutuplanması (Polarizasyonu)

Bir düzlem dalganın kutuplanması (polarizasyonu), elektrik alan şiddeti

vektörünün uzayda verilen bir noktadaki zamanla değişen davranışını açıklar.

Örneğin bir düzlem dalganın E vektörü x yönüne sabitlenmişse, dalgaya x-

yönünde sabitlenmiş doğrusal kutuplanmıştır denir.
Polarizasyon tipleri

Üç tip polarizasyon vardır;

1. Doğrusal polarizasyon
2. Dairesel polarizasyon
3. Eliptik polarizasyon
Doğrusal polarizasyon

Yatay

Vertical
Dairesel polarizasyon
Eliptik polarizasyon
Doğrusal polarizasyon
Dairesel polarizasyon
Dairesel polarizasyon
Düzlem Dalgaların Kutuplanması
İki doğrusal kutuplanmış dalganın üst üste bindirilmesini düşünelim. Biri x- yönünde kutuplanmış diğeri de y-
yönünde kutuplanmış ve zaman fazında 90 derece (veya /2 radyan) gecikmeli olsun. Fazör gösterimi;

Burada ve bu iki doğrusal kutuplanmış dalganın genliğini gösteren reel sayılardır.

E’nin anlık ifadesi ise;

Düzlem Dalgaların Kutuplanması

Verilen bir noktada t değişirken E’nin yön değişimini incelerken z=0 almak uygundur.
Böylece denklem aşağıdaki gibi yazılabilir:
Düzlem Dalgaların Kutuplanması

t, 0’dan /2,  ve 3/2’ye artıp 2’de döngüyü tamamlarken E(0,t) vektörünün ucu saat
yönünün tersinde eliptik bir yörünge çizecektir.

y
E20



x
0
Düzlem Dalgaların Kutuplanması
y
Birbirine uzayda ve zamanda
dik iki doğrusal kutuplanmış
 dalganın toplamı olan E, eğer
E20E10 ise Eliptik
Kutuplanmıştır. Eşit ise

0 Dairesel Kutuplanmış dalga
x
denir.

E20=E10 olduğunda E’nin t=0’da

x- ekseni ile yaptığı anlık  açısı
aşağıdaki gibi tanımlanır.

=t

Bu bir sağ-el veya pozitif dairesel kutuplanmış dalgadır.

Düzlem Dalgaların Kutuplanması

Eğer zaman fazında E1(z)’nin 90 derece önünde bir E2(z) ile başlarsak sırasıyla,

olacaktır.

E, saat yönünde  açısal hızıyla dönecektir. Böyle bir dalga sol-el veya negatif dairesel
kutuplanmış dalga diye isimlendirilir.
Düzlem Dalgaların Kutuplanması
Eğer E2(z) ve E1(z) uzayda dik ama zamanda eş fazlı ise E’nin z=0’daki ifadesi aşağıdaki
gibi olur.

Vektörün ucu t=0 iken P1 noktasında olacaktır. t açısı /2’ye doğru artarken
vektörün büyüklüğü sıfıra doğru azalacaktır. E Doğrusal Kutuplanmıştır.
y
P1
E20

x
E10

P2
 Faz ve Grup Hızı
Bilgi taşıyan bir sinyalin normal olarak bir yüksek taşıyıcı frekans etrafında küçük bir
frekans yayılması vardır. Böyle bir sinyal bir frekans grubundan oluşur ve bir dalga
paketi oluşturur. Grup hızı, dalga paketi zarfının yayılma hızıdır.

Genlikleri, hızları ve yayılım yönleri aynı

fakat frekansları farklı iki sinüs dalgasını
toplayalım:

A(t )  A sin(1t )  A sin(2t ) 

  1  2     1  2  
2 A cos  t  sin   t  .
 2    2  

Sinüslü terimin frekansı faz, kosinüslü

terimin frekansı ise grup hızını belirler.
Dalganın uzayda yayılma hızıdır. Bu, dalganın herhangi bir frekans bileşeninin fazının
yayılacağı hızdır.
Dalganın belirli bir fazını seçebilir ve bu faz hızında hareket ediyormuş gibi görünebilir.
Faz hızı, dalganın açısal frekansı ω ve dalga vektörü k cinsinden verilir.
Güç ve Enerji
Anlık Poynting vektörü:

= ∗ ∗

∗ ∗ ∗ ∗

ve zamanın fonksiyonu değillerdir. Poynting vektörünün zaman ortalaması (ortalama güç

yoğunluğu)
∗
Güç ve Enerji
        
  E   jH  M i   H  jE  E  J i

*    * *    *  *  *  
H .(  E )   jH .H  H .M i E (  H )   jEE  EE  EJ i

  * *   *   * *  *   *
E.(  H )  H .(  E )  H .M i  E.J i  E .E  jE .E  jH .H
Aşağıdaki vektör özdeşliğini kullanıp denklemi düzenlersek;
  * *     *
( E  H )  H (  E )  E (  H )

 1  * 1 *  1  * 1  2
 ( E  H )  H .M i  E.J i   E Harmonik alanlar için
2 2 2 2 enerjinin korunumu
1  2 1  2 denkleminin diferansiyel
 j 2   . H   E  formu
4 4 
  1  * 1 *  1  * 1  2 1  2 1  2
 ( E  H )  H .M i  E.J i   E  j 2   . H   E 
2 2 2 2 4 4 

Denklemin iki yanının hacim integralini alırsak;

 1  * 1  *
  ( E  H )dv    ( E  H )dS
v
2 S
2
1 *  1  * 1 2
  ( H .M i  E.J i )dv    E dv
2v 2 2v
1  2 1  2
 j 2    . H   E dv
v
4 4 
veya

1 *  1  * 1  * 1 2
  ( H .M i  E.J i )dv    ( E  H )dS    E dv
2v 2 S
2 2v
1  2 1  2
 j 2    . H   E dv
v
4 4 
 1 *  1  * 1  * 1  2 1  2 1  2 

2 
v
( H .M i 
2
E . J i ) dv    ( E  H ) dS 
S
2 2  E
v
dv  j 2  
v
 .H
 4
  E
4
 dv


Ps : Uygulanan Pe : Çıkan güç Pd : Harcanan

güç (kaynak (kompleks) reel güç (Watt) Manyetik Elektrik
gücü) enerjinin enerjinin
zaman zaman
ortalamas ortalamas
ı [J] ı [J]

Ps= Pe + Pd +j2( - )
Düzlem Dalgaların Düzlem Sınırlara Dik Gelişi
x

Yansıyan
Dalga
x
z

İletilen
Dalga
Gelen
Dalga

1. ortam 2. ortam
( 1) ( 2)

z=0
Düzlem Dalgaların Düzlem Sınırlara Dik Gelişi
Z=0’daki ortam süreksizliğinden dolayı
gelen dalga kısmen 1. ortama geri
yansıyacak ve kısmen de 2. ortama
iletilecektir.

Gelen dalganın elektrik ve

manyetik alan şiddeti fazörleri

Ei ( z )  Ei 0 .e  j1z ıˆx
 E
H i ( z )  i 0 .e  j1z ıˆy
1

Yansıyan dalganın elektrik ve İletilen dalganın elektrik ve

manyetik alan şiddeti fazörleri manyetik alan şiddeti fazörleri
 
Er ( z )  Er 0 .e j1 z ıˆx Et ( z )  Et 0 .e  j 2 z ıˆx
  E r 0 j 1 z  E
H r ( z)  .e ıˆy H t ( z )  t 0 .e  j 2 z ıˆy
1 2
Düzlem Dalgaların Düzlem Sınırlara Dik Gelişi
Bilinmeyen Er0 ve Et0 büyüklüklerini belirlemek için iki denkleme ihtiyaç vardır. Bu denklemler, elektrik
ve manyetik alanın sağlaması gereken sınır koşullarından elde edilir. z=0 dielektrik arayüzünde elektrik
ve manyetik alan şiddetlerinin teğet bileşenleri (x-bileşenleri) sürekli olmalıdır.

  
Ei (0)  Er (0)  Et (0) Ei 0  Er 0  Et 0
   veya
1 Eto
H i (0)  H r (0)  H t (0) H i 0  H r 0  H t 0 veya ( Ei 0  Er 0 ) 
1 2

 2  1
Ei 0  Er 0  Et 0 Er 0  Ei 0
 2  1
1 Eto
( Ei 0  Er 0 )  2 2
1 2 Et 0  Ei 0
 2  1
Er 0  2  1
Yansıma Katsayısı  
Ei 0  2  1
Et 0 2 2
1   
İletim Katsayısı  
Ei 0  2  1
Düzlem Dalgaların Düzlem Sınırlara Dik Gelişi
1. ortamdaki ( toplam alanı, gelen ve yansıyan alanların toplamıdır.

  j1 z 2 j1 z
E1 ( z )  Ei 0 .e (1  .e )ıˆx

E1 ( z ) , maksimum ve minimum değerlerine sırasıyla (1  .e 2 j1z ) çarpanının
maksimum ve minimum olduğu yerlerde ulaşacaktır. Ortamda bir duran dalga
vardır. Bir duran dalganın elektrik alan şiddetinin genliğinin maksimum değerinin
minimum değerine oranına Duran Dalga Oranı denir, s veya SWR ile gösterilir

E max 1 
s  (birimsiz )
E min 1   değerleri -1 ile +1, s’nin değeri
ise 1 ile sonsuz arasında değişir.
s 1
 (birimsiz )
s 1
Düzlem Dalgaların Düzlem Sınırlara Dik Gelişi

İkinci ortamda ( , +z
yönünde yayılan iletilen dalgadır.

  j 2 z
Et ( z )   .Ei 0 .e ıˆx
  .Ei 0  j 2 z
H t ( z)  .e ıˆy
2
İyi İletken Üzerine Dik Gelişi
Gelen alan vektör fazörlerini
düşünelim;

Ei ( z )  Ei 0 .e  j1z ıˆx
 Ei 0  j1z
H i ( z)  .e ıˆy
1

j
Bu dalga, z=0’da mükemmel iletken düzlem sınırına 2     yazarsak  2  0 olur
çarpmaktadır.İyi bir iletkenin öz empedansı; 

 2  1  1 Sonuç olarak,  ,
   1
 2  1 1  bulunur. Gelen dalga
2 2 fazı ters çevrilerek tümüyle geri
 0 yansır.
 2  1
İyi İletken Üzerine Dik Gelişi
Gelen alan vektör fazörleri
  j1 z
Ei ( z )  Ei 0 .e ıˆx
 Ei 0  j1z
H i ( z)  .e ıˆy
1
Yasıyan alan vektör fazörleri
  j1z
Er ( z )   Ei 0 .e ıˆx
 Ei 0  j1z
H r ( z)  .e ıˆy
1
İyi İletken Üzerine Dik Gelişi

    j1 z  j1 z
E1 ( z )  Ei ( z )  Er ( z )  Ei 0 .(e e )ıˆx   Ei 0 .2. j. sin 1 z.ıˆx
   Ei 0  j1z  j1 z Ei 0
H1 ( z )  H i ( z )  H r ( z )  .( e e )ıˆy  .2. cos 1 z.ıˆy
1 1

ve ’nin zamanda birbirine dik ( , ’den –j çarpanından dolayı

geridedir) olduğunu gösterir. Her iki denklem de duran dalgaları gösterir.
Düzlem Dalgaların Düzlem Sınırlara Eğik Gelişi
x

Yansıyan Dalga
Kırılan Dalga

z
y

Gelen Dalga

1. ortam 2. ortam
𝟏 𝟏 𝟐 𝟐
z=0
Düzlem Dalgaların Düzlem Sınırlara Eğik Gelişi

Snell yansıma yasası: Yansıma açısı,

geliş açısına eşittir.

Snell Kırılma Yasası:

sin  t  p 2 1 n1
  
sin i  p1  2 n2
1  2 için Snell kıırılm yasası;
sin  t n1 2   r1
   1  ( 1  2 )
sin i n2 1 2  r2
Tam Yansıma

durumunu inceleyelim.
Bu durumda olur.

açısı ile arttığından,

olduğunda kırılan dalganın
arayüzü yaladığı ilginç durum
oluşur. nin daha fazla artışı
kırılan dalga olmamasına neden
olur ve gelen dalganın tamamen
yansıdığı söylenir.

nin olduğu tam yansımanın

eşiğine karşılık gelen geliş
açısına kritik açı denir.
Tam Yansıma

sin t  1  2
 1  1 sin  c 
sin i 2 sin  c 2 1

2 1  n2 
Kritik açı :  c  sin 1
 sin   ( 1  2 )
1  n1 
Dik Kutuplama
x
Yansıyan Dalga İletilen dalga

𝒌𝒕
𝒌𝒓

z
y
Gelen Dalga
𝒌𝒊

1. ortam z=0 2. ortam

𝟏 𝟏 𝟐 𝟐
Dik Kutuplama

Gelen dalganın elektrik ve manyetik alan şiddeti fazörleri

  j1 ( x . sin i  z . cosi )
Ei ( x, z )  Ei 0 .e ıˆy
 Ei 0  j1 ( x . sin i  z . cosi )
H i ( x, z )  .(  cos i .ıx  sin i .ız ).e
ˆ ˆ
1
Dik Kutuplama

Yansıyan dalganın elektrik ve manyetik alan şiddeti fazörleri

  j1 ( x . sin r  z . cos r )
Er ( x, z )  Er 0 .e ıˆy
 Er 0  j1 ( x . sin r  z . cos r )
H r ( x, z )  .( cosr .ıˆx  sin r .ıˆz ).e
1
Dik Kutuplama

İletilen dalganın elektrik ve manyetik alan şiddeti fazörleri

  j 2 ( x . sint  z . cost )
Et ( x, z )  Et 0 .e ıˆy
 Et 0  j 2 ( x . sint  z . cost )
H t ( x, z )  .( cost .ıˆx  sin t .ıˆz ).e
1
 Dik Kutuplama

Ei ( x, z )  Ei 0 .e  j1 ( x. sin i  z . cosi )ıˆy
Yanda verilen denklemlerde dört
 E bilinmeyen nicelik vardır. Bunlar;
H i ( x, z )  i 0 .(  cos i .ıˆx  sin i .ıˆz ).e  j1 ( x . sin i  z . cosi )
1
 , ve
Er ( x, z )  Er 0 .e  j1 ( x. sinr  z. cosr )ıˆy
 E Bunların belirlenmesi ve nin
H r ( x, z )  r 0 .( cos r .ıˆx  sinr .ıˆz ).e j1 ( x. sinr  z. cosr )
1 teğet bileşenlerinin z=0 sınırındaki
 süreklilik koşullarının sağlanması ile
Et ( x, z )  Et 0 .e j2 ( x.sint  z. cost )ıˆy olur.
 E
H t ( x, z )  t 0 .( cost .ıˆx  sin t .ıˆz ).e j2 ( x. sint  z. cost )
1

Eiy ( x,0)  Ery ( x,0)  Ety ( x,0)

Ei 0 .e  j1 . x . sin i  Er 0 .e  j1 . x. sin i  Et 0 .e  j 2 . x. sin t
Benzer şekilde
H ix ( x,0)  H rx ( x,0)  H tx ( x,0)
1 Et 0
.(  Ei 0 cos i .e  j1x . sin i  Er 0 cos  r .e  j1x. sin  r )  . cos  t .e  j 2 x. sin t
1 2
Dik Kutuplama
Ei 0 .e  j1 . x . sin i  Er 0 .e  j1 . x . sin  r  Et 0 .e  j2 . x . sin t
1  j1 x . sin i Et 0
.(  Ei 0 cos i .e  Er 0 cos  r .e  j1 x . sin  r
) . cos  t .e  j2 x . sin t
1 2
Yukarıdaki eşitliklerin her x için sağlanması gerektiğinden, x’in fonksiyonu olan üç üstel faktörün
hepsi eşit olmalıdır.

1. x. sin i  1. x. sin  r   2 . x. sin t

bulunur ki, bu da snell yansıma ( ve Snell kırılma yasasını ( = ) verir.

Ei 0  Er 0  Et 0 Er 0 2 . cos i  1. cos t

1 Et 0   
1
( Ei 0  Er 0 ). cos  i 
2
. cos  t Ei 0 2 . cos i  1. cos t
Et 0 2.2 . cos i
  
Ei 0 2 . cos i  1. cos t
Paralel Kutuplama
x
Yansıyan Dalga İletilen dalga

𝒌𝒕
𝒌𝒓

z
y
Gelen Dalga
𝒌𝒊

1. ortam z=0 2. ortam

𝟏 𝟏 𝟐 𝟐
Paralel Kutuplama

Gelen dalganın elektrik ve manyetik alan şiddeti fazörleri

  j1 ( x . sin i  z . cosi )
Ei ( x, z )  Ei 0 .(cos i .ıˆx  sin i .ıˆz ).e
 Ei 0  j1 ( x . sini  z . cosi )
H i ( x, z )  .e .ıˆy
1
Paralel Kutuplama

Yansıyan dalganın elektrik ve manyetik alan şiddeti fazörleri

  j1 ( x . sin r  z . cos r )
Er ( x, z )  Er 0 .(cosr .ıˆx  sin r .ıˆz ).e
 Er 0  j1 ( x. sinr  z. cosr )
H r ( x, z )   .e .ıˆy
1
Paralel Kutuplama

İletilen dalganın elektrik ve manyetik alan şiddeti fazörleri

  j 2 ( x . sint  z . cost )
Et ( x, z )  Et 0 .(cost .ıx  sin t .ız ).e
ˆ ˆ ıˆy
 Et 0  j2 ( x. sint  z. cost )
H t ( x, z )  .e .ıˆy
2
Paralel Kutuplama
ve nin teğet bileşenlerinin z=0’daki süreklilik koşulları
yine Snell yansıma ve kırılma yasalarını ve ek olarak
aşağıdaki iki denklemi verir.

( Ei 0  Er 0 ). cos i  Et 0 . cos  t
1 Et 0
( Ei 0  Er 0 ) 
1 2

Bunlardan ve , cinsinden çözülerek, paralel kutuplama için yansıma ve

iletim katsayıları aşağıdaki gibi bulunur.

Er 0 2 . cos t  1. cos i

II  
Ei 0 2 . cos t  1. cos i
Et 0 2.2 . cos i
 II  
Ei 0 2 . cos t  1. cos i
Hiç Yansımanın Olmadığı Brewster Açısı
Er 0  2 . cos  t  1. cos  i
II  
Ei 0  2 . cos  t  1. cos  i
Denklemine bakarsak payının iki teriminin farklı olduğunu görürüz. Bu da yansıma
olmaması için II =0 yapan bir  ,  ve birleşimi olup olmadığı sorusunu gündeme
getirir. Bu özel ’ yi ile gösterelim.
 2 . cos  t  1. cos  B
1  sin 2  B  22 2
(Her iki tarafın karesini alıp  2 ve sin  t  sin  B
1  sin  t 1
2
1
Snell yasası kullanılarak aşağıdaki denklemler elde edilir)

1
sin  B  ( 1   2 )
1  ( 1 /  2 )
1  ( 2 / 1 ) 2 1   2 . 1 / 1. 2
sin  B 
2

1  ( 2 .1 / 1. 2 ) 2
1  ( 1 /  2 ) 2 2
 B  tan 1
( 1   2 )
1
Elektromanyetik Dalga Teorisi
2020-2021

-5-
• ÖZET
• SORU ÇÖZÜMLERİ
X yönünde hareket eden 1- boyutlu bir dalganın homojen dalga
denklemi
 1
𝑐=  3 × 108 m/s
𝜇0 𝜀0
𝛽 = 𝜔 𝜇𝜀 𝛾 = 𝛼 + 𝑗𝛽

𝜶 : Zayıflama sabiti (Np/m

𝜷 : Faz sabiti (rad/m)
𝜸: Propagasyon (yayılım) sabiti
+z yönünde hareket eden elektromanyetik dalganın elektrik alan bileşeninin genliğinin x yönünde olduğunu varsayalım. Bu
durumda kayıpsız ve kayıplı ortamlar için dalga denklemleri ve çözümleri aşağıdaki gibi yazılır.

𝜕2 𝐸
- 𝛾2𝐸 = 0
𝜕𝑧 2
 Kayıpsız ortam

2𝜋
𝛽 = 𝑘 = 𝜔 𝜇𝜀 = 2𝜋𝑓/𝑣𝑝 =
𝜆

𝜔. 𝜇 𝑘. 𝑣𝑝 . 𝜇 𝜇 𝜇
𝑍𝑐 = = = 𝑣𝑝 . 𝜇 = = [Ω]
𝑘 𝑘 𝜇𝜀 𝜀

𝑘 ∶ Dalga sayısı
𝑍𝑐 : Karakteristik empedans
 𝜎
𝜀𝑐 =𝜀 − 𝑗 𝐹/𝑚 Kayıplı ortamın kompleks geçirgenliği
𝜔

𝜀𝑐 =𝜀 ′ − j𝜀 ′′

𝜀 ′′ 𝜎
𝑡𝑎𝑛𝛿𝑐 = ≅ 𝑘𝑎𝑦𝚤𝑝 𝑡𝑎𝑛𝑗𝑎𝑛𝑡𝚤 (𝑜𝑟𝑡𝑎𝑚𝑑𝑎𝑘𝑖 𝑔üç 𝑘𝑎𝑦𝑏𝚤𝑛𝚤𝑛 𝑏𝑖𝑟 ö𝑙çü𝑠ü𝑑ü𝑟)
𝜀′ 𝜔𝜀
𝛿𝑐 : Kayıp açısı

𝜎 ≫ 𝜔𝜀 İyi iletken

𝜎 ≪ 𝜔𝜀 İyi yalıtkan
 Düşük Kayıplı Dielektrik Ortam

𝜔𝜀 ′′ 𝜇
𝛼≅ 𝑁𝑝/𝑚 Zayıflama sabiti
2 𝜀′

2
1 𝜀 ′′ Faz sabiti
𝛽 = 𝜔 𝜇𝜀 ′ 1 + 8 𝜀′
𝑟𝑎𝑑/𝑚

Karakteristik empedans Faz hızı

2
𝜇 𝜀 ′′ 𝜔 1 1 𝜀 ′′
𝑐 ≅ 1+𝑗  𝑝 = ≅ 1− 𝑚/𝑠
𝜀′ 2𝜀 ′ 𝛽 𝜇𝜀 ′ 8 𝜀′
 İyi iletken ortam

𝛼 = 𝛽 = 𝜋𝑓𝜇𝜎 Zayıflama ve faz sabiti

𝛼
𝑐 =(1 + 𝑗) Karakteristik empedans
𝜎

𝜔 2𝜋𝑓 4𝜋𝑓 2𝜔
𝑝 = ≅ = = 𝑚/𝑠 Faz hızı
𝛽 𝜋𝑓𝜇𝜎 𝜇𝜎 𝜇𝜎

2𝜋 𝑝 𝜋
= = =2 𝑚 Kayıplı ortamda dalga boyu
𝛽 𝑓 𝑓𝜇𝜎
 Deri Kalınlığı
İlerleyen dalganın genliğinin 𝑒 −1 veya 0,368 çarpanı ile azaldığı  mesafesine iletkenin deri kalınlığı veya nüfuz derinliği adı verilir.

1 1
= = [𝑚]
𝛼 𝜋𝑓𝜇𝜎

İyi iletken için 𝛼 = 𝛽 olduğu için

1 
= = [𝑚]
𝛽 2𝜋
ÖRNEK SORU ÇÖZÜMLERİ
ÖRNEK 1:

y-polarize düzlem dalga havada (𝜇 = 𝜇0 , ε = ε0 , 𝜎 = 0) +x yönünde yayılmaktadır. Frekansı 10

MHz, genliği 10 V/m olduğuna göre E(x,t) ifadesini yazınız.

ÇÖZÜM: 𝜎 = 0 verilmiş, kayıpsız ortam, dalga boşlukta yayılıyor

2𝜋𝑓 2𝜋
𝑘 = 𝜔 𝜇0 ε0 = = (rad/m)
𝑐 30

𝑬(𝒙, 𝒕) = 10. cos(𝜔𝑡 − 𝑘𝑥)𝒊𝒚 (V/m)

2𝜋
𝑬(𝒙, 𝒕) = 10. cos(𝜔𝑡 − 𝑥)𝒊𝒚 (V/m)
30
ÖRNEK 2:
Manyetik olmayan ortamda yayılan düzlem dalganın Elektrik Alan ifadesi aşağıdaki gibi
verilmiştir. Buna göre H(x,t) ifadesini bulunuz.
𝜋 𝜋
𝑬(𝒙, 𝒕) = 20. cos(𝜋. 107 . 𝑡 − 𝑥 + )𝒊𝒚 (V/m)
10 6

ÇÖZÜM: Ortamın kayıpsız olduğu denklemden anlaşılıyor, zayıflama sabitini içermiyor. Ancak dalganın yayıldığı ortamın
dielektrik sabiti ile ilgili bilgi verilmemiş, bulmamız gerekmektedir.

𝜋 𝜋
𝑬(𝒙, 𝒕) = 20. cos(𝜋. 107 . 𝑡 − 10 𝑥 + 6 )𝒊𝒚 (V/m)

2𝜋𝑓 = 𝜋. 107 𝑓 = 5 𝑀𝐻𝑧.

𝜋 𝜋
𝑬(𝒙, 𝒕) = 20. cos(𝜋. 107 . 𝑡 − 10 𝑥 + 6 )𝒊𝒚 (V/m)

𝜋
𝛽=
10
ÖRNEK 2:Çözüm…

𝜋. 107
1 𝑐
𝑣𝑝 =
𝜔
= = 108 (m/s) 𝑣𝑝 = = = 108 ε𝑟 = 9
𝛽
𝜋 𝜇𝑟 ε𝑟 𝜇0 ε0 ε𝑟
10

𝜀0 ≅ 8.85 × 10−12 𝐹/𝑚

Manyetik olmayan ortam
olduğu için 𝜇𝑟 =1 alındı 𝜇0 = 4𝜋 × 10−7 𝐻/𝑚

Elektrik alanın genliğini ortam empedansına bölerek, manyetik alanın genliğini bulabiliriz. Empedans hesabı aşağıdaki gibi yapılır.

𝜇 𝜇 𝑟 𝜇0 1. 𝜇0 1
Ortamın karakteristik empedansı: 𝜂= = = = 𝜂0 ≅ 125Ω
ε ε𝑟 ε0 9. ε0 3
ÖRNEK 2:Çözüm…

𝜋 𝜋
𝑬(𝒙, 𝒕) = 20. cos(𝜋. 107 . 𝑡 − 𝑥 + )𝒊𝒚 (V/m)
10 6

20 𝜋 𝜋
𝑯(𝒙, 𝒕) = cos(𝜋. 107 . 𝑡 − 𝑥 + )𝒊𝒛 (A/m)
𝜂 10 6

𝜋 𝜋
𝑯(𝒙, 𝒕) = 0.16cos(𝜋. 107 . 𝑡 − 𝑥 + )𝒊𝒛(A/m)
10 6
ÖRNEK 3:
Düzgün düzlem dalganın Elektrik Alan bileşeni aşağıdaki gibi verilmiştir. Ortam parametreleri ε𝑟 = 1, 𝜇𝑟 = 20,
1
𝜎 = 3( ) olduğuna göre α, β ve H(z,t) ifadelerini bulunuz.
𝑜ℎ𝑚

𝑬(𝒛, 𝒕) = 2. 𝑒 −𝛼𝑧 sin(108 . 𝑡 − β𝑧)𝒊𝒚 (V/m)

ÇÖZÜM:
Ortamın kayıplı dielektrik mi yoksa iyi iletken mi olduğuna karar vermek için kayıp tanjantı elde
edilir.
𝜀′′ 𝜎 Ortam iyi
𝑡𝑎𝑛𝛿𝑐 = ≅ iletken
𝜀′ 𝜔𝜀
ÖRNEK 3:Çözüm…

Ortam Empedansı; 𝑗𝜔𝜇 (1 + 𝑗) 𝜋𝜔𝜇 (1 + 𝑗) 𝜋800

𝑐 = = =
𝜎 2 𝜎 2 3
28.9 28.9
𝑐 = +𝑗 = 20.5 + j20.5 = 28.9𝑒 𝑗𝜋/4
2 2

𝑬(𝒛, 𝒕) = 2. 𝑒 −𝛼𝑧 sin(108 . 𝑡 − β𝑧)𝒊𝒚 (V/m)

2 −𝛼𝑧 8
Manyetik alan ifadesi; 𝑯(𝒛, 𝒕) = 𝑒 sin(10 .𝑡 − β𝑧 − ϴ)(−𝒊𝒙 ) (A/m)
28.9

2
𝑯 𝒛, 𝒕 = − 𝑒 −61.4𝑧 sin(108 . 𝑡 − 61.4𝑧 − 𝜋/4)𝒊𝒙 (A/m)
28.9
ÖRNEK 4:
Düzgün düzlem dalganın Elektrik Alan bileşeni x yönünde polarize olup kayıpsız bir ortamda +z yönünde yayılmaktadır. Ortam 𝑉
parametreleri ε𝑟 =4, 𝜇𝑟 = 1, 𝜎 = 0 olarak verilmiştir. f=100 MHz’de Elektrik alanın maksimum genliği t=0 ile z=1/8m’de +10−4 ( )
𝑚
ise;
a) Herhangi bir t ve z için elektrik alanın anlık ifadesini
b) Manyetik alanın anlık ifadesini
c) t=10−8 𝑠 anında elektrik alanın pozitif maksimum olduğu noktaları bulunuz.

ÇÖZÜM: x
a) 10−4

z
1/8

𝐸 𝑧, 𝑡 = 10−4 . 𝑐𝑜𝑠(2𝜋. 108 𝑡 − 𝑘𝑧 + 𝜓)𝚤Ƹ𝑥

? ?
ÖRNEK 4 Çözüm…

𝐸 𝑧, 𝑡 = 10−4 . 𝑐𝑜𝑠(2𝜋. 108 𝑡 − 𝑘𝑧 + 𝜓)𝚤Ƹ𝑥

2𝜋𝑓 4𝜋
𝑘 = 𝜔 𝜇0 𝜇𝑟 ε0 ε𝑟 = 4.1 = (rad/m)
𝑐 3

Elektrik alanın maksimum genliği, kosinüs fonksiyonunun argümanının "0 " olduğunda meydana gelir.

2𝜋108 𝑡 − 𝑘𝑧 + 𝜓 = 0 4𝜋 𝜋
8
2𝜋10 0 − (1/8) + 𝜓 = 0 𝜓=
6
(rad)
3
𝑡 = 0 ve z=1/8 m için;
𝝍

−4
4𝜋 8
𝜋 −4 8
4𝜋 1
𝐸 𝑧, 𝑡 = 10 . 𝑐𝑜𝑠 2𝜋. 10 𝑡 − 𝑧+ 𝚤Ƹ𝑥 = 10 . 𝑐𝑜𝑠 2𝜋. 10 𝑡 − 𝑧− 𝚤Ƹ𝑥
3 6 3 8
ÖRNEK 4 Çözüm…
4𝜋 1
𝐸 𝑧, 𝑡 = 10−4 . 𝑐𝑜𝑠 2𝜋. 108 𝑡 − 𝑧− 𝚤Ƹ𝑥
3 8

b) Manyetik alanın anlık ifadesini bulunuz

𝐸𝑥 𝜇 1
𝐻 = 𝐻𝑦 𝚤𝑦Ƹ = 𝚤Ƹ 𝜂= = 𝜂 = 60𝜋 Ω
𝜂 𝑦 ε ε𝑟 0

10−4 8
4𝜋 1
𝐻 𝑧, 𝑡 = . 𝑐𝑜𝑠 2𝜋. 10 𝑡 − 𝑧− 𝚤Ƹ𝑦
60𝜋 3 8
ÖRNEK 4 Çözüm…

4𝜋 1
𝐸 𝑧, 𝑡 = 10−4 . 𝑐𝑜𝑠 2𝜋. 108 𝑡 − 𝑧− 𝚤Ƹ𝑥
3 8

c) t=10−8 𝑠 anında elektrik alanın pozitif maksimum olduğu noktaları bulunuz.

t=10−8 𝑠 anında elektrik alanın pozitif maksimum yapmak için kosinüs fonksiyonunun argümanını ∓2𝜋𝑛’e
eşitlemek gerekir.

8 −8 4𝜋 1
2𝜋10 (10 ) − ( 𝑧𝑚 − ) = ∓2𝜋𝑛
3 8

13 3
𝑧𝑚 = ∓ 𝑛 n=0,1,2,… 𝑧𝑚 > 0
8 2
ÖRNEK 5:
Manyetik olmayan bir ortamda Elektrik alan ifadesi aşağıdaki gibidir.

𝐸 = 4. 𝑠𝑖𝑛 2𝜋. 107 𝑡 − 0.8𝑥 𝚤Ƹ𝑧 V/m

a) Buna göre ortam empedansını (η) ve bağıl dielektrik katsayısı (ε𝑟 ),

b) Dalganın taşıdığı zaman-ortalama gücü,
c) 2x+y=5 düzleminin 100𝑐𝑚2 alanından geçen toplam gücü bulunuz.

ÇÖZÜM:
a)

Ortam kayıpsız ama serbest uzay değil 𝐸 = 4. 𝑠𝑖𝑛 2𝜋. 107 𝑡 − 0.8𝑥 𝚤Ƹ𝑧 V/m
ÖRNEK 5:

𝐸 = 4. 𝑠𝑖𝑛 2𝜋. 107 𝑡 − 0.8𝑥 𝚤Ƹ𝑧 V/m

Manyetik
olmayan ortam
ÖRNEK 5 Çözüm…

Ortam empedansı;

b) Dalganın taşıdığı zaman-ortalama gücünü hesplayınız

Poynting vektörünün zaman ortalaması (ortalama güç yoğunluğu);

1
𝑃𝑎𝑣𝑒 = . 𝑅𝑒 𝐸 × 𝐻 ∗
2
ÖRNEK 5 Çözüm…

c) 2x+y=5 düzleminin 100𝑐𝑚2 alanından geçen toplam gücü bulunuz.

Bu yüzden geçen toplam güç;

ÖRNEK 6:

3 GHz, y-kutuplanmış bir düzgün düzlem dalga, dielektrik sabiti ε𝑟 =2.5 ve kayıp tanjantı 0.01 olan manyetik olmayan bir ortamda +x
yönünde yayılıyor.

a) Yayılan dalganın genliğinin yarıya düşeceği uzaklığı belirleyiniz.

b) Ortamdaki dalganın öz empedansını, dalga boyunu ve faz hızını bulunuz.
c) x=0 da 𝑬(𝒙, 𝒕) = 50. sin(6𝜋.109 . 𝑡 + 𝜋/3)𝒊𝒚 (V/m) olduğunu kabul ederek Manyetik alanın anlık ifadesini elde ediniz

ÇÖZÜM:
𝜎
a) f= 3GHz ε𝑟 =2.5 𝑡𝑎𝑛𝛿 = = 0.01 Düşük kayıplı dielektrik ortam!
𝜔𝜀

𝜇𝜀 𝜎 2 𝜇𝜀 1 𝜎 2 𝑁𝑝
𝛼=𝜔 [ 1+ − 1]1/2 ≅ 𝜔 = 0.497 ( )
2 𝜔𝜀 2 2 𝜔𝜀 𝑚

50 1
50. 𝑒 −𝛼.𝑥 = 𝑥 = . 𝑙𝑛2 𝑥 = 1.395 𝑚
2 𝛼
ÖRNEK 6 Çözüm…
b) Ortamdaki dalganın öz empedansını, dalga boyunu ve faz hızını bulunuz.

𝜇 𝜀 ′′ 1 𝜇0 𝜎
𝑐 ≅ 1+ 𝑗 ′  𝑐 = 1+𝑗 = 238 1 + 𝑗0.005 
𝜀′ 2𝜀 ε𝑟 𝜀 2𝜔𝜀

2
1 𝜀 ′′
𝛽 = 𝜔 𝜇𝜀 ′ 1 + 𝑟𝑎𝑑/𝑚 𝛽 = 31.6𝜋 𝑟𝑎𝑑/𝑚
8 𝜀′

2𝜋
𝜆= = 0.063 (𝑚)
𝛽

𝜔
𝑣𝑝 = = 1.89.108 (𝑚/𝑠)
𝛽
ÖRNEK 6 Çözüm…

c) x=0 da 𝑬(𝒙, 𝒕) = 50. sin(6𝜋.109 . 𝑡 + 𝜋/3)𝒊𝒚 (V/m) olduğunu kabul ederek Manyetik alanın anlık ifadesini elde ediniz

𝑐 = 238 1 + 𝑗0.005  ≅ 238. 𝑒 𝑗0.0016𝜋 

50 −0.497𝑥 𝐴
𝑯(𝒙, 𝒕) = 𝑒 . sin(6𝜋.109 . 𝑡 − 31.6𝜋. 𝑥 + 𝜋/3)−0.0016𝜋 𝒊𝒛 ( )
238 𝑚
ÖRNEK 7:
Deniz suyunda +z yönünde ilerleyen düzgün düzlem dalganın z=0’da Manyetik alan ifadesi aşağıdaki gibidir. Deniz
suyunun yapısal parametreleri ε𝑟 = 80, 𝜇𝑟 = 1 ve 𝜎 = 4 𝑆/𝑚 ile veriliyor.

𝐻 0, 𝑡 = 100. 𝑐𝑜𝑠(2𝜋. 103 𝑡 + 15𝑜 )𝚤𝑦Ƹ (mA/m)

a) 𝐸 𝑧, 𝑡 ve 𝐻 𝑧, 𝑡 ifadelerini elde ediniz.

b) Elektrik alanın genliğinin z=0’daki değerinin %1 ‘ine indiği uzaklığı bulunuz.

ÇÖZÜM:
Manyetik alan y-polarize dalga +z yönünde yayılıyor ise elektrik alan da +x yönünde polarize olmuştur.
a) 𝐸 𝑧, 𝑡 ve 𝐻 𝑧, 𝑡 için genel ifadeleri aşağıdaki gibidir:

𝐸 𝑧, 𝑡 = 𝐸𝑥0 . 𝑒 −𝛼𝑧 . 𝑐𝑜𝑠(2𝜋. 103 𝑡 + 𝛽𝑧 + 𝜓)𝚤Ƹ𝑥

𝐸𝑥0 −𝛼𝑧
𝐻 𝑧, 𝑡 = .𝑒 . 𝑐𝑜𝑠(2𝜋. 103 𝑡 + 𝛽𝑧 + 𝜓)𝚤Ƹ𝑦
𝜂𝑐
ÖRNEK 7 Çözüm..
𝐸𝑥0 −𝛼𝑧
𝐸 𝑧, 𝑡 = 𝐸𝑥0 . 𝑒 −𝛼𝑧 . 𝑐𝑜𝑠(2𝜋. 103 𝑡 + 𝛽𝑧 + 𝜓)𝚤Ƹ𝑥 𝐻 𝑧, 𝑡 = .𝑒 . 𝑐𝑜𝑠(2𝜋. 103 𝑡 + 𝛽𝑧 + 𝜓)𝚤Ƹ𝑦
𝜂𝑐

Denklemde yer alan α, β ve karakteristik empedans değerleri için ortamın iyi iletken olup olmadığı kontrol edilmelidir.

Kayıp tanjantının değerine göre 1 KHz frekansında deniz suyunun iyi iletken olduğu yargısına varılır.
ÖRNEK 7 Çözüm..
𝐻 0, 𝑡 = 100. 𝑐𝑜𝑠(2𝜋. 103 𝑡 + 15𝑜 )𝚤𝑦Ƹ (mA/m)
𝐸𝑥0 −𝛼𝑧
𝐸 𝑧, 𝑡 = 𝐸𝑥0 . 𝑒 −𝛼𝑧 . 𝑐𝑜𝑠(2𝜋. 103 𝑡 + 𝛽𝑧 + 𝜓)𝚤Ƹ𝑥 𝐻 𝑧, 𝑡 = .𝑒 . 𝑐𝑜𝑠(2𝜋. 103 𝑡 + 𝛽𝑧 + 𝜓)𝚤Ƹ𝑦
𝜂𝑐
Elektrik ve Manyetik alanın anlık ifadesi;

𝐸 𝑧, 𝑡 = 𝐸𝑥0 . 𝑒 −0.126𝑧 . 𝑐𝑜𝑠(2𝜋. 103 𝑡 − 0.126𝑧 + 𝜓)𝚤Ƹ𝑥

𝐸𝑥0
𝐻 𝑧, 𝑡 = . 𝑒 −0.126𝑧 . 𝑐𝑜𝑠 2𝜋. 103 𝑡 − 0.126𝑧 + 𝜓 − 45𝑜 𝚤Ƹ𝑦
0.044

z=0 da; 𝐻 0, 𝑡 = 22.5. 𝐸𝑥0 . 𝑐𝑜𝑠 2𝜋. 103 𝑡 + 𝜓 − 45𝑜 𝚤Ƹ𝑦

𝑚𝑉
22.5. 𝐸𝑥0 = 100 𝐸𝑥0 = 4.44 ( ) 𝜓 − 45o=15o 𝜓 = 60o
𝑚

𝐸 𝑧, 𝑡 = 4.44. 𝑒 −0.126𝑧 . 𝑐𝑜𝑠(2𝜋. 103 𝑡 − 0.126𝑧 + 60o)𝚤Ƹ𝑥 (mV/m)

𝐻 𝑧, 𝑡 = 100. 𝑒 −0.126𝑧 . 𝑐𝑜𝑠 2𝜋. 103 𝑡 − 0.126𝑧 + 60o 𝚤Ƹ𝑦 (mA/m)

ÖRNEK 7 Çözüm..
b) Elektrik alanın genliğinin z=0’daki değerinin %1 ‘ine indiği uzaklığı bulunuz.
ELEKTROMANYETİK DALGA
TEORİSİ
2020-2021

-6-
• ÖZET
• SORU ÇÖZÜMLERİ
 Düzlem Dalgaların Kutuplanması (Polarizasyonu)

Bir düzlem dalganın kutuplanması (polarizasyonu), elektrik alan şiddeti vektörünün uzayda verilen bir
noktadaki zamanla değişen davranışını açıklar. Örneğin bir düzlem dalganın E vektörü x yönüne sabitlenmişse,
dalgaya x- yönünde sabitlenmiş doğrusal kutuplanmıştır denir.
Düzlem Dalgaların Kutuplanması (Polarizasyonu)
Düzlem Dalgaların Kutuplanması
İki doğrusal kutuplanmış dalganın üst üste bindirilmesini düşünelim. Biri x- yönünde kutuplanmış diğeri de y- yönünde kutuplanmış ve zaman
fazında 90 derece (veya /2 radyan) gecikmeli olsun. Fazör gösterimi;
Düzlem Dalgaların Kutuplanması

t, 0’dan /2,  ve 3/2’ye artıp 2’de döngüyü tamamlarken E(0,t) vektörünün ucu saat
yönünün tersinde eliptik bir yörünge çizecektir.

y
E20



x
0
Düzlem Dalgaların Kutuplanması
Eğer E2(z) ve E1(z) uzayda dik ama zamanda eş fazlı ise E’nin z=0’daki ifadesi aşağıdaki gibi olur.

Vektörün ucu t=0 iken P1 noktasında olacaktır. t açısı /2’ye doğru artarken vektörün büyüklüğü sıfıra doğru
azalacaktır. E Doğrusal Kutuplanmıştır.
y
P1 𝐸20
E20 𝑡𝑎𝑛−1
𝐸10

x
E10

P2
ÖRNEK 1:
Aşağıda verilen elektrik alan ifadesine göre dalganın polarizasyonunu bulunuz.

ÇÖZÜM: Elektrik alanın x ve y bileşenleri;

z=0 düzleminde

𝑬(𝒛, 𝒕) = 4. cos( ω𝑡) + 3. 𝑠𝑖𝑛( ω𝑡)

Dalga sağ-elli eliptik polarizasyona sahiptir.

ÖRNEK 2:
Aşağıda verilen manyetik alan ifadesine göre dalganın polarizasyonunu bulunuz.

ÇÖZÜM: Polarizasyon bulabilmek için Elektrik Alan’ ı bulmamız gerekir

𝑗2𝛽 −𝑗𝛽𝑧
𝑗𝛽
𝑬𝒔 = 𝐻𝑜 𝑒 . 𝒂𝑥 − 𝐻𝑜 𝑒 −𝑗𝛽𝑧 . 𝒂𝑦
𝑗𝜔𝜀 𝑗𝜔𝜀

𝜂 = 𝛽/𝜔𝜀 2𝜂 𝜂
ÖRNEK 2: devam…

𝐄(0, 𝑡) = 2𝜂. 𝐻0 cos( ω𝑡) 𝒂𝒙 − 𝜂𝐻0 . 𝑐𝑜𝑠 ω𝑡 𝒂𝒚 (V/m)

ω𝑡 = 0 anında x ve y bileşeni aynı anda meydana gelip bileşke alanı oluşturuyorlar.

Dolayısıyla bu dalga Doğrusal Polarizasyonlu dalgadır.
Düzlem Dalgaların Düzlem Sınırlara Dik Gelişi (ÖZET)

Er 0  2 − 1
Yansıma Katsayısı = =
Ei 0  2 + 1
Et 0 2 2
1+  = 
İletim Katsayısı = =
Ei 0  2 + 1
Düzlem Dalgaların Düzlem Sınırlara Dik Gelişi (ÖZET)
1. ortamdaki (𝐸1 veya 𝐻1 ) toplam alanı, gelen ve yansıyan alanların toplamıdır.

 − j1 z 2 j1 z
E1 ( z ) = Ei 0 .e (1 + .e )ıˆx

E1 ( z ) , maksimum ve minimum değerlerine sırasıyla (1 + .e 2 j1z ) çarpanının maksimum ve minimum olduğu
yerlerde ulaşacaktır. Ortamda bir duran dalga vardır. Bir duran dalganın elektrik alan şiddetinin genliğinin maksimum
değerinin minimum değerine oranına Duran Dalga Oranı denir, s veya SWR ile gösterilir

E max 1+ 
s= = (birimsiz)
E min 1−   değerleri -1 ile +1, s’nin değeri
ise 1 ile sonsuz arasında değişir.
s −1
= (birimsiz)
s +1
İyi İletken Üzerine Dik Gelişi (ÖZET)

 2 − 1 − 1
= = = −1
 2 + 1 1
2 2
= =0
 2 + 1

Sonuç olarak, 𝐸𝑟0 = . 𝐸𝑖0 = −𝐸𝑖0 ,

𝐸𝑡0 = . 𝐸𝑖0 = 0 bulunur. Gelen dalga
fazı ters çevrilerek tümüyle geri yansır.
Düzlem Dalgaların Düzlem Sınırlara Eğik Gelişi (ÖZET)

Snell yansıma yasası: Yansıma açısı,

geliş açısına eşittir.

𝜃𝑖 = 𝜃𝑟

Snell Kırılma Yasası:

sin 𝜃𝑡 𝜈𝑝2 𝛽1 𝑛1
= = =
sin 𝜃𝑖 𝜈𝑝1 𝛽2 𝑛2
𝜇1 = 𝜇2 𝑖ç𝑖𝑛𝑆𝑛𝑒𝑙𝑙𝑘ı𝑟ı𝑙𝑚𝑎 𝑦𝑎𝑠𝑎𝑠ı;
sin 𝜃𝑡 𝑛1 𝜂2 𝜀1 𝜀𝑟1
= = = = (𝜇 = 𝜇2 )
sin 𝜃𝑖 𝑛2 𝜂1 𝜀2 𝜀𝑟2 1
Tam Yansıma (ÖZET)

𝜋
𝜃𝑡 nin olduğu tam yansımanın
2
eşiğine karşılık gelen 𝜃𝑐 geliş açısına
kritik açı denir.

sin  t  1  2
= 1 = 1 sin  c =
sin i 2 sin  c 2 1

2 n 
Kritik açı :  c = sin −1 = sin −1  2  ( 1 = 2 )
1  n1 
Tam Yansıma (ÖZET)

sin  t  1  2
= 1 = 1 sin  c =
sin i 2 sin  c 2 1

2 −1  n2 
Kritik açı :  c = sin −1
= sin   ( 1 = 2 )
1  n1 
Dik Kutuplama (ÖZET)

Er 0 2 . cos i − 1. cos  t

⊥ = =
Ei 0 2 . cos i + 1. cos  t
Et 0 2.2 . cos i
⊥ = =
Ei 0 2 . cos i + 1. cos  t
Paralel Kutuplama (ÖZET)

Er 0 2 . cos  t − 1. cos i

II = =
Ei 0 2 . cos  t + 1. cos i
Et 0 2.2 . cos i
 II = =
Ei 0 2 . cos  t + 1. cos i
Hiç Yansımanın Olmadığı Brewster Açısı (ÖZET)

Paralel kutuplu ve açılı gönderilen dalgaların, yansımadan ikinci ortama geçebildikleri gelme açısına
Brewster açısı denir. Aşağıdaki gibi tanımlanır.

1
sin  B = ( 1 =  2 )
1 + ( 1 /  2 )
2
 B = tan −1
( 1 =  2 )
1
ÖRNEK 3:
Faz sabiti f=107 Hz frekansında 1.6 (rad/m) olan kayıplı ortamda düzgün düzlem dalganın genliği 2m’de
%60 azalmaktadır. Buna göre deri kalınlığı ve dalganın hızını bulunuz.

ÇÖZÜM: Genliğin %60 azalması demek, ilk durumdaki genliğin %40’ına eşit olması anlamına gelir. İlk
durumdaki elektrik alanın genliğine 𝐸0 dersek:

0.4 𝐸0 = 𝐸0 𝑒 −𝛼.𝑧
2𝜋 2𝜋
1 𝜆= =
= 𝑒 −2.
𝛽 1.6
0.4
1 1 Dalganın Hızı 𝜗 = 𝑓. 𝜆 = 3.927𝑥107 (m/s)
𝛼 = 𝑙𝑛
2 0.4
𝛼 = 0.4581 m

Deri kalınlığı 𝛿 = 2.183 m

ÖRNEK 3:
Serbest uzayda yayılan elektromanyetik dalganın Elektrik alan bileşen;
𝑬(𝒛) = 100. 𝑒 −𝑗(0.866𝑦+0.5𝑧) 𝒊𝒙 (V/m) olarak veriliyor.
a) 𝜔 ve 𝜆
b) Manyetik Alan bileşeni
c) Dalganın taşıdığı gücün zaman ortalamasını elde ediniz.

ÇÖZÜM:
𝑘𝑦 = 0.866 𝑘𝑧 = 0.5
𝒌
a) 𝒌𝒛
z
𝑘 = 0.8662 + 0.52 = 1
𝜽
𝒌𝒚 𝜔 2𝜋
𝑘 = β = 𝜔 𝜇0 𝜀0 = = =1
𝑐 𝜆

x y 𝜔 = 𝑘. c = 3.108

2𝜋
𝜆= = 2𝜋 = 6.283 (𝑚)
𝑘
ÖRNEK 3:devam…

b)
Manyetik Alan bileşeni ?
𝒌 𝑘𝑦 0.866
z 𝑐𝑜𝑠𝜃 = = ⇒ 𝜃 = 30°
𝑘 1
E 𝜽
𝑯𝒚
𝜽 𝐸
𝑯𝒛 H
Manyetik alan bileşeninin genliği 𝐻= = 0.265
𝜂0
x y
𝐻𝑧 = 𝐻. 𝑐𝑜𝑠𝜃 = 0.229

𝐻𝑦 = 𝐻. 𝑠𝑖𝑛𝜃 = 0.132

𝑯(𝒛) = (0.132𝒊𝒚 − 0.229𝒊𝒛 ). 𝑒 −𝑗(0.866𝑦+0.5𝑧) (A/m)

ÖRNEK 3:devam…

c) Dalganın taşıdığı gücün zaman ortalamasını elde ediniz.

𝒌 2
1 𝐸0
z 𝑷𝒐𝒓𝒕 = 𝑅𝑒 𝑬 × 𝑯∗ = 𝒊Ƹ𝒌
E 𝜃 = 30°
𝜽 2 2𝜂
𝑯𝒚 100𝟐
𝜽
= 𝒊Ƹ𝒌 = 13.26𝒊Ƹ𝒌
𝑯𝒛 H
2377
x y 13.26cos(30) 13.26sin(30)

𝑊
𝑷𝒐𝒓𝒕 = 11.48𝒊Ƹ𝒚 + 6.63𝒊Ƹ𝒛
𝑚2
ÖRNEK 4:
Serbest uzayda (z≤0) düzlem dalganın Manyetik Alan bileşeni;

𝑯(𝒛, 𝒕) = 10. 𝑐𝑜𝑠(108 . 𝑡 − β𝑧)𝒂𝒙 (mA/m)

olarak verilmiştir. Dalga z≥0’ da bulunan ortama (2𝜀0 , 8𝜇0 ) yüzey normali doğrultusunda geçiyor. Buna göre
yansıyan Elektrik ve Manyetik alan bileşeni ve iletilen Elektrik ve Manyetik alan bileşeni ifadelerini bulunuz.

ÇÖZÜM:
Ortam empedanslarını ve faz sabitlerini elde edelim:

(2𝜀0 , 8𝜇0 )
ÖRNEK 4: devam…
𝑯𝒊 = 10. 𝑐𝑜𝑠(108 . 𝑡 − β𝑧)𝒂𝒙 (mA/m) Bu alana eşlik eden Elektrik alan;
𝑯𝒓

x 𝒌𝒓
𝑬𝒓
1
𝑬𝒊 = −10. 𝜂0 𝑐𝑜𝑠(108 . 𝑡 − 𝑧)𝒂𝒚 (mV/m)
3
(2𝜀0 , 8𝜇0
𝑯𝒕
𝑯𝒊 İki ortamın ortam empedansları bilindiğine göre yasıma ve iletim
x 𝒌𝒕 katsayısı hesaplanabilir:
𝒌𝒊 𝑬𝒕
x
𝑬𝒊
ÖRNEK 4: devam…

1
𝑬𝒊 = −10. 𝜂0 𝑐𝑜𝑠(108 . 𝑡 − 𝑧)𝒂𝒚 (mV/m) 𝑯𝒊 = 10. 𝑐𝑜𝑠(108 . 𝑡 − β𝑧)𝒂𝒙 (mA/m)
3

Yansıyan dalga bileşenleri:

𝒌𝒓 𝑬𝒓
x
𝑯𝒓

𝑯𝒕 1
𝑬𝒓 = −(10/3). 𝜂0 𝑐𝑜𝑠(108 . 𝑡 + 𝑧)𝒂𝒚 (mV/m)
𝑯𝒊 3
x 𝒌𝒕
𝒌𝒊 𝑬𝒕
x 1
𝑬𝒊 𝑯𝒓 = −(10/3). 𝑐𝑜𝑠(108 . 𝑡 + 𝑧)𝒂𝒙 (mA/m)
3
ÖRNEK 4: devam…

1
𝑬𝒊 = 10. 𝜂0 𝑐𝑜𝑠(108 . 𝑡 − 𝑧)𝒂𝒚 (mV/m) 𝑯𝒊 = 10. 𝑐𝑜𝑠(108 . 𝑡 − β𝑧)𝒂𝒙 (mA/m)
3

İletilen dalga bileşenleri:

𝒌𝒓 𝑬𝒓
x
𝑯𝒓
4
𝑬𝒕 = −(4/3). 10. 𝜂0 𝑐𝑜𝑠(108 . 𝑡 − 𝑧)𝒂𝒚 (mV/m)
3
𝑯𝒕
𝑯𝒊 4 1 4
x 𝒌𝒕 𝑯𝒕 = . 10. 𝜂0 . 𝑐𝑜𝑠(108 . 𝑡 − 𝑧)𝒂𝒙 (mA/m)
3 2.𝜂0 3
𝒌𝒊 𝑬𝒕
x
𝑬𝒊

20 4
𝑯𝒕 = . 𝑐𝑜𝑠(108 . 𝑡 − 𝑧)𝒂𝒙 (mA/m)
3 3
ÖRNEK 5:
Bir elektromanyetik dalga 𝜀 = 9𝜀0 olan dielektrik ortamda +z yönünde yayılıyor. z=0’da 𝜀 = 4𝜀0 olan başka bir dielektrik
ortama çarpıyor. Gelen dalganın maksimum elektrik alan genliği 0.1 V/m, açısal frekansı 300 Mrad/s olduğuna göre;

a) Yansıma katsayısını;

b) İletim katsayısını;

c) Gelen, yansıyan ve iletilen dalgaların güç yoğunluklarını hesaplayınız.

ÇÖZÜM: Birinci Ortamda:

Birinci Ortam 𝜔
𝜀1 = 9𝜀0 , 𝜇 = 𝜇0 β1 = 𝜔 𝜇0 𝜀1 = 𝜀𝑟1 = 3
𝑐

𝜇0 𝜇0
İkinci Ortam 𝜂1 = = = 125.664Ω
𝜀1 𝜀0 𝜀𝑟1
𝜀2 = 4𝜀0 , 𝜇 = 𝜇0
İkinci Ortamda:
𝜔
β2 = 𝜔 𝜇0 𝜀2 = 𝜀𝑟2 = 2
𝑐

𝜇0 𝜇0
𝜂2 = = = 188.496Ω
𝜀2 𝜀0 𝜀𝑟2
ÖRNEK 5:devam…
a) Yansıma katsayısı ?

𝜂2 − 𝜂1
Γ= = 0.2
𝜂2 + 𝜂1

İletim katsayısını?
b)
𝜏 = 1 + Γ = 1.2

c) Gelen, yansıyan ve iletilen dalgaların güç yoğunluklarını hesaplayınız ?

0,1
Gelen Dalga: 𝑬𝒊 = 0.1 𝑒 −𝑗3𝑧 𝒂𝒙 (V/m) 𝑯𝒊 = 𝑒 −𝑗3𝑧 𝒂𝒚 (A/m)
125,664

2
1 𝐸
Gelen Dalga Güç 𝑷𝒊 = 𝑅𝑒 𝑬 × 𝑯∗ =
𝑖
𝒊Ƹ
Yoğunluğu: 2 2𝜂 𝒌

0,12 −6
𝑊
𝑷𝒊 = 𝒊Ƹ = 39.79𝑥10 𝒊Ƹ𝒛 ( 2 )
2 (125,664) 𝒛 𝑚
ÖRNEK 5:devam…

0.02
Yansıyan Dalga: 𝑬𝒓 = 0.02 𝑒 +𝑗3𝑧 𝒂𝒙 (V/m) 𝑯𝒓 = 𝑒 𝑗3𝑧 𝒂𝒚 (A/m)
125.664

Yansıyan Dalga 0.022 𝑊

Güç Yoğunluğu: 𝑷𝒓 = − 𝒊Ƹ𝒛 = −1.59𝑥10−6 𝒊Ƹ𝒛 ( 2 )
2 125.664 𝑚

0.12
İletilen Dalga: 𝑬𝒕 = 0.12 𝑒 −𝑗2𝑧 𝒂𝒙 (V/m) 𝑯𝒕 = 𝑒 −𝑗2𝑧 𝒂𝒚 (A/m)
188.496

İletilen Dalga 0.122 𝑊

𝑷𝒕 = 𝒊Ƹ𝒛 = 38.2𝑥10−6 𝒊Ƹ𝒛 ( 2 )
Güç Yoğunluğu: 2 188.496 𝑚
ÖRNEK 6:
Havadaki bir düzlem dalga dik olarak parametreleri 𝜇 = 𝜇0 , 𝜀 = 4𝜀0 ve =0 olan plastik bir ortama doğru
ilerlemektedir. Manyetik alan ifadesi; 𝑯𝒊 = 4𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡 − 5𝑥)𝒂𝒚 (A/m) ise

a) Havadaki toplam elektrik alanı;

b) Plastik ortamdaki zaman ortalama gücü;

c) Duran dalga oranını bulunuz.

ÇÖZÜM: a) Havadaki toplam elektrik alan?

Birinci ortam: hava İkinci ortam: plastiik

z
𝜇0 𝜇0
𝜂1 = 𝜂0 = 120π Ω 𝜂2 = = = 60π Ω
𝜀2 𝜀0 4

𝑯𝒊
𝒂𝑬 × 𝒂𝒚 = 𝒂𝒙 𝒂𝑬 = −𝒂𝒛 𝑬𝒊 = 𝐸𝑖0 𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡 − 5𝑥)(−𝒂𝒛 ) (V/m) 𝒌 y

x
𝐸𝑖0 = 𝜂0 𝐻𝑖0 𝐸𝑖0 = 480π 𝑬𝒊 = −480π 𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡 − 5𝑥)𝒂𝒛 (V/m) 𝑬𝒊
 𝜂2 − 𝜂1 𝐄𝐫
Γ= = −1/3 𝜏 = 2/3 𝐸𝑟0 = Γ𝐸𝑖0 𝐸𝑟0 = 160π
𝜂2 + 𝜂1
𝐄𝐭
Yansıyan elektrik alan
𝐄𝐢
𝑬𝒓 = 160π 𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡 + 5𝑥)𝒂𝒛 (V/m)

𝑬𝒕𝒐𝒑 = 𝑬𝒊 + 𝑬𝒓 = −480π𝑠𝑖 𝑛 𝜔𝑡 − 5𝑥 𝒂𝒛 (V/m) + 160π 𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡 + 5𝑥)𝒂𝒛 (V/m)

c) Duran dalga oranın;

b) Plastik ortamdaki zaman ortalama gücü;

𝐸𝑡0 = 𝜏𝐸𝑖0 𝐸𝑡0 = 320π

1+ Γ
1 𝐸 2 𝑠= =2
𝑷𝒕 = 𝑅𝑒 𝑬 × 𝑯∗ =
𝑡0
𝒊Ƹ 1− Γ
2 2𝜂 𝒌

320π2 𝑘𝑊
𝑷𝒕 = 𝒊Ƹ = 2.68𝒊Ƹ𝒙 ( 2 )
2(60π) 𝒙 𝑚
ÖRNEK 7:
Havadaki bir elektromanyetik dalganın elektrik alan bileşeni
𝑬𝒊 = 8𝑐𝑜𝑠(𝜔𝑡 − 4𝑥 − 3𝑧)𝒂𝒚 (V/m)
Olarak verilmektedir. Dalga z≥0 da bulunan dielektrik tabakaya (𝜇 = 𝜇0 , 𝜀𝑟 = 2.5 ve =0) doğru ilerlemektedir.
a) Dalganın kutuplanmasını;
b) Geliş açısını;
c) Yansıyan elektrik alanı;
d) İletilen manyetik alanı bulunuz.

ÇÖZÜM: a) Dalganın kutuplanmasını;

𝑬𝒊 = 8𝑐𝑜𝑠(𝜔𝑡 − 4𝑥 − 3𝑧)𝒂𝒚 (V/m)

Dalga +x ve +z yönünde yayılıyor Dik Kutuplanma

ile açılı geliş yapan
Elektrik alan y yönünde polarize bir EM dalga
ÖRNEK 7:Çözüm…

b) Geliş açısını; 𝑬𝒊 = 8𝑐𝑜𝑠(𝜔𝑡 − 4𝑥 − 3𝑧)𝒂𝒚 (V/m)

𝒌𝒊 = 4𝒂𝒙 + 3𝒂𝒚

𝑘𝑖 = 42 + 32 = 5

𝑘𝑖 = 𝜔 𝜇0 𝜀0 = 5

8
𝑚
𝜔 = 15.10 ( )
𝑠
 Yansıyan dalga için:
c)

Yansıyan ve Gelen dalga aynı ortamda olduğu için;

Yansıyan elektrik alanın genliğini bulmak için yansıma katsayısına ihtiyaç vardır. Dik kutuplanmada yansıma katsayısı;

Görüldüğü üzere iletilen dalganın açısına ve ikinci ortamın empedansına ihtiyacımız var.
ÖRNEK 7:Çözüm…

Yansıyan elektrik alan :

c) İletilen Manyetik Alan;
İletilen Elektrik alanın ifadesini elde etmek ile başlayalım;

İletilen elektrik alanın genliğini elde edebilmek için iletim katsayısına ihtiyaç vardır. Dik Kutuplanma için;
Elektrik alan ifadesinden Manyetik alanı elde edelim:

4.888
𝑯𝒕 = (−𝑐𝑜𝑠 𝜃𝑡 𝒂𝒙 + 𝑠𝑖𝑛𝜃𝑡 𝒂𝒛 )𝑐𝑜𝑠(15 × 108 𝑡 − 4𝑥 − 6.819𝑧) (A/m)
𝜂2
ÖRNEK 8:
Havadaki bir elektromanyetik dalganın elektrik alan bileşeni
𝑬𝒊 = 6𝒂𝒚 − 8𝒂𝒛 𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡 − 4𝑦 − 3𝑧) (V/m)
Olarak verilmektedir. Dalga y≥0 da bulunan dielektrik tabakaya (𝜇 = 𝜇0 , 𝜀𝑟 = 4 ve =0) doğru ilerlemektedir. Buna göre;
a) Yansıyan elektrik alanı;
b) İletilen elektrik alanı bulunuz.

ÇÖZÜM: a)

Dalganın kutuplanmasını bulalım;

x
𝑬𝒊 = 6𝒂𝒚 − 8𝒂𝒛 𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡 − 4𝑦 − 3𝑧) (V/m)

Dalga +y ve +z yönünde yayılıyor Paralel Kutuplanma

ile açılı geliş yapan bir
Elektrik alan y ve z yönünde polarize EM dalga
 𝑬𝒊 = 6𝒂𝒚 − 8𝒂𝒛 𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡 − 4𝑦 − 3𝑧) (V/m)

𝒌𝒊 = 4𝒂𝒚 + 3𝒂𝒛

𝑘𝑖 = 42 + 32 = 5
𝑚
𝑘𝑖 = 𝜔 𝜇0 𝜀0 = 5 𝜔 = 15.108 ( )
𝑠

𝑘𝑖𝑧 3 x
𝑡𝑎𝑛𝜃𝑖 = =
𝑘𝑖𝑦 4 𝜃𝑖 = 36.8°

Snell yasası ile iletim açısı:

𝑠𝑖𝑛𝜃𝑡 1
= 𝜃𝑡 = 17.42°
𝑠𝑖𝑛𝜃𝑖 4
Yansıyan elektrik alanın genliğini bulmak için yansıma katsayısına ihtiyaç vardır. Paralel kutuplanmada yansıma katsayısı;

Γ∥ = −0.252
𝜇0 𝜇0
𝜂2 = = = 188.5 Ω
𝜀2 𝜀0 4

Gelen elektrik alanın bileşke genliğini elde edelim:

𝑬𝒊 = 6𝒂𝒚 − 8𝒂𝒛 𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡 − 4𝑦 − 3𝑧) (V/m)

𝐸𝑖0 = 62 + 82 = 10 𝐸𝑟0 = Γ𝐸𝑖0 = −2.52

𝐸𝑟𝑧 = 𝐸𝑟0 . 𝑐𝑜𝑠 𝜃𝑟 = 2.52 cos36.8° = 2 x

𝐸𝑟𝑦 = 𝐸𝑟0 . 𝑠𝑖𝑛 𝜃𝑟 = 2.52 sin36.8° = 1.512

𝑬𝒓 = 1.512𝒂𝒚 + 2𝒂𝒛 𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡 + 4𝑦 − 3𝑧) (V/m)

 b) İletilen elektrik alanı bulunuz

İletilen elektrik alanın genliğini bulmak için iletim katsayısına ihtiyaç vardır. Paralel kutuplanmada yansıma katsayısı;

𝜏∥ = 0.62

𝐸𝑡0 = 𝜏𝐸𝑖0 =6.2

𝐸𝑡𝑧 = 𝐸𝑡0 . 𝑐𝑜𝑠 𝜃𝑡 = 6.2 cos17.42° = 5.89

x
𝐸𝑡𝑦 = 𝐸𝑡0 . 𝑠𝑖𝑛 𝜃𝑡 = 6.2 sin17.42° = 1.86

𝑘𝑡 = 𝜔 𝜇0 4𝜀0 = 10
𝒌𝒕 = 9.5𝒂𝒚 + 3𝒂𝒛
𝑘𝑡𝑦 = 10𝑐𝑜𝑠 𝜃𝑡 =9.5
𝑘𝑡𝑧 = 10𝑠𝑖n 𝜃𝑡 =3

𝑬𝒕 = 1.86𝒂𝒚 − 5.89𝒂𝒛 𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡 − 9.5𝑦 − 3𝑧) (V/m)

ÖRNEK 9:
Sebest uzayda yayılan düzgün düzlem dalganın elektrik alan bileşeni
𝑬𝒊 = 377𝑒 −𝑗0.866𝑧 𝑒 −𝑗0.5𝑦 𝒂𝒙 (V/m)
Olarak verilmektedir. Dalga dielektrik ortama (𝜇 = 𝜇0 , 𝜀𝑟 = 9 ve =0) yüzey normali ile 30° açı yapacak şekilde çarpıyır. Buna göre;
a) Dalganın frekansını;
b) Her iki ortam için elektrik ve manyetik alan ifadelerini bulunuz.

ÇÖZÜM: a)
Verilen elektrik alan ifadesinden Dik Kutuplanma ile açılı geliş yaptığı
tespit edilir.
𝑬𝒊 = 377𝑒 −𝑗0.866𝑧 𝑒 −𝑗0.5𝑦 𝒂𝒙 (V/m)

𝑘𝑖𝑧 = 𝑘𝑖 . 𝑐𝑜𝑠 𝜃İ =0.866

𝑘𝑖 . 𝑐𝑜𝑠 30° = 0.866

𝑟𝑎𝑑
𝑘𝑖 = 1
𝑚
Dalganın açısal frekansı
8
𝑚
𝑘𝑖 = 𝜔 𝜇0 𝜀0 = 1 𝜔 = 15.10 ( )
𝑠
 b) Her iki ortam için elektrik ve manyetik alan ifadeleri bulunacak

𝑘𝑡 = 𝜔 𝜇0 9𝜀0 = 3 (rad/m)

𝜇0 𝜇0
𝜂1 = 120 π Ω 𝜂2 = = = 40 π Ω
𝜀2 𝜀0 9

Snell yasasından iletim açısı:

𝑠𝑖𝑛𝜃𝑡 1
= 𝜃𝑡 = 9.594°
𝑠𝑖𝑛𝜃𝑖 4

Yansıma katsayısı Dik kutuplanma için Γ⊥ = −0.547

İletim Katsayısı Dik Kutuplanma için 𝜏⊥ = 0.453

Gelen manyetik alan: 𝑯𝒊 = [0.866𝒂𝒚 − 0.5𝒂𝒛 ]𝑒 −𝑗0.866𝑧 𝑒 −𝑗0.5𝑦 (A/m)

Yansıyan dalganın alan bileşenleri:

𝑬𝒓 = −206.22 𝑒 +𝑗0.866𝑧 𝑒 −𝑗0.5𝑦 𝒂𝒙 (V/m)

𝑯𝒓 = [0.474𝒂𝒚 + 0.274𝒂𝒛 ]𝑒 +𝑗0.866𝑧 𝑒 −𝑗0.5𝑦 (A/m)

İletilen dalganın alan bileşenleri:

𝑬𝒕 = 170.78 𝑒 −𝑗2.958𝑧 𝑒 −𝑗0.5𝑦 𝒂𝒙 (V/m)

𝑯𝒓 = [1.34𝒂𝒚 − 0.227𝒂𝒛 ]𝑒 −𝑗2.958𝑧 𝑒 −𝑗0.5𝑦 (A/m)

ELEKTROMANYETİK DALGA
TEORİSİ
2020-2021

-7-
• ÖZET
• SORU ÇÖZÜMLERİ
ÖRNEK 10:
Havadaki düzlem dalga (z<0) özellikleri 𝜇 r=4, =0 olan bir ortama (z>0) dik açı ile gelmektedir. Gelen elektrik alan ve yansıyan
manyetik alan ifadesi aşağıda verilmiştir.
x
𝑬𝒊 (𝑧, 𝑡) = 30. cos(𝜔𝑡 − 𝑧)𝚤𝑦Ƹ (V/m)
𝑯𝒓 𝑧, 𝑡 = −26.53. cos(𝜔𝑡 + 𝑧)𝚤𝑥Ƹ (mA/m)
𝑬𝒓
a) Yansıyan dalganın elektrik alan bileşenini bulunuz.
x
b) 2. ortamın dielektrik sabitini 𝒌𝒓
c) İletim katsayısını
𝑯𝒓
d) Duran dalga oranını bulunuz

ÇÖZÜM: y z
𝑬𝒊 𝑬𝒕 𝒌𝒕
𝒌𝒊
a) 𝑬𝒓 𝑧, 𝑡 = −26.5310−3 . 𝜂0 . cos 𝜔𝑡 + 𝑧 𝚤Ƹ𝑦
= −10. cos 𝜔𝑡 + 𝑧 𝚤Ƹ𝑦 (V/m) 𝑯𝒕
𝑯𝒊

(𝜀0 , 𝜇0 ) (𝜀𝑟2 . 𝜀0 , 4𝜇0 )

𝐸𝑟 1 𝜂2 − 𝜂0 𝜂0 𝜇𝑟2
b) Γ= =− = 𝜂2 = = 𝜂0 𝜀𝑟2 = 16
𝐸𝑖 3 𝜂2 + 𝜂0 2 𝜀𝑟2
 c)
Yansıma katsayısını b şıkkında hesapladık
𝐸𝑟 1 1 2
Yansıma Katsayısı Γ= =− İletim Katsayısı 𝜏 =1+Γ=1− =
𝐸𝑖 3 3 3

d)
1
1+ Γ 1+3
Duran Dalga Oranı 𝑠= = =2
1− Γ 1
1−3
ÖRNEK 11:
Paralel polarizasyonlu düzlem dalga cama (r=9) Brewster açısı ile çarpmaktadır. Gelme ve iletim açılarını bulunuz.

ÇÖZÜM:

𝜀𝑟2 9
Gelme Açısı 𝜃𝑖 = 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑎𝑛 = 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑎𝑛 = 71.56𝑜
𝜀𝑟1 1

Snell yasasından da iletim açısını hesaplayabiliriz.

𝑠𝑖𝑛𝜃𝑡 1 𝑠𝑖𝑛𝜃𝑖
= 𝑠𝑖𝑛𝜃𝑡 =
𝑠𝑖𝑛𝜃𝑖 9
9

İletim Açısı 𝜃𝑡 = 18.5𝑜

ÖRNEK 12:
Dik polarizasyonlu dalga birinci bölgeden (𝜀𝑟1 =8.5, 𝑟1 = 1 ) ikinci bölgeye (serbest uzay) yüzey normali ile 120 açı
𝜇𝑉
yapacak şekilde geliyor. Birinci ortamda elektrik alanın genliği 1 𝑚
ise, yansıyan ve iletilen elektrik ve manyetik alan
bileşenlerini genliklerini hesaplayınız

ÇÖZÜM:

𝜂0 377 Snell yasasından da iletim açısını hesaplayabiliriz.

Birinci ortamın empedansı 𝜂1 = = = 129 𝑜ℎ𝑚
𝜀𝑟1 8.5
𝑠𝑖𝑛12 𝜀0
= 𝜃𝑡 =48.9o
İkinci ortamın empedansı 𝜂2 = 𝜂0 = 377 𝑜ℎ𝑚 𝑠𝑖𝑛𝜃𝑡 8,5. 𝜀0

Yansıma Katsayısı İletim Katsayısı

𝜂2 . 𝑐𝑜𝑠𝜃𝑖 − 𝜂1 . 𝑐𝑜𝑠𝜃𝑡 𝜂2 . 𝑐𝑜𝑠𝜃𝑖

Γ⊥ = = 0.623 𝜏⊥ = = 1.623
𝜂2 . 𝑐𝑜𝑠𝜃𝑖 − 𝜂1 . 𝑐𝑜𝑠𝜃𝑡 𝜂2 . 𝑐𝑜𝑠𝜃𝑖 − 𝜂1 . 𝑐𝑜𝑠𝜃𝑡
 Yansıyan elektrik alanın genliği
𝐸𝑟0 𝐸𝑟0
Γ⊥ = = 0.623 = 𝐸𝑟0 = 0.623 𝜇𝑉/𝑚
𝐸𝑖0 1. 10−6

İletilen elektrik alanın genliği

𝐸𝑡0 𝐸𝑡0
𝜏⊥ = = 1.623 = 𝐸𝑡0 = 1.623 𝜇𝑉/𝑚
𝐸𝑖0 1. 10−6

Gelen manyetik alanın genliği

𝐸𝑖0 1 × 10−6 𝑛𝐴
𝐻𝑖0 = = = 7.75
𝜂1 129 𝑚

Yansıyan manyetik alanın genliği İletilen manyetik alanın genliği

𝐸𝑟0 0.623 × 10−6 𝑛𝐴 𝐸𝑡0 1.623 × 10−6 𝑛𝐴

𝐻𝑟0 = = = 4.83 𝐻𝑡0 = = = 4.31
𝜂1 129 𝑚 𝜂2 377 𝑚
Elektromanyetik Spektrum
 Radyo Dalgaları
Radyo dalgaları binlerce kilometreden yaklaşık bir milimetreye kadar dalga boylarındadır ve sahip oldukları rezonansa
uygun antenler ve modülasyon teknikleri kullanarak analog veya sayısal veri aktarımı kanalları olarak
değerlendirilebilirler.

Televizyon, cep telefonu, MRI, kablosuz bilgisayar ağları ve benzeri uygulamalar radyo dalgalarını kullanır. Radyo
dalgalarının veri taşıma özellikleri dalga yüksekliği, frekans ve faz belirli bir bant aralığında modüle edilerek belirlenir.
Elektromanyetik spektrumun bu bölümünün kullanımı birçok ülkede çeşitli resmi kuruluşlar tarafından kısıtlanmakta ve
denetlenmektedir.

• En uzun dalga boyuna sahip EM

Dalgalardır.
• Kullanım alanları:
• TV yayınları
• AM ve FM radyo yayınları
• GSM haberleşmesi
 Mikrodalga

• Dalgaboyu 1 mm- 1 m arasındadır

• Kullanım alanları:
• Mikrodalga fırınlar
• Bluetooth haberleşme
• Geniş bantlı kablosuz internet
• Radar
• GPS
 Mikrodalga
Mikrodalgalar santimetre mertebesinde ölçülen dalga boylarına sahiptir. Uzun
dalga boyuna karşılık gelen ve mikrodalga bölgesinin başlangıcını olusturan
dalgalar, bir mikrodalga fırınında bulunan yiyeceklerimizi ısıtan dalgalardır. Bu
dalgalar, maddeleri oluşturan atom ve moleküllerle etkileşerek onların
hareketlerinde meydana getirdikleri sürtünme nedeniyle ortaya ısı enerjisinin
çıkmasına neden olmaktadır. Bu şekilde de mikrodalgaya maruz kalan maddeler
ısınmaktadır.
 Mikrodalga
• Mikrodalgalar, bilgileri içinde bulunduran sinyalleri, bir yerden başka bir yere
taşımak için oldukça iyi bir taşıyıcı görevi yaparlar. Çünkü mikrodalga enerjileri,
sisli ortamlara, hafif yağmurlu ve karlı ortamlara, bulutlu ve sigara dumanının
bulunduğu ortamlara çok iyi bir şekilde nüfus edebilmektedir.

• Kısa dalga boylarına karsılık gelen mikrodalgalar, uzaktan algılamalarda

kullanılmaktadır. Bu mikrodalgalar, hava tahminlerinde kullanılan doppler radar
sistemlerindeki gibi, radar olarak kullanılmaktadır. Yine bu dalgalar, yaklaşık boyları
birkaç inç boyutunda olan dalgalarla bildiğimiz radar sistemleri için de
kullanılmaktadır. Aşağıdaki şekilde gösterilen mikrodalga kuleleri, telefon ve
bilgisayar verileri gibi bilgileri bir şehirden başka bir şehre iletmek için
kullanılmaktadır.
 Kırmızı altı bölge (İnfrared)
Kızılötesi radyasyon yaklaşık olarak 300 GHz ile
400 THz frekansları ve 1 mm ile 750 nm
arasındaki dalga boylarını kapsar.

➢ Dalgaboyu, mikrodalga ve
görünür ışık arasındadır.
➢ Başlıca Kullanım Alanları:

➢ Gece görüş sistemleri

➢ Uzaktan kumandalar
 İnfrared

• Kırmızı altı bölgeye karşılık gelen elektromanyetik dalga ışınımı, elektromanyetik spektrumun mikrodalga
spektrumu ile görünür bölge spektrumları arasında kalan bölgedir. Spektrumun bu bölgesine İnfrared ışınımları
olarak da isimlendirilmektedir.

• İnfrared ışınımını yakın ve uzak infrared olmak üzere iki bölgede tanımlayabiliriz.

• “Yakın infrared” ışınımı, görünür bölge ışınımının dalga boyuna çok yakın olurken, “Uzak infrared” ise
elektromanyetik spektrumun mikrodalga bölgesine çok yakındır.
 İnfrared

• Uzak infrared dalgaları, ısısal özelliğe sahiptir. Diğer bir değişle, infrared ışınımının bu tipini, ısı
biçiminde, günlük hayatımızda sürekli olarak karşılasırız. Güneşten, bir ateşten, bir radyatörden
veya yaya kaldırımından hissettiğimiz sıcaklık infrareddir.

• Çok kısa yakın infrared dalgaları, sıcak değildirler, hatta gerçekte onları hissedemezsiniz . Bu kısa
dalga boyları, TV uzaktan kumanda sistemlerinde kullanılmaktadır.
 İnfrared

• İnfrared ışınımının temel kaynağı, ısı ve ısı ışınımları olduğu için, herhangi bir cisim, infrared olayında bir
sıcaklık yayar.

• Hatta çok soğuk olarak düşündüğümüz cisimler, örneğin bir buz küpü parçası, infrared yaymaktadır.

• Bir cisim görünür bölge ışığı yaymak için yeterli sıcaklığa sahip değilse, onun enerjisinin çoğunu infrared
ışınımı olarak yayacaktır. Örneğin, mangal kömürü, görebileceğimiz ışık çıkarmayabilir fakat bizim sıcaklık
olarak hissedeceğimiz bir infrared ışınımı yayabilir. Isıtılmış cisimler, çok daha fazla infrared ısınımı yayarlar.
 İnfrared

Yandaki görüntü, elinde yakılmış bir kibrit

çöpünü tutan adamın resmini
göstermektedir. Resmi infrared ışınımlarıyla
oluşturmak için,
sıcaklıktaki farkı saptayabilen özel kamera
ve filimler kullanılmaktadır. Sonra, onlar için
farklı parlaklıkları veya niteliklerini sıraya
koyarak bu resimler elde edilmektedir.

Soldaki görüntü, infrared

ışınları ile elde edilmiş bir
kedinin resmini
göstermektedir. Portakal
rengine karşılık gelen bölge,
oldukça sıcak ve beyaz-mavi
renge karşılık gelen burun
bölgesi, oldukça soğuktur.
 İnfrared

• İnsanlar infrared ışınımını göremeyebilirler fakat çıngıraklı yılan ailesine ait

olan, engerek yılanları, infrared ışınımlarını kullanarak görüntü
oluşturmaktadırlar. Bu, yılanların sıcak kanlı hayvanları saptamalarını
sağlar, hatta ortamın gece veya gündüz olmasına bağlı olmaksızın onların
sadece vücut ısısı nedeniyle infrared bölgesinde yaydıkları ışınımı
algılayarak sıcakkanlı avlarını kolaylıkla saptayıp avlarlar.

• İnsan ve hayvan vücutlarının infrared ışınları yayması yanında, Dünya,

Güneş, yıldız ve galaksiler gibi uzak cisimler de infrared ışınları
yaymaktadırlar.
 İnfrared

• Aşağıdaki şekilde de modeli görüldüğü gibi, Landsat 7 uydusuna

yerleştirilmis özel sensörlerle, Dünya yüzeyinden yayınlanan ve yansıyan
infrared ışınlarının miktarına bağlı olarak veriler toplanmaktadır. İnfrared
Astronomy Satellite (IRAS) gibi buna benzer diğer uydularla da, galaksiler,
yıldızlar, çok büyük toz ve gaz bulutları gibi uzak cisimlerden gelen infrared
ışınımları ölçülerek araştırmalar yapılmaktadır.
İnfrared

Yan tarafta verilmis olan Dünya

görüntüsü, 1986 yıllında GOES 6
uydusundan alınan bir infrared resmidir.
Bir bilim adamı, kara ve denizlerden
gelen ve Dünyanın çevresinde oluşan
bulutlardan gelen görüntünün her bir
parçasını tanımlamak için sıcaklığı
kullanmaktadır. O 256 çeşit renk
kullanarak her bir bölgeyi renklendirip
Dünyaya uzaydan bakıldığında gerçek
bir görünüşünü veren biçimi ortaya
çıkarmaktadır.
 Görünür Bölge Işık Dalgaları

• Görünür ışık dalgaları, elektromanyetik dalganın

sadece çıplak gözle görülebilen kısmına karşılık
gelir.
• Biz bu dalgaları, gök kuşağında oluşan renkler
olarak görebiliriz.
• Buradaki her bir renk farklı bir dalga boyuna
karşılık gelir.
 Görünür Işık

Kırmızı renge karşılık gelen dalga,

görünür bölgenin en uzun dalga
boyuna karşılık gelirken, mor en kısa
dalga boylarına karşılık gelir.

Görünür bölgedeki bütün dalgalar

birlikte gözlendiği zaman beyaz ışığı
oluşturur. Bunun tersi de doğrudur.
Yani, beyaz ışığı yandaki şekilde de
görüldüğü gibi renklerine ayırabiliriz.
 Ultraviole (Mor ötesi) Dalgaları

Mor ötesi (ultraviole UV) görünür bölgeden daha

kısa dalga boylarına sahiptir.

Kullanım alanları:
◼ Sterilizasyon için kullanılır. Bu özel ışın suda
bulunan bakteri, virüs, küf ve mantar
sporlarının DNA yapısını bozarak onları
derhal etkisiz hale getirir
◼ Ultraviyole ışınlar, fosforlu madde olarak
bilinen bazı maddelere geldiği zaman; bu
maddeler, görünen ışın yaymaya başlarlar Bu
olay, "fluoresans" olarak bilinir. Güvenlik
kontrollerinde kullanılır.
 Ultraviole (Mor ötesi) Dalgaları

• Oldukça enerjik olduğu için morötesi (UV) ışınım kimyasal bağları bozup
çeşitli molekülleri iyonize edebilir veya katalizör etkisi gösterebilir.

• Güneş yanıkları morötesi radyasyonun insan derisi üzerindeki yıkıcı

etkisine örnek olarak verilebilir. Bazı durumlarda kanserojen etki yapabilir.
UV ışınım ayrıca etkin bir mutajendir ve hücrelerin DNA yapısını bozarak
kontrolsüz mutasyona sebep olabilir.

• Dünya'ya güneşten gelen UV radyasyonun büyük bir kısmı yüzeye

ulaşmadan önce atmosferdeki ozon tabakası tarafından emilir.
 X-Işınları

• Işığın dalga boyu azaldıkça, enerjileri artmaktadır. X

ışınları, oldukça küçük dalga boylarına sahip olduğu için,
bunların enerjileri ultraviole (morötesi) ışınlarından daha
büyüktür. X-ışınları, dalga boylarından daha ziyade
enerjileri ile temsil edilmektedir.
• Kullanım alanları:
• Medikal Görüntüleme
• Hava alanı güvenlik
 Gamma Işınları

• Gamma-ısınları, elektromanyetik spektrumun en

fazla enerjiye sahip olduğu bölgesine karşılık
gelmekle birlikte, en kısa dalga boyuna sahip
olduğu kısmına karşılık gelen bölgesidir. Bu
dalgalar, radyoaktif atomlar veya nükleer
patlamalar sonucu oluşmaktadır. Gamma-ısınları,
canlı hücreleri öldürebilir. Bu özelliği tıpta, kanserli
hücreleri öldürmek için tedavi amaçlı
kullanılmaktadır.